Ginbasihan: Gabay sa Produksyon ng Mais Institute of Plant Breeding College of Agriculture University of the Philippines, Los Baos College

Los Baos, Laguna

AGRICULTURAL TRAINING INSTITUTE-REGIONAL TRAINING CENTER VIII Visayas State University, Baybay City, Leyte Telefax # (053) 335-2614 E-mail Address: ati_rtc8@yahoo.com.ph URL: http://www.ati.da.gov.ph/rtc8; http://atirtc8.multiply.com January 2007

IPB Var 4 Panglusok (gilingon, toonon ngan himoon nga kan-on) Busag, open-pollinated variety Naani hin 4.89 ka tolenada kada ektarya (uga) Ma-aani 72 ka adlaw tikang pagtamna DLU Pearl Sweet Toonon, matam-is Busag, open-pollinated variety Naani hin 6.10 ka tolenada kada ektarya (presko) Ma-aani 72 ka adlaw tikang pagtamna Lagkitan Toonon, piliton Busag, open-pollinated variety Naani hin 6.5 ka tolenada kada ektarya (presko) Ma-aani 68-70 ka adlaw tikang pagtamna Macapuno Toonon, piliton Busag, open-pollinated variety Naani hin 7.2 ka tolenada kada ektarya (presko) Ma-aani 68-70 ka adlaw tikang pagtamna Supersweet Toonon, piliton Darag, open-pollinated variety Naani hin 7.2 ka tolenada kada ekterya (presko) Ma-aani 70-72 ka adlaw tikang pagtamna Nutrisweet Toonon, piliton Darag, open-pollinated variety Naani hin 5.74 ka tolenada kada ektarya (presko) Ma-aani 72-76 ka adlaw tikang pagtamna

25

Listahan 4. Mga barayti ha IPB

IPB 911 Panglusok (pagkaon han hayop ngan pan-industriya) Darag hybrid (una nga single cross) Naani hin 7.18 ka tolenada kada ekterya (uga) Ma-aani 97-99 ka adlaw tikang pagtamna IPB 928 Panglusok (pagkaon han hayop ngan pan-industriya) Darag hybrid (3-way cross) Naani hin 7 ka tolenada kada ektarya (uga) Ma-aani 106 ka adlaw tikang pagtamna IPB 913 Panglusok (pagkaon han hayop ngan pan-industriya) Darag hybrid (3-way cross) Naani hin 6.58 ka tolenada kada ektarya (uga) Ma-aani 104 ka adlaw tikang pagtamna IPB 9204 Panglusok (gilingon, tuonon, ngan ginhihimo nga kanon) Darag hybrid (una nga single cross) Naani hin 5.96 ka tolenada kada ektarya (uga) Ma-aani 110 ka adlaw tikang pagtamna IPB Var 1 Panglusok (pagkaon han hayop ngan pan-industriya) Darag, open-pollinated variety Naani hin 4.55 ka tolenada kada ektarya (uga) Ma-aani 105 ka adlaw tikang pagtamna IPB Var 7 Panglusok (pagkaon hin mananap ngan pan-industriya) Darag, open-pollinated variety Naani hin 5,57 ka tolenada kada ektarya (uga) Ma-aani 105 ka adlaw tikang pagtamna
24

Pasiuna
An mais usa han mga mahinungdanon nga tanum ha Pilipinas. Nasunod han humay, ini an ikaduha nga pagkaon han mga tawo (busag nga mais). Ginagamit daman ini nga pagkaon han hayop ngan igin sasakot daman ini hin paghimo hin produkto nga pan industriya. Tungod han klima han Pilipinas nga angay han mais, haluag an tuna nga gintamnan hini. Sobra hin katunga nga tuna an gintamnan hin mais nahimumutang ha Mindanao. Magkaibaiba nga klase hin mais an gintanom han mga maguruma pareho han yellow corn, busag, piliton, sweet corn ngan baby corn. Kadam-an nga ginhihimo nga pagkaon han hayop ngan produkto pan-industriya amo an yellow corn. Ha Visayas ngan Mindanao an busag nga mais ginigiling ngan kinakaon hit iba. Marasa daman tuonon ngan isakot ha utan an piliton ngan tam-is nga klase han mais. Samtang an baby corn in masyado nga kakinahanglan nga pansakot hin utan ha mga restawrant ngan hotel.

Pamaagi han Produksyon

Para mapaupay ug maphitaas an ani, kinahanglan hinumduman an mga masunod nga mga pamaagi o giya ha produksyon.

Mga Buruhaton San-o Magtanom

1. Andama an sakto nga semilya a. Pagpili kon ano nga mais an itatanom hybrid ba o open polinated variety(OPV)
Ano an hybrid? Paropareho an hitsura Hataas an ani kontra ha OPV Mas mahal an semilya Deri pwede mahimo nga benhi an naani Ano an OPV? Nagkaibaiba an hitsura Habobo an ani kontra ha hybrid Pwede himoon nga benhi an naani

b. Pilia an barayti nga hataas an ani ngan deri madali tapnan hin sakit ngan peste (kulawi an listahan 1 ha paypay 1720 ngan listahan 4 ha paypay 2425). c. Gamit hin maupay ngan kalidad nga benhi nga mapapalit ha mag upay ngan kilala nga kumpanya o ahensya ha gobyerno. Benhi nga kinahanglanon ha kada ekterya:

Listahan 3. (dugtong)
Edad han Tanum
Pagbukad tobtob ha pagkalagas Rust

Peste

Paagi ha pagpoypoy/paglikay
Gamit hin resistensyado nga barayti ngan fungicide. Gamit hin resistensyado nga barayti. Araduha an tuna nga taramnan. Gamit hin resistensyado nga barayti. Permi bantayi nga sakto an katambok han tuna (likaye an hataas nga nitrohen ngan habobo nga potasyom). Sunda an sakto nga distansya ha tanom. Magtanom ha lugar nga deri linalamawan hin tubig. Saguli hin fungicide an binhi. Permi bantayi nga sakto an katambok han tuna. Gamit hin resistensyado nga barayti. Gabuta ngan sunuga an nga tanom san-o umabre an mga galls. Likaye nga masamaran an tanom. Gamit hin resistensyado nga barayti. Permi bantayan nga insakto an katambok han tuna. Permi bantayan nga mahulos an tuna kahuman mamukad an tanom. Likayi nga sobra o kulang an tubig. Gamit hin resistensyado nga barayti. Hiloe an dapit. Magbomba hin fungicide (pananglitan: Benomyl ngan Maneb). Magliwanliwan hin tanom. Likaye an hataas nga nitrohina ngan habobo nga potasyom. Gamit hin resistensyado nga barayti. Magbomba hin nakakamatay hin sighot. Kuhaa an mga tanom nga pwede ukyan hin peste. Magliwanliwan hin tanom. Patayon an mga dangan nga nagdadara hin sakit. Magtanom hin temprano para malikyan an hataas nga populasyon han peste.

Physodome brown spot Giberella ngan fusruim stalk and ear not

Pythium stalk, root rot

Common smut

2. Andama hin maupay an uma nga pagtatamnan a. Araduha an tuna sakob hin usa ka bulan san-o magtanum
Charcoal rot

Diplodia ear ngan stalk rot

Ngatanan nga ang-ang

Sugarcane mosaic virus

Maiz dwarf virus

Kahalaromon han pag arado: Karabaw 6 8 sentimetros

2

23

Listahan 3. Mga paagi pagpoypoy han mga sakit

Edad han Tanum Pagturok tobtob ha early whorl Peste Downy mildew Paagi ha pagpoypoy/paglikay Gamit hin fungicide (metalaxyl) Gamit hin resistensyado nga barayti. Hinloe an lugar ngan kuhaon, ilubong o sunuga an tanom nga may-ada sakit. Gamit hin resistensyado nga barayti. Araduha an uma nga gin anihan. Gamit hin systemic fungicide. Gamit hin resistensyado nga barayti. Pataya an mga dangan nga nakaon han dahon. Kuhaa an mga dahon nga may sakit. Halaroma an pag arado. Sunda an sakto nga distansya han pagtanom. Magbomba hin fungicide. Magtanom ha lugar nga drei linalam-awan hin tubig. Hinloe an lugar ngan magbomba ha sakto nga kemikal. Sunda an insakto nga distansya han pagtanom. Magbomba hin fungicide. Gamit hin resistensyado nga barayti. Magbomba hin fungicide. Gamit hin resistensyado nga barayti hin sakto nga pamaaagi ha pag ataman han tanom.Likaye nga bumaha an lugar. Likaye an hataas nga netrohen ngan habobo nga potasyom. Upaya an aragianan han tubig.

Traktor 14 16 sentimetros

Ha kalubian, araduha an tuna duha ka metros an kaharayo tikang ha puno han lubi.

Southem o maydis leaf blight

b. Kunota an tuna pinaagi ha pagkaras sakob hin duha ka semana san-o magtanom.

Bacterial snipe o streak

Pagdako tobtob deri pa nagbubukad

Banded leaf ngan leaf blight

c. Araduha na liwat an tuna sakob hin usa ka semana san-o magtanom.

Diplodia leaf steak or blight Curvularia leaf spot

d. Liwate pagkaras an taramnan duha ka adlaw san-o magtanom para mapino an tuna.

Northem leaf blight Bacterial stalk rot

Hinumdumi An sakto nga pamaagi ngan panahon ha pag-andam han tuna in kinahanglan para:

22

Dagmit tumobo ngan dumako an tanum Mapupudngan an pagtubo han sighot Hataas an kakayahan han tuna ha pagpugong han tubig

Burohaton ha adlaw ha pagtanum

Listahan 2. Mga paagi hin pagpoypoy han mga peste

Edad han Tanum Peste Pula nga umigas, white grub, mole cricket Whorl maggot, white grub Mole cricket, semilooper, Cutworm, earworm, armyworm, corn aphid, corn borer Corn borer Paagi ha Pagpoypoy/Paglikay Magbutang hin insakto nga kemikal. Tubigi dayon pagkahuman pagtanom Magbutang/magbomba ha sakto nga kemeikal.

3. Magtudling nga may kaharayuon nga 75 sentimetros kada tudling ngan kahalaromon nga 8 sentimetros

Oras ha pagtanom ngan pagsulig Pagsulig tobtob ha early whorl

Pagdako tobtob nga diri pa nagbubukad

Magtanom ha sakto nga panahon. Magtanom hin resistensyado nga barayti. Magbomba hin dipel kun hataas na an populasyon ha peste. Magbutang hin trichogramma, earwig ngan orius. Gamit hin IPM. Atimana hin maupay an mga tanom ngan pagbomba hin kemikal kun gin kikinahanglan. Magbomba ha insakto nga kemikal Magtanom ha sakto nga panahon. Magtanom hin resistensyado nga barayti. Magbomba hin Dipel kun hataas na an populasyon han peste. Magbutang hin trichogramma, earwig ngan orius. Gamit hin IPM. Magbomba/magbutang ha insakto nga kemikal. Magpa-on hin hilaw nga mais nga may hilo pareho hit ZnPO (anticoagulant).Gamit hin Racumin. Permi nga paghiloe an uma. Obserbaran ngan usisaha an populasyon han baling. Bombahi an arankan nga lugar o breeding site. Magbomba ha sakto nga kemikal. Gamit hin barayti nga maupay an husk cover. Hiloe an lugar ngan magbomba han mga kemikal

Ha kalubian nga 8 x 8 metros an distansya han pagtanum, paghimo hin lima ka tudling han mais.
Pagbukad tobtob ha pagkalagas

Cutworm, semilooper, armyworm, earworm Aphid, silk beetle Corn borer

Kun an kalubian 10 x 10 metros an distansya han pagtanum, paigoi an walo ka tudling han mais.

Earworm, silk beetle, bukbok Yatot

4. Mag abono kada tudling san-o magtanom.

Tanan nga ang-ang

Balang

Paghimos

Bukbuk

21

20

Listahan 1. (kadugtong)

NGARAN HAN NSIC NGA BARAYTI NGARAN HAN BARAYTI KLASE KAKAYAHAN KONTRA HA PESTE NGAN SAKIT LUGAR NK 5478 6.93 192-194 Darag Single cross hybrid 3-way cross hybrid Agroseed Syngenta L ANI (T/ HA.) KAHATAAS (CM) KOLOR HAN BUNGA KOMPANYA NGA NAGHIMO Cn 2001129 Cn 2001130 C 9026 6.93 101-103 215-220 Darag

ADLAW NGA MAANI TIKANG PAGTAMNA 101-107

TUIG NGA GIN REKO -MENDAR 2001

LVM

2001

P 30R49 P 30M50 6.08 102-103 208-233 Darag

6.00

103-105

221-228

Darag

Pioneer Pioneer

M VM

2001 2001

Cn 2001131 Cn 2001132

3-way cross hybrid 3-way cross hybrid

C 8619 C 8652 5.54 5.58 100-102 203-214 Busag OPV 68-71 170-209 Busag 7.53 101-103 221 Darag

7.40

100-106

188-194

Darag

Agroseed Agroseed DA-CVIARC USMARC

L LVM L LM

2001 2001 2001 2001

Cn 2001133 Cn 2001134 Cn 2001135 Cn 2001136 IEC GLUT 2 USMARC 9902W

3-way cross hybrid 3-way cross hybrid OPV

R ha corn borer MR ha stlk rot ngan rust MS ha stlk rot ngan rust R ha corn borer 30DAP MR ha corn borer MR-R ha corn borer ngan rust R ha rust MR ha stalk rot R ha corn borer 30DAP MS ha corn borer 60 MR-R ha corn borer MS ha stalk rot MR ha corn borer stalk rot ngan rust MR ha stalk rot, rust ngan corn borer MR ha corn borer, stalk rot ngan rust

DA-CVIARC Department of Agriculture-Cagayan Valley Integrated Agricultural Research Center USMARC University of Southern Mindanao Agricultural Research Center

Hinumdumi

Kun an tuna napaeksamen na:

Kun an tuna waray mapaeksamen:

An kadamoon nga abono in mag aalagad ha katambok hit tuna. Masasabtan an katambokon han tuna pinaagi ha pageksamin hini ha laboratoryo.

Gamita an 50% nga nitrohena(N) ngan ngatanan nga Phosphorous(P) ngan Potassium(K) ilain an nabibilin nga 50% nga nitrohena para hit sunod nga pag-abono usa ka bulan human magtanom. N 50% P 100% K 100%

Pwede nga dad-on an soil sample ha pinakaharani nga opisina han Bureau of Soils and Water Management o gumamit hin rapid soil test kit pinaagi ha pagpabulig han mga agricultural technician han Department of Agriculture.

OPV : 4 6 ka sako hin abono nga complete (14-14-14) kada ektarya.

Hybrid : 6 8 ka sako hin abono nga complete (14-14-14) kada ektarya.

5. Tabuni hin gutiay nga tuna an abono para deri ini dumokot ha semilya.

Hinumdumi

Mahimo nga liwatan an pagbutang han abono pinaagi hit paggamit hin organiko nga pagpatambok ha tuna pareho hit kompost ngan baya hit hayop. Isakot ini hin maupay ha tuna panahon nga gin aandam an tuna pinaagi ha pag arado ngan pagkaras.

Listahan 1. (kadugtong)

Hybrid : 1 ka leso nga may ada distansya nga 20 sentimetros 6. Itanom an semilya. OPV : 1 2 ka leso nga may ada distansya nga 25 sentitimetros
NGARAN HAN BARAYTI CMU 9425 AG 5325 AG 8314B AG 8374 C 7122 C 7286 ANI (T/ HA.) 5.34 7.86 7.96 6.97 7.40 7.78 ADLAW NGA MAANI TIKANG PAGTAMNA 100-102 102-104 100-103 181-212 101-103 101-104 KAHATAA S (CM) KOLOR HAN BUNGA Busag Busag Darag Darag Darag Darag KLASE KAKAYAHAN KONTRA HA PESTE NGAN SAKIT KOMPANYA NGA NAGHIMO OPV HR ha stalk rot CMU Monsanto Monsanto Monsanto Monsanto Monsanto LUGAR TUIG NGA GIN REKO -MENDAR M M M L LVM LVM 1999 2000 2000 2000 2000 2000 3-way cross hybrid Single cross hybrid 3-way cross hybrid 3-way cross hybrid 3-way cross hybrid C 8010 P 30A55 7.43 6.43 101-104 102-108 Darag Darag 216250 220237 180211 181212 218224 203223 Monsanto Pioneer LVM L 2000 2000 212239 202239 3-way cross hybrid Single cross hybrid P 30D44 6.77 100-106 186222 Darag Single cross hybrid Pioneer L 2000 BS 9901 6.13 103-104 171178 Darag 3-way cross hybrid MR ha stalk rot ngan rust MR ha stalk rot ngan rust MR ha stalk rot ngan rust MR ha stalk rot MS ha rust MS ha corn borer ngan stlk rot MR ha rust MR ha stalk rot,rust ngan corn borer HR ha stalk rot MR ha rust ngan corn borer HR ha stalk rot MR ha rust ngan corn borer R ha corn borer,stalk rot ngan rust Bioseed L 2001

NGARAN HAN NSIC NGA BARAYTI Cn 99119 Cn 2000120 Cn 2000121 Cn 2000122 Cn 2000123 Cn 2000124 Cn 2000125 Cn 2000126 Cn 2000127 Cn 2000128

19

18

Listahan 1. (kadugtung)

NGARAN HAN NSIC NGA BARAYTI Cn 99-110 NGARAN HAN BARAYTI KLASE 3-way cross hybrid Monsanto Monsanto Monsanto Monsanto LVM LUGAR CPX 3600 6.24 196-210 Busag ANI (T/ HA.) KAHATAAS (CM) KAKAYAHAN KONTRA HA PESTE NGAN SAKIT KOLOR HAN BUNGA KOMPANYA NGA NAGHIMO

ADLAW NGA MAANI TIKANG PAGTAMNA 99-100

TUIG NGA GIN REKO -MENDAR 1999

Cn 99-111 Cn 99-112 Cn 99-113 DX 9572 7.19 102-105 217-220 Darag CPX 3627 7.06 102 217-222 Darag HR ha stalk rot

CPX 3601

5.99

100

195-230

Busag

HR ha stalk rot MR ha corn borer ngan rust HR ha stalk rot

VM LVM LVM

1999 1999 1999

3-way cross hybrid Single cross hybrid Single cross hybrid HR ha stalk rot MS ha corn borer ngan rust HR ha stalk rot

Cn 99-114 Cn 99-115 Cn 99-116 Cn 99-117 Cn 99-118 CMU 9421 5.40 101-103 183-187 Busag OPV CMU 9421 5.38 101-102 215-244 Busag TCT 1155 6.45 104-105 168-178 Darag P 30A65 7.70 102 186-214 Darag

P 30A38

7.18

102-104

186-214

Darag

Pioneer Pioneer

LM LM L

1999 1999 1999

3-way cross hybrid 3-way cross hybrid Single cross hybrid OPV

HR ha corn borer ngan stalk rot HR ha stalk rot HR ha stalk rot HR ha stalk rot

BM Domingo CMU CMU

M M

1999 1999

OPV open-polinated variety MS moderately susceptible (medyo mahinay) CMU Central Mindanao University

Hinumdumi

Hinumdumi

Pwede liwat gamiton an corn planter ha pagtanom han semilya.

Burohaton kahuman pagtanom

Para makalikay/makaiwas han mga sakit, himoa an dungan nga pagtanom.

Para hit baby corn, an distansya kada puno hit mais haroharani (15 18 sentimetros). Ordinaryo nga yellow corn nga semilya an gamiton ha pagtanom.

7. Tabuni an leso hin tuna ngan tamaki para maupay an pagdapat ha tuna.

8. Tubigi an mga bag-o nga gintanom ha panahon nga maadlaw para madali ngan dungan an panurok. Bisibsi an bag -o nga nanurok kada 5 7 ka adlaw tubtub duha ka semana tikan han pagturok. Patubigi kada ika-duha ka semana tubtub 21 ka adlaw ha deri pa mananggi. Kun tag-uran, magpatubig la kun ginkinahanglan.
7

Listahan 1. Mga barayti nga ginrekomendar han National Seed Industry Council (NSIC), 1999-2001

NGARAN HAN NSIC NGA BARAYTI ANI (T/ HA.) 6.54 7.22 6.74 6.46 Cn 99-105 Cn 99-106 Cn 99-107 Cn 99-108 Cn 99-109 6.56 8.04 7.38 6.67 6.31 Cn 99-101 Cn 99-102 Cn 99-103 Cn 99-104 DK 888 DK 999

R resistant (resistensyado) HR highly resistant (hataas an resistensya) MR moderately resistant (medyo resistensyado) T - tolerant 17

12. Paagii hin arado an kabul-angan han tanom para matabonan an abono ngan an puno han tanom. Makakabullig daman ini pagpoypoy han sighot. 11. Mag-otro hin pag abono 25 30 ka adlaw tikang ha pagtanom. 9. Paagii hin arado an kabulangan han tanom para mapoypoy an sighot. Kun napaeksamen an tuna: Ibutang an nabilin nga 50% nga nitrohena. Kun waray mapaeksamen an tuna: Hybrid o OPV: Ibutang an 4 6 ka sako nga ammonium sulfate (21-0-0) o 3 ka sako nga urea (46-0-0). Pwede gumamit hin foliar nga abono kun masabtan nga kulang ha micronutrients an tuna nga gintamnan. 10. Gabuta an sobra nga tanom. Usa la nga tanom an mabibilin hin kada puno.
NGARA N HAN BARAYT I ADLAW NGA MAANI TIKANG PAGTAMNA 103-106 101-102 101 98-100 102-103 104 103-104 104 102-104 KAHATAAS (CM) 213-230 218-291 204-215 206-227 195-200 218-235 190-215 180-197 183-193 KOLOR HAN BUNGA Darag Darag Darag Busag Darag Darag Darag Darag Darag KLASE KAKAYAHAN KONTRA HA PESTE NGAN SAKIT KOMPANYA NGA NAGHIMO Monsanto Monsanto Monsanto Monsanto Monsanto Monsanto Novartis Novartis Novartis LUGAR TUIG NGA GIN REKO -MENDAR LVM LVM LVM M M LVM LM L L 1999 1999 1999 1999 1999 1999 1999 1999 1999 OGX 04461 OGX 04468 OGK 06416 R ha corn borer, stalk rot ngan rust HR ha corn borer ngan stalk rot HR ha stalk rot ngan rust R ha rust DK-XPT 9674 AG 5324 AG 8314 C 7118 Single cross hybrid Single cross hybrid 3-way cross hybrid 3-way cross hybrid Single cross hybrid Single cross hybrid Single cross hybrid Single cross hybrid 3-way cross hybrid R ha corn borer ngan stalk rof R ha corn borer ngan stalk rof HR ha stal knot MR ha corn borer T ha corn borer, stalk rot ngan nust MR ha corn borer

8 L - Luzon V - Visayas M Mindanao

22. Isulod ha sako an nauga nga mga linubo ngan ibutang ha malimpyo ngan mamara nga lugar. Hinumdumi An mga linubo nga waray mauga hin maupay mahimo nga magkamay-ada mycotoxin pareho han aflatoxin. Ano an aflatoxin? Usa ini nga klase hin hilo nga tikang ha fungus nga natubo ha lugas. Pwede ini makahilo han tawo ngan hayop nga makakaon hini. Ano an mga kondisyon nga makakapatubo ngan makakapadamo han fungus han semilya? Hataas an moisture content han leso Hataas an temperatura Hataas an relative humidity Magtitikang pagtubo an fungus nga nagdadara hin aflatoxin sakob ha 24 ka oras kun deri maupay an pagkauga han mga linubo ngan ibutang ini ha temperatura nga 18oC pahitaas. Ayaw hikamlimti... Para hataas an ani ngan kita tikang ha pagmaisan:

13. Gabota an nabilin nga mga sighot.

14. Tubigi dayon an uma para matunaw an abono.

15. Bisitaha permi an uma para masabtan ngan mapoypoy an ano man nga peste, sakit ngan yatot. Sunda an mga pamaagi ha pagpoypoy nga aada ha listahan 2 (paypay 21) ngan listahan 3 (paypay 2223). Hinumdumi

I. Poypoya an corn borer ngan iba pa nga mga dangan. Ano an corn borer? An corn borer usa ha mga peste nga nakakahatag hin dako nga perwesyo. Pwede niya paubson an ani 20 ngadto ha 80 porsyento. Unan-on nga malikyan ngan mapoypoy an corn borer? Mga Pamaagi:

Siguroha nga may ada mapalit hin mais san-o magtanom. Gamit hin barayti nga hataas an ani ngan siguroha an kalidad han binhi. Hatagi hin husto nga pag-ataman an uma: abonohi, tubigi ngan poypoya an mga peste. Himoa ha husto nga panahon an pagani ngan paugaha dayon an naani nga mais.

Resistensyado nga barayti Magtanom hin barayti nga deri madali atakehon han corn borer. Mekanikal Kuhaa (detassel) an 75% nga bukad han mais kun tag sirak ngan 65% kun tag-uran.

16

Kemikal Mag-usisa han karaotan nga dara han peste ha 50 100 ka puno han mais makaduha o sobra pa ha kada semana. Magbomba la kun may ada 20% (sweet corn) o 30% (field corn) han tanom an maraot.

19. Igbulad ha adlaw an naani nga mais sakob hin 2 3 ka adlaw para mauga ini. Baliskaron ini hin panalagsa. Hinumdumi Para waray alamag an mais, ayaw anay kuhaa an panit kun deri ini dayon maoga. Madali maglarab an alamag ha napanitan ngan waray dayon maoga nga mais. 20. Paghirus han mais o pagtangal han semilya han mais. Mga pananglitan han gugtiay ngan dagko nga makina ha pagtanggal han semilya han mais.

Bacillus thuringlensis (Bt) Bakterya nga napatay hin peste (pananglitan : Dipel, Thuricide, Xentari ngan Halt). Ibomba an Bt kun may ada makit-an nga bunay o gutiay nga ud han corn borer. Himoa ini ha kulop o ha pagserom tungod kay sensetibo an bakterya han serak/paso han adlaw. Kinahanglan upayon an pag-usisa han kadaot nga nahimo han peste ngadto han mga tanom oara eksakto ha panahon an pagamit han Bt ngan kemikal.

Sangkay nga mananap Natural nga kontra han corn borer. Para deri mamatay an mga sangkay nga mananap, kinahanglan deri idungan an paggamit hini han pagbomba han kemikal. Mga Panaglitan: Trichograma Kinakaun an bunay han corn borer. Earwig Kinakaon an bunay, ulod ngan pyupa han corn borer. Orlus Sinosupsup an luga han bunay ngan gutiay nga ulod han corn borer. Engine powered sheller AMDP manual sheller

Kaguran

Integrated Pest Management (IPM) Kombinasyon han iba-iba nga pamaagi han pagpoypoy han corn borer.

II. Poypoya an Downy Mildew ngan iba pa nga mga sakit. Ano an downy mildew? An downy mildew usa han mga nakakaraot nga sakit han
10

21. Para maupay an pagkauga, ibulad an mga linubo sakob hin 1 2 ka adlaw, paugaha hin maupay para deri ini pagpestehon.

15

Hinumdumi May ada duha ka klase an tilaobon nga mais glutinous ngan an sweet corn. May sakto nga mga barayti para ha pagtanom hini.

mais. Natikang ini han fungus nga nagtitikang liwat pag atake samtang nga gutiay pa an mga tanom ngan napahibubu han ani tikang 40% ngadto ha 100%. Uunan-on nga malikayan an downy mildew? Mga pamaagi:

Bugason o para feeds (pamaagi 16 22) 16. Aniha an mais kun uga na an mga panit ngan matig-a na an mga semilya o kun inabot na ha physiological maturity an katunga han mga tanum. Ano an physiological maturity? An mais in aada na ha physiological maturity kun may ada na makikita nga itom nga parte ha puno han bunga, mga 90 tubtub 110 ka adlaw tikang pagtanoma, depende ha barayti.

Fungicide Isakot an fungicide ha semilya san-o ini itanom. Panaglitan : Metalaxyl pareho hit Ridomil o Apron.

Resistensyado nga barayti itanom an barayti nga may ada kapasidad pagkontra han downy mildew.

Paglinis han umahan gabuta o pataya an mga tanom nga gintikangan han sakit.

Crop rotation Pagliwan-liwan hin tanom nga iba-iba an klase. Pananglitan:

17. Kuhaa an panit ngan tangtanga an bunga han mais samtang nga aada pa ha uma .

III. Poypoya an Yatot 18. Dad-a dayon an mga naani ha lugar diin ini ig bubulad.

Dako nga ani an mawawara tungod han karaot nga dara han yatot.

14

11

Uunan-on pagpoypoy o paglikay han mga yatot? Mga pamaagi :

An styrofoam an kadak-an nga ginagamit nga burutangan ngan plastic wrap liwat an ginhimo nga pantabon hini. 20. Ibutang an mga bunga ha mataghom nga lugar.

Kemikal pananglitan:Racumin Paasuhan o pabahaan hin tubig an taraguan. Patayon an mga nga magawas. Gamit hin trap Linisan an umahan.

Hinumdumi An mga bunga mahimo nga himoson sakob hin usa la ka adlaw ha mataghom nga lugar, Kun himoson ini tobtob lima ka adlaw, kinahanglan nga ibutang na ini ha refrigerator.

Mga buruhaton ha pag-ani ngan kahuman mag-ani

Baby corn (pamaagi 16 20) 16. Aniha an mga bunga 50 ka adlaw tikang pagtamna.
1 pulgada

Iba nga pangilal-an nga mahimo na mag-ani amo an kahalabaon han buhok han mais. Kun usa na ka pulgada an kahalabaon, kinahanglan na ini in anihon.

Tilaobon (pamaagi 16 17) 16. Aniha an mais samtang nga mahumok pa pero kinahanglan nga puno na hin lugas an mga bunga o 65 70 na ka adlaw tikang ha pagtanom, depende ha barayti. Ayaw kuhaa an panit para magpabilin nga presko ngan matam-is an bunga. Maupay nga humanon an pag-ani ha deri pa an udto para magpabilin an kalidad han mais.

17. Dad-on dayon an mga naani ha dapit nga diin pag aandom ini.

18. Kuhaa an panit ngan utdan ini sigon han kahitason han bunga. Kuhaon la an nahibilin nga panit kon andam na an burotangan.

Tegurang na an mais kun magil-at ngan matig-a na an mga lugas hini.

19. Upaya an pagbutang han mga bunga ha surodlan ngan butangi ini hin sakto nga takop para magpabilin an ka presko hini.
12

17. Ibaligya dayon an naani nga mais o ipakuha dayon ini ha uma pala. Kun deri dad -a dayon ini ha mahudlom nga lugar.

13