ATATRK NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS LETME ANABLM DALI

Selahattin YAVUZ

ALTI SGMA YAKLAIMI VE BR SANAY LETMESNDE UYGULAMA

DOKTORA TEZ

TEZ YNETCS Do. Dr. Erkan OKTAY

ERZURUM 2006

NDEKLER SAYFA NO ZET..............................................................................................................................VI ABSTRACT.................................................................................................................VII TEEKKR...............................................................................................................VIII KISALTMALAR...........................................................................................................IX EKLLER LSTES.....................................................................................................X TABLOLAR LSTES............................................................................................XII GR................................................................................................................................1 BRNC BLM KALTE KAVRAMI VE TOPLAM KALTE 1.1. Kalite Kavram ve nemi.7 1.1.1. Kalitenin unsurlar (boyutlar).........9 1.2. Kalite Kavramnn Tarihsel Geliimi.10 1.3. Kalite Bileenleri (Tipleri)..12 1.3.1. Tasarm kalitesi..13 1.3.2. Uygunluk kalitesi...14 1.3.3. Performans kalitesi15 1.4. Kalite Kontrol ve Geliimi.16 1.4.1. Kalite kontrolnde istatistik yntemlerin yeri ve nemi...18 1.4.2. Kalite kontrolde standartlar, spesifikasyonlar ve toleranslar.19 1.5. Toplam Kalite Kontrol....20 1.6. Toplam Kalite Ynetimi (TKY).22 1.6.1. Toplam kalite ynetiminin tarihsel geliimi ve nemi..25 1.6.2. TKY ne giden yolda emei geen kalite gurular27 1.6.2.1. Walter Shewhartn katklar...27 1.6.2.2. William Edwards Demingin katklar ...28 1.6.2.3. Joseph M. Jurannn katklar..29 1.6.2.4. Armand V. Feigenbaumun katklar .........30 1.6.2.5. Kaoru Ishkawann katklar..31

II

1.6.3. Klasik ynetim anlay ile toplam kalite ynetiminin farkllklar...32 1.6.4. Toplam kalite ynetiminin ilkeleri....34 1.6.4.1. Liderlik34 1.6.4.2. Mteri odakllk..35 1.6.4.3. alanlarn eitimi..35 1.6.4.4. Takm almas...36 1.6.4.5. Kaizen (srekli gelime) .37 1.6.5. Toplam kalite ynetimi, maliyet ve krllk ilikisi...38 1.6.6. TKY ve kalite kontrol emberleri..40

KNC BLM ALTI SGMA VE LGL KAVRAMLAR 2.1. Alt Sigmann Tanm..42 2.2. Alt Sigmann Tarihsel Geliimi .44 2.3. Deikenlik ve Alt Sigma....46 2.4. Alt Sigma Kalite Dzeyi......47 2.5. Ynetim Felsefesi Olarak Alt Sigma...49 2.6. statistiksel lm Olarak Alt Sigma..51 2.6.1.Ortalamann 1.5 kaymas ve sonular.....53 2.6.2. Srecin ortalamasnn merkeziletirilmesi ve nemi.....56 2.7. Alt Sigma Yaklamn Uygulayan Baz irketler ve Kazanlar58 2.7.1. Alt Sigma Yaklamnn Motorolada Uygulan... 59 2.7.2. Alt Sigma Yaklamnn Allied Signal/Honeywellda Uygulan .62 2.7.3. Alt Sigma Yaklamnn General Electricde Uygulan 62 2.8. Alt Sigma Yaklamnn Toplam Kaliteden Farkllklar....64 2.9. Alt Sigma Hesaplama Yntemleri ..66 2.9.1. Milyonda hatal para says yntemi...66 2.9.2. Hata oranlarnn (DPMO veya PPM) sigma kalite dzeyi birimine dntrme yntemi68 2.9.3. Frsatlar ve hatalar yntemi..69 2.9.4. Ortalama, standart sapma ve zellik limitleri ile hesaplama

III

yntemi.71 2.9.5. lk kontrol sonras hesaplama yntemi..75 2.9.6. Basit kazan (hasla) ilikisi lm.....75 2.9.7. Bileik kazan (hasla) ilikisi lm..77 2.10. Sre Yetenek ve Performans Endeksleri...78 2.10.1. Histogram ile sre yeterlilii analizi......80 2.10.2. Sre potansiyel endeksi (CP) .82 2.10.3. Fiili yeterlilik endeksi (CPk).84 2.10.4. Cpm endeksi:.88 2.10.5. Pp ve Ppk endeksleri..89

NC BLM ALTI SGMA ORGANZASYONU VE YOL HARTASI 3.1. Alt Sigmada Roller ve Sorumluluklar...91 3.1.1. Alt Sigma yrtme kurulu....92 3.1.2. Sponsor (ampiyon)...93 3.1.3. Uzman kara kuakllar...94 3.1.4. Kara kuakllar (ekip liderleri)...96 3.1.5. Yeil kuakllar (ekip elemanlar)..97 3.2. Alt Sigma yiletirme Modeli ve Aamalar98 3.2.1. Tanmlama.....99 3.2.2. lme..100 3.2.3. Analiz...102 3.2.4. yiletirme103 3.2.5. Kontrol.104 3. 3. Alt Sigmann Uyguland Organizasyonlar...105 3.3.1. retim srelerinde Alt Sigma...107 3.3.2. Hizmet srelerinde Alt Sigma...108 3.3.3. rn gelitirme ve tasarmnda Alt Sigma... .109 3.4. Alt Sigmann Alt lkesi...111 3.4.1. Mteri odakllk..111

IV

3.4.2. Verilere ve gereklere dayal ynetim.........112 3.4.3. Srece odaklanma, ynetim ve iyiletirme..112 3.4.4. Proaktif ynetim..112 3.4.5. Snrsz ibirlii113 3.4.6. Mkemmele yneli, baarszla kar hogr113 3.5. Alt Sigmann Hedefleri113 3.5.1. Hatalarn azaltlmas....113 3.5.2. Kalitenin artrlarak maliyetlerin azaltlmas...114 3.5.3. Kritik mteri taleplerinin karlanmas...117 3.5.4. Srekli iyiletirme ve gelitirme .118 3.6. Kyaslama (Benchmarking) ve Alt Sigmada nemi120 DRDNC BLM ALTI SGMA ALIMALARINDA KULLANILAN STATSTK TEKNKLER 4.1. Beyin Frtnas.123 4.2. Sebep- Sonu Diyagram124 4.3. Histogram126 4.4. Kontrol Tablosu..129 4.5. Pareto emas (Analizi)..132 4.6. Gruplandrma..134 4.7. Kalite Fonksiyonu Yaylm (QFD) ...135 4.7.1.Kalite evi...136 4.8. Matris Diyagram138 4.9. Hata Tr ve Etkileri Analizi (HTEA)...141 4.10. lm Sistemi Analizi (Gage R&R)146 4.11. Varyans Analizi150 4.11.1. Tek ynl varyans analizi......150 4.11.2. ki ynl varyans analizi154 4.12. Serpilme Diyagram..154 4.13. Kontrol Grafikleri.157 4.14. Deney Tasarm.165 4.14.1. Tam faktriyel deneyler.....166

4.14.2. Kesirli faktriyel deneyler.171 BENC BLM BR SANAY KURULUUNDA ALTI SGMA UYGULAMASI 5.1. Firma Hakknda......173 5.2. Uygulamann Hedefi ve nemi..175 5.3. Beyin Frtnas.175 5.4. lm Sistemleri Analizi (Gage R&R)..176 5.5. lm Sistemleri Analizinin Yeniden Uygulanmas179 5.6. Kontrol Grafikleri...182 5.7. Sre Yeterlilik Analizi..185 5.8. Makine Yeterlilik Analizi...187 5.9. Deney Tasarm...190 5.10. yiletirmeler Neticesinde Sre Yeterlilik Analizi..198 SONU 200 KAYNAKLAR.203 EKLER.215 ZGEM.221

ZET DOKTORA TEZ ALTI SGMA YAKLAIMI VE BR SANAY LETMESNDE UYGULAMA Selahattin YAVUZ 2006 Sayfa: 221 Jri: Do. Dr. Erkan OKTAY (Danman) Prof. Dr. ule ZKAN Do. Dr. Mahmut KARTAL Do. Dr. Hseyin ZER Do. Dr. stn ZEN Son yllarda yabanc literatrde olduka yaygn bir biimde kullanlan Alt Sigma yntemi yerli literatrde yeterince uygulanmamtr. Bu almann amac yerli literatrdeki bu boluun doldurulmasna bir katk salamak ve ayn zamanda Alt Sigma yntemini srelerine uygulamak isteyen firmalara yol gstermektir. Bu amaca ulamak iin Alt Sigmann TAK (Tanmlama-lme-Analiz-yiletirme-Kontrol) olarak bilinen sre iyiletirme modeli incelenmi ve sz konusu model kullanlarak otomotiv sanayi iin yedek para reten bir sanayi iletmesinde Alt Sigma yntemi uygulanmtr. Bu alma drt teori ve bir uygulama blmden olumaktadr. Birinci blmde, Alt Sigmaya alt yap tekil etmek amacyla kalite kavram ve toplam kalite anlay anlatlmtr. kinci blmde, nce Alt Sigmann tanmlar ve felsefesi hakknda bilgi verildikten sonra Alt Sigmay uygulayan firmalar ve kazanlar, sre yeterlilii ve Alt Sigma hesaplama yntemleri zerinde durulmutur. nc blmde Alt Sigma organizasyonunda rol alan oyuncularn grev ve sorumluluklarna deinildikten sonra Alt Sigma sre iyiletirme modeli olan TAK modeli ve Alt Sigma organizasyonunun hedef ve ilkeleri anlatlmtr. Drdnc blmde ise Alt Sigma iin gerekli istatistiksel teknikler ayrntl bir ekilde rneklerle desteklenerek incelenmitir. Tezin son blm olan uygulama blmnde ise otomotiv sanayi iin yedek para reten bir sanayi iletmesinde biyel kolu retim srecine bir Alt Sigma yntemi uygulanmtr. almann sonucunda biyel kolu retim srecine uygulanan TAK iyiletirme modeli ile 3.1 olan sigma kalite seviyesi 4.1 sigma kalite seviyesine kartlmtr. Firma iin byk nem arz eden bu iyiletirmenin, firmann dier srelerine de uygulamas tavsiye edilmitir.

ABSTRACT Ph.D. THESIS THE SIX-SIGMA APPROACH AND ITS APPLICATION AT A FACTORY Selahattin YAVUZ 2006 Page: 221 Jury: Assoc. Prof. Dr. Erkan OKTAY (Supervisor) Prof. Dr. ule ZKAN Assoc. Prof. Dr. Mahmut KARTAL Assoc. Prof. Dr. Hseyin ZER Assoc. Prof. Dr. stn ZEN The Six-Sigma Method that has been used very frequently in the foreign literature in the recent years and has not been used sufficiently in Turkish literature. This study aims at filling a gap in this field and at the same time guiding the firms that want to use it in their process. The process improvement model called DMAIC (Definition-Measurement-Analysis-Improvement-Control) has been analyzed and this model of Six-Sigma has been implemented at an industrial organization that has been producing spare parts for automotive industry. This study consists of five parts including four theories and a practice part. In the first Part, the concept and understanding of total quality have been investigated in order to build the infrastructure of Six-Sigma. In the second Part, after having given information about the philosophy and definitions of Six-Sigma, the firms that make use of Six-Sigma and their incomes, process sufficiency and the methods of Six-Sigma calculations have been examined. In the third Part, DMAIC known as Six-Sigma improvement model and goals and principles of Six-Sigma organization have been explained after the responsibilities and duties of Six-Sigma elements. In the fourth Part, the statistical techniques necessary for Six-Sigma have been examined with samples in detail. In the final practice part of the thesis, the Six-Sigma Method has been put into practice at an industrial business that produces spare parts, connecting rod, for automotive industry. At the end of the study, DMAIC improvement model that was used for connecting rod production processes has increased the Six-Sigma quality level from 3.1 to 4.1. The important progress for the firm has been taken as an advantage to challenge the firm to practice Six-Sigma Method in other processes.

TEEKKR almann tm aamalarnda bana bilgi ve deneyimlerinden faydalanma imkn veren, yardm ve katklarn esirgemeyen tez danmanm Do. Dr. Erkan OKTAYa ve deerli hocalarm Do. Dr. Mahmut KARTAL, Prof. Dr. ule ZKAN, Do. Dr. stn ZEN ve Do. Dr. Hseyin ZERe teekkr ederim. Tezin hazrlanmas srasnda deiik yardmlarn grdm Prof. Dr. Necmi GRSAKALa, Yrd. Do. Dr. Hdaverdi BRCANa ve Yrd. Do. Dr. M. Suphi ZOMAKa teekkr ederim. Ayrca tezin uygulama ksmnda yardm ve katklarn esirgemeyen S.P.A.C. Alt Sigma Danmanlk Ltd. ti. alanlarndan Kara Kuak Tmer ARITRKe teekkr bir bor bilirim. ERZURUM 2006 Selahattin YAVUZ

KISALTMALAR TKK: Toplam Kalite Kontrol TKY (TQM): Toplam Kalite Ynetimi PUK (PYDK): Planla, Uygula(Yap), Kontrol et(Dorula), nlem al(Karar ver) TAK (DMAIC) : Tanmla, l, Analiz et, yiletir, Kontrol et Gage R&R: Alet Tekrarlanabilirlii ve Alet retebilirlii DOE: Deney Tasarm (Design of Experiment) KK: statistiksel Kalite Kontrol PK: statistiksel Proses Kontrol KKF: Kritik Kalite Faktr HTEA (FMEA): Hata Tr ve Etkileri Analizi ANOVA: Varyans Analizi QFD (KFY): Kalite Fonksiyonu Yaylm DPU: nite Bana Hata Says DPMO: Milyon Frsat Bana Hata Says PPM: Milyonda Hata COPQ: Zayf Kalitenin Maliyeti CP: Yeterliliin Potansiyel ls CPk: Yeterliliin Gerekleen ls ASL: Alt Spesifikasyon Limiti USL: st Spesifikasyon Limiti CTQ: Kritik Kalite zellikleri MSA: lm Sistemleri Analizi GE: General Elektrik KK: Kalite Kontrol emberleri RS (RPN): Risk ncelik Says NOG: Normal Olaslk Grafii AKL: Alt Kontrol Limiti UKL: st Kontrol Limiti ZUD: Uzun Dnem ZKD: Ksa Dnem

EKLLER LSTES SAYFA NO ekil 1-1: Kalitenin tarihi seyri grafii...11 ekil 1-2: Tasarm kalitesi ve maliyet ilikisi grafii.14 ekil 1-3: Performans kalitesi grafii..15 ekil 1-4: Demingin TKY dngs grafii...24 ekil 1-5: Kalite anlaynn merhaleleri grafii.24 ekil 1-6: Ynetim modellerinin karlatrlmas grafii..33 ekil 1-7: Kaizen gelime ile klasik gelime yaklam grafii..38 ekil 1-8: Toplam Kalite Ynetiminde kalite maliyet ilikisi grafii.39 ekil 1-9: Klasik ynetimde kalite-maliyet ilikisi grafii.40 ekil 2-1: Alt Sigma sre deikenlii.47 ekil 2-2: 3dan 6ya milyonda hata deerlerinde meydana gelen deiim...48 ekil 2-3: 6ya doru sren gelime.....50 ekil 2-4: Sigma ve Alt Sigmann istatistiksel gsterimi...52 ekil 2-5: Ortalamann 1,5 kaydrlm durumu...54 ekil 2-6: ki farkl srecin karlatrlmas ......56 ekil 2-7: rnein minitab kts...74 ekil 2-8: Kazan gsterimi grafii75 ekil 2-9: atlama mukavemeti verileri iin histogram.81 ekil 2-10: eitli CP deerlerine gre dalm erileri grafii..82 ekil 2-11: Cp ve Cpk endeks ilikisi rnei86 ekil 2-12: rnek iin Cp , Cpk , Pp ve Ppk endekslerinin minitab kts90 ekil 3-1: Alt Sigma almalarnda oyuncular arasndaki iliki grafii...93 ekil 3-2: Alt Sigma DMAIC(TAK) problem zme modeli grafii99 ekil 3-3: Mteri limitleri ve hatalar grafii...111 ekil 3-4: Proses sigma seviyesi ile hata oran (DPMO) grafii..114 ekil 3-5: Sigma seviyeleri ve kalitesizlik maliyeti grafii..117 ekil 3-6: Kyaslama yntemi grafii...122 ekil 4-1: Sebep-sonu diyagram ana nedenler...124 ekil 4-2: Sebep-sonu diyagram grafii.125

XI

ekil 4-3: Sebepleri sayma tipi sebep-sonu diyagram rnei126 ekil 4-4: Farkl prosesler iin histogramlar.128 ekil 4-5: Bir histogram rnei.129 ekil 4-6: Pareto grafii rnei.134 ekil 4-7: Kalite evi grafii...137 ekil 4-8: Toplam sre deikenlii grafii147 ekil 4-9: Minitab kts (ROMER)-iki cihazn karlatrlmas grafii....149 ekil 4-10: Minitab kts (ZEISS)-iki cihazn karlatrlmas grafii..149 ekil 4-11: Deiik durumlar iin serpilme diyagramlar.155 ekil 4-12: rnee ait serpilme diyagram...157 ekil 4-13: Shewhart kontrol kart format...158 ekil 4-14: Srecin kontrolde, kontrol d ve indirgenen deikenlii durumlar...159 ekil 4-15: rnek iin izilen X kontrol grafii..164 ekil 4-16: rnek iin izilen R kontrol grafii164 ekil 4-17: Etkilerin pareto grafii...169 ekil 4-18: Etkilerin normal olaslk grafii.169 ekil 4-19: AC Etkileimi grafii.170 ekil 5-1: Mteri ikyetleri ile ilgili kalite karakteristikleri ve hata says176 ekil 5-2: Gage R&R analizine ait grafik.178 ekil 5-3: Gage R&R analizine ait grafik 181 ekil 5-4: R kontrol grafii ..184 ekil 5-5: X kontrol grafii ......185 ekil 5-6: Sre yeterlilik analizi sonular..187 ekil 5-7: Makine yeterlilik analizi iin kutu grafii....189 ekil 5-8: Sre yeterlilik analizi sonucu..190 ekil 5-9: Yzey przll nemli etkileri normal olaslk grafii..194 ekil 5-10: Etkilerin ve etkileimlerin pareto grafii195 ekil 5-11: Yzey przll AD etkileimi grafii..196 ekil 5-12: Yzey przll BD etkileimi grafii..197 ekil 5-13: Sre yeterlilik analizi sonucu ...199

TABLOLAR LSTES SAYFA NO Tablo 1-1: Kalitenin kilometre talar...25 Tablo 1-2: Klasik ynetim modeli ve TKYnin karlatrlmas...32 Tablo 2-1: 3.8 ve 6 karlatrlmas ve sonular..49 Tablo 2-2: Ortalama merkezde iken sigma seviyeleri ve hata deerleri52 Tablo 2-3: Ortalamann 1,5 kaymas sonucu sigma seviyeleri ve hata deerleri.54 Tablo 2-4: Srecin merkezden kaymas ile deiik kalite seviyeleri ilikisi.55 Tablo 2-5: Alt Sigmay uygulayan baz irketler ve kazanlar...59 Tablo 2-6: Baz firmalar ve bir ylda elde ettikleri tasarruf59 Tablo 2-7: TKY ve Alt Sigma yaklamnn karlatrmas.65 Tablo 2-8: Para bana hata yntemi forml ve rnekleri.67 Tablo 2-9: Frsatta hata says yntemi forml ve rnekleri...70 Tablo 2-10: Bir makine parasnn herhangi bir kalite karakteristii lmleri72 Tablo 2-11: Bileik kazan hesaplama tablosu...77 Tablo 2-12: Bileik hasla rnei tablosu...78 Tablo 2-13: Deikenlik trleri ile ksa ve uzun dnem yeterlilii79 Tablo 2-14: ielerin patlamaya kar dayanm sonular..80 Tablo 2-15: rnek iin frekans dalm81 Tablo 2-16: Cp ile milyonda hata says ilikisi..83 Tablo 3-1: Bir uzman kara kuaklnn drt hafta boyunca renmesi gereken temel konular...95 Tablo 3-2: Tanmlama sreci takip tablosu..100 Tablo 3-3: lme sreci takip tablosu..101 Tablo 3-4: lmlenme gerektiren alanlar...102 Tablo 3-5: Sre kts- standardizasyon matrisi105 Tablo 3-6: retim ve hizmet sektrnde sigma dzeyi ile kalite anlay...106 Tablo 3-7: Sre aamalar, sre iyiletirme ve sre tasarlama arasndaki iliki.106 Tablo 3-8: Sigma deeri ve zayf kalitenin maliyeti arasndaki ilikisi...116 Tablo 4-1: Veri saysna bal olarak kullanlacak snf says.128 Tablo 4-2: llebilen zellikler iin bir kontrol tablosu130

XIII

Tablo 4-3: Niteliksel zellik gsteren veriler iin kontrol tablosu...131 Tablo 4-4: Hata tipleri ile ilgili bilgiler133 Tablo 4-5: Pareto diyagram iin veri izelgesi134 Tablo 4-6: retim hatalarnn nedenlere bal bir matris analizi.139 Tablo 4-7:Risk deerlendirme karar matrisi.140 Tablo 4-8: Hata olaslnn deerlendirilmesi.142 Tablo 4-9: Hata Tr ve Etkileri analizi formu144 Tablo 4-10: iddet deerlendirme kriterleri.145 Tablo 4-11: Gvde lmleri Gage R&R verileri148 Tablo 4-12: Tek ynl varyans analizi tablosu.151 Tablo 4-13: arabann yakt tketim deerleri..152 Tablo 4-14: GKT deerini bulmak iin yaplan hesaplamalar153 Tablo 4-15: Tek ynl varyans analizi tablosu sonular.153 Tablo 4-16: Be srcnn araba tryle elde ettii yakt tketimi gzlemleri..154 Tablo 4-17: Her bir oyuncunun boy ve arlk verileri.156 Tablo 4.18: rnek iin lm deerleri163 Tablo 4-19: L8 Dizayn Matrisi.166 Tablo 4-20: Deneye ilikin faktr dzeyleri.167 Tablo 4-21: Deneye ilikin tam faktryel deney kombinasyonlar..167 Tablo 4-22: Deneye ilikin L8 hesap tablosu...168 Tablo 4-23: AC Etkileimi deerleri170 Tablo 4-24: Faktrler ve Dzeyleri..172 Tablo 4-25: rnek in Reete Tablosu...172 Tablo 5-1:Gage R&R almas sonucu yaplan lmler...177 Tablo 5-2: ki-ynl ANOVA tablosu.177 Tablo 5-3: Gage R&R analizi sonular..178 Tablo 5-4:Gage R&R almas sonucu yaplan lmler...180 Tablo 5-5: ki-ynl ANOVA tablosu.180 Tablo 5-6: Gage R&R analizi sonular...181 Tablo 5-7: Kontrol grafikleri iin yzey przllk lm deerleri..182 Tablo 5-8: Her bir rnek iin hesaplanan X ve R deerleri.183 Tablo 5-9: Sre yeterlilik analizi iin yzey przllk lm deerleri..186

XIV

Tablo 5-10: Makine yeterlilik analizi iin gzlem deerleri....188 Tablo 5-11: Makine yeterlilii iin varyans analizi..188 Tablo 5-12: Faktrler ve dzey deerleri.....191 Tablo 5-13: Uygulama reetesi.....191 Tablo 5-14: Deney iin hesaplanan L16 Hesap tablosu...192 Tablo 5-15: AD etkileimi tablosu...195 Tablo 5-16: BD etkileimi tablosu196 Tablo 5-17: Sre yeterlilik iin yzey przllk lm deerleri198 Ek Tablo 1: Milyon Para ve Sigma Arasndaki Dnm Tablosu.. 226 Ek Tablo 2: Bo bir L8 Hesap Tablosu... 227 Ek Tablo 3: L16 Dizayn Matrisi. 228 Ek Tablo 4: Bo bir L16 Hesap Tablosu. 229 Ek Tablo 5: Standart Normal Eri Altndaki Alanlar. 230 Ek Tablo 6: Kontrol Grafiklerinin Dzenlenmesinde Kullanlan Faktrler... 232

GR I. almann Konusu ve nemi Son yllarda bir slogan haline gelen kalitenin aslnda tarihi bir gemii vardr. Dnyadaki ilk kalite almalar insanolunun bir nesneyi oaltma istei ile balamtr. lk uygulamalar bir ekicin, ban veya mzran ucundaki sivri tan kt bir kopyasn yapabilmek amac ile gerekletirilirken, daha ok kullanm kolayl ve boyutsal yaknlk hedefleniyordu. Belirli bir boyuta yakn olarak kopyalanan, oaltlan baklar, mzraklar kendilerinden beklenilen fonksiyonlar daha iyi yerine getirebiliyordu. Bu balamda, deikenliklere ve kalitesizlie kar savann neredeyse kendi tarihi kadar eski olduunu syleyebiliriz. Kalite ile ilgili ilk kaytlar M.. 2150 ylna kadar uzanr. Hamurabi Kanunlarnn 229. maddesinde u ifadeler yer alr: Eer bir inaat ustas bir adama ev yapar ve yaplan ev yeterince salam olmayp ev sahibinin stne kerek lmne sebep olursa o inaat ustasnn ba uurulur. Bu ifadeden de anlald gibi kalite ile ilgili almalar en ilkel biimiyle de olsa- Milattan nceki yllarda balam ve gnmze kadar devam etmitir. 1 Bulunduumuz yzylda teknolojinin ba dndrc ekilde hzl deimesi ve gelimesi, dnyada meydana gelen nemli deimeler, iletiimin getirdii kolaylklar nedeniyle tketici tercihleri uluslararas boyuta ulam ve kresellemeyi zorunlu klmtr. Btn bu deiimler sonucu kalite stnl rekabette n plana kmtr. Kreselleen dnyamzda, dk maliyetle beraber kaliteli, hzl ve tam zamannda retim, firmalarn kran krana rekabet ettii ortamda ayakta kalabilmelerinin balca n art haline gelmitir. Gnmzde byk lde gelien ve uluslararas hale gelen rekabete dayal ekonomik sistemde; reticiler, srekli olarak mal ve hizmetlerin kalitesini en iyi seviyede tutmak zorundadr. retilen rnlerin i pazarlar yannda d pazarlara da almas mecburiyetinin sonucunda oluan rekabet piyasasnda, iletmelerin ayakta kalmas ancak retilecek olan kaliteli rnler sayesinde olacaktr. Dk kaliteli mal ve hizmet ile rekabet etmeye alan iletmelerin rettii rnlerin fiyatlar ne kadar dk olsa da kalite bilincine varm olan tketiciler, fiyat yannda yksek kaliteye de nem

TSE, TES ISO 9000 Kalite Bror, Ankara, 1996, s.3.

vermeye balamlardr. Bunun sonucunda birok firma zarara uram veya rekabete dayanamayarak iletmelerini kapatmak zorunda kalmtr. 2 Endstriyel gelimeler karsnda tketicilerin talepleri hzla artmtr. reticiler de bu talepler karsnda eitli ve deiik fonksiyonlu rnler retmek zorunda kalmlardr. Gnlk hayatmzda evlerimizde kullandmz rnlerde, eskiye nazaran kaliteye daha fazla nem verilmektedir. Buzdolab, amar makinesi, elektrikli sprge gibi rnlerin deeri; artk kalitesi, dayanakll ve ayn tip rnlere gre daha ucuz olan fiyat ile llmektedir. Gelien teknoloji sayesinde eitli amalarla kullanlan makine, ara ve gerelerin nemi daha da artmtr. Uzay almalarnda kullanlan uzay aralar, ok yksek maliyetlere ulaan uydu sistemleri, gelimi silah sistemleri, tbbi cihazlar, gnlk hayatn her safhasnda kullanlan elektrikli ve elektronik aletler, ulam aralar ile benzeri ara ve gerelerin yksek kalitede retilmesi gereklidir. lm tekniklerinin gelimi olmasna ve hassas lm aletlerinin kullanmnn yaygnlam olmasna ramen, hatal retime dayal kk bir teknik arzalar birok insann sakat kalmasna veya lmesine sebep olmaktadr. Ayrca oluabilen maddi zararlar da byk rakamlara ulamaktadr. Teknoloji ve bunun sonucunda gelien otomasyon, rnlerin karmakl, retim hznn artmas gibi etkenler daha dar toleranslarda almay zorunlu klmtr. Bunun yannda iletmelerin dk kalitede mal retmeleri sonucunda, hatal pek ok rn kmakta ve bu rnlerin ayklanmas ile de irketler maddi zararlara uramaktadr. Belirli bir tolerans ile piyasaya srlen kusurlu mallar ise mteri kaybna ve iletmelerin tketici gznde prestij kaybetmesine yol amaktadr. Sonuta, iletmelerin toplam olarak katlanmak zorunda kaldklar maliyet, ok byk rakamlara ulamaktadr. lkemizde ve dnyada bulunan doal kaynaklar, plansz ve dncesiz kullanm sonucunda hzla tkenmeye balamtr. Hatta bu konuda bilim adamlar, baz doal kaynaklarn tkenecei muhtemel tarihlerin haritasn bile karmaya balamlardr. Bununla beraber evre kirlilii ile mcadele etmeye balayan kiiler, tketicileri bu konuda daha hassas ve dikkatli olmaya armaktadr. Tketim sonucunda oluan atklarn artmas ve rnlerin kullanlmaz hale gelen ksmlarnn evre kirliliine yol amas sonucunda gzler, tketicilerle birlikte reticilere de evrilmitir. Bu durum
2

Muhittin imek; Toplam Kalite Ynetimi, Alfa Yaynlar, stanbul, 2004, s.15.

kalite konusuna yeni bir boyut getirmitir. Bylece atk maddelerin en aza indirilmesi, daha dayankl mallar reterek rnlerin daha uzun sre kullanlmas, retimde malzeme kaybnn en aza indirilmesi konularnda uluslararas standartlar koyulmu ve yaptrmlar getirilmitir. rnein, reticiler araba eksozlarndan kan zehirli gazlar minimum seviyeye indirmek iin, daha uygun motor ve eksoz dizayn ile retim yoluna gitmek zorunda kalmlardr. Bu konuda Avrupa ve Amerikada uygulamaya konulan yasalar ile retici firmalar, rnlerinde eitli deiiklikler yapm ve yapmaktadr. Bu tr tedbirler sonucunda reticiler daha kaliteli, evreyi kirletmeyen, en az atk maddesi brakan rnler retmek iin aba harcamaktadr. Belirli kalite seviyesine gelemeyen firmalar, kalitesizliin getirecei k ile rekabet etme gc bulamayacaklardr. Klasik kalite kontrol anlaynda, kaliteyi lenler ve bu konudaki verileri deerlendirenler sadece kalite kontrol departmanndaki uzman kiilerdir. ilerin kalite konusunda bilgileri olmalar aranmaz ve bu konuda grlerini bildirmeleri beklenemez. alanlar tm deerlendirme yntemlerinden habersizdir. Klasik kalite programlarnda nceden birok organizasyon, mteri ile dorudan ilikiden uzak tutulurdu. Mterinin talepleri hakknda bilgisi olmadan faaliyet gsteren birimler, iletmenin hedeflerine ulamada yeterince katk salamayacaktr. 3 Yaplan aratrmalar neticesinde, firmalarn byyebilmeleri, rekabet edebilmeleri ve ekonomik artlara uyum salayabilmeleri iin, iletmenin btnnn gz nnde bulundurulmas gerektii anlay benimsenmitir. Ayrca, daralan pazarn getirdii zorluklarn ve ekonomik durgunluun nne geilmesi ve bymenin devam iin baz tedbirler alnmas gerektii vurgulanmtr. Ekonomik ve yapsal olarak bymeyi baaran firmalara bakldnda bunlarn tm kaynaklar ile mteri memnuniyetine odaklanm bir ynetim anlayn benimsemi olduklarn grmek mmkndr. Gnmz rekabet artlar gz nne alndnda mteri odakl retim yapmayan firmalarn ayakta kalma anslar yoktur. Mteri odakl almak ise tm birimlerdeki elemanlarn katlmyla ancak mmkn olabilmektedir. Bu sre zarfnda ortaya kan TKY (Toplam Kalite Ynetimi) anlaynda, mteri istekleri n planda olup; bu dorultuda, hzl ve yerinde hizmet, yenilik, rnde eitlilik, mteriye yaknlk ve alanlarn motivasyonu esastr.
3

rfan Erturul; Toplam Kalite Kontrol ve Teknikleri, Ekin Kitabevi, Bursa, 2004, s.30.

1980lerin ve 1990larn Toplam Kalite dalgas srasnda onlarca irket, mteri beklentilerinin ve gereksinimlerinin karlanmas ve almas szn verdikleri politikalar ve misyon beyanlar kaleme ald. Ne yazk ki, bu kurululardan pek az, mterilerinin beklentilerini ya da gereksinimlerini anlama becerilerini gelitirmek iin gerekten aba sarf etmitir. yle olsa bile, mteriden veri toplama, ok tipik bir biimde, mteri gereksinimlerinin dinamik yapsn gz ard eden, bir kereye zg ya da ksa mrl giriimler olarak kalmtr. Bu balamda ortaya kan Alt Sigma Yaklamnda mteri ihtiyalarnn srekli deiecei felsefesiyle gerek anlamda en byk nem, mteriye verilmitir. Son yllarda, lmeye, gelitirilmi bilgi sistemlerine, bilgi ynetimine verilen neme karn hala i konusundaki pek ok kararn yorumlara ve tahminlere dayanarak alnd dnldnde, Alt Sigma Yaklamnn, verilere ve gereklere dayal ynetim kavramn yeni ve daha gl bir konuma tamaktadr. Toplam Kalite Ynetiminin yerini Alt Sigmaya kaptrmasnn belki de en nemli nedeni; TKYnin rn kalitesine odaklanmasna karlk, Alt Sigmann srelere odaklanmasdr. 4 W. Edwards Deminge gre, kaliteyi artrmak iin %100 kontrol yapmak, kusurlu mal retmeyi planlamakla, srecin spesifikasyonlara uygun olmadn kabul etmekle ayn eydir. Kaliteyi artrmak iin kontrol hem ok getir, hem de etkisiz ve masrafldr. Bir rn satcnn kapsndan ktktan sonra artk onun kalitesi hakknda bir ey yaplamaz. Kalite kontrolle deil, retim srecinin gelitirilmesiyle salanr. Kontrol, hurdaya ayrma ve yeniden ileme gibi eyler sreci dzeltici eylemler deildir. 5 II. almann Amac, Kapsam ve Plan Yaplan aratrmalara gre, mamul retilirken yaplan hatalar dzeltmek ve mamul yeniden yapmak iin gereinden fazla zaman ve para harcanmaktadr. Oysa gnmz piyasa ve rekabet artlarnda firmalarn para ve zaman kaybetmeye tahammlleri yoktur. Dk kalite ile retilen rnlerin retim maliyetleri de artmaktadr. Bu durumlar gz nne alndnda firmalar etkin kalite sistemlerini benimseyip uygulamak zorundadrlar.

4 5

Roland Caulcutt, Why is Six Sigma so Successful?, Journal of Aplied Statistics, Vol. 28, No. 3, 2001, s.306. Edwards W. Deming; Krizden k, Arelik Yaynlar, stanbul, 1996, s.24.

Son yllarda, Motorola, General Electric, Allied Signal, Citibank, Toshiba, Sony gibi dnya apnda tannan firmalar Alt Sigma Yaklamn benimseyip srelerine uygulayarak milyon dolarlar aan krlar, verimlilik, pazar pay art ve snfnn en iyi olma frsatn elde etmilerdir. Bu ekilde kapsaml ve esnek yaps itibariyle, retim srelerinden, stratejik planlamaya, i programlarndan, Ar-Ge almalarna, finans sektrnden, mteri hizmetlerine kadar tm i faaliyetlerine uygulanarak somut neticeler elde edilebilen Alt Sigma, tm dnyada olduu gibi 2000 ylndan beri lkemizdeki nde gelen firmalarn da dikkatini ekmitir. lkemizdeki nde gelen firmalarn bile hala 3 veya 4 sigma civarnda faaliyet gstermesi Alt Sigmann firmalarmz asndan nemini aka gstermektedir. Bu balamda konunun ok yeni olmasndan dolay Alt Sigma Yaklam yerli literatrde yeni yeni boy gstermeye balamtr. Bu balamda bu almayla temel amacmz yerli literatrdeki bu boluun doldurulmasna bir katk salamaktr. Ayrca bu amacn dnda, niversitelerin en nemli var olu nedenlerinden biri olan, niversite-sanayi ibirliini gelitirmektir. alma be blmden olumaktadr. lk drt blm tezin teorik ksmn olutururken son blm ise uygulama blmn oluturmaktadr. almann birinci blmnde kalite kavram, tarihsel geliim sreci ve kalite kontrol konular anlatlmtr. Kalite kavram ve kalite kontroln tanm yaplarak bu konularla ilgili bilgiler verildikten sonra Alt Sigma yaklam ile yakndan ilgili olan toplam kalite ynetimi (TKY) ve ilkeleri zerinde durulmutur. kinci blmde Alt Sigma ve ilgili kavramlar detayl bir ekilde anlatlmtr. Alt Sigmann daha iyi anlalmas iin genel anlamda Alt Sigma, iletme felsefesi olarak Alt Sigma ve istatistiksel bir lm olarak Alt Sigma tanmlar ayr ayr yaplmtr. Bu blmde Alt Sigmann tarihsel geliiminden bahsedildikten sonra dnya apnda ilk kez Alt Sigma yntemini srelerine uygulayan birka byk firma ve kazanlar anlatlmtr. Ayrca bu blmde Alt Sigma hesaplama yntemleri ve sre yeterlilik analizleri ayrntl bir ekilde anlatlarak rneklerle desteklenmitir. nc blmde Alt Sigma organizasyonu ve yol haritas incelenmitir. Bunun iin ilk nce Alt Sigma organizasyonunda rol alan oyuncularn grev ve sorumluluklar anlatlmtr. Daha sonra Alt Sigma iyiletirme modeli olan TAK (DMAIC) modelinin her bir aamas incelenerek bu modelin uyguland birka deiik sektrden

bahsedilmitir. Ayrca bu blmde son olarak Alt Sigmann hedef ve ilkeleri zerinde geni bir ekilde durulmutur. Teorik erevenin son blm olan drdnc blmde ise Alt Sigma iin gerekli olan ve en sk kullanlan istatistiksel teknikler anlatlmtr. Ayrca bu tekniklerin daha iyi anlalmas amacyla bazlar rneklerle desteklenmitir. Tezin son blm olan uygulama blmnde ise otomotiv sanayi iin yedek para reten bir sanayi iletmesinde, biyel kolu retim srecine Alt Sigma yntemi uygulanmtr. Srecin iyiletirilmesi amacyla sadece gerekli olan teknikler uygulamaya dahil edilmitir.

BRNC BLM KALTE KAVRAMI VE TOPLAM KALTE Son yllarda slogan hale gelen kalite kavram ok deiik ekillerde kullanlmakta ve zaman zaman da yanl anlalmalara neden olmaktadr. Bunun iin bu blmde ilk nce kalite kavram zerinde durulacaktr. 1.1. Kalite Kavram ve nemi Kalite kelimesi Latince nasl olutuu anlamna gelen Qualis kelimesinden tremi ve Qualitas kelimesiyle ifade edilmitir. 1 Esasta kalite szc hangi rn ve hizmet iin kullanlyorsa, onun gerekte ne olduunu belli etmek amacn tamaktadr. Kalite, genel olarak gnlk konumalarda stnl ve iyilii, dier bir deyile kaliteye konu olan rn ve hizmetin iyi niteliklerinin olduunu belirtir. Bu bakmdan da kalite, subjektif (kiisel) deerleri iermektedir. Ancak subjektif deerlendirmelerden oluan kalite anlay lkeden lkeye, yaam dzeyi, zevk, gelenekler, toplumsal yap, eitim gibi ok sayda faktrlerin etkisi altnda deiik yap gstermektedir. Bu nedenlerle tketicinin rn ve hizmetler iin kullandklar kalite kelimesinin ifade edecei anlamlar da farkl olabilmektedir. Bu bakmdan herhangi bir rnn retiminde tketicinin arayaca niteliklerin gz nne alnmas gerekir. 2 Kalite ne demektir? Literatr aratrldnda grlmektedir ki kalite kavramnn deiik tanmlar bulunmaktadr. Baz kalite nderlerinin kalite ile ilgili deiik tanmlar aadaki gibi sralanabilir: Kalite, rnn mteriler tarafndan deinilen veya ima edilen istekleri karlayabilme yeteneine sahip niteliklerin toplamdr (Kotler). 3 Kalite; tketicinin istedii estetik, dayankllk, gvenilirlik vb. gibi zelliklere sahip ve hatalardan arndrlm rnlerin kullanm amacna uygunluudur (J. Juran). 4 Kalite; mterilerin ikyetlerini nleme deil, mterileri memnun edebilmenin bir arac olarak grlebilir (Garvin). 5
1 2

http://www.igeme.org.tr/TUR/pratik/kalite.pdf Stephen George Arnold Weimerskirch; Total Quality Manegement: Strategies and Techniques Proven at Todays Most Successful Companies, John Wiley and Sons Inc., New York, 1996, s.6. Philip Kotler; Marketing Management, 8th.Edition, Prentice-Hall, Englewood, Cliffs, N.J., 1996, s.56. Joseph M. Juran; Juran on Quality by Design, The Free Pres, New York, 1992, s.12.

3 4

Dar anlamda kalite, rn kalitesi demektir. Geni anlamda kalite, i kalitesi, hizmet kalitesi, iletiim kalitesi, proses kalitesi, iiler, mhendisler, idareciler ve yneticiler dahil insan kalitesi, sistem kalitesi, firma kalitesi, hedeflerin kalitesi v.b. 6 Taguchiye gre kalite, rnn sevkiyatndan sonra toplumda neden olduu minimum zarardr. 7 Deminge gre kalite, mterinin imdiki ve gelecekteki isteklerinin karlanmasdr. 8 Dier taraftan kalite gurularndan Deming, kaliteyi deikenliin azaltlmas olarak grr ve hatalarn sfrlanmasyla kalitenin salanabileceini dnr. Crosby ise kaliteyi spesifikasyonlara uygunluk olarak tanmlar. Baka bir deyile, kalite hatasz retimdir veya spesifikasyonlara yzde yz uyumdur. 9 Zaman iinde, birbirinden farkl birok ekilde tanmlanan kalitenin en fazla kullanlan birka tanm, u ekilde sralanabilir: 10 Kalite, bir rn ya da hizmetin deeridir. Kalite, nceden belirlenmi bulunan zelliklere uygunluktur. Kalite, ihtiyalara uygunluktur. Kalite, kullanma uygunluktur. Kalite, eksiklerden kanmaktr. Kalite, mteri beklentilerini karlamak veya onlarn ilerisine gemektir. Gnmzde iletmecilikte; youn rekabet artlar altnda mal ve hizmetlerin kalitesinin srekli olarak gelitirilmesi zorunluluu bulunmaktadr. letme yneticileri kaliteyle ilgili nlem almaz ve kusurlu mallar piyasaya srerse, iletme bata prestij kayb ve satlarn azalmasndan kaynaklanan zararlar olmak zere birok kaypla

David A. Garvin; Competing on the Eight Dimensions of Quality, Harward Business Review, November, 1987, ss.23-35. Kaoru Ishkawa; Toplam Kalite Kontrol, KalDer Yaynlar, stanbul, 1995, s.47. Louis Robert Flood; Beyond TQM, John Wiley and Sons, West Sussex, P019 1UD, England, 1993, s.31. Robert W. Hoyer; What is Quality: Learn how each of eight well-known gurus answers this question, Quality Progress, July 2001, ss.53-62. George-Weimerskirch; Age., s.7. Muhittin imek; Toplam Kalite Ynetimi, Alfa Yaynlar, stanbul, 2004, s.6.

6 7 8

9 10

karlaabileceklerdir. letmeler asndan kalitenin amac ve nemi iki ana balk altnda toplanabilir: 11 retim ilemleri sonucunda ortaya kan hurda, fire ve atk oran azalacak, mallar zerinde yeniden dzeltme ilemleri yaplmas ortadan kalkacaktr. Bunun sonucunda retimde daha az duraklama olacak, daha yksek bir retim hzna eriilecek ve alanlarn ilerini daha ok sevmeleri salanabilecektir. Kaliteli retimle mteri beklenti ve taleplerinin tam olarak karlanmas ile mteri kaybnn olmamas sonucu mteri says, satlarn ve krn artmas salanabilecektir. Kalite snrlar devaml genileyen bir kavramdr. Teknoloji, deien koullar, ihtiyalar kaliteye deiik boyutlar getirmektedir. Kalite nitelii bakmndan dinamik bir zellik tamakta, tketici ihtiyalarna paralel olarak gelimekte ve deimektedir. Veri toplamak suretiyle retici, yeni teknikler ve yeni rgtlenme yollar gelitirerek ayn maliyetle daha yksek kalitede retmek ve tketicinin kaliteye ynelik taleplerini yerine getirmek durumundadr. reticilerin birou iin dk kalitenin krllk zerine olumsuz etki yapmas gerei ortadadr. Dk kalite, imalat iin hatalar bulma ve dzeltmedeki maliyet demektir. Bazen bu maliyetler byk boyutlara ulaabilmektedir. Ayrca dk kalitenin alclardaki gven kaybndan dolay rnn piyasa paynn azalmasna neden olaca da aktr. 12 1.1.1. Kalitenin unsurlar (boyutlar) inde bulunduumuz yzylda ortaya km olan deiik kalite tanmlar, aslnda kalitenin ok boyutlu olmasndan kaynaklanmaktadr. 13 1984 ylnda D. Garvin kalitenin sekiz boyutunu aadaki gibi tanmlamtr: 14 Performans: rn veya hizmette bulunmas gereken birinci dereceden nemlilik arz eden karakteristikler. Bu karakteristikler her rn ve hizmette farkl zellie sahiptir. Bazlarnda ekil, boyut ve kimyasal bir zellik olabildii gibi bazlarnda ise mekanik veya fiziki bir zellik olabilmektedir.

11 12 13

Mahmut Tekin; Toplam Kalite Ynetimi, 3.Bask, Ankara, 2004, s.7. http://www.igeme.org.tr/TUR/pratik/kalite.pdf David A. Garvin, What Does Product Quality really Mean?, MITSloan Management Review, Vol.26, No.1, Fall 1984, ss.25-43. Douglas C. Montgomery; Design and analysis of Experiements, John Wiley & Sons Inc., New York, 1991, s.16.

14

10

Dier unsurlar: rn ve hizmette ekicilii salayan ikinci dereceden nemlilik gsteren karakteristikler. Bunlarn mutlaka bulunmas gereken asl unsurlar olmayp daha etkili sonularn meydana gelmesini salayan unsurlardr. Uygunluk: rn veya servisin belirlenen standartlar karlama seviyesidir. Klasik ynetim yaklam "uygunluu", nceden tespit edilen tolerans limitleri iinde artlar karlamaktadr. %95 ve yukars yksek kalitenin gstergesi olabilir. Toplam Kalite anlaynda ise standarttan her sapma kayp olarak nitelendirilir. 15 Gvenilirlik: rnn kullanm mr ierisindeki performans zelliklerinin srekliliidir. Bir baka deyile rnn kullanm mr boyunca kendisinden beklenen fonksiyonlar yerine getirebilmesidir. Dayankllk: rnn kullanlabilirlik zelliidir. Veya rnde kullanm mrnn uzunluu olarak da dnlebilir. Ayn fiyatlar sahip rnlerdeki tercih, daha uzun sre hizmet edebilecek rnler ynnde olacaktr. Hizmet grrlk: rne ilikin problem ve ikyetlerin kolay zlebilirliidir. Sat sonras hizmetler olarak bilinen rnn servis ve bakmlar mteri memnuniyeti asndan son derece nem arz etmektedir. Estetik: rnn albenisi ve duyulara seslenebilme yeterliliidir. rnn ambalaj, rengi ve ekli gibi zellikler rnn performansn dorudan etkilememekle birlikte tketicinin hislerine ve i dnyasna hitap edebilen zelliklerdir. tibar: rnn ya da dier retim kalemlerinin gemi performansdr. Bir baka deyile tketiciler her zaman rnle ilgili bilgileri elde edemeyebilirler. Bu durumlarda rnn, dier tketicilerin nazarnda nasl bir iz braktn nazara alr. Aka anlald zere kalitenin birok boyutu bulunuyor ve rn kalitesini de bu boyutlar belirliyor. 16 1.2. Kalite Kavramnn Tarihsel Geliimi Dnyadaki ilk kalite almalar insanolunun bir nesneyi oaltma istei ile balamtr. lk uygulamalar bir ekicin, ban veya mzran ucundaki sivri tan kt bir kopyasn yapabilmek amac ile gerekletirilirken, daha ok kullanm kolayl ve

15

http:// www.kaliteofisi.com/makale/makaleler.asp?makale=32&ad=Toplam%20Kalite%20Y%C3%83%C2%B6ne timi&id=9

16

http://www.kobifinans.com.tr/article/view/60175/1/255

11

boyutsal yaknlk hedefleniyordu. Belirli bir boyuta yakn olarak kopyalanan, oaltlan baklar, mzraklar kendilerinden beklenilen fonksiyonlar daha iyi yerine getirebiliyordu. Bu balamda, deikenliklere ve kalitesizlie kar savann neredeyse kendi tarihi kadar eski olduu sylenebilir. Kalite ile ilgili ilk kaytlar M.. 215 ylna kadar uzanr. nl Hamurabi Kanunlarnn 229. Maddesinde u ifadeler yer alr; eer bir inaat ustas bir ev yapar ve yaplan ev yeterince salam olmayp ev sahibinin stne kerek lmne sebep olursa, o inaat ustasnn ba uurulur. 17 lk dnemlerde kalite, zellikle meslei elinde bulunduran ustalarn sorumluluu altndayd. Bunlar rnn retilmesinden, imalatndan, hammaddesinden sorumluydular. Kendi tasarmlarn, kendileri mteriye sunabiliyorlard. Bu durumda kalitenin ne olmas gerektii adm adm belirleniyor. Hlbuki teknolojik rnlerin gelimesi ve ok sayda tketiciye hitab etmesi ile birlikte reticiyle alc arasnda mesafe alyor. 18 Srekli geliim kaydeden kalitenin tarihi seyri ekil 1-1de zetlenmitir.
Kalitenin Seyri Toplam Kalite Yntemi Toplam Kalite Kontrol statistiksel Kalite Kontrol Muayene Formen Usta i 1800 1900 1920 1940 1960 1980 1990 ve tesi

ekil 1-1: Kalitenin tarihi seyri grafii

Kaynak: A. V. Feigembaum; Total Quality Control, 3. Edition, Mc Graw-Hill Book Company, Singapure, 1986, s.16.

17 18

TSE, TES ISO 9000 Kalite Bror, Ankara, 1996, s.3. Esin Alp; Kk ve Orta lekli Sanayi Kurulularnda Kalite Sistemleri ve ISO 9000, I.S.O., ISO 9000 ve Kalite Seminerleri, Yayn No: 13, stanbul, 1993, s.74.

12

Sanayi devriminden sonraki yllarda, iletmelerin daha da bymesi, Taylor modelinin (Klasik model) gelimesi ve otomasyona geilmesiyle birlikte belirli spesifikasyonlar ve testler gelitirildi, laboratuarlar kuruldu ve ayr bir kalite kontrol birimleri olumaya balad. Btn sorumluluk da bunlara verildi. 19 Birinci Dnya Sava seri retimi ortaya karrken, artan retim miktar ve rn eitlilii ile birlikte kalite kontrolde matematiksel yntemlerin kullanlmas bir zorunluluk oldu. Amerikada Shewhart 1924 ylnda Kontrol izelgelerini gelitirdi. Amerikadaki firmalar rnekleme metodunu kullanmaya balarken, ngilterede Duding, elektrik endstrisinde istatistiksel metotlar uygulamaya koydu. kinci Dnya Sava yllarnda imalatn artmasna baml olarak istatistiksel kalite kontrol metotlar gelitirildi ve bu ekilde de muayene maliyetlerinin drlmesine alld. Ancak btn bunlara ramen dnya savalar nitelikli igcnn yerini, yeterli endstri kltr almam kiilere braklmasna sebep olmutur. Bu durumla e zamanl olarak savunma sanayii ve nkleer teknolojideki gelimeler nce muayene faaliyetlerinin ve istatistiksel yntemlerin n plana kmasn salamtr. Fakat hata affetmeyen bu sektrler iin muayene faaliyetleri yeterli gvence salamam ve kar yol olarak bavurulan sklatrlm muayene ilemleri ise yanl uygulamalar neticesinde, mamul maliyetlerini attrmann yan sra zm de olmamtr. kinci Dnya Sava sonrasnda asl gelime Japonyada yaanmtr. statistiksel kalite kontrol kavram nce Deming sonra da Juran tarafndan lkede tantlmtr. Birok eski yneticiler iten karlm, yerlerine iletme iinden retim ve planlama konusunda uzman insanlar getirilmitir. 20 1.3. Kalite Bileenleri (Tipleri) Kalitenin boyutlarndan da anlalaca gibi, kalite mutlak anlamda en iyi demek deildir. ok boyutluluu, kaliteyi bir bileim olarak ortaya karmaktadr. 21 Geniletilmi srete kaliteyi iyiletirmek arzusunda olan yneticilerin kalitenin aadaki tipini gz nne almalar gereklidir: 22

19

Nket Yeti; Kalite Kontrol ve TKY: Kalite Organizasyonu, Eitim ve nsan Gc Gelitirme, I.S.O. ISO 9000 ve Kalite Seminerleri, Yayn No: 1993/13, stanbul, s.27.
Muhittin imek; Kalite Kavramnn Tanm ve Tarihsel Geliimi, Standard Dergisi, Say:465, Eyll 2000, s.35-37. imek; Age., s.35-37. Howard Gitlow; Definition of Quality, Proceedings-Case Study Seminar-Dr. Demings Management Methods:How They Are Being Implemented in the U.S. and Abroad, Andover, Mass: G.O.A.L., November, 1984, ss..4-18.

20 21 22

13

Tasarm/Yeniden tasarm kalitesi Uygunluk kalitesi Performans kalitesi Kalitenin bileenleri olan tasarm kalitesi, uygunluk kalitesi ve performans kalitesi aklanacaktr. 1.3.1. Tasarm kalitesi rnn tketici ihtiyacn karlayabilme derecesine tasarm kalitesi denir. Tasarm kalitesi, mteri aratrmalar ve hizmet/sat ziyaretleri ile balar ve mteriyi tatmin edecek bir rn/hizmet kavramnn belirlenmesi ile srdrlr. 23 Daha sonra rn/hizmet kavram iin spesifikasyonlar hazrlanr. Bir kuruluta mteri ve tedarikileri iki ayr grupta deerlendirmek gerekir: D ve i. rnein; satn alma, retimin tedarikisi; retim, sevkiyatn tedarikisi; sevkiyat ise retimin tedarikisi olarak deerlendirilmelidir. 24 Tasarm kalitesi, rnn fiziksel yaps ve zellikleri ile beraber tasarlanr. Boyut, arlk, hacim v.b. fiziksel nitelikler gibi tasarm kalitesi de llerle belirlenir. Tasarm kalitesinin saptanmasnda, biri kalite deeri, dieri de kalite maliyetini oluturan iki parasal faktr arasnda en uygun noktann bulunmasna allr. Tketici balangta maln artan kalitesine deer verir, yani kalite karlnda daha fazla para demeye hazrdr. Fakat kalite dzeyi, ihtiyacnn zerine kmaya baladnda ayn istei gstermez. Dolaysyla onun nazarnda kalitenin deeri giderek der. rnein; ayakkabnn bir veya iki yl dayankl olmas karlnda fiyat farkna katlanlr. Fakat dayankllk sresi uzadka, artan fiyat deyecek tketici says hzla azalr. Kalitenin maliyeti, tersine bir gelime gsterir. Kalite derecesi arttka maliyetler hzla artar. 25 Genel bir kural olarak, yksek kaliteli bir tasarmn olduka yksek bir maliyet getirecei sylenebilir. Bir rn iin en uygun tasarm kalitesi, kalitenin tketici asndan deeri ile reticiye olan maliyeti arasndaki iliki ile ifade edilir. Bu iliki ekil 1-2de verilmi olup, burada kalite deer erisi olarak, - b(x) fonksiyonuna ait eri- tketicinin kaliteye verdii deer; dier bir deyile demeye hazr olduu para,
23 24

rfan Erturul; Toplam Kalite Kontrol ve Teknikleri, Ekin Kitabevi, Bursa, 2004, s.12.
Rdvan Bozkurt; Kalite yiletirme Ara ve Yntemleri: statistiksel Teknikler, Milli Prodktivite Merkezi Yayn No: 630, Ankara, 2001, s.15. Blent Kobu; retim Ynetimi, 11.Basm, Avcol Yayn, stanbul, 2003, s.460.

25

14

maliyet erisi olarak c(x) fonksiyonuna ait eri- kalitenin elde edilme maliyeti ifade edilmekte ve en uygun tasarm kalitesinin nasl salanaca gsterilmektedir. 26

Kalitenin Maliyeti Para b(x) Kalitenin Deeri

Max. Kr

c(x)

reticinin Kr

Max. Kr

X(1) X(2)

Tasarm Kalitesi (x)

ekil 1-2: Tasarm kalitesi ve maliyet ilikisi grafii

Kaynak: Muhittin imek; Toplam Kalite Ynetimi, Alfa Yaynlar, stanbul, 2004, s.21.

1.3.2. Uygunluk kalitesi Uygunluk kalitesi, bir iletme ve tedarikilerinin, mteri ihtiyalarn karlamak iin gerekli olan tasarm spesifikasyonlarnn, rnn kabul iin gerekli artlar belirten dokmanlar karlayabilmelerinin lsdr. letme, tasarm kalitesi almalar ile rn/hizmet spesifikasyonlarn belirledikten sonra, kalite almalarn spesifikasyonlar karlama dorultusunda younlatrarak, rnn tm kullanm sresi boyunca ayn performansa sahip olmasn salar. 27 Gnmzde kalite kontrol anlaynda temel prensip kusurlu paralar gemez kural yerine ilk defada doru imal et kural ilemektedir. Bu nedenle uygunluk kalitesinin en dk maliyette gereklemesi, iletmeler asndan byk nem tamaktadr. 28 Ayrca uygunluk kalitesi gerek rnlerin, tasarm kalitesine ne kadar uyduunun bir gstergesidir. Eer tasarm kalitesiyle uygunluk kalitesi arasnda bir
26 27

imek; Age., s.21.

Ridvan Bozkurt- Aynur Odaman ISO 9000 Kalite Gvence Sistemleri, Ankara, 1997, s.6.

15

farkllk varsa, bu durumda hatal ve yeniden ilenecek mamuller vardr. Uygunluk kalitesi ykseldii zaman maliyet der. 29 1.3.3. Performans kalitesi Performans kalitesi, bir rnn piyasada ne kadar iyi bir performans gsterdii, yani mteriler tarafndan ne derece iyi algland ve kabul edildii konular ile ilgilidir. 30 Performans kalitesi, iletmenin rn/hizmetlerinin pazardaki performans dzeylerinin mteri aratrmalar, sat/hizmet analizleri ile belirlenmesidir. Bu almalar; sat sonras hizmet, bakm-gvenirlik ve lojistik destek analizi ile mterilerin neden iletmenin rn/hizmetlerini satn almadklarnn aratrlmasn ierir. 31

Spesifikasyonlar n

Performans yolu ile

Yeniden MTERL LETME ekil 1-3: Performans kalitesi grafii

Kaynak: Gitlow H.- Gitlow S.- Oppenheim A.- Oppenheim R.; Tools and Methods for the Improvement of Quality, Irwin Homewood, IL, U.S.A., 1989, s.7.

MTERL

Performans kalitesi, dorudan doruya mterinin rnle ilgili dnceleri ile tanmlanmaktadr. Bu konu ile ilgili bilgilerin firmaya iletilmesinde en nemli rol sat departmanna der. Mterinin rn ile ilgili ikyet ve nerileri gerek bu kanaldan, gerekse dier kanallardan firmaya ulat takdirde, kalite kontrolne esas oluturacak

28 29 30 31

Stk Gzl; Endstriyel Kalite Kontrol, stanbul Teknik niversitesi Yaynlar, stanbul, 1990, s.5.
http://www.kobifinans.com.tr/article/view/60175/1/255 http://www.kalder.org.tr/preview_content.asp?contID=692&tempID=1&regID=2 Erturul; Age., s.15.

16

aama olan tasarm, uygunluk ve performans tamamlanm olacaktr. 32 Performans kalitesinin bir zeti ekil 1-3de sunulmutur. 1.4. Kalite Kontrol ve Geliimi Maliyet, finans, stok, sat, retim konularnda olduu gibi kalite konusunda da kontroln nemli bir yeri vardr. letmeler, mal ve hizmet retimlerinde ncelikle belirli bir kalite hedefi oluturup sonra bu hedefe ulamak iin birok arac birlikte kullanarak, sonuca ulamaya alrlar. Gnmzde iletmeler, rn kalitesini maksimum dzeyde gerekletirmek ve kaliteyi ayn seviyede ve hatta daha mkemmele ulatrmak iin birtakm faaliyetlerde bulunmaktadr. Kaliteyi oluturacak bu faaliyetler, kalite kontrol faaliyetleridir. retimi yaplan para, rn ve niteden alnacak numunelerin incelenmesi suretiyle istenilen kalite seviyesine ulalmas iin yaplan ilemlere kalite kontrol denir. Kalite kontrol, ayn zamanda bir muayene, analiz ve tatbikat sistemidir. 33 Kalite kontrol; bir rnn, tketicisini tatmin etmesi ve onun beklentilerini en iyi biimde karlamas amacyla, retimin her aamasnda srdrlen denetim ilemleridir. Kalite kontrol, retimin planlamas aamasnda belirlenen kalite standartlarna retim ilemleri boyunca, ncesinde ve sonrasnda ne lde uyulduunun incelenmesi ve gzlenmesi olarak da tanmlanabilir. Ancak, kalite kontrol, yalnzca gzetleme, muayene ve lmleme ilemi olarak anlalmamaldr. Modern anlamda kalite kontrol; Kaliteye ilikin standartlarn ve ana ilkelerin st ynetim dzeyinde belirlenmesi, Denetleme ve gzetleme ilemlerinin rgtlenmesi ve uygulanan yntemlerin gelitirilmesi, Kalitenin bozulmasna ve planlanan kaliteye ulalmasn engelleyen koullarn ortadan kaldrlmas, Kalite sorunlar hakknda, iletmenin tm birimlerine danmanlk hizmetlerinin salanmas almalarn da kapsamaktadr. 34

32

Serdar Tan- Nurettin Pekirciolu; Kalitesizliin Maliyeti, Milli Prodktivite Merkezi Yaynlar, Yayn No:316, Ankara, 1991, s.9.
Erturul; Age., s.24. smet Barutugil; retim Sistemi ve Ynetim Teknikleri, Uluda niversitesi Yaynlar, Bursa, 1988, s.275.

33 34

17

Kalite kontrol, iletme istatistiinin hzla byyen bir kolu olmutur. Bu yntemin yarar aka grlmektedir. Bunlar: 35 Artan verimlilik: Standart d paralar yeterince erken fark edilirse, retim srecindeki glkler nceden bilinirse, para ve zaman israfnn nne byk lde geilmi olur. Yntemin baaryla uygulanmas sayesinde, iilerin abas ya da maliyet artmakszn, yeterli kalitede rnn retim hacminde daha nceye gre art salanr. Artan satlar: rnn kalitesi konusunda hak edilmi iyi bir isim yapmann rekabeti pazar ortamnda byk bir stnlk salad herkese kabul edilmektedir. Byle bir itibar genellikle g kazanlr, ama bunun yokluu ou sanayide lmcl olur. Artan kr: Azalan birim retim maliyeti ile artan satlar, kukusuz, irketin kr-zarar satrna yansr. Kalite kontrol yntemlerinin bugn bu kadar tutulmasnn nedeni kr getirmesidir. Birinci Dnya Savann ortaya kard artlar, imalat sistemini eskiye gre daha karmak hale getirmi ve kalite kontrol faaliyetinin bu alanda uzmanlam kiiler tarafndan yerine getirilmesi zorunlu olmutur. Bu aama muayene olarak nitelendirilmektedir. Bu gelimelerin sonucu olarak kalite kontrol ilemleri, retim blmnn sorumluluundan ayrlarak bamsz bir birim halinde iletme rgt iinde yerini almtr. 1924 ylnda bir matematiki olan Walter Shewhart, ilk kez Bell Laboratuarlarnda, seri retim ortamnda kalitenin ekonomik olarak kontrol iin bir yntem olan istatistiksel kalite kontrol (KK) kavramn gndeme getirdi. Daha sonra giderek yaygnlaan ktle retiminin kalite kontrol ihtiyalarn karlamak zere ABD, ngiltere gibi birok endstri lkesinin fabrikalarnda kullanlmaya ve yaylmaya balad. nk ktle retiminde, miktarlarn ok yksek olmas %100 muayeneyi olanaksz klmt. rnekleme yaparak, tm retim partisinin kalitesi hakknda istatistiksel karm yapmaya ynelik olan KK, gerekten byk faydalar salad. Bu dnemde muayenecilerin rol deiti ve saylar azald. rnekleme, kontrol emalar gibi baz istatistiksel aralar kullanarak kalite kontroldeki grevlerini devam ettirdiler.

35

Paul Newbold; letme ve ktisat iin statistik, ev: mit enesen, Literatr Yaynlar, Yayn No:44, stanbul, 2000, s.724.

18

KK uygulamalarnn iyice kendini kabul ettirdii dnem ise II. Dnya Savadr. Savan, KK ve bunun temelini oluturan istatistik teorisi sayesinde kazanld bile iddia edildi. Hatta bu yntemler Nazi glerinin teslim olmasna kadar askeri bir sr olarak gizli tutuldu. nceleri rn kalitesinin kontrolne arlk veren KK, II. Dnya Sava sonrasnda ise statistiksel Proses Kontrol (PK) ynnde gelimeye balad. 36 1.4.1. Kalite kontrolnde istatistik yntemlerin yeri ve nemi zerinde allan konu ile ilgili saysal verilerin, doru olarak toplanmas, zetlenmesi, konuyu tantacak ekilde ilenmesi, bilinen faktrlere gre analizi, baka verilerle ilikilerinin tespiti ile sonularn yorumlanmas ve genelletirilmesi iin yaplan btn ilemler statistiksel Metotlar olarak bilinir. retim yntemlerinin ve rn yapsnn karmakl kaliteli ve tek dze rn elde etme abalarn byk lde engellemektedir. statistik bu sorunlarn zmnde kullanlan temel bir aratr. Byk miktarlarda retimler sz konusu olduunda retilen mamullerin kalitesini kontrol etmek ve muayene edilecek birimlerin miktarlarn belirlemek istatistik metotlarn kullanm ile mmkn olmaktadr. statistik tekniklerin kullanmndan nce verilerin doru olarak toplanmas gerekmektedir. Doru veri toplanmas ancak, istatistik konusunda eitimli personelce, belirli bir sistemle, lm hatas olmayan cihazlarla yaplabilir. 37 Kalite kontrol faaliyetlerinin yerine getirilmesinde, istatistiksel metotlardan yararlanlmaktadr ve kalitenin kontrol edilmesi ile ilgili olarak iki temel yaklam sz konusudur. Bunlardan birincisi, firmaya giren ve firmadan kan fiziksel maddelerin kontrol edilmesi, ikincisi ise evrim veya dnm faaliyetlerinin fiili olarak yrtld retim veya imalat srecinin kontrol edilmesidir. Bu yaklamlarn her ikisi de istatistiksel rnekleme tekniklerini kapsamaktadr. 38 Modern kalite kontroln temelleri, 1920lerden itibaren istatistiksel metotlarn sanayide kullanm ile ortaya kmtr. Bu yllarda ilk olarak Shewhart, Dodge,

36

http://www.kaliteofisi.com/makale/makaleler.asp?makale=33&ad=Toplam%20Kalite%20Y%C3%83%C2%B6ne timi&id=9

37 38

http://www.kimekskimya.com.tr Monic, J. G. Operations Management Theory and Problems, McGraw-Hill Book Co., New York, 1987, s.581.

19

Roming, Pearson gibi bilim adamlar istatistiksel metotlar, sanayide karlalan kalite problemlerinin zmnde kullanarak istatistiksel proses kontrolnn temelini atmlardr. statistik birok bilim dalnda olduu gibi kalite kontrolnde de temel bir yardmc vazifesi grmektedir. retim yntemlerinin ve rn yapsnn karmakl, kaliteli ve tekdze rn elde etme abalarn byk lde engellemektedir. statistik, bu sorunlarn zmnde kullanlan temel bir aratr. Byk miktarlarda retim sz konusu olduunda, retilen mamullerin kalitesini kontrol etmek ve muayene edilecek birimlerin miktarn belirlemek, istatistiksel metotlarn kullanm ile mmkn olmaktadr. Ayrca kalite konusunda alan tm personelin istatistik konusunda sistematik bir biimde eitilmeleri de zorunludur. 39 Japonlarn, dnya piyasalarnda kalite konusunda yksek rekabet gcne sahip olabilmelerinin nemli nedenlerinden birisi, Japonlarn Batnn takip ettii geleneksel dzeltici kalite kontrol ve rnekleme yoluyla incelemeye daha az nem vermeleri, kaliteyi mamul ve imalat srecine yerletirmeleri ve bu amala istatistiksel yntemleri etkin bir biimde kullanmalar olmutur. Bu ekilde gerektii yerde uygun nlemleri almak daha kolay olmakta ve ekonomik adan da yarar salamaktadr. 40 1.4.2. Kalite kontrolde standartlar, spesifikasyonlar ve toleranslar Bir iletmede kalite kontrol, geni kapsaml faaliyetlerden oluan bir fonksiyondur. Kalite kontrolde temel ama, tketicinin ihtiya ve isteklerini en ekonomik seviyede karlayabilmek iin iletmede kalitenin yaatlmas, gelitirilmesi ve korunmasna ilikin abalar koordine etmektir. Btn bunlar gerekletirebilmek iin, retim srecinde kaliteyi etkileyebilecek baz aralardan faydalanmak gerekir. Bu aralardan en nemlileri; standartlar, spesifikasyonlar ve toleranslardr. 41 Standart; retim, lme v.b. konularda nceden saptanm olan kurallardr. Endstri iletmelerinde eitli konularda oluturulan standartlar tiplerine gre alt grupta toplanabilir: 42

39 40 41 42

Erturul; Age., s.181. http://www.igeme.org.tr/TUR/pratik/kalite.pdf Erturul; Age., s.182.

evkinaz Gmolu; statistiksel Kalite Kontrol, Beta Basm Yaym Datm, stanbul, 1996, s.8-9.

20

Terminoloji standartlar: Belirli bir konuda kavramlar arasnda uyum salamak ve iletiimi kolaylatrmak iin oluturulan tanm, terim ve simgelerdir. Temel standartlar: Somut nesnelerin srekli olarak standartlatrlmasnda kullanlan temel veri, kavram ve yntemleri belirleyen kurallardan oluur. Boyut standartlar: Bir yapnn tasarm ile ilgili l ve boyutlar belirleyen standartlardr. eit standartlar: Bir yapnn deiik llerden veya tasarm farklarndan doan, eitlerin saysn belirleyip kstlayan standartlardr. Performans standartlar: Bir yapnn tasarm aamasnda saptanan, ilevsel zelliklerini tanmlayan standartlardr. Denetim ve deney standartlar: Dayankllk, gvenilirlik, direnlilik, performans v.b. zelliklerin doruluk ve geerliliini saptamak amac ile uygulanan denetim ilemleri veya deney yntemlerini belirleyen kurallardr. Spesifikasyon ise; bir iin nasl yaplacan belirten ayrntl talimat eklinde tanmlanabilir. Spesifikasyon standartlatrmada kullanlan bir aratr. Daha ak bir ekilde ifade edilirse; spesifikasyonlar, standartlara gre daha dar kapsaml ve standartlarn uygulamasnda yardmc olan aralardr. rnein; lkemizde vida boyutlar standardize edilmitir. Belirli bir tip vidann lleri onun spesifikasyonudur. 43 Tolerans, belirli bir rnn kalite zellikleriyle ilgili olarak rn tasarmnda ngrlen ve nceden belirlenen snrlar iinde kabul edilebilen sapmalardr. retimin kalite ynyle kontrol altnda olup olmad, kalite kontrol grafikleri araclyla nceden belirlenen toleranslara gre tespit edilmektedir. 44 1.5. Toplam Kalite Kontrol Kalite kontroln tarihsel geliimine bakldnda, endstri devriminin ilk dnemlerinde kalite kontrol faaliyetini iin sahibi olan kiinin yaptn, daha sonralar lme yapan kiilerin kalite kontrolden sorumlu olduklar grlmektedir. Bu dnemlerdeki kalite kontrol anlay, muayene faaliyeti olarak alglanm ve II. Dnya Savann balarna kadar o ekilde srdrlmtr. Daha sonraki artlar, kaliteye daha
43 44

Blent Kobu; retim Ynetimi, Sekizinci Bask, stanbul niversitesi Yaynlar, stanbul, 1994, s.465. Erturul; Age., s.52.

21

fazla nem verilmesini ve kalite kontrol faaliyetlerinde baz istatistiksel yntemlerin yan sra insan gcnn de kalite almalarna katlmas gerektii dncesi ile Toplam Kalite Kontrol (TKK) anlay yerlemitir. 45 Toplam Kalite Kontrol (TKK), tketici isteklerini en ekonomik dzeyde karlamak amacyla iletme iindeki pazarlama, mhendislik, imalat ve mteri hizmetleri gibi eitli birimleri; kalitenin olumas, yaatlmas ve gelitirilmesi yolundaki abalarn birletirip bu abalar arasnda egdm salayan etkili sistemdir. 46 TKK kavram, Armand V. Feigenbaum tarafndan ortaya atld. Feigenbaum, 1950li yllarda New Yorktaki General Electric kurmay merkezinde kalite kontrolden sorumlu firma yneticisi olarak hizmet vermitir. TKK ile ilgili makalesi, Industrial Quality Controln Mays 1957 saysnda yaymland. Bunu 1961deki Total Quality Control: Engineering And Management adl kitab izlemitir. 47 Armand V. Feigenbaum Toplam Kalite Kontrol kavramn u ekilde tanmlamtr: Toplam Kalite Kontrol bir organizasyondaki deiik gruplarn kalite gelitirme, kaliteyi koruma ve kalite iyiletirme abalarn mteri tatminini de gz nnde tutarak, retim ve hizmeti en ekonomik dzeyde gerekletirebilmek iin birletiren etkili bir sistemdir. 48 Toplam Kalite Kontroln temel grevleri balca drt aamada gereklemektedir: 49 Yeni tasarm kontrol: Tketici ihtiyalar satn alma gc ve pazar zellikleri ile teknolojik imknlar gz nne alnarak mamuln kalitesini belirleyen teknik spesifikasyonlar ve prosesler tespit edilir. Gelen malzeme kontrol: Mamulde kullanlan hammadde, yar mamul, para ve yardmc malzemelerin istenilen niteliklerde olup olmadnn tespitidir. Tedarik, satn alma nitesinin grevidir. Fakat kalite spesifikasyonlarnn belirlenmesi ve malzeme kabul, kalite kontrolnn sorumluluundadr.
45 46

Erturul; Age., s.63. Armand V. Feingembaum; Total Quality Control, Third Edition, McGraw-Hill Book Company, Singapure, 1986. s.78. Kaoru Ishkawa; Quality Control Circles At Work, Asian Productivity Pres Organization, Tokyo, 1984, s.92. Cokun Can Aktan; Toplam Kalite Ynetiminin Temelleri, http://www.canaktan.org/politika/kamuda-kalite/aktankal.pdf

47 48

49

Blent Kobu; Endstriyel Kalite Kontrol, stanbul niversitesi Yaynlar, stanbul, 1987, s.35.

22

Mamul kontrol: malatn nceden tayin edilmi bulunan eitli aamalarnda yar mamul ve mamullerin kalite spesifikasyonlarna uygunluunun kontrol ve gerekli hallerde ilgili nitelerin zamannda dzeltici karar almalarn salayacak ekilde uyarlmasdr. zel proses ettleri: Kusurlu ve spesifikasyonlara uygun olmayan mamullerle ilgili hatalarn belirlenmesi amacyla gerekli inceleme ve testlerin yaplmas ve dzeltici ilemlerin yerine getirilmesi faaliyetidir. 1.6. Toplam Kalite Ynetimi (TKY) Dnyada kresellemeyle birlikte rekabet artm, gmrk duvarlaryla korunan ve dar bir alanda faaliyet gsteren organizasyonlar, uluslararas rekabetin iine srklenmiler ve kzan rekabet organizasyonlarda kaliteyi artrrken, bir taraftan da maliyetleri aaya ekmeyi salayacak deiikliklerin yaplmasn gerekli klmtr. Bu sk rekabet karsnda lkeler ve organizasyonlar kendi artlarn tekrar gzden geirmiler, yaplarnda deiiklik yapma gerei duymulardr. Bu nedenle o gne kadar ama, maksimum kr elde etmek iken, imdi hayatta kalabilmek, en iyi olmak ve dnya apnda bir organizasyon olmaktr. Bu amaca ulamak iin ise, organizasyonlar eitli felsefeler gelitirmilerdir. Bunlarda birisi kaliteyle rekabet edebilmek iin, ada ynetim anlaylarndan biri olan toplam kalite ynetimidir. Bu teknik; sistematik bir ynetim yaklam olarak her tip organizasyonda baaryla uygulanabilir. 50 Toplam Kalite Ynetimi kavramn tanmlayan ilk kii olan Feigenbaum, kalitenin iletmelerin baars ve bymesi asndan en nemli tek faktr olduunu, kalitenin denetim ve muayene ile salanamayacan savunmutur. Kaliteyi, retim bittikten sonra yaplanlar kontrol etmek deil, fakat daha hammadde alnrken balayan srekli bir i olarak grmtr. 51 Feigenbauma gre kalite sorumluluu sadece retim blmnn zerinde olmayp, kalitenin oluturulmas, srdrlmesi, gelitirilmesi ve denetimi srecinde iletmede yer alan tm blmlerin katlmnn salanmas gerekmektedir. Tedarikiden tketiciye kadar uzanan tm deer zincirini yneten bir toplam sistem oluturmay savunmakta olup, kalitenin tm iletme alanlarn kapsamas gerektiini ifade eder ve
50 51

Mina zevren; Toplam Kalite Ynetimi, Alfa Yaynevi, stanbul, 1997, s.1-2.
Tamer Koel; letme Yneticilii, 6.Bask, Beta Yaynlar, stanbul, 1998, s.273.

23

daha da nemlisi kalitenin iletme kltrnn bir paras haline getirilmesinden bahseder. Kalite iin tketici tabanl (consumer-based) bir yaklam benimsemitir. Eer kalitenizi aratrmak isterseniz, dar kn ve mterilerinize sorun demitir. 52 Son yllarn kalite anlay haline gelen toplam kalite ynetimi u ekilde tanmlanabilir: Tm proseslerin, rnlerin ve hizmetlerin tam katlm yoluyla gelitirilmesi, i ve d mteri tatmininin artrlmas ve mteri ballnn olumasnn salanmas amacyla, rgtte alnan sonularn srekli iyiletirilmesine dayanan; mteri beklentilerini her eyin zerinde tutan ve mteri tarafndan tanmlanan kaliteyi, tm faaliyetlerin yrtlmesi srasnda mal ve hizmet bnyesinde oluturulan, gnmzn bir ynetim anlaydr. 53 Toplam kalite Ynetimi 1994 tarihli ISO 8402de u ekilde tanmlanmtr: Bir kurulu iinde kaliteyi odak alan, kuruluun btn yelerinin katlmna dayanan, mteri memnuniyeti yoluyla uzun vadeli baary amalayan ve kuruluun btn yelerine ve topluma yarar salayan ynetim yaklam. 54 Toplam Kalite Ynetiminin (TKY) doru uygulanabilmesi iin aadaki be temel enin bir araya getirilmesi gerekir: st ynetimin liderlii; Mteri odakllk; Firma elemanlarnn eitimi; Takm almas; Srekli gelitirme (kaizen) yaklam. Yukardaki elerden ilk drd beincisi iin gereklidir. Firmada rn ve hizmet kalitesini iyiletirmek iin gereken direkt almalar, kayzen yaklam iinde yaplr. Dolaysyla, srekli gelitirme, TKYnin en temel faaliyetidir. Kayzen almalarnda, Shewhart veya Deming emberi olarak tanmlanan Planla Yap Dorula Karar Ver (PYDK) sreci genel alma erevesi olarak uygulanr. 55 Demingin kendi adyla anlan TKY ile ilgili dngs ekil 1-4te gsterilmitir.
52

Ashok Rao - Carr Lawrence John Martn; Total Quality Management: A Cross Functional Perspective, John Wiley and Sons, New York, 1994, s.45-46.

53

mer Peker; Toplam Kalite Ynetimi ve Kamu Hizmetinde Kalite, ada Yerel Ynetimler Dergisi, C.5, S.6, Ankara, 1996, s.45.
Mustafa Tatan; Toplam Kalite Ynetimi, http://www.humanresourcesfocus.com/tky.asp Mete irvanc; Toplam Kalite Ynetiminin Temel eleri, nce Kalite Dergisi, Cilt:2, Say:5, Ekim 1993, s.12.

54 55

24

KARAR VER

GELTRME AMACIYLA BR DEKLK PLANLA

KARAR

PLANLA

DORULA

YAP

SONULARI DORULA

TERCHEN KK APTA UYGULAMA YAP

ekil 1-4: Demingin TKY dngs grafii

Kaynak: Mete irvanc; Toplam Kalite Ynetiminin Temel eleri, nce Kalite Dergisi, Cilt:2, Say:5, 1993, s.12.

Firmalarda toplam kalite ynetiminin uygulanmasnn amac mterilerin isteklerine en uygun mal ve hizmet retmektir. Nitekim Japon Endstri Standartlar adl kurulu TKYni mteri ihtiyalarna cevap verebilecek rn ve hizmetleri ekonomik olarak retme sistemi eklinde tanmlamaktadr. 56
TKY Yaam Biimi Katlmclk Mteri Odakllk Srekli Geliim Sorun zme Sre Gelitirme Yetki Devri Ynetim Gelitirme

KALTE GVENCES KALTE *Muayene KALTE KONTROL nleme statistiki yntemler nleme ISO 9000 Belgelendirme

ekil 1-5: Kalite anlaynn merhaleleri grafii

Kaynak: smail Trkmen; Toplam Kalite Ynetimine Gei ve Uygulamada Baary Engelleyen Faktrler, Verimlilik Dergisi zel Say, 1995, s.146.

56

Masaaki Imai; Kaizen: Japonyann Rekabetteki Baarsnn Anahtar, stanbul, Brisa Yayn, 1997, s.42.

25

Toplam kalite konusunda almalar yapan teorisyenler ve uygulayclar, kalite, kalite ynetimi, kalite kontrol, kalite gvencesi, kalite denetimi, kalite sistemi gibi birok kavramla karlamaktadrlar. Btn bu kavramlar, kalitenin nemini vurgulamakla birlikte, kavram kargaasna da yol amaktadr. Aslnda her biri, TKYne giden yolda bir merhaledir. ekil 1-5de kalitenin evrimi grlmektedir. 57 1.6.1. Toplam kalite ynetiminin tarihsel geliimi ve nemi TKYnin gelimesinde kaliteyi baz alan baz uzmanlar, ilk referans olarak M.. 3000lerdeki Hammurabi Kanunlarna kadar inmektedir. Oysa incelenmesi gereken konu rgtlerdeki kalite olgusunun TKYne dnm olmaldr. Bu anlamda ilk almalar Shewhart tarafndan Bell Laboratuvarlarnda 1930 ylnda statistiksel Kalite Kontrol ile balatlmtr. Yllar itibariyle kalite olgusunun TKYne dnmnde emei geenler Tablo 1-1deki gibi sralanabilir: 58 Tablo 1-1: Kalitenin kilometre talar 1931 1940+ 1950 1951 1952 1954 1954 1954 1957 1961 1962 1960+ 1963 1970+ 1970+ 1976 1980+ 1990 W. SHEWHART; statistiksel Kalite Kontrol (ABD) STANFORD Seminerleri (ABD) E. DEMNGin Seminerleri (Japonya) E. DEMNG ; Kalite dl (Japonya) Kalite Kontrol Dergisi (Japonya) P. DRUCKER ; Hedeflerle Ynetim (ABD) J. JURAN ; Kalite Ynetimin Sorumluluudur (ABD) Ulusal Radyo ve Japonyada Kalite Eitimi Yaynlar A. FEGENBAUM ; Toplam Kalite Kontrol (ABD) K.ISHIKAWA ; Formenler in Kalite Kontrol Dergisi K. ISHIKAWA ; Kalite emberleri (Japonya) G. TAGUCH ; statistiksel Deney Tasarm (Japonya) KOBE STEEL ; Kalite Fonksiyonunun Yaylmas (Japonya) S. SHINGO ; Poka-Yoke (Hata nleme Yaklam) (Japonya) G. TAGUCH ; Kalitesizliin Sapma Maliyeti (Japonya) T. OHNO ; Toyota Just-In Time (Tam Zamannda retim) Sistemi (Japonya) G. TAGUCHI ; Robust Design(Salam ve Ucuz Tasarm) (Japonya) Ve Sonras .. ; Yeniden Gelitirilen Kalite

Kaynak: Murat eneken; Toplam Kalite Anlay, Eitim ve retim Dairesi Bakanl Bro Personeli Kursu, 2004, s.4.

57

smail Trkmen; Toplam Kalite Ynetimine Gei ve Uygulamada Baary Engelleyen Faktrler, Verimlilik Dergisi, zel Say, 1995, s.146. Murat eneken; Toplam Kalite Anlay, Eitim ve retim Dairesi Bakanl Bro Personeli Kursu, 2004, s.4.

58

26

Tablo 1-1 incelendii zaman, TKYnin ABDde domasna ramen, Japonyada geni uygulama alan bulduu ve Japon bilim adamlar tarafndan gelitirildii grlmektedir. Ayrca TKY incelendiinde TKYnin bir devrim deil, bir evrim olduu grlmektedir. 59 Toplam Kalite Ynetiminin balca hedefi vardr: 60 Mterilerinin isteklerini tatmin edecek rnleri ve hizmet retmek, mterilerinin gvenini kazanmak, Firmay, daha az hata, daha dk maliyet, daha az bor, alma prosedrlerini iyiletirici ve daha avantajl sipari getiren nlemlerle daha yksek krlla yneltmek, alanlarn firma hedefine ulama yolunda potansiyellerini tam olarak kullanmalarna yardm etmek, firmann politikasnn yaylmn ve gnll faaliyetleri tevik etmek. Bu yeni ortamda baarl olabilen iletmelere bakldnda; bunlarn ortak zelliklerinin, TKY felsefesini ve onun getirdii yaklam benimseyen iletmeler olduu grlmektedir. nk TKY sadece rn ya da hizmet kalitesiyle ilgili olmayp, ayn zamanda gnmzn ada ynetim felsefesidir. TKYnin rekabet gcn ykseltmesinin temel nedeni, bir taraftan iletmenin tm faaliyetlerinde kaliteyi ykseltmesi ve dier taraftan da verimlilii arttrmasdr. Oysa TKY felsefesini benimsemeyen bir iletmede, kalitenin ykseltilmesi kesinlikle maliyetleri arttrmakta, bu da iletmenin rekabet gcn azaltmaktadr. 61 TKY uygulamann iletmeye salayaca yararlar aadaki gibi sralanabilir: 62 Kaynak kullanmn optimize ederek kaynak israfnn azaltlmas, Mamul ve hizmet kalitesinin artrlmas, Verimlilik iin gerekli tevik ve koordinasyonun salanmas ve verimlilik art yaratmas,

59 60 61 62

Erturul; Age., s.101. Imai; Age., 1997, s.49. brahim Kavrakolu; Toplam Kalite Ynetimi, KalDer Yaynlar, Yayn No:2, stanbul, 1994, s.53. Robert M. Grant-Rami Shani-R. Krishnan; TQMs Challenge to Management Theory and Practice, Sloan Management Review. Winter 1994, Vol. 35. s.25-35.

27

Tm organizasyon dzeyinde katlm artrmas ve tatmin dzeyi yksek bir insan gc ile i barna katklar, rn teslim srelerinin ksalmas, Mamul gelitirme srelerinin ksaltlmas, Srelerde srekli iyileme, Pazardan gelen taleplere esnek davranabilme ve karlayabilme yeteneinde artlar, Mteriye hizmetin temel aln, mteriye rn teslimi srelerinin ksalmas ve sonuta mteri doyumunun artmasdr. 1.6.2. TKYne giden yolda emei geen kalite gurular Toplam kalite ynetimi belirli merhalelerden getii iin bu konuya deiik bilim adamlarnn katklar olmutur. En ok katks olan bilim adamlarndan bir ka anlatlacaktr. 1.6.2.1. Walter Shewhartn katklar Shewhart, toplam kalite ynetimi alannda liderlik grevini stlenen W. Edwards Deming ve Joseph M. Jurann istatistiksel dnme ynnden etkilendii kiidir. Shewhart, 1920li yllarda alt Bell Atlantic firmasnda, kalite gelitirme ve problem zme alannda istatistiksel aralardan geni lde yararlanmtr. 63 Deikenliin azaltlmas fikri 1931de Bell Labratuarlarnda alan Shewhart tarafndan ortaya konmutur. rn kalitesinin ekonomik kontrol ile ilgili fikirleri aadaki gibidir: 64 Btn retim sistemleri ve sreler deikenlik gsterirler. Deikenlik rasgele veya zel sebeplerden kaynaklanabilir. zel sebepler, retim srecinde verimlilii arttrmak iin yaplacak deiikliklerden nce ortadan kaldrlmaldr. Shewhart, istatistiksel kalite kontrol teknikleri kullanlarak organizasyonda balca u avantajlarn elde edilebileceini belirtmitir: 65

63 64

Erturul; Age., s.102. H. Murat Gnaydn; http://www.iyte.edu.tr/~muratgunaydin/TKY3.doc

28

rn ortaya ktktan sonraki kalite maliyetleri azalr. rnn alclar tarafndan reddedilme oran azalr. retim miktarndan maksimum fayda elde edilir. Tm rnlerde, yeknesak bir kaliteye ulalr. Kalite llme iinin dolayl olarak yapld durumlarda tolerans limitleri azalr. 1.6.2.2. William Edwards Demingin katklar Deming Amerikal bir danman olarak TKY devriminin babas kabul edilir. 1940larda ABDde uygulad istatistiksel sre kontrol ile iyerlerinde kalitenin geliimine nemli katklarda bulunmutur. Fakat General Douglas McArthur tarafndan 1950lerde Japonyaya davet edilmesine kadar Demingin yaklam fark edilmedi. Bugn Japonlarn kaliteli rnler retmesindeki baar Demingin katklarna balanmaktadr. Japonlar bunu 1950de balattklar Deming uygulama dl ve daha sonra 1960da Imparator Hirahito tarafndan Deminge verilen nian ile belirttiler. 66 Deming, Taylor dneminin Planla-Yap-Gr-Kontrol Et esaslaryla ifade edilen Muayene esasl kalite kontrol yaklamna drdnc adm olan Harekete Gemeyi ekleyerek gerek kontroln yaplmasn salayacak olan eylemi tanmlamtr. 67 Japonyada kalite kontroln temellerini atan Demingin Toplam Kalite Kontroln (TKK) baarsnn temellerini oluturan 14 ilkesi yle zetlenebilir: 68 Amalarn uzun vadeli, gelecee dnk olarak saptanmas: Mevcut kaynaklar gelecee ynelik olarak, firmanzn ve tketicilerin gelecekteki ihtiyalarn gz nnde bulundurarak kullann. Dardan satn alnan girdilerde satc saysn azaltnz Son kontrol, kalite kontrol olarak grmeyin, sre kontrol yapn. Ucuz olduu iin hatal girdileri almayn. Satn alnan firmann sre kontroln denetleyin.

65 66 67

Cokun Can Aktan; http://www.canaktan.org/yonetim/toplam_kalite/gurular/shewart.htm H. Murat Gnaydn; http://www.iyte.edu.tr/~muratgunaydin/TKY3.doc smail Efil; Toplam Kalite Ynetimi ve Toplam Kaliteye Ulamada nemli Bir Ara: ISO 9000 Kalite Gvencesi Sistemi, Uluda niversitesi Glendirme Vakf Yaynlar, Bursa, 1997, s.54. zeyme Doan; Kalite Ynetimi ve Kontrol, stiklal Matbaas, zmir, 1991, s.65.

68

29

alanlarn organizasyon korkusunu yenin. Soru sorulmamasndan doan kayplar byktr. Sistemi kurmadan sadece sloganlarla yetinmeyin. Kalite kontrol sistemi kurulmadan kusursuz retim slogan ie yaramaz. statistik metotlar retiniz. statistik metotlar kullannz. Hatalarn kaynan araynz. grenlerden mi, ynetim ve retim sistemlerinden mi kaynaklandn aratrnz. Grup oluturarak, bunlardan kayplarn nedenlerini aratrmalarn isteyiniz. banda eitimi gelitiriniz. alma standartlarn inceleyiniz. Sistemin denetimini gelitiriniz. Dinamik bir eitim modeli uygulayarak, deien koullara uyumu kolaylatrnz. Bu ilkeler istatistiksel kalite kontroln etkili bir ekilde kullanmak iin dnsel bir temel oluturacak ekilde tasarlanmtr. Bu ekilde istatistiksel aralarn kullanlmas ile davran tekniklerinin birletirilmesi, kalite ve verimlilik iyiletirme almalarnn btnleyicisi olarak grev stlenmektedir. 69 1.6.2.3. Joseph M. Jurann katklar Juran, ilk olarak kullanm veya kullanm iin uygunluk terimini buldu. Bunu zelliklerin uygunluu olarak ifade edilen kalite tanmndan karmtr. Tehlikeli bir rnn tm artlarla karlaabileceini ve kullanm iin uygun olamayabileceini iaret etmitir. Juran, geni apta kalite ynetimi yaynlaryla ilk uraan kiidir. Bu onu bilinen teknikleri benimseyenlerden ayrt etmitir. 1940larda kalite kontrolnde teknik kabuller iyice azalmt. Bu durum, irketlerin stn kaliteyi nasl baaracaklarn bilmelerinden kaynakland savunulmutur. 70 Juran, ayrca Pareto lkesi olarak adlandrlan ilkeyi savunmaktadr. Pareto ilkesi, 80/20 kural olarak da bilinir. Juran, sorunlarn yzde 80inin, olas sebeplerin yzde 20si tarafndan oluturulduu ilkesini savunur. zetle, sonularn byk bir
69

Cohen Phil; Deming's 14 points,http://www.hci.com.au/hcisite2/articles/deming.htm

30

ounluu, sebeplerin kk bir yzdesi tarafndan ortaya kar. Juran, organizasyonda kalite devrimini baarmak iin u ilkelerin nemli olduunu vurgulamaktadr: 71 Organizasyonda lider tarafnda Kalite Konseyi oluturulmaldr. Organizasyonda kalite hedefi ak olarak belirlenmelidir. Kalite konusunda eitim ve seminerlere nem verilmelidir. Sadece finansal gstergelere bakmak yetmez; kalite llmelidir. Kalite gelitirme srekli olmaldr. Kalite gelitirme, problem zme, yaratclk ve yenilik, organizasyonda nem tamaldr. Takdir ve dllendirmeye nem verilmelidir. Mterilere ynelik kalite ve performans standartlar oluturulmaldr. 1.6.2.4. Armand V. Feigenbaumun katklar 1950li yllarda General Elektrik firmasnda kalite yneticisi olarak almakta olan A. V. Feigenbaum, almalarn ve grlerini ilk kez 1957de Industrial Quality Control dergisinde bir makalede aklamtr. 1961 ylnda Toplam Kalite Kontrol adnda bir kitap yaynlayarak TKKnn isim babas olarak anlmtr. Feigenbaum bu kitabnda TKK tanmn; Bir organizasyonda deiik gruplarn kalite gelitirme, kaliteyi koruma ve iyiletirme abalarn, mteri tatminini de gz nnde tutarak retim ve hizmeti en ekonomik dzeyde gerekletirebilmek iin birletiren etkili bir sistemdir eklinde vermitir. 72 Fiegenbauma gre mteri tatminine ynelik olarak organizasyonlarda pazarlama, mhendislik, ynetim ve hizmetlerde etkinlik salamak iin kalite gelitirme, kalite bakm ve kalite gelitirme almalar yaplmaldr. Fiegenbaum kalite kontrol konusunda drt aamann nemli olduunu vurgulamaktadr: 73 Kalite standartlar belirlenmeli, Kalite standartlarna uygunluk salanmal, Kalite standartlarndan saplmas nceden nlenmeli,
70 71 72 73

imek; Age., s.119. Cokun Can Aktan; http://www.canaktan.org/yonetim/toplam_kalite/gurular/Juran.htm Seluk Kendirli - Hlya aran; Sanayi letmelerinde Kalite Maliyetleri, http://dergi.iibf.gazi.edu.tr/pdf/4108.pdf Cokun Can Aktan; http://www.canaktan.org/yonetim/toplam_kalite/gurular/feigenbaum.htm

31

Standartlarda srekli iyileme salanmal. Feigenbaum, ayn zamanda kalite maliyetleri olarak bilinen kavramn, toplam kalite ynetimi yaklamn uygulamann yararlarnn llmesinde bir ara olarak kullanlmasn da ortaya atmtr. Zamanla ortaya kard sonulara bal olarak bu yaklamn dorulam ve gelitirmitir. 74 1.6.2.5. Kaoru Ishikawann Katklar Ishikawa, kalite kontrol alanndaki almalar ile Japonyada kalite bilincinin yaygnlamasnda nemli rol oynad. zellikle kalite emberleri ad verilen kalite gelitirme ve problem zme gruplarnn bilimsel anlamda oluturulmasnda ok nemli katklar oldu. Ishkawaya gre bir organizasyonda kalite sorunlar kalite gelitirme aralar ile zlebilir. Bunun iin organizasyonda neden-sonu diyagram, dalma diyagram, pareto diyagram, kalite emberleri, histogram ve dier istatistiksel aralarn kullanmnn nemli olduunu savundu. Bu aralardan neden-sonu diyagram Ishkawa tarafndan gelitirilmitir. Bu nedenle, toplam kalite ynetimi literatrnde neden-sonu diyagram Ishikawa Diyagram olarak da bilinir. 75 Ishikawaya gre Toplam kalite kontrolnde baarya ulamak iin aadaki esaslara uyulmaldr: 76 Tm organizasyonda kalite kontrol almalarn yrtn ve tm alanlarn katlmn salayn. Kalite kontrol eitimle balar, eitimle biter. Kalite kontrol konusunda youn eitim ve seminer programlar uygulayn. Kalite kontrol emberlerinin kullanmna nem verin. Kalite kontrol almalarn, ynetim kurulu bakan ve kalite konseyi tarafndan ylda en az iki kez denetleyin. Problem zmede istatistiksel aralar kullann. Kalite kontrol faaliyetlerinin ulusal dzeyde yaygnlatrlmas abalarna katln. Organizasyonda radikal deiim iin devrimci olun.
74 75 76

imek; Age., s.122. Erturul; Age., s.108. Cokun Can Aktan; http://www.canaktan.org/yonetim/toplam_kalite/gurular/ Ishikawa.htm

32

1.6.3. Klasik ynetim anlay ile toplam kalite ynetiminin farkllklar Klasik ynetim yaklamnn amac belli bir standard oluturmak ve belirlenen standartlara gre retimi gerekletirerek denetim altna almaktr. TKY hibir standard kabul etmez, srekli gelitirme ve iyiletirmeyi amalar. Toplam kalite ynetimi hemen her konuda klasik ynetim yaklamn neredeyse tam tersine evirir. Bu konudaki karlatrmal rnekler Tablo 1-2de sralanmtr. 77 Tablo 1-2: Klasik ynetim modeli ve TKYnin karlatrlmas
Klasik Ynetim Modeli
Muayeneye dayal kalite Yksek kalite ile artan maliyet Optimum stok Spesifikasyon limitleri aras retim Sorunlar ktka zm gelitiren ynetim Azami uzmanlama ile sistem gelitirme yaklam Fonksiyonlarn kesin ayrmna dayal organizasyon Kabul edilebilir hata dzeyini hedefleyen retim dl ve cezaya dayal motivasyon Hiyerariye dayal ncelikler Rekabete dayal tedarik sistemi Standartlara gre rn kalitesi K.K. Fonksiyonunun sorumluluunda rn tasarm Arge ve pazarlamann sorumluluunda rn tasarm Optimum fire veya yeniden ileme Optimum 1. veya 2. kalite oran Evrimsel hzla gelime Yksek verimli retim sreleriyle randman art ba eitimi ile salanan tecrbe Fayda/maliyet analizine dayal iletme kararlar i en iyi bilinen ynetici olmas Hatal uygulamalar nlemek iin prosedrler gelitirme Tecrbe insiyatife dayal ynetim kararlar Performansa gre cret

Toplam Kalite Ynetimi

nlemeye dayal kalite Yksek kalite ile den maliyet Sfr stok Hedefe uygun retim Olas sorunlar dnp, nleyen ynetim birlii ile sistem gelitirme yaklam e ideal esnek kalpl organizasyon Sfr hatay hedefleyen retim almann takdirine dayal motivasyon Mteri tatminine dayal ncelikler Karlkl anlay ve gvence dayal tedarik sistemi Mteri beklentilerine gre rn kalitesi Tm alanlarn ve ynetimin sorumluluunda kalite gvencesi Tm retim ve sat fonksiyonlarnn katksyla rn tasarm Sfr fire veya yeniden ileme Sadece 1. kalite retim Devrimsel hzla gelime Yeni rn tasarm ile salanan randman art ba eitimi kadar temel eitimle de gelitirilen bilgi ve beceri Kaliteyi gelitiren her uygulamay benimseyen ynetim e en yakn olann o ii bildiine inanan yaklam alanlarn fikirleriyle hatalarn nenmesi statistik ve kantitatif analizlere dayal ynetim kararlar Performansn takdir edilmesi

Kr maksimizasyonunu gdlemeye ynelik motivasyon Yksek kaliteyi salamay hedefleyen motivasyon

Kaynak: mer Peker; TKY ve TS ISO 9000 Standartlar, Verimlilik Dergisi, Kalite zel Says, 1993, ss.50-51.

77

mer Peker; TKY ve TS ISO 9000 Standartlar, Verimlilik Dergisi,Kalite zel Says, 1993, ss.50-51.

33

Toplam kalite anlaynda, klasik yaklamdan farkl olarak alanlar ve yneticilerden beklenen rolde nemli deiiklikler olmutur. Yeni anlaya gre; igrenler sorumluluklarn eksiksiz olarak yerine getiren, ancak yapt iin daha verimli olmas gerektiine inanan, i srelerinin gelitirilmesi konusunda srekli dnen ve belirlenmi eitli katlm yntemleri ile bu dncelerini sisteme katan yeni bir alan davran sergilemesi gerekir. Yneticilerin de alanlar tevik edici, katlm salayc, insiyatif kullanmay, sorumluluk almay ve yenilikler yaratmay tevik edici bir insan kaynaklar ynetim sistemini benimsemeleri gerekir. 78

Maliyet

Klsik (Geleneksel) Toplam Kalite Ynetimi

Maliyet

Kalite stnl ekil 1-6: Ynetim modellerinin karlatrlmas grafii

Hata (%)

Kaynak: Muhittin imek; Toplam Kalite Ynetimi, Alfa Yaynlar, stanbul, 2004, s.124.

Ayrca TKY, yalnzca rn ve hizmet kalitesi ile ilgili olmayp gnmzn ada ynetim anlaydr. Bir taraftan kaliteyi ykseltirken dier taraftan verimlilii

78

Toplam Kalite Kontrol; http://gumyonder.gumruk.gov.tr/dergi/sayi1/toplamkalite.htm

34

artrmaktadr. ekil 1-6da da grld gibi yksek kalite ile birlikte maliyetler drlmekte ve daha ucuza retim yaplmaktadr. 79 1.6.4. Toplam kalite ynetiminin ilkeleri Her kurulu kendi zelliklerine gre TKY modelini gelitirmeli ve uygulamaldr Buna karn modelin 5 temel ilkesi bulunmaktadr: 80 Liderlik, mteri odakllk, alanlarn eitimi, takm almas ve kaizen (srekli gelime) 1.6. 4.1. Liderlik Lider; ait olduu grubun tanmlarn belirleyerek o gruptaki kiileri rgtn amalar dorultusunda arkasndan srkleyen kiidir. TKYnin uygulanmasnda etkinlik st ynetimin liderlik roln stlenmesi ile mmkn olabilir. TKYnin baarl bir ekilde uygulanabilmesi iin liderin iletiimci, yol gsterici, bilgili, gcn etkili bir biimde kullanan bir kiilie sahip olmas gerekir. 81 Welche gre lider, ilerin daha iyi nasl yaplabilecei konusundaki net vizyonuyla insanlar esinlendiren kiidir. 82 Deminge gre ise lider, kalitenin salanmasnda ve sistemin gelitirilmesinde nemli roller stlenmektedir. Bu adan liderler, gven yaratr, yardm eder, ancak yarglamazlar. alanlar geliime sevk ederek, onlara, gurur duyabilecekleri bir alma ortam yaratmaya urarlar. 83 Bir kuruluun performansn, sistem ve insan olarak iki faktrn belirledii ve sonu zerinde bu faktrlerin etkileri olduu bilinmektedir. Yaplan aratrmalarda sonu zerinde sistemin %85, insan faktrnn ise %15 etkisi olduu tespit edilmitir. 84

79 80

imek; Age., s.123. Shores, A.R., TQM Approach to Achieving Manufacturing Excellence, Wisconsin, Milwaukee, ASQ Quality Press, 1990, s.46-47. William B. Martin; Mteri Hizmetlerinde Kalite, ev: Ahmet nver, Rota yaynlar, stanbul, 1997, s.55. Robert Slatter; Jack Welch ve General Electricin Yolu, ev: Trkan Arkan ve Saadet zkal, Literatr Yaynlar, stanbul, 2000, s.29. Rafael Aguaya; Dr.Deming: Japonlara Kaliteyi reten Adam, eviren: Kaan Tunbilek, Form Yaynlar, stanbul, 1994, s.198. Mary Walton; Deming Management at Work, GP Putnamss Sons, New York, 1990, s.222.

81 82

83

84

35

1.6.4.2. Mteri odakllk Giderek artan rekabetin basks, irketleri yaptn satan olmaktan karp satlabileni yapan haline getirmektedir. Bunun iin mteri odaklk ilkesi kaliteyi mteri belirler deyimiyle zde olarak ifade edilmektedir. Gnmzde mterilerin iletmelerce nasl alglanmas gerektiini L.L. Bean yle ortaya koymaktadr: 85 L.L. Bean: Mteri bu ofiste en nemli kiidir. Mteri almaya engel bir unsur deildir. in ana hedefi mteridir. Biz mteriye hizmet ederek bir iyilik yapm olmayz. O, bize kendisine hizmet verme imkn tand iin iyilik yapar. Mteri ile hibir konuda kesinlikle tartlmaz. Mteri bize isteklerini sunar. Bizim grevimiz bu istekleri hem ona hem kendimize kazan olacak biimde karlamaktr. TKYde mteri ncelii, iki ayr mteri tanmyla ortaya kmtr. Bunlardan biri i mteri, dieri ise d mteri kavramdr. mteri rgtte alanlar ifade eder. Bu mteri grubu, kendisinden nceki bir srecin ktsn, kendi ura olan srete kullanandr. D mteri ise rn ya da hizmet satn alan nihai tketicidir. TKY, her iki mteri grubuyla ayn ilikinin kurulmasn ngrmektedir. ve d mteriyle olan ilikide ayn dili konumak, daha iyi bir dinleyici olmak, anlamaya varmak, sonular lmek, dzeltmeleri yapmak ve sfr hataya ulamak esastr. mterilerin istek ve ihtiyalar, d mterilerin istek ve ihtiyalar gibi dikkatlice tanmlanmaldr. Bunun iin ncelikle kurulutaki srelerin, dier srelerle olan ilikileri belirlenmelidir. Bu ilem ise, bir srecin ktsnn hangi srecin girdisi olduunu tanmlamaktr. Girdileri ve ktlar tanmladktan sonra, bu girdileri kullananlarla, karlkl grmelerle ya da anketle, ilerin daha iyi yaplabilmesi iin neler istendii belirlenmeli, srelerde bu isteklere uygun deiiklikler yaplmaldr. 86 1.6.4.3. alanlarn eitimi TKYnin uygulanmasnda eitimin nemi btn uzmanlar tarafndan kabul edilmitir. TKY kapsamnda kalite herkesin sorumluluu haline gelir ve eitimde firmann her seviyesi hedef alnr. 87

85 86 87

imek; Age., s.135. Sema Ula; http://www.ceterisparibus.net/isletme/yonetim.htm Masaaki Imai; Kaizen, the key to Japans competetive success. Random House, New York, 1986, s.38.

36

TKYde eitimin gayesi Toplam Kalite dncesini herkese alamak ve bu konuda duyarll arttrmaktr. Eitim bir sefere has bir faaliyet olarak alglanmamaldr. Her kademe eitim devamll ve herkesin ayn dilden konumas salanmaldr. Japon kalite uzman Ishikawa, Kalite kontrol, eitimle balar eitimle biter der. TKYde eitimin st ynetimden alt seviyeye kadar, firmadaki tm fertlerin dahil edilmesi anlamna gelir. 88 1.6.4.4. Takm almas Toplam Kalite Ynetiminin dier bir temel ilkesi ise, problemin zmnde, deiim ve geliim salanmasnda, alanlarn enerjisinden faydalanlmasdr. Katlmdan, sadece st ynetimde olan kiilerin deil, tm rgt alanlar kastedilmektedir. Bu da her konuda oluturulabilecek gurup almalarnda, katlmn salanmas ile mmkn olabilir. 89 Bu ekilde alanlar, iin yapmna katlr ve ilgili konuda eitli alternatifler gelitirmeleri salanrsa, yaptklar iten daha ok zevk alrlar ve ii daha kaliteli yaparlar. 90 Takm almalarnn esas gayesi, iin yaplma metotlarn tahlil etmek ve gelitirmektir. sralanabilir: 91 letme krln amada en etkili yntem takm almasdr. Sistemdeki aksaklklar fertler kolayca kefedemezler. Fakat gruplar bunlar kolayca bulur. Bu tr almalar ferdin teknik bilgisini gelitirerek iini daha iyi anlamasna ve konuya btn olarak bakmasna yardmc olur. alanlarn sorun zme kabiliyetlerini gelitirerek iletiim alkanlklarn yerletirir. Yeni icatlarn ortaya kmasn temin ve tevik eder. alma ekiplerinin fonksiyonlar ve faydalar aadaki gibi

88

Selami zcan; ISO 9000 Standartlarnn Uygulanmasnda Ortaya kan Kalite Maliyetleri Analizi, Cumhuriyet niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaynlanmam Doktora Tezi, 1998, s.4. Johnson Russ- William Winchel O.; Management and Quality, American Society for Quality Control, Milwaukee, 1989, s.98. il Mende Pekdemir; letmelerde Kalite Ynetimi, Beta Matbaas, stanbul, 1992, s.58. Kavrakolu; Age., s.34.

89

90 91

37

Takm

oyunu

anlayn

yerletirerek

ahsi

ilikileri

ve

etkileimi

kuvvetlendirir. ktisadi analiz, ada ynetim ve katlmc karar verme anlayn getirir. Fertlerin ilerini seven, muvaffakiyetleri ile iftihar eden insanlar haline gelmelerine katkda bulunur. 1.6.4.5. Kaizen (srekli gelime) Firmalarn rekabet savanda baarl olabilmeleri iin TKYnin deimeyen felsefesinin gerei yeterince iyi yeterli deildir ilkesi nda srekli olarak kendilerini yenilemeleri ve hzla gelimeyi kabullenmeleri zorunlu hale gelmitir. 92 Sre gelitirme, Japonlarn Kaizen olarak adlandrd ve insann her geen gnnn bir ncekinden daha iyi olabilmesi iin aba sarfetmesine dayanan srekli geliim, Deming dngs olarak bilinen, planla-uygula-kontrol et ve dzelt srecidir.93 Gelitirme, iyiletirme ve zellikle srekli olarak bu ilemlerin yaplmas anlamnda kullanlan kaizen kemesi Japoncada Deiim anlamn tayan Kai ve yi anlamna tayan Zen kelimelerinin birleiminden olumutur. Kaizen: Deiim iyidir. Kaizen metodunun amac, gereksiz her eyi ortadan kaldrmak yoluyla maliyetleri drmek ve kalite ile krll artrarak piyasada kalmak olduuna gre bunu gerekletirebilmek iin gereksiz eylerin bilinmesi gerekmektedir. Bunlar yle sralanabilir: 94 Mteri talebinden fazla yaplan retim, Gereksiz malzeme, fazla stok, retim iindeki gereksiz ilemler, Malzeme temini iin harcanan zaman, lemler arasndaki gereksiz bekleme zaman, Kalite sorunlar nedeniyle harcanan gereksiz tamir ve dzenleme zaman, Yar mamullerin ya da hammaddelerin birimler arasnda tanmas iin harcanan gereksiz zaman,
92 93

Gnl Yenersoy; Toplam Kalite Ynetimi, Rota Yaynlar, stanbul, 1997, s.79. Michael J. Price-Eva E. Chen. Total Quality Management in a Small, High-Technology Company, California Management Review, Spring 1993, s. 97.

38

Kaizen, bu yedi israfn ortadan kaldrlmas iin srekli kendini yenilemektedir. Japonlar Kaizeni gerekletirirken, sramalarn bykl ile deil, skl sayesinde Batdan daha byk ilerlemeler kaydetmilerdir. Bu durum ekil 1-7de gsterilmitir. 95

Gelime Dzeyi Kaizen ile Gelime Klasik Gelime

Zaman

ekil 1-7: Kaizen gelime ile klasik gelime yaklam grafii

Kaynak: brahim Kavrakolu; Toplam Kalite Ynetimi, Kalder Yaynlar, 1992, s.32.

1.6.5. Toplam kalite ynetimi, maliyet ve krllk ilikisi Kalitenin iyiletirilmesi ve etkili kalite kontrol salamak, maliyet gerektiren bir konu olarak alglanabilir. te yandan bir ii batan doru yapmann, birok dolayl giderleri nleyecei de bir gerek olarak karmzda durmaktadr. Kalitesizlikten doan giderlerin kontrol retkenlie yansyacandan kalite sistemlerine ynelik her abann, gelecek iin ok verimli bir yatrm olduu kesindir. 96 Toplam Kalite Ynetimi Sistemi kullanlmayan bir firmada belirli bir kalite dzeyinde retim yapabilmek iin yaplan masraflarn (kalite maliyetleri) ok byk boyutlarda olduu bilinmektedir. Deiik sektrlerde yaplan hesaplamalar bu rakamn tipik olarak sanayi maliyetlerinin %25i civarnda olduunu gstermitir. Ayrca hatal

94 95 96

eneken; Age., s.4. brahim Kavrakolu; Toplam Kalite Ynetimi, KalDer Yaynlar, Yayn No:2, stanbul, 1992, s.32. http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=520

39

mamuln mteriye ulamasyla oluan imaj kaybndan dolay ortaya kan kayplar bu hesaba dahil deildir. Oluan bu kayplar da hesaba katldnda maliyetler daha byk boyutlara ulamaktadr. Bu tr hatalarn minimuma indirilmesi TKYnin hedefleri arasndadr. Amerika Birleik Devletlerinde yaplan bir aratrmaya gre, ald rnden tatmin olan bir mteri memnuniyetini 20 kiiye anlatrken, ald rnden tatmin olmayan bir mteri ikyetini 40 kiiye anlatmaktadr. Bu durumda hata maliyetlerinin belirlenmesinde llemeyen maliyetleri de ekil 1-8de olduu gibi gz nnde bulundurmak gerekir. 97
Maliyet Hatalar nleme Maliyeti Toplam Maliyet Hatalarn llemeyen Maliyeti Minimum Maliyet

Hatalarn llebilen Maliyeti

Sfr Hata

Hata (%)

ekil 1-8: Toplam Kalite Ynetiminde kalite maliyet ilikisi grafii

Kaynak: Muhittin imek; Toplam Kalite Ynetimi, Alfa Yaynlar, stanbul, 2004, s.37.

Klasik ynetim anlaynda kalite ve maliyet eliir. nk belli kalite dzeyinin zerinde bir rn retmek maliyetlerin artrlmas ile mmkndr. ekil 1-9da grld gibi asgari maliyet optimum kalitede yani belli bir hata yzdesinde gereklemektedir. Klasik anlaya gre hatay daha dk oranlara indirmek maliyetleri artracak, belki de sfr hataya ulamak mmkn olmayacaktr. 98

97 98

imek; Age., s.36. Seluk KendirliHlya aran; Sanayi letmelerinde Kalite Maliyetleri,http://dergi.iibf.gazi.edu.tr/pdf/4108.pdf

40

Maliyet Toplam Maliyet

Minimum Maliyet

Hata Maliyeti

Hata (%)

ekil 1-9: Klasik ynetimde kalite-maliyet ilikisi grafii

Kaynak: Seluk Kendirli - Hlya aran; Sanayi letmelerinde Kalite Maliyetleri, http://dergi.iibf.gazi.edu.tr/pdf/4108.pdf

1.6.6. TKY ve kalite kontrol emberleri Kalite emberleri ilk olarak 1960 ylnda Japonyada ortaya kmtr. Bir ii yapan kiinin, kendi iini herkesten daha iyi bildii ve bu nedenle de hatalar dzeltme ve sorunlara zm getirme abalarnda aktif olarak yer almas gerektii grne dayanr. Kalite emberleri benzer ileri yapan, 5-10 kii arasnda deien sayda gnlllerden oluan, homojen gruplardr. emberler dzenli olarak toplanr. yeler sorun zme yntemlerini kullanarak zm nerilerini hazrlayp, periyodik olarak st ynetime sunarlar. 99 Kalite ustalarndan olan Kaoru Ishikawa, Kalite Kontrol emberleri etkinliklerini yle tarif etmektedir: 100 KK, kalite kontrol etkinliklerini gnll olarak ayn i yerinde yrtlen kk bir gruptur. Bu kk grup srekli olarak firma apnda kalite kontroln bir

99

Asuman Trkel; nsan Kaynaklarnn Etkin Ynetimi, Trkmen Kitapevi, Yayn No: 121, Eitim Dizisi:21, stanbul, 1998, s.33.

100

imek; Age., s.177.

41

paras olarak btn yelerin katlmyla kendini gelitirme ve karlkl gelime, atlye iinde denetim ve ilerleme, kalite kontrol etkinliklerinden yararlanma iini yrtr. Verimliliin arttrlmas amacyla insan kaynaklarnn ve teknik kaynaklarn bir araya getirilmesi kalite emberlerinin temel konusudur. Kalite emberlerinde ama, kalite kontroln ve kalite arayn atlyelerin hatta alanlarn beynine sokmaktr. 101 rnein, Fransz otomobil irketi Citroen, insan kaynaklarnn ve teknik kaynaklarn bir araya getirilmesinin bir rneini sergilemektedir. Mhendislik alanndaki baarlarndan gurur duyan bu firma, i etd, deer analizi ve istatistik kalite kontrol gibi tekniklere youn ilgi duymutur. Ancak sonunda ynetim baarlar iin insanlara da itibar edilmesi gerektiini fark etmilerdir. Firma, toplam kalitenin yalnzca teknik bir ama deil, ayn zamanda bir insani ama olduunun ayrmna vardktan sonra kalite emberleri ve grev gruplar oluturmutur. 102 Kalite emberleri sayesinde, ortak grev anlayyla atmalar azalr ve alanlar daha fazla sorumluluk almaya ynelirler. 103

101 102

Zeynep Dren; letmelerde Kalite emberleri, Evrim Basm Yaym, stanbul, 1990, s.41. Joseph Prokopenko; Verimlilik Ynetimi, ev.: Olcay Baykal, Nevda Atalay, Erdemir Fidan, Milli Prodktivite Merkezi Yaynlar, Ankara, 1992, s.233. Sema Ula; http://www.ceterisparibus.net/isletme/yonetim.htm

103

KNC BLM ALTI SGMA VE LGL KAVRAMLAR Bu blmde ilk olarak Alt Sigmann tanm yaplarak Alt Sigmann geliim srecinden bahsedilmitir. Daha sonra Alt-Sigma yaklamn uygulayan baz irketler hakknda bilgi verilmi ve nihayet Sre Yeterlilii Endeksleri ve Alt Sigma Hesaplama Yntemlerinden bahsedilmitir.

2.1. Alt Sigmann Tanm Arlaan ekonomik artlar, daralan pazar ve kreselleen dnya gz nne alndnda, sadece almalarnn her aamasnda doru ileyii garantileyen firmalarn hayatta kalmay baarabilecekleri sylenebilir. Bu durum gz nne alndnda, hata oranlarn azaltabilen ve yaptklar hatalardan ders kartan bir ynetim anlayna sahip firmalarn, krllklarn ve verimliliklerini devam ettirebilecekleri grlmektedir. Yaplan hatalar incelendiinde ise, bunlarn sonularnn dourduu kayplarn zaman zaman firmalarn krlarndan ok daha yksek olduu gzlenmektedir. Mesela herhangi bir iin %99 baar ile yapld varsaylsa bile geriye kalan %1lik hata pay sonucunda oluacak olumsuz sonular iin, tm dnyada gnde ortalama 15 dakika salksz su iilmesi, haftada 5000 hatal ameliyat yaplmas, ayda 7 saat elektrik salanamamas gibi sonular doabilir. 1 Yaplan aratrmalar neticesinde hatalar nlemek iin ayrlan btenin, hatal rn dzeltmek iin ayrlandan ok daha fazla olduu ortaya kmtr. Yaplan ilerin kaliteyi n planda tutan bir sistem erevesinde yaplmas, tekrarlar daha bandan nleyeceinden, hatal retim ve hizmet sonucu ortaya kacak yeniden yapma, hurdaya atma, mteri ikyetleri gibi maliyetleri artrc unsurlar kalite sistemi sayesinde en az seviyeye indirilebilecektir. Buradan da anlalaca gibi, yaplan hatalar dzeltmek ve yeniden doru olarak yapmak iin gereinden fazla zaman ve para harcanmaktadr. Hlbuki gnmz piyasa ve rekabet artlarnda firmalarn para ve zaman kaybetmeye tahammlleri yoktur. Bu nedenle firmalar etkin kalite sistemleri gelitirmek zorundadrlar. 2
1

Mikel J. Harry; The Vision of Six Sigma: Tools and Methods for Breakthrough, Sigma Publishing Company, 1994, s.25. Gnl Yenersoy; Toplam Kalite Ynetimi, Rota Yaynlar, stanbul, 1997, s.71.

43

Alt Sigma, irket srelerini ve rnlerini iyiletirmek iin Motorola, Texas Instruments, Alied Signal, General Electric, Boeing, Sony gibi firmalarn kulland bir kalite ve proje ynetim metodudur. 1980lerin ortalarnda Motorola tarafndan, Japon kalite dncesi ve sistemlerinin srelerde uygulanmas amacyla gelitirilmitir. Alt Sigma yaklamn seen irketlerin saladklar olaanst baarlar nedeniyle bu metod, pek ok yazar ve ynetim bilimcinin ilgi oda haline gelmitir. Ancak konunun yeni olmas ve hakknda henz yeterli aratrma yaplmam olmas nedeniyle genel geer bir Alt Sigma tanm yaplamamtr. Dolaysyla Alt Sigmann ne olduu konusunda farkl bak alar vardr. Basn dnyas Alt Sigmay ounlukla sreleri ve rnleri daha dzgn hale getirmek iin mhendis ve istatistikilerin kulland ileri derecede teknik bir yntem olarak tanmlar. nk lmler ve istatistikler Alt Sigma iyiletirmesinin kilit unsurlardr. Alt Sigma; ite baary yakalamak, srdrmek ve en st dzeye ulatrmak iin tasarlanm, kapsaml ve esnek bir sistemdir. Alt Sigma; mteri ihtiyalarn derinlemesine kavrayp, gerekleri, verileri ve istatistiksel analizleri bir disiplin erevesinde kullanarak, i srelerini ynetme, iyiletirme ve yeniden kefetmekten ibarettir. 3 Alt Sigma; organizasyonun temel srelerini, mteri ihtiyalarn karlayacak ekilde, deerlendirmek ve iyiletirmek iin, imdi ve gelecekte, tm alanlarn bilgilerinin ve kantitatif metotlarn etkin olarak kullanlmasdr. 4 Tm tanmlar ieren bir tanm yaplacak olursa; Alt Sigma stratejik sre iyiletirilmesini, yeni rn ve hizmetlerin gelitirilmesini istatistik metotlara ve bilimsel yntemlere dayandrarak mteri tarafndan tanmlanan hata oranlarnda byk bir indirim salamaya ynelik btnleik ve sistematik bir yoldur. 5 Alt Sigmann amac, mevcut problemleri zmek, deneyimlere dayal karar vermeden, verilere dayal karar verme srecine ynelmek; adm adm iyiletirmeden
3

Robert P. Neuman - Peter S. Pande Roland R. Cavanagh; Six Sigma Yolu: GE, Motorola ve Zirvedeki Dier Firmalarn Performanslarn Ykseltme Yntemleri, ev: Nafiz Gder, Dharma Yaynlar, stanbul, 2004, s.12. Trker Ba; Alt Sigma, http://www.kaliteofisi.com/download/e-kitap.asp Erhan Ada - Burcu Aracolu - Yiit Kazanolu; Trk letmelerinde Verimlilik Art in Alt Sigma Ynetim Sistemi Modeli, Yneylem Aratrmas/Endstri Mhendislii XXIV. Ulusal Kongresi, Haziran 2004.

4 5

44

sramal iyiletirmeye ynelmek, alt sigma kalitesinde yeni rn ve sreler tasarlamaktr. Ayrca, sfr hataya ulamada yeni bir adm oluturmak, rn ve hizmetlerde %99.5ten %99.9 mkemmellie ulamaktr. Sadece %99luk bir kalite, yllk bazda ya da milyon rn baznda kalitesiz rn ve servislerin mevcudiyeti demektir. Bu durum, bir mteri baznda dnldnde %100lk bir hata anlamna gelmektedir. 6 Bir Alt Sigma kuruluunun vizyonu aadaki alt temay iler: 7 1. Verilere ve bulgulara dayal ynetim ile hem sonular ve ktlar yani Yleri; hem de sre, girdi ve dier ngrlebilir etkenler olan Xleri izleyen etkili lm sistemlerine sahiptir. 2. Yaplan i ile Mterinin Sesi arasnda ba kurmay salayan sistem ve stratejilerle olduu kadar, mterinin ihtiyalarn st sraya yerletiren bir yaklamla da desteklenir. 3. Srelere odaklanma, ynetim ve iyileme; byme ve baarnn motoru gibi olduundan Alt Sigmada sreler srekli olarak belgelenir, bakalarna duyurulur, llr ve iyiletirilir. Ayrca, mteri ihtiyalarna ayak uydurmak iin belli aralklarla tasarlanr ya da tasarmlar gncellenir. 4. Proaktif ynetim mantyla, problemleri ve deiiklikleri nceden gren davran ve uygulamalar benimsemek, bulgu ve verileri kullanmak, hedeflere ilikin fikirleri ve bir iin nasl yapldn sorgulamak demektir. 5. Kurum ii gruplar arasndaki dayanmay, mteriler, tedarikiler ve tedarik zinciri yeleriyle bir arada almay salayarak snrsz ibirlii kurar. 6. Risk stlendikleri ve yanllardan ders kardklar srada bile bir Alt Sigma kuruluundaki alanlara yeni yaklamlar deneme zgrl verir. Bu da mkemmele yneli ve hataya kar hogr demektir. Bylece, performans ve mteri memnuniyeti konusunda tay ykseltir. 2.2. Alt Sigmann Tarihsel Geliimi Alt Sigma yaklam, Japon kalite dncesi ve kontrol sistemlerinin sre iyiletirmelerinde kullanlmas amac ile Motorola irketi tarafndan gelitirilmitir.

6 7

Mehmet zkan; http://www.danismend.com/konular/stratejiyon/str_6_sigma.htm Neuman - Pande Cavanagh; Age., s.109.

45

letmelerdeki mevcut problemleri zmek, Alt Sigma seviyesinde yeni rn ve sreler tasarlamak iin oluturulmu, kendini kantlam bir proje ynetim yaklamdr. 1970li yllarda Japonlarn kalite devrimi meyvelerini vermeye balam ve Japonlar, mteri beklentilerini karlayan ucuz rnleriyle Amerika pazarnda egemen olmulardr. Birok Amerika irketi gibi, Motorola da Japonlarla rekabet etme yeteneinden mahrum bir vaziyette her geen gn pazar kaybetmekte ve klmekteydi. yle ki, 1970li yllarda, Amerikada televizyon retimi yapan Quasar irketi yksek kalitesizlik maliyetleri nedeni ile Japonlarn nl bir irketi olan Matsushitaya satld. Televizyon retiminde %150lere varan hata oranlarnn meydana getirdii verimsizlik ve maliyetler (her 100 televizyonda toplam 150 tane komponentin hatal olmas ve bu komponentlerin onarlmas ya da hurdaya atlp yenilerinin taklmasnn meydana getirdii kalitesizlik maliyeti) artk dayanlacak boyutlarn ok tesindeydi. Aslnda Motorola irketinin yneticileri de dierlerinden pek farkl deildi. Onlar da yaadklar problemlerin zmn dier pek ok irketin yneticisi gibi irket dnda aryorlard. Fabrika ynetimi Japonlara getikten sonra hata orannn bir anda 20 kat azalmas, Motorola yneticilerinin ilk kez kendi ynetim ekillerini sorgulamalarna yol at. Artk baz eyleri hatal yaptklarn kabul etmeliydiler. Her eyden nce kalite ciddiyetle ele alnmalyd. 8 1980lerin ortalarnda Motorola tarafndan, Japon kalite fikirleri ve sistemlerinin srelerde uygulanmas amacyla gelitirilmi olan alt sigma ksa sre sonra irket srelerini ve rnlerini iyiletirmek iin Texas Instruments, Alied Signal, General Electric, Boeing, Sony gibi firmalarn kulland bir kalite ve proje ynetim sistemi haline geldi. ok gemeden dier firmalar da hem hizmet hem de retim sektrnde krllklarnn arttrlmasnda Alt Sigmay kullanmaya balamlardr. Amerikada Motorola ve General Electric bata olmak zere; Johnson& Johnson, American Express, Citibank, Sun Microsystems v.b.; Avrupada Nokia, Siemens, ABB, Bosh, Ericsson v.b.; Uzakdouda Kodak, LG, Hyundai, Honda v.b. firmalar retim ve hizmet srelerinde Alt Sigmay kullanan dnya apnda firmalardr. 9
8 9

Six Sigma at Motorola, http://www.qualityamerica.com S.P.A.C.; Age., s.19.

46

2.3. Deikenlik ve Alt Sigma Srelerde baz hatalarn olumasnn nedeni, srelerin parametrelerindeki deikenliktir. Bir iin ya da lein her seferinde ayn ekilde olumamas deikenlik olarak adlandrlr. Deikenlik her srete vardr. nemli olan deikenliin bykldr. rnlerdeki deikenliin nedeni, yetersiz tasarm, yetersiz sre kontrol ya da malzeme eksiklii olabilir. Deikenlik bata yok edilebilir ise, doru i doru zamanda yaplarak hata dzeltmek gibi ikinci bir srece girilmemi olur. Alt Sigma yaklam, mkemmele ulama, sfr hatay yakalama, sre iyiletirme ve mteri tatmini salama gibi hedeflerine deikenlii kaldrarak ulamaktadr. 10 Deikenlik ne kadar azalrsa, tutarllk ve dolaysyla kalite o kadar artacaktr. Kurulularda yaplan temel hatalardan birisi de, parametrelerin yalnzca ortalamayla ifade edilmesi ve deikenliinden hi bahsedilmemesidir. Bir sre hakknda kesin bilgi sahibi olabilmek iin, ortalamayla birlikte srecin deikenliinden de sz etmek gerekmektedir. rnein, bir irkette alanlarn ya ortalamasnn 30 olduu belirtildiinde, pek ok kii iin bunun anlam, alanlarn yalarnn 30 civarnda olduudur. Hlbuki 45 ve 15 yandaki 20er alann bulunduu bir irketin ya ortalamas da 30 olacaktr. Dolaysyla bir sreci yalnzca ortalamayla ifade etmek yanl olacaktr. 11 Alt Sigma iin deikenlik en byk dmandr. Alt Sigmann en nemli amalar arasnda deikenliin, hatalarn, yanllarn ve kusurlarn azaltlmas gelir. Bu ama iin de deikenliin llmesi gerekir. statistiksel dncenin temel elemanlar sre, deikenlik ve veridir. Sreler zlecek problemin iinde bulunduu balam salar. Btn sreler deikenlikten etkilenir. Deikenlik birok problemin kaynadr ve zmler iin yol gsterir. Veri ise, deikenlii nicelletirmemize ve etkin sre iyiletirme yaklamlar gelitirmemize yarar. 12 Herhangi bir srecin deikenlii, srecin ortalamaya yani dalmn merkezine olan uzakl standart sapmalar (sigmalar) ile llerek bulunur. Bir srecin normal dalm 3 sigma uzaklnda olmaldr. Bu durum %99.7 leidir. Yani retilen rn
10 11 12

Mikel J. Harry, The Nature of Six Sigma Quality, Motorola University Pres, New York, 1997, s.4. S.P.A.C. Alt Sigma Mkemmellik Modeli Nedir?, S. P. A. C. Danmanlk irketi Yaynlar, Ankara, 2003, s.38. Snee D. Ronald, Six Sigma Improves Both Statistical Training and Processes, Quality Progress, Octeber 2000, s.70.

47

LSL

USL

-6 -5 -4 -3 -2 -1
%99,73 %99,99966

+1 +2 +3 +4 +5 +6

3 6

ekil 2-1: Alt Sigma sre deikenlii

Kaynak: http://www.itil-itsm-world.com/sigma.htm

ya da hizmetten milyonda 997300 tanesi, bu 3 sigma snrlarnn iinde kalmaktadr, geri kalan 2700 tanesi hatal olmaktadr. Oysa ki sre iyiletirilerek, srecin normal deikenliinin iki katn kabul eden bir tasarm (6 sigma), her rn ya da hizmet iin milyonda 2700 yerine milyonda 3.4 hata verecektir. 13 Bir retim srecindeki deikenlik; ans faktrleri nedeniyle ortaya kan deikenlik ve nedenleri belirlenebilir deikenlik olarak iki gruba ayrlr. Deikenliin bu iki nedeni baz yazarlar tarafndan genel nedenler ve zel nedenler olarak da adlandrlmaktadr. zel nedenler belirlenebilir nedenlerdir, buna karlk genel nedenleri belirlemek mmkn deildir. 14 2.4. Alt Sigma Kalite Dzeyi Alt Sigma, rnlerin, hizmetlerin ve srelerin ne kadar iyi olduu hakknda saysal bir gstergedir. Srecin sfr hatal konumdan ne kadar saptn gsterir. Bir srecin alt sigma kalite dzeyinde olmas demek, elde edilen rn veya hizmette 1 milyonda 3.4 adet hataya rastlanmas demektir. Temel ama sreteki deiimlerin kaynan izleyip, ortadan kaldrarak kalite seviyesini alt sigma dzeyine karmaktr. 15
13 14 15

Mehmet zkan; http://www.danismend.com/konular/stratejiyon/str_6_sigma.htm Necmi Grsakal - Aye Ouzlar; Alt Sigma, Vipa A.., Bursa, 2003, s.175. Ylmaz Argden; Alt Sigma Ve Toplam Kalite Ynetimi, , G Bak - Yaam Dergisi Say:6, Aralk 2002, s.23.

48

Alt Sigma, kalitenin hatrna yaplan bir kalite program deildir. Mterilere, yatrmclara ve alanlara daha iyi deerler salamay amalar. 3dan 6 kalite dzeyine doru milyonda kusur saylar dorusal olarak deil, parabolik olarak azalmaktadr. Gelime 3da 4ya 10 kat, 4da 5ya 30 kat, 5da 6ya 70 kat olmaktadr. Bu da 6 kalite dzeyine ulamann iletme yararlar asndan nemini ispatlamaktadr. 16 Gelime ile ilgili anlatlan durum ekil 2-2de gsterilmitir.

Kusur Oran (ppm)

10*Gelime

66810 30*Gelime 6210 70*Gelime 223

3.4

4 Sigma Kalite Dzeyi

ekil 2-2: 3dan 6ya milyonda hata deerlerinde meydana gelen deiim
Kaynak: Forrest W. Breyfogle; Implementing Six Sigma: Smarter Solution Using Statistical Methods, John Wiley and Sons, New York, 1999, s.10.

Motorola firmas alt sigma kalite dzeyinin daha anlalr olmas asndan baar oran %99 ve sigma seviyesi 3.8 ile baar oran %99.99966 ve sigma seviyesi 6 olan iki deiik durumu ve sonularn Tablo 2-1de zetlemitir.

16

Thomas Pyzdek; The Value of Six Sigma, http://www.qualitydigest.com/dec99/html/sixsigma.html

49

Tablo 2-1: 3.8 ve 6 karlatrlmas ve sonular 3.8 sigma (baar %99)

Her saat 20000 mektubun kaybolmas Her gn 15 dakika gvensiz ime suyunun akmas Haftada 5000 hatal ameliyatn yaplmas Her gn byk havaalanlarna 2 hatal iniin yaplmas Her yl 200000 hatal reetenin yazlmas Her ay 7 saat elektriin kesilmesi

6 sigma (baar %99,99966)

Her saat 7 mektubun kaybolmas Her 7 ayda 1 dakika gvensiz ime suyunun akmas Haftada 1,7 hatal ameliyatn yaplmas Her 5 ylda byk havaalanlarna 2 hatal iniin yaplmas Her yl 68 hatal reetenin yazlmas Her 34 ylda 1 saat elektriin kesilmesi

Kaynak:Alt Sigma Nedir?, Ulusal Strateji Dergisi, Aralk 2002, s.90.

Kalite dzeyi asndan bakldnda bugn birok irket sigma civarnda almaktadr ki, bu da bir milyon frsatta yaklak olarak 67000 hata anlamna gelmektedir. malatlar sk sk drt sigmay yakalarken, hizmet veren firmalar ou kez bir veya iki sigmada kalmaktadrlar. 17 2.5. Ynetim Felsefesi Olarak Alt Sigma Alt Sigma, yalnz bir kalite inisiyatifi deil, hata oranlarnn azaltlmasndan fazlasn ieren bir ynetim felsefesidir. Getiimiz yzyln en iyi ynetim fikirlerini ve en gl aralarn ierir. Alt Sigmann uyguland iletmelerde kolay zmlere ihtiyatla yaklalr. zm ncesi, problem ve iyiletirme frsatlarnn anlalmas iin zaman ayrlr. Alt Sigmann etkin istatistik aralar kullanlarak, ilgili sreler tm ynleri ile incelenir ve elde edilen bu bilgilerin nda karar alnr. Yaptm oldu, ne diyorsam o gibi anlaylar, Alt Sigma yaklamnda yer almaz. Alt Sigma, salt bir iyiletirme program deildir. yiletirme iin iyiletirmeyi ngrmez. Mteri tatminini ve iletme krn arttrmak iin stratejik problem zme tekniklerini kullanr. Temel istatistik kavramlara dayal etkin bir karar verme mekanizmas ve disiplini salar. alanlara i yapma ekillerini nasl iyiletirebileceklerini ve yeni performans dzeylerini nasl koruyabileceklerini retir. Alt Sigma yaklam, sre gc ve insan gcn ok iyi bir ekilde bir araya getirerek sinerji salar. Pek ok alan iin en byk dl Alt Sigma projelerinden

17

Jerome A. Blakeslee; Implementing the Six Sigma Solution, Quality Progress, Julay 1999, s.77-86.

50

elde edilen somut sonulardr. Ayrca Alt Sigma, kapsaml ve esnek yaps itibariyle stratejik planlamadan, i programlarna; Ar-Ge almalarndan, mteri hizmetlerine kadar hemen hemen tm i faaliyetlerine uygulanabilecek bir yaklamdr. Birka nemli srecin iyiletirilmesinden, tm organizasyonun yeniden yaplanmasna kadar ok farkl leklerde kullanlabilir. 18 Alt Sigma, temel sre bilgilerinin ilenmesiyle hatalar yok etmeyi amalayan bir i yapma dncesidir. Girdiler ve ktlar arasndaki balantlar yardmyla, sreleri inceleyerek, gerekli iyiletirme noktalarn tespit etmeye yarayan bir ynetim yaklamdr. 19

Balang
%25

1. Dnem
%15

2. Dnem
%10 %5

3. Dnem

ekil 2-3: 6ya doru sren gelime

Kaynak: Pyzdek Thomas; The Value of Six Sigma, http://www.qualitydigest.com/dec99/html/sixsigma.html

3 kalite dzeyini iletebilecek dzeyde olan bir iletme, var olan sisteminin dnda daha iyi kalite dzeyine ulamay denerse; bu, o iletme iin maliyet artna sebep olur. Ayn zamanda hem daha iyi kalite hem de dk maliyetlere ulalabilecek yeni sistemler gelitirilmelidir. Bu aamada alt sigma sistemine ihtiya duyulur. Alt sigma bir var yeri ya da son nokta deildir, alt sigma srekli geliim iin bir
18 19

Trker Ba; Alt Sigma, http://www.kaliteofisi.com/download/e-kitap.asp http://www.spac.com.tr/altisigma

51

yolculuktur. Alt sigma ynetim felsefesinde hibir firma ksa srede ve kolayca 3dan 6ya geemez. Bunun yerine, genel performans nce 3dan 4ya, daha sonra 5ya ve bunun gibi artan ekilde, insanlarn eitimi ve sistemlerin yeniden tasarm ve gelitirilmesi ile geilir. ekil 2-3, 6ya doru sren geliimi gstermektedir.20 Alt Sigma felsefesini dierlerinden ayran zellik; sistemin, tek bir projenin tamamlanmas ile snrl kalmamasdr. Bir organizasyon veya bir sre lastik banda benzetilebilir. Lastik bant yeni uzunluunu uygulanan germe kuvveti sonucunda elde eder. Ancak lastik bandn ucu brakldnda yeniden eski halini almas kanlmazdr. 21 2.6. statistiksel lm Olarak Alt Sigma Eski bir Yunan harfi olan sigma (), istatistikte bir deikenlik ls olan standart sapmay gsterir. Sigma, ana ktleye ilikin olarak normal dalmn standart sapmasn gsteren bir parametredir. 22 Sigma lei ise, sre yeterliliini yanstan istatistiksel bir birimdir. Dalmn merkezinden iki yana doru oluan standart sapmalar, sigmalardr. Sigma lei, ayn zamanda rn bana hata, milyon rn bana hatal rn, hata olasl gibi tanmlarla yakndan ilikilidir. 23 sigma, ktlarn mteri spesifikayon limitleri arasndaki normal dalmn ifade eder. sigma deerinde ktlarn %99.73 spesifikasyonlar iinde, %0.27si ise spesifikasyon limitleri dndadr. Bu alann dnda her iki kuyrukta sadece 0.00135lik birer oran kalr. lk bakta her iki kuyruun toplam olan %0.27lik bir oran ok kk grnse de bir milyon rn retildiinde, bu oran rnlerden 2700 tanesinin hatal olmas anlamna gelir. Elde edilen bu say ise kmsenecek bir say deildir. Alt sigma deerinde (sre ortalamas merkezde) ise ktlarn yalnzca milyonda 0.002si yani milyarda 2si limitler dndadr. 24 Alt Sigma tekniindeki ama, prosesteki deikenliin azaltlp standart sapmann kltlerek ASL ve USL arasna iki ynde 6 standart sapmay ( 6) sdrmak ve bir milyon ilemdeki hatal rn saysn 3.4 (sre ortalamasnn 1.5

20 21 22 23 24

Thomas Pyzdek; The Value of Six Sigma, http://www.qualitydigest.com/dec99/html/sixsigma.html Larry Holpp- Peter Pande; What is Six Sigma?, Mcgraw-Hill, New York, 2000, s.40. Ylmaz Argden; Alt Sigma ve Toplam Kalite Ynetimi, http://www.Kalder.org Mehmet zkan; http://www.danismend.com/konular/stratejiyon/str_6_sigma.htm Perin nal; ASELSAN TKY Faaliyetleri ve Uygulamalar, http://www.aselsan.com.tr/DERGI/temmuz98/tky.htm

52

kaymas varsaym) seviyesine indirmektir. Prosesteki ortalama ve standart sapma deerleri kullanlarak elde edilen Z deeri prosesin sigma seviyesini gsterir. 25 Tablo 2-2: Ortalama merkezde iken sigma seviyeleri ve hata deerleri Sigma Seviyesi 2 3 4 5 6 Baar Yzdesi 95.45 99.73 99.9937 99.999943 99.9999998 PPM/DPMO 45500 2700 63 0.570 0.002

ekil 2-4: Sigma ve Alt Sigmann istatistiksel gsterimi

Kaynak: Desphande, P.B.-Makker, S.L.-Goldstein; M. Boost Competitivenessvia Six Sigma, Chemicial Engineering Progress, September, 1999, ss.65-70.

Alt Sigma almalarnda, elde edilen bilgiler saysal deerler ile ifade edilerek ortaya kan sonular istatistiksel olarak deerlendirilir. Bulunacak olan sigma deeri, hatann ne miktarda olduunu ifade etmektedir. Sigma deerinin 6ya doru yaklamas,
25

General Electric Aircraft Engines Alt Sigma Yeil Kuak Eitimi Notlar, 2000, s.48.

53

hatalarn azalmas demektir. Burada hedef, milyonda 3.4 hata orann yakalamaktr. Bu durum gnmzde az sayda firmann ulaabilecei bir hedef olarak kabul edilmektedir. 26 Ortalama spesifikasyon limitlerinin merkezinde olduunda 3 sigma ve 6 sigma iin her iki kuyrukta oluan hata oranlar ekil 2-4de gsterilmitir. 2.6.1. Ortalamann 1.5 kaymas ve sonular zerinde durulmas gereken nemli noktalardan biri de prosesin performans ile prosesin yetenei arasndaki farktr. Prosesin performans, o prosesin btn zaman boyunca ortaya koyduu performansla ilgili iken; proses yetenei, prosesin zaman boyunca en iyi yetenei sergiledii zaman aralndaki durumudur. Buradaki ama, deikenlii ve prosesteki hatal rn orann en aza indirmek iin prosesin en iyi yetenei sergiledii zaman dilimindeki davrann tm proses sresine yaymaktr. Literatrde prosesin performans uzun dnem, yetenei ise ksa dnem olarak tanmlanan parametreler ile aklanmaktadr. Bu iki parametre arasndaki fark, prosesin kontrolndeki eksikliin bir belirtisidir. Aratrmalar, prosesin ksa dnem yeteneinin uzun dnem performansna uyarlanmasnda, proses yeteneinde ortalama 1.5lik bir kayma olduunu gstermitir. 27 Sigma kalite dzeyi ile milyonda hatal para says (DPM) veya ayn anlama gelen (PPM) arasndaki ilikiyi iki farkl durumda incelemek gerekir. Birinci durum srecin merkeziletirildiini, srecin ortalamasnn belirli bir hedef deere ayarlandn varsaymaktr. Dieri ise normal dalmn ortalamasnn 1.5 kaymas varsaym ile Alt Sigma limitlerini gstermektedir. Alt Sigma yaklamnda ama, sre deiim miktarnn, alt ve st spesifikasyon limitleri arasndaki deerini 6 olacak ekilde azaltmaktr. Bir srecin 3 kalite dzeyinde olmas, bir milyon rn veya hizmette yaklak 67000 hatal rn veya hizmetin retilmesi anlamn tamaktadr. Bu seviye, istatistiksel proses kontrolnn (PK) dayand 3 kalite dzeyidir. Bir srecin 6 kalite dzeyinde olmas ise, bir milyon rn veya hizmette yaklak 3.4 hatal rn veya hizmetin
26 27

Pande- Holpp; Age., s.10. Forrest W. Breyfogle; Implementing Sig Sigma: Smarter Solution Using Statistical Methods, John Wiley and Sons, New York, 1999, s.67.

54

retilmesi anlamn tamaktadr. Yani sre, %99.99966 hatasz rn veya hizmet retme yeteneine sahiptir. Bu da onu snfnn en iyisi yapar. 28 Tablo 2-3: Ortalamann 1,5 kaymas sonucu sigma seviyeleri ve hata deerleri Sigma Seviyesi 2 3 4 5 6 Baar Yzdesi 69.15 93.32 99.379 99.9676 99.99966 PPM/DPMO 308537 66807 6210 233 3.4

Kaynak: Pande Pete-Larry Holpp; What is Six Sigma?, Mcgraw-Hill, New York, 2000, s.11.

Ortalamann 1,5 kaymas sonucu 3 sigma ile 6 sigma deiiminin istatistiksel gsterimi ekil 2-5dadr.

ekil 2-5: Ortalamann 1,5 kaydrlm durumu

Kaynak: Forrest W. Breyfogle; Sig Sigma Smarter Solution Using Statistical Methods. Austion: John Wiley, 1999.

28

Desphande, P.B. -Makker, S.L. - Goldstein, M. Boost Competitivenessvia Six Sigma, Chemicial Engineering Progress, September, 1999, s.65-70.

55

Srecin ortalamasnn1.5 sigma kaymas gerektiinin belli bir ispat yoktur. Ancak firmalarn zellikle Motorola firmasnn uzun sren tecrbeleri, ortalamann 1.5 sigma kaymas gerektiini ortaya koymutur. Deiik kaymalarn kalite seviyeleri ile ilikileri Tablo 2-4de gsterilmitir. 29 Tablo 2-4: Srecin merkezden kaymas ile deiik kalite seviyeleri ilikisi
Kayma
0 0.25 sigma 0.5 sigma 0.75 sigma 1 sigma 1.25 sigma 1.5 sigma 1.75 sigma 2 sigma

3 sigma
2,700 3.577 6.440 12,288 22,832 40,111 66,803 105,601 158,700

3.5 sigma
465 666 1,382 3,011 6,433 12,201 22,800 40,100 66,800

4 sigma
63 99 236 665 1,350 3,000 6,200 12,200 22,800

4.5 sigma
6.8 12.8 32 88.5 233 577 1,350 3,000 6,200

5 sigma
0.57 1.02 3.4 11 32 88.5 233 577 1,300

5.5 sigma
0.034 0.1056 0.71 1.02 3.4 10.7 32 88.4 233

6 sigma
0.002 0.0063 0.019 0.1 0.39 1 3.4 11 32

Kaynak: Pandu R. Tadikamalla; The confusion Over Six Sigma Quality, Quality Progres, November, 1994.

Yaplan ankete gre ortalamann 1.5 kaymas durumu iin mteriler telefonda bekletilme sreleri 15 dakikadan fazla olduunda mutsuzluk duysunlar. Bekleme zamanlar mkemmel olarak normal dalm olsun. Ortalama bekleme sresi 12 dakika ve standart sapma 1 dakika olsun.15 dakika ortalamann zerinde 3 standart sapmadr. Normal dalm alanna baktmzda 3 standart sapmann tesinde, mteri bekleme zamanlarnn zellikleri (spesifications) %0.135 aacan tahmin edebiliriz. Alt sigma, zelliin dndaki yzdeyi hesaplarken yukarda sz edilen prosedr, hesaplanan ortalamay 1.5 sigma deitirmek sureti ile yapmaktadr. Hatta bekleme zaman rnei iin hesaplanm olan 12 dakikalk deer yerine hesaplamalarmz alt sigmaya gre, artk ortalama 13.5 dakika zerinden yapmalyz. Bu bizim zellii %6.68 aan bir tahminle yapmamz salayacaktr. Modellerin bire bir gerek sisteme uyum gstermeleri ok zordur. Modeller doru olmalarndan ziyade kullanldrlar. Bir retim rnei dnldnde, ar genellemeler, ksa dnem deikenliine dayanlarak tahmin edilen sigma deerini ierir. Aslnda durum byle deildir. rnn sunulaca evreyi dnmekte baar

29

Tadikamalla R. Pandu; The confusion Over Six Sigma Quality, Quality Progres, November 1994, s.57.

56

salanamaz ve mteri ihtiyalar tam anlalamaz. te bu durumda 1.5 sigmalk fark modelde hesaba katlmayan faktrlerin dzeltilmesine yardmc olur. 30 2.6.2. Srecin ortalamasnn merkeziletirilmesi ve nemi Alt Sigma yaklamnda, bir sreteki hatalar azaltmak ve toplam sre verimliliini artrmak iin, hem srecin ortalamasn hedef deere ekmek hem de deikenliini azaltmak gerekmektedir. ekil 2-6da, atlarn yapld iki farkl sre vardr. ekilde gsterilen siyah izgiler, atlarn olmas gereken ve istenilen araldr. Solda gsterilen srete, deikenlik az olmasna karn, atlarn ortalamas istenen hedeften farkl bir yerde olduundan birok at istenen snrlarn dna kmaktadr. Sada gsterilen srete ise, ortalama hedef deerde olmasna karn, deikenliin fazla olmas nedeniyle, baz atlar snrlarn dna kmaktadr.

ASL

USL

ASL

USL

1.33

1.35 1.37

1.39

1.41

1.43

1.33 1.35 1.37 1.39 1.41

1.43

1.45

Para 1

Para 2

ekil 2-6: ki farkl srecin karlatrlmas

Kaynak: SPAC; Alt Sigma Mkemmellik Modeli Nedir?, SPAC Danmanlk irketi Yaynlar, Ankara, 2003, s.38.

Hangi srecin daha iyi olduu sorulduunda, kimileri birinci sreci, kimileri de ikinci sreci syleyecektir. Aslnda her iki cevap da dorudur. Birinci srecin iyi olduu cevabn verenler, sistemin snrlar dnda rettiini, ancak tutarl olduunu syleyecek ve bylelikle iyiletirmenin daha kolay olduunu belirteceklerdir. kinci srecin iyi
30

Thomas Pyzdek, The 1.5 Sigma Shift, http://www.qualitydigest.com/may01/html/sixsigma.html

57

olduu cevabn verenler ise, srecin birinci srece gre ok daha az hatal para rettiini savunacaklardr. Her iki aklamann da doru yanlar bulunmaktadr. Eer sre iyiletirmek istenirse, birinci sre daha iyi bir sre olacaktr. nk deneyimler bu tr srelerin bir parametre deiiklii ile dzeltilebildiini gstermektedir. Ancak srece hi dokunulmayacaksa, ikinci sre daha iyi bir sre olacaktr. nk sonuta daha az hatal para verecektir. 31 Bir rnn kalitesi, o rnn tasarmnn gerektirdii spesifikasyonlara ne derece uyduu ile llr. retim srecinin ortalamasnn belirli bir hedefe ayarlanmasnn nemi bir rnek yardmyla daha iyi anlalabilir: 32 rnek: Varsayalm ki retilen bir parann yarap 6.37 mm. ortalama ve 0.02 mm. standart sapma ile normal dalma sahiptir. Bu parann spesifikasyonlar 6.350 0.0381 mm. olsun. Byle bir durumda retilen paralarn yzde ka bu spesifikasyonlara uyar? Bu sorunun cevabn vermek iin, 6.350 deerine 0.0381 deerinin eklenip karlmasyla bulunan iki snr deer iin aadaki olasl hesaplamamz gerekir: P(6.3119 x 6.3881) = ? lgilenilen deiken normal dalma sahip olduu iin, bu olasl hesaplamada z deerlerinden yararlanlr.

z1 =
z2 =

6.3119 6.37 = 2.905 0.02

6.3881 6.37 = 0.905 0.02

P(6.3119 x 6.3881) = 0.4981 + 0.3159 = 0.8140 Demek ki bu artlarda retilen paralarn %81.40 verilen bu spesifikasyonlara uymaktadr. Kklk nedeniyle spesifikasyonlara uygun olmayan paralar olduu gibi, yaraplar byk olduu iin bu spesifikasyonlara uymayan paralarda vardr ve bu paralarn oran: 0.5000 0.3159 = 0.1841

31 32

S. P. A. C.; Age., s.38-39. Necmi Grsakal; Bilgisayar Uygulamal statistik II, Alfa Yaynlar, stanbul, 2002, s.472-473.

58

olmaktadr. Yani yaraplar byk olduu iin bu spesifikasyonlara uymayan paralarn oran %18den fazladr. imdi ise srecin ortalamasn 6.37 mmden 6.35 mm deerine ektiimizi dnelim ve yine P(6.3119 x 6.3881) olasln hesaplayalm. z1 = z2 = 6.3119 6.35 = 1.905 0.02 6.3881 6.35 = 1.905 0.02

P(6.3119 x 6.3881) = 0.4713 + 0.4713 = 0.9426 Demek ki bu artlarda retilen paralarn %94.26s verilen bu spesifikasyonlara uymaktadr. Sonuta retim srecinin ortalamasn belirli bir hedefe ayarlamakla, yani merkeziletirmekle spesifikasyona uyan rn yzdesinde yaklak %13lk bir art salanm olmaktadr. 33
2.7. Alt Sigma Yaklamn Uygulayan Baz irketler ve Kazanlar

Dnyada birok irket, Alt Sigma yntemlerini uygulayarak ok ksa srelerde inanlmaz sonular elde etmilerdir. rnein Alt sigmay 1980li yllardan beri uygulayan Motorolann 19 ylda elde ettii getiri 11 milyar dolar civarndadr. Motorola dnya apnda verimliliini 3 katna karmtr. 1991 ylnda Alt sigma yaklamn kullanmaya balayan 14 milyar dolar ciroya sahip Allied Signal Inc.nn 8 ylda elde ettii getiri 800 milyon dolar amtr. Bu miktar toplam cironun %6s civarndadr.34 Etkin bir ekilde Alt Sigma yaklamn kullanarak byk kazanlar salayan baz firmalarn sonular Tablo 2-5te gsterilmitir. Alt Sigma almalarnda salanan nemli baarlardan sonra birok byk firmada Alt Sigma uygulamalarnn patlad grlmektedir. Genellikle 1990l yllarn ikinci yarsnda bu almalara balayan baz irketler unlardr: Kodak, Siemens, Polaroid, Sony, Nokia, Toshiba, Dupont, Johnson&Johnson, Ford, Siebe, BMW, Samsung, John Dere, Asea Brown Boweri (ABB), Texas Instrument, American Express, Citibank, Dow Chemical, Federal Express.
33

Grsakal; Age., s.473.

59

Tablo 2-5: Alt Sigmay uygulayan baz irketler ve kazanlar FRMALAR KAZAN SRE

General Electric (GE) Motorola Allied Signal ABB Texas Instruments Nokia Siebe PLC

1.5 Milyar $ 2.2 Milyar $ 1.2 Milyar $ 900 Milyon $ 600 Milyon $ 300 Milyon $ 100 Milyon $

3 Yl 2.6 Yl 2 Yl 1 Yl 1.8 Yl 2 Yl 9 Ay

Kaynak: http:// www.spac.com.tr/altisigma.html

Bu irketler dnda IBM, DEC gibi byk irketler de Alt Sigma almalarn denemi ancak yanl uygulamalar sebebiyle baarsz sonular elde ederek bu sistemden vazgemilerdir. 35 Alt Sigma uygulamalarnda baarl olmu baz irketlerin elde ettikleri tasarruflar Tablo 2-6da gsterilmitir.
Tablo 2-6: Baz firmalar ve bir ylda elde ettikleri tasarruflar Firmalar Yllk Tasarruf

TI Asea Brown Boweri(ABB) Polaroid Sony Siebe Nokia

340 milyon $ 900 milyon $ 100 milyon $ 100 milyon $ 130 milyon $ 150 milyon $

2.7.1. Alt Sigma Yaklamnn Motorolada Uygulan

Bugnn elektronik liderlerinden biri olan Motorola firmas 1980lerin sonunda pek ok Amerikal ve Avrupal kurulu gibi ekmeini Japon rakiplerine kaptrm durumdayd. O dnemdeki pek ok irket gibi Motorola da, yalnzca bir tek deil,

34 35

Argden; Age., s.32. Gven Bora; Bu topraklardan dnya markas kar m?, Drdnc Basm, efik Matbaas, stanbul, 2002, s.27.

60

birden fazla kalite program yrtyordu. Ancak 1987de George Fisher ynetimindeki Motorola iletiim grubu yeni bir dnce olan alt sigma yaklamn ortaya koydu. Motorolann varlnn ve baarsnn temel nedeni, alt sigma yaklamna olan balldr. Bu kapsaml ynetim sistemini oluturacak kavramlar icat eden bu irkettir. 36 Motorola kaliteyi zor yoldan byk zararlar, rekabeti konumun kayb, iflasn eiine gelme vb. renen pek ok irketten sadece biridir. Ancak Motorolann bu renme sonras, verimlilik, retkenlik, krllk, mteri tatmini gibi konularda salad olaanst baarlar onu dierlerinden ayrmaktadr. irketin 1988 ylndaki Genel Mdr Bob Galvinin, Beyaz Sarayda Malcolm Baldrige Kalite dln alrken, bu baary Alt Sigma olarak adlandrdklar bir yaklama borlu olduklarn sylemesi, Alt Sigmay ok sayda irketin ilgi oda haline getirmitir. 37 e kalite gvence blmnden baland. Dier pek ok irket gibi Motorolada da rn kalitesinden birinci derecede bu blm sorumluydu. Bu sorumluluk mteri ihtiyalarnn karlanmas ve kalite sistemlerinden planlanan sonularn alnmas gibi ok ciddi grevleri ieriyordu. Ancak uygulamada bir takm problemler sz konusu idi. Birincisi, rn kalitesi ile ilgili dorudan sorumluluk tamayan icrac personel retim hatt alanlar, hizmet salayclar vb. kaliteyi i yapmann ve baarnn nndeki bir engel olarak gryordu. Ayrca tm dllerin, retim miktar gibi nicel ltlere bal olmas, kaliteyi yksek kazanc frenleyen bir maliyet merkezi konumuna sokmutu. Kalite gvence blm ise bir trl kontrol salayamad bu konuda aresiz kalmaktayd. Bu ksr dngy fark eden Motorolann st ynetimi k, yneticileri kendi blmlerinin kalitesinden sorumlu tutmakta buldular. Bylece kalite gvence blmnn grevi de, blm yneticilerine kaliteyi baarmalarnda yardmc olmak, onlara kalite danmal ve eitimi salamak olarak deitirildi. 38 Ayrca muhasebe ve pazarlama gibi blmlerindeki kalite ile retim katndaki kalitenin birbirinden ok farkl olmas ileri gletiriyordu. Benzer durum karmak bir rnn kalitesinin salanmas ile basit bir rnn kalitesinin salanmas iin de sz
36 37 38

. lker Gr; Alt Sigma Trendi Ykselite, http://www.sistemim.com.tr/article_tr_6sigma.htm http://www.procen.com.tr/altisigma.htm Motorola ve Alt Sigma; www.kaliteofisi.com/makale/makaleler.asp?makale=84&ad=Alt%20Sigma&id=1235k -

61

konusuydu. Bu nedenle irketteki tm birimler ve tm rnler iin uygun bir yaklam gerekmekteydi. Ayrca bu yaklam objektif olmal, veri ve lmlere dayanmalyd. Bunun iin hata oranlarn len bir yaklam belirlediler. Fikir basitti: Tm rnler imalt srasnda uygun ya da uygun olmayan basamaklardan geerler. Benzer durum her trl hizmetin salanmas iin de geerlidir. Dolaysyla her bir sre basama bir hata olasldr ve bu olaslk standard bir lm birimi olarak kullanlabilir. Basit rnler daha az hata, karmak rnler daha fazla hata olaslna sahip olacaktr. Motorola bu kalite lmn somutlatrmak iin MHO: Milyonda Hata Olasl bir milyon ilem basamanda hata yapma olasl kavramn gelitirdi ve 1985 ylndan itibaren bu lt uygulamaya koydu. 1987 ylnda st ynetimin kalite iyiletirme konusundaki iddial gayretlerinin etkisi ile Alt Sigma hedefi, yani bir milyon basamakta 3.4 hata hedefi belirlendi. Bu ayn zamanda mteri ihtiyalarn kusursuza yakn karlama hedefiydi. Ancak hedef, yalnz bana bir anlam ifade etmiyordu. Bunun iin ncelikle hedefi gerekletirmek iin gerekli yntem ve aralar gelitirildi. Basit grafiksel gsterimlerden ileri istatistik tekniklere kadar uzanan bu yntem ve aralar, iyiletirme iin gerekli altyapy oluturdu. Fakat asl fayda bunlarn irketin tm kademelerinde etkin olarak kullanlmas ile saland. Alt Sigma yaklamna irket bazndaki bu ballk ise beraberinde bir kltr deiimini getirdi.39 Motorola Alt Sigmay uygulamaya koymasndan iki yl sonra, Malcolm Baldrige Ulusal Kalite dlne layk grlmtr. irketin 1980lerde 71000 olan alan says, Alt Sigmay uyguladktan birka yl sonra 130000in zerine kmtr. Ayrca Alt Sigmann balatld 1987 ile 1997 arasndaki on yllk dnemde elde edilen baarlar arasnda unlar bulunuyordu: Satlarda salanan be kat art ile birlikte, krn ylda yaklak %20 trmanmas. Alt Sigma almalaryla salanan toplam 14 milyar dolarlk tasarruf. Motorolann borsadaki hisselerinden elde edilen kazancn yllk bileik %21.3 artmas.

39

http://arveo.port5.com/6sigma.html

62

Btn

bunlar
40

1980lerin

banda

varl

tehlikede

olan

bir

irkette

gerekletirilmitir.

2.7.2. Alt Sigma Yaklamnn Allied Signal/Honeywellda Uygulan

Allied Signal (1999da gerekleen birlemeden sonraki adyla Honeywel), Motorola ve GE ile balantl bir baka baar yksdr. Alt Sigmann denenmeye deer bir yaklam olduu konusunda Jack Welchi ikna eden, -uzun sre GEde st dzey yneticilik yapan ve 1991de Allied Signaln bana geen- CEO Larry Bossidydir. Allied Signal kendi kalite iyiletirme etkinliklerini 1990larn banda uygulamaya soktu ve 1999a gelindiinde, Alt Sigma konusunda geni kapsaml personel eitimi ve Alt Sigma ilkelerinin uygulanmas sayesinde, ylda 600 milyon dolardan daha fazla tasarruf salyordu. Allied Signaln Alt Sigma ekipleri, yalnzca mkerrer ilerden kaynaklanan maliyetleri azaltmakla kalmayp, ayn ilkeleri uak motorlar gibi yeni rnler iin de uygulayarak, tasarmdan tescile kadar geen 42 aylk sreyi de 33 aya indiriyordu. irket Alt Sigma sayesinde, 1998de %6 verim artna ve bir rekor olan %13lk bir kr payna ulatn bildiriyordu. Alt Sigma giriimlerinin balamasndan 1998 mali ylna kadar, irketin Pazar deeri ylda bileik %27lik bir art gsterdi. Allied Signal liderleri Alt Sigmay yalnzca bir say olmaktan daha farkl alglyordu. Onlara gre Alt Sigma, ellerinin altndaki her trl arac kullanarak ve kullandklar yntemleri yeni batan dzenlemekten asla ekinmeden mkemmel standarda ulama hedefiydi. Allied Signalin Alt Sigma ile ynetilmesi, alma alan eitlilii asndan dnyann en iyi irketi ve en beenilen uluslararas havaclk irketi unvanlarn kazandrd. 41
2.7.3. Alt Sigma Yaklamnn General Electricde Uygulan

Sektrnde dnya devi olan General Electric (GE), 1995 ylnda alt sigma hareketini balatan bir dier irkettir. GE, Alt sigmay nasl ayakta kalabiliriz

40 41

Neuman-Pande-Cavanagh; Age., s.36. Neuman-Pande-Cavanagh; Age., s.37.

63

endiesi ierisindeki Motoroladan farkl olarak daha gl bir irket haline gelmek amac ile kulland. Bu almalar irket ierisinde o kadar byk titizlikle gerekletirildi ki, kavram ortaya atan Motoroladan ok GE ile beraber anlr duruma geldi. GEdeki bu byk hareketin ncs Genel Mdr Jack Welch olmutur. 42 GEde alt sigma uygulamas 1995 ylnda Jack Welch tarafndan irketin strateji ve hedeflerine dahil edilmitir. 1997 ylnda alt sigma konusundaki eitimlere 400 milyon dolar harcanm, karlnda (alt sigma projeleri sonucu) 600 milyon dolar getiri elde edilmitir. GEnin bu ie balad 1995 ylnda 3 sigma olan kalite dzeyi, 22 ayda 3.5 sigma seviyesine kmtr. GEnin bugnk dzeyi 5.6 sigmadr. GEde 1998 ylndan itibaren alanlarn performans deerlendirmesi de alt sigma uygulamalarna balanmtr. Alt sigma eitimi almam bir alan, kdemi veya yeterlilikleri ne olursa olsun kdemi artrlmamakta veya ynetim kademesine ykseltilmemektedir. Bunun yannda yneticilere verilen yllk primlerin %40 alt sigma konusundaki baarlarna balanmtr. 43 Alt Sigma giriimi irkete hibir mali yararnn olmad 1996 ylndaki balangcndan itibaren gelierek 1999 ylnda 2 milyar dolardan fazla yarar salad. Alt Sigmann balang aamalarnda hedeflenen 100 binden fazla kiiyi Alt Sigma bilim ve metedolojisi konusunda eitmekten ve binlerce "proje"yi verimlilii artrp sanayi tesislerinden finansal hizmetlere kadar tm irket ii faaliyetlerdeki farkllklar azaltmaya odaklanmaktan ibaretti. O gnlerden beri GE, giriimi "Alt Sigmal" rnler hazrlamaya ynlendirdi ve hzla finansal hizmetler sektrnn mteri ilemleri srelerine gtrd. Her GE rn iletmesi ve finansal hizmet faaliyeti, rn tasarm ve gerekletirme srecinde Alt Sigmay kullanyor. GEde Alt Sigma Sistemi, kaliteyi gelitirmek ve GEyi dnyann en rekabeti irketi haline getirecek strateji hamlesi olarak planland. Rekabetin younlat ve ok iyi firmalarn da ortaya kt dnemde en nemli kriter kalite olmutu. Bu dorultuda kalite kavramnn GEde ynetim iin can alc bir odak haline getirilmesi amalanarak, Motorolann nclk ettii Alt Sigma modeline geilmeye karar verildi. Sistemin balangcnda, irket mdrleri konu uzmanlar ile birlikte Alt Sigma yaklamnn yararlar hakknda grmeler gerekletirdiler. Alt Sigma, 1 milyon ayr faaliyette
42 43

. lker Gr; Alt Sigma Trendi Ykselite, http://www.sistemim.com.tr/article_tr_6sigma.htm Ylmaz Argden; Alt Sigma ve Toplam Kalite Ynetimi, http://www.Kalder.org

64

hata lm yapmakta olan ve kaliteyi istatistiksel olarak gsteren bir modeldir. Hata says ne denli dkse, kalite o denli yksektir. Bir sigmada rnlerin %68i kabul edilebilir; 3 sigmada %99.7si kabul edilebilir. Alt Sigma ise son hedeftir ve mamullerin %100e yaknnn kabul edilmesi anlamna gelir. 1997 ylnda GE plastik sektrnde alt sigma turnuvas dzenledi. Bu turnuvada Asya Pasifik lkelerinden 10 GE plastik ekibi, en iyi kalite projesi iin birbirleriyle rekabet ettiler. Kalite lmne Haziran 1996 ylnda balam ve projesini Parann Rengi diye adlandran Singapur ekibi, plastik rnleri arasndaki renk farkllklarn en dk dzeye indirmesinden dolay yarmay kazanmtr. Kaliteyi 2 sigmadan 4.9 sigmaya ykselten parann rengi projesi 4 ay srm ve bir General Elektrice 400000 $ tasarruf salamtr.44 GEin gerekletirdii iyiletirmelerden biri; GEin Lighting birimindeki alt sigma ekibi, faturalama hatalarn %98 orannda azaltarak, demeleri hzlandrarak ve her irket iinde daha verimli bir alma ortam oluturarak, irketin en nemli mterilerinden birinin fatura hazrlamada yaad sorunlar zmtr. 45
2.8. Alt Sigma Yaklamnn Toplam Kalite Ynetimden Farkllklar

Temel olarak Alt Sigma bir kalite gelitirme yntemidir. Kullanlan teknikler ve felsefe olarak Toplam Kalite ve Alt Sigma yntemleri benzerlik gstermelerine ramen geni bir adan bakldnda baz nemli farklar ortaya kmaktadr. Her iki sistemde mteri memnuniyetine odakl olup, srekli gelimeyi ve uzun sreli baary hedeflemektedir. Asl fark, ynetim anlayndan kaynaklanmaktadr. TKYde yneticilerin hedef cmleleri ok soyut, felsefi ve genel olduundan, i yapabilen bir kalite ynetimi stratejisi oluturmak ok g olmaktadr. Baarszlktan etkilenen firmalar TKYden vazgemekte veya dnya apnda olmasa da standart kabul edilen bir dzeyde baary garantileyen ISOyu tercih etmektedirler. Hlbuki kalite teknik ve yntemlerinin asl amalar olan mmkn olan en baarl sonucu elde etme hedefine ulamalarn salayacana inanan profesyonel yneticiler tarafndan gelitirilen Alt

44 45

Six Sigma, http://www.geocities.com/alti_sigma/ Forrest W. Breyfogle; Implementing six sigma, A Wiley-Interscience Publication, Newyork, 1999, s.5.

65

Sigma; somut ve llebilir hedefler ortaya koyarak ok daha tevik edici bir rol oynamaktadr. 46
Tablo 2-7: Toplam Kalite Ynetimi ve Alt Sigma yaklamnn karlatrmas
TKY Hatas: konularndan farkl bir yan etkinlik gibi grlmtr. TKY Hatas: TKY, deiimin ok sayda kk olutuunu vurgular. Yani adm adm iyilemeyi savunur. TKY Hatas: Alt Sigma zm: ve lm zellikle iletmeden sorumlu mdrlerin gnlk ilerinin bir paras olarak uygulamaya koyar. Alt Sigma zm: iyilemeden Hem kk iyilemelerin hem de byk deiimlerin, 21. yzylda i dnyas asndan ayakta kalmann bir artdr. Alt Sigma zm: Sadece rn kalitesine nem verir. Hizmet, lojistik, Btn i srelerine nem verir. Yalnzca hizmet ve Pazarlama ya da edeer neme sahip dier hayatsal ilemsel sreleri ele almakla kalmaz, retime kyasla alanlara gereken nemi vermez. TKY Hatas: olduunu hayata biliyor. Fakat onlar nasl, belirgin ne bir bu alanlara daha fazla nem verir. Alt Sigma zm: zaman standartlar koyar ve alanlarnn bu standartlara ierik parasal yatrm yapar. Eitimcilerine kurslar Kalite sk sk, irket stratejisi ve performansnn temel Alt Sigma kurulular sre ynetimini, iyiletirmeyi

Etkisiz bir eitim vardr. nsanlar TKY aralarnn ne Alt Sigma kurulular eitim konusunda ok yksek uygulayacaklarn bilmiyor. zellikle iyiletirmenin nasl ulamasn salamak iin gerekli zaman ayrr ve geirilecei konusunda sunmaktan ok eitim aralarna odaklanmtr. TKY Hatas: dzenleyip sertifikalar verir. Uzman Kara Kuak, Kara Kuak, Yeil Kuak gibi. Alt Sigma zm: Belirsiz bir hedefi vardr. Pek ok irket kulaa ho gibi Anlaml ve net bir hedefi vardr. zellikle anlalr bir gelen kavramlarla kalite kavramn daha da bulank hale hedef Alt Sigmann belkemiidir. Bu hedef ok getirmilerdir. deerlendirecek nk hedeflere doru ilerlemeyi iddial olmakla birlikte sfr hata kampanyalarnn Bu da tersine inandrc bir hedeftir. Hedefte baar oranyla vardr. yilemeler para ile de ifade gereleri oluturamamlar.

TKYyi ak ulu bir evrim olmaya mahkum etmektedir. %99,99966 mkemmellik, milyon frsatta 3.4 hata gibi TKYyi uygulayan baz irketler belirli bir hedefi sonular tutturamadklar iin onlar iin sonu hsran olmutur. edilebiliyor.

Kaynak: Neuman P. Robert-Pande, S. Peter- Cavanagh R. Roland; Six Sigma Yolu: GE, Motorola ve Zirvedeki Dier Firmalarn Performanslarn Ykseltme Yntemleri, ev: Nafiz Gder, Dharma Yaynlar, stanbul, 2004, s.75.

Alt Sigma almalar, mevcut kalite abalarn ret eden bir yaklam deildir. Tpk i mkemmellii modelleri, Toplam Kalite Ynetimi, ISO 9000:2000 serisi standartlar ve dier sistemler gibi sre yaklamn esas almaktadr, iyiletirme odakldr, gereki verilere dayal istatistiksel analizleri ierir. Ancak gemite uygulanan ve baarsz sonulara uram kalite abalarnn dt hatalar
46

Thomas Pyzdek; Why Six Sigma is not TQM, http://www.pyzdek.com/six_sigma_vs_tqm.htm

66

tekrarlamayacak bir yap gerektirmektedir. rnein, Alt Sigma, Toplam Kalite Ynetiminde olduu gibi srelerin srekli olarak iyiletirilmesini talep eder, faydal ancak mrn tamamlayan srelerin de yeniden tasarlanmas gerektiini ortaya koyar. Eer artlar olumu ise adm adm iyiletirmeden sramaya geilir.47 Alt Sigma yaklam, neler yaplmas gerektiinden ok nasl yaplacann yntemlerini sunmaktadr. Dolaysyla TKY ve dierlerine alternatif deil, onu btnleyen, destekleyen ve birlikte yrtlecek bir yntemdir. TKY, kaliteye ynelmi bir yaklamken, Alt Sigma i sonularna ynelmitir. Alt Sigma, kendisinden nceki pek ok yaklamnn baarl ynlerini bnyesinde toplamas ve sahip olduu ok gl aralarla dier yaklamlar vaat ettiklerini geree dntrebilmesiyle de TKY ve dierlerinden ayrlmaktadr. TKY, iletmede alan herkes tarafndan benimsenmesi ve uygulanmas gereken bir yntemdir. Alt Sigma ise ncelikle Alt Sigma yneticilerinin eitime alnmasyla balamaktadr. 48 Toplam kalitenin baarsz olduu durumlarda Alt Sigma yaklamnn nasl baarl olduu Tablo 2-7de gsterilmitir.

2.9. Alt Sigma Hesaplama Yntemleri

Veri toplama tekniklerinin farkl olmas, firmalarn sigma seviyelerinin tespitinde deiik sigma hesaplama yntemlerine bavurmasn dourmutur. 49 Firmalarn srelerinde kullandklar deiik Alt Sigma hesaplama yntemleri vardr.
2.9.1. Milyonda hatal para says yntemi

Hata, bir mterinin gereksinimi, performans standardn karlayamamaktr. Sznt yapan motor karteri, ev kredisinin veriliinin ertelenmesi, yanl rezervasyon, anlamada bir yanllk vb. birer hata rneidir. Baz iletmelerde retilen rn adetlerinin ok fazla olmas nedeniyle lmler milyon baznda yaplmaktadr. 50 Tablo 2-8de para bana hata yntemi ve rnekleri verilmitir.
47 48 49

. lker Gr; Alt Sigma Trendi Ykselite, http://www.sistemim.com.tr/article_tr_6sigma.htm rfan Erturul; Toplam Kalite Kontrol ve Teknikleri, Ekin Kitabevi, Bursa, 2004, s.283. Lane Bishop; Corporate Sigma Calculation Methods, Honeywell International Inc., Motorala Universty, 1994, s.15-18.

67

Tablo 2-8: Para bana hata yntemi forml ve rnekleri

Forml :

Hata Says Para Says

Hizmet rnekleri:

250 kredi bavurusundan 52sinde hata var

52 hatal = 0.208 (veya %20.8 Para Bana Hata) 250 para 286 reklam szlemesinden 3nde hata var 3 hatal = 0.0051 (veya %0.51 Para Bana Hata) 586 para
retim rnekleri:

1750 mikroipten 99unda hata var 99 hatal = 0.056 (veya %5.6 Para Bana Hata) 1750 para
1150 elik kiriten 33nde hata var

33 hatal = 0.028 (veya %2.8 Para Bana Hata) 1150 para

Kaynak: Neuman P. Robert-Pande, S. Peter- Cavanagh R. Roland; Six Sigma Yolu: GE, Motorola ve Zirvedeki Dier Firmalarn Performanslarn Ykseltme Yntemleri, ev: Nafiz Gder, Dharma Yay., stanbul, 2004, s.266.

Tablodaki sonularn baar oran, Milyonda Hata Oran ve Sigma seviyeleri Ek Tablo 1den u ekilde bulunur: 51 Hizmet sektr rnekleri iin;
Baar Oran = %100 - %20.8 = %79.2

Milyonda Hata Oran = 190000 Sigma Seviyesi = 2.30

Baar Oran = %100 - %0.51 = %99.49

Milyonda Hata Oran = 6300

50 51

Neuman -Pande Cavanagh; Age., s.265. Neuman -Pande Cavanagh; Age., s.266.

68

Sigma Seviyesi = 4.10 retim sektr rnekleri iin;

Baar Oran = %100 - %5.6 = %94.4

Milyonda Hata Oran = 60000 Sigma Seviyesi = 3.07

Baar Oran = %100 - %2.8 = %97.2

Milyonda Hata Oran = 25000 Sigma Seviyesi = 3.40 Sigma seviyesi Excel ile de bulunabilir. Excel ile sigma seviyesini bulmak iin bo bir Excel hcresine, =NORMSTERS(1-(Hata Says/Para Says))+1.5 forml girilir. hcresine, =NORMSTERS(1-(99/1750))+1.5 forml yazlp enter tuuna basldnda sigma seviyesinin 3.08 olduu grlr.
2.9.2. Hata oranlarnn (DPMO veya PPM) sigma kalite dzeyi birimine dntrme yntemi
52

rnek: 1750 mikroipten 99unda hata olduuna gre sigma seviyesi iin Excel

ou defa Alt Sigma seviyesi iin milyon parada hata (DPM-PPM) veya milyon frsatta (DPMO) hata oran hesaplanarak bu deer 1.5 kaydrlm Alt Sigma birimine dntrlr. Genellikle hata oran (ppm) ile Alt Sigma seviyesi arasndaki iliki tablo halinde verilir. 53 Fakat ayn ilem dorudan Schmidt ve Launsby (1997) tarafndan bulunan ve 1.5 kaydrlm Alt Sigma hesap tablosundaki ayn deeri veren Sigma Kalite Dzeyi = 0.8406 + 29.37 2.221 * ln( ppm) forml ile hesaplanabilir. 54
rnek: 1750 mikroipten 99 tanesinde hata olduunu kabul ederek sigma kalite

seviyesi Schmidt ve Launsby (1997) tarafndan bulunan forml yardmyla,

52 53 54

Robert J. Gnibus; Six Sigmas Missing Link, Quality Progress, Novemeber, 2000, ss.77-83. Breyfogle; Age., s.136. Urdhwareshe Hemant;The Six Sigma Approach, http://www.symphonytech.com/articles/pdfs/sixsigma.pdf

69

Sigma Kalite Dzeyi = 0.8406 + 29.37 2.221 * ln( ppm) = 0.8406 + 29.37 2.221 * ln(60000 ) = 0.8406 + 29.37 2.221 *11.002099 = 0.8406 + 4.934338 = 0.8406 + 2.221337 = 3.0619 eklinde hesaplanr. 55
2.9.3. Frsatlar ve hatalar yntemi

Frsatlar ve hatalara gre yaplan hesap yntemi en ok kullanlan hesaplama yntemidir. Milyonda para says ile milyon frsatta hata says birok firma tarafndan kartrlmaktadr. Bu ikisi kesinlikle e anlaml deildir. Milyon frsatta oluan hatann dorudan sigmaya evrilmesi ile sigma seviyesi bulunmu olur. Bu yntem iin, DPMO = Hatalarn Says * 1000000 ( Birim Bana Hata Frsatlar Says) * ( Birim Says)

forml kullanlr. 56
rnek: Hata frsatlarna dayal retim ve hizmet sektrne ait baz rnekler Tablo 2-

9de gsterilmitir. Tablodaki sonularn Milyon Frsatta Hata Says ve Sigma seviyeleri Ek Tablo 1den u ekilde bulunur: 57 Hizmet rnekleri iin; Milyon Frsatta Hata Says = 0.052*106 = 52000 Sigma Seviyesi = 3.1 Milyon Frsatta Hata Says = 0.216*106 = 216000 Sigma Seviyesi = 2.3 retim rnekleri iin; Milyon Frsatta Hata Says = 0.00088*106 = 880 Sigma Seviyesi = 4.6 Milyon Frsatta Hata Says = 0.018*106 = 18000 Sigma Seviyesi = 3.6
55 56

Breyfogle; Age., s.137. http://www.sixsigmamk.com/sigmacalc.htm

70

Tablo 2-9: Frsatta hata says yntemi forml ve rnekleri

Forml :

Hata says Para * Hata

Hizmet rnekleri:

250 kredi bavurusundan 52sinde hata var 4 hata frsat/bavuru 52 hatal = 0.052 Frsatta Hata Says 250 para * 4 hata frsat / bavuru 321 hata, 186 reklam szlemesi, 8 hata frsat/bavuru 321 hata = 0.216 Frsatta Hata Says 186 para * herbiri iin 8 frsat
retim rnekleri:

99 hata, 750 mikroip, 150 hata frsat 99 hata = 0.00088 Frsatta Hata Says 750 ip * 150 frsat / ip 319 hata, 1150 elik kiri, 15 hata frsat 319 hata = 0.018 Frsatta Hata Says 1150 birim * 15 frsat / elik kiri
Kaynak: Neuman P. Robert-Pande, S. Peter- Cavanagh R. Roland; Six Sigma Yolu: GE, Motorola ve Zirvedeki Dier Firmalarn Performanslarn Ykseltme Yntemleri, ev: Nafiz Gder, Dharma Yaynlar, stanbul, 2004, s.271.

Sigma seviyesi Excel ile de bulunabilir. Excel ile sigma seviyesini bulmak iin bo bir Excel hcresine, =NORMSTERS(1-(Hata Says/(Para Says*Hata Frsat)))+1.5 forml girilir. 58
rnek: 750 mikroipten 99u hatal ve hata frsat 150 olduuna gre sigma seviyesini

bulmak iin Excel hcresine, =NORMSTERS(1-(99/(750*150)))+1.5 forml girilir. Enter tuuna basldnda sigma seviyesinin 4.62 olduu grlr.

57 58

Neuman -Pande - Cavanagh; Age., s.271. Process Sigma Calculation, http://main.isixsigma.com/forum/showmessage.asp?messageID=437

71

2.9.4. Ortalama, standart sapma ve spesifikasyon limitleri ile hesaplama yntemi

Toplanan rneklerin saysnn az veya yetersiz olmas durumunda sigma dzeyi deeri; standart sapma, ortalama ve spesifikasyon limitlerinden hesaplanr. Bu yntemde hatalarn saylmasna ihtiya yoktur.59 Z, ortalamas 0 ve varyans 1 olan bir normal rassal deiken olsun. Bu durumda,

Z ~ N (0,1)
olarak yazlr. Bir prosesteki ortalama ve standart sapma deerleri kullanlarak elde edilen Z deeri, prosesin sigma seviyesini gsterir. Prosesin sigma seviyesini gsteren Z deerinin hesaplanmasnda,
Z ASL =
^ ^

ASL
^

; Z USL =

USL

eitlikleri kullanlr. 60 Bu eitliklerde kullanlan standart sapmann tahmini deeri, uzun dnem ve ksa dnem iin farkl ekillerde hesaplanmaktadr. Ksa dnem iin standart sapmann tahmini deeri,
^

= R / d2
eitlii kullanlarak bulunabilir. Ayrca ksa dnem standart sapmann tahmini deeri,

sp =

( x
i =1 j =1 m i =1

ij

xi )2 1)

(n
sp c 4 (d )

ve d = ( ni ) m + 1
i =1

olmak zere,

eitlii kullanlarak da bulunabilir. Minitab program bu eitlii kullanmaktadr. Uzun dnem iin standart sapmann tahmini deeri ise,

59 60

Bishop; Age., s.15-18. www.webpages.uidaho.edu/~redgeman/Powerpoint%20Folders/ Six%20Sigma%20Lectures/Six-Sigma-DMAICAnalyze.ppt

72

( xi x ) 2 = n 1 i =1 eitlii kullanlarak bulunabilir. Uzun dnem deikenliindeki kaymadan dolay,

^
n

bulunan bu standart sapmaya,

dzeltme =
dzeltmesi yaplr.
61

c 4 ( n)

rnek: Tablo 2-10da bir makine parasnn herhangi bir kalite karakteristii ile ilgili

lmler verilmitir. Kalite karakteristii ile ilgili ksa ve uzun dnem sigma seviyelerini bulalm.
Tablo 2-10: Bir makine parasnn herhangi bir kalite karakteristii lmleri

Grup No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 36 31 30 32 32 32 33 23 43 36 34 36 36 36 30 28 33 27 35 33 35 31 30 33 34 32 33 33 36 35 38 38 40 35 37 31 30 28 36 35

lmler 34 34 32 33 37 31 36 36 35 36 35 39 35 37 33 33 34 29 29 35 33 32 30 32 37 33 32 35 24 41 34 39 26 34 34 33 33 27 27 39 Toplam Ortalama 32 30 32 35 35 33 31 36 31 41 38 40 33 33 35 33 35 30 32 36

x 34.0 31.6 30.8 33.0 35.0 32.2 33.0 32.6 33.8 37.8 35.8 38.4 34.0 35.0 33.8 31.6 33.0 28.2 31.8 35.6 671.0 33.55

R 4 4 2 3 5 2 5 13 19 6 4 4 14 4 7 5 5 3 9 6 124.0 6.2

Standart sapmann tahmini deeri iin Tablo 2-10dan her grubun kendi ortalamasndan farklarnn kareleri toplam kullanldnda,

61

Breyfogle; Age., s.200-201.

73

( x
i =1 j =1

ij

x i ) 2 = 10.0 + 9.2 + 4.8 + 6.0 + 18.0 + . . . + 19.2 = 702.4

bulunur. Uzun dnem iin standart sapmann tahmini deeri,

( xi x ) 2 n 1 = i =1
n

( xi 33.55) 2 100 1 = 3.52874 i =1

100

olarak hesaplanr. Uzun dnem deikenliindeki kaymadan dolay, bulunan bu standart sapmaya,
^

dzeltme =

c 4 ( n)

3.52874 3.52874 = = 3.53776 c 4 (100) 0.9975

olarak belirlenir. Standart sapmann bulunan tahmini deeri kullanldnda Z deerleri,

Z ASL =

ASL
USL
^
^

33.55 24.00 = 2.70 3.53776

Z USL =

50.00 33.55 = 4.65 3.53776

olarak hesaplanr. Bulunan bu Z deerlerinden PPM deerleri, PPMASL = (ZASL).106 = (-2.70).106 = 3472.7 PPMUSL = (ZUSL).106 = (4.65).106 = 1.7 PPMToplam = PPMASL + PPMUSL = 3472.7 + 1.7 = 3474.4 biiminde hesaplanr. Ksa dnem iin standart sapmann tahmini deeri,

sp =

( x
i =1 j =1 m i =1

ij

xi )2 = 1)

(n
m i =1

702.4 = 8.78 = 2.963106 20.(4)

d = ( ni ) m + 1 = (20.5) 20 + 1 = 81 olmak zere,

74

sp c4 (d )

2.963106 0.93412055 = = 2.97238 c 4 (81) 0.9969

olarak bulunur. Standart sapmann bulunan tahmini deeri kullanldnda Z deerleri,

Z ASL =

ASL
USL
^ ^ ^

33.55 24.00 = 3.21 2.97238 50.00 33.55 = 5.53 2.97238

Z USL =

olarak hesaplanr. Bulunan bu Z deerlerinden PPM deerleri, PPMASL = (ZASL).106 = (-3.21).106 = 657 PPMUSL = (ZUSL).106 = (5.53).106 = 0 PPMToplam = PPMASL + PPMUSL = 657 + 0 = 657 biiminde hesaplanr. 62 Ayn rnein minitab kts, ekil 2-7de grlmektedir. Minitab kts incelendiinde hesaplanan deerlerle ayn olduu grlmektedir.

Process Data USL Target LSL Mean Sample N StDev (Within) StDev (Overall) 50,00 * 24,00 33,55 100 2,97238 3,53766

LSL

USL
Within Ov erall

Potential (Within) Capability Z.Bench Z.USL Z.LSL Cpk Cpm Overall Capability Z.Bench Z.USL Z.LSL Ppk 2,70 4,65 2,70 0,90 3,21 5,53 3,21 1,07 * 20 25 Observed Performance PPM < LSL PPM > USL PPM Total 10000,00 0,00 10000,00 30 35 40 45 50

Exp. "Within" Performance PPM < LSL PPM > USL PPM Total 656,98 0,02 657,00

Exp. "Overall" Performance PPM < LSL PPM > USL PPM Total 3471,96 1,66 3473,62

ekil 2-7: rnein minitab kts

62

Breyfogle; Age., s.202-204.

75

2.9.5. lk kontrol sonras hesaplama yntemi

lk kontrol sonras ortaya kan hatalardan toplam hata miktar ve buradan da sigma seviyesi bulunabilmektedir. Milyon frsattaki hata oran = 1 FPY * 1000000 Operasyon Says

Burada bahsedilen operasyon says, rn retim hattndan ktktan sonraki kontrol saysn vermektedir. FPY ise, ilk testte salam olan paralar iin kullanlmtr. 63
2.9.6. Basit kazan (hasla) ilikisi lm

Kazan, zellik limitleri arasnda ihtimal younluk erisi altnda kalan alan olarak tanmlanr. Dier bir ifadeyle, sreteki hata saynn sfr olmas ihtimali kazantr. 64 Sre dalmnn ortalamas ve hata says x olmak zere kazan, e x K = P ( x = 0) = x! poisson dalmna sahiptir. Bu dalmda x = 0 yazlrsa, K = P ( x = 0) = biiminde yazlr. 65
Sp es ifikas y o n Limiti

e 0 e .1 = = e = e D / U = e DPU 0! 1

Hata ih timali, K= e
DPU

(1- e

DPU

l m

ekil 2-8: Kazan gsterimi grafii

Kaynak: Forrest W. Breyfogle; Implementing Sig Sigma: Smarter Solution Using Statistical Methods, 1999, s.139.

63 64

Bishop; Age., s.15-18. Motorala Universty, http://careers.peopleclick.com/client40_motorola/external/ola/JobSearchResults.xml?JPJOB AREA= 73&SRCH_RESULTS_PER_PAGE=50 Breyfogle; Age., s.139.

65

76

Kazan (baar) ilikisini gsteren iliki ekil 2-8de gsterilmitir. Poisson dalm, Z deikeninin tahmininde kullanlabilir. Bu i DPU iin Z deerinin normal dalm tablosundan bulunmas ile yaplr. Bu Z deeri Zedeer olarak tanmlanr. Zaman zaman Z uzun dnem, zaman zaman Z ksa dnem deikenliini tanmlamada kullanlr. Z ksa dnem deeri, sorunlu bir srecin neden olduu zararlar engellemek iin gereken nlemlerin hzla alnmas iin hesaplanr. Z uzun dnem deeri ise, kademeli iyiletirmeler ile nlenen sorunlarn tekrarlanmamas ve sorunlara kalc zmler getirebilmesi iin hesaplanr. 66 Z uzun dnem, ZUD = Zedeer olarak hesaplanr. Z ksa dnem, Z uzun dnem ile 1,5 standart sapma kaydrlmas ile ilikilidir. Ve Z ksa dnem, ZKD = ZUD +1.5kayma eitlii ile hesaplanr. ZKD deeri PPM deerine dntrmekle hata oran bulunmu olur. 67
rnek: retilen 467 birimde 5 hata gzleniyorsa, birim bana hata says,

DPU =

D(hata says) 5 = = 0.01071 U (birim says) 467

olarak bulunur. Sfr hatal birimleri elde etme ihtimali olan kazan(hasla) ise, K = P ( x = 0) = e D / U = e DPU = e 0.01071 = 0.98935 olarak hesaplanr. Z deikeninin tahmini ise normal dalm tablosundan Zedeer = 2.30 olarak bulunur. ZUD = Zedeer olduundan ZST deeri, ZKD = ZUD +1.5kayma eitlii kullanlarak, ZKD = ZUD +1.5kayma = 2.30 +1.5kayma = 3.8 olarak hesaplanr. Bu deer srecin 3.8 sigma kalite dzeyinde olduunu gstermektedir. Bu sigma deeri ekler tablosunda 1.5 ortalama kaymas ile PPM karl 10724.14 olarak bulunur. 68

66

Mikel J. Harry Ronald J.Lawson; Six Sigma Producibility Analysis and Process Characterization, Motorola University Press, Schaumburg,1992, s.117. www.webpages.uidaho.edu/~redgeman/Powerpoint%20Folders/Six%20Sigma%20Lectures/Six-Sigma-DMAICAnalyze.ppt Breyfogle; Age., s.139-140.

67

68

77

2.9.7. Bileik kazan (hasla) ilikisi lm

Bir rn seri sreler ile retir veya birletirirken sfr hata olmas ihtimalidir. m ilem admlarnn saysn gstermek zere toplam kazan, K toplam = K i
i =1 m

eitlii ile hesaplanr. 69 Bileik kazan llrken Tablo 2-11un kullanlmas kolaylk olmas asndan Breyfogle (1999) tarafndan nerilmitir.
Tablo 2-11: Bileik kazan hesaplama tablosu

Operasyon Adm No 1 2 3 4 Toplamlar Ortalamalar

Hatalar D

Birimler U

DPU DPU = D/U

Operasyon Kazanc K = e D / U = e DPU

Hatalarn Toplam

Birimlerin Toplam

DPUlarn Toplam

K toplam = K i
i =1

BBTH = -ln(Ktoplam)

Kaynak: Forrest W Breyfogle; Implementing Sig Sigma: Smarter Solution Using Statistical Methods, John Wiley and Sons, New York, 1999, s.144.

rnek: 10 admdan oluan bir sre iin hata ve birim saylar verilmitir. Bu saylar

kullanlarak birim bana hata, her bir ilem kazanc, toplam kazan ve birim bana toplam hatalarn nasl elde edildii gsterilmitir. 70 Adm 1 iin, DPU = D/U = 5/523 = 0.00956 Operayon Kazanc = e-DPU = e-0.00956 = 0.99049 Toplam Kazan ise, K toplam = K i = 0.99049 * 0.91564 * 0.94753 * . . . * 0.92929 = 0.47774
i =1 m

69 70

Harry Lawson; Age., s.119. Breyfogle; Age., s.144-145.

78

Tablo 2-12: Bileik hasla rnei tablosu

Operasyon 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Toplamlar Ortalamalar

Hatalar 5 75 18 72 6 28 82 70 35 88 479 47.9

Birimler 523 851 334 1202 252 243 943 894 234 1200 6676 667.6

DPU 0.00956 0.08813 0.05389 0.05990 0.02381 0.11523 0.08696 0.07830 0.14957 0.07333 0.73868 0.07387

Operasyon Kazanc 0.99049 0.91564 0.94753 0.94186 0.97647 0.89116 0.91672 0.92469 0.86108 0.92929 0.47774 0.73868

olarak hesaplanr. Birim bana toplam hata ise, BBTH = -ln(Ktoplam) = -ln(0.47774) = 0.73868 olarak elde edilir.
2.10. Sre Yetenek ve Performans Endeksleri

statistiksel teknikler, gelitirme faaliyetleri ve imalat dahil rn evriminin btn aamalarnda sre deikenliinin saysallatrlmasnda, deikenliin rn gereklilikleri yada spesifikasyonlarna gre analiz edilmesinde ve deikenliin ortadan kaldrlmasnda yada en az dzeyde tutulmasnda imalat ve gelitirme blmlerinde alanlara nemli yararlar salar. Bu genel faaliyete sre yeterlilii denir.71 Sre yeterlilii analizleri ile srecin kararl durumda olup olmad belirlenir, srecin kararl olmasn engelleyen kaynaklar aratrlr, nedenler belirlenir ve bu nedenleri ortadan kaldracak nlemler alnr.

71

Gitlow, H.- Gitlow S.-Oppenheim A.- Oppenheim R. Tools and Methods for the Improvement of Quality, Irwin Homewood, IL, U.S.A., 1989, s.65.

79

Bir sre iyiletirilmeden nce belirli bir sre yeterliliine sahip olmaldr. Sre iyiletirme almalarnda baarl olunabilmesi iin sre yeterlilii almas baarl bir ekilde tamamlanm olmaldr. 72 letmelerin rekabette baarl olabilmesi iin, tketici spesifikasyonlar ierisinde retim yapmalar gerekmektedir. Yakn gelecekte iletmeler rekabet stnl salayabilmek iin, hedef deerde retim yapma durumunda kalacaktr.73 letmelerin istenilen kalite dzeyini salayabilmesi iin rnler, tketici beklentilerini ifade eden spesifikasyonlarn ierisinde oluturmaldr. Buna gre, retim srecinin spesifikasyonlar karlayan rn oluturabilme yetenei srekli olarak incelenmelidir. Bu inceleme, sre yeterlilik endeksleri ile yaplabilir. Yeterlilik endekslerinin periyodik olarak hesaplanmas ile sre srekli olarak kontrol altnda tutulabilir. 74 Sreler iin belirli bir andaki anlk deikenlik ve zaman iindeki deikenlik gibi iki tr deikenlik sz konusudur. Bir srecin deikenlii anlk ve zaman iindeki deikenlik gibi iki ekilde deerlendirildii iin, sre yeterliliini de ksa ve uzun dnem olmak zere iki bak asna gre deerlendirmek gerekir. Tablo 2-13de zel ve genel nedenlerden hangilerinin uzun ve ksa dnem yeterlilikleri etkiledii gsterilmitir.
Tablo 2-13: Deikenlik trleri ile ksa ve uzun dnem yeterlilii

zel nedenlerle ortaya kan deikenlik Uzun Dnem Yeterlilii Ksa Dnem Yeterlilii X

Genel nedenlerle ortaya kan deikenlik X X

Tablo 2-13de belirtildii gibi, genel nedenlerle ortaya kan deikenlik bir srecin uzun ve ksa dnem yeterliliini etkilerken; zel nedenlerle ortaya kan deikenlik ise, bir srecin sadece uzun dnem yeterliliini etkiler. 75

72 73 74

http://www. geocities.com/alti_sigma Mccoy, P. F. Using Performance Indexes to Monitor Production Process, Quality Progress, February, 1991, s.50. Gnay Sndrmez - Onur zveri; Sre Yeterlilik Analizi Tekniklerinin Bir Tekstil letmesinde Uygulanmas, V. Ulusal Ekonometri Sempozyumu, Eyll 2001, ss.35-47. Grsakal-Ouzlar; Age., s.201.

75

80

2.10.1. Histogram ile sre yeterlilii analizi

Histogram, sre yeterliliinin tahmininde kullanlan yararl bir yntemdir. Anlaml bir sre yeterlii sonucuna ulaabilmek iin en azndan 100 ya da daha fazla gzlem yaplmas gereklidir. 76 Veri toplama ncesinde aadakiler yaplmaldr: 77

ncelikle kullanlacak tezgh ya da tezghlar seilmelidir. Seilen

tezghlarda yaplacak uygulama daha byk bir tezgh grubuna geniletilecekse seilen tezghlar bu anaktleyi temsil etmelidir.

kinci aamada sre alma artlar (kesme hzlar, besleme oranlar,

scaklklar, vb.) tanmlanmal ve seilmelidir. Bu faktrlerdeki deiikliklerin sre yeterlii zerindeki etkilerinin incelenmesi nemli olabilir.

Temsilci bir operatr seilmelidir. Baz analizlerde operatr deikenliinin

tahmin edilmesi nemli olabilir. Byle durumlarda operatrler, operatr anaktlesinden tesadfi olarak seilmelidir.

Veri toplama sreci dikkatli bir ekilde izlenmeli ve her birimin retim
zaman kaydedilmelidir.
rnek: Tablo 2-14de 100 adet bir litrelik iecek iesinin atlamaya kar

dayanakll sonular verilmitir. Tablo 2-15de ise verilerin frekans dalm yer almaktadr.
Tablo 2-14: ielerin atlamaya kar dayanm sonular
265 205 263 307 220 268 260 234 299 215
76

197 286 274 243 231 267 281 265 214 318

346 317 242 258 276 300 208 187 264 271

280 242 260 321 228 250 299 258 267 293

265 254 281 294 223 260 308 235 283 277

200 235 246 328 296 276 264 269 235 290

221 176 248 263 231 334 280 265 272 283

265 262 271 245 301 280 274 253 287 258

261 248 260 274 337 250 278 254 274 275

278 250 265 270 298 257 210 280 269 251

Douglas C. Montgomery; Introduction to Statistical Quality Control, 4th Edition, John Wiley and Sons. Inc., 2001, s.352. Rdvan Bozkurt; Kalite yiletirme Ara ve Yntemleri: statistiksel Teknikler, Milli Prodktivite Merkezi Yaynlar No:630, Ankara, 2001, s.144.

77

81

Tablo 2-15: rnek iin frekans dalm

Snf Aral

170 x < 190 190 x < 210 210 x < 230 230 x < 250 250 x < 270 270 x < 290 290 x < 310 310 x < 330 330 x < 350
Toplam

Frekans 2 4 7 13 32 24 11 4 3 100

Nispi Frekans 0.02 0.04 0.07 0.13 0.32 0.24 0.11 0.04 0.03 1.00

Kmlatif Nispi Frekans 0.02 0.06 0.13 0.26 0.58 0.82 0.93 0.97 1.00

Tablo 2-15de bulunan veriler kullanlarak hazrlanan histogram ekil 2-9da gsterilmitir.
35 30 25 20 15 10 5 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

ekil 2-9: atlama mukavemeti verileri iin histogram

Kaynak: Douglas C. Montgomery; Introduction to Statistical Quality Control, 4th Edition, John Wiley and Sons Inc., 2001, s.353.

Verilerin analizi ile; x = 264.06 ve S = 32.02 olarak hesaplanr. Bu nedenle sre yeterlii;
x 3S

ifadesi ile, 264.06 3(32.02) = 264 96

82

olarak tahmin edilebilir. Histogram, mukavemet dalmnn normale yakn olduunu gstermektedir. Bu durumda rnlerin %99.73nn dayanmlarnn 168 ile 360 arasnda olabilecei tahmin edilebilir. 78
2.10.2. Sre potansiyel endeksi (CP)

Sre potansiyel endeksi, sre standart sapmasnn, spesifikasyon snrlar ile ilikilendirilmesiyle oluturulur ve verilerin yaylmn inceler. llen bir (x) karakteristii iin, alt ve st spesifikasyon snrlar ASL, USL olarak ve standart sapmas da olarak ifade edilirse, sre potansiyel endeksi, Cp = USL ASL 6

biiminde formle edilir. 79 Formlden de grld gibi, CP indeksi yalnzca sre yaylmn analiz eder. ekil 2-9den de grld gibi, CP deerinin 1den byk olmas istenen bir durumdur. Buna karn, uygulamalarda Cp > 1.33 durumu nerilir. Ayrca gvenilir sonular elde edebilmek iin de, rnek saysnn en az 50 olmas uygun olur. 80

LSL
C p = 1.67 C p = 2.00

USL

C p = 1.33 C p = 1.00

78 79 80

Montgomery; Age., s.353-354. Victor E. Kane; Process Capability Indices, Journal of Quality Technology, Vol:18, No:1,1986, s.41. Samuel I. Kotz - Norman L. Johnson; Process Capability Indices, Chapman and Hall, England,1993, s.5.

83

ekil 2-10da, spesifikasyon limitleri sabit kalmak art ile farkl Cp deerleri grafiksel olarak gsterilmitir. Cp = 1.00 olmas demek, retilen paralarn %0.27sinin spesifikasyon limitleri dnda kalmas demektir. Bu da milyonda yaklak 2700 hata anlamna gelir. Cp = 1.33 olmas demek, retilen paralarn %0.0064nn spesifikasyon limitleri dnda kalmas demektir. Bu da milyonda yaklak 64 hata anlamna gelir. Bu durum 4 (1.33*3 = 4) hedefine karlk gelmektedir. Cp = 1.67 olmas demek, retilen paralarn %0.000057sinin spesifikasyon limitleri dnda kalmas demektir. Bu durum 5 (1.67*3 = 5) hedefine karlk gelmektedir. Cp = 2 deerini yakalamas ise alt sigma hedefi demektir. 81 Sre yeterlilik oran olan Cp, srecin spesifikasyonlar karlayan rn imal etme yeteneinin bir ls olduundan, Cp endeksi ile kusurlu rn imal etme saylar birbiriyle yakndan ilikilidir. Tablo 2-16de deiik Cp deeri iin bir milyon parada hatal para saylar gsterilmitir. 82
Tablo 2-16: Cp ile milyonda hata says arasndaki iliki
Milyonda Hata Saylar (ppm) Cp 0.25 0.50 0.60 0.70 0.80 0.90 1.00 1.10 1.20 1.30 1.40 1.50 1.60 1.70 1.80 2.00 Tek ynl spesifikasyon 226.628 66.807 35.931 17.865 8.198 3.467 1.350 484 159 48 14 4 1 0.17 0.03 0.0009 ift ynl spesifikasyon 453.255 133.614 71.861 35.729 16.395 6.934 2.700 967 318 96 27 7 2 0.34 0.06 0.0018

Kaynak: Douglas C. Montgomery; Introduction to Statistical Quality Control, 4th Edition,Wiley, 2001. s.360.

81 82

http://www.sytsma.com/tqmtools/proccapanal.html Montgomery; Age., s.360.

84

Baz durumlarda rn spesifikasyonlar tek tarafl olarak belirlenir. rnein bir kimyasal sre sonucunda elde edilen rnn saflnn en az %98 (LSL = %98) olmas istenebilir. Baka bir durumda ise, %3ten fazla ezilmi buday ieren rnn (USL = %3) satn alnmamas istenebilir. Bu durumda sre yeterlilik kavram aadaki iki l ile tanmlanr: 83

Sadece LSL ile ilgili sreler iin,

C PL =

LSL 3
USL 3

Sadece USL ile ilgili sreler iin,

C PU =

Cp < 1 olduunda ok yksek bir hurda oran mevcuttur. Bu durum, Amerika sanayinin 1970li yllardaki genel durumudur. Cp =1 (3) olmas Amerika sanayinin 1980li yllardaki genel durumudur. Cp =1.33 (4) olmas Japon sanayinin 1980li yllardaki genel durumudur. Cp =2 (6) olmas Japon ve Amerika sanayinin gnmzdeki genel durumudur. te Alt Sigma denilen mkemmellik hareketi budur. 84
2.10.3. Fiili yeterlilik endeksi (CPk)

Bir rnn kalitesinin belirlenmesinde, rnn gsterdii yaylmn incelenmesi kadar, ortalama deerinin hedef deere ne lde yakn olduunun bilinmesi de nemlidir. Cp endeksi ile sre yaylmnn hangi dzeyde olduunu incelenebilir. Ancak srecin hedef deerde oluma derecesi ile ilgili bilgi salanamaz. Bu nedenle ortalama deerin yerleimini deerlendiren Cpk endeksi gelitirilmitir. Bu endeks,

ASL SL C pk = min ; 3 3
biiminde formle edilir. 85 Cp ve Cpk arasndaki iliki, Cpk = Cp (1-k) eitlii ile ifade edilir.

83 84 85

Grsakal; Age., s.475. http://www.kimekskimya.com Kane; Age., s.45.

85

Burada k, prosesin merkezden ne kadar uzakta olduunu len bir faktr olmak zere, k= m (USL ASL) / 2 USL + ASL 2 , 0 < k <1

eitlii ile hesaplanr. m ise, m=

olup spesifikasyon limitlerinin orta noktasn verir. 86 Sre ve rn deikenleri fiziksel olarak llebilen, gerilim, boyut, grlt seviyesi, duyarllk ve scaklk gibi eylerdir. Alt sigma hedefine ulamak iin deikenlerin Cp = 2 ve Cpk = 1.5 olacak ekilde rn veya srecin tasarlanmas gerekmektedir. Bu artlar salanrsa, hata says milyonda 3.4 olacaktr. Prosesin kalitesini deikenler iin iki ekilde tanmlanabilir; standart sapma s ve ortalamadan kayma ( m-T). Bu iki gsterge iin Cp ve Cpk indeksleri kullanlr. Cp indeksi yksek olmas proses yeteneini gsterir ama rnn istenilen karakteristiin her defasnda salanp salanmayacan gstermez. Cp ve Cpk indekslerinin yksek olmas ise gerekten prosesin istenilen karakteristii limitler iinde salayp salamayacan garantiler. 87 Jurana gre Cpknn 1.33(4) olmas sre iin yeterli iken, Motorola da uygulanan Alt Sigma programna gre srecin yeterlilii iin Cpk = 1.5 olmas nerilmitir. 88 Alt Sigma tasarm iin Cpk deerinin 2 yerine 1.5 olmas gerektiinin nedeni ortalamann 1.5 kaymasdr. O halde ortalamann 1.5 kaymas sonucu, C pk = 6 1.5 4.5 = = 1.5 3 3

olarak bulunur. Dolaysyla Alt Sigma uygulamalarnda Cp = 2 ve Cpk = 1.5 olmaldr. 89

86 87 88 89

Breyfogle; Age., 1999, s.196. Erkan Dora; ASELSANda Alt Sigma Uygulamalar, http://www.aselsan.com.tr/DERGI/mayis2000/sig.htm Breyfogle; Age., 1999, s.198. Six Sigma Quality Managementand Desirable Laboratory Precision, http://www.westgard.com/essay35.htm

86

ekil 2-11de LSL deeri 38 ve USL deeri 62 olan Cp ve Cpk arasndaki ilikiyi gsteren bir durum mevcuttur.
LSL
=2

USL
Cp = 2.0 Cpk = 2.0

(a) 38 44 =2 50 56 62 Cp = 2.0 Cpk = 1.5 (b) 38 44 50 =2 56 62 Cp = 2.0 Cpk = 1.0 (c) 38 44 Cp = 2.0 Cpk = 0 (d) 38 44 Cp = 2.0 Cpk =-0.5 (e) 38 44 50 56 62 65 50 56 =2 62 50 =2 56 62

ekil 2-11: Cp ve Cpk endeks ilikisi rnei

Kaynak: Douglas C. Montgomery; Introduction to Statistical Quality Control, 4th Edition, John Wiley and Sons. Inc., 2001, s.362.

Burada rnein (b) durumu iin Cpk deeri,

87

C pk = min(C pu , C pl ) USL LSL ) , 3 3 62 53 53 38 , ) = min( 3(2) 3(2) = min(1.5, 2.5) = 1.5

= min(

Cpk = Cp olmas, sre ortalamasnn alt ve st spesifikasyon limitlerinin tam ortasnda bulunduunu gsterir. Cpk < Cp olmas ise srecin ortalamasnn alt ve st spesifikasyon limitlerinin ortasnda bulunmadn gsterir. 90 Baz zel durumlarda Cpk deeri u ekilde hesaplanabilir: 91
Durum 1: st, alt limitler ve nominal (hedef) deer verilmitir fakat nominal

deer

alt

spesifikasyon

limitine

daha

yakndr.

Proses

ortalamas

nominal

spesifikasyona eit olduu zaman Cpk maksimum deerdedir. Proses ortalamas alt ve st spesifikasyon limitleri iindeyse Cpk deeri pozitiftir. Ortalama st veya alt spesifikasyon limitleri stndeyse Cpk deeri sfrdr. Nominal deer st veya alt spesifikasyon limitleri iinde fakat merkezde deil ise, Cpk =1.33 deerinin salanmas iin daha yksek Cp deeri gerekmektedir.

USL Nom LSL LSL C Pk = Min , 3 USL Nom 3

Durum 2: st, alt spesifikasyon limitleri ve nominal (hedef) deer verilmitir,

fakat nominal deer st spesifikasyon limitine daha yakndr. Proses ortalamas nominal spesifikasyona eit olduu zaman Cpk maksimum deerdedir. Proses ortalamas alt ve st spesifikasyon limitleri iindeyse Cpk deeri pozitiftir. Ortalama st veya alt spesifikasyon limitleri stndeyse Cpk deeri sfrdr. Nominal deer st veya alt spesifikasyon limitleri iinde fakat merkezde deil ise, Cpk =1.33 deerinin salanmas iin daha yksek Cp deeri gerekmektedir.

USL LSL Nom LSL C Pk = Min , 3 USL Nom 3

Durum 3: st, alt spesifikasyon limitleri ve nominal (hedef) deer verilmitir

fakat nominal alt spesifikasyon limitine eittir.

90 91

Montgomery; Age., 2001, s.365. http://www.uytes.com.tr.

88

C Pk =

LSL 3

Durum 4: st, alt spesifikasyon limitleri ve nominal (hedef) deer verilmitir

fakat nominal st spesifikasyon limitine eittir. C Pk = USL 3

Durum 3 ve 4 de byk Cpk istenmemektedir. En uygun Cpk deeri 1.33 ve Cpk yerine Cp deerini yksee karlmaldr.
2.10.4. Cpm endeksi:

letmeler, tketici spesifikasyonlar ierisinde ve hedef deere en yakn ortalamaya sahip rnleri retmeye alrlar. Srecin sahip olduu yaylm Cp indeksi ile incelenirken, sre ortalamasnn yerleimi de Cpk indeksi ile incelenebilir. Srecin yaylm ile ilgili bilgiyi Cp indeksinin baarl olarak sunabilmesine karn, ortalamann yerleimi ile ilgili bilgiyi veremez. Sre ortalamasnn yerleimi Cpk ile incelenmesine karn, baz durumlarda salkl sonular elde edilemez. Cpm indeksi ise, hedef deer ile, sre ortalamas arasndaki fark temel aldndan, sre ortalamasnn yerleimi hakknda daha salkl bilgi salayabilir. 92 Taguchiye gre bir rnn kaliteli olmas iin, sevkiyattan sonra, o rnn toplumda neden olduu kaybn minimum dzeyde olmas gerekir. Hedef noktada kayp minimum iken, hedeften sapmalar arttka kayp artmaktadr. Hedef deer Hden sapan deerlerin ekonomik etkisini Taguchi, f ( x) = k ( x H ) 2 biiminde ifade etmitir 93 Burada k, retilen para bana maliyeti ifade eder. Cp ve Cpk endekslerinin srecin merkeziletirilmesi konusunu uygun olarak zemedikleri noktasndan hareket eden Taguchi, Cpm endeksini gelitirmitir. Cpm endeksi, spesifikasyon limitlerine daha az, hedef deer olan Tye daha byk nem verir: 94

92 93 94

Sndrmez-zveri; Age., ss.35-47. Russell A. Boyles; Taguchi Capability Index, Journal of Quality Technology, Vol:23, No:1, 1991, s.17. Grsakal; Age., s.477.

89

C pm =

USL LSL 6 2 + ( T ) 2

Formldeki deikenlik, srecin deikenlii ile ortalamann hedeften sapmasnn deikenlii olarak iki bileen halinde ifade edilmitir.
rnek: Bir sre iin = 0.8, USL = 24, LSL = 18, = 22 ve T = 21 olarak

belirlenmitir. Bu durumda ilgili forml kullanlarak Cpm endeksi,

C pm = olarak hesaplanr. 95
2.10.5. Pp ve Ppk endeksleri

24 18 6 (0.8) 2 + (22 21) 2

= 1.281

Bu endekslerden Pp srecin merkeziletirilmesini gz nne alr. Ppk ise srecin merkeziletirilmesini gz nne almaz. Ayrca bu endekslerin her ikisinde de standart sapma () tahmininde, tm gzlem deerlerinden oluan dizinin standart sapmas kullanlr. 96 Pp ve Ppk endeksleri, Pp = ve USL ASL Ppk = min , 3 3 eitlikleri kullanlarak bulunur. Bu endeksler, Cp ve Cpk endeksleri ile karlatrlarak zaman iinde srete bir iyilemenin olup olmadn anlamak iin hesaplanmaldr. 97
rnek: Sayfa 76 bulunan rnein Cp , Cpk , Pp ve Ppk endekslerini hesaplayalm.
^

USL ASL 6

Standart sapmann ksa dnem iin tahmini deeri = 2.97238 , uzun dnem iin

tahmini deeri = 3.53776 olarak bulunmutu. O halde Cp , Cpk , Pp ve Ppk endeksleri,

Cp = USL ASL

50 24 = 1.46 6(2.97238)

95 96 97

http://www.sytsma.com/tqmtools/proccapanal.html Grsakal Ouzlar; Age., s.208. Keith M. Bower; http://www.keithbower.com/SQA/Cpk%20Versus%20Ppk%20-%20html.htm

90

C pk

^ ^ USL ASL , = min ^ ^ 3 3 50.00 33.55 33.55 24 = min , 3(2.97238) 3(2.97238)

= min{ .84, 1.07} = 1.07 1

Pp =

USL ASL

50 24 = 1.22 6(3.53776)

^ ^ USL ASL Ppk = min , ^ ^ 3 3 50.00 33.55 33.55 24 = min , 3(3.53776) 3(3.53776)

= min{ .55, 0.90} = 0.90 1

biiminde hesaplanr. 98 Ayn sonular ekil 2-12de gsterilen minitab ktsnda da grlmektedir.

Process Data USL Target LSL Mean Sample N StDev (Within) StDev (Overall) 50,00 * 24,00 33,55 100 2,97238 3,53766

LSL

USL
Within Ov erall

Potential (Within) Capability Cp CPU CPL Cpk Cpm Overall Capability Pp PPU PPL Ppk 1,22 1,55 0,90 0,90 1,46 1,84 1,07 1,07 *

20

25
Observed Performance

30

35

40

45

50

Exp. "Within" Performance PPM < LSL PPM > USL PPM Total 656,98 0,02 657,00

Exp. "Overall" Performance PPM < LSL PPM > USL PPM Total 3471,96 1,66 3473,62

PPM < LSL PPM > USL PPM Total

10000,00 0,00 10000,00

ekil 2-12:rnek iin Cp , Cpk , Pp ve Ppk endekslerinin minitab kts

98

Breyfogle; Age., s.199.

NC BLM ALTI SGMA ORGANZASYONU VE YOL HARTASI

Bu blmde Alt Sigma organizasyonunda rol alan oyuncularn grev ve sorumluluklar, Alt Sigma iyiletirme modeli ve aamalar, Alt Sigmann uyguland organizasyonlar ve Alt Sigmann hedef ve ilkelerinden bahsedilecektir.
3.1. Alt Sigmada Roller ve Sorumluluklar

Her konuda olduu gibi, frsat, kaynak, yetki, izin verecek olanlarn istemedii, destek vermedii konularda baar ans yoktur. Kukusuz bu gerek alt sigma iin de geerlidir. in banda eitim ve donanm asndan ciddi yatrmlar gerekebilir. Her ne kadar sonuta krl olunsa da, nce yatrm yapmak gerekiyor. Dolaysyla en tepedekilerin bilgilenmesi, ilgilenmesi, istemesi, desteklemesi, ortam oluturmas ve sk bir ekilde takipi olarak ylmadan arkasnda durmas gerekiyor ki baarl olunabilsin. Alt Sigma hareketinin baarya ulaabilmesi iin, lme ve iyiletirme srelerinde alacak yeterli nitelikte kadrolara sahip olunmaldr. Yeil kuak, kara kuak, uzman kara kuak, hatta baz iletmelerde sar kuak ve beyaz kuak gibi tanmlamalarla bu kadrolarn nitelik ve ilevleri belirtilmi oluyor. 1 Alt Sigma eitim odakldr; ancak, sadece ilgili kiilere ilgili eitimlerin verilmesi gerektiini savunur. Dolays ile doru kiinin doru ie kanalize edilebilmesi iin sreler ierisinde kaynak olarak kullanlan kiilerin yetkinliklerinin doru tanmlanmas, doru ii yapabilmek ve eitim ihtiyalarnn tespiti ve deerlendirilmesi iin elzemdir. Tm baarl sistemlerde st ynetimlerin katlmc desteklerinin olduu grlmektedir. Alt Sigma bizzat st ynetimler tarafndan ortaya konmu ve uygulanm bir sistemdir. 2 Alt Sigma almasnda eitli oyunculara adlar verilmitir. Projeleri saptayan yneticiler, rehberlik eden ve reten gruplar, nclk eden gruplar, lm aralarn iyi kullanan gruplar gibi eitli gruplara eitli isimler verilmitir.3

1 2 3

Halit Kasa; Alt Sigma Gerei, Kalite Forum Dergisi, 2003, s.33. . lker Gr; Alt Sigma Trendi Ykselite, http://www.sistemim.com.tr/article_tr_6sigma.htm Thong N. Goh; A Strategic Assessment of Six Sigma. Quality and Reliability Engineering International, Vol.18, No.2, 2002, ss.403-410.

92

Alt Sigmann baars, herkesin oynayaca rol ok iyi belirmesine baldr. Bu, denklemin insan gc tarafdr. rnein bir futbol takmnda grev yapan sucu ocuktan, takm kaptanna kadar herkesin aka tanmlanm bir grevi vardr. Ayrca bu grev tanmlar ierisinde iyi bir i karamamann sonular ve baarnn salayaca dller de yer alr. Takmn baarsnda bu tanmlarn rol byktr. Bu nedenle Alt Sigma organizasyonlarnda tm personele aldklar eitiminin trne gre farkl unvan, yetki ve sorumluluklar verilir. lk bakta Uzakdou sporlarnn yapld bir kulbn organizasyon yapsn andran bu unvanlar, Alt Sigmann uyguland organizasyonun yaps, uygulamann kapsam ve projelerin trne bal olarak farkllk gsterebilir. Baz irketler genel kabul gren unvanlara sar, mavi vb. kuaklar eklerken, bazlar ise birka kuakla yetinmektedir.4
3.1.1. Alt Sigma yrtme kurulu

st ynetim tarafndan oluturulan kurulun temel grevi; irket baznda yrtlen Alt Sigma projelerinin etkinliini salamaktr. Bu amala aylk dnemlerle toplanan kurulun, sistemin btn ve btn oluturan Alt Sigma projelerini tartmas, uygulamalardaki hatalar ve sapmalar belirleyerek dzeltmesi beklenmektedir. Kurul iinde sre lideri olan ampiyonlar, Alt Sigma koordinatr ve finans blmnde yneticilerin bulunmas yararldr. 5 Alt Sigma almalarndaki oyuncular arasndaki iliki ekil 3-1de gsterilmitir. Alt Sigmada projeler organizasyonun orta kademesinde yer alan Kara Kuaklar tarafndan yrtlr. Eer st ynetim bu projeleri yeterli nem ve destei vermezse hibir sonu elde edilemez. Daha ak bir ifade ile eer st ynetim Alt Sigma hakknda bilgi edinmek iin zaman harcamaz, bu i iin en nitelikli personeli grevlendirmez ve ihtiya duyulan kaynaklar salamazsa Kara Kuaklarn baar ans olmayacaktr. Bunun iin zellikle byk apl iletmelerde bir st kalite konseyinin oluturulmas yararl olacaktr. Bu konseyin balca grevleri; 6

4 5 6

Trker Ba; Alt Sigma, http://www.kaliteofisi.com/download/e-kitap.asp S.P.A.C. Alt Sigma Mkemmellik Modeli Nedir?, S.P.A.C. Danmanlk irketi Yaynlar, Ankara, 2003, s.63. http://www.altisigma.com/modules.php?name=News&file=article&sid=35

93

ampiyon (Sponsor) Uzman Kara Kuak Kara Kuak

Yeil Kuak

Yeil Kuak

Yeil Kuak

ekil 3-1: Alt Sigma almalarnda oyuncular arasndaki iliki grafii

Kaynak: Hiatt Cathy; Six Sigma, Boise State Universty Publications, 2001.

Alt Sigma uygulamalarnn kapsamn belirlemek, Alt Sigma organizasyonunu ve bu organizasyonda yer alan kiilerin yetki, sorumluluk ve grevlerini belirlemek, Alt Sigma uygulamalarnn kapsamn, deien ihtiyalara ve iletmenin Alt Sigma konusunda ulat olgunluk dzeyine gre geniletmek ve organizasyon yapsnda buna uygun dzenlemeler yapmak, Alt Sigma projeleri iin gerekli kaynaklar salamak, proje takmlarnn karlatklar byk problemleri zmlemek, Alt Sigma projelerini takip etmek ve gerektii durumlarda mdahalelerde bulunmak, Elde edilen olumlu sonular ve iyi uygulamalarn tm irkette yaygnlamasn salamaktr.
3.1.2. Sponsor (ampiyon)

Sponsor, iyiletirme projesini izleyen st dzey yneticidir. Bu, hassas denge gerektiren nemli bir sorumluluktur. Ekipler, karar verme konusunda serbest

94

braklmaldr. Bununla birlikte, almalarn ynlendirme konusunda i liderlerinin rehberliine ihtiya duyarlar. Sponsorun grevleri arasnda unlar bulunur: 7
Ynetimleri altndaki iyiletirme projelerinin genel hedeflerini saptamak,

korumak ve bu hedeflerin i ncelikleriyle uyumlu olduundan emin olmak

Gerektii takdirde, bir projenin yn ya da kapsam konusunda yol

gstermek, yaplacak deiiklikleri onaylamak

Projeler iin kaynak bulmak ve grmeler yapmak Ekibi, Liderlik Ekibi nnde temsil etmek ve ekibin savunuculuunu yapmak Ekipler arasnda ya da ekiplerle ekip-d kiiler arasnda oluan sorunlarn ve

mkerrer almalarn ortadan kaldrlmasna yardmc olmak

Bir iyiletirme projesinin bitiminde, projenin sorunsuz bir biimde

devredilmesini salamak iin sre sahipleri ile almak

Sre iyiletirmesi konusunda kazandklar deneyimi, kendi ynetim

srelerinde uygulamak Sonu itibariyle ampiyonlar, projeleri belirleyen kdemli yneticilerdir. Bunlar, Alt Sigma almalarnn baarsndan sorumlu kiilerdir. Projelere kaynak salar, onaylar ve varsa aksaklklar giderir. ampiyonlarn kalite programnda tam zamanl almalar gerekmemektedir. ampiyonlar bir hafta eitimden geerler.8
3.1.3. Uzman kara kuakllar

Uzman kara kuakllar Alt Sigmann felsefesini, amalarn ve uygulamasn derinliine kavram kiilerdir. Tam zamanl olarak alrlar. Ekipleri ve ekip liderlerini veya kara kuaklar desteklerler. Ekibe teknik uzmanlk salarlar. Ekibin baarsn engelleyen faktrleri devre d brakmada yardmc olurlar. Ekibin yelerini ve amalarn belirlerler. st ynetime geliim raporlarn salayan ve projeleri biimsel ekle dntrenler de onlardr. Uzman kara kuakllar hem istatistii iyi kullanabilmelidirler hem de grup almalarna uygunluk ve iletiim yeteneine sahip olmaldrlar. Alt Sigma aralarnn

Robert P. Neuman - Peter S. Pande - Roland R. Cavanagh; Six Sigma Yolu: GE, Motorola ve Zirvedeki Dier Firmalarn Performanslarn Ykseltme Yntemleri, ev: Nafiz Gder, Dharma Yaynlar, stanbul, 2002, s.153. Robert Slatter; Jack Welch ve General Electricin Yolu, ev: Trkan Arkan ve Saadet zkal, Literatr Yaynlar, stanbul, 2000, s.219.

95

yaylmasndan ve kullanmndan sorumludurlar ve projeleri baarya ynlendirerek ynetirler. Ayrca uzman kara kuakllar u grevleri stlenirler: 9
Alt Sigmann uzun dnem teknik vizyonundan sorumludur. Kara kuakllarn eitilmesinden sorumludurlar. Teknik beceri, gl ve gvenilir liderlik zelliklerine sahiptir. Proje sponsoruna rapor verir.

Uzman kara kuakllar, kara kuakllara rehberlik edip, denetlerler. retim ve rehberlik edebilme yetenekleri gelimi kiilerdir. Bunlarn, retebilmek ve rehberlik yapabilmeleri iin en az iki hafta eitime tabi tutulmaldrlar. 10 Bir uzman kara kuaklnn toplam drt hafta boyunca eitim grmesi gerekir. Her hafta almas gereken eitim konular Tablo 3-1de gsterilmitir.
Tablo 3-1: Bir uzman kara kuaklnn drt hafta boyunca renmesi gereken konular
1. Hafta Alt Sigmann z ve TAK yol haritas Sre haritalar Hata tr ve etkileri analizi (FMEA) statistiksel paket programlarn kullanabilme Kalite fonksiyonunun yaylm (QFD) Sre yeterlilii analizi lme sistemi analizi (GAGE) 3. Hafta Varyans analizi (ANOVA) oklu regresyon Deney tasarm (DOE) Faktryel deneyler Kesirli faktryeller Dengeli blok tasarmlar Tepki dzeyi tasarm
Kaynak: Hahn J Gerald, Hill J. William, Hoerl W. Roger, Zinkgraf A Stephen, The Impact of Six Sigma Improvement - A Glimpse Into the Future of Statistics, The American Statistician, Vol. 53, Number 3, 1999, s.208-215

2. Hafta Birinci haftann bir zeti statistiksel dnme yetenei Hipotez testleri ve gven aralklar ok deikenli analiz ve regresyon Korelasyon Ekip deerlendirme 4. Hafta Hata dorulama Kontrol planlar Ekip gelitirme Paralel zel kesikli ve srekli sreler Son altrmalar

9 10

Necmi Grsakal - Aye Ouzlar; Alt Sigma, Vipa A.., Bursa, 2003, s.66. Slatter; Age., s.219.

96

3.1.4. Kara kuakllar (ekip liderleri)

Kara kuakllar kilit sreler zerinde odaklanan, sampiyonlara sonular raporlayp sunan ve ekip elemanlarna nclk eden tam zamanl kalite uygulayclardr. Bunlar, mteri isteklerini dikkate alp ayn zamanda verimlilii arttran kilit sreleri tanmlama, lme, analiz etme, iyiletirme ve kontrol etme ile sorumludur. 11 Alt Sigmada grev alacak Kara Kuakllarn bilmesi gereken 101 nokta vardr. Bunlardan bazlar aadaki gibi sralanabilir: 12
Genelde bir Alt Sigma kara kuakls nicel dnmeye ynelik olmaldr. Amaca ulamak iin rnek olaylar oluturabilmelidir. Amalarna ulaabilmek iin ayrntl planlar yapabilmelidir. Amalara ynelik geliimi, mterilere ve liderlere anlaml gelen llerle

lmelidir.
Alt Sigma ile elde edilen kazanlar devam ettirebilmek iin kontrol

sistemlerinin nasl kurulacan bilmelidir.

lk hedefleri yakaladktan sonra bile srekli geliimin mantn anlamaldr. Farkl sigma dzeyleri arasndaki ilikileri bilmelidir. Farkl sigma dzeyleri ile kt kalite maliyeti (COPQ) arasndaki ilikiyi

bilmelidir.
Mteri taramalarndan ele edilen verilerin nicel olarak nasl analiz

edilebileceini bilmelidir.
Alt Sigmada rol alacak kiilerin grevlerini bilmelidir. Farkl tarama sonular arasnda istatistiksel olarak anlaml farkllklar olup

olmadn belirleyebilmelidir.
Kalite fonksiyonu yaylm (QFD) matrisini tamamlayabilmelidir. Bir projenin baaba noktasn hesaplayabilmelidir. Kt kalite maliyetleri tablosu zaman serisi eklinde verildiinde, trend

analizi yapabilmelidir.

11 12

Slatter; Age., s.220. Thomas Pzydek; Six Sigma Handbook, McGraw Hill Inc., New York, 2001, s.78.

97

Bir veri kmesi verildiinde yanllk, tekrarlanabilirlik, yeniden retilebilirlik,

kararllk, dorusallk gibi sistematik analizleri yapabilmelidir.

Bir veri kmesi verildiinde verilere ait merkezi eilim, deikenlik, frekans

dalm belirleyebilmeli ve histogramlar oluturabilmelidir.

Hangi durumlarda parametrik olmayan yntemleri uygulayacan bilmelidir. Poisson, binom, hipergeometrik, normal, stel, Ki-kare, t ve F gibi sk

kullanlan dalmlar bilmelidir.

Varyans analizine ilikin varsaymlar bilmeli, verilere dnm tekniklerini

seip uygulayabilmelidir.
Deney tasarmlarnn ilkelerini bilip deney tasarm yapabilmelidir. Alt gruplara ayrlm bir veri kmesi verildiinde, doru kontrol grafiini

semeli ve belirli bir srecin kontrol altnda olup olmadna karar verebilmelidir.
Alt gruplara ayrlm, kontrol altnda veriler verildiinde sre yeterlilik

analizi yapabilmeli ve yorumlayabilmelidir.

Kontenjans tablolarna Ki-kare analizi uygulayabilmelidir. Dorusal, erisel ve oklu regresyon analizleri yapabilmelidir. Hata tr ve etkileri analizi (FMEA-HTEA) yapabilmeli ve sonularn

anlayabilmelidir.
Deney iin veriler verildiinde, hangi temel etkilerin anlaml olduunu

belirleyebilmeli ve bu faktrlerin etkilerini ifade edebilmelidir.

Bir deneyin sonularn deerlendirebilmelidir. Benchmarkingin kstlamalarna ve ilkelerine uymaldr. Dayankllk ve stres dalmlar verildiinde, bozulma olaslklarn

hesaplayabilmelidir.
Alt Sigma yaklamnn kstlarnn farknda olmaldr.
3.1.5. Yeil kuakllar (ekip elemanlar)

yiletirme takm yelerine verilen addr. yiletirme faaliyetlerini bizzat yrten icrac personelden oluur. Yeil kuaklarn, temel lm ve analiz yntemlerini

98

iyi derecede bilmeleri ve bilgisayar yazlmlar yardm ile analizleri ok rahat yapabilecek yeterlilikte olmalar gerekmektedir.13 Yeil kuakllarn eitimleri iki haftadr. Bu eitimler, TAK modelinin uygulamalarna, proje planlamasna, proses analizi ve istatistiksel analize dayanr. 14 Bir yeil kuaklnn grevleri ksaca yle sralanabilir: 15
Alt Sigma projelerinde siyah kuakllarn hedeflerine ulamasn salamak

iin belirgin alanlarda ksmi zamanl alrlar.

Alt Sigma yaklamn gnlk ileriyle birletirirler. Mini projeleri bizzat stlenirler.

Yeil kuakllar Alt Sigmann temel aralarn, zellikle lme aamasnda kullanlan aralar iyi bilen ve kara kuak projelerinde ekip eleman olarak alan kiilerdir. Projeler zerinde tam zamanl olarak almazlar. Ancak irketteki dier ilerini yaparlarken Alt Sigma projeleri zerinde alrlar. 16

3.2. Alt Sigma yiletirme Modeli ve Aamalar

Alt Sigma yaklamnn temel grevi sre iyiletirmeye dayanan lm stratejilerinin uygulanmas ve Alt Sigma ile gelitirilen projelerin uygulama srecindeki deiimlerinin azaltlmasdr. Bu durumda ksa ad TAK (DMAIC*) olarak bilinen Tanmlama, lme, Analiz, yiletirme ve Kontrol aamalarndan oluan model ile ksa ad TADD (DMADV **) olarak bilinen Tanmlama, lme, Analiz, Dizayn ve Dorulama aamalarndan oluan yntemler kullanlarak baarya ulalr. TAK, mevcut srecin iyiletirilmesidir. TADD ise Alt Sigma kalite dzeyinde yeni sreler veya yeni rnler gelitirmek iin kullanlan daha ileri bir yntemdir.17 Bilimsel metodun iletme faaliyetlerine uygulanmasnda kullanlan ok sayda iyiletirme modeli bulunmaktadr. Avcak bu modellerin hemen hemen hepsi Demingin
13 14 * 15 16 ** 17

Trker Ba; Alt Sigma, http://www.kaliteofisi.com/download/e-kitap.asp Maryann G. Billington and Peter J. Billington, Ph.D., Six Sigma: Quality Performance, July, 2003, ss.71-76. DMAIC: Define, Measure, Analyze, Improve, Control ngilizce kelimelerinin ba harfleridir. Grsakal-Ouzlar; Age., s.76. Slatter; Age., s.220. DMADV: Define, Measure, Analyze, Design, Verify ngilizce kelimelerinin ba harfleridir. Charles, Waxer. Six Sigma Cost and Saving, http://www.isixsigma.com/library/bio/cwaxer.asp

99

PUKPlanla, Uygula, Kontrol Et, nlem al dngsne dayanr. Temel olarak PUK modelinden byk bir farkllk gstermeyen TAIK modelinde sadece lme ve iyiletirme sreleri zel olarak vurgulanm ve bu sreler ayr birer aama olarak ifade edilmitir. 18 Alt Sigma sre iyiletirme modelinin aamalar ekil 3-2de gsterilmitir.

TANIMLAMA

KONTROL

LME

YLETRME

ANALZ

ekil 3-2: Alt Sigma TAK (DMAIC) problem zme modeli grafii
Kaynak: http:// www.spac.com.tr

3.2.1. Tanmlama

Bu safhada ilgili projenin kapsam ve amac tanmlanr. Dikkat edilmesi gereken; seilen projenin firmann imknlar dahilinde olmas, daha yksek bir kalite yakalama ve maliyetleri azaltma ihtimalinin yksek olmasdr. Ayrca problemlerin net ve saysal verilerle tanmlanmas gerekir. 19 Tanmlama aamasnda proje ekibi ve program oluturulur, mteriler ile ihtiyalar ve beklentileri belirlenir ve dorulanr. Bu durum maddeler halinde yle sralanabilir: 20
Alt Sigma ekibinin iini yapabilmesi iin, bir ama ve motivasyon salayan

bir tzk oluturmak

Mteri ihtiyalar ve beklentilerini belirlemek
18 19 20

http://www.arveo.port5.com/6sigma.html Waxer Charles; Six Sigma Cost and Saving, http://www.isixsigma.com/library/bio/cwaxer.asp George Eckes; Herkes in Alt Sigma, MediaCat Kitaplar, stanbul, 2005, s.35.

100

Bir yksek dzey sre haritas kartmak

Bir projenin konusu belirlendikten sonra, tanmlama safhasnda kullanlacak takip tekniklerinin belirlenmesi iin Tablo 3-2den yararlanlabilir.
Tablo 3-2:Tanmlama sreci takip tablosu Admlar Sorulacak Soru
Neden buradayz? Amacmz nedir? Frsatlarn belirlenmesi Organizasyonun veya takmn deerleri ile ortak bir alma yaptmzdan nasl emin olabiliriz? Ne kadar zamanmz var? Mterilerimiz kimler ve ne istiyorlar? Tedarikilerden neler istiyoruz? Proje alan Sistemimiz nasl alyor? Sorun nerede ve ne zaman olutu? Sorun hangi sklkla meydana geliyor?
Kaynak: http:// www.honeywell.com.

Kullanlacak Teknik
Problemin belirlenmesi Ama aac Proje / Takm tutana

Proje plan Mteri istekleri Tedariki istekleri Deer ak emas Sorun belirleme almas Pareto analizi

Tanmlama safhasnda en ok kullanlan teknik aralar unlardr: 21

Proje Ynetimi Kano Model Proses Ak emas Sebep-Sonu Diyagram rnek Edinme Yaknlk Diyagram Kritik Kalite Faktrleri Aac
3.2.2. lme

Alt Sigma uygulanmasnn ikinci aamas lm aamasdr. Mevcut sigma performans, bazen Alt Sigmann stratejik dzeyinde olduundan daha ayrntl bir ekilde, bu ikinci aamada llr. 22
21

Michael, L. George. Lean Six Sigma, McGraw-Hill Inc., New York, 2002, s.172.

101

lme aamasnn amac, varolan proses durum ve problemlerinin gereklere dayanan bir anlay iinde oluturulmas ile problemlerin kaynak veya yerlerinin iaret edilmesidir. Bu bilgi analiz safhasnda aratrmamz gereken potansiyel nedenlerin alanlarn daraltmamz konusunda bize yardmc olur. 23 lme safhasnda kullanlacak takip tekniklerinin belirlenmesi iin Tablo 3-3den yararlanlabilir.
Tablo 3-3: lme sreci takip tablosu Admlar Sorulacak Soru
Hangi girdiler performans etkiliyor? Hangi girdiler ktlar etkiliyor? Mevcut durumun analizi Sre ne kadar? Mevcut srecin maliyeti ne kadar? Hangi iler ofis iinde dolayor? Hangi iler blmler aras dolayor? Ka farkl deiken var? evrim zamann nasl azaltabiliriz? stenilen sonucu belirleme eitlilii azaltmak iin ulalabilecek hedef nedir?

Kullanlacak Teknik
Mteri-Sre matrisi Detayl ak emas rn ak emas Sre maliyet teknii Fiziksel dizilim Fonksiyonel sre haritas Histogram veya nokta tasla Olmal ak emas Kontrol tablosu

Kaynak: http:// www.honeywell.com.

lme safhasnda en ok kullanlan teknik aralar unlardr: 24

Veri Toplama Plan etele Diyagram Frekans Poligonlar lm Sistemi Analizi (Tekrar Edebilme ve Yeniden retebilme) Pareto emas Hata Tipi ve Etkileri Analizi (HTEA) Sre Yeterlilii ve Sre Sigmas Kontrol Grafikleri

Tablo 3-4, lmn gereklemesi gereken alan gstermektedir. Bu alan, mteri iin nemli olan kt ltleri, ii yapmanz iin nemli olan girdi ltleri ve srecin kendisini merkez alr. 25
22 23 24

Eckes; Age., s.35. Rath&Strong Management Consultants. Six Sigma Pocket Guide, 2nd printing, Massachusetts, 2001, s.21. http://www.geocities.com/alti_sigma/

102

Tablo 3-4: lmlenme gerektiren alanlar Sre ltleri (Sizin Verimliliiniz) Girdi ltleri (Tedariki Etkililii) kt ltleri (Sizin Etkinliiniz)

Sre verimlilii ltleri:

Dng sresi Maliyet Deer gc

Tedarikilerinize verilen anahtar kalite ltleri

Mterilerinizin beklentilerini ne kadar karladnzn/ atnzn ltleri

3.2.3. Analiz

Alt Sigma taktiklerinin uygulanmasnn nc adm, analiz aamasdr. Bu aamada ekip, verilerin ve srecin kendisini analiz ederek, sonunda srecin kt sigma performansnn kkndeki nedenleri belirler. 26 Analiz aamasnda problemlerin temel nedenleri hakknda teoriler gelitirilip, bu teorileri verilerle dorulayarak problemlerin temel nedenleri tanmlanr. Dorular kantlanan neden veya nedenler bir sonraki aamada tartlp, zmlerin oluturulmas iin temel tekil eder. 27 Analiz aamasnda yaygn olarak kullanlan aralar unlardr: 28
Yaknlk Diyagram Beyin Frtnas Sebep-Sonu Diyagram rnekleme Hipotez Testleri Regresyon Analizi Dalma Diyagramlar

Analiz aamas pek ok kii tarafndan DMAIC yaklamndaki en nemli adm olarak grlr. Bunun nedeni, pek ok proje ekibinin sreci iyiletirmek iin ne
25 26 27 28

Eckes; Age., s.42. Eckes; Age., s.35. Rath&Strong Management Consultants. Six Sigma Pocket Guide, 2nd printing, Massachusetts, 2001, s.95. http://arveo.port5.com/6sigma.html

103

yaplmas gerektiine dair nceden olumu kriterlerin olmasdr. lmden sonra hemen iyiletirmeye atlamak isterler. Bir rnek bu durumu anlatmaya yardmc olacaktr. Eski Denver havaalan, Stapleton, ok fazla rtar yaplmasndan ikayetiydi. Heyecanl politikaclar rtarn nedenlerini ortaya karacak aratrmalar yapma zahmetine girmedi. Fakat yapm olsalard Stapletondaki rtarlarn ardndaki kkl nedenin snrl saydaki paralel pistler olduunu greceklerdi. Bu analiz yaplmadan hemen istedikleri sonuca atladlar: Yeni bir havaalan. Ne yazk ki yeni havaalannn yaplmas pahalyd ve yerel kullanclar iin bu havaalan uygun deildi. Alt Sigma proje ekipleri Denverdaki politikaclar gibi deildir. Pek ok ekip, problemin neden var olduunu dorulamadan srecin iyiletirme safhasna atlamak ister. Bu yzden, ekiplerin verileri ve/veya sreleri analiz etmesi ve son olarak bir ekip olarak baarl olmak istiyorlarsa Kk Neden Analizi gerekletirmesi hayati nem tar. 29
3.2.4. yiletirme

Mteri tatmini, ancak srelerin iyiletirilmesi ile mmkndr. Srelerin iyiletirilmesi ise verilere baldr. Alt Sigma, sre iyiletirme asnda veri odakl sistematik bir yaklam sunmaktadr. 30 yiletirme aamasnda nedenleri ortadan kaldrmay hedefleyen zmler gelitirilir, uygulanr ve deerlendirilir. Bu aamada ama, verileri kullanarak ortaya konulan zmn, problemi zd ve gelime iin yol gsterici olduunu gstermektir. 31 Bu aamada yaygn olarak kullanlan aralar unlardr: 32
Deney Tasarm Beyin Frtnas Ak Diyagramlar Hata Tipi ve Etkileri Analizi Hipotez Testleri
29 30

Eckes; Age., s.48-49. Gwen Fontenot., Alicia Gresham, Ravi Behara, Six Sigma in Customer Satisfaction, Quality Progress, Aralk 1994, s.73-75. Rath&Strong Management Consultants. Six Sigma Pocket Guide, 2nd printing, Massachusetts, 2001, s.151. http:// www.procen.com

31 32

104

Payda Analizi

Eer proje ekibi, Analiz aamasnn Kk Neden Analizi admnda kapsaml bir i karrsa, TAKnin yiletirme aamas, hzl, kolay ve tatmin edici bir ekilde gerekletirilebilir. yiletirmenin de iki istasyonu vardr: zm retme ve zmler arasndan seim yapma. zmleri uygularken proje ekibinin zmleri ncelik srasna koymas, bunlar gruplar halinde bir seferde uygulamas ve uygulamann hemen ardndan sigmann yeniden hesaplanmas tavsiye edilmektedir. Bunun nedeni ou zaman proje ekibinin hedef ve amalarna, nerilen zmlerin hepsini uygulamadan ulalabilecek olmasdr. 33
3.2.5. Kontrol

yiletirme aamas sonucunda ortaya konulan zm ve uygulamalar kalc klmak ve srekli kontrol altnda tutmak iin uygulanan bir aamadr. Kontrol aamas sonucunda zamanla yeni metot veya metotlarn gelitirilmesi salanabilir.34 Bu aamada yaygn olarak kullanlan aralar unlardr: 35
llebilir Deikenler in Kontrol Grafikleri

X R Grafikleri
X S Grafikleri

Ortanca Deer Diyagramlar

Saylabilir Deikenler in Kontrol Grafikleri

p Diyagramlar np Diyagramlar c Diyagramlar u Diyagramlar

Dier Kontrol Grafikleri

CUSUM Kontrol Grafikleri EWMA Grafii

Zaman Serileri Metotlar
33 34

Eckes; Age., s.65. Rath&Strong Management Consultants. Six Sigma Pocket Guide, 2nd printing, Massachusetts, 2001, s.163.

105

TAKnin son aamas olan kontrol aamasnda iki istasyon vardr; kontroln teknik metodunun belirlenmesi ve tepki plannn oluturulmas. yiletirme gerekletikten sonra, zmlerin zaman ierisinde kalc olduundan emin olmak nemlidir. Teknik kontrol metodu, yeni sreten ne kadar kt getiini ve yeni srecin ne kadar standardizasyona sahip olduunu baz alr. Tablo 3-5te, kt ve standardizasyon dzeyinde hangi teknik aracn kullanlacan belirten bir matris gsterilmitir. Kontroln ikinci istasyonu olan tepki plan ise, grnte veri toplama planna benzer. Burada srecin mterileri tarafndan dorulanan spesifikasyonlar ve hedeflerini, hangi veri toplama ekillerinin kullanldn, ekip tarafndan seilen kontrol yntemlerini ve en gze arpan sre iyiletirmelerini kronolojik srayla verir. 36
Tablo 3-5: Sre kts- standardizasyon matrisi

Yksek standardizasyon Dk kt %15 Yksek standardizasyon Dk kt <%1

Yksek standardizasyon Yksek kt %80 Dk standardizasyon Yksek kt %5

3. 3. Alt Sigmann Uyguland Organizasyonlar

Gnmz iletmelerinde rekabet artarak devam ettike retim ve hizmet organizasyonlarnn daha verimli ve etkili hale gelmeleri gerekmektedir. retim organizasyonlarnda verimlilik ve kalite artarken maliyet azalmaldr. Hizmet organizasyonlarnda ise, mteri tatmini artrlmal ve evrim sresi ksaltlmaldr. letmeler devamllklarn salayabilmek iin bu artlar yerine getirmelidir. Son yllarda Alt Sigma kavram iletmelerin hayatlarn devam ettirebilmeleri iin ulalmas gereken bir hedef olarak benimsenmitir.37

35 36 37

http://www.sei.cmu.edu/str/descriptions/sigma6_body.html Eckes; Age., s.66-67. Forrest W. Breyfogle; Implementing Sig Sigma: Smarter Solution Using Statistical Methods, John Wiley and Sons, New York, 1999, s.39.

106

Sigma dzeyleri retim ve hizmet sektrlerinde farkl farkl karmza kmaktadr. Bu durum Tablo 3-6de gsterilmitir.
Tablo 3-6:retim ve hizmet sektrnde sigma dzeyi ile kalite anlay
Sre Sigmas 0 1 2 3 4 5 6 Milyonda Hata 933000 691000 309000 66800 6210 233 3.4 Baar (%) 6.7 30.9 69.1 93.32 99.379 99.9767 99.99966 Zayf Orta yi ok iyi World-Class Zayf Orta yi ok iyi World-Class Hizmetler retim

Kaynak: Mulbury Consulting, Six Sigma Calculator, http://www.eurosixsigma.com/sixsigma/sigma_calc.htm

Tablo 3-7: Sre aamalar, sre iyiletirme ve sre tasarlama arasndaki iliki
Aamalar Proses yiletirme Sorunu belirleme Tanmlama stekleri tanmlama Amalar ortaya koyma Sorunu / Sreci Onaylama lme Sorunu / amac inceleme Anahtar admlar lme Hipotezler gelitirme Analiz Sebepleri ortaya koyma Hipotezleri geerli klma Sebepleri ortadan kaldracak Gelitirme Proses Tasarlama zel sorunlar tanmlama Amalar tanmlama Mteri istekleri Gerekleen istekleri lme Sre verimlilik verilerini

Toplama
Doru yntemleri tanmlama Sreci deerlendirme stekleri inceleme Yeni sreci tasarlamak Yeni sreci uygulamak Salanan baary lme Sorunlar dzeltme

zmler retme
Test sonular Sonular lme Salanan baary lme Sorunlar dzeltme

Kontrol

Kaynak: Neuman P. Robert-Pande S. Peter- Cavanagh R. Roland; Six Sigma Yolu: GE, Motorola ve Zirvedeki Dier Firmalarn Performanslarn Ykseltme Yntemleri, ev: Nafiz Gder, Dharma Yaynlar, stanbul, 2004.

107

Alt Sigma ynteminde kullanlan TAK (DMAIC) modeli hem sre iyiletirme hem de sre tasarlama aamalarnda kullanlr. Her bir aama ile sre iyiletirme ve sre tasarlama arasndaki iliki Tablo 3-7te gsterilmitir. Alt Sigma yntemi hem retim hem de hizmet sektrnde uygulanabildii gibi ayrca rn gelitirme ve tasarmnda da uygulanabilmektedir. 38 Fakat retim, hizmet, rn gelitirme ve tasarm Alt Sigma almalarnda birbirlerinden farkllklar gstermektedir. 39 Aada bu deiik sre hakknda ksa bilgiler verilecektir.
3.3.1. retim srelerinde Alt Sigma

Son yllarda eitli imalat ve denetim sertifikalarna (ISO 9000 gibi) duyulan ilgi, pek ok irketin iyileme abalarn baltalamtr. Bununla birlikte, bir sre bir kez sertifikal olduktan sonra kanunmu gibi kabullenilir. Sertifikal bir ortamda en sk rastlanlan durum ise, bir sre bir kez yazya dklp onayladktan sonra, artk onu iyiletirmenin bir cehennem azab olmasdr. 40 rnlerdeki deikenlik gz nne alndnda, karmak elektronik ya da mekanik paralardaki akmda, llerde ya da arlkta paradan paraya ortaya kan deikenlikler, bazen btn paray ie yaramaz hale getirecek kadar st ste birikebilir. Bu durumu dikkate alan byk firmalar Alt Sigma yaklamn ilk nce retim srelerine uygulamlardr. Baz byk firmalarn imalat sektrnde Alt Sigma yntemini srelerine nasl uyguladklar u ekilde sralanabilir: 41
IBM firmas, rn ilem zamanlar zerinde baz almalar yaparak azalan

veya artan ilem zamanlarnn rnn gvenilirliini nasl etkilediini ortaya karmay baarmtr. Ayrca bu firma, baskl devre kartlarnda oluan hatalarn azaltlmas amacyla deney tasarmn kullanmtr. Bunun sonucu olarak da, kalitesiz lehimleme ve kpr saysnn azaltlmas ile imalat srecini iyiletirmitir.

38 39

Fred R. McFadden; Six Sigma Quality Programs, Quality Progress, June 1993, s.37. Micheal J. Fisher; Six Sigma and the Service Culture, Six Sigma Forum Magazin, 2001, www.sixsigmaforum.com/ articles/exec/execssservice.shtml Neuman -Pande- Cavanagh; Age., s.94. http://www.adamssixsigma.com/sample_project/six_sigma_projects.htm

40 41

108

Rolm firmas, kritik plastik paralarn imalatnn gelitirilmesi amacyla

deney tasarmn kullanmtr. Bunun sonucu olarak da yzey dzgnl ile ilgili sre yeteneinin gelitirilmesini salayan nemli faktrlerin belirlendii kendine zg bir yaklam gelitirmitir.
Abbot Laboratories firmas, deney tasarmndan yararlanarak dolum sreci

iin tehizat ile ilgili problemi tespit ederek, sonraki tehizat tedariklerinde, ykleme ncesi deney tasarm tekniinin uygulanmasn bir strateji olarak dikkate almtr.
Coca-Cola firmas, mterilerden gelen ikyetleri deerlendirerek ilgili

srecin iyiletirilmesi amacyla bir strateji gelitirmitir. Bunun neticesi olarak oluturulan bir ekip, kilit prosesleri incelemekte ve iyiletirme frsatlarn belirlemektedir.
GEnin G Sistemleri Grubu, elektrik irketinin mterilerinden birisinin

byk bir memnuniyetsizliini zerek mteri ihtiyalarn daha iyi anlayacak bir yaklam oluturmutur. Bu durum irketi denetime daha etkin biimde cevap verebilir duruma getirmitir.
3.3.2. Hizmet srelerinde Alt Sigma

retim sektrnde hatalar, hatalarn nedenleri, verimlilik, teknik zellikler, deiiklik gibi zellikler llrken, hizmet sektrnde ise hizmetin hz, cevap verme sresi, finansal sonular, mteri memnuniyeti gibi zellikler llmektedir. Her iki sektr sre iyiletirmelerde kullandklar teknikler bakmndan da farkllklar gstermektedir. 42 Hizmet srelerinin ounda iin rnn plak gzle grmek ok daha zordur. rnein; bilgilendirme, talepler, sipariler, teklifler, sunular, toplantlar, imzalar, faturalar, tasarmlar ve fikirler gibi. Ve imdi, giderek daha fazla sayda hizmet srecinin, bilgisayarlar ve alarda ilenen bilgiler zerine kurulmasyla, iin rn, ekrandan ekrana ya da ilemciden ilemciye aktarlan bir elektron gibi, daha da sanal bir nitelie brnmektedir. Hatta e-posta, web ve dier alar sayesinde hizmet esasl sreler, dnyann bir yerinden baka bir yerine bir anda ulatrlabilmektedir. Bu
42

Micheal J. Fisher; Six Sigma and the Service Culture, Six Sigma Forum Magazin, 2001, www.sixsigmaforum.com/ articles/exec/exec ss service.shtml

109

durum, kreselleen ekonomide nemli bir avantaj salamaktadr. Ancak bir iin nasl yapldnn anlalmasn daha da zorlatrd kesindir.43 Baz byk firmalarn hizmet sektrnde Alt Sigma yntemini srelerine nasl uyguladklar u ekilde sralanabilir: 44
City of Austin, elemanlarn ie gelmeme srelerinin deerlendirilmesi

maksadyla bir strateji gelitirmitir. Problemin byklnn lm iin kontrol grafii tekniini, iyiletirme frsatlarnn belirlenmesi iin de Pareto diyagramn kullanmtr.
Seton Medical Center, alan elemanlarna ynelik zgn bir geri bildirim

incelemesi yapmtr. Bunun sonucunda st dzey yneticiler, gemi on iki aylk dnem ierisinde meydana gelen olumlu ve olumsuz deiimleri deerlendirebilecekleri veriler elde etmitir.
City of Austin, hava alanndaki inme-binme noktalarndaki tkankln

gzlenmesi ve azaltlmas amacyla bir strateji gelitirmitir. Bunun sonucunda trafiin youn olduu zaman dilimlerine ilikin bir PK uygulamas ile iyiletirme frsatlar belirlenmitir.
Johnston High School, renci devamszlklar ile ilgili olarak kontrol grafii

destekli bir izleme sistemi ve deney tasarmna dayal bir iyiletirme stratejisi gelitirmitir.
GE Capital Mortgage, performans en yksek olan birimlerden birisinin

srelerini inceleyerek bu birimlerdeki en iyi uygulamalar dier 42 birimde de hayata geirerek, telefonla arayan bir mterinin bir GE alanna bizzat ulama orann %76dan %99a ykseltmitir. Bu iyileme mteriler zerinde arttrlan gven memnuniyetinin yan sra, iyiletirilen srecin bu i koluna salad kazan milyonlarca dolar olmutur.
3.3.3. rn gelitirme ve tasarmnda Alt Sigma

Kurulularn baars, rettikleri rn ve hizmetlerin, zamannda, en dk maliyetle ve fonksiyonunu yerine getirme yeterlilii ile dorudan balantldr. rn maliyetinin %75i tasarm aamasnda belirlenmektedir. Dolaysyla tasarmda
43 44

Neuman -Pande- Cavanagh; Age., s.85. http://www.adamssixsigma.com/sample_project/six_sigma_projects.htm

110

yaplacak iyiletirmeler rakiplere kar nemli stnlkler salayacaktr. Alt Sigma metodunu baar ile uygulayan firmalarn en nemli kazanlar Tasarm Srelerinde Alt Sigma uygulamalarndan elde edilmektedir.45 Bir sreci iyiletirmenin iki yolu vardr. Bunlardan birincisi, sreteki deikenlii azaltarak hata oranlarn indirmek; dieri ise, mteriye ya da tasarm aamasna gidip mteri spesifikasyon limitlerinin doruluunu sorgulamak ve mmknse ekil 3-3de olduu gibi doru limitleri belirleyerek hata paylarn yeniden oluturmaktr. Kalite kavramn yeterince anlayamam kiiler bu dzenlemeyi kalitesizlie dn olarak alglayabilirler. Oysa gerek kalite, tasarm toleranslarnn ve deikenliinin, mteri beklentileri dorultusunda belirlenmesindedir. yi bir tasarmcdan beklenilen, mteri beklentilerini doru alglamas ve bu dorultuda, retim yeterliliklerini de dikkate alarak rn ve sre tasarmn yapmasdr. Baz durumlarda tasarmclar kendi tasarmlarn gvence altna almak isteyebilirler. Bu masum istek, retimde oluabilecek hatalar ve kalite kontrolclerin bunlar yakalayamama endiesi ile birleince, nemli maliyet kayplarna neden olabilecek rn ve srelerin olumasna neden olabilmektedir. Deneyimler, bir rnn maliyetinin %70 ile %80inin tasarm aamasnda belirlendiini gstermektedir. retim aamasnda ise rn maliyetinin yalnzca %20 ile %30u ile ilgili iyiletirmeler yaplabilmektedir. Motorola, General Electric gibi yksek sigma seviyelerine ulam firmalar, bu baarlarn, yalnzca var olan problem zmleriyle deil, Alt Sigmay rn ve sistem tasarmlarnda uygulamalaryla salamlardr. Burada kullandklar yaklamn ad Tasarmda Alt Sigmadr. 46 Tasarmda Alt Sigma Modeli, tasarm prosesinde kaliteyi gzeterek sorunlar nlemek iin kullanlr. TRIZ (Yaratc Problem zme Teorisinin Rusa ksaltmas) gibi yeni yapsal aralarn kullanm ve aksiyomatik tasarm, Alt Sigma yaklamnn gelecekte daha da pekimesine zemin hazrlar. 47

45

Akn Polat; Tasarm Srecinde Alt Sigma: Alt Sigma Metodunun Toplam Kalite Ynetimi ve Tasarm Srelerindeki Yeri http://www.kalder.org.tr/preview_content.asp?contID=752&tempID=1&regID=2 S.P.A.C.; Age., s.44. Larry R. Smith; Alt Sigma Tasarm, ev: Didem Doran, Alt Sigma Forum Magazine, Kasm 2001, ss.23-38.

46 47

111

Prosesten beklenilen ASL Hedef USL

Prosesten beklenilen ASL Hedef USL

Hatalar

Hatalar

Hatalar

Hatalar

Prosesten elde edilen

Prosesten elde edilen

ekil 3-3: Mteri limitleri ve hatalar grafii

Kaynak: S.P.A.C.; Alt Sigma Mkemmellik Modeli Nedir?, S.P.A.C. Danmanlk irketi Yaynlar, Ankara, 2003, s.44.

3.4. Alt Sigmann Alt lkesi 3.4.1. Mteri odakllk

Alt Sigmada en byk nem, mteriye odaklanmaya verilir. Alt Sigma performansnn lmleri mteri ile balar. Alt Sigmann salad iyilemeler, mteri memnuniyeti ve deeri zerinde yapt etki ile tanmlanr. Alt Sigma, iin mteri gereksinimlerini, eriilen performansn bu gereksinimlere kyasla lmn neden ve nasl tanmlayabileceini, yeni gelimeleri ve karlanmam talepleri nasl takip edeceini inceler. 48 Alt Sigma ynteminde, mteri beklentileri esas alnarak apraz fonksiyonlu ekiplerle hedef alanlarda iyiletirme almalar yaplr. Ekipler, firmadaki mteri tatminini etkileyen tm sreleri belirler. Analiz sonucunda toplam mteri tatmini iin iyiletirme almalar yaplr. Bu sonular sadece d mteri iin deil, ayn zamanda i mteri iin de baarl bir ekilde uygulanabilir. 49

48 49

Arzu Atabek; retim ve Kalite yiletirmede ada zm: 6 Sigma, Otomasyon Dergisi, Eyll 2004, s:94-97. Gwen Fontenot- Alicia Gresham- Ravi Behara; Six Sigma in Customer Satisfaction, Quality Progress, Aralk 1994, s.73-75.

112

3.4.2. Verilere ve gereklere dayal ynetim

Son yllarda lme, bilginin ynetimine, biliim teknolojilerine vb. verilen neme ramen i dnyasnda ok sayda kararn hala fikir ve varsaymlara dayal olarak alnd bilinmektedir.50 Alt Sigma uygulamalarnn ilk basama i performansn tahmin etmek iin gerekli anahtar kilitlerin belirlenmesidir. Bu anahtar kilitler daha sonra kritik deikenleri anlamak ve sonular optimize etmek iin kullanlr. Daha ak bir ifade ile Alt Sigma, verilere dayal karar ve zmleri desteklemek iin yneticilerin u iki temel soruyu cevaplamalarna yardmc olur: 51
Hangi veri/bilgilere gerekten ihtiya var. Bu veri/bilgileri en fazla yarar salayacak ekilde nasl kullanabilirim.
3.4.3. Srece odaklanma, ynetim ve iyiletirme

Alt Sigmada sreler eylemin olduu yerler olarak grlmektedir. Alt Sigma, sre ne olursa olsun (rn veya hizmet tasarm, performans lm vb.), sreci baarnn anahtar olarak grmektedir. 52 Bugne kadar Alt Sigma almalarnn en kayda deer atlmlarndan biri, srelerde baarl olmann yalnzca gerekli bir beceri olmadna, mterilere bir deer sunarken rekabet gcn arttran bir yap kurma yntemi olduuna lider ve yneticileri ikna edebilmesidir. 53
3.4.4. Proaktif ynetim

En basit anlatmla, proaktif olmak, olaylardan nce harekete gemek demektir. Gerek hayatta proaktif ynetimin anlam; iddial hedefler belirlemek ve onlar sk sk gzden geirmek, ncelikleri net olarak belirlemek; sorun zmekle uramak yerine, sorunlarn ortaya kmasna meydan vermemek; ilerin yrtlme biimini kr krne savunmak yerine, bunlar niin yaptmz sorgulamak demektir. 54
50 51 52

Neuman -Pande- Cavanagh; Age., s.45. http://www.procen.com.tr/altisigma.htm Erhan Ada - Burcu Aracolu - Yiit Kazanolu; Trk letmelerinde Verimlilik Art in Alt Sigma Ynetim Sistemi Modeli, Yneylem Aratrmas/Endstri Mhendislii XXIV. Ulusal Kongresi, Haziran 2004, s.1-12. Neuman -Pande- Cavanagh; Age., s.46. Neuman -Pande- Cavanagh; Age., s.46.

53 54

113

3.4.5. Snrsz ibirlii

Snrszlk, i baars iin Jack Welchin deyilerinden birisidir. irketin tedarikileri, mterileriyle ve irket alanlarnn da birbirleriyle kuracaklar ibirliinin getirecei frsatlar byktr. Mteriye deer oluturmak iin ortak almas gereken gruplar arasndaki rekabet ve irtibatszlklardan dolay her gn milyarlarca dolar masada braklr. Alt Sigma, insanlarn byk resimdeki yerlerini grmelerini ve faaliyetler arasndaki ilikileri anlamalarn salayarak i birlii frsatlarn arttrr. Alt Sigmadaki snrsz ibirlii, karlksz fedakrlk anlamnda deildir. Bununla birlikte son kullanclarn gerek ihtiyalar ile prosesler arasndaki ilikilerin anlalmasn gerekli klar. Ayrca mteri ve proses arasndaki ilikiden elde edilen bilginin tm ilgili ahs ve birimlere yarar salayacak ekilde kullanmn ngrr. 55

3.4.6. Mkemmele yneli, baarszla kar hogr

Bu son ilke kendi iinde elikili gibi grnebilir. Nasl hem mkemmele ulamay isteyip hem de baarszla kar hogrl olunabilir ki? in znde, bu iki dnce birbirini tamamlamaktadr. Hibir irket, yeni dnceler ve yaklamlar retmeden (ki bunlar da her zaman bir risk tar) Alt Sigmaya yakn bir noktaya ulaamaz. Daha iyi bir hizmete, daha dk maliyetlere, yeni becerilere vb. gtren (yani mkemmele ok yaklatran) bir yol olduunu gren kiiler, muhtemel baarszln sonularndan da ok korkuyorlarsa, hibir zaman bu yeni yolu denemeye kalkmazlar. Bu durumda sonu: durgunluk, rme ve lmdr. 56
3.5. Alt Sigmann Hedefleri 3.5.1. Hatalarn azaltlmas

Hata veya bir baka deyile kusur; bir ihtiya, beklenti ve spesifikasyonlar karlayamama durumudur. Tedarik edilen parann reddi, retimde yeniden ileme ve hurdann olmas, mteriden ikyet gelmesi veya geri dne sebep olan tm unsurlar hata/kusur olarak tanmlanr. 57
55 56 57

http://arveo.port5.com/6sigma.html Neuman -Pande- Cavanagh; Age., s.47. Honeywell Authot Team, Corporate Sigma Calculation Methods, Version 3.0, Honeywell

114

Alt Sigma performansna ulamadaki hedef, bir srecin Alt Sigmasnn yani deikenliin standart sapmalarnn mterinin talepleri dorultusunda belirlenmi snrlar ierisine ekilmesi yoluyla, deikenlii azaltmak ya da daraltmaktr. Bu, pek ok rn, hizmet ve sre iin ok byk ve son derecede deerli bir iyiletirme anlamna gelir. 58 Sigma seviyesi ile hata oran arasndaki iliki grafii ekil 3-4te gsterilmitir.
Hata Oran (Kusur) 100000 80000 60000 40000 20000 5000 1000 500 3.4 1 2 3 4 5 6

Sigma Seviyesi

ekil 3-4:Proses sigma seviyesi ile hata oran (DPMO) grafii

Kaynak: Kevin Linderman; Journal of Operations Management, 2003, s.194

3.5.2. Kalitenin artrlarak maliyetlerin azaltlmas

Daha nceleri kalite, mamule yaplan bir katk olarak deerlendirildii iin kalitenin maliyetlerin artna sebep olduu ifade edilmekteydi. Yani klasik anlamda kalite ve maliyet birbirleriyle elien bir durum gibi grnp, kalite artnca maliyetlerin de artt kabul edilmekteydi. Gnmzde ise bunun byle olmad yani kaliteye yaplan bir birimlik harcamann, maliyeti ayn oranda artrmad, hatta belli bir zaman sonra maliyetlerde bir dmeye sebep olduu grlmtr. 59
58 59

Neuman -Pande- Cavanagh; Age., s.55. Selami zcan; ISO 9000 Standartlarnn Uygulanmasnda Ortaya kan Kalite Maliyetleri Analizi, Cumhuriyet niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaynlanmam Doktora Tezi, 1998, s.243-244.

115

Bugn artk dk kalitenin retici firmalar iin daha maliyetli olduu kabul edilmektedir. Birok retici firmann kalite maliyeti yksektir dncesi ile kaliteyi dk tuttuu ve pazar payn kaybettii bir gerektir. Gemite uygulanan geleneksel maliyet muhasebesi teknikleri, sadece ktlarn miktarna nem verilmesine, kaliteli mamul retimine gereken nemin verilmemesine ve dardan hammadde/malzeme tedarikinde sadece satn alma fiyatnn dikkate alnmasna sebep olmutur. 60 Alt Sigma etkin bir ekilde uygulandnda: 61
Yksek kalitede bir rn ilk seferde retememek, yeniden ileme, hurdaya

ayrlan rnlerin maliyeti, fazla mesai gibi zaman ve maliyet kaybnn minimum seviyeye drlmesi,
retim ve rn kalitesinin artmas, Mteri beklentilerinin daha iyi belirlenerek, srekli mteri memnuniyetinin

salanmas,
Pazar paynn arttrlmas, Datm ve kalite performansnn arttrlmas, Daha uygun tasarmlar yaplarak retilebilirliin arttrlmas, Tm proseslerde kayplarn en aza indirilmesi salanmaktadr.

3 ile 4 sigma kalite dzeyinde alan bir iletmede milyonda kusur saylar 66800 ile 6210 arasnda deiim gstermektedir. Bu kusur oranlar, toplam gelirlerin %25inin kusur nedeni ile kaybedilmesi demektir. Alt sigma yaklam milyonda 3.4 kusur veya hatay hedefleyerek bu olumsuzluklar ortadan kaldrmay amalar. 62 Alt Sigma yaklamnda sigma seviyesi ile kalitesizlik maliyeti arasnda ciddi bir iliki vardr. Bu iliki Tablo 3-8 grlmektedir. 63

60 61 62 63

Muhittin imek; Toplam Kalite Ynetimi, Alfa Yaynlar, stanbul, 2004, s.229. Mehtap Aydn; Alt Sigma, http://www.destekdan.com/bilgi/6%20sigma.htm Fred Love; Six Sigma: What Does It Really Mean? Informed Outlook, Volume 3, Number 19, 1999, ss.12-23. http://sixsigmatutorial.com/Six-Sigma/Six-Sigma-Capability-Improvement.aspx

116

Tablo 3-8: Sigma deeri ve zayf kalitenin maliyeti arasndaki ilikisi Baar
0.840 0.870 0.900 0.930 0.935 0.940 0.945 0.950 0.955 0.960 0.965 0.970 0.975 0.980 0.985 0.990 0.995 0.998 0.999 0.9995 0.99975 0.9999 0.99998 0.9999966

DPMO
160000 130000 100000 70000 65000 60000 55000 50000 45000 40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 2000 1000 500 250 100 20 3.4

Sigma
2.50 2.63 2.78 2.97 3.01 3.05 3.10 3.14 3.20 3.25 3.31 3.38 3.46 3.55 3.67 3.82 4.07 4.37 4.60 4.79 4.98 5.22 5.61 6.00

Cp
0.83 0.88 0.93 0.99 1.00 1.02 1.03 1.05 1.06 1.08 1.10 1.13 1.15 1.18 1.22 1.27 1.36 1.46 1.53 1.60 1.66 1.74 1.87 2.00

COPQ
%40

%30

%20

%10 %5

Kaynak:http://sixsigmatutorial.com/Six-Sigma/Six-Sigma-Capability-Improvement.aspx

Gnmzde birok firmann ile drt sigma aralnda alld gz nne alndnda kalitenin maliyeti, gelirin %15 ile %25ini oluturur. Hlbuki firma Alt Sigma kalite seviyesini yakaladnda, kalite maliyeti %5in altna der. 64 Bu durum ekil 3-5de grlmektedir.

64

Paul Keller, Does Six Sigma Work in Smaller Companies?, http://www.isixsigma.com

117

35 30 25 Kalitesizlik 20 Maliyeti (%) 15 10 5 0 2 Sigma 3 Sigma 4 Sigma 5 Sigma 6 Sigma Sigma Seviyesi

ekil 3-5: Sigma seviyeleri ve kalitesizlik maliyeti grafii

Kaynak: http://sixsigmatutorial.com/Six-Sigma/Six-Sigma-Capability-Improvement.aspx

3.5.3. Kritik mteri taleplerinin karlanmas

irketler kr elde etmek zere faaliyetlerini srdrmektedirler. Kazan elde ederek para kazanmann yegne yntemi ise, mteri beklentileri dorultusunda rn veya hizmet retip satmaktr. Bu durumda irket srelerindeki her ile mteri beklentileri arasnda bir iliki olmaldr. Mteri beklentileri ve irket krllyla olmayan iler, ancak ve ancak katma deersiz ilerdir. irketlerin baars, mteri beklentilerini karlama yetenekleriyle dorudan ilikilidir. Mteriler, reticilerden rn ve hizmetleri zamannda, hatasz ve en dk fiyatla temin etmek isterler. reticiler de, mteri beklentilerine cevap verebilmek iin, i operasyonlarnda en dk maliyetle, hatasz ve en az evrim sreleriyle rn ya da hizmet retmeye alrlar. Bu entegrasyon ne kadar gl olursa, retilen i de o kadar salkl ve katma deerli olur. Sonu olarak, mteri beklentilerini doru ve dinamik olarak alglamak, baarnn nemli anahtarlarndan birisidir. 65 Mteri odakl alma biimi, Alt Sigmann en nemli zelliklerinden birisidir. Mterilerin rnlerde veya hizmetlerde ne gibi zelliklerin bulunmasn istediklerini reticiler hibir zaman doru bir ekilde bilemezler. Mteri isteklerinin
65

S.P.A.C.; Age., s.60-61.

118

neler olduunu renmenin en doru yolu mterilere bunlar sormaktr. Odak mteri gruplar oluturularak yaplacak olan odak grmeleri yolu ile mterilerin ihtiyalar belirlenebilir. Mteri istekleri farkl dzeylerde karmza kmaktadr: 66
Beklenilenler: Bunlar mterilerin rnn veya hizmetin bir paras olduunu

dndkleri, varsaydklar zelliklerdir. rnein, yeni bir otomobil satn aldmzda bunun minimum gvenlik gereklerine uyduu varsaylr.
Konuulanlar: Mterilerin rn veya hizmette bulunmasn istediklerini

syledikleri belirli zelliklerdir. Bu zellikler yazl veya szl olarak iletilebilirler.

Konuulmayanlar: Mterilerin rn veya hizmetlere ilikin olarak dile

getirmedikleri zelliklerdir.
Heyecanlandranlar: Bir rn veya hizmetin beklenmeyen zellikleri bu grupta

deerlendirilebilir. rnek vermek gerekirse, Japonlarn 80li yllarda otomobillere koyduklar bardak tutucular bu gruba girer. Sonralar ABDde de otomobil reticileri mterilerinin ne istediklerini sormular ve mterilerin bardak tutucular ilk srada istediklerini grmlerdir. Zaman iinde bardak tutucular otomobillerde standart bir ekipman durumuna gelmitir. Herhangi bir Alt Sigma iyiletirme abasnda en nemli basamak, mterinin ne istediinin en iyi ekilde tanmlanmas ve mterinin kalite iin kritik parametrelerinden yola klarak hatalarn tanmlanmasdr.67
3.5.4. Srekli iyiletirme ve gelitirme

Sre, i veya d mteriden gelen bir girdi - talep, bilgi ya da hammadde - ile balayan ve bu girdiye katma deer katlarak belirli bir kt reten birbiriyle balantl ilemler dizisidir. Temel sreler blmler boyunca alan ve birok alt sreten oluan srelerdir. Bir iletme srelerini belirlemeye temel srelerden balamal ve iletmenin esas amacyla bu srelerin amalarnn paralelliine odaklanmaldr.68 Bir organizasyonun hatasz kt retebilmesi iin, tm srelerinde sfr hatay yakalayan bir sonuca odaklanmas gereklidir. Bunun anlam, mteriye sfr hata

66 67

Guinta, R. Lawrence-Praizler, C. Nancy. The QFD Book, New York,1993, s.35. Kevin Linderman, Roger G. Schroeder, Srilata Zaheer, Adrian S. Choo, Six Sigma: a goal-theoretic perspective, Journal of Operations Management, 2003, ss:193-203. Yneylem Aratrmas/EndstriMhendislii XXIV. Ulusal Kongresi, Similasyon , Haziran 2000.

68

119

dzeyinde rn/hizmet satmak veya sre sonucunda, yani son muayene deney srecinde sfr hatay hedeflemeyi gerekli klar. TKY veya dier yaklamda temel varsaym tm alanlarn sreleri ynetmeleri ve bu aamada klasik anlamda PUKO dngsnn kullanm sz konusudur. Ancak burada en nemli problem, srelerini yneten alanlarn, sreleri ile ilgili olarak ne kadar doru bilgi aktardklar yada kendi srelerinde hatay ayklamaya odaklanrken, ne lde bir sonraki srece optimal kt verme isteklilii iinde olacaklardr. Son analizde tm kalite yaklamlar bireysel ve blmsel bazda en iyi olma yarn krkleme eilimini tamaktadrlar. Bu tespitin anlam, rnein bir hizmet iin yedi temel sreci olan ve her bir srecinde %95 hataszlk dzeyine sahip bir iletmenin kmlatif hataszlk oran, %95(%95)(%95)(%95)(%95)(%95)(%95) = %70dir. Alt Sigma yaklam, Demingin deikenliin minimize edilmesi yaklamndan yola kar. Bir organizasyonun retim sreci yani kt kalitesinde oluan hatalarn deikenlii, bilnosuna kanlmaz olarak nemli oranda kr ve zarar eklinde kaydedilmektedir.69 Alt Sigma performansn gerekletirmek iin temelde yaplmas gerekenler, srelerin analizi ve iyiletirilmesidir. Gerektii yerde radikal kararlar alnarak yeni sreler gelitirilebilir. 70 Alt Sigma, sre iyiletirmelerde 5 aamal bir metodoloji izlemektedir: 71
1. Frsatlarn Tannmas: Alt Sigma projelerinin ama ve kapsamnn

tanmland aamadr.
2. Performans lm: Harcanacak emek ve kaynaklarn boa gitmemesi iin

mevcut durumun tm ynleriyle aklayan bilgilerin topland aamadr.

3. Frsatlarn Analizi:

Performans

lmnde

elde

edilen

bilgilerin

yorumland ve ncelikli problemlerin belirlendii aamadr.

4. Performans Gelitirme: Problemli grlen aamann etkilerinin azaltld

ya da problemin tamamen ortadan kaldrld aamadr.

69

mit ahin; Alt Sigma ve Salk Kurumlar, http://www.sabem.saglik.gov.tr/forum/ezadmin/htmlarea/files/docu ments/476_1.pdf Mehmet zkan; http://www.danismend.com/konular/stratejiyon/str_6_sigma.htm rfan Erturul; Toplam Kalite Kontrol ve Teknikleri, Ekin Kitabevi, Bursa, 2004, s.283-284.

70 71

120

5. Kontrol: yiletirme plannn ve sonularnn deerlendirildii aamadr.

Edinilen kazanlarn srdrlmesi ve arttrlmas iin neler yaplmas gerektiini ortaya koyar.
3.6. Kyaslama (Benchmarking) ve Alt Sigmada nemi

Ama ve hedeflerine ulamak isteyen irketler, performanslarn srekli izleyebilmeli ve lebilmelidir. Genelde irketler baarlarndaki gelimeleri grebilmek iin gemiin verileri ile imdiki verileri karlatrrlar ve arada nemli bir fark var ise, iletmenin gelitiinden sz ederler. Ancak, modern iletmeler artk bu tr yntemlerin baary belirlemede yeterli olmadn bilmektedirler. O halde irketlerin performanslarn, konusunda en iyi olan irketler ile kyaslamak gerekmektedir. Dolaysyla kyaslama ya da benchmarking irketlerin i dnyasndaki hzl deimelere ayak uydurmalar, rakiplerine yetimeleri ve hatta onlar gemeleri iin nispeten kolay uygulanabilen baarl bir yntem olarak kabul grmtr. 72 Benchmark kelimesi sabit nokta, referans demektir. Kyaslama, benchmarking i tam karlamamaktadr. Bir tarife gre; bir rn veya irketin mteri ihtiyalarn hedef seerek performansnn, piyasadaki en iyi olarak kabul gren irket veya rn ile karlatrlmasn esas alan bir yntemdir. 73 Bir baka adan ise benchmarking (kyaslama); irketlerin sektr iinde veya sektr dnda kendine rakip veya rakip olmayan dier irketlerle performansnn, kritik mteri ihtiyalarnn karlanabilmesi konusunda hangi tr faaliyetlerin gerekletirilmesi gerektiinin belirlenerek sz konusu gelitirme faaliyetlerinin veya grevlerinin yaplmasdr. 74 Dier bilim adamlarna gre ise Benchmarkingin u tanmlar yaplmtr: En iyi uygulamalardan renmeyi salamak iin aratrma yapmaktr (Camp, 1989). rgtsel gelimeyi salamak iin, kendi alanlarnda en iyi olarak bilinen rgtlerin rnlerini, hizmetlerini ve srelerini deerlendirmek iin sistematik bir sretir (Spendolini, 1992). Kendi alannda nl ve en gl rakiplere kar, rnlerin, hizmetlerin ve srelerin srekli deerlendirilmesidir (Zairi, 1994). Kyaslama iki eydir: rgt-d standartlar kullanarak amalar oluturma ve daha da nemlisi; bu
72 73

Erturul; Age., s.285. Mahesh, Chandra. Total Quality Management in Management Development, Journal of Management Development MCB niv. Pres, Vol: 12, No: 7, July 1993, s.21. Vaziri, H. Kevin. Using Competitive Benchmarking to Set Goals, Quality Progress, October 1992, s.81.

74

121

amalara ulamak iin onlardan renmedir (Boxwell, 1994). Bilgiyi ve en iyi uygulamalar tanma, paylama ve kullanma srecidir (APQC, 1995). Kyaslamada anahtar unsurlar:
rgtsel analiz, Takm almas, Kritik Baar Faktrleri, Veri toplama, Temel felsefenin kavranmas, Paylam

olarak sralanabilir. 75 Baz firmalar kendi proseslerini daha yetenekli klmak iin spesifikasyon snrlarn geliigzel seerek, Cp deerini suni bir ekilde bytebilirler. retim srecini gelitirmeden, bu ekilde elde edilen endeks deeri, firmann kendi kendisini aldatmasndan baka bir ie yaramaz. Bu nedenle spesifikasyon snrlarnn seilmesinde kyaslama ynteminin uygulanmas nerilir. Sz konusu firma, pazarda ve kalitede lider olan firmann kulland spesifikasyon snrlarn kullanmal ve proses yetenek endeksini bu ekilde hesaplamaldr. 76 Srekli gelime ve iyiletirmeyi esas alan Alt Sigmada ncelikle neyin kyaslanacana ve kyaslamaya esas oluturan rnein belirlenmesine ihtiya vardr. Firma durum analizi yaparak kendisinin nerede olduunu ve nerede olmas gerektiini belirlemek iin hedeflerini ve performans ltlerini ortaya koyarak hangi alanda kimlerle kyaslama yapacan belirler. Daha sonra sre ve sonu kyaslama tekniklerinden hangisinin uygulanacana karar vererek kyaslanacak rgtleri inceler, veri toplar, toplanan verilere bal olarak analiz yapar, sonular deerlendirir, hareket planlar oluturur ve eyleme geer. 77 ekil 3-6de bir kyaslama yntemi gsterilmitir.

75 76 77

12. Ulusal Kalite Kongresi, Eitim rgtlerinde Kyaslama (Benchmarkng), http://www.kalder.gov.tr Mete irvanc; Kalite in Deney Tasarm-Tagui Yaklam, Literatr Yaynlar, stanbul, 1997, s.82. Erturul; Age., s.285.

122

BZ B A A R I F A K T R L E R SORU 1 NELER KARILATIRALIM? SORU 2 BZ NASIL YAPIYORUZ? B A A R I F A K T R L E R

Kendi Verierimiz Bilgilerin Deerlendirmesi

SORU 3 EN Y KM?

irket D Veriler

SORU 4 ONLAR NASIL YAPIYORLAR?

RAKPLER ekil 3-6: Kyaslama yntemi grafii

Kaynak: rfan Erturul; Toplam Kalite Kontrol ve Teknikleri, Ekin Kitabevi, Bursa, 2004, s.286.

Alt Sigma, firmalarda retim veya mteri memnuniyetinde etkin olarak kullanlan bir lt olduundan, firmalar kendilerini snfnn en iyileri ve rakipleri ile kyaslama iin durumlarn izleme ve srelerini iyiletirme frsat bulurlar. Bu durum firmann kendini dnem dnem izlemesine imkn salar.78

78

Ravi S. Behara- Gwen F. Fontenot- Alicia Gresham; Customer Satisfaction Measurement And Analysisusing Six Sigma, International Journal of Quality&Reliability Management, MCB University Press Vol: 12, No: 3, 1995, s:918.

DRDNC BLM ALTI SGMA ALIMALARINDA KULLANILAN STATSTK TEKNKLER

Bir iletmede Alt Sigma uygulanrken tm tekniklerin kullanlmas gerekmez. letmeler srelerine uygun olan tekniklerden bir veya bir kan kullanabilirler. Bu blmde Alt Sigma uygulamalarnda en sk kullanlan tekniklerden bahsedilecektir.
4.1. Beyin Frtnas

Beyin frtnas, 1930larda ABDde Alex F. Osborn isimli bir aratrmacnn, i grenlerin hayal gcn gelitirmeye ilikin almalar esnasnda oluturduu, bir grup almas yntemidir. Ama, hibir engelleme olmakszn olabildiince hayal gcne dayal neriler oluturmaktr. Her bir grup yesi, hibir engelleme olmakszn dilediince neri gelitirebilir ve syleyebilir. Her neri, dier yeler tarafndan bir uyarc olarak kabul edilir ve ortaya atlan neriyi nitelik olarak gelitirmeleri beklenir. Oturum sresince eletiri kabul edilemez. 1 Beyin frtnas, daha ok dnce oluturmak iin belli sayda bireyden oluan bir grubun herbir yesinin kapasitesinden yararlanmay amalar. Grup yelerinden her birinin dncesi problemleri zme grubunu dourur. Beyin frtnas iki evreden oluur: 2
ok sayda dnce, bu dncenin kalitesine baklmakszn aratrlr. Daha sonra dncelerin kalitesi konusunda ayrm yaplr.

Beyin frtnas, baz konularda ember yelerinin problemi analizlerinde kolaylk salar. Bunlar yle sralanabilir: 3
Her eyden nce istekli alma grubu, eitli konular hakknda bir liste tarif

eder.
Grup, bir sorunun incelenmesi evresinde yeni dnceler ortaya karmak iin

olaylar aratrma, nedenleri aratrma, zmleri aratrma ve ortaya konan aralarn aratrlmas frsatn bulur.
eitli fikir ve bilgilerin elde olmamas halinde kalite kontrol emberlerini

devreye sokmak mmkn olur.

1 2 3

rfan Erturul; Toplam Kalite Kontrol ve Teknikleri, Ekin Kitabevi, Bursa, 2004, s.56. Muhittin imek; Toplam Kalite Ynetimi, Alfa Yaynlar, stanbul, 2004, s.268-269. imek; Age., s.272.

124

Beyin frtnas ayrca deney tasarmnda dnlen etkenlerin doru bir ekilde belirlenmesinde kullanlr. 4
4.2. Sebep-Sonu Diyagram

Sebep-sonu diyagram, proseste ortaya kan bir hatann muhtemel tm sebeplerini gsteren bir diyagramdr. Hata belirlendikten sonra, ilgili tm ahslar bir araya toplanarak beyin frtnas uygulamas yaparlar ve bylece sz konusu hatann muhtemel sebepleri tespit edilir. Tespit edilen ana sebepler ve ana sebepleri etkileyen tali sebepler bir balk kl eklinde gsterilir. Bundan dolay sebep-sonu diyagramna balk kl diyagram da denir. 5 Kalite iyiletirmede bir hayli baarl bir ara olarak kullanlan sebep-sonu diyagramnn oluturulmas iin ilk nce ana nedenler belirlenir. Sebep-sonu diyagramn oluturan ana nedenler 4M olarak adlandrlan Makine (Machinery), nsan gc (Manpower), Yntem (Methods) ve Malzeme (Materials) faktrlerinden oluur. Bu durum ekil 4-1de gsterilmitir. 6

NSAN GC

MALZEMELER

PROBLEM

YNTEMLER

MAKNELER

ekil 4-1: Sebep-sonu diyagram ana nedenler

Breyfogle III, W. Forrest. Implementing Sig Sigma: Smarter Solution Using Statistical Methods, John Wiley and Sons Inc., New York, 1999, s.257. Mahmut Kartal; statistiksel Kalite Kontrol, afak Yaynevi, Erzurum, 1999, s.268-269. http://web2.concordia.ca/Quality/tools/12fishbone.pdf

5 6

125

1940n ortalarnda Dr. Kaoru Ishikawa tarafndan bulunan sebep-sonu diyagramnda takm tarafndan beyin frtnas yntemi kullanlarak nce bir sorun belirlenip bu soruna sebep olabilecek en nemli ana nedenler belirlendikten sonra her ana nedeni etkileyen en nemli alt nedenler iaretlenir. 7 rnek bir sebep-sonu diyagram ekil 4-2deki gibidir.

ANA SEBEP TAL SEBEP

HATA

TAL SEBEP ANA SEBEP

ekil 4-2: Sebep-sonu diyagram grafii

Kaynak: Mahmut Kartal; statistiksel Kalite Kontrol, afak Yaynevi, Sivas, 1999, s.40.

Sebep sonu diyagram; sebepleri sayma, dalm analizi ve proses analizi eklinde olabilir. Bunlar ayn ilkeye dayanmakla beraber aralarnda ufak farklar vardr. En ok kullanlan sebepleri sayma diyagram eidi rneklerinden biri ekil 4-3de gsterilmitir. 8

Steven H.Hoisington- Earl Nauman; Customer Centered Six Sigma: Linking Customers, Process Improvement, and Financial Results, Quality Press, 2000. Mustafa Akkurt; Kalite Kontrol-Excel Destekli, Birsen Yaynevi, stanbul, 2002, s.230.

126

KAYGAN YOL Buz-Kar Ya Yamur

SRC KUSURU Tehlikeli Sr Kt Refleksleri Yava Src Uykulu Tecrbesiz

kili

OTOMOBL KAZASI Lastik Anmas alma Basnc Ar Hz Ar Scaklk ivi Gaz Pedalnn Kilitlenmesi Direksiyon Dilisinin Krlmas Anm Fren Balatas Fren Arzas

PATLAK LASTK

MEKANK ARIZA

ekil 4-3: Sebepleri sayma tipi sebep-sonu diyagram rnei

Kaynak: Mustafa Akkurt; Kalite Kontrol-Excel Destekli, Birsen Yaynevi, stanbul, 2002, s.231.

4.3. Histogram

Tm tekrarlanan olaylarn bir deikenlii vardr. Olmamas imknsz olan bu deikenliin bir sonucu olarak herhangi bir rnekteki iki lm tamamen birbirinin ayns olamaz. Ayn kiloda iki insan, ayn sa rengine sahip iki insan, ayn srete retilmi iki otomobil lastii olamaz. Histogram verilerin grsel olarak sunulduu zel bir grafik trdr. Histogramda hemen hemen birbirine zde eylerin lmlerindeki deiiklikler gsterilir. Frekans dalmnn bir ekli olan histogramda herhangi bir srecin iinde yer alan deiimlerin miktar ortaya kartlr.9 Histogramlar retim srecinden alnan gzlemlerin dalmn ve sklk deerini belirleyerek spesifikasyonlarla mevcut durumun karlatrlmasn salar. 10

9 10

imek; Age., s.272. Kaoru Ishikawa; Guide to Quality Control, Asian Productivity Organization, Tokyo, 1982.

127

Bir uygulamada histogram izmenin amac, verilerin ilgin ve nemli zelliklerini ne karmaktr. Hemen her zaman kanlmaz olan en can alc soru, ne kadar ayrntnn izime konacadr. ok az ayrnt, nemli zellikleri perdelerken, dier uta bu zellikler ayrnt denizinde boulabilir. En iyi yol gsterici saduyudur ama yine de birka ana izgi belirtilebilir:11
Yorumlamay kolaylatrmas bakmndan btn snf aralklar genellikle eit

genilikte seilir. Ancak bazen bu ilkenin kullanlmamas gerekir. Eer veri kmesinde gzlemlerin ounluu araln grece dar bir parasnda toplanm, dier taraflarda geni snf aralklar kullanmak daha doru olabilir. Bu yapldnda histogramdaki dikdrtgenlerin ykseklikleri deil, alanlar sklklarla orantl olmaldr.
Gzlemlerin aral stste binmeyen snflara yle blnmelidir ki, belli bir

gzlem bu snflardan birinin, ama yalnz birinin iine dmelidir. Snf aral snrlarnn, verilerdekinden daha kk birimlerle belirtilmesiyle bu salanabilir.
Snf aralklarnn orta noktalarnn, o snftaki gzlemleri iyi temsil etmesinin

salanmas nemlidir. Bunun nedeni histogramn daha gvenilir bir grsel gsterim sunabilmesini salamaktr. Histogramda snf says 5 ile 20 arasnda olmaldr. Snf saysn belirlemede aadaki Sturgess kaidesine uyulmas tavsiye edilir:12
k = 1 + 3.32 log(n)

Burada k snf saysn, n ise veri saysn belirtir. Bir histogramn etkili bir ekilde kullanlabilmesi ve yorumlanabilmesi iin retime ait tolerans snrlarnn da bilinmesi gerekir. Aada ekil 4-4da gsterilen eitli histogramlara ait yorumlar u ekilde yaplabilir: 13
Proseste yaplabilecek kk deiiklik kusurlu retime sebep olabilir. Biraz

saa kayacak ekilde proses ayarlanmaldr.

retim kontrol altnda deildir. Kusurlu rnler sz konusudur. rnekleme hatas yaplmtr. Belli bir deerin altnda veri yoktur.

11

Paul Newbold; letme ve ktisat iin statistik, ev: mit enesen, Literatr Yaynlar, Yayn No:44, stanbul, 2000, s.36. Heinz Kohler; Statistics for Business and Economics, U.S.A.: Scott, Foresman and Company, 1988, s.50. Hdaverdi Bircan-Selami zcan; Excel Uygulamal Kalite Kontrol, Yarg Yaynlar, Ankara, 2004, s.120.

12 13

128

Alt Snr

Tolerans Aral

st Snr

Alt Snr

Tolerans Aral

st Snr

(a)

(b)

Alt Snr

Tolerans Aral

st Snr

Alt Snr

Tolerans Aral

st Snr

(c) (d) Kaynak: Mahmut Kartal; statistiksel Kalite Kontrol, afak Yaynevi, Sivas, 1999, s.34.

ekil 4-4: Farkl prosesler iin histogramlar

Snf saysnn belirlenmesinde aadaki Tablo 4-1den de yararlanlabilir. 14

Tablo 4-1: Veri saysna bal olarak kullanlacak snf says Veri Says Snf says

50den az veri iin 50 ile 99 aras veri iin 100 ile 249 aras veri iin 250den fazla veri iin

5 ile 7 aras 6 ile 10 aras 7 ile 12 aras 10 ile 20 aras

14

http://quality.dlsu.edu.ph/tools/histogram.html

129

Snf says belirlendikten sonra snf aralklarnn genilik ve limitleri belirlenir. Snf aral, veri araln toplam snf saysna blmekle elde edilir. Snf limitlerini yle seilmeli ki herhangi bir veri verilen limitlerin dnda kalmasn. Bu her limite mantki ondalk deerleri eklemek ile yaplabilir. 15 ekil 4-5de bir histogram rnei verilmitir.

ekil 4-5: Bir histogram rnei

Kaynak: http://www.spcforexcel.com/histogram.htm

4.4. Kontrol Tablosu

Kontrol tablosu, retimden alnan verilere dayanarak retimin eilimini veya lm deerlerinin dalmn grmede bir balama noktasdr. retim esnasnda ortaya kan olaylarn hangi sklkta olduunu kolayca grebilmede kullanlan, kullanm ve anlalmas kolay bir formdur. Kontrol tablolar vastasyla proseste meydana gelen zaman iindeki deimeleri mukayeseli olarak grmek mmkn olabilir. Bylece en ok karlalan hata eidi de tespit edilmi olur. 16 Kontrol tablosunda en ok dikkat edilecek unsur, verinin doru ve dikkatli bir biimde temin edilmesidir. Temin edilen verilerin kolay ve hzl bir biimde kullanlmas ve analiz edilebilmesi iin; veriler, tablo halinde dzenlenir. Her bir veri iin ayr ayr kontrol tablosu hazrlanr. 17

15 16 17

http://www.uytes.com.tr/ipk/histogram.html Mahmut Kartal; statistiksel Kalite Kontrol, afak Yaynevi, Erzurum, 1999, s.35. Dale H. Besterfield. Quality Control, 3. Bask, Prentice Hall, International Editions, 1990, s.387.

130

Tablo 4-2: llebilen zellikler iin bir kontrol tablosu KONTROL TABLOSU

rnn Ad: Metal Mil llebilen zellik: ap Spesifikasyon Limitleri: 0,9 cm 1,9 cm rnek(Numune) Bykl: 100 Frekans
0,7 0,8 0,9 1,0 1,1 1,2 1,3

Tablo No: retim Yeri: Blm: retim Tarihi: Tabloyu leyen: Boyutlar
1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 1,9 2,0 2,1 2,2

ASL

20
+ +

+ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

15

+ + + +

10
+ +

+ + + + + + + + + + + +

5
+ + + + + + + + + + +

+ + + + + + + +

Toplam

10

18

21

16

12

SL

25

131

Kontrol tablosu oluturulduu zaman verinin topland tarih, verinin tipi, parti numaras, analizi yapan kii ve proseste oluan deiikliklerin sebebini tespit etmede yararl olabilecek dier bilgilerin anlalr biimde belirtilmesi byk nem tar. 18 Eer kontrol edilecek olan zellik uzunluk, arlk, zaman gibi llebilir bir zellik ise kontrol tablosuna, llebilir zellikler iin kontrol tablosu denir. llebilir zellikler iin kontrol tablosu Tablo 4-2da dzenlenmitir.
Tablo 4-3: Niteliksel zellik gsteren veriler iin kontrol tablosu KONTROL TABLOSU

rn Ad: rn Kodu: Parti No: Toplam Adet: rnek Says:

Hata Tr etele

Tarih: Saat: Veri Toplayan: Dneler:

Hatal Adet

Kesme Hatas Selefon Bask Hatas Bask Hatas Kat (Bozuk) Hatas Krma Hatas Harman Hatas
Toplam Hata

6 9 15 8 7 5 50

Kaynak: Besim Akn; letmelerde statistik Proses Kontrol Teknikleri, Bilim Teknik Yaynevi, stanbul, 1996, s.37.

Nitel verileri toplamak iin kullanlan bir kontrol tablosu, Tablo 4-3de gsterilmitir. Yaplmas gereken ilemler ksaca yledir: nce parti bykl ve sonra da numune alma planlarndan faydalanarak rnek bykl belirlenir. Daha sonra hata tipleri alt alta yazlr ve hangi hata tipine rastlanrsa karsna etele izilir. Kontrol edilecek para says bitince, her hata tipindeki eteleler toplanr. Reddedilen kusurlu para says bilgi formuna yazlr. Bylece karlalan hata trlerinin dalm ve dzeltmenin nereden balamas gerektii konusunda aklk salanr. Bu ekilleri
18

Douglas C. Montgomery; Introduction to Statistical Quality Control, 2. Bask, John Wiley and Sons. Inc., 1991, s.119.

132

tamamlan tarihleri itibariyle sra ile ele almak suretiyle hatalarn trleri, olu ekilleri konusundaki eilimi ortaya konarak, alnan dzeltici ve nleyici tedbirlerin baar ve devamn izlemek mmkn olabilecektir. 19
4.5. Pareto emas (Analizi)

Kalite emberleri faaliyetlerinde kullanlan temel yntemlerden biridir. Pareto grafii, kategoriyle dzenlenen zellik verilerinin basit bir sklk dalmdr. 20 19. Yzylda yaam olan talyan iktisat ve ayn zamanda bir sosyolog olan Vilfredo Pareto, sonralar kendi adyla anlmaya balam olan prensibini ilk kez ekonomik ierikli olarak ortaya koymutur. 21 Pareto Analizi, kalite mhendisleri tarafndan en ok kullanlan bir tekniktir. 22 Problemlerin nedenleri genellikle Pareto prensibine uyar. 80e 20 kural olarak da bilinen bu prensip; sonularn yaklak %80inin, sebeplerin %20sine bal olarak ortaya ktn savunur. Kantitatif bir anlatmla makinelerin, hammaddelerin ve operatrlerin %20si, problemlerin %80ine sebep olmaktadr. Bir dier rnee gre; mli varln %80inin, halkn %20si tarafndan kontrol edildii tespit edilmitir. Baka bir rnee gre; bir retim srecinde ortaya kan hurda veya iilik maliyetinin %80i, olas sebeplerin %20sinden kaynaklanmaktadr. 23 Pareto analizi, en nemli birka konu veya sorun zerinde younlatndan ve nceliklerin belirlenmesine yardmc olduundan verimlilik analizi iin yararldr. Pareto diyagramnn oluturulmasnda izlenen yntem admda incelenebilir: 24
Verilerin toplanmas: Rakamsal veriler ve bilgiler tablolar aracl ile elde

edilir.
Verilerin snflandrlmas: Elde edilen veriler en byk deerden en ke

doru snflandrlr.

19 20 21 22

Besim Akn; letmelerde statistik Proses Kontrol Teknikleri, Bilim Teknik Yaynevi, stanbul, 1996, s.35. Montgomery; Age., s.120. Zeynep Dren; letmelerde Kalite emberleri, Evrim Basm Yaym, stanbul, 1990, s.77. Squires H. Frank., Pareto Analysis, Quality Management Handbook, ASQC Quality pres, New York, 1986, s.161. Henri Costin; Total Quality Management, The Dryden Press, Orlando, 1994, s.217. imek; Age., s.273.

23 24

133

Grafiin izilmesi: Elde edilen rakamlar bir diyagram zerinde yerletirilir.

Yatay eksende hata kaynaklar, dikey eksende hata yzdeleri ve hata saylar gsterilerek pareto grafii tamamlanr. Eer mmknse veriler normalize edilmelidir. Bylece verileri gelecekteki pareto diyagramlarnda da kullanarak deiimler gsterilebilir. 25 Pareto diyagramlar, en yksek frekanstaki ya da en yksek maliyet getiren ve ilk nce yok edilmesi gereken problemi tanmladndan Alt Sigma projelerinde de pek ok defa bavurulmas gerekli bir tekniktir. 26
rnek: Bir cvata somunu ile ilgili delme hatasnn olduu ve delme hatalarnn

azaltlmasnn amaland dnlsn. Hata tipleri ile ilgili bilgiler Tablo 4-4da verilmitir. Konu ile ilgili pareto analizi aadaki aamalarda yaplabilir. 27
Tablo 4-4: Hata tipleri ile ilgili bilgiler Hata Tipleri Kt Numaralandrma Hata Says

7 23 3 11 6 50

Okunaksz Yerini Deitirme Eksik Dier Durumlar Toplam

Pareto diyagram iin veri izelgesi hazrlanr. Bu aamada elde edilen veriler, en byk deerden en kk deere doru snflara ayrlr. Tablo 4-5de veri izelgesi dzenlemitir.

25 26 27

MESS Eitim Vakf Eitim Notlar, Problem zme Teknikleri, 2000. Walmsley Ann; Six Sigma Enigma, Report on Bussines Magazine, Ekim 1997, s.4. Erturul; Age., s.193.

134

Tablo 4-5: Pareto diyagram iin veri izelgesi

Hata Hata Tipleri Okunaksz Eksik Kt Numaralandrma Yerini Deitirme Dier Durumlar Toplam 50 Says 23 11 7 3 6

Kmlatif Toplam 23 34 41 44 50 50

Yzde (%) 46 22 14 6 12 100

Kmlatif Yzde 46 68 82 88 100

Tablo 4-5deki veri izelgesi kullanldnda elde edilecek Pareto grafii ekil 46da gsterilmitir.

Pareto Grafii
120 100 Hat a Yzdesi 80 60 40 20 0 Okunaksz Eksik Kt Num. Hata Tipleri Yerini De. Dier Dur.

ekil 4-6: Pareto grafii rnei 4.6. Gruplandrma

Gruplandrma kalite kontrol ile ilgili hatalarn nedenlerinin aratrlmasnda kullanlan bir metottur. Sanayi iletmelerinde deiik blmlerde farkl makine ve tezghlardan elde edilen hatal mallarn hangi makineden hangi ilem sonucu elde edildiinin bilinmesi nemlidir. Bu amala gruplandrma ilemi yaplarak hatal makine

135

ve

ilemlerde
28

hata

kaynaklar

aratrlarak

hatalarn

nlenmesi

mmkn

olabilmektedir.

Bir olaya ilikin derlenen verilerin kii, zaman, makine ve benzeri faktrlere gre tabakalandrlmasyla (gruplandrlmas) ilgilenilen olay hangi faktrn nasl etkiledii ya da etkilemedii daha kolayca aa kar.29 Gruplandrma, ncelikle sorunlar meydana gelmeden nleyebilmek iin iyi bir yntemdir. Bazen bir kuruluun bir sorunu olabilir ve verilerden bunun varl anlalamaz. Kusursuz gibi grnen veri ynlar arasnda gizli kalm hatalar olabilmektedir. Gruplandrma; ayrca bir sorunu paralara ayrp, her paray tek tek inceleme srecidir. Buna bir rnek vermek gerekirse, bir fabrika bydke blmlerinden birinde ok sayda hata olmakta ise yaplmas gereken, blm iindeki her grubun hata orann ayr ayr incelemektir. Bylece, sorunun blm iinde kk bir alanda tehis edilebilmesi salanm olmaktadr. 30
4.7. Kalite Fonksiyonu Yaylm (QFD)

Mteriyi tatmin etmek ve mterinin talep ettiklerini tasarm hedeflerine ve retim srasnda kullanlacak balca kalite gvence noktalarna dntrmek amacyla tasarm kalitesini gelitirmeyi amalayan bir yntemdir. 31 QFD yntemi, rnlerin ve hizmetlerin mteri ihtiyalarna gre tasarlanmas gerektii felsefesine dayanmaktadr. QFD, yeni rn tasarm veya hizmet sunumu, mevcut bir rnn gelitirilmesi, yatrm planlama konusunda ncelikli alanlarn belirlenmesi, proses ynetimi uygulamalarnn birok alanlar, teknoloji ynlendirmeli mhendislik almalar, politika ynetiminde nceliklerin belirlenmesi gibi iletme faaliyetlerinin eitli aamalarnda uygulanabilir. 32 Kalite Fonksiyonu yaylm ilk defa 1966 ylnda Yoji Akoa tarafndan Japonyada ortaya atlm ve ilk olarak 1972 ylnda Mitsubishinin Kobedeki Gemi
28 29

Mahmut Tekin; Toplam Kalite Ynetimi, 3.Bask, Ankara, 2004, s.125. Nimetullah Burnak; Toplam Kalite Ynetimi-statistiksel Sre Kontrol, Osmangazi niversitesi Mhendislik Fakltesi Yaynlar, 1997, s.54. Akn; Age., s.62. Mevhibe Ay; QFD ve Uygulama rnei, Pamukkale niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Denizli, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, 2003, s.68.

30 31

136

Tersanelerinde uygulanmtr. Bat dnyasnn QFDye olan ilgisi, Toyota irketinin 1977 ile 1984 yllar arasndaki QFD uygulamalar ile ulat baarlardan sonra olmutur. QFDnin uygulanmas ile Toyota rn gelitirme maliyetlerinde %61 azalma salam, rn gelitirme sresini 1/3 orannda ksaltm ve paslanmayla ilgili garanti problemlerini ortadan kaldrmtr. QFD, Amerikada Weror irketinde, Digital Equipment, Hewlett Packard, AT&T ve ITT gibi birok firmada baaryla uygulanmtr. Ford ve General Motors firmalar 50den fazla baarl uygulama gerekletirmitir. Trkiyede ilk uygulamay, 1994 ylnda beyaz eya reten Arelik Firmas bulak makinesi retiminde gerekletirmitir. 33 nceleri rn tasarm iin kullanlm olan QFD, hizmet endstrisi iin de ok nemlidir. QFD, hem mal ve hem de hizmet temelli irketlerde baaryla uygulanmtr. irketler, hizmetlerin gelitirilmesinde, eitim programlarnn oluturulmasnda, yeni igrenlerin seiminde ve yeni mal ve hizmetlerin tasarmnda QFD metodunu kullanmlardr. rn gelitirmede QFD metodunu kullanan firmalar, maliyetlerinde %50 orannda d, rn gelitirme zamannda %33 azalma ve verimlilikte %200 art salamlardr. 34
4.7.1. Kalite evi

Kalite Evi, QFD takm tarafndan oluturulan QFDnin temel yapsdr. Mteri istekleriyle ve bunlar karlamaya ynelik olarak belirlenen kalite karakteristiklerini ilikilendirmeye, rn zelliklerini alglamaya dayal olarak karlatrmaya, kalite karakteristiklerini objektif llere dayal olarak karlatrmaya ve aralarndaki olumlu ya da olumsuz ilikileri belirlemeye yarayan bir matrisler setidir.35 Kalite evi, QFDnin en ok bilinen eklidir. Kalite evi matrisi, Pazar aratrmalar ve kyaslama verilerinden elde edilen mteri isteklerini, yeni bir rn veya hizmet tasarmyla karlanacak makul sayda nceliklendirilmi mhendislik

32

Fatih Uysal; Kalite Fonksiyon Yaylmnn ncelenmesi, Uluda niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Bursa, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, 2000, s.22. Erturul; Age., s.276. Guinta Lawrence R.- Nancy C. Praizler; The Qfd Book, The Team Approach To Solving Problems And Satisfying Customers Through Quality Function Deployment, New York: Amacom, 1993, s.14.

33 34

35

http://www.kaliteofisi.com/makale/makaleler.asp?makale=51&ad=Yeni%20Ynetim%20Teknikleri&id=15

137

hedeflerine dntrmek iin ok sayda disiplinden uzmanlarn katlmyla olumu bir takm tarafndan yrtlr. 36 Kalite evindeki temel gr, ynetim ve renme deneyimlerini planlayp uygulayanlarn; mteri ihtiyalarn temel alarak, her eyi istekli olarak anlamaya almalar olarak ifade edilmektedir. ekil 4-7de gsterildii gibi, kalite evinde bulunan her bir odann kendisine ait bir fonksiyonu bulunmaktadr. Bu odalar mterilere en iyi hizmeti sunmak iin gerekli bilgilerle donatlmaktadrlar. 37

Oda 4 NASILlara Kar NASILlar Oda 2 NASILlar Oda 1 NEler Oda 9 NElere kar NASILlar Oda 6 NNler Oda 7 NNlere kar NELER

Oda 5 NE KADARlar

Oda 9 NE KADARlara Kar NASILlar

Oda 8 NNlere kar NE KADAR

ekil 4-7: Kalite evi grafii

Kaynak: Muhittin imek; Toplam Kalite Ynetimi, Alfa Yaynlar, stanbul, 2004, s.283.

Kalite evinin genel yapsn oluturan paralar unlardr: 38

Mteri istekleri ksmnn oluturulmas, Planlama matrisinin oluturulmas ve analizi,
36

Atilla Akbaba; Kalite Fonksiyonu Gerimi Metodu ve Hizmet letmelerine Uyarlanmas, DE Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Cilt 2, Say 3, 2000, imek; Age., s.282-283. Necmi Grsakal- Aye Ouzlar; Alt Sigma, Vipa A.., Bursa, 2003, s.166.

37 38

138

Kalite karakteristiklerinin belirlenmesi ve analizi, liki matrisinin oluturulmas ve analizi, Korelasyonlarn belirlenmesi ve analizi, Teknik kyaslamalarn yaplmas ve hedeflerin belirlenmesi, Sonulara dayal olarak gelitirme projesinin planlanmas.
4.8. Matris Diyagram

Matris analizi veya diyagram, operasyonlar, lme sistemleri, yntemler, fonksiyonlar gibi faktrler arasnda ilikiyi salar. ki faktrn ilikisi asndan nemli ve anlaml noktalarn ortaya karr. Sra ve stunlara olaylarn faktrleri yazlr. Sra ve stunun kesimesinde iliki varsa, ilikinin derecesiyle birlikte iaretlenir. liki yoksa bo braklr. Tablo 4-6de retim hatalarnn nedenlerine bal olarak matris analizi verilmitir. 39 Bir neden-sonu matrisi, temel sre girdi deikenleri ile temel sre kt deikenleri arasnda iliki kurmaya ve sonuta hangi temel sre girdi deikenlerine odaklanlmas gerektiini anlatan bir matristir. Bir neden-sonu matrisi oluturmak iin unlarn yaplmas gerekir: 40
Srecin

dokmantasyonu

yaplrken

belirlenen

srecin

temel

kt

deikenleri, matrisin stunlar halinde dikey olarak yerletirilir. Bunlar, mterinin bu srete en nemli olarak grd temel deikenlerdir.
Temel kt deikenlerine 1den 10a kadar ncelik sras verilir. Bu

deerlerden byk olanlar daha byk bir ncelii gsterir. rnein, bir kt deikeni iin 8, dieri iin 3 deeri verilmise; bunun anlam, birinci kt deikeninin dierinden mteri gznde daha byk bir ncelie sahip olmasdr.
Matrisin satrlar olarak srecin temel girdi deikenleri yatay bir ekilde

yerletirilir. Bunlar, deikenlii ve kt deikenlerinden bazlarnn kontrollerde uygun olmamalarn etkileyen deikenlerdir.

39 40

Akkurt; Age., s.250-251. Grsakal Ouzlar; Age., s.161.

139

Temel girdi deikenleri belirlendikten sonra bu deikenlerin her birinin

temel kt deikenleri zerindeki etki miktar, yine 1den 10a kadar deerler verilerek belirlenir.
kinci admda belirlenen temel sre kt ncelikleri, drdnc admda

belirlenen temel girdi deikenlerinin etki miktarlar ile arplarak toplanr.

Bu durumda temel sre girdi deikenlerinin ncelii, toplam deerlerden

veya onlarn yzdelerinden belirlenebilir. 41 Bir eksende kriterleri, dier ekseninde seenekleri gsteren L biimli bir matris olan sebep-sonu matrisi ngrlen kriterler baznda en iyi seenekleri belirlemek iin kullanlr. ncelik matrisleri iin iki uygulama mevcuttur:42
kt deikenlerini mteri ihtiyalar ile ilikilendirmek, Girdi ve proses deikenlerini kt deikenleri ile ilikilendirmek.
Tablo 4-6: retim hatalarnn nedenlere bal bir matris analizi
H a t a T i p l e r i I II III IV V VI VII VIII IX X Nedenleri 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
= Kuvvetli iliki = Orta iliki = Zayf iliki

Kaynak: Mustafa Akkurt; Kalite Kontrol-Excel Destekli, Birsen Yaynevi, stanbul, 2002, s.251.

41 42

Grsakal Ouzlar; Age., s.161. Rath&Strong Management Consultants. Six Sigma Pocket Guide, 2nd Printing, Massachusetts, 2001, s.250-251.

140

5 x 5 Matris Diyagram (L Tipi Matris), zellikle sebep-sonu ilikilerinin deerlendirilmesinde kullanlr. Bu metot, basit olmas dolaysyla tek bana risk analizi yapmak zorunda olan analistler iin idealdir. Ancak, deiik prosesler ieren veya birbirinden ok farkl akm emasna sahip ilerin hepsi iin tek bana yeterli deildir ve analistin birikimine gre metodun baar oran deiir. Bu tr iletmelerde zellikle aciliyet gerektiren ve bir an evvel nlem alnmas gerekli olan tehlikelerin tespiti iin kullanlmaldr. Bu metot ile ncelikle bir olayn gerekleme ihtimali ile gereklemesi halinde sonucunun derecelendirilmesi ve lm yaplr. Tablo 4-7de bu durum bir matrisle gsterilmitir. 43

Tablo 4-7:Risk deerlendirme karar matrisi DDET

HTMAL

1 (ok Hafif) Anlamsz 1

2 (Hafif) Dk 2 Dk 4 Dk 6 Orta 8 Orta 10

3 (Orta) Dk 3 Dk 6 Orta 9 Orta 12 Yksek 15

4 (Ciddi) Dk 4 Orta 8 Orta 12 Yksek 16 Yksek 20

5 (ok Ciddi) Dk 5 Orta 10 Yksek 15 Yksek 20 Tolere Edilemez 25

1 (ok Kk)

2 (Kk)

Dk 2

3 (Orta Derce)

Dk 3

4 (Yksek)

Dk 4

5 (ok Yksek)

Dk 5

43

http://www.isguv.com/risk_degerlendirme.htm

141

4.9. Hata Tr ve Etkileri Analizi (HTEA)

Klasik kalite kontrol sistemi ile yeni gelitirilmi Toplam Kalite Kontrol ve Toplam Kalite Ynetimi gibi sistemler arasndaki nemli bir fark, rnlerde meydana gelen hatalarla ilgilidir. Klasik kalite kontrol sisteminde hatalar, rn imal edildikten sonra yakalanmaya allr. Bu durumda hatal rnlerin maliyeti genel imalat maliyetine yklenmekte ve toplam maliyeti artrmaktadr. Yeni gelitirilmi kalite sistemlerinde ise dnce, hatalar rn imal etmeden nce tasarm aamasnda hatal mal retmeyi engellemektir. Bu ekilde bir taraftan hatal rn miktar azalacak (mmknse sfra indirilecek), buna bal hatal rn maliyeti ve bununla beraber genel imalat maliyeti de azalacaktr. HTEA olarak adlandrlan Hata Tr ve Etkileri Analizi yntemi, aklanan amaca uygun olarak, hatalar olumadan nce nlemeye ynelik bir sistem olarak ortaya kmtr. HTEA, bir rn, ilem veya hizmette meydana gelebilecek tm hasar ve hata tiplerinin sistematik analizine dayanarak, bu hasar ve hatalar nleme faaliyetlerini ieren bir yntem olarak ifade edilebilir. Ama; tasarm, proses tasarm, retim kademelerinde oluabilecek hatalar, bu kademeler tamamlanmadan nce belirlemek ve gidermektir. 44 HTEA, hatalarn trlerini ve etkilerini belirleyerek, tasarm veya sre asndan rn veya srecin karlaabilecei olas hatalar ve bunlarn etkilerini tanmak, deerlendirmek ve bunlarn oluma ihtimallerini azaltacak veya ortadan kaldracak nlemleri almak olarak tanmlanabilir. Tanmdan da anlalaca gibi HTEA, hatalar gerekletikten sonra alnacak nlemlerle ilgilenmek yerine, daha hatalar gereklemeden, gereklemesi olas hatalarn trlerini ve etkilerini belirleyerek onlarn oluma ihtimallerini azaltacak veya ortadan kaldracak nlemleri almakla ilgilenir. Hata Tr ve Etkileri Analizi, NASA tarafndan 60l yllarn ortalarnda havaclk ve uzay sanayinde Apollo projesinde uygulanmtr. 70li yllarn ilk yarsnda ABDde uak sanayinde uygulanan Hata Tr ve Etkileri Analizinin otomotivdeki ilk uygulamas ise Ford firmas tarafndan yaplmtr. Analiz Fransz irketlerince ksaca AMDEC olarak adlandrlmaktadr. Proaktif bir teknik olan HTEA; potansiyel, dier bir deyile gerekleme olasl bulunan hatalarn trleri ve etkileri ile ilgilenir.

44

Akkurt; Age., s.307.

142

1980li yllarn ortalarna kadar ABDdeki byk otomobil firmas farkl standartlar kullanyordu. Daha sonra bu farkl standartlar QS-9000de birletirildi. imdi QS-9000i kullanan firmalarn hem rn tasarmnda hem de retiminde HTEAy kullanmalar gerekiyor. 45 HTEA, her hata tr iin bir risk ncelii deeri (Risk Priority Number-RPN) oluturur. RPN deeri bydke hatann ciddiyeti artmakta ve tasarm abas iinde bu hata ile ilgilenilmesi nem kazanmaktadr. Byk RPN deerine sahip olan hatalar ncelikle tasarm srasnda ortadan kaldrlmal veya azaltlmaldr. 46 Bu analizin genelde firma iindeki mhendisler ve teknisyenler tarafndan yaplmas HTEAnn zayf yndr. Bu kiilerde rne ilikin tm teknik bilgiler bulunmakla birlikte, sz konusu kiiler olayn genelini gremezler. Bunun iin tedarikiler, mteriler, sigortaclar ve zellikle servis personeli de analiz ekibine katlmaldr. 47
Tablo 4-8: Hata olaslnn deerlendirilmesi Hata Olasl Hata Oranlar Cpk Derece

Hemen hemen kesin ok yksek Yksek

<0,33
0,33 0,51 0,67 0,83 1,00 1,17 1,33 1,50 1,67

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1

1/3 1/8 1/20 1/80

Orta

1/400 1/2000

Dk ok dk Hemen hemen imknsz

1/15000 1/150000
1/1500000

Kaynak: Necmi Grsakal - Aye Ouzlar; Alt Sigma, Vipa A.., Bursa, 2003, s.157.

45

Revelle B. Jack- Moran W. John- Cox A. Charles; QFD Handbook, John Wiley & Sons Inc., New York, 1998, s.107. Grsakal Ouzlar; Age., s.157.

46

143

Risk ncelik deeri olan RPN hesaplandktan sonra byk RPN deerine sahip olan hatalar ncelikle tasarm srasnda ortadan kaldrlmaldr. Risk ncelik Deeri, (Hata Olasl)*(Etkinin nem Derecesi)*(Hatann Saptanabilirlii) arpmndan elde edilir. rnek: E-ticaret irketi Nitwit.comdaki yneticiler ve mhendisler, on-line kataloun gncellenmesinde hibir eyin yanl gitmeyeceinden emin olmak istiyorlard. te tanmladklar sorunlardan ikisi ve yaptklar analiz: 1. Yeni bir malda yanl ssleme kullanlm. nem = 5 Meydana Gelme = 5 Belirlenme = 3 Risk ncelik Says (RS) = 5*5*3 = 75 2. Alclar bir mal iin sipari veremiyorlar. nem = 8 Meydana Gelme = 5 Belirlenme = 6 Risk ncelik Says (RS) = 8*5*6 = 240 Bu deerlendirmeyi temel alarak, siparilerin verilememesi zerinde odaklandlar ve tm yeni rn numaralarnn sipari sistemine gnderilmesinden emin olmak iin nleyici lmler yaptlar. 48 Drt eit HTEA vardr. Bunlar: 49
Sistem HTEA: Sistemleri analiz etmede kullanlr. Sistem ve alt sistemleri

analiz ederek, sistem eksiklerinden doan sistem fonksiyonlar arasndaki potansiyel hata trlerini belirlemeye odaklanr. Tasarmn neden olduu sistem fonksiyonlar ile ilikili potansiyel baarszlklara odaklanr.
Tasarm HTEA: HTEA rnn tasarm aamalarnda grlebilecek potansiyel

veya bilinen hata trlerini belirleyen, gereken takip ve dzeltme faaliyetlerine imkn salayan bir metottur.
47

Revelle B. Jack, Moran W. John, Cox A. Charles, QFD Handbook, John Wiley & Sons Inc., New York, 1998, s.109. Robert P. Neuman- Peter S. Pande Roland R. Cavanagh; Six Sigma Yolu: GE, Motorola ve Zirvedeki Dier Firmalarn Performanslarn Ykseltme Yntemleri, ev: Nafiz Gder, Dharma Yaynlar, stanbul, 2002, s.433434. Besim Akn; Hata Tr ve Etkileri Analizi, Bilim Teknik Yaynevi, stanbul, 1998, s.42.

48

49

144

Sre HTEA: Sre HTEA, sre ileyii srasnda meydana gelebilecek

potansiyel veya bilinen hata trlerini tanmlayan ve srece ynelik gereken takip ve dzeltme faaliyetlerine imkn salayan bir metottur. Tablo 4-9de bir Hata Tr ve Etkileri analizi formu ve Tablo 4-10de de bir iddet deerlendirme kriterleri tablosu verilmitir.
Tablo 4-9: Hata Tr ve Etkileri analizi formu nerilen yiletirmeler

Risk ncelik Says

HTEA tablosu soldan saa doru doldurulur. Bir rn/sre iin hata trleri belirlenir. Her hata trnn birok etkisi, her etkinin birok sebebi olabilir. Her sebebin kontrol edilmesi iin bir yntem vardr ya da yoktur. Btn bu stunlar arlklandrlr. Bylece problemler dikkat ekecek ekilde iaretlenmi olur. Tablo 4-9da bulunan terimler ksaca u ekilde aklanabilir: 50
Hata trleri: Bir ara rn, sistem ya da srecin istenen fonksiyonunu

gerekletirememesidir.
Hata etkileri: Bir sistem ya da alt sistemde ortaya kan hatann mteri

zerindeki etkisidir. Blgesel ve genel olmak zere iki tip etki sz konusudur. Blgesel etkide dier paralar etkilenmez. Genel etkide dier fonksiyonlar ve paralar etkilenebilir.

Risk ncelik Says

Kefedilebilirlik

Kefedilebilirlik

Hata Etkileri

Hata Trleri

rn/Sre

Sebepler

Olaslk

Olaslk

Kontrol

iddet

iddet

145

iddet: Etkinin mteri zerinde ne kadar belirgin olduunu gsterir. Tablo 4-

10da gsterildii gibi 1den 10a kadar sralanan kategoride 10 en kt durumu belirtir.
Sebep: Her hata tr iin olas sebepler listelenir. Hatann nasl nlenebileceini

ve dzeltilebileceini gsterdii iin HTEAnn bu adm nemlidir.

Olaslk: Hatann ortaya kma olasldr. Tablo 4-10da gsterildii gibi 1den

10a kadar sralanan kategoride 10 en kt durumu belirtir.

Kontrol: Hatay engellemek iin yaplan kontrollerdir. Kefedilebilirlik: Mteriye ulamadan nce hatay yakalama yeteneidir. Tablo 4-10: iddet deerlendirme kriterleri

1. Mteri olumsuzlua dikkat etmez. 2. Mteri olumsuzlua tecrbelerine dayanarak nem vermez. 3. rn performans veya sre zerinde nemsiz etki oluur. Hata mteriler tarafndan fark edilir. 4. Performansn dmesinden dolay mteri tatminsizlii oluur. 5. Mteri memnun deildir veya kendi verimlilii devam eden olumsuzluktan dolay azalmaktadr. 6. Parann yeniden ilenmesine/onarlmasna dmtr. rn neden olur. rn fakat performansnn duyar. 7. Fonksiyonun tmn kaybetmeksizin parann almamasndan dolay yksek derecede mteri tatminsizlii oluur. 8. Gvenlikte olumsuz etki yapmakszn tm fonksiyonun kaybedilmesinden dolay ok yksek derecede tatminsizlik oluur. 9. Mteri gvenlik sistem performans olumsuz etkiden dolay tehlikeye dmektedir. Ancak bu tehlikeye dmeden nce uyar almaktadr. 10. Mteri hibir uyar almakszn gvenlik sistemi tehlikeye dmektedir.
Kaynak: Besim Akn, Hata Tr ve Etkileri Analizi, Bilim Teknik Yaynevi, stanbul, 1998, s.47.

derecesi

almaktadr

kolaylk/rahatlk salayan baz paralar almaz. Mteri honutsuzluk

50

Akn; Age., s.45.

146

4.10. lm Sistemi Analizi (Gage R&R)

lm Sistemi Analizi almasyla lmlerin doru olup olmad aratrlr. Buna tekrar edebilme ve yeniden retilebilme lm almas da denir. Uygulan u ekildedir:
Birden ok operatr, birden ok paray, birden ok defa ler. rnein, 3

operatrn her biri 7 paray 2er defa ler.

Operatrn lt paray zel bir testin bir paras olarak yaptn

bilmemesi arzu edilen bir durumdur. Operatrler hangi birimi ltklerini bilmemelidirler. alma sonularndaki deikenlik analiz edilir ve bu deikenliin ne kadarnn operatrdeki deiimlerden, ne kadarnn teknikler veya paralarn kendilerinde kaynaklandna karar verilmelidir. 51 Firmalar genellikle lmlerinin doru olup olmadna gerekli hassasiyeti gstermezler. Bir parann doru olarak llmemesi; doru paralarn reddedilmesi, hatal parann da kabul edilmesi demektir. Bu durum firmann zarar etme ihtimalini dourur. Matematiksel anlamda lm sistemi, lm varyansn ler. lmdeki deikenlik llen parann deikenliine veya lm sisteminin kendisine balanabilir. Bu durumda toplam deikenlik;
2 2 2 lm hatas = operatr ( yeniden retebilirlik ) + test (tekraredebilirlik )

olmak zere,
2 2 2 toplam = rn + lm hatas

eitlii ile ifade edilir. 52 Toplam deikenliin iki tr deikenlikten kaynakland ekil 4-8de gsterilmitir. Srekli deikenler iin lm sisteminden istenen karakteristikler unlardr: 53
Tekrar edebilirlik: Ayn insann ayn paray lerken ayn sonular elde

edebilmesidir.
Yeniden retilebilirlik: Ayn kalite karakteristii iki farkl kii tarafndan ayn

cihaz kullanlarak lldnde, ayn deerlerin bulunmasdr.

51 52 53

Rath&Strong Management Consultants. Six Sigma Pocket Guide, 2nd printing, Massachusetts, 2001, s.42-43. Breyfogle; Age., s.226. Burnak; Age., s.74-75.

147

Grnen Deikenlik (Toplam Deikenlik)

top

Gerek Deikenlik

lm Deikenlii

ger

lm

ekil 4-8: Toplam sre deikenlii grafii

Kaynak: S.P.A.C.; Alt Sigma Mkemmellik Modeli, S. P. A. C. Danmanlk irketi Yaynlar, Ankara, 2003, s.94.

Doruluk: Bir lmn doruluu, yaplan bir dizi lm deerlerinin llen

kalite karakteristiine gsterdikleri uyumdur. Bir baka ifadeyle doruluk, lm deerlerinin ortalamas ile llen kalite karakteristiinin gerek deeri arasndaki farktr. Doruluk genellikle tekrarlanan lmlerin ortalamasnn, bilinen standart bir deer ile karlatrlmas sonucu test edilir.
Duraanlk: Tek bir kii tarafndan ayn ekilde alnan lmlerin zaman

karsnda az veya hi deiim gstermemesidir.

rnek: Bu rnek, otomotiv retimi yapan bir firmann yapt incelemelerle

ilgilidir. Otomotiv gvdelerinin llmesi iin, yeni, tanabilir, boyutlu lm cihaznn satn alnmas kararnn verilmesi gerekmektedir. Mevcut durumda, bu lm salkl yapabilen bir boyutlu cihaz bulunmaktadr. Ama bu cihaz tanabilir deil, sabittir. Dolaysyla bir gvdenin llmesi iin, gvdenin retim sahasndan cihazn bulunduu odaya tanmas gereklidir. Bu tama operasyonunu engellemek ve gvdenin deiik retim aamalarndaki lmlerini yapabilmek iin, tanabilir boyutlu lm cihaz aratrmas yaplm ve alternatif bir firma, byle bir rn deneme amal olarak fabrikaya getirmitir.

148

Tablo 4-11: Gvde lmleri Gage R&R verileri Para

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Operatr
smet smet smet smet smet smet smet smet smet smet smet smet smet smet smet smet smet smet smet smet

ROMER
661.032 661.191 661.079 661.135 661.140 661.046 661.184 661.148 661.181 661.098 661.149 661.179 661.067 661.127 661.155 661.051 661.186 661.957 661.113 661.158

ZEISS
161.182 161.210 161.159 161.239 161.224 161.084 161.262 161.416 161.162 161.172 161.185 161.217 161.148 161.236 161.215 161.085 161.257 161.428 161.166 161.171

Sorun, yeni tanabilir lm cihaznn, gvdelerin lmne uygun olup olmaddr. Bu sorunun cevabn bulabilmek iin, 10 adet gvde alnm ve Gage R&R testi uygulanmtr. Daha nceden var olan lm cihaz smet adl operatr tarafndan kullanlmaktadr. smetin yeni cihaza almas iin Gage R&R testi birka kez tekrar edilmi ve iyiletirmelerden sonraki en son Gage R&R testinde Tablo 4-11deki sonular elde edilmi ve ardndan da bu veriler Minitab yardm ile analiz edilmitir. Bu 10 gvde, smet tarafndan her iki aletle de ikier defa llmtr. Sistemde tek operatr olduundan, Gage R&R operasyonunda, operatrlerin birbirleri arasndaki fark gsteren yeniden retebilirlik sz konusu olmayacaktr. Son verilerle yaplan analizlerde ekil 4-9 ve ekil 4-10deki sonular ortaya kmtr: Eski cihazla ayn gvdeler lldnde, lmler arasndaki en fazla fark

149

0.015 mm iken, yeni cihazda bu fark 0.2 mmlere kadar kmaktadr. Bunun sonucu olarak da, eski cihazda Gage R&R deeri %5 iken, yeni cihazda bu oran %86ya kmaktadr.

Gage R&R (ANOVA) for ROMER

Components of Variation
100 %Contribution %Study Var 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 0 Gage R&R Part-to-Part

Gage name: Date of study: Reported by: Tolerance: Misc:

R Chart
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Percent

50

85,72

Sample Range

UCL=0,3620

R=0,1108 LCL=0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Para

By Para
662,0 661,9 661,8 661,6 661,5 661,4 661,3 661,2 661,1 661,0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 661,7 661,6 661,5 661,4
1 2 3 4

Xbar Chart
5 6 7 8 9 10

Sample Mean

UCL=661,4

661,3 661,2 661,1 661,0 660,9 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 LCL=661,0 Mean=661,2

Para

Para

ekil 4-9: Minitab kts (ROMER)-iki cihazn karlatrlmas grafii

Gage R&R (ANOVA) for ZEISS

Gage name: Date of study: Reported by: Tolerance: Misc:

Components of Variation
100 %Contribution %Study Var 0,02
1 2 3 4

R Chart
5 6 7 8 9 10

UCL=0,01830

Sample Range

Percent

50

0,01 R=0,0056

5,35
0 Gage R&R Part-to-Part

0,00 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

LCL=0

Para

By Para
161,45 161,4 161,35 161,3
1 2 3 4

Xbar Chart
5 6 7 8 9 10

Sample Mean

161,25 UCL=161,2 Mean=161,2 LCL=161,2 161,15

161,2

161,1 161,05 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Para

Para

ekil 4-10: Minitab kts (ZEISS)-iki cihazn karlatrlmas grafii

150

Her ne kadar iki lm cihaznn mastar lmlerindeki yeterlilikleri iyi olsa da, otomotiv gvdelerinin lmnde, hem operatrn kullanm hem de lm aletinin gvde lmne uygunluu asndan, yeni lm cihaz bu lm yapmak iin uygun deildir. Dolaysyla, gvde lmleri iin bu lm cihaznn alnmas yanl bir yatrm olacaktr. 54
4.11. Varyans Analizi (ANOVA)

Uygulamada en ok karlalan problemlerden biri, ikiden fazla grup ortalamas arasndaki farkn nemli olumlu olup olmadnn tespitidir. Bu tespitin ayn metotla ikier ikier gruplandrlarak yaplmas mmkndr. Ancak grup saysnn artmasyla test says artar. Bu da testlerin yaplmasnda byk zorluklar meydana getirmekte ve nemli hatalarn yaplmasna sebep olur. Bu nedenle istatistikte ok sayda grup ortalamasnn birden karlatrlmasna imkn veren bir metodun gelitirilmesi gerekir. Bu metot R.A. Fisher tarafndan 1924 ylnda gelitirilmitir. Bu teknik varyanslar arasndaki farkn karlatrlmasna dayandndan Varyans Analizi denilmitir. Varyans Analizi, esas itibariyle serilerin toplam varyansn, her biri ayr bir deiim kaynana bal unsurlara blerek bunlarn arasnda nemli bir fark bulunup bulunmadn aratrmak, dolaysyla eitli kaynaklarn nemini tespit etmek amacyla kullanlr. 55 Bir baka deyile, her bir faktrn ve hatann ortalama deerden sapmalarnn kareler toplam araclyla, llen verilerin toplam deikenliini tespit edip ayrmaktr. 56
4.11.1. Tek ynl varyans analizi

Bu tip varyans analizlerinde tek bir etkisi incelenen deikenler sz konusudur. rnein, drt deiik markadaki otomobil markasnn yakm olduu benzin miktarnn ortalamalarnn aratrlmas gibi.

54

S.P.A.C. Alt Sigma Mkemmellik Modeli Nedir?, S.P.A.C. Danmanlk irketi Yaynlar, Ankara, 2003, s.98100. Kenan Grtan; statistik ve Aratrma Metotlar, stanbul niversitesi Yaynlar, stanbul, 1982, s.787. Bendell A., Dsney J., Prdmore W. A., Taguchi Methods: Applications In World Industry, Springer Verlag, Berlin, 1989, s.135.

55 56

151

Ayn varyansa sahip olduu varsaylan k-tane normal dalm anaktlenin ortalamas karlatrlmak istensin. Bu durumda hipotezler yledir: 57 H0 : 1 = 2 = . . . = k H0 : Anaktle ortalamalarnn en az ikisi eit deildir. Tek ynl varyans analizi tablosu Tablo 4-12da verilmitir.
Tablo 4-12: Tek ynl varyans analizi tablosu

Varyasyon Kayna Gruplar Aras Gruplar i (Hata) Toplam (Genel)

Kareler Toplam GAKT GKT GKT

Serbestlik Derecesi k-1 k(n-1) n.k-1

Kareler Ortalamas
S12 =
2 S2 =

Test statistii

GAKT k 1 GKT k (n 1)

F =

S 12 S 22

Kaynak: Mahmut Kartal; Bilimsel Aratrmalarda Hipotez Testleri: Parametrik ve Nonparametrik Teknikler, afak

Yaynevi, 2.Bask, Erzurum, 1998, s.71.

Tabloda belirtilen GAKT, GKT ve GKT deerleri,

GAKT = n ( X j X ) 2
j =1 k

GKT = ( X ij X j ) 2
i =1 j =1 k

GKT = ( X ij X ) 2
i =1 j =1

formlleriyle hesaplanr. 58 F testinde kritik deer, payn ve paydann serbestlik derecesine gre F tablosundan tespit edilir. Payn serbestlik derecesi v1 = k-1, paydann serbestlik derecesi v2 = k(n-1) olmak zere tablodan bulunan F;
v1; v2

deeri ile hesaplanan F deeri

57 58

Mustafa Ayta; Matematiksel statistik, Ezgi Kitabevi Yaynlar, Bursa, 1999, s.412. Alder, Henry L.-Roesslei, Edward B. Introduction Probability and Statistic, San Fransisco, WH Fneman and Comp., 1977, s.320.

152

karlatrlr. Hesaplanan F deerinin byk olmas halinde H0 hipotezi reddedilerek ortalamalarn farkl olduuna karar verilir.
rnek: A, B ve C gibi marka otomobilin ayn mesafe iin yakt tketimi

deerleri Tablo 4-13de verilmitir. Otomobillerin yakt tketimleri arasnda bir fark olup olmad %1 nem seviyesinde test edilsin. 59
Tablo 4-13: arabann yakt tketim deerleri

A Arabalar 22.2 19.9 20.3 21.4 21.2 21.0 20.3 Toplam 146.3

B Arabalar 24.6 23.1 22.0 23.5 23.6 22.1 23.5 162.4

C Arabalar 22.7 21.9 23.3 24.1 22.1 23.4 137.4

lk adm, k tane gzlem beinin rneklem ortalamasnn hesaplanmasdr. Bu rneklem ortalamalar x 1 , x 2 , x 3 ile gsterilsin. Bu durumda, A arabalarnn rneklem ortalamas: x 1 = 146.3/7 = 20.9 B arabalarnn rneklem ortalamas: x 2 = 162.4/7 = 23.2 C arabalarnn rneklem ortalamas x 3 = 137.4/6 = 22.9 Genel ortalama, X = olarak bulunur.
GAKT = n j ( X j X ) 2 = 7(20,9 22,305) 2 + 7(23,2 22,305) 2 + 6(22,9 22,305) 2 = 13,818 + 5,607 + 2,124 = 21,549 GKT = ( X ij X j ) 2 = ( X i1 X 1 ) 2 + ( X i 2 X 2 ) 2 + ( X i 3 X 3 ) 2
i =1 j =1 n n

n1 x 1 + n2 x 2 + n3 x 3 146,3 + 162,4 + 137,4 446,1 = = = 22,305 7+7+6 20 n1 + n2 + n3

59

Paul Newbold; letme ve ktisat iin statistik, ev: mit enesen, Literatr Yaynlar, Yayn No:44, stanbul, 2002, s.672.

153

Tablo 4-14: GKT deerini bulmak iin yaplan hesaplamalar

( X i1 X 1 ) 2 ( X i 2 X 2 )2 ( X i3 X 3 )2

(22.2-20.9)2 = 1.69 (19.9-20.9)2 = 1 (20.3-20.9)2 = 0.36 (21.4-20.9)2 = 0.25 (21.2-20.9)2 = 0.09 (21.0-20.9)2 = 0.01 (20.3-20.9)2 = 0.36 Toplam = 3.76

(24.6-23.2)2 = 1.96 (23.1-23.2)2 = 0.01 (22.0-23.2)2 = 1.44 (23.5-23.2)2 = 0.09 (23.6-23.2)2 = 0.16 (22.1-23.2)2 = 1.21 (23.5-23.2)2 = 0.09 Toplam = 4.96

(22.7-22.9)2 = 0.04 (21.9-22.9)2 = 1 (23.3-22.9)2 = 0.16 (24.1-22.9)2 = 1.44 (22.1-22.9)2 = 0.64 (23.4-22.9)2 = 0.25 Toplam = 3.53

Bulunan tablo deerleri formlde yerine yazlrsa,

GKT = ( X ij X j ) 2 = 3.76 + 4.96 + 3.53 = 12.25
i =1 j =1 n n

olarak bulunur. Bulunan deerler 2 ve 17 serbestlik dereceleri ile birlikte varyans analizi tablosunda yerlerine yazlrsa Tablo 4-15 elde edilir.
Tablo 4-15: Tek ynl varyans analizi tablosu sonular

Varyasyon Kayna Gruplar Aras Gruplar i (Hata) Toplam (Genel)

Kareler Toplam 21.549 12.25 33.796

Serbestlik Derecesi 2 17 19

Kareler Ortalamas
S12 = 10,7745
2 S 2 = 720588

Test statistii

F = 14 .9523

v1 = 2 , v2 = 17 serbestlik dereceleri ve %1 anlamllk dzeyinde kritik F deeri Ekler tablosundan F2,17,0.01 = 6.11 olarak bulunur. Hesaplanan F test istatistii deeri, kritik F tablo deerinden byk olduundan arabann yakt tketiminin anaktle ortalamalar ayndr diyen sfr hipotezini %1 anlamllk dzeyinde reddetmemize izin verir.

154

4.11.2. ki ynl varyans analizi

kiden fazla anaktle ortalamas karlatrlrken, iki nitelie gre etki farkllnn olup olmad tespit edilecekse, yani veriler iki kritere gre snflandrldnda iki ynl varyans analizi kullanlr. 60 rnein A, B, C marka otomobillerin ayn mesafe iin kullandklar yakt miktarlar not edilsin. Eer otomobillerin tketmi olduklar yaktlar arasnda bir farkllk aratrlacaksa tek ynl varyans analizi sz konusudur. Fakat her bir srcnn otomobili kullanma ekli de birbirinden farkllk arz edebileceinden, bu durumda srcler arasnda bir farkllk olup olmad da aratrlmak istenirse iki ynl varyans analizi yaplm olur. Bu duruma rnek olarak be srcnn araba tryle sarf ettikleri yakt miktarlar Tablo 4-16da gsterilmitir. 61
Tablo 4-16: Be srcnn araba tryle elde ettii yakt tketimi gzlemleri

Arabalar Src 1 2 3 4 5 25.0 24.8 26.1 24.1 24.0 X Arabalar 25.4 24.8 26.3 24.4 23.6 25.2 24.5 26.2 24.4 24.1 24.0 23.5 24.6 23.9 24.4 Y Arabalar 24.4 23.8 24.9 24.0 24.4 23.9 23.8 24.9 23.8 24.1 25.9 25.2 25.7 24.0 25.1 Z Arabalar 25.8 25.0 25.9 23.6 25.2 25.4 25.4 25.5 23.5 25.3

4.12. Serpilme Diyagram

Serpilme diyagram ile retilen rnn kalitesini etkileyen herhangi iki zellik arasnda ilikinin var olup olmad aratrlr. Bu diyagram ile sadece iki deiken arasndaki ilikinin durumu incelenir. Aralarndaki ilikinin yn ve iddeti belirlenebiliyorsa, bunlarla yaplan eitli kombinasyonlarla kalite zerinde etkili olmak mmkn olabilmektedir. Uygun bir dalm diyagram izmek iin aralarnda anlaml bir iliki bulunan ve birbirini etkilemekte olan iki adet deikenle ilgili olarak, belirlenen bir zaman sresinde 50-100 adet arasnda rnek alnmal ve hesaplamalar bunlara gre yaplmaldr. 62
60 61 62

Necla mleki; Deney Tasarm ve zmlemesi, Bilim ve Teknik Kitabevi, Eskiehir, 1988, s.75. Newbold; Age., s.691. imek; Age., s.277.

155

malat ortamlarnda optimum kalite dzeyine ulaabilmek ve sre zerinde kontrol salayabilmek iin iki karlkl deiken arasndaki ilikinin incelenmesi gerekir. rnein, bir tornann hznn deitirilmesi bir makine parasnn boyutunda ne gibi bir deiiklie yol aacaktr? Bu ve bunun gibi durumlarda serpilme diyagram kullanlr. 63 Serpilme diyagram sebep-sonu ilikisini nceden belirleyemez. Sadece iki deiken arasndaki ilikinin lineer, parabolik veya baka matematiksel bir iliki olup olmadn belirtir. 64 Deiik durumlar iin serpilme diyagramlar ekil 4-11da gsterilmitir.

x x xxx xx x xxxx xxxx xx x x xxxx xxxx xxxx xxx xxx xx x xx

xx xxx xxx xxxx xxxx xx x x xxxx xxxx xxxx xxx xxx xxx xx

Pozitif liki (a)

Negatif liki (b)

Y
xxxx xxxx xx xx x x x x xxxxxxx xxxxxxx xxxxxx xxx

xx xxx xxx xxxx xxxx xxxx xxxx xxxx xxxx xxx xxx xxx xx

liki Yoktur (a)

E risel liki (a)

ekil 4-11: Deiik durumlar iin serpilme diyagramlar

Kaynak: Mustafa Akkurt; Kalite Kontrol-Excel Destekli, Birsen Yaynevi, stanbul, 2002, s.233.

63

Rdvan Bozkurt; Kalite yiletirme Ara ve Yntemleri: statistiksel Teknikler, Milli Prodktivite Merkezi Yaynlar No: 630, Ankara, 2001, s.192. Canan etin- Besim Akn-Vedat Erol; Toplam Kalite Ynetimi ve Kalite Gvence Sistemi, Beta Yaynlar, 2.Bask, stanbul, 2001, s.72.

64

156

rnek: Amerikan Basketbol Liginin yeni komisyonu, oyuncularn boylar ile

arlklar arasnda herhangi bir ilikinin olup olmadn bulmak iin bir serpilme diyagram oluturmak istiyor. Bunun iin 48 oyuncunun boy ve arlklar serpilme diyagram oluturmak iin kullanlmtr. 65
Tablo 4-17: Her bir oyuncunun boy ve arlk verileri Oyuncu Arlk Boy Oyuncu Arlk Boy

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23

132 114 187 214 158 212 175 147 173 182 194 215 180 147 168 157 168 179 216 200 194 147 156

59 58 78 84 71 72 69 59 69 72 78 80 74 68 76 73 70 68 74 77 75 68 67

24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46

154 189 175 146 138 178 208 145 168 225 157 168 179 139 168 179 156 184 169 175 168 167 216

69 78 75 66 64 75 79 62 68 81 66 67 76 60 72 74 68 75 71 70 72 75 79

ekil 4-2de grld gibi oyuncularn boylar ve arlklar arasnda pozitif korelasyon mevcuttur.

65

http://deming.eng.clemson.edu/pub/tutorials/qctools/scatm.htm

157

80

Boy

70

60

100

150

200

Arlk

ekil 4-12: rnee ait serpilme diyagram 4.13. Kontrol Grafikleri

1920li yllarn ikinci yarsnda, Bell Telefon irketinde, Walter Shewhart istatistiksel kalite kontrol teorisini gelitirdi. Btn retim srelerinin iki tr deikenlik ierdii sonucuna vard. Birinci bileen tesadfi deikenlik, ikinci tr deikenlik ise zel nedenlere dayanan bir deikenlikti. zel nedenler etkin programlarla ekonomik olarak belirlenebilir ve ortadan kaldrlabilirdi. Shewhart, bu iki tr deikenlii birbirinden ayracak 3 limitlerine dayanan standart kontrol grafiklerini oluturdu. 1940l yllarda kontrol grafikleri yaygn olarak kullanld. Daha sonra 50li yllarda Western Electric bu testlere dizi saylar testlerini katt. statistiksel kontrol grafikleri, standartlarn karlatrlmasnda yaygn olarak kullanlan istatistiksel tekniklerdir. 66 Bir kontrol grafii temel olarak izgi ierir. Bu izgiler; st kontrol limiti (KS), orta izgi (O) ve alt kontrol limiti (AKS)dir. ekil 4-13da rnek bir Shewhart kontrol grafii gsterilmitir. 67

66 67

evkinaz Gmolu; statistiksel Kalite Kontrol, Beta Basm Yaym Datm A.., stanbul, 1996, s.103. Breyfogle; s.160.

158

st Kontrol Limiti (KS) Sre Parametresi

Orta izgi (O)

Alt Kontrol Limiti (AKS)

Zaman peryotlar
ekil 4-13: hewhart kontrol kart format
Kaynak: Forrest W. Breyfogle; Implementing Sig Sigma: Smarter Solution Using Statistical Methods, John Wiley and

Sons, New York, 1999, s.160.

statistiksel Proses Kontrol (PK), bir sre iindeki deikenliin lm ve deerlendirmesi ile bu tr bir deikenlii snrlamak ve kontrol etmek iin harcanan abalar ierir. ou ortak uygulamada, PK bir kuruluun ya da sre sahibinin olas sorunlar veya allmadk olaylar tanmlamasna yardm eder. Kontrol tablolarnn Alt Sigma sisteminde belirgin kullanm vardr: 68
TAK projesinin ilk lm faaliyetlerinde, takmlarn, sorunlarn ya da

kontrol dnda kalan durumlarn tiplerini ve sklklarn belirlemelerine yardmc olur. Hatta hangi trde aratrma veya dzeltme faaliyetinin en etkili olabileceini de syleyebilir.
Bir sre zm ya da deikenliinin (iyiletirme ya da kontrol

aamalarnda)

denenmesi

ya

da

uygulanmasnda,

deikenliin

ve

performansn nasl etkilendiini gstererek hatta baka alma veya aratrma alanlar da nererek sonularn izlenmesine yardmc olur.
Kontrol tablolar srekli olan bir alarm sistemi gibi hareket eder ve inceleyen

kiiyi sreteki allmadk faaliyetler hakknda uyarr.

68

Neuman -Pande Cavanagh; Age., s.416.

159

PKya bir srecin denetim altnda olup olmadn anlamann bir arac, sreci denetim altnda tutmaya yarayan bir aygt, rn kalitesindeki deikenlii azaltc bir dzenek gibi baklabilir. Bir srecin denetim dna kmasnn eitli yollar vardr. eit durum izimlerle gsterilebilir:69

KL

AKL

Sre Kontrol D

Sre Kontrolde

ndirgenen De ikenlik

ekil 4-14:Srecin kontrolde, kontrol d ve indirgenen deikenlii durumlar

Kaynak: Paul Newbold, letme ve ktisat iin statistik, ev: mit enesen, Literatr Yaynlar, Yayn No:44, stanbul,

2002, s.735.

Kontrol grafikleri, ou kez ifade ettii anlamn aksine yanl anlalmaktadr. Kontrol grafikleri dzenlemekle kontrol etme ve kalite gelitirme ii yaplm olmaz. Kontrol grafii, tarih srasna gre kaydedilmi bilgilerin grafiidir. Kontrol grafii, kalite kontrol ve gelitirme faaliyetinde kullanlan aralardan sadece birisidir.70 Shewhart kontrol grafikleri temel olarak nicel ve nitel kontrol grafikleri olmak zere iki ana balk altnda snflandrlr. Bunlar: 71

69 70 71

Newbold; Age., s.735. Erkan Oktay; Kalite Kontrol Grafikleri, afak Yaynevi, Erzurum, 1998, s.7. Gerald M. Smith; Statistical Process Control and Quality Improvement, MacMillan Publishing, 1993, s.53.

160

Nicel kontrol grafikleri:

Ortalama ( X ) ve deiim aral (R) kontrol grafikleri, Ortalama ( X ) ve standart sapma (S) kontrol grafikleri, Medyan ve deiim aral (R) kontrol grafikleri, Bireysel gzlem deerleri ve hareketli deiim aral (MR) grafikleri.
Nitel kontrol grafikleri:

Kusurlu oran (p) kontrol grafii, Kusurlu says (np) kontrol grafii, rnek bana kusur says (c) kontrol grafii, Birim bana kusur says (u) kontrol grafii.

Kontrol grafiklerinden hangisinin kullanlaca genellikle srecin kalite karakteristiine baldr. Kalite karakteristikleri llebilen ve nitel zelliklerle ilgili llemeyen kalite karakteristii olarak iki gruba ayrlr. llebilen kalite karakteristikleri; boyut, arlk, hacim, anma miktar, hz, uzunluk, k hz ve iddeti, vb. gibi herhangi bir alet ve cihaz kullanlarak llebilen zelliklerdir. Nitel zelliklerle ilgili llemeyen kalite karakteristikleri; nitel durumlarla ilgili olan iyikt, salam-bozuk, krk, atlak, kokulu, lekeli, przl, renk uyumsuzluu, ke kr, vb. duyu organlarn kullanarak tespit edilebilen zelliklerdir.72 Mamullerin belli zelliklerine ait kantitatif llerin istenilen standartlara uygunluu X ve s veya X ve R grafikleri ile kontrol edilir. Kontroller, retilen mallarn tamamnn muayene edilmesi yerine rnekleme yoluna gidilerek

gerekletirilir. Bu diyagramlar ortalama ile birlikte standart sapma ( X - S) veya ortalama ile birlikte dalma aral ( X - R) iftleri eklinde uygulanmasyla ilemin hem ortalama hem de deikenlik bakmndan kontrol altnda olup olmad aratrlabilir. rnek ortalamasnn kontrol limitleri arasnda kalmas, rnn kalitesi iin bir l olmakla birlikte, uygulamada ou zaman dier bir lye daha ihtiya duyulur.
72

etin- Akn- Erol; Age., s.81.

161

rnek ortalamas istenen standartlara uyduu halde, rnek iindeki birimlerde standarttan nemli lde sapmalar grlebilir. Bu durumda ayn ortalamaya sahip olan iki rnekten standart sapmas (s) veya deiim aral (R) daha kk olan rnein daha kaliteli olduu sylenir. O halde ortalamann kontrol limitleri yannda, s veya R iin de benzer limitler izilmeli ve retimde hem kararllk hem de deiim durumunun istenen limitler arasnda kalmas hedef alnmaldr. 73 retimden alnan rneklerin hacimleri 10dan kk (n < 10) olursa X grafii ile birlikte R grafiinin kullanlmas tercih edilir. Bu tercihin nemli sebebi R deerlerinin belirlenme kolayldr.

X ve R kontrol grafiklerinde kontrol snrlar standartlarn belli olmas ve

olmamas durumlarna gre ayr ayr belirlenir. 74 ou kez anaktle ortalamas ve standart sapma bilinmez. Bu durumda ortalama ve standart sapma anaktleden rnekler alnarak tahmin edilir. Bu tahminler en az 20 veya 25 rnee dayandrlmaldr. 75 n birimlik m tane rnein ortalamalar x 1 , x 2 , x 3 , . . . , x m olmak zere proses ortalamasnn en iyi tahmini,
x= x 1 + x 2 + x 3 + ... + x m m

eitlii ile bulunur. Bu m adet rnein deiim aralklar R1, R2, R3, . . . , Rm ise Rlerin ortalamas,
R= R1 + R2 + R3 + ... + Rm m
^

yazlr. R kullanlarak nn bir tahmini = R / d 2 olarak hesaplanr. 76 yerine x ve yerine de R / d 2 birer tahmin edici olarak kullanldnda x
grafii iin kontrol snrlar,

73 74 75

Erturul; Age., s.217-219. Kartal; Age., s.60. Montgomery, Douglas C.; Introduction to Statistical Quality Control, 4th Edition, John Wiley and Sons. Inc., 2001, s.208. Breyfogle; Age., s.163.

76

162

st Kontrol Snr = x + 3 Orta izgi = x Alt Kontrol Snr = x 3

R / d2 n

R / d2 n

biiminde yazlr. Uygulamada 3 / d 2 n = A2 olarak gsterilir. n deerine bal olarak A2 deeri de deieceinden A2 deeri hazr tablo halinde verilir. Bylece kontrol snrlar daha basit bir ekilde, KS = x + A2 R O = x AKS = x A2 R olarak yazlr. R grafii iin kontrol grafii ise R lerin standart sapmas R = d3 olduundan, st Kontrol Snr = R + 3 R = R + 3d 3 = R + 3d 3 Orta izgi = R Alt Kontrol Snr = R 3 R = R 3d 3 = R 3d 3

R d2

R d2

eitlikleri elde edilir. 1 3 daha sade bir ekilde, KS = D4 R O = R AKS = D3 R

d3 d = D3 ve 1 + 3 3 = D4 olarak yazlrsa kontrol snrlar d2 d2

olarak yazlr. eitli rnek byklkleri iin D3 ve D4 deerleri hazr tablo halinde

163

verilir. 77

X ve R kontrol grafiklerinin nasl dzenlenecei bir rnekle anlatlacaktr.

rnek: Bir retim prosesinde eitli zaman aralklarnda ansa bal olarak 5 er

birimlik 20 rnek alnm ve kontrol edilecek olan kalite zellii iin bu rneklere ait lm deerleri Tablo 4-18de verilmitir.
Tablo 4.18: rnek iin lm deerleri rnek No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 X1 X2 X3 X4 X5

X
34.0 31.6 30.8 33.0 35.0 32.2 33.0 32.6 33.8 37.8 35.8 38.4 34.0 35.0 33.8 31.6 33.0 28.2 31.8 35.6 4 4 2 3 5 2 5 13 19 6 4 4 14 4 7 5 5 3 9 6

36 31 30 32 32 32 33 23 43 36 34 36 36 36 30 28 33 27 35 33

35 31 30 33 34 32 33 33 36 35 38 38 40 35 37 31 30 28 36 35

34 34 32 33 37 31 36 36 35 36 35 39 35 37 33 33 34 29 29 35

33 32 30 32 37 33 32 35 24 41 34 39 26 34 34 33 33 27 27 39

32 30 32 35 35 33 31 36 31 41 38 40 33 33 35 33 35 30 32 36

Tablo 4-18deki deerler kullanlarak X ve R deerleri,

X = R=

34.0 + 31.6 + 30.8 + . . . + 35.6 671 = = 33.55 20 20 4 + 4 + 2 + 3 + . . . + 6 124 = = 6.2 20 20

77

Kartal; Age., s.63-64.

164

40

1 KS=37.13

35 O=33.55

30 1 0 5 10 15 20

AKS=29.97

ekil 4-15: rnek iin izilen X kontrol grafii

20

1 KS=13.11

10

O=6.2

AKS=0.000 0 0 5 10 15 20

ekil 4-16: rnek iin izilen R kontrol grafii

olarak bulunur. Bu durumda X ve R grafii iin kontrol snrlar,

X kontrol grafii iin,

KS = X + A2 R = 33.6 + 0.577(6.2) = 37.18 O = X = 33.6 AKS = X A2 R = 33.6 0.577(6.2) = 30.02 olarak hesaplanr. Bu hesaplamadan sonra X kontrol grafii dzenlenebilir. R kontrol grafii iin, KS = D4 R = 2.114(6.2) = 13.1 O = R = 6.2 AKS = D3 R = 0(6.2) = 0

165

olarak hesaplanr. Bu hesaplamadan sonra R kontrol grafii dzenlenebilir.

X kontrol grafii incelendiinde 10, 12 ve 18 numaral rneklerin; R kontrol

grafii incelendiinde ise 9 ve 13 numaral rneklerin kontrol dna kt gzlenmektedir. 78
4.14. Deney Tasarm

statistiksel proses kontrol (PK), temelde pasif bir istatistiksel yntemdir. statistiksel proses kontrolnde pasif olarak srecin kontrol altnda olup olmad kontrol edilir. Eer proses kontrol altnda ise, bize daha fazla bir bilgi retmez. Buna karlk deney tasarmlar aktif istatistiksel yntemlerdendir. Deneyler aktif olarak oluturularak, bir dizi gzlem yaplarak prosesin iyiletirilmesi iin deneyler yorumlanabilir.79 Deneysel tasarm teknikleri, deneyden elde edilen bilgilerin minimum maliyetle maksimize edilmesi ile ilgilidir.80 Proses iyiletirme ve gelitirmede yaygn kullanlmaya balayan deneysel tasarm tekniklerinin kullanlmas u sonular dourur: 81 Azalan deikenlik ve hedef ihtiyalara ok yakn uygunluk, Gelitirilmi sre randmanlar, Gelitirme sresinin azalmas, Azalan maliyetler. Deney tasarm daha nce gelitirilmi olmasna ramen, bu kavram rn performansndaki varyansn azaltlmas iin ilk uygulayan kii Taguchi olmutur. Taguchi deney tasarmnn kullanmnn u noktalarda nemli olduunu belirtmitir: 82 Ortalama ya da hedef deerden olacak varyansn minimize edilmesi, evre koullarna kar robst rn retilmesi, Paralardaki varyansa kar duyarl olmayan rnlerin retilmesi, rnlerin mr uzunluu konusunda yaplan testler.
78 79 80 81 82

Breyfogle; Age., s.165. Montgomery; Age., s.454. Jobson, J. D. Applied Multivariate Data Analysis, Springer-Verlag Newyork Inc., New York, 1991, s.399. Montgomery; Age., s.3. George E. Box- Bisgaard P. Soren; The Scientific Context of Quality Improvement, Quality Progress, June 1987, pp.54-61.

166

Alt Sigma metodolojisinin en nemli aralarndan biri olan deney tasarm sayesinde, proses ktlar ile girdiler arasndaki ilikiler aratrlr ve prosesin ktsn etkileyen nemli az girdiler bulunur. Deneyler sayesinde, girdilerin deiik durumlar, kt zerindeki etkileri incelenerek; nemli az girdiler ve bunlarn kt zerinde yapt etkiler saysallatrlr. Sre ktsn en iyi hale getirmek iin farkl yntem kullanlabilir. Bunlardan birincisi deneme-yanlma, ikincisi her seferinde bir faktr yaklam, ncs de tasarlanm deneylerdir.83
4.14.1. Tam faktryel deneyler

Faktryel deneyler faktrler arasndaki etkileimin tahminini mmkn klar. ki veya daha fazla faktrn varlnda etkileimin etkilerini bilmek, deneyi yapan aratrmac iin ok nemlidir. ki faktr arasndaki etkileim anlaml olduunda, bir faktrn dzeylerindeki deiime karlk tepki deikeninde meydana gelen farkllk dier faktrlerin tm dzeylerinde ayn olmayacaktr. Tepki deikeni zerinde her iki faktrn etkileri belirlenebiliyorsa, etkileim etkileri gz ard edilemeyecektir. Etkileim etkileri mevcut ve anlaml ise, bu durum faktrlerin ana etkilerini maskeleyeceinden, ana etkileri test etmek uygun olmayacaktr. Yalnzca faktrler bamsz ve etkileim yok ise ilgilenilen faktrlerin ana etkileri test edilebilir.84
Tablo 4-19: L8 Dizayn Matrisi

Standart Sra A 1 2 3 4 5 6 7 8 Kolon No

83 84

ETKLER B + + + + 2 C + + + + 3 AB + + + + 4 AC + + + + 5 BC + + + + 6 ABC + + + + 7 + + + + 1

S.P.A.C.; Age., s.104. Grsakal Ouzlar; Age., s.230.

167

rnek: Bu deney rneinde ama bir otomobilde harcanan benzin miktarn

azaltmak olsun. Bu amala izlenen kt, bir litre benzinle gidebilecek mesafedir. Hedef, 10 km/litre olan bu deeri 15 km/litreye karmaktr. Proje ekipleri toplanyor ve km/litreyi nelerin etkileyebileceine ilikin bir beyin frtnas yapyor. Benzin harcamasn etkileyebilecek parametrelerin; benzin markas, lastik basnc, oktan oran, hz, bujiler, arabann temizlii olduunu biliniyor. Bu deneyin daha kolay anlalabilir ve daha aklayc olmas asndan u parametrelerin benzin harcamasn etkileyebilecei dnlsn: Hz, oktan oran, lastik basnc.85 Her bir parametre iin iki dzey belirlenmitir. Dolaysyla bu deney; iki dzeyli faktrl L8 deneyidir. Bu dzeyler Tablo 4-20de verilmitir.
Tablo 4-20: Deneye ilikin faktr dzeyleri

Dzey Alt st

A (Hz) 80 100

B (Oktan oran) 85 91

C (Lastik basnc) 30 35

Tam faktryel deney yapmak iin, olas tm kombinasyonlar hesaba katarak 8 adet deney (23 = 8) yapmak gerekir. Bu kombinasyonlar Tablo 4-21de verilmitir.
Tablo 4-21: Deneye ilikin tam faktryel deney kombinasyonlar

Sra No 1 2 3 4 5 6 7 8

A (Hz) 80 80 80 80 100 100 100 100

B (Oktan) 85 85 91 91 85 85 91 91

C (Lastik) 30 35 30 35 30 35 30 35

Y (Km/Lit) 12.03 13.21 11.43 12.76 11.25 16.13 10.48 14.09

85

S.P.A.C.; Age., s.110.

STANDART SIRA

GZLEM DEER

A 1
12.03 13.21 11.43 12.76 11.25 16.13 10.48 14.09 49.43 51.95 52.62 16.13 10.48 14.09 48.76 45.19 10.48 14.09 56.19 51.57 11.25 12.76 11.25 16.13 11.43 11.43 12.76 13.21 13.21 11.43 12.76 11.25 16.13 10.48 14.09 49.81 12.03 12.03

B 2 1 2 1 2 1 2
12.03 13.21

AB 1

AC 2
12.03 13.21 11.43 12.76 11.25 16.13 10.48 14.09 47.70 50.07

BC

ABC

1
12.03 13.21 11.43 12.76 11.25 16.13 10.48 14.09 101.38

12.03

12.03

2 3 4 5 Tablo 4-22: Deneye ilikin L8 hesap tablosu

13.21

13.21

11.43

11.43

12.76

12.76

11.25

11.25

168

6 7 8
TOPLAM SAYI ORTALAMA ETK SIRA 12.67

16.13

16.13

10.48

10.48

14.09

14.09

51.25

50.13

51.40

49.85

4
12.36 0.63

4
12.99

4
13.16

4
12.19 -0.97

4
11.30 2.75

4
14.05

4
12.89

4
12.45 -0.44

4
11.96 0.56

4
12.52

12.81

12.53

12.85

12.46

-0.28

-0.39

169

ekil 4-17 ve ekil 4-18 incelendiinde ana etki olarak C ve etkileim olarak da AC etkileimi nemlidir.
Pareto Chart of the Effects
(response is HASILA, Alpha = ,10) A: HIZ B: OKTAN C: LASTK

C AC B A AB ABC BC

ekil 4-17: Etkilerin pareto grafii

Normal Probability Plot of the Effects

(response is HASILA, Alpha = ,10)

1,5 1,0

A: HIZ B: OKTAN C: LASTK

Normal Score

0,5 0,0 -0,5 -1,0 -1,5 -1 0 1 2

Effect

ekil 4-18: Etkilerim normal olaslk grafii

170

AC etkileiminin nemliliinin saptanm olmas, bu etkileimi oluturan A ve C faktrlerinin birlikte dikkate alnmas gerektiini ifade etmektedir. Bu deneyin kt deikeni Ynin optimize edilebilmesi iin, AC etkileiminin yorumunun yaplarak Yyi nasl etkilediinin belirlenmesi gerekir. Etkileimlerin yorumu, etkileim grafikleri araclyla yaplr. AC etkileim grafiini izmek iin, nce Ynin sekiz deeri Ann ve Cnin dzeylerine gre drt gruba ayrlr ve her grubun ortalamas bulunur. Tablo 423de gruplar ve her grubun ortalamas alt izili olarak verilmektedir.
Tablo 4-23: AC Etkileimi deerleri

A 1 1 2 12.03 ;11.43 11.73 11.25 ; 10.48 10.86

C 2 13.21 ; 12.76 12.98 16.13 ; 14.09 15.11

Tablo 4-23deki ortalama deerler, AC etkileim grafiini izmek iin kullanlr. AC etkileim grafii ekil 4-19da verilmitir. Ynin ortalama deerleri, Ann dzeylerine gre grafie ilenmi ve Cnin dzeylerine gre etkileim dorular izilmitir.

15

Y
C=2

14

13

12 C=1

11

10

A=1

A=2

ekil 4-19: AC Etkileimi grafii

171

AC etkileiminin yorumu yle yaplabilir. nce, dorular paralel olmad iin bu grafik daha nce belirlenen sonucu, yani AC etkileiminin nemli olduu sonucunu teyit etmektedir. Bu deneyde kt deikeni olan Y, en byk en iyi kalite deikeni tr olduundan A ve Cnin optimal dzey deerleri A = 2 ve C = 2dir. Yani en yksek km/litre iin, lastik basncnn 35 ve hzn da 100 olmas gerekir. Oktan orannn ise bu deney iin hangi dzeyde seilmesi nemli grlmemektedir.
4.14.2. Kesirli faktriyel deneyler

Faktr says arttka yaplmas gereken deney says artar. Her biri iki seviyeli faktr analiz edilmek istendiinde, 8 deney yaplmas gerekmektedir. almada maliyet ykseklii, zaman yetersizlii gibi nedenlerle ok sayda deney yapamama snrlaycs varsa kesirli faktryel tasarm uygulanabilir.86 rnein her birinin 2 dzeyi olan 12 tane faktrn olduu durumda tam faktryel deney yapmak iin en az 4096 kombinasyon gerekmektedir. Bu da ou sre iin imknsz gzkmektedir. Byle durumlarda kesirli faktryel deneylerden yararlanlmaktadr. 87 Deneylerin sanayi sektrnde youn olarak uygulanmamasnn bir nedeni, tam elendirmeli (tam faktryel) deneylerin yksek maliyetidir. Kesirli deneyler, maliyet engelinin almasna byk lde yardmc olur. 88
rnek: Enjeksiyon kalplama yntemiyle plastik paneller retilmektedir. Bu

panellerin dzlk derecesi, kritik bir kalite zellii olarak tanmlanmtr. Kalite iyiletirme takm, panellerin dzln etkileyebilecek drt faktr belirlemitir. Bu faktrler ve faktrler iin seilen alt ve st dzey deerleri Tablo 4-24de verilmitir. 89 Bu deneyde drt faktr olduu iin, tam elendirme (tam faktryel) durumunda 16 gzlem gereklidir ve L16 matrisini kullanmak gerekir. Ancak maliyeti drmek iin, bu deney kesirli olarak tasarlanm ve L8 dizayn matrisi kullanlmtr.

86 87 88 89

Montgomery; Age., s.622. S.P.A.C.; Age., s.112. Mete irvanc; Kalite in Deney Tasarm-Tagui Yaklam, Literatr Yaynlar, stanbul, 1997, s.57. irvanc; Age., s.59.

172

Tablo 4-24: Faktrler ve Dzeyleri

Faktr A: Eritme Scakl B: Kalp Scakl C: Kr Sresi D: Enjeksiyon Hz

Alt Dzey 250 oC 25 oC 2 dak. 1.5 sn.

st Dzey 275 oC 60 oC 3 dak. 2.5 sn.

Bu deneyde 16 gzlem yerine 8 gzlem kullanldndan bu deney yarm (1/2) kesirli bir deneydir. Bu deney iin Tablo 4-25de bir reete tablosu dzenlenmitir.
Tablo 4-25: rnek in Reete Tablosu

Standart Sra 1 2 3 4 5 6 7 8

A: Eritme Scakl 250 250 250 250 275 275 275 275

B:Kalp Scakl 25 25 60 60 25 25 60 60

C: Kr Sresi 2 3 2 3 2 3 2 3

D:Enjeksiyon Hz 1.5 2.5 2.5 1.5 2.5 1.5 1.5 2.5

BENC BLM BR SANAY KURULUUNDA ALTI SGMA UYGULAMASI

Kurulularn performans byk lde srelerin kabiliyetine baldr. Yksek kaliteli sreler; yksek kalitedeki rnleri zamannda ve dk maliyetlerde retebilmektedir. Operasyonel mkemmellie ulalmada srelerin lm ve gelitirilmesi kesinlikle byk nem tamaktadr. Bu boyutta iletmelere rehberlik edip yol gsterecek bir yntem ve iletme felsefesi olan Alt Sigma karmza kmaktadr. letmeler tarafndan son yllarda alt sigma, ulalmaya allan bir hedef olarak benimsenmeye balanmtr. Bu ama erevesinde toplanan veriler irdelenerek, iyiletirmeye ak alanlar belirlenmekte ve uzman kadrolarn almalar neticesinde hata saylarnn dmesi salanmaktadr. Deikenliklerin kayna ve hatalar yok edildiinde maliyetler ve sre evrim sreleri azalmaktadr. Uygulama ksm otomotiv sanayi iin yedek para retimi yapan bir sanayi iletmesinde yaplmtr. Bir firmann Alt Sigma hedefine ulaabilmesi asndan bir departmanda, Alt Sigmann balatlarak uygulanmas ok nemlidir. Bu blmde firma hakknda ksa bir bilgi verdikten sonra firmada, traktrler iin imal edilen Biyel Kolu 1 olarak isimlendirilen makine parasnn mteri asndan muhtemel hatalar belirlenip bu hatalardan hayati neme sahip olan hata veya hatalar Alt Sigma yaklam kullanlarak minimize edilecektir.
5.1. Firma Hakknda

Firma faaliyetine 1970li yllarda bir Boru bkme tezgh tasarlayp Trk traktr fabrikasna hidrolik borular imal ederek balamtr. Firma 1980 ylndan sonra alma alann genileterek dvme flan ve rakorlar, dkm paralar, otel restoran ve mutfak ekipmanlar, tbbi cihazlara ait eitli standlar, uzay at elemanlar, mobilya aksesuarlar ve hidrolik, yakt, enjektr, emme, basma gibi boru donanm elemanlar iml etmeye balamtr. Bu arada makina parkn, tornalar, frezeler, matkaplar ve CNC tezghlar ile glendirmitir. Firma, 1991 ylnda kapasite, personel says art ve talepler dorultusunda limited irket eklinde rgtlenmitir.

Biyeller, pistonla krank milini mafsall olarak birbirine balar. Pistondan ald yanm gaz basncn krank miline iletir. Pistonun yanm gaz basnc etkisiyle silindirde yapt dz hareketi, krank milinde sreli (dairesel) hareket haline dnmesine yardm eder. Biyeller, biyel ayandan piston pimi yardm ile pistona, biyel bandan krank mili biyel muylusuna balanr. Biyelin pistona balanan ksmna, biyel aya denir. Piston, piston pimi vastasyla biyel ayana balanr.

174

1994 ylnda retim yapt firma saysnn ve rn yelpazesinin artmas sonucu 14000 m alan zerinde 5000 m kapal alana kurulan bugnk binasna tanmtr. Bymesini burada da devam ettiren firma her tr imalt yapabilecek dzeye gelmitir. Bugn ortalama 150 alan bulunan, ihtiyalar dorultusunda ilave ettii dvme blmnde 5 kga kadar paralar retebilmekte olan firmada, Kalite Gvence, Proses, Talal malat, Boru, Makina Kalp Takm ve Dvme gibi blmlerde ihtiya duyulan her tr kalp takm, zel amal makinalar ve hafif silahlara ait paralar, ok eitli boru donanmlar retilebilmekte, hemen her tr talal imalat yaplabilmektedir. Firmaya ait kalite gvence sisteminde, borularn, dvme ve dkm paralarn ve eitli takmlarn sertlikleri, yzey przllkleri ve formlar boyutlu olarak llebilmektedir. Hammaddelerin almnda sertifika istenmekte ve gerektiinde malzeme analizleri ile sl ilemler ve kaplamalar darda yaptrlmaktadr. Firmada talal imalt Universal ve CNC tezgahlarda kalite gvencenin kontrolnde operasyon sayfalarna uygun olarak yaplr. Genellikle kaba operasyonu Universal tezgahlarda yaplan paralar, CNC tezgahlarda hassas olarak ilenerek varsa kaynak, boya veya temizlik ilemine buradan da son kontrole sevk edilir. Borular ise boru blmnde tasarlanr, yine CNC ve Universal tezghlarda kalite gvencenin kontrolnde ekillendirildikten sonra, varsa kaynak, boya, temizlik, basn ve szdrmazlk kontrolnn ardndan paketlenerek sevke hazr hale gelir. Hizmet verilen firmalar aada listelenmitir: Trk Traktr Fabrikas, FMC Nurol Savunma Sanayi, Man Kamyon ve Otobs A.., MKEK Silahsan, TZDK Traktr Fabrikas, Otoyol, Cemas Dokum (Iveco Spa.), Tumosan Motor Fabrikas, Efor Limited irketi, Aksan Dvme, imta, Roketsan,

175

5.2.Uygulamann Hedefi ve nemi

Alt Sigma iyiletirme metodu, Biyel Kolu adndaki makine parasnn retim srecine uygulanmtr. Sz konusu makine parasnda gerekli iyiletirmenin yaplmamas durumunda parann kullanld aralarda arzalarn olutuu, istenilen randmann alnmad, yeniden iilik, skartaya ayrma, evrim sresinin artmas, mteri memnuniyetsizlii gibi ek problemlerin doduu bilinmektedir. Bu uygulama projesinin baarya ulamas, firmann dier departmanlarndaki srelere de Alt Sigma tekniini uygulanmasn tevik edecektir. Ayrca lkemizdeki firmalarn byk ounluunun 3 sigma gibi dnya standartlarnn ok altnda bir standartla alt dnldnde; bu proje, birok Trk firmasna yol gsterici olabilir. Buradaki hedefimiz lm aamasnda yaklak 3 sigma olan Biyel Kolu retim srecini, Tanmlama, lme, Analiz, yiletirme ve Kontrol safhalarndan geerek Alt Sigma kalite dzeyine yaklatrmaktr.
5.3. Beyin Frtnas

Alt Sigma metodu, uzman bir ekibin katlmyla ve herkesin belirlenmi grevini yapmasyla gerekletirilebilmektedir. Uygulamamzda, 1 makine mhendisi uzman kara kuak, imalat mdr kara kuak ve 3 kalite kontrol teknisyeni yeil kuak olarak grev almtr. Beyin frtnas ekibinin tercihi ile Alt Sigma metodunun Biyel Kolu retim srecine uygulanmasna karar verilmitir. Bunun iin nce Biyel Kolunun mteri asndan ok nemli olan 5 kalite karakteristii belirlenmitir. Bunlar srasyla ap1 Uzunluu, ap2 Uzunluu, Yzey Kalitesi, Kol Uzunluu ve Et Kalnldr. Uygulama iin bir yl boyunca mteri ikyetleri dikkate alnmtr. Bu ikyetlerden 17 tanesi ap1 Uzunluu, 19 tanesi ap2 Uzunluu, 75 tanesi Yzey Kalitesi, 13 tanesi Kol Uzunluu ve 10 tanesi Et Kalnl hakkndadr. Bu kalite karakteristikleri ile ilgili mteri ikyetleri ekil 5-1de bir histogram ile gsterilmitir.

176

80 70 60 Hata Says 50 40 30 20 10 0 ap1 ap2 Yzey Kalitesi Kol Uzunluu Et Kalnl

Kalite Karakteristikleri

ekil 5-1: Mteri ikyetleri ile ilgili kalite karakteristikleri ve hata says

Kalite karakteristiklerinin hata saylar yzde ile ifade edildiinde, ap1 Uzunluu (%13), ap2 Uzunluu (%14), Yzey Kalitesi (%56), Kol Uzunluu (%10) ve Et Kalnl (%7) olarak belirlenmitir. Bu yzdeler dikkate alndnda mteri memnuniyetsizlii asndan en byk ikyetin %56 ile Yzey Kalitesi karakteristii olduu grlmektedir. Bu da, ncelikle bu kalite karakteristiinin iyiletirmesi gerektiini gstermektedir. Beyin frtnas ekibi bu durumu dikkate alarak Biyel Kolunun yzey kalitesi karakteristiinin iyiletirilmesine karar vermitir. yiletirme safhasna gemeden nce lm sisteminin analiz edilmesi gerekir.
5.4. lm Sistemleri Analizi (Gage R&R)

Salkl bir iyiletirme ancak doru verilerle yaplabilmektedir. Bunun iin nce operatrlerden kaynaklanan lm sistemindeki deikenliin incelenmesi gerekir. Bunun iin retilmekte olan makine paralarnn yzey kalitesi iin, lm sistemi yeterlilik almas yaplmtr. lm iin operatr (Operatr A, Operatr B, Operatr C) bulunmakta ve lmler mikron cinsinden profilometre yzey lm aleti ile yaplmaktadr. Byle bir lm sistemi yeterlilik almas iin, sreci temsil eden 10 adet numune alnm, iaretlenmi ve her operatre ikier kere ltrlmtr. Dolaysyla her para iin toplam 6 adet lm yaplmtr. Bylece toplam 60 adet lm yaplmtr. Tablo 5-1de bu lmler toplu halde gsterilmitir.

177

Tablo 5-1: Gage R&R almas sonucu yaplan lmler

1. lmler Para No Operatr lm Para No 2. lmler Operatr lm

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Operatr A Operatr A Operatr A Operatr A Operatr A Operatr A Operatr A Operatr A Operatr A Operatr A Operatr B Operatr B Operatr B Operatr B Operatr B Operatr B Operatr B Operatr B Operatr B Operatr B Operatr C Operatr C Operatr C Operatr C Operatr C Operatr C Operatr C Operatr C Operatr C Operatr C

1.608 1.611 1.617 1.620 1.599 1.581 1.583 1.593 1.597 1.604 1.611 1.619 1.625 1.607 1.611 1.585 1.589 1.607 1.604 1.612 1.604 1.616 1.627 1.604 1.605 1.584 1.591 1.608 1.613 1.607

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Operatr A Operatr A Operatr A Operatr A Operatr A Operatr A Operatr A Operatr A Operatr A Operatr A Operatr B Operatr B Operatr B Operatr B Operatr B Operatr B Operatr B Operatr B Operatr B Operatr B Operatr C Operatr C Operatr C Operatr C Operatr C Operatr C Operatr C Operatr C Operatr C Operatr C

1.600 1.620 1.608 1.628 1.611 1.573 1.597 1.604 1.608 1.611 1.613 1.616 1.628 1.611 1.613 1.588 1.587 1.604 1.601 1.609 1.603 1.619 1.621 1.611 1.608 1.587 1.595 1.612 1.616 1.609

Minitab 11.0 Program altrlarak elde edilen nterasyonlu ki-Ynl Varyans Analizi ve Gage R&R Analizi sonular Tablo 5-2 ve Tablo 5-3te gsterilmitir.
Tablo 5-2: ki-ynl ANOVA Tablosu
Hata Kaynaklar Para No Operatr Operatr * Para No Tekrarlanabilirlik Toplam Serbestlik Derecesi 9 Hata Kareler Toplam 0,00711 Hata Kareler Ortalamas 0,00079 F Deeri 13,8401 P Deeri 0,00000

2 18 30 59

0,00015 0,00103 0,00061 0,00890

0,00007 0,00006 0,00002

1,3100 2,7974

0,29435 0,00618

178

Tablo 5-3: Gage R&R Analizi Sonular

Var. Comp.
3,96E-05 2,04E-05 1,92E-05 8,85E-07 1,83E-05 1,22E-04 1,62E-04

Kaynaklar Toplam Gage R&R Tekrarlanabilirlik retilebilirlik Operatr Operatr * Para No Part-To-Part Toplam Deikenlik

% Var. Comp. 24,49

Standart Sapma (S)

6,30E-03 4,52E-03 4,39E-03 9,41E-04 4,28E-03 1,11E-02 1,27E-02

Study Var. (5,15*S)

3,24E-02 2,33E-02 2,26E-02 4,85E-03 2,21E-02 5,69E-02 6,55E-02

% Study Var. 49,49

12,61 11,88 0,55 11,33 75,51 100,00

35,51 34,47 7,39 33,67 86,89 100,00

Ayrk Kategori Says = 2

Minitab 11.0 Program altrlarak elde edilen Gage R&R Analizine ait grafik ekil 5-2de gsterilmitir.
lm in Gage R&R (ANOVA)
Gage name: Date of study: Reported by: T olerance: Misc:

Components of Variation
100 1,63 %Contribution %Study Var 1,62 1,61

By ParcaNo

Yzde

50

1,60 1,59 1,58

0 Gage R&R Repeat Reprod Part-to-Part

1,57

ParcaNo
1,63 UCL=0,01753 1,62 1,61

10

R Chart by Operatr
0,02
Operatr C Operatr A Operatr B

By Operatr

lm Aral

0,01 R=0,005367 0,00 0 LCL=0

1,60 1,59 1,58 1,57

Operatr

Xbar Chart by Operatr

1,63

Operatr*ParcaNo Interaction
1,63

Operatr
Operatr C Operatr A Operatr B

lm Ortalamas

Operatr C

Operatr A

Operatr B

1,62 1,61 1,60 1,59 1,58 1,57 0

Ortalama

UCL=1,616 Mean=1,606 LCL=1,596

1,62 1,61 1,60 1,59 1,58

ParcaNo

10

ekil 5-2: Gage R&R analizine ait grafik

ekil 5-2deki en st sol panelde yer alan grafikteki en solda yer alan siyah ubuk yzde Gage R&R deerini gstermektedir. Hem Tablo 5-3te ve hem de ekil 52de grld gibi Gage R&R Deeri %35tir. Bulunan bu deer, %30dan byk kt iin lm sisteminin yeterli olduu sylenemez. yle ise lm sisteminin yeterli hale getirilmesi gerekir.

179

Ayn grafikte, bu sapmann nereden kaynakland da izlenebilmektedir. Grld gibi, buradaki temel sorun operatrlerin kendilerini tekrar edememeleridir. Dolaysyla, bu sorun temelde, ayn operatrlerin ayn paray bir daha ltklerinde farkl lm sonularna ulamalarndan kaynaklanmaktadr. Bu durumda, yinelenebilirlikten kaynakl lm deikenliini azaltmak gerekmektedir. Bu sorunun, bir operatrden mi yoksa tm operatrlerden mi kaynakland sorusunun cevab da sol ortadaki grafikte grlmektedir. Bu grafik, her operatrn her paradaki iki lm arasndaki farkllklar gstermektedir. rnein buradaki birinci nokta, Operatr Ann birinci paradaki iki lm arasndaki fark, yani 0.08(1.08-1.00) mikronu gstermektedir. Yinelenebilirliin sfr olmas iin, bu farklarn sfr olmas gerekmektedir. Yinelenebilirlik asndan en kt operatrn, farklar en yksek olan Operatr A olduu, en iyisinin de Operatr C olduu aka grlmektedir. Burada ilk adm olarak, Operatr Cnin lm yntemiyle Operatr Ann lm yntemi karlatrlmal ve iyiletirilme salanmaldr. Operatr Ann lm sistemi Operatr Cnin lm sistemiyle karlatrrken muhtemel hata kayna belirlenmitir. Bunlar; lm tehizatndan kaynaklanan hata, lm ynetiminden kaynaklanan hata, operatrn yeteneinden kaynaklanan hatadr. Yaplan beyin frtnas almas sonucu Operatr Adan kaynaklanan hatann, lm ynetiminden kaynaklanan hata olduu anlalmtr. Operatr Cnin lm yntemiyle Operatr Ann lm yntemini

karlatrarak gerekli iyiletirme salandktan sonra, yeniden lm Sistemi Analizi (Gage R&R) almas yaplmtr.

5.5. lm Sistemleri Analizinin Yeniden Uygulanmas

lm Sistemi Analizinin tekrar uygulanmas iin sreci temsil eden 10 adet numune alnp ve bu numuneler iaretlenerek her operatre ikier kere ltrlmtr. Dolaysyla her parann ayn ls iin toplam 6 adet lm yaplmtr. Bylece toplam 60 adet lm yaplmtr. Tablo 5-4te bu lmler toplu halde gsterilmitir.

180

Tablo 5-4: Gage R&R almas sonucu yaplan lmler

1. lmler Para No Operatr lm Para No 2. lmler Operatr lm

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Operatr A Operatr A Operatr A Operatr A Operatr A Operatr A Operatr A Operatr A Operatr A Operatr A Operatr B Operatr B Operatr B Operatr B Operatr B Operatr B Operatr B Operatr B Operatr B Operatr B Operatr C Operatr C Operatr C Operatr C Operatr C Operatr C Operatr C Operatr C Operatr C Operatr C

1.605 1.599 1.611 1.591 1.621 1.606 1.597 1.613 1.608 1.589 1.611 1.605 1.606 1.590 1.584 1.612 1.606 1.624 1.618 1.612 1.606 1.614 1.607 1.592 1.583 1.606 1.603 1.625 1.615 1.605

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Operatr A Operatr A Operatr A Operatr A Operatr A Operatr A Operatr A Operatr A Operatr A Operatr A Operatr B Operatr B Operatr B Operatr B Operatr B Operatr B Operatr B Operatr B Operatr B Operatr B Operatr C Operatr C Operatr C Operatr C Operatr C Operatr C Operatr C Operatr C Operatr C Operatr C

1.608 1.602 1.615 1.588 1.617 1.609 1.601 1.610 1.611 1.592 1.608 1.602 1.603 1.588 1.587 1.614 1.610 1.626 1.615 1.610 1.608 1.617 1.611 1.596 1.586 1.609 1.610 1.620 1.612 1.603

Minitab 11.0 Program altrlarak elde edilen nterasyonlu ki-Ynl Varyans Analizi ve Gage R&R Analizi sonular Tablo 5-5 ve Tablo 5-6da gsterilmitir.
Tablo 5-5: ki-ynl ANOVA Tablosu
Hata Kaynaklar Para No Operatr Operatr * Para No Tekrarlanabilirlik Toplam Serbestlik Derecesi 9 Hata Kareler Toplam 0,00362 Hata Kareler Ortalamas 0,00040 F Deeri 2,6949 P Deeri 0,03508

2 18 30 59

0,00004 0,00269 0,00017 0,00652

0,00002 0,00015 0,00001

0,1496 26,4895

0,86215 0,00000

181

Tablo 5-6: Gage R&R Analizi Sonular

Var. Comp.
7,74E-05 5,63E-06 7,18E-05 0,00E-00 7,18E-05 4,22E-05 1,20E-04

Kaynaklar Toplam Gage R&R Tekrarlanabilirlik retilebilirlik Operatr Operatr * Para No Part-To-Part Toplam Deikenlik

% Var. Comp. 64,75

Standart Sapma (S)

8,80E-03 2,37E-03 8,47E-03 0,00E-00 8,47E-03 6,49E-03 1,09E-02

Study Var. (5,15*S)

4,53E-02 1,22E-02 4,36E-02 0,00E-00 4,36E-02 3,34E-02 5,63E-02

% Study Var. 80,47

4,71 60,04 0,00 60,04 35,25 100,00

21,70 77,48 0,00 77,48 59,37 100,00

Ayrk Kategori Says = 1

Minitab 11.0 Program altrlarak elde edilen Gage R&R Analizine ait grafik ekil 5-3te gsterilmitir.
lm in Gage R&R (ANOVA)
Gage name: Date of study: Reported by: Tolerance: Misc:

Components of Variation
100 1,63 %Contribution %Study Var 1,62 1,61 50 1,60 1,59 0 Gage R&R Repeat Reprod Part-to-Part 1,58

By ParcaNo

Yzde

ParcaNo
1,63 1,62 1,61

10

R Chart by Operatr
0,010
Operatr C Operatr A peratr B

By Operatr
UCL=0,01046

lm Aral

0,005 R=0,0032 0,000 0 LCL=0

1,60 1,59 1,58 C A B

Operatr

Xbar Chart by Operatr

1,63 1,62
Operatr C Operatr A Operatr B

Operatr*ParcaNo Interaction
1,625

Operatr

Ortalama

lm Ortalamas

1,61 1,60 1,59 1,58 0

UCL=1,612 Mean=1,606 LCL=1,600

1,615 1,605 1,595 1,585

Operatr C Operatr A Operatr B

ParcaNo

10

ekil 5-3: Gage R&R analizine ait grafik

ekil 5-2deki en st sol panelde yer alan grafikteki en solda yer alan siyah ubuk yzde Gage R&R deerini gstermektedir. Hem Tablo 5-6da ve hem de ekil 53te grld gibi Gage R&R Deeri %21dir. Bulunan bu deer, %30dan kk kt iin lm sisteminin yeterli olduu sylenebilir. Artk lm sistemi problemi ortadan kalkt iin dier aamaya geilebilir.

182

5.6. Kontrol Grafikleri

Srecin kontrol altnda olup olmadn renmek iin 5 er birimlik 25 rnekten alnan gzlemler iin X ve R grafikleri izilecektir. Gzlem deerleri Tablo 5-7de verilmitir.
Tablo 5-7: Kontrol grafikleri iin yzey przllk lm deerleri rnek No lm Deerleri

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

1.569 1.872 1.812 1.712 1.659 1.739 1.736 1.589 1.713 1.764 1.674 1.742 1.629 1.634 1.571 1.658 1.912 1.847 1.687 1.678 1.559 1.722 1.726 1.774 1.684

1.985 1.983 1.789 1.875 1.915 1.591 1.804 1.732 1.812 1.598 1.687 1.862 1.935 1.601 1.786 1.745 1.643 1.697 1.598 1.875 1.975 1.885 1.794 1.608 1.697

1.917 1.786 1.932 1.629 1.972 1.567 1.712 1.629 1.775 1.833 1.578 1.679 1.594 1.653 1.893 1.658 1.833 1.687 1.812 1.891 1.907 1.639 1.702 1.843 1.588

1.712 1.658 1.684 1.629 1.716 1.785 1.842 1.891 1.674 1.716 1.949 1.798 1.921 1.796 1.946 1.789 1.978 1.716 1.634 1.804 1.702 1.639 1.832 1.726 1.959

1.977 1.916 1.763 1.783 1.870 1.629 1.716 1.775 1.891 1.593 1.833 1.745 1.724 1.687 1.891 1.745 1.891 1.942 1.862 1.896 1.967 1.793 1.706 1.603 1.843

183

lk nce R kontrol grafii, daha sonra X kontrol grafii dzenlenecektir. nk

X grafiindeki kontrol limitleri, srecin deikenliine baldr. Sre deikenlii

kontrolde deilse, bu limitler ok fazla anlaml olmayacaktr. Her bir rnee ait X deerleri ve R deerleri bulunup Tablo 5-8de verilmitir.

Tablo 5-8: Her bir rnek iin hesaplanan X ve R deerleri rnek 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

X 9.160 9.215 8.980 8.628 9.132 8.311 8.810 8.616 8.865 8.504 8.721 8.826 8.803

X
1.8320 1.8430 1.7960 1.7256 1.8264 1.6622 1.7620 1.7232 1.7730 1.7008 1.7442 1.7652 1.7606

R 0.416 0.325 0.248 0.246 0.313 0.218 0.130 0.302 0.217 0.240 0.371 0.183 0.341

rnek 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

X 8.371 9.087 8.595 9.257 8.889 8.593 9.144 9.110 8.678 8.760 8.554 8.771

X
1.6742 1.8174 1.7190 1.8514 1.7778 1.7186 1.8288 1.8220 1.7356 1.7520 1.7108 1.7542

R 0.195 0.375 0.131 0.335 0.255 0.264 0.218 0.416 0.246 0.130 0.240 0.371

Tablo 5-8deki veriler kullanlarak R kontrol grafiinin orta izgisi,

R=

R
n

6.726 = 0.269 25

olarak bulunur. Ekler tablosundan n = 5lik rnekler iin D3 = 0 ve D4 = 2.115 bulunup aadaki formlde yerine yazlrsa R kontrol grafiinin kontrol snrlar,

KS = D4 R = (2.115)(0.269) = 0.5689 O = R = 0.269 AKS = D3 R = (0)(0.269) = 0

olarak belirlenir. ekil 5-4te bu lmlere ait R grafii grlmektedir. R kontrol grafii incelendiinde hibir nokta kontrol snrlar dna kmamtr.

184

Yzey in R Grafii
0,6 0,5 0,4 UCL=0,5689

R Deerleri

0,3 0,2 0,1 0,0 0 5 10 15 20 25

R=0,2690

LCL=0

rnek No

ekil 5-4: R kontrol grafii

imdi X kontrol grafiine geebiliriz. Tablo 5-8deki sonular kullanlarak

X kontrol grafiinin orta izgisi,

X =

X
n

44.076 = 1.763 25

olarak bulunur. . Ekler tablosundan n = 5lik rnekler iin A2 = 0.577 bulunup aadaki formlde yerine yazlrsa X kontrol grafiinin kontrol snrlar,
KS = X + A2 R = 1.763 + (0.577)(0.269) = 1.9182 O = X = 1.763 AKS = X A2 R = 1.763 (0.577)(0.269) = 1.6077 olarak belirlenir. ekil 5-5te bu lmlere ait X grafii grlmektedir. X kontrol grafii incelendiinde hibir nokta kontrol snrlar dna kmamtr.

X ve R kontrol grafikleri incelendiinde srecin kontrol altnda olduu

gzlenmektedir. Fakat bir srecin kontrol altnda olmas srecin ok iyi olduu anlamna gelmez. Bunun iin bir sre yeterlilik analizi yapmak gerekir.

185

Yzey in Ortalama Grafii

UCL=1,921

1,9

Gzlem Deerleri

1,8 Mean=1,763 1,7

1,6 0 5 10 15 20 25

LCL=1,605

rnek No

ekil 5-5: X kontrol grafii 5.7. Sre Yeterlilik Analizi

Her iki kontrol grafii de kontrol altnda olduundan sre yeterlilik analizi yaplabilir. Bunun iin 5 er birimlik 25 numune alnmtr. Bu numuneler Tablo 5-9da gsterilmitir. Yzey kalitesi baml deikeni bir en kk (minimum) problemi olduu iin sre spesifikasyon artnamesi olarak sadece USL belirlenmelidir. Bu sre iin st spesifkasyon limiti USL = 1.950 ve hedef deer ise T = 1.600 olarak belirlenmitir. Sre yeterlilik analizi incelendiinde PPM deeri ekil 5-6de sa alt kede verildii gibi 56741 olduu grlmektedir. Bu deer Ek Tablo 1den 3.1 sigma deerine karlk gelmektedir. Bu sigma deerine karlk gelen baar oran ise %94.52 olduu Ek Tablo 1den grlmektedir. Bu sigma seviyesi firma asndan baar olarak grlmemektedir. nk PPM deerinin 56741 olmas demek, 1 milyon retimde 56741 tanesinin hatal retilmesi demektir. Bu deer ise dnya standartlarnn ok altndadr. Bunun iin bu srecin mutlaka iyiletirilmesi gerekir.

186

Tablo 5-9: Sre yeterlilik analizi iin yzey przllk lm deerleri rnek No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 lm Deerleri

1.569 1.872 1.812 1.712 1.659 1.739 1.736 1.589 1.713 1.764 1.674 1.742 1.629 1.634 1.571 1.658 1.912 1.847 1.687 1.678 1.559 1.722 1.726 1.774 1.684

1.985 1.983 1.789 1.875 1.915 1.591 1.804 1.732 1.812 1.598 1.687 1.862 1.935 1.601 1.786 1.745 1.643 1.697 1.598 1.875 1.975 1.885 1.794 1.608 1.697

1.917 1.786 1.932 1.629 1.972 1.567 1.712 1.629 1.775 1.833 1.578 1.679 1.594 1.653 1.893 1.658 1.833 1.687 1.812 1.891 1.907 1.639 1.702 1.843 1.588

1.712 1.658 1.684 1.629 1.716 1.785 1.842 1.891 1.674 1.716 1.949 1.798 1.921 1.796 1.946 1.789 1.978 1.716 1.634 1.804 1.702 1.639 1.832 1.726 1.959

1.977 1.916 1.763 1.783 1.870 1.629 1.716 1.775 1.891 1.593 1.833 1.745 1.724 1.687 1.891 1.745 1.891 1.942 1.862 1.896 1.967 1.793 1.706 1.603 1.843

187

Yzey in Proses Yeterlilik Analizi

Target USL
Within Ov erall

Process Data USL Target LSL Mean Sample N StDev (Within) StDev (Overall) 1,95000 1,60000 * 1,76304 125 0,117903 0,118125

Potential (Within) Capability Cp * CPU CPL Cpk Cpm Overall Capability Pp PPU PPL Ppk * 0,53 * 0,53 0,53 * 0,53 * 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 1,9 2,0 2,1

Observed Performance PPM < LSL PPM > USL PPM Total * 64000,00 64000,00

Exp. "Within" Performance PPM < LSL PPM > USL PPM Total * 56403,16 56403,16

Exp. "Overall" Performance PPM < LSL PPM > USL PPM Total * 56741,57 56741,57

ekil 5-6: Sre yeterlilik analizi sonular 5.8. Makine Yeterlilik Analizi

Mevcut olan hatalar tm hatlarda m, yoksa bazlarnda m gereklemektedir. Bu sorunun cevabn bulmak iin ilem yapan drt makinenin her birinden 25er gzlem alnarak analiz edilecektir. Alnan gzlemler Tablo 5-10da gsterilmitir. Bu analiz iin en uygun ara ise ANOVAdr. Hatlara gre veriler incelendiinde, deiik hatlarda ortalamalarn farkllk gsterip gstermedii belirlenir. Bu saptama, eldeki verilerin analizi sonucu elde edilen P deeri sayesinde anlalr. Makine yeterlilik analizi Minitab kts Tablo 5-11de verilmitir. ANOVA analizi ktsndan p deerinin 0.049 olduu grlmektedir. Analizdeki P deeri istatistikte bir karar alrken gze alnan riski ifade etmektedir. Uygulamamzda ise en az bir hattn dierlerinin ortalamasndan farkl olduuna karar verilmesi durumunda alnacak risk %4.9dur. Genel olarak sanayide kabul edilen risk deeri %5tir.

188

Tablo 5-10: Makine yeterlilik analizi iin gzlem deerleri Makine 1 Makine 2 Makine 3 Makine 4

1.567 1.923 1.921 1.734 1.756 1.700 1.784 1.449 1.616 1.644 1.393 1.366 1.893 1.979 1.505 1.728 1.979 1.784 1.579 1.612 1.449 1.672 1.728 1.533 1.687

1.769 1.843 1.592 1.735 1.561 1.784 1.487 1.653 1.756 1.853 1.644 1.505 1.589 1.715 1.512 1.614 1.756 1.672 1.700 1.728 1.923 1.784 1.813 1.675 1.511

1.811 1.895 1.533 1.987 1.589 1.714 1.756 1.728 1.950 1.856 1.845 1.561 1.867 1.923 1.670 1.786 1.561 1.987 1.756 1.895 1.784 1.505 1.644 1.847 1.948

1.811 1.648 1.567 1.561 1.670 1.979 1.951 1.561 1.449 1.672 1.616 1.672 1.700 1.644 1.616 1.979 1.513 1.561 1.756 1.589 1.644 1.700 1.756 1.589 1.644

Tablo 5-11: Makine Yeterlilii iin Varyans Analizi Hata Kaynaklar Faktr Hata Toplam Serbestlik Derecesi 3 Hata Kareler Toplam 0,1745 Hata Kareler Ortalamas 0,0582 F Deeri 2,71 P Deeri 0,049

96 99

2,0585 2,2330

0,0214

189

Boxplots of C1 - C4
(means are indicated by solid circles) 2.0 1.9 1.8 1.7 1.6 1.5 1.4 1.3 Hat 1 Hat 2 Hat 3 Hat 4

ekil 5-7: Makine yeterlilik analizi iin kutu grafii

ekil 5-7 incelendiinde 1, 2 ve 4 numaral hatlarn ortalamasnn 1.67 civarnda olmasna karn, 3 numaral hattn ortalamasnn 1.77 civarnda olduu ve dierlerine gre daha yksek olduu ortaya kmaktadr. yle ise hatalarn temel kaynaklarndan biri 3 numaral hattr. 1, 2 ve 4 numaral hatlara ait veriler incelendiinde PPM deeri, ekil 5-8in sa alt kesinde verildii gibi 13547dir. Bu deer, Ek Tablo 1deki deerle karlatrldnda 3.7 sigma seviyesine karlk gelmektedir. Baar oran ise %98.609 olarak grlmektedir. Yani 1, 2 ve 4 numaral hatlar ile retime devam edilmesi durumunda, retilen bir milyon tane rndeki toplam hata oran, 13547 olacaktr. Elbette burada yaplmas gereken, 3 numaral hattan retimi kesmek deil, 3 numaral hattaki retim farkllna neden olan hatay bulup iyiletirmektir. 3 numaral hat retimden karlp sadece 1, 2 ve 4 numaral hatla retime devam edildiinde bulunacak sre yeterlilik analizi sonucu ekil 5-8de gsterilmitir. 3 numaral hattn gerekli mekanik arzalar giderildikten sonra retime devam etmitir. Biyel kolu yzey przllnn minimum (optimum) deerini bulmak iin deney tasarmndan faydalanlacaktr.

190

Yzey iin Proses Yeterlilik Analizi

Target USL
Within Ov erall

Process Data USL Target LSL Mean Sample N StDev (Within) StDev (Overall) 2,00000 1,60000 * 1,68004 75 0,143587 0,144767

Potential (Within) Capability Cp CPU CPL Cpk Cpm Overall Capability Pp PPU PPL Ppk * 0,74 * 0,74 * 0,74 * 0,74 * 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0 2,2 Exp. "Overall" Performance PPM < LSL * PPM > USL PPM Total 13546,71 13546,71

Observed Performance PPM < LSL PPM > USL PPM Total

Exp. "Within" Performance PPM < LSL * PPM > USL PPM Total 12928,88 12928,88

0,00 0,00

ekil 5-8: Sre yeterlilik analizi sonucu 5.9. Deney Tasarm

Biyel Kolunun CNC tezgah ile retimi srecindeki yzey kalitesinin optimum yani yzey przllnn minimum olmas iin deney tasarmndan faydalanlacaktr. Deney tasarm iin beyin frtnas sonucu Y = Yzey Przll kt deikeni olmak zere, kalite gelitirme ekibi olarak Yyi etkilemesi muhtemel drt faktr, A = Kesici Hz B = Kesme Derinlii C = Kesici ap D = lerleme olarak belirlenmitir. Bu faktrlere ikier dzey seilmitir. Deney tekrarsz uygulanacaktr. Tablo 5-12de faktrler ve dzey deerleri verilmitir. Deneydeki 4 faktr Ek Tablo 3deki L16 Dizayn Matrisi Tablosunun ilk drt kolonuna atanr. Bu deney iki dzeyli ve drt faktrl bir Tam Faktryel Deneydir. Yzey przll lm profilometre lm aleti ile mikron cinsinden llmtr. 2

Profilometre: ne ularla yzeye temas ederek yzey przlln dorudan len alettir. Mikron, milimetrenin binde biridir. 1mikron = 0.001mmdir.

191

Tablo 5-12: Faktrler ve dzey deerleri Dzey A (m/dak) B (mm) C (mm) D (mm/di)

Alt st

90 110

0.3 0.7

40 90

0.03 0.07

Deneyi uygulamadan nce, deneyi uygulayacak ekip iin bir reete tablosu hazrlanmtr. Tablo 5-13te hazrlanan reete tablosu, her gzlem iin faktrlerin ayarlanaca deerleri ve uygulama srasn belirtir. Reete tablosundaki faktr dzey deerleri, Ek Tablo 3deki L16 Dizayn Matrisi tablosunda bulunan - ve + iaretlerine gre belirlenmitir.
Tablo 5-13: Uygulama reetesi Standart Sra 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Rassal Sra 5 A Hz 90 B Derinlik 0.3 C ap 40 D lerleme 0.03 Y Przllk 1.567

9 2 11 16 8 1 14 6 13 10 4 7 15 3 12

90 90 90 90 90 90 90 110 110 110 110 110 110 110 110

0.3 0.3 0.3 0.7 0.7 0.7 0.7 0.3 0.3 0.3 0.3 0.7 0.7 0.7 0.7

40 90 90 40 40 90 90 40 40 90 90 40 40 90 90

0.07 0.03 0.07 0.03 0.07 0.03 0.07 0.03 0.07 0.03 0.07 0.03 0.07 0.03 0.07

1.977 1.592 1.985 1.781 1.852 1.762 1.903 1.583 1.770 1.625 1.745 1.758 1.723 1.811 1.745

statistiksel adan, uygulama srasnn, Ek Tablo 3de bulunan L16 Dizayn Matrisinde verilen standart srada deil, rassal olarak belirlenmesi gerekmektedir. Buradaki ama, kontrol edilmeyen, ancak deney srasnda kendiliinden deien faktrlerin kalite deikeni Yye olas etkilerini elimine etmektir.

STANDART SIRA

GZLEM DEER

A 1 1
1.567 1.977 1.592 1.985 1.781 1.781 1.852 1.762 1.903 1.583 1.770 1.625 1.745 1.758 1.723 1.811 1.745 1.745 1.758 1.723 1.811 1.745 1.811 1.811 1.745 1.758 1.723 1.625 1.745 1.583 1.770 1.762 1.903 1.852 1.762 1.903 1.583 1.583 1.770 1.625 1.745 1.770 1.625 1.745 1.758 1.723 1.781 1.852 1.592 1.985 1.567 1.567 1.567 1.977 1.977 1.592 1.985 1.977 1.592 1.985 1.781 1.852 1.762 1.903

B 2 1 2 1 2 2

D 1

AB 2
1.567 1.977 1.592 1.985 1.781 1.852 1.762 1.903 1.583 1.770 1.625 1.745 1.758 1.723 1.811 1.745

AC

AD

1 2 3 4 5 6 7 1.762 1.903 1.583 1.770 1.625 1.745 1.758 1.723 1.811 1.745 28.179 16 1.7612
14.419

1.567 1.977 1.592 1.985 1.781 1.852

1.567

1.567

1.977

1.977

1.592

1.592

1.985

1.985

1.781

1.781

1.852

1.852

1.762

1.762

Tablo 5-14: Deney iin hesaplanan L16 hesap tablosu

8 9 10 11 12 13 14 15 16 TOPLAM SAYI ORTALAMA ETK SIRA

1.903

1.903

1.583

1.583

1.770

1.770

192

1.625

1.625

1.745

1.745

1.758

1.758

1.723

1.723

1.811

1.811

1.745

1.745

13.760

13.844

14.335

14.011

14.168

13.47 9

14.70

14.02 1

14.158

14.076

14.10 3

14.494

13.685

8
1.8024

8
1.720 -0.0824

8
1.730 5

8
1.791 9 0.0614

8
1.751 4

8
1.771 0.0196

8
1.684 9

8
1.837 5 0.1526

8
1.75 26

8
1.7697 0.0171

1.7595

1.762 9

1.811 7

1.710 6

0.0034

-0.1011

14

12

15

11

deneyin uygulanmas sonucu elde edilen Y gzlem deerleri verilmektedir. Bu deneyde

ilk nce kesici hz 90a, kesme derinlii 0.7e, kesici ap 90a ve lerleme 0.03e
BC 1 2
1.567 1.977 1.977 1.592 1.985 1.781 1.852 1.852 1.762 1.903 1.903 1.583 1.770 1.625 1.745 1.758 1.723 1.723 1.811 1.745 1.745 1.811 1.745 1.811 1.745 1.758 1.723 1.811 1.745 1.811 1.745 1.745 1.758 1.723 1.723 1.811 1.745 1.770 1.625 1.583 1.770 1.770 1.625 1745 1.758 1.625 1.583 1.903 1.762 1.903 1.583 1.770 1.625 1.745 1.758 1.723 1.811 1.745 1.745 1.758 1.723 1.811 1.762 1.903 1.583 1.770 1.762 1.852 1.852 1.762 1.903 1.583 1.583 1.770 1.625 1.745 1.781 1.781 1.985 1.985 1.985 1.781 1.592 1.592 1.592 1.985 1.781 1.852 1.762 1.852 1.762 1.903 1.903 1.583 1.977 1.977 1.567 1.567 1.567 1.567 1.977 1.592 1.985 1.781 1.781

BD 2 1
1.567 1.977

CD 1 2 1 2 1 2 2

ABC

ABD

ACD 1

BCD 2
1.567 1.977 1.592

ABCD 1
1.977 1.592

1.567

1.592 1.985 1.781 1.852

1.985

1.852

1.762

1.770

1.625 1.745 1.758 1.723

1.625

1.758

1.745

Tablo 5-14n Devam

14.06 1 14.589 13.590

14.11 8

14.112

14.06 7

14.06 0

14.11 9

13.998

14.181

14.16 5

14.01 4

14.02 8

14.15 1

14.115

14.064

8
1.757 6 0.0071 1.76 47 1.8236

8
1.698 7 -0.1249

8
1.764 0

8
1.75 84 -0.0056

8
1.75 75

8
1.76 49 0.0074

8
1.749 7

8
1.772 6 0.0229

8
1.770 6

8
1.75 17 -0.0189

8
1.75 35

8
1.768 9 0.0154

1.7644

1.758

-0.0064

13

10

ayarlanarak biyel kolu ilenmi olup yzey przllk deeri lm sonucunda Y =

1.762 olarak bulunmutur. Standart srada 1de bulunan Y = 1.567 sonucu, gerekte

Tablo 5-13te faktrlerin dzey deerleri (uygulama reetesi) rassal sra ve

193

194

beinci rassal sra olan 5de ilenen parann deeridir. Bu deney iki dzeyli drt faktrl L16 deneyidir. Deneyin uygulamasnda L16 dizayn kullanld iin bu deney tasarmnn sonularnn analizi iin ekler tablosundan bo bir L16 hesap tablosu kullanlmtr. Bo tablo ilendiinde Tablo 5-14 elde edilir. Tablo 5-14te bulunan Toplam, Say, Ortalama, Etki ve Sra deerleri yle bulunmutur:
Toplam: Her kolonda bulunan deerler alt alta toplanr. Say: Her kolondaki gzlemlerin saysdr. Ortalama: Toplama deerin say deerine blnmesi ile bulunur. Etki: Her kolonda bulunan ortalama deerler arasndaki farktr. rnein A

kolonunun etki deeri, 1.720 1.8024 = -0.0824 olarak bulunmutur.

Sra: Etki deerlerine en kk negatif deerden balanlarak en byk pozitif

deere kadar 1den 15e kadar sra numaras verilir. nemli etkilerin belirlenmesi iin izilen NOG, ekil 5-9da ve pareto grafii ekil 5-10da verilmitir. ekil 5-9 ve ekil 5-10da grld gibi, nemli ana etkiler ve etkileimler unlardr: A, B, D, AD, ve BD. Faktr C ve etkileimleri nemsizdir. AD ve BD etkileimleri nemli bulunduundan,
Etkilerin Normal Olaslk Grafii
(response is hasla, Alpha = ,05)
D B

A: B: C: D:

hz dernlk cap lerleme

Deerler

-1
AD BD

-0,1

0,0

0,1

Etkiler

ekil 5-9: Yzey przll nemli etkileri normal olaslk grafii

195

Etkilerin Pareto Grafii

(response is HASILA, Alpha = ,10)
D BD AD A B ABD C ACD AB BCD ABC BC ABCD CD AC

A: B: C: D:

HIZ DERNLK CAP LERLEME

0.00

0.05

0.10

0.15

ekil 5-10: Etkilerin ve etkileimlerin pareto grafii

Optimal faktr dzeylerine karar vermek iin, nce bu etkileimlerin yorumlanmas hesaplanmtr.
Tablo 5-15: AD etkileimi tablosu

gerekmektedir.

AD

etkileimi

iin ortalamalar

Tablo

5-15te

D: lerleme A: Kesme Hz 1 1 1.567; 1.592; 1.781; 1.762 A1 D1 = 1.6755 2 1.583; 1.625; 1.758; 1.811 A2 D1 = 1.6942 2 1.977; 1.985; 1.852; 1.903 A1 D2 = 1.9292 1.770; 1.745; 1.723; 1.745 A2 D2 = 1.7457

Tablo 5-15te bulunan ortalamalar karlatrlarak, Y = Yzey Przll iin A ve Dnin en iyi dzey kombinezonunu belirlemek mmkndr. Ancak, ekil 511daki AD etkileim grafii, ortalamalarn grsel olarak karlatrlabilmesini salamaktadr.

196

1.9 Yzey Przll

A1 D2 A =1

1.8

1.7

A2 D1 A1 D1

A=2

A2 D2

1.6

1.5 1 (0.03) 2 (0.07) D (lerleme)

ekil 5-11: Yzey przll AD etkileimi grafii

ekil 5-11a gre, ortalamalarn olan A1 D1 , A2 D1 , A2 D2 arasnda istatistiksel olarak nemli bir fark yoktur. Dier kombinezon ortalamas olan A1 D2 = 1.9292 deeri dierlerinden nemli lde byktr. Dolaysyla, yzey przlln azaltmak iin A = 1, D = 2 kombinezonundan kanmak gerekir. Benzer biimde, BD etkileimi ortalamalar Tablo 5-16da hesaplanm ve etkileim grafii ekil 5-12de verilmitir.
Tablo 5-16: BD etkileimi tablosu

D: lerleme B: Derinlik 1 1 1.567; 1.592; 1.583; 1.625 B1 D1 = 1.5917 2 1.781; 1.762; 1.758; 1.811 B2 D1 = 1.7780 2 1.977; 1.985; 1.770; 1.745 B1 D2 = 1.8692 1.852; 1.903; 1.723; 1.745 B2 D2 = 1.8057

197

Yzey Przll

1.9

B1 D2

1.8

D=1

B2 D2

B2 D1

1.7 D=2 1.6

B1D1

1.5 1 (0.3) 2 (0.7) B

Derinlik

ekil 5-12: Yzey przll BD etkileimi grafii

Tablo 5-16 ve ekil 5-12de aka izlenebildii gibi, etkileim ortalamalarndan B1 D1 = 1.5917 deeri,

dierlerinden

nemli

lde

kk

olduundan,

yzey

przll Yyi azaltmak iin B = 1, D = 1 kombinasyonunu kullanmak gerekir. Sonu olarak BD etkileiminin analizi, B = 1, D = 1 kombinasyonunun kullanlmas gerektiini, AD etkileiminin analizi ise, A = 1, D = 2 kombinasyonundan kanlmas gerektiini ortaya koyuyor. Bu nedenle yzey przllnn optimal operasyonu iin, ncelikle B ve D faktrlerinin birinci dzeylerinde tutulmas gerekir. Ancak, D birinci dzeyinde tutulduu srece, ekil 5-11den grld gibi, ( A1 D1 = 1.6755 ve A2 D1 = 1.6942 ), A = 1 ile A = 2 arasnda yzey przll asndan istatistiksel olarak bir fark yoktur. Dolaysyla, AD etkileiminin zel durumu nedeniyle, Ann kontrolne gerek kalmaz. Bu durumda bu ilemin optimal operasyonu iin B = 1 ve D = 1 dzeyleri gerekmektedir. C, nemli olmad iin A ise AD etkileiminin zel durumu nedeniyle kontrolne (birinci ve ikinci dzeylerden herhangi birinin seimine) gerek yoktur.

198

Tablo 5-12deki dzeyler, optimal deerleri verdii iin bu deneyin sonucu yle zetlenebilir: B(derinlik) = 0.3 mm, D(ilerleme) = 0.03 mm/di, A(kesici hz) = 90 veya 110 m/dak, C(kesici ap) = 40 veya 90mm. Biyel kolunun retiminde kullanlan CNC tezghnn parametrelerinin dzeyleri deney tasarm sonucu belirlendikten sonra retimden elde edilen rnlerden numuneler alnarak yeniden sre yeterlilik analizi yaplmtr.
5.10. yiletirmeler Neticesinde Sre Yeterlilik Analizi

Yaplan iyiletirmelerden sonra srecin hangi sigma seviyesine gelindiini renmek iin 5er birimlik 25 numune alnarak sre yeterlilik analizi yaplmtr. Alnan numunelere ait lm deerleri Tablo 5-17de gsterilmitir.
Tablo 5-17: Sre yeterlilik iin yzey przllk lm deerleri rnek
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 1.614 1.767 1.740 1.864 1.715 1.676 1.687 1.570 1.724 1.925 1.573 1.830 1.683 1.623 1.716 1.648 1.791 1.743 1.846 1.587 1.730 1.666 1.905 1.663 1.771 1.739 1.810 1,638 1.573 1.672 1.785 1.560 1.675 1.762 1.620 1.734 1.783 1.682 1.785 1.910 1.736 1.653 1.754 1.836 1.718 1.628 1.775 1.600 1.662 1.633

lm Deerleri
1.763 1.680 1.832 1.669 1.836 1.743 1.568 1.647 1.782 1.740 1.820 1.732 1.847 1.728 1.591 1.816 1.692 1.712 1.823 1.713 1.822 1.733 1.720 1.827 1.672 1.674 1.687 1.712 1.589 1.869 1.748 1.812 1.592 1.612 1.705 1.874 1.679 1.832 1.673 1.821 1.706 1.840 1.673 1.763 1.724 1.702 1.738 1.685 1.812 1.820 1.764 1.823 1.745 1.647 1.754 1.635 1.912 1.689 1.763 1.670 1.763 1.689 1.834 1.674 1.841 1.682 1.824 1.724 1.855 1.685 1.735 1.625 1.650 1.814 1.804

199

yiletirmeler neticesinde alnan gzlemlere ait sre yeterlilik analizi bilgisayar kts aadaki gibidir.
Yzey iin Proses Yeterlilik Analizi
Target USL
Within Ov erall

Process Data USL Target LSL Mean Sample N StDev (Within) StDev (Overall) 1,95000 1,60000 * 1,72985 125 0,0847403 0,0850321

Potential (Within) Capability Cp CPU CPL Cpk Cpm Overall Capability Pp PPU PPL Ppk * 0,86 * 0,86 * 0,87 * 0,87 * 1,5 1,6 1,7 1,8 1,9 2,0 Exp. "Overall" Performance PPM < LSL PPM > USL PPM Total * 4812,10 4812,10

Observed Performance PPM < LSL PPM > USL PPM Total * 0,00 0,00

Exp. "Within" Performance PPM < LSL PPM > USL PPM Total * 4688,97 4688,97

ekil 5-13: Sre yeterlilik analizi sonucu

Sre yeterlilik analizi incelendiinde ppm deeri ekil 5-13de sa alt kede verildii gibi 4812 olduu grlmektedir. Bu deer, Ekler tablosunda 4.1 sigma deerine karlk gelmektedir. Bu sigma deerine karlk gelen baar orannn ise %99.53 olduu grlmektedir. Bu oran bir milyon adet retimden 4812 tanesinin hatal olduu anlamna gelir. Yaplan almalar sonucu Biyel Kolunun Yzey Przll 3 sigma seviyesinden 4.1 sigma seviyesine ykseltilmitir. Ancak alt sigma iin hala kat edilecek mesafe vardr. Yukardaki aamalar firma yetkililerince tekrar tekrar uygulanarak alt sigma seviyesine ulalabilir.

SONU VE NERLER

Global durgunluk yaanan gnmz artlarnda, dk kaliteden kaynaklanan maliyet artlarnn fiyatlara yanstlmas mmkn olmamakta ve firmalarn krllklar azalmaktadr. Gnmzn hzl iletiim arac nternetin de yardmyla artk son tketiciler, diledikleri firmadan veya lkeden istedikleri rn veya hizmeti ok kolay ve ksa srede talep eder hale gelmilerdir. Son tketici en kaliteli rn veya hizmeti en uygun fiyat ile talep etme ansna sahiptir. Bu da aka gsteriyor ki, gnmzde firmalar mterileri deil, mteriler firmalar ynlendirmektedir. Mteri odakl firmalar, baary yakalama konusunda daha fazla ansa sahiptirler. Alt Sigma ynteminin hedefi, mteri beklentilerini ve isteklerini anlayarak en ksa srede mterilere en doru rn veya hizmeti sunmaktr. Alt Sigma, proses kalitesinin lm ve iyiletirilmesinde, uak paras retiminden hizmet retimine kadar ok geni alanda kullanlmaktadr. Alt Sigma, istatistiksel bir lm teknii olarak rn ve prosesin ne kadar iyi olduu hakknda bilgi verir. Birbirine benzemeyen rn ve prosesle karlatrma imkn salar. Bu durum iletmelerin dierlerinden ne kadar ileride veya geride olduunu gsterir. En nemlisi, nereye gidilmesi gerektiini ve baarmak iin ne yapmak gerektiini syler. Alt Sigma, bir iletme ve ynetim stratejisi olarak iletmelerin rekabet stnl kazanmalarnda, ierdii stratejiler ve ada anlay ile rehberlik yapar. nk srelerin sigma seviyesi arttka rn kalitesi ykselir ve maliyet azalr. Bylece mteriler daha yksek dzeyde tatmin olurlar. Alt Sigma uygulamalarnda baar sigma seviyeleri ile llmektedir. Ancak bu bir zorunluluk anlamna gelmemektedir. Hedeflenen mevcut proseste iyiletirmelerin salanmasdr. Birok karmak proseste sigma seviyesinin tespit edilmesi ok da nemli deildir. nemli olan hatalarn mteri ve kuruluun istedii seviyeye ekilmesidir. Alt Sigma yaklamnda en salkl uygulama, elbette ki kuruluun tm proseslerinde iyiletirme yaplmas veya yeniden tasarm modelinin kurulmasdr. Ancak Alt Sigma yaklam ksmi olarak da proses iyiletirme veya yeniden tasarm amal kullanlabilmektedir.

201

Bu almann teori blmde Alt sigma yaklam ilikili olduu konularla birlikte detayl olarak izah edilmitir. Bylece yerli literatr yeni yabanc kaynaklarla desteklenmitir. almann uygulama blmnde ise eitli makine paralar reten bir sanayi kuruunda Biyel Kolu retim prosesi seilmi ve Alt Sigma almalarnda kullanlan TAK iyiletirme modelinden faydalanlarak proses iyiletirme almas yaplmtr. yiletirme modelinde Alt Sigma tekniklerinden sadece gerekli olan teknikler kullanlmtr. Elbette farkl Alt Sigma almas iin farkl tekniklerin kullanlmas mmkndr. yiletirme modelinin sonular u ekilde aklanabilir: Bir yl boyunca Biyel Kolu ile ilgili mteri ikyetleri dikkate alnmtr. Biyel Kolunun mteriler iin hayati neme sahip 5 kalite karakteristii seilmi olup bu karakteristiklerden en fazla ikyetin %56 ile Yzey Przll kalite karakteristii olduuna karar verilmitir. Salam bir iyiletirmenin yaplabilmesi iin yaplan lm Sistemi Analizi (Gage R&R) almas sonucu operatrlerden birinin kendini tekrar edememesinden kaynaklanan lmnden dolay lm sisteminin yeterli olmadna karar verilmitir. lm en kt olan operatrn lm metodu, lm en iyi olan operatrn lm metoduyla karlatrlm, sonuta lm hatasnn lm tehizatndan kaynakland anlalmtr. yiletirme neticesinde yeniden yaplan lm Sistemi Analizi sonularndan lm sisteminin yeterli olduuna karar verilmitir. 5er birimlik 25 rnekten alnan Yzey Przll gzlem deerlerinin X ve R kontrol grafii izilmi olup grafikler incelendiinde srecin kontrol altnda olduu grlmtr. Kontrol altnda olan bir sre yeterli olmayabilir. Bunun iin Sre Yeterlilik Analizi yaplmtr. Analiz sonucu srecin PPM deeri 56741 olarak bulunmutur. Yani retilen bir milyon paradan 56741 tanesi spesifikasyonlar dndadr. Bu deer 3.1 sigmaya karlk gelmektedir. Bu sigma deerinin baar oran ise %94.52 olarak belirlenmitir. Spesifikasyon snrlar dnda retilen paralarn, tm hatlardan m, yoksa bazlarndan m kaynaklandn tespit etmek iin Makine Yeterlilik Analizi yaplmtr. Bu analiz sonucunda hatalarn kaynann nc Hat olduu anlalmtr. Bu hattn tespit edilen arzalar giderildikten sonra retime devam edilmitir.

202

Biyel Kolunun CNC tezgah ile retimi srecindeki yzey kalitesinin optimum yani yzey przllnn minimum olmas iin deney tasarmndan yararlanlmtr. Yzey Przll kt deikenini etkileyen drt ana faktr olan Kesici Hz (A), Kesme Derinlii (B), Kesici ap (C), lerleme (D) faktrleri ve bunlarn alt ve st dzey deerleri belirlenmitir. Faktr dzeylerinin optimal deerleri bakmndan bu deneyin sonucu yle bulunmutur: A (kesici hz) = 90 veya 110 m/dak, B (derinlik) = 0.3 mm, C (kesici ap) = 40 veya 90mm, D (ilerleme) = 0.03 mm/di. Biyel kolunun retiminde kullanlan CNC tezghnn parametrelerinin dzeyleri deney tasarm sonucu belirlendikten sonra retimden elde edilen rnlerden numuneler alnarak yeniden sre yeterlilik analizi yaplmtr. Sre yeterlilik analizi incelendiinde PPM deerinin 4812 olduu grlmtr. Yani retilen bir milyon paradan 4812 tanesi spesifikasyonlar dndadr. Bu deer 4.1 sigmaya karlk gelmektedir. Bu sigma deerinin baar oran ise %99.53 olarak belirlenmitir. Sonu olarak Biyel Kolu retim srecinin 3.1 olan sigma deeri, yaplan TAK modeli iyiletirme almas sonucu 4.1 sigma seviyesine kartlmtr. Bu deer firma iin nemli bir iyiletirme olarak benimsenmitir. Ancak takip edilen aamalar tekrar tekrar sabrla uygulanrsa daha yksek bir sigma seviyesine ulalabilecei de anlalmtr. Trkiyede retim yapan iletmeler alt sigma yaklam erevesinde proseslerini iyiletirip yksek kalitede mal ve hizmet rettiklerinde dnya piyasalar ile daha iyi rekabet edebilirler. O halde

203

KAYNAKLAR Kitap ve Yaynlar:

Aguaya Rafael. Dr.Deming: Japonlara Kaliteyi reten Adam, eviren: Kaan Tunbilek, Form Yaynlar, stanbul, 1994. Akn, Besim. Hata Tr ve Etkileri Analizi, Bilim Teknik Yaynevi, stanbul, 1998. Akn, Besim. letmelerde statistik Proses Kontrol Teknikleri, Bilim Teknik Yaynevi, stanbul, 1996. Akkurt, Mustafa. Kalite Kontrol-Excel Destekli, Birsen Yaynevi, stanbul, 2002. Alder, Henry L.-Roesslei, Edward B. Introduction Probability and Statistic, San Fransisco, WH Fneman and Comp., 1977. Alp, Esin. Kk ve Orta lekli Sanayi Kurulularnda Kalite Sistemleri ve ISO
9000, I.S.O., ISO 9000 ve Kalite Seminerleri, Yayn No:13, stanbul, 1993.

Ay, Mevhibe. QFD ve Uygulama rnei, Pamukkale niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Denizli, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, 2003. Ayta, Mustafa. Matematiksel statistik, Ezgi Kitabevi Yaynlar, Bursa, 1999. Barutugil, smet. retim Sistemi ve Ynetim Teknikleri, Uluda niversitesi Yaynlar, Bursa, 1988. Bendell A., Disney J., Pridmore W. A., Taguchi Methods: Applications in World
Industry, Springer Verlag, Berlin, 1989.

Bircan, H.-zcan, S. Excel Uygulamal Kalite Kontrol, Yarg Yaynlar, Ankara, 2004. Bishop, Lane. Corporate Sigma Calculation Methods, Honeywell International Inc., Motorola University Press, 1994. Bora, Gven, Bu Topraklardan Dnya Markas kar m?, Drdnc Basm, efik Matbaas, stanbul, 2002. Bozkurt, Rdvan. Kalite yiletirme Ara ve Yntemleri: statistiksel Teknikler, Milli Prodktivite Merkezi Yaynlar No:630, Ankara, 2001. Bozkurt, Rdvan- Odaman, A. ISO 9000 Kalite Gvence Sistemleri, Ankara, 1997. Breyfogle III, W. Forrest. Implementing Six Sigma: Smarter Solution Using
Statistical Methods, John Wiley and Sons, New York, 1999.

204

Breyfogle, W. Forrest, Implementing Six Sigma, A Wiley-Interscience Publication, New York, 1999. Burnak, Nimetullah. Toplam Kalite Ynetimi-statistiksel Sre Kontrol, Osmangazi niversitesi Mhendislik Fakltesi Yaynlar, 1997. Costin, Henri. Total Quality Management, The Dryden Press, Orlando, 1994. etin C.- Akn B.- Erol V., Toplam Kalite Ynetimi ve Kalite Gvence Sistemi, Beta Yaynlar, 2.Bask, stanbul, 2001. mleki, Necla. Deney Tasarm ve zmlemesi, Bilim ve Teknik Kitabevi, Eskiehir, 1988. Dale, H. Besterfield. Quality Control, 3. Bask, Prentice Hall, International Editions, 1990. Deming, Edwards W. Krizden k, Arelik Yaynlar, stanbul, 1996. Doan, zeyme. Kalite Ynetimi ve Kontrol, stiklal Matbaas, zmir, 1991. Dren, Zeynep. letmelerde Kalite emberleri, Evrim Basm Yaym, stanbul, 1990. Eckes, George. Herkes in Alt Sigma, MediaCat Kitaplar, stanbul, 2005. Efil, smail. Toplam Kalite Ynetimi ve Toplam Kaliteye Ulamada nemli Bir
Ara: ISO 9000 Kalite Gvencesi Sistemi, Uluda niversitesi Glendirme

Vakf Yaynlar, Bursa, 1997. Erturul, rfan. Toplam Kalite Kontrol ve Teknikleri, Ekin Kitabevi, Bursa, 2004. Feingembaum, Armand, V. Total Quality Control, Third Edition, McGraw-Hill Book Company, Singapure, 1986. Flood, Louis Robert. Beyond TQM, John Wiley and Sons, West Sussex, P019 1UD, England, 1993, s.31. General Electric Aircraft Engines, Alt Sigma Yeil Kuak Eitimi Notlar, 2000. George, Stephen-Weimerskirch, Arnold. Total Quality Manegement: Strategies and
Techniques Proven at Todays Most Successful Companies, John Wiley and

Sons Inc., New York, 1996. Gitlow, H.-Gitlow, S.-Oppenheim A.- Oppenheim, R. Tools and Methods for the
Improvement of Quality, Irwin Homewood, IL, U.S.A., 1989.

Gzl, Stk. Endstriyel Kalite Kontrol, stanbul Teknik niversitesi Yaynlar, stanbul, 1990. Guinta, R. Lawrence-Praizler, C. Nancy. The QFD Book, New York,1993.

205

Gmolu, evkinaz. statistiksel Kalite Kontrol, Beta Basm Yaym Datm A. ., stanbul, 1996. Grsakal, Necmi. Bilgisayar Uygulamal statistik II, Alfa Yaynlar, stanbul, 2002. Grsakal, Necmi-Ouzlar, Aye. Alt Sigma, Vipa A.., Bursa, 2003. Grtan, Kenan. statistik ve Aratrma Metotlar, stanbul niversitesi Yaynlar, stanbul, 1982. Harry, Mikel J. The Vision of Six Sigma: Tools and Methods for Breakthrough, Sigma Publishing Company Harry, Mikel J.The Nature of Six Sigma Quality, Motorola University Press, New York, 1997. Harry, Mikel J.-Lawson, Ronald J. Six Sigma Producibility Analysis and Process
Characterization, Motorola University Press, Schaumburg,1992.

Hoisington Steven H.-Nauman Earl. Customer Centered Six Sigma: Linking

Customers, Process Improvement, and and Financial Results, Quality

Pres, ISBN: 0873894901, 2000. Imai, Masaaki. Kaizen: Japonyann Rekabetteki Baarsnn Anahtar, stanbul, Brisa Yayn, 1997. Ishikawa, Kaoru. Guide to Quality Control, Asian Productivity Organization, Tokyo, 1982. Ishikawa, Kaoru. Toplam Kalite Kontrol, KalDer Yaynlar, stanbul, 1995. Ishikawa, Kaoru. Quality Control Circles At Work, Asian Productivity Press Organization, Tokyo, 1984. Jobson, J. D. Applied Multivariate Data Analysis, Springer-Verlag New York Inc., New York, 1991. Juran, Joseph M. Juran on Quality by Design, The Free Press, New York, 1992. Kartal, Mahmut. Bilimsel Aratrmalarda Hipotez Testleri: Parametrik ve
Nonparametrik Teknikler, afak Yaynevi, 2.Bask, Erzurum, 1998.

Kartal, Mahmut. statistiksel Kalite Kontrol, afak Yaynevi, Erzurum, 1999. Kavrakolu, brahim. Toplam Kalite Ynetimi, KalDer Yaynlar, Yayn No:2, stanbul, 1994. Kobu, Blent. retim Ynetimi, Sekizinci Bask, stanbul niversitesi Yaynlar, stanbul, 1994.

206

Kobu, Blent. retim Ynetimi, 11.Basm, Avcol Yayn, stanbul, 2003. Kobu, Blent. Endstriyel Kalite Kontrol, stanbul niversitesi Yaynlar, stanbul, 1987. Koel, Tamer. letme Yneticilii, 6.Bask, Beta Yaynlar, stanbul, 1998. Kohler, Heinz. Statistics for Business and Economics, U.S.A.: Scott, Foresman and Company, 1988. Kotler, Philip. Marketing Management, 8th.Edition, Prentice-Hall, Englewood, Cliffs, N.J., 1996. Martin, William B. Mteri Hizmetlerinde Kalite, ev: Ahmet nver, Rota Yaynlar, stanbul, 1997. Michael, L. George. Lean Six Sigma, McGraw-Hill Inc., New York, 2002. Monic, J. G. Operations Management Theory and problems, McGraw-Hill Book Co., New York, 1987. Montgomery, Douglas C. Introduction to Statistical Quality Control, Second Edition, John Wiley and Sons. Inc., 1991. Montgomery, Douglas C. Introduction to Statistical Quality Control, 4th Edition, John Wiley and Sons. Inc., 2001. Montgomery, C. Douglas. Design and analysis of Experiements, John Wiley & Sons Inc., New York, 1991. Newbold, Paul. letme ve ktisat iin statistik, ev: mit enesen, Literatr Yaynlar, Yayn No:44, stanbul, 2002. Neuman, P. Robert-Pande, S. Peter- Cavanagh, R. Roland. Six Sigma Yolu: GE,
Motorola ve Zirvedeki Dier Firmalarn Performanslarn Ykseltme Yntemleri, ev: Nafiz Gder, Dharma Yaynlar, stanbul, 2004.

Oktay, Erkan. Kalite Kontrol Grafikleri, afak Yaynevi, Erzurum, 1998. zevren, Mina. Toplam Kalite Ynetimi, Alfa Yaynevi, stanbul, 1997. zcan, Selami. ISO 9000 Standartlarnn Uygulanmasnda Ortaya kan Kalite
Maliyetleri Analizi, Cumhuriyet niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Sivas

Yaynlanmam Doktora Tezi, 1998. Pande, Peter- Holpp, Larry. What is Six Sigma?, McGraw-Hill Inc., New York, 2000. Pekdemir, il Mende, letmelerde Kalite Ynetimi, Beta Matbaas, stanbul, 1992.

207

Prokopenko, Joseph. Verimlilik Ynetimi, ev.: Olcay Baykal, Nevda Atalay, Erdemir Fidan, Milli Prodktivite Merkezi Yaynlar, Ankara, 1992. Pzydek, Thomas. Six Sigma Handbook, McGraw Hill Inc., New York, 2001. Rath&Strong Management Consultants. Six Sigma Pocket Guide, 2nd Printing, Massachusetts, 2001. Rao, Ashok-Lawrence, Carr-Martin, John. Total Quality Management: A Cross
Functional Perspective, John Wiley and Sons, New York, 1994.

Revelle B. Jack, Moran W. John, Cox A. Charles, QFD Handbook, John Wiley & Sons Inc., New York, 1998. Russ, Johnson, O. Winchel, William. Management and Quality, American Society for Quality Control, Milwaukee, 1989. Slatter, Robert. Jack Welch ve General Electricin Yolu, ev: Trkan Arkan ve Saadet zkal, Literatr Yaynlar, stanbul, 2000. Smith, Gerald M. Statistical Process Control and Quality Improvement, MacMillan Publishing, 1993. S. P. A. C. Alt Sigma Mkemmellik Modeli Nedir?, S. P. A. C. Danmanlk irketi Yaynlar, Ankara, 2003. Squires H. Frank. Pareto Analysis-Quality Management Handbook, ASQC Quality Press, New York, 1986. eneken Murat, Toplam Kalite Anlay, Eitim ve retim Dairesi Bakanl Bro Personeli Kursu Notlar, 2004, s.4 imek, Muhittin. Toplam Kalite Ynetimi, Alfa Yaynlar, stanbul, 2004. irvanc, Mete. Kalite in Deney Tasarm-Tagui Yaklam, Literatr Yaynlar, stanbul, 1997. Tan, S.- Pekirciolu, N. Kalitesizliin Maliyeti, Milli Prodktivite Merkezi Yaynlar, Yayn No:316, Ankara, 1991. Tekin, Mahmut. Toplam Kalite Ynetimi, 3.Bask, Ankara, 2004. Trkel, Asuman. nsan Kaynaklarnn Etkin Ynetimi, Trkmen Kitapevi, Yayn No: 121, Eitim Dizisi:21, stanbul, 1998. Uysal, Fatih. Kalite Fonksiyon Yaylmnn ncelenmesi, Uluda niversitesi Fen Bilimleri Enstits, 2000. Walton, Mary. Deming Management at Work, GP Putnamss Sons, New York, 1990.

208

Yenersoy, Gnl. Toplam Kalite Ynetimi, Rota Yaynlar, stanbul, 1997. Yeti, Nket. Kalite Kontrol ve TKY: Kalite Organizasyonu, I.S.O. ISO 9000 ve Kalite Seminerleri, Yayn No: 13, stanbul, 1993.

209

Makaleler:

Ada, Erhan-Aracolu, Burcu-Kazanolu Yiit. Trk letmelerinde Verimlilik Art

in Alt Sigma Ynetim Sistemi Modeli, Yneylem Aratrmas/Endstri

Mhendislii XXIV. Ulusal Kongresi, Haziran 2004. Akbaba, Atilla. Kalite Fonksiyonu Gerimi Metodu ve Hizmet letmelerine
Uyarlanmas, Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Cilt:

2, Say:3, 2000, ss.9-17. Ann, Walmsley. Six Sigma Enigma, Report on Bussines Magazine, Ekim 1997, s.4 Argden, Ylmaz. Alt Sigma ve Toplam Kalite Ynetimi, ,G Bak - Yaam Dergisi, Say:6, Aralk 2002, s. Atabek, Arzu. retim ve Kalite yiletirmede ada zm: 6 Sigma, Otomasyon Dergisi, Eyll 2004, s:94-97. Box, George E.P. and Soren Bisgaard, The Scientific Context of Quality Improvement, Quality Progress, June 1987, pp. 54-61. Boyles, Russell A. Taguchi Capability Index, Journal of Quality Technology, Vol:23, No:1, 1991. Caulcutt, Roland. Why is Six Sigma so Successful?, Journal of Applied Statistics, Vol: 28, No: 3, 2001. David A. Garvin, What Does Product Quality Really Mean?, MITSloan Management Review, Vol.26, No.1, Fall 1984. Desphande, P.B.-Makker, S.L.-Goldstein, M. Boost Competitivenessvia Six Sigma, Chemicial Engineering Progress, September, ss.65-70, 1999. Fred R. McFadden, Six Sigma Quality Programs, Quality Progress, June 1993. Garvin, David A. Competing on the Eight Dimensions of Quality, Harward Business Review, November-December, 1987. Gitlow, Howard. Definition of Quality, Proceedings-Case Study Seminar-Dr. Demings Management Methods: How They are Being Implemented in the U.S. and Abroad, Andover, Mass: G.O.A.L., November, 1984, pp.4-18. Gnibus, Robert J., Six Sigmas Missing Link, Quality Progress, Novemeber, 2000, ss.7783. Gwen Fontenot, Alicia Gresham, Ravi Behara, Six Sigma in Customer Satisfaction, Quality Progress, Aralk 1994, s.73-75.

210

Goh, Thong N. A Strategic Assessment of Six Sigma. Quality and Reliability Engineering International, Vol.18, No.2, 2002. Grant, Robert M., R. Shani ve R. Krishnan. TQMs Challenge to Management Theory
and Practice, Sloan Management Review. Winter 1994, Vol. 35. s.25-35.

Guinta, Lawrence R. ve Nancy C. Praizler. The Qfd Book, The Team Approach To
Solving Problems And Satisfying Customers Through Quality Function Deployment, New York: Amacom, 1993.

Hahn J Gerald-Hill J. William- Hoerl W. Roger- Zinkgraf A. Stephen. The Impact of Six
Sigma Improvement - A Glimpse Into the Future of Statistics, The American

Statistician, Vol. 53, Number 3, 1999. Honeywell Authot Team, Corporate Sigma Calculation Methods, Version 3.0, Honeywell Hoyer, Robert W. What is Quality: Learn how each of eight well-known gurus
answers this question, Quality Progress, July 2001, ss.53-62

Imai, Masaaki. Kaizen, the key to Japans competetive success. Random House, New York, 1986. Jerome A. Blakeslee Jr. Imlementing the Six Sigma Solution, Quality Progress, Julay 1999, s. 77-86. Kasa, Halit. Alt Sigma Gerei, Kalite Forum Dergisi, 2003, s.33 Kane, Victor E. Process Capability Indices, Journal of Quality Technology, Vol:18, No:1,1986. Kevin Linderman, Roger G. Schroeder, Srilata Zaheer, Adrian S. Choo, Six Sigma: a
goal-theoretic perspective, Journal of Operations Management, 2003, ss:193-

203. Kotz, Samuel I.-Johnson, Norman L. Process Capability Indices, Chapman and Hall, England,1993. Love, Fred. Six Sigma: What Does It Really Mean? Informed Outlook, Volume 3, Number 19,1999, ss.12-23. Mahesh, Chandra. Total Quality Management in Management Development, Journal of Management Development, MCB niv. Pres, Vol: 12, No: 7, July 1993. Mccoy, P. F. Using Performance Indexes to Monitor Production Process, Quality Progress, February, 1991

211

Pandu, R. Tadikamalla. The confusion Over Six Sigma Quality, Quality Progres, November 1994. Peker, mer. Toplam Kalite Ynetimi ve Kamu Hizmetinde Kalite, ada Yerel Ynetimler Dergisi, Cilt:5, No:6, 1996, s. Peker, mer. TKY ve TS ISO 9000 Standartlar, Verimlilik Dergisi, Kalite zel Says, 1993, ss.50-51. Price, Michael J., and E. Eva Chen. Total Quality Management in a Small, HighTechnology Company, California Management Review. Spring,1993, ss.96-117.

Ravi S. Behara, Gwen F. Fontenot, Alicia Gresham Customer Satisfaction

Measurement And Analysisusing Six Sigma, International Journal of

Quality&Reliability Management, MCB University Pres Vol. 12 No.3, 1995, ss:9-18. Shores, A.R., TQM Approach to Achieving Manufacturing Excellence, Wisconsin, Milwaukee, ASQ Quality Press, 1990. Smith, Larry R. Alt Sigma Tasarm, ev: Didem Doran, Alt Sigma Forum Magazine, Kasm 2001. Snee D. Ronald, Six Sigma Improves Both Statistical Training and Processes, Quality Progress, Octeber 2000, s.70. Sndrmez, Gnay-zveri, Onur. Sre Yeterlilik Analizi Tekniklerinin Bir Tekstil
letmesinde Uygulanmas, V. Ulusal Ekonometri Sempozyumu, Adana, Eyll

2001. imek, Muhittin. Kalite Kavramnn Tanm ve Tarihsel Geliimi, Standard Dergisi, Say:465, Eyll 2000, s.35-37. irvanc, Mete. Toplam Kalite Ynetiminin Temel eleri, nce Kalite Dergisi, Cilt:2, Say:5, Ekim 1993, s.12 Trkmen, smail. Toplam Kalite Ynetimine Gei ve Uygulamada Baary Engelleyen
Faktrler, Verimlilik Dergisi, zel Say, 1995, s.146

Vaziri, H. Kevin. Using Competitive Benchmarking to Set Goals, Quality Progress, October 1992 Kevin, Linderman ve dierleri, Six Sigma: a goal theoretic perspective, Journal of Operations Management, Vol:21, 2003, ss.193-203

212

Web Adresleri:

Aktan, C. Can. Kalite Gurular, http://www.canaktan.org/yonetim/toplam_kalite/gurular/feigenbaum.htm Aydn, Mehtap. Alt Sigma, http://www.destekdan.com/bilgi/6%20sigma.htm Ba, Trker. Alt Sigma, http://www.kaliteofisi.com/download/e-kitap.asp www.kimekskimya.com Dora, Erkan. ASELSANda 6 Sigma Uygulamalar, http://www.aselsan.com.tr/DERGI/mayis2000/sig.htm zkan, Mehmet. http://www.danismend.com/konular/stratejiyon/str_6_sigma.htm http://www.sytsma.com/tqmtools/proccapanal.html http://www.adamssixsigma.com/sample_project/six_sigma_projects.htm Argden, Ylmaz. Alt Sigma ve Toplam Kalite Ynetimi, http://www.Kalder.org Carnegie Mellon Software Engineering Institute, Six Sigma, http://www.sei.cmu.edu/str/descriptions/sigma6_body.html ahin, mit. Alt Sigma Ve Salk Kurumlar, http://www.sabem.saglik.gov.tr/forum/ezadmin/htmlarea/files/documents/476_1.pdf Charles, Waxer. Six Sigma Cost and Saving, http://www.isixsigma.com/library/bio/cwaxer.asp Cohen, Phil. Deming's 14 points, http://www.hci.com.au/hcisite2/articles/deming.htm Hemant, Urdhwareshe. The Six Sigma Approach, http://www.symphonytech.com/articles/pdfs/sixsigma.pdf Kendirli, Seluk-aran, Hlya. Sanayi letmelerinde Kalite Maliyetleri, http://dergi.iibf.gazi.edu.tr/pdf/4108.pdf Fisher, Micheal J. Six Sigma and the Service Culture, Six Sigma Forum Magazin http://www.sixsigmaforum.com/articles/exec/exec ss services.html http://www.geocities.com/alti_sigma/ Gr, ., lker. 6 Sigma Trendi Ykselite, http://www.sistemim.com.tr/article_tr_6sigma.htm Maryann G. Billington-Peter J. Billington, Six Sigma: Quality Performance, http://www.clomedia.com/content/templates/clo_feature.asp?articleid=207&zoneid=29 Mulbury Consulting, Six Sigma Calculator, http://www.eurosixsigma.com/sixsigma/sigma_calc.htm

213

Polat, Akn. Tasarm Srecinde Alt Sigma: Alt Sigma Metodunun Toplam Kalite
Ynetimi ve Tasarm Srelerindeki Yeri

http://www.kalder.org.tr/preview_content.asp?contID=752&tempID=1&regID=2 Pyzdek, Thomas. Why Six Sigma is not TQM, http://www.pyzdek.com/six_sigma_vs_tqm.htm Pyzdek,Thomas. The Value of Six Sigma, http://www.qualitydigest.com/dec99/html/sixsigma.html http://arveo.port5.com/6sigma.html http://www.procen.com.tr/altisigma.htm http://sixsigmatutorial.com/Six-Sigma/Six-Sigma-Capability-Improvement.aspx nal, Perin. ASELSAN TKY Faaliyetleri ve Uygulamalar, http://www.aselsan.com.tr/DERGI/temmuz98/tky.htm 12. Ulusal Kalite Kongresi, Eitim rgtlerinde Kyaslama (Benchmarkng), http://www.kalder.gov.tr Argden, Ylmaz, Alt Sigma Ve Toplam Kalite Ynetimi, ,G BAKI" - YAAMI DERGS SAYI:6 Aralk 2002 http://,wwww.Iguc.org http://www.uytes.com.tr. http://www.igeme.org.tr/TUR/pratik/kalite.pdf http://www.kaliteofisi.com/makale/makaleler.asp?makale=32&ad=Toplam%20Kalite% 20Y%C3%83%C2%B6netimi&id=9 http://www.kobifinans.com.tr/article/view/60175/1/255 http://www.kalder.org.tr/preview_content.asp?contID=692&tempID=1&regID=2 Aktan, Cokun Can. Toplam Kalite Ynetiminin Temelleri, http://www.canaktan.org/politika/kamuda-kalite/aktan-kal.pdf Tatan, Mustafa. Toplam Kalite Ynetimi, http://www.humanresourcesfocus.com/tky.asp H. Murat Gnaydn: http://www.iyte.edu.tr/~muratgunaydin/TKY3.doc http://www.canaktan.org/yonetim/toplam_kalite/gurular/shewart.htm http://www.canaktan.org/yonetim/toplam_kalite/gurular/feigenbaum.htm
Toplam Kalite Kontrol:

http://gumyonder.gumruk.gov.tr/dergi/sayi1/toplamkalite.htm Ula, Sema. http://www.ceterisparibus.net/isletme/yonetim.htm http://www.altisigma.com/modules.php?name=News&file=article&sid=35 http://web2.concordia.ca/Quality/tools/12fishbone.pdf

214

http://quality.dlsu.edu.ph/tools/histogram.html http://www.uytes.com.tr/ipk/histogram.html http://www.spcforexcel.com/histogram.htm http://www.kaliteofisi.com/makale/makaleler.asp?makale=51&ad=Yeni%20Ynetim %20Teknikleri&id=15 http://www.isguv.com/risk_degerlendirme.htm http://deming.eng.clemson.edu/pub/tutorials/qctools/scatm.htm http://sixsigmatutorial.com/Six-Sigma/Six-Sigma-Capability-Improvement.aspx Paul Keller, Does Six Sigma Work in Smaller Companies?, http://www.isixsigma.com http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=520 http://www.sei.cmu.edu/str/descriptions/sigma6_body.html
Six Sigma at Motorola, http://www.qualityamerica.com

http://www.sixsigmamk.com/sigmacalc.htm
Process Sigma Calculation,

http://main.isixsigma.com/forum/showmessage.asp?messageID=437 www.webpages.uidaho.edu/~redgeman/Powerpoint%20Folders/ Six%20Sigma%20Lectures/Six-Sigma-DMAIC-Analyze.ppt Pyzdek,Thomas. The 1.5 Sigma Shift, http://www.qualitydigest.com/may01/html/sixsigma.html

Motorola ve 6 Sigma

www.kaliteofisi.com/makale/makaleler. asp?makale=84&ad=Alt%20Sigma&id=12 - 35k Six Sigma Quality Managementand Desirable Laboratory Precision,

http://www.westgard.com/essay35.htm Keith M. Bower, http://www.keithbower.com/SQA/Cpk%20Versus%20Ppk%20%20html.htm Motorala University, http://careers.peopleclick.com/client40_motorola/external/ola/JobSearchResults.xml?JP JOBAREA=73&SRCH_RESULTS_PER_PAGE=50

215

EKLER Ek Tablo 1: Milyon Para ve Sigma Arasndaki Dnm Tablosu

Sigma Dzeyi 1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9 5 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7 5.8 5.9 6 Hata Oran 317310.520 271332.203 230139.463 193601.099 161513.423 133614.458 109598.579 89130.864 71860.531 57432.986 45500.124 35728.715 27806.798 21448.162 16395.058 12419.360 9322.444 6934.046 5110.381 3731.760 2699.934 1935.342 1374.404 966.965 673.962 465.347 318.291 215.660 144.745 96.231 63.372 41.337 26.708 17.092 10.834 6.802 4.229 2.605 1.589 0.960 0.574 0.340 0.200 0.116 0.067 0.038 0.21 0.012 0.007 0.004 0.002 Baar Yzdesi 68.2689480 72.8667797 76.9860537 80.6398901 83.8486577 86.6385542 89.0401421 91.0869136 92.8139469 94.2567014 95.4499876 96.4271285 97.2193202 97.8551838 98.3604942 98.7580640 99.0677556 99.3065954 99.4889619 99.6268240 99.7300066 99.8064658 99.8625596 99.9033035 99.9326038 99.9534653 99.9681709 99.9784340 99.9855255 99.9903769 99.9936628 99.9958663 99.9973292 99.9982908 99.9989166 99.9993198 99.9995771 99.9997395 99.9998411 99.9999040 99.9999426 99.9999660 99.9999800 99.9999884 99.9999933 99.9999962 99.9999979 99.9999988 99.9999993 99.9999996 99.9999998 Hata Oran (1.5 Sigma Kaydrlm) 697672.15 660082.92 621378.38 581814.88 541693.78 501349.97 461139.78 421427.51 382572.13 344915.28 308770.21 274412.21 242071.41 211927.71 184108.21 158686.95 135686.77 115083.09 96809.10 80762.13 66810.63 54801.40 44566.73 35931.06 28716.97 22750.35 17864.53 13903.50 10724.14 8197.56 6209.70 4661.23 3467.03 2555.19 1865.88 1349.97 967.67 687.20 483.48 336.98 232.67 159.15 107.83 72.37 48.12 31.69 20.67 13.35 8.55 5.42 3.4 Baar Yzdesi 30.232785 33.991708 37.862162 41.818512 45.830622 49.865003 53.886022 57.857249 61.742787 65.508472 69.122979 72.558779 75.792859 78.807229 81.589179 84.131305 86.431323 88.491691 90.319090 91.923787 93.318937 94.519860 95.543327 96.406894 97.128303 97.724965 98.213547 98.609650 98.927586 99.180244 99.379030 99.533877 99.653297 99.744481 99.813412 99.865003 99.903233 99.931280 99.951652 99.966302 99.976733 99.984085 99.989217 99.992763 99.995188 99.996831 99.997933 99.998665 99.999145 99.999458 99.999660

STANDART SIRA

GZLEM DEER

A 1 2 1 2 1 2 1 2

AB 1

AC 2

BC

ABC

1 2 3 4 5

216

Ek Tablo 2: Bo bir L8 Hesap Tablosu

7 8
TOPLAM SAYI ORTALAMA ETK SIRA

Standart Sra A + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + B C D AB AC AD BC BD CD 1 2 3 4 5 6 7 -

ETKLER ABC + + + + + + -

ABD + + + + + + +

ACD

BCD

ABCD

217

8 -

+
-

9 10 Ek Tablo 3: L16 Dizayn Matrisi

+ + +

11 12 13

14

15 16 Kolon No

+
1

+
2

10

11

12

13

14

15

A
SIRA STANDART DEER GZLEM

B 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1

AB

AC

AD

BC

BD

CD

AB C 2 1 2 1 2

AB D

AC D

BC D

ABC D

1 2 1 2 1 2

1 2

1 2

1 2

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

218

11

Ek Tablo 4: Bo bir L16 Hesap Tablosu

13 14 15 16 TOPLAM SAYI ORTALAMA ETK SIRA 16

12

8 8 8 8 8 8

8 8 8

8 8

8 8

8 8

8 8 8 8 8

8 8

8 8

8 8

z
0.9220 0.4522 0.4129 0.3745 0.3372 0.3015 0.2676 0.2358 0.2061 0.1788 0.1539 0.1314 0.1112 0.0934 0.0778 0.0643 0.0526 0.0427 0.0344 0.0274 0.0217 0.0170 0.0132 0.0102 0.00776 0.00587 0.00440 0.00326 0.00240 0.00175 0.03687 0.04133 0.07996 0.09282 0.03483 0.05854 0.07579 0.09149 0.00570 0.00427 0.00317 0.00233 0.00169 0.00554 0.00415 0.00307 0.00226 0.00164 0.03337 0.05541 0.07333 0.010777 0.0212 0.0166 0.0129 0.00990 0.00755 0.0207 0.0162 0.0125 0.00964 0.00734 0.0202 0.0158 0.0122 0.00939 0.00714 0.00539 0.00402 0.00298 0.00219 0.00159 0.03233 0.05340 0.07190 0.010402 0.0630 0.0516 0.0418 0.0336 0.0268 0.0618 0.0505 0.0409 0.0329 0.0262 0.0606 0.0495 0.0401 0.0322 0.0256 0.0594 0.0485 0.0392 0.0314 0.0250 0.0197 0.0154 0.0119 0.00914 0.00695 0.00523 0.00391 0.00289 0.00212 0.00154 0.03159 0.05211 0.07107 0.010206 0.1515 0.1292 0.1093 0.0918 0.0764 0.1492 0.1271 0.1075 0.0901 0.0749 0.1469 0.1251 0.1056 0.0885 0.0735 0.1446 0.1230 0.1038 0.0869 0.0721 0.1243 0.1210 0.1020 0.0853 0.0708 0.0582 0.0475 0.0384 0.0307 0.0244 0.0192 0.0150 0.0116 0.00889 0.00676 0.00508 0.00379 0.00280 0.00205 0.00149 0.03108 0.05130 0.08599 0.010104 0.2981 0.2643 0.2327 0.2033 0.1762 0.2946 0.2611 0.2296 0.2005 0.1736 0.2912 0.2578 0.2266 0.1977 0.1711 0.2877 0.2546 0.2236 0.1949 0.1685 0.2843 0.2514 0.2206 0.1922 0.1660 0.2810 0.2483 0.2177 0.1894 0.1635 0.1401 0.1190 0.1003 0.0838 0.0694 0.0571 0.0465 0.0375 0.0301 0.0239 0.0188 0.0146 0.0113 0.00866 0.00657 0.00494 0.00368 0.00272 0.00199 0.00144 0.04723 0.06793 0.08332 0.011523 0.4880 0.4483 0.4090 0.3707 0.3336 0.4840 0.4443 0.4052 0.3669 0.3300 0.4801 0.4404 0.4013 0.3632 0.3264 0.4761 0.4364 0.3974 0.3594 0.3228 0.4721 0.4325 0.3936 0.3557 0.3192 0.4681 0.4286 0.3897 0.3520 0.3156 0.4641 0.4247 0.3859 0.3483 0.3121 0.2776 0.2451 0.2146 0.1867 0.1611 0.1379 0.1170 0.0985 0.0823 0.0681 0.0559 0.0455 0.0367 0.0294 0.0233

0.00

0.01

0.02

0.03

0.04

0.05

0.06

0.07

0.08

0.09

0.0 0.1 0.2 0.3 0.4

0.5000 0.4602 0.4207 0.3821 0.3446

0.4960 0.4562 0.4168 0.3783 0.3409

0.5 0.6 0.7 0.8 0.9

0.3085 0.2743 0.2420 0.2119 0.1841

0.3050 0.2709 0.2389 0.2090 0.1814

1.0 1.1 1.2 1.3 1.4

0.1587 0.1357 0.1151 0.0968 0.0808

0.1562 0.1335 0.1131 0.0951 0.0793

219

Ek Tablo 5: Standart Normal Eri Altndaki Alanlar

1.5 1.6 1.7 1.8 1.9

0.0668 0.0548 0.0446 0.0359 0.0287

0.0655 0.0537 0.0436 0.0351 0.0281

2.0 2.1 2.2 2.3 2.4

0.0228 0.0179 0.0139 0.0107 0.00820

0.0222 0.0174 0.0136 0.0104 0.00798

0.0183 0.0143 0.0110 0.00842 0.00639 0.00480 0.00357 0.00264 0.00193 0.00139 0.04481 0.06479 0.08182 0.011260

2.5 2.6 2.7 2.8 2.9

0.00621 0.00466 0.00347 0.00256 0.00187

0.00604 0.00453 0.00336 0.00248 0.00181

3 4 5 6

0.00135 0.04317 0.06287 0.09987

0.03988 0.04207 0.06170 0.09530

220

Ek Tablo 6: Kontrol Grafiklerinin Dzenlenmesinde Kullanlan Faktrler

x Kontrol
n 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 A 2.121 1.732 1.500 1.342 1.225 1.134 1.061 1.000 0.949 0.905 0.866 0.832 0.802 0.775 0.750 0.728 0.707 0.688 0.671 0.655 0.640 0.626 0.612 0.600 A2 1.880 1.023 0.729 0.577 0.483 0.419 0.373 0.337 0.308 0.285 0.266 0.249 0.235 0.223 0.212 0.203 0.194 0.187 0.180 0.173 0.167 0.162 0.157 0.153 R Kontrol Grafii d2 D3 D4 3.267 2.575 2.282 2.115 2.004 1.924 1.864 1.816 1.777 1.744 1.717 1.693 1.672 1.653 1.637 1.622 1.608 1.597 1.585 1.575 1.566 1.557 1.548 1.541 s Kontrol Grafii
' c2 ' B2 ' B4

Kontrol Grafii c 0.5642 0.7236 0.7979 0.8407 0.8686 0.8882 0.9027 0.9139 0.9227 0.9300 0.9359 0.9410 0.9453 0.9490 0.9523 0.9551 0.9576 0.9599 0.9619 0.9638 0.9655 0.9670 0.9684 0.9696 B2 0.000 0.000 0.000 0.000 0.030 0.118 0.185 0.239 0.284 0.321 0.354 0.382 0.406 0.428 0.448 0.466 0.482 0.497 0.510 0.523 0.534 0.545 0.555 0.565 B4 3.267 2.568 2.266 2.089 1.970 1.882 1.815 1.761 1.716 1.679 1.646 1.618 1.594 1.572 1.552 1.534 1.518 1.503 1.490 1.477 1.466 1.455 1.445 1.435

1.128 0.000 1.123 0.000 1.693 0.000 2.059 0.000 2.326 0.000 2.534 0.076 2.704 0.136 2.847 0.184 2.970 0.223 3.078 0.256 3.173 0.283 3.258 0.307 3.336 0.328 3.407 0.347 3.472 0.363 3.532 0.378 3.588 0.391 3.640 0.403 3.689 0.415 3.735 0.425 3.778 0.434 3.819 0.443 3.858 0.451 3.895 0.459

0.798 0.886 0.921 0.940 0.951 0.960 0.965 0.969 0.973 0.976 0.977 0.980 0.981 0.982 0.984 0.984 0.986 0.986 0.987 0.988 0.988 0.989 0.989 0.990

0.000 0.000 0.000 0.000 0.085 0.158 0.215 0.262 0.302 0.336 0.365 0.392 0.414 0.434 0.454 0.469 0.486 0.500 0.513 0.525 0.536 0.546 0.556 0.566

2.298 2.111 1.982 1.889 1.817 1.762 1.715 1.676 1.644 1.616 1.589 1.568 1.548 1.530 1.514 1.499 1.486 1.472 1.461 1.451 1.440 1.432 1.422 1.414

221

ZGEM

Selahattin YAVUZ, 1973 ylnda Erzurumun Pasinler ilesinde dodu. lk, orta ve lise renimini Pasinlerde tamamladktan sonra 1991 ylnda Atatrk niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Matematik blmn kazand. 1995 ylnda bu faklteden mezun oldu. 1996 ylnda Kahramanmara St mam niversitesi Elbistan Meslek Yksekokulunda retim grevlisi olarak greve balad. Ayn yl Cumhuriyet niversitesi Sosyal Bilimler Enstits letme Anabilim Dal Saysal Yntemler Bilim Dalnda yksek lisans programna balad. 1998 ylnda yksek lisans programn tamamlad. 2000 ylnda Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits letme Anabilim Dal Saysal Yntemler Bilim Dalnda doktora programna balad. Halen St mam niversitesi Elbistan Meslek Yksekokulunda retim grevlisi olarak almaktadr.