Biuletyn nr 10 lipiec 2012

Midzysektorowe inicjatywy na rzecz zrwnowaonego rozwoju Partnerskie inicjatywy sektora biznesu Midzynarodowe inicjatywy na rzecz rwnowaenia wzorcw konsumpcji i produkcji Wsppraca w dziedzinie zrwnowaonej mobilnoci

Zasada wsppracy midzynarodowej

Biuletyn FPGLD Ciuchcia Krasiskich

SPIS TRECI
Sowo wstpne 3

Midzynarodowe inicjatywy na rzecz zrwnowaonego rozwoju 4

Partnerskie inicjatywy sektora biznesu Midzynarodowe inicjatywy na rzecz rwnowaenia wzorcw konsumpcji i produkcji Wsppraca midzynarodowa w dziedzinie zrwnowaonej mobilnoci przykady projektw Life+

www.ekorozwojwgminie.

16

Wydawca: Fundacja Partnerska Grupa Lokalnego Dziaania Ciuchcia Krasioskich Prezes Zarzdu: Anna Kienik, email: anna.kienik@ciuchcia.org Biuro: Rostkowo 38, 06-415 Czernice Borowe tel. 29 597-01-01 fax 23 682-12-79 www.ciuchcia.org, email: fundacja@ciuchcia.org Zesp redakcyjny: Mikoaj Niedek, Wodzimierz Kaleta Biuletyn wydawany jest w ramach projektu Lokomotywa zrwnowaonego rozwoju - partnerstwo na rzecz ekorozwoju w gminie wspfinansowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej.

Szanowni Czytelnicy!
W ubiegym miesicu zakooczya si midzynarodowa konferencja Rio+20, zorganizowana w tym samym miejscu, gdzie 20 lat temu odbywa si pierwszy Szczyt Ziemi, na ktrym przyjto Deklaracj z Rio oraz synn bibli Zrwnowaonego Rozwoju SD (Sustainable Development) Agend 21, ustanawiajc globalny plan dziaao na XXI wiek. Konferencja ta wpisaa si w cig poprzednich konferencji globalnych, takich jak: Konferencja sztokholmska w sprawie rodowiska czowieka (z 1972 r.), wspomniana Konferencja Narodw Zjednoczonych rodowisko i Rozwj (Szczyt Ziemi) w Rio de Janeiro z 1992 r. i wiatowy Szczyt Zrwnowaonego Rozwoju w Johannesburgu z 2002 r. Wydarzenie to stanowio rwnie kontynuacj Szczytu Milenijnego ONZ z 2000 r. oraz ustanowienia milenijnych celw rozwoju. Uczestnicy konferencji w Rio de Janeiro odnowili zobowizanie do wspierania realizacji zrwnowaonego rozwoju, wezwano wszystkie paostwa, podmioty gospodarcze i spoeczne do tego, by zrwnowaony rozwj by dla nich priorytetem. Przyjta na Szczycie Deklaracja koocowa zawiera przede wszystkim zobowizania paostw do kontynuacji dziaao na rzecz budowy globalnej, zielonej gospodarki. Deklaracja podkrela, e w czasie 20 lat od poprzedniego szczytu w Rio w 1992 r. postp we wprowadzaniu zrwnowaonego rozwoju by nierwnomierny, a do przyspieszenia potrzebne jest m.in. wzmocnienie midzynarodowej wsppracy w dziedzinach finansw, handlu, transferu technologii z uwzgldnieniem praw intelektualnych, innowacyjnoci czy rozbudowania kompetencji. W dokumencie uznano, e uzyskanie zrwnowaonego rozwoju zaley od wsppracy sektorw publicznego i prywatnego. Poparto te regulacje prawne, promujce odpowiedzialny biznes i wezwano sektor prywatny do angaowania si w takie praktyki. Zaznaczono te, e zmiany klimatyczne maj charakter trwaego kryzysu, a ich skala jest tak dua, e dotyka wszystkie kraje, utrudniajc jednoczenie paostwom rozwijajcym si wejcie na ciek zrwnowaonego rozwoju. Chod wiele nadziei liczcych na bardziej ambitne dziaania i konkretne rozwizania okazao si ponnych, kluczowa jest midzysektorowa i midzynarodowa wola podejmowania dziaao na rzecz zrwnowaonego rozwoju w skali globalnej i lokalnej. cznikiem tych poziomw jest zasada wsppracy midzynarodowej, ktrej powicamy niniejszy, 10-ty numer Eko-biuletynu. We wspczesnym wiecie globalnej wioski adna jednostka terytorialna, w szczeglnoci samorzdy, nie s osobnymi i samoistnymi bytami, a wszelkie obszary dziaania i aktywnoci, w szczeglnoci te zwizane ze rodowiskiem i jego ochron, s midzynarodowo i globalnie zaporedniczone i wzajemnie powizane. Wsppraca zatem, nie tylko midzysektorowa publiczno-prywatnospoeczna ale take midzynarodowa, wnosi istotn wartod dodan do skutecznoci i efektywnoci podejmowanych dziaao na rzecz ekorozwoju. Paszczyzn wsppracy mog byd metody rozwizywania problemw ekologicznospoecznych, wymiana dowiadczeo i dobrych praktyk, wsparcie finansowe, pozyskanie know-how i zasobw organizacyjnych, technicznych i finansowych. Przykadem mog byd projekty w ramach Programu LIFE+. Zasada wsppracy midzynarodowej dotyczy zatem wsplnego rozwizywania europejskich i globalnych problemw ochrony rodowiska. Sztandarowym przykadem s tu wsplne wysiki w ramach konwencji klimatycznych i ochrony biornorodnoci. Wedug Klaudii Giordano to cisa i konsekwentna kooperacja, oznaczajca denie do wsppracy i konsensusu rozwizywania globalnych i transgranicznych problemw ochrony rodowiska. Coraz czciej przedmiotem wsppracy midzynarodowej staj si te dziaania na rzecz rwnowaenia wzorcw konsumpcji i produkcji. Kwestie te akcentowano, w kontekcie zasady partnerstwa midzysektorowego, szczeglnie mocno na Szczycie Ziemi w Johannesburgu w 2002 r. Najwaniejsze aspekty i wytyczne w tym zakresie, jak rwnie oglnie w obszarze dziaao na rzecz zrwnowaonego rozwoju, podjte w dokumentach tych midzynarodowych konferencji, jak rwnie w deklaracjach i dokumentach strategicznych sektora biznesu, ktrego rola w praktycznych dziaaniach ekorozwojwych jest kluczowa, przypominamy na amach Biuletynu. Kwestia udziau jednostek samorzdu terytorialnego w inicjatywach i projektach midzynarodowych posiada od 2000 roku regulacj prawn w postaci ustawy dnia 15 wrzenia 2000 r. o zasadach przystpowania jednostek samorzdu terytorialnego do midzynarodowych zrzeszeo spoecznoci lokalnych i regionalnych. Ustawa ta okrela zasady, na jakich jednostki samorzdu terytorialnego mog przystpowad do midzynarodowych zrzeszeo spoecznoci lokalnych i regionalnych, stwierdzajc, e jednostki samorzdu terytorialnego mog przystpowad do zrzeszeo i uczestniczyd w nich w granicach swoich zadao i kompetencji, dziaajc zgodnie z polskim prawem wewntrznym, polityk zagraniczn paostwa i jego midzynarodowymi zobowizaniami. Zapraszamy zatem do lektury, jak rwnie do zadawania pytao na podjte zagadnienia w ramach moduw tematycznych szkoleo Ekorozwj w Gminie prowadzonych na platformie szkoleniowej www.ekorozwoj.ews21.pl

Redaktor dr Mikoaj Niedek

MIDZYNARODOWE INICJATYWY NA RZECZ ZRWNOWAONEGO ROZWOJU

ierwszym, kompleksowym raportem zdajcym spraw z negatywnych oddziaywao na rodowisko ze strony dziaalnoci gospodarczej, w wymiarze globalnym, by raport Sekretarza Generalnego ONZ U Thanta pt. Czowiek i jego rodowisko opublikowany w 1969 r. Zgromadzenie Oglne ONZ podjo w zwizku z tym decyzj o zorganizowaniu pierwszej midzynarodowej konferencji, powiconej problematyce ekologicznej, ktra odbya si w Sztokholmie w 1972 roku. W rok po tej konferencji zostao sformuowane i oficjalnie zadeklarowane stanowisko reprezentantw sektora przedsibiorstw, w sprawie koncepcji zrwnowaonego rozwoju, wyraone Manifecie z Davos, przyjtym na Trzecim Europejskim Sympozjum Zarzdzania w 1973 roku. Za jego najistotniejsze przesanie naley uznad oficjalne zakwestionowanie powszechnie funkcjonujcej tezy Miltona Friedmana: The business of business is business, goszcej, e jedynym celem dziaalnoci przedsibiorstw jest dziaalnod gospodarcza i maksymalizacja zysku. Uczestnicy sympozjum przyjli stanowisko, e zadaniem kierownictwa przedsibiorstwa, poza zapewnieniem efektywnoci ekonomicznej przedsibiorstwa, jest swoistego rodzaju suba spoeczna. Przedsibiorstwo powinno suyd zarwno klientom, wsppracownikom, inwestorom, jak i caemu spoeczeostwu a take rwnowayd interesy zainteresowanych jego dziaalnoci podmiotw (interesariuszy). W aspekcie formalnym Manifest ten mona uznad za pierwsz, oficjaln reakcj reprezentatywnych krgw sektora przedsibiorstw na podjt na konferencji sztokholmskiej, przez globalne krgi polityczne, problematyk ekologiczno-spoeczn wiata i moliwych sposobw jej rozwizywania, jakie prezentuje koncepcja zrwnowaonego rozwoju (sustainable development). W aspekcie merytorycznym Manifest z Davos stanowi wyraz pocztkowego etapu uwiadamiania sobie przez wiodce przedsibiorstwa cicej na nich odpowiedzialnoci wobec spoecznego i przyrodniczego otoczenia, konkretnie za za powstae w wyniku dziaalnoci biznesowej problemy spoeczne i rodowiskowe, w skali globalnej, krajowej i lokalnej. Kwestie spoecznej odpowiedzialnoci przedsibiorstw zostay take podjte przez OECD (Organisation of Economic Cooperation and Development). W roku 1976 kraje stowarzyszone OECD opracoway Wytyczne dla przedsibiorstw wielonarodowych (OECD Guidelines for Multinational Enterprises), zaktualizowane w roku 2000. Celem ich opracowania byo zobligowanie midzynarodowych korporacji do postpowania zgodnego z polityk paostw, w ktrych dziaaj. Wytyczne obejmuj wiele aspektw tej dziaalnoci: jawnod informacji, uczciw konkurencj, stosunki pracy, ochron rodowiska, zwalczanie korupcji, ochron konsumentw. W wyraonych tam powinnociach przedsibiorstw wobec ochrony rodowiska figuruje zalecenie

nawizywania komunikacji (konsultacji) ze spoecznociami lokalnymi w zakresie prowadzonej polityki ochrony rodowiska, m. in.: za porednictwem partnerstwa inicjatyw zwikszajcych publiczn wiadomod znaczenia rodowiska naturalnego oraz jego ochrony. W 1987 r. opublikowany zosta raport pt. Nasza wsplna przyszod, ktry powsta w wyniku prac Specjalnej Komisji ONZ rodowisko i Rozwj, pod kierunkiem premier Norwegii Gro H. Brundtland, prowadzcej badania globalnych uwarunkowao rwnowaenia rozwoju wiata. W dokumencie tym wskazuje si na potrzeb kooperacji midzysektorowej, w celu powstrzymania destruktywnych tendencji w rodowisku, w szczeglnoci za na zmian poziomu rozumienia i gotowoci do wspdziaania panujcej wrd ludzi, organizacji i rzdw. Podjto wtedy decyzj o organizacji kolejnej midzynarodowej konferencji, powiconej problematyce ekologicznej, spoeczno-gospodarczej i zrwnowaonego rozwoju. Konferencja ONZ pt. rodowisko i Rozwj UNCED (United Nations Conference on Environment and Development) zostaa zorganizowana w Rio de Janeiro w czerwcu 1992 r. Na konferencj t rzdy paostw czonkowskich ONZ sporzdziy narodowe raporty o stanie rodowiska w ich krajach, prowadzonej polityce ekologicznej paostwa i efektach podejmowanych dziaao. Obok oficjalnie przyjtych tam, midzynarodowych dokumentw, jak: Deklaracja z Rio, Agenda 21 globalny program dziaao, Deklaracja o ochronie lasw i dwch konwencji O ochronie klimatu i O ochronie rnorodnoci biologicznej przyjto tam take Kart Biznesu na rzecz Zrwnowaonego Rozwoju (The Business Charter for Sustainable Development), propagujc ide i koncepcj zarzdzania organizacj gospodarcz, z uwzgldnieniem wymogw rodowiskowych. Karta Biznesu, przygotowana zostaa w 1991 r. przez Midzynarodow Izb Handlu (International Chamber of Commerce), ktra reprezentujc stanowisko sektora przedsibiorstw, powoaa Rad Biznesu na rzecz Zrwnowaonego Rozwoju (Business Council for Sustainable Development), obejmujc grup osb z kadr zarzdzajcych 48 najwikszych korporacji wiatowych. Rada ta opracowaa i

ogosia raport pt. Zmiana Kursu (Changing Course) i wym. wy. Kart, zawierajcej 16 zasad, ktra zostaa podpisana przez 1200 przedsibiorstw z ponad 50 krajw. Zasada 15 tego dokumentu Prowadzenie dialogu ze spoeczeostwem zaleca otwarcie si przedsibiorstwa na dialog z pracownikami i spoeczeostwem na temat potencjalnych zagroeo dla rodowiska wynikajcych z procesw produkcyjnych i eksploatacyjnych dostarczanych dbr i usug. Z kolei w raporcie Zmiana Kursu, zostao wprowadzone pojcie ekoefektywnoci (eco-efficiency) i zostao sformuowane zalecenie internalizacji kosztw zewntrznych w cenach produktw. Wytyczne, zawarte w tych dwch dokumentach stay si podstaw opracowania pierwszych norm zarzdzania rodowiskowego przez Brytyjski Instytut Normalizacyjny (Norma przemysowa BS-7750:94), UE (Environmental Management and Audit Scheme), pniej za przez Midzynarodowy Instytut Standaryzacji (serii ISO/DIS 1400x). W 1994 roku, 21 lat po ogoszeniu Manifestu z Davos, przedstawiciele sektora przedsibiorstw z Europy, Japonii, i USA sformuowali tzw. Deklaracj z Caux. W zaoeniach jej twrcw ma ona stanowid wiatowy standard w zakresie spoecznej odpowiedzialnoci przedsibiorstw. Celem inicjatywy byo okrelenie oglnego zakresu odpowiedzialnoci przedsibiorstw nie tylko za obecne dziaania, ale take za przyszod spoeczeostw. Deklaracja skada si z trzech czci: Preambuy, Zasad oglnych i Zasad postpowania wobec interesariuszy: klientw, pracownikw, inwestorw i wacicieli, dostawcw, konkurentw i wsplnot lokalnych. W preambule Deklaracji, podobnie jak w manifecie z Davos, zostao podtrzymane stanowisko, e prawa i siy rynkowe nie s wystarczajcymi (chod koniecznymi) wyznacznikami dziaalnoci gospodarczej. Preambua postuluje take: koniecznod zachowania zasad i wartoci etycznych w podejmowaniu decyzji ekonomicznych przez przedsibiorstwa; uznanie sektora przedsibiorstw za niezwykle silny czynnik przemian spoecznych, w kontekcie rwnowaenia rozwoju gospodarczego o aspekty spoeczne i rodowiskowe; uznanie poszanowania godnoci i interesw

interesariuszy za fundamentalne wartoci. Zasada pierwsza (oglna) postuluje odejcie od odpowiedzialnoci jedynie wobec udziaowcw (akcjonariuszy), na rzecz odpowiedzialnoci wobec interesariuszy (stakeholders). Kolejne zasady dotycz respektowania wartoci etycznych w globalnej dziaalnoci gospodarczej: rwnomiernego i sprawiedliwego rozwoju spoeczno-gospodarczego we wszystkich krajach (regionach) dziaania korporacji; respektowanie wartoci moralnych (zaufanie, otwartod, szczerod, dotrzymywanie obietnic, prawdomwnod, przejrzystod); poszanowanie regu prawnych; poszanowanie rodowiska; wsparcie wielostronnej wymiany handlowej; powstrzymanie si od dziaao korupcyjnych. Element wsppracy (resp. partnerstwa) podkrelony jest w ostatniej czci Deklaracji. Postuluje si tam zaangaowanie przedsibiorstwa w problemy lokalnej spoecznoci i podejmowanie wsplnie z lokalnymi organizacjami inicjatyw prospoecznych i proekologicznych (zrwnowaonego rozwoju). W roku 1997 Sesja Specjalna Zgromadzenia Oglnego ONZ zwoaa w Nowym Yorku konferencj podsumowujc realizacj Agendy 21, na ktrej stwierdzono, e pomimo pewnych postpw, wiele tendencji jest o wiele gorszych, ni w roku 1992. W roku 2002 w Johannesburgu odby si kolejny Szczyt Ziemi. Zorganizowany by, tak jak poprzednie pod auspicjami ONZ. Na konferencji przewodniczcy ONZ Kofi Annan podkreli, e obecna sytuacja stwarza moliwod do odegrania historycznej roli przez sektor przedsibiorstw w realizacji zrwnowaonego rozwoju, w kooperacji z rzdami paostw, organizacjami pozarzdowymi i zwizkami zawodowymi. Na konferencji przyjto dwa dokumenty: Deklaracja Johannesburska w sprawie zrwnowaonego rozwoju oraz Plan Dziaania. W dokumentach tych du wag przykada si do midzysektorowej wsppracy i zawizywania trjsektorowych partnerstw. Na konferencji przyjto ponad 200 tzw. Partnership Agreements w ramach inicjatywy Business Action for Sustainable Development porozumieo midzy spoecznociami lokalnymi a przedsibiorstwami prywatnymi, z udziaem organizacji pozarzdowych, ukierunkowanych na wdraanie dugoterminowych, lokalnych inwestycji. W wymienionych wyej deklaracjach przedstawiciele sektora przedsibiorstw wyraaj swoje poparcie dla pozagospodarczych celw i dziaao przedsibiorstw, ukierunkowanych na zrwnowaony rozwj. Oglnie mona okrelid to jako afirmacj spoecznej i rodowiskowej odpowiedzialnoci przedsibiorstw i sektora przedsibiorstw jako caoci, przez reprezentantw tego sektora. W Manifecie z Davos dominujc wartoci jest suba spoeczeostwu, czyli przyznanie przez sektor przedsibiorstw, e ma on pewne zobowizania wzgldem spoeczeostwa. Kara Biznesu i Deklaracja z Caux postuluje otwarcie si przedsibiorstw na potrzeby i interesy innych podmiotw spoecznych i dialog z interesariuszami. W tej ostatniej ma take miejsce wezwanie do wsppracy i partnerstw przedsibiorstw z organizacjami pozarzdowymi i lokalnymi spoecznociami.

PARTNERSKIE INICJATYWY SEKTORA BIZNESU

nicjatywy w zakresie spoecznej odpowiedzialnoci biznesu CSR uwaa si za odpowied sektora biznesu, wielu firm, na wyzwania zrwnowaonego rozwoju, i to w skali zarwno globalnej, jak i lokalnej. CSR moe posiadad wymiar pytszy, gdzie prospoeczne i proekologiczne rwnowaenie dziaalnoci firmy przejawia si w podejmowaniu okrelonych w czasie i przestrzeni projektw CSR-owych, oraz gbszy, gdzie zaangaowanie firmy na rzecz zrwnowaonego rozwoju ma charakter strategiczny i obejmuje kluczowe dla dziaalnoci danej firmy obszary, jak. np. ekologizacj techniki, technologii i zorganizowania produkcji (czyli rwnowaenie wzorca produkcji), stosunek do pracownikw (wynagrodzenie, warunki pracy, godzenie ycia zawodowego i rodzinnego, elementy socjalne), stosunek do spoecznoci lokalnej i lokalnego rodowiska przyrodniczego. Czsto przedsiwzicia CSRowe (a tak jest w wikszoci przypadkw) nie maj zwizku z ekologizacj profilu produkcyjnego firmy czy spektrum wiadczonych usug czy te z pracownikami firmy. Takie dziaania trudno nazwad zrwnowaonym podejciem do dziaalnoci firmy, chod na pewno takie dziaania s rwnie wane, gdy firma mogaby przecie nie podejmowad adnych dziaao z zakresu CSR i skupiad si wycznie na maksymalizacji produkcji, sprzeday czy zysku. Poniewa to sektor biznesu (dziaalnoci gospodarczej, w tym przemys) ponosi zasadnicz odpowiedzialnod za degradacj rodowiska naturalnego, std zmiany w tym sektorze s kluczowe dla powodzenia realizacji koncepcji Sustainable Development. Na pewno jednak koncepcja CSR nie wyczerpuje koncepcji i moliwych dziaao zrwnowaonego rozwoju, ktre obejmuj rwnie dziaania podmiotw sektora publicznego i pozarzdowego. Rwnolegle do formuowanych i oficjalnie deklarowanych przez sektor przedsibiorstw intencji wspierania i dziaania na rzecz zrwnowaonego rozwoju, z uwzgldnieniem zasady wsppracy i partnerstwa, na przestrzeni ostatnich 30 lat powstao wiele midzynarodowych organizacji, inicjatyw i programw, propagujcych spoeczn i rodowiskow odpowiedzialnod przedsibiorstw. Do najbardziej znaczcych organizacji, o globalnej skali dziaania, posiadajcych najwikszy wpyw na mobilizacj przedsibiorstw w kierunku dziaao na rzecz zrwnowaonego rozwoju nale organizacje: Social Venture Network (SVN), International Business Leaders Forum (IBLF), World Business Council for Sustainable Development (WBCSD), World Economic Forum (WEF). Inicjatywy te i organizacje stawiaj sobie za cel:

skich

rwnowaenie wzorcw produkcji o aspekty spoeczne

(etyka biznesu) i ekologiczne (dziaania na rzecz efektywnoci ekologicznej). Dwie z wyej wymienionych zostan bliej omwione. SVN zostaa zaoona w 1987 roku jako sieciowa organizacja przedsibiorcw uznajcych, e sektor przedsibiorstw moe stanowid fundamentaln si w rozwizywaniu problemw spoecznych. SVN stanowi forum wymiany koncepcji, dowiadczeo, efektw i ocen w zakresie spoecznej odpowiedzialnoci przedsibiorstw. Zrzeszone w niej przedsibiorstwa s przekonane, e rozumienie wartoci, interesw i potrzeb poszczeglnych interesariuszy oraz odpowiednie dostosowanie strategii przedsibiorstwa do tych potrzeb czyni ich przedsibiorstwa bardziej konkurencyjnymi. W latach 1995 1999 SVN wypracowaa tzw. System Spoecznej Odpowiedzialnoci przedsibiorstw (SSO), bdcy syntez dowiadczeo przedsibiorstw zaoycielskich tej organizacji. Prezentuje on w sposb kompleksowy zbir zagadnieo, zasad i procedur, majcych pomc zainteresowanym organizacjom we wdraaniu strategii i systemw zarzdzania spoeczn odpowiedzialnoci. Wytyczne SSO proponuj jedynie kierunek moliwych prospoecznych i proekologicznych zmian w dziaalnoci przedsibiorstwa, ktry kadorazowo powinien byd zaadaptowany do wewntrznych i branowych uwarunkowao i moliwoci. W czci powieconej zaangaowaniu spoecznemu, SVN otwarcie wzywa do tworzenia inicjatyw partnerskich ze spoecznoci lokaln i organizacjami pozarzdowymi. W punkcie 9 SVN zaleca tworzenie partnerstw z organizacjami pozarzdowymi w zakresie marketingu spoecznie odpowiedzialnego. Za istotny element rozwoju odpowiedzialnoci przedsibiorstwa i nawizania wsppracy z interesariuszami dokument typuje niezaleny audyt spoeczny, analogiczny do audytu finansowego. Audyt ten wedug SVN powinien byd prowadzony corocznie przez reprezentatywn grup interesariuszy i publikowany w formie raportu, zdajcego spraw ze spoecznego (etycznego) zaangaowania przedsibiorstwa. Umoliwia to monitoring relacji z grupami interesariuszy, szczeglnie tych o charakterze etycznym, jak te periodyczne porwnywanie zmian (postpu/ regresu) w tym obszarze dziaalnoci przedsibiorstwa. WBCSD powstaa w 1995 jako koalicja 120 midzynarodowych przedsibiorstw z ponad 30 krajw i ponad 20 bran. Na koniec roku 2004 stanowia ona ju koalicj 170 ponadnarodowych korporacji, posiadajc 50 krajowych i regionalnych oddziaw. Misja WBCSD brzmi: oferowanie przywdztwa biznesowego jako katalizatora zmian w kierunku zrwnowaonego rozwoju i promocja znaczenia

promowanie spoeczno-ekologicznej odpowiedzialnoci

przedsibiorstw

podejmowanie midzysektorowych inicjatyw partner-

efektywnoci ekologicznej, innowacji i spoecznej odpowiedzialnoci przedsibiorstw. Zakres tematyczny dziaania WBCSD jest bardzo szeroki i obejmuje m. in. takie zagadnienia jak efektywnod ekologiczna (eco-efficiency), spoeczna odpowiedzialnod przedsibiorstw i etyka biznesu. WBCSD stoi na stanowisku, e skutecznod realizacji polityki zrwnowaonego rozwoju moe zapewnid wycznie ksztatowanie partnerskiej kooperacji midzysektorowej i aktywne zaangaowanie i wczenie organizacji pozarzdowych. Wychodzc z zaoenia o fundamentalnym znaczeniu sektora przedsibiorstw dla realizacji celw ekorozwojowych, za jeden z podstawowych obszarw dziaania WBCSD uznaje rwnowaenie wzorcw produkcji i konsumpcji, upatrujc istotn rol do odegrania w zakresie rwnowaenia konsumpcji po stronie NGOs. W roku 1998 WBSCD podja dwuletni program promujcy koncepcj spoecznej odpowiedzialnoci sektora przedsibiorstw i badajcy sposb rozumienia i postrzegania tej koncepcji przez reprezentantw sektora. W konkluzji stwierdzono, e: strategia CSR wymaga otwartego dialogu i konstruktywnego partnerstwa z rzdem na rnych szczeblach, organizacjami midzyrzdowymi i pozarzdowymi, innymi podmiotami spoeczeostwa obywatelskiego oraz w szczeglnoci ze spoecznociami lokalnymi. W wyniku przeprowadzonego projektu stworzone zostay wytyczne przeksztacania przedsibiorstwa w kierunku rwnowaenia dziaalnoci gospodarczej o aspekty spoeczne i rodowiskowe. Projekt zaleca racjonalne partnerstwo z interesariuszami przedsibiorstwa. Podobne stanowisko prezentuje World Economic Forum. Spord ankietowanych przez WEF korporacji, uczestniczcych w podjtej przez t organizacj inicjatywie Global Corporate Citizenship Inititative, ponad 90% uznao partnerstwo midzy sektorem publicznym, prywatnym i pozarzdowym za wany instrument podejmowania wyzwao rozwojowych na wiecie. Uzasadniajc to stanowisko przedsibiorstwa uznay, e zoonod i wspzalenod problemw rozwojowych, z jakimi przedsibiorstwa si spotykaj jest zbyt dua, za zasoby i legitymacja, aby te problemy rozwizywad, jest zbyt rozproszona midzy tymi sektorami, aby mogy byd one rozwizane tylko przez jeden sektor. Organizacja WBCSD we wsppracy z International Chamber of Commerce na Szczycie Ziemi w Johannesburgu podja inicjatyw pt. Business Action for Sustainable Development, ktra promujc partnerstwo midzysektorowe podja ponad

dwiecie projektw lokalnych partnerstw midzysektorowych na rzecz zrwnowaonego rozwoju, w rnych dziedzinach. Obok organizacji stricte biznesowych, promujcych wspprac midzysektorow i partnerstwo na rzecz zrwnowaonego rozwoju, funkcjonuj na forum globalnym inicjatywy i organizacje multisektorowe, promujce analogiczne wartoci. Ide partnerstwa forsuje szczeglnie organizacja European Partners for the Environment (EPE). Zostaa ona utworzona w 1994 przez szereg organizacji sektora prywatnego (m.in. Unilever, Procter&Gamble, Sony International (Europe)), publicznego (UNEP, International Council for Local Environmental Initiatives ICLEI, Dutch National Sustainability Plan) i pozarzdowego (European Environmental Bureau, WWF-EPO, Klub Gaja-Poland) oraz organizacje handlowe (European Trade Union Confederation) i spoeczno-eksperckie (m. in. Wuppertal Institute). Organizacja posiada sied orodkw na wiecie, z central w Brukseli. Za swj gwny cel organizacja ta obraa promowanie wsppracy midzysektorowej w Europie, dla tworzenia podstaw jej trwaego i zrwnowaonego rozwoju. Za strategiczne cele partnerstwa zostay wytypowane:

redukowanie ryzyka, zwizanego z: reputacj; inwestowaniem; bezpieczeostwem

tworzenie innowacji w sferze: procesw produkcyjnych;

produktw i usug; rynkw

stymulowanie postpu w wymiarze: etycznym; socjalnym; zatrudnienia; kultury; zdrowia; rodowiska; praw przyszych generacji

odbudowa zaufania spoecznego do wadz publicznych i

do przedsibiorstw prywatnych Do obszarw zainteresowania EPE nale m. in.:

zrwnowaona produkcja i konsumpcja odpowiedzialne zakupy, uwzgldniajce wymogi: analizy

cyklu ycia produktu, zrwnowaonego i etycznego handlu, efektywnoci ekologicznej

zrwnowaony rozwj, oparty na: odmaterializowanej,

opartej na wiedzy i ukierunkowanej na usugi gospodarce oraz na nowej formie synergii midzy organizacjami sektorowymi. Charakter midzysektorowy ma rwnie inicjatywa European Eco-Efficiency Initiative EEEI (Europejska Inicjatywa Efektywnoci rodowiskowej) powoana przez organizacje WBCSD, EPE i Komisj Europejsk. Celem tej inicjatywy jest promowanie zintegrowania koncepcji efektywnoci ekologicznej z dziaalnoci gospodarcz przedsibiorstw europejskich i polityk gospodarcz UE. Istotn inicjatyw o zasigu globalnym, przywizujc due znaczenie do idei i zasady partnerstwa w realizacji CSR i zrwnowaonego rozwoju, jest Global Compact. Program ten zosta powoany przez Sekretarza Generalnego ONZ Kofi Annana na wiatowym Forum Ekonomicznym w

styczniu 1999 roku, w ramach Programu ONZ ds. Rozwoju UNDP. Wystpi on z apelem do liderw wiatowego biznesu o wsparcie budowy spoecznych i ekonomicznych podstaw rwnowaenia wiatowego wzrostu gospodarczego. Inicjatywa spotkaa si z pozytywn reakcj sektora przedsibiorstw. Po przeprowadzeniu serii konsultacji midzysektorowych na forum globalnym zostaa zainicjowana faza operacyjna programu w lipcu 2000 roku w Nowym Jorku. Podobnie jak wyej wymienione inicjatywy Global Compact nie jest instrumentem regulacyjnym, ani prawnie wicym kodeksem postpowania, lecz dobrowoln platform wartoci, stworzon dla promocji wiedzy i dowiadczeo z zakresu CSR. Idea Global Compact wyraa si w dziewiciu zasadach, bazujcych na Powszechnej Deklaracji Praw Czowieka ONZ, Karty Midzynarodowej Organizacji Pracy oraz ustaleo Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro. Przyczajc si do tej inicjatywy przedsibiorstwa zobowizuj si do przestrzegania i realizowania zasad: 1. Prawa czowieka 2. Popieranie i przestrzeganie praw czowieka przyjtych przez spoecznod midzynarodow 3. Eliminacja wszelkich przypadkw amania praw czowieka przez przedsibiorstwo 4. Standardy pracy 5. Poszanowanie wolnoci stowarzyszania si 6. Eliminacja wszystkich form pracy przymusowej 7. Zniesienie pracy dzieci 8. Efektywne przeciwdziaanie dyskryminacji w sferze zatrudnienia 9. rodowisko naturalne 10.Prewencyjne podejcie do rodowiska 11.Podejmowanie inicjatyw majcych na celu promowanie postawy odpowiedzialnoci ekologicznej 12.Stosowanie i rozpowszechnianie przyjaznych rodowisku technologii 13.Przeciwdziaanie korupcji Global Compact promuje dwa rodzaje partnerstwa midzysektorowego: 1. Tematyczne jest ono organizowane pod auspicjami Global Compact, pomidzy Narodami Zjednoczonymi, rzdami paostw, przedstawicielami sektora przedsibiorstw, organizacjami pracodawcw, organizacjami pozarzdowymi i dotyczy konkretnych problemw i konfliktw o charakterze spoecznym i ekologicznym; 2. Dodatkowe podejmowane z inicjatywy organizacji gospodarczych (przedsibiorstw). Specyfika inicjatyw partnerskich jest inna w przypadku przedsibiorstw ponadnarodowych, a inna w przypadku sektora maych i rednich przedsibiorstw (MSP). Generalnie Global Compact skupia si na duych, globalnych korporacjach, majcych du si sprawcz, chod docenia rol sektora MSP we wdraaniu celw tej inicjatywy. W scharakteryzowanych organizacjach, programach i inicjatywach z zakresu spoecznej odpowiedzialnoci

przedsibiorstw (CSR) przywizuje si du wag do partnerstwa z zewntrznymi interesariuszami przedsibiorstwa, jako formy rwnowaenia dziaalnoci gospodarczej o aspekty spoeczne i rodowiskowe. Programy te zachcaj przedsibiorstwa do zawizywania i rozwijania projektw partnerskich i podkrelaj korzyci, jakie mog z tego odnied organizacje gospodarcze. Mog one stanowid ideow, koncepcyjn i merytoryczn pomoc dla przedsibiorstw i innych organizacji zainteresowanych podejmowaniem przedsiwzid midzysektorowych, take tych ukierunkowanych na rwnowaenie wzorcw konsumpcji i produkcji. Projekty i programy spoecznej odpowiedzialnoci biznesu CSR s gwnie inicjatyw pomiotw sektora biznesu i mog byd adresowane do spoecznoci lokalnej, na rzecz rodowiska i rozwizywania wielorakich problemw. Jednostki samorzdowe mog byd partnerem przedsibiorstw w tych inicjatywach (razem z organizacjami pozarzdowymi). Spord wielu programw, standardw i inicjatyw CSRwych do jednostek miejskich skierowana jest inicjatywa Global Compact Cities Programme, ktra to inicjatywa bya dotychczas skierowana gwnie do duych firm. Wedug inicjatorw Program dostarcza miastom unikalny model innowacyjnych rozwizao do podejmowania zoonych i dugofalowych wyzwao zrwnowaonego rozwoju. Model bazuje na dziesiciu zasadach Global Compact (z zakresu praw czowieka, standardw pracy, ochrony rodowiska i przeciwdziaania korupcji), opierajc si na zaoeniu, e kade miasto, gdziekolwiek jest pooone, posiada moliwod rozwizania pojawiajcych si problemw. Model ten obejmuje tworzenie efektywnych grup midzysektorowych z udziaem przedstawicieli biznesu, wadz lokalnych i spoeczeostwa obywatelskiego, w celu opracowania praktycznych rozwizao w tych dziedzinach, w ktrych poprzednie inicjatywy jednosektorowe nie przyniosy oczekiwanych rezultatw. Polecamy stron http:// www.globalcompact.org.pl/Global-Compact-w-Polsce/ Miasta-i-samorzady

MIDZYNARODOWE INICJATYWY NA RZECZ RWNOWAENIA WZORCW KONSUMPCJI I PRODUKCJI

bok organizacji, programw, inicjatyw i standardw, dotyczcych realizacji przedsiwzid na rzecz rwnowaenia rozwoju spoecznogospodarczego, szczeglne miejsce zajmuj inicjatywy podejmujce konkretne przedsiwzicia i dziaania w zakresie rwnowaenia wzorcw konsumpcji i produkcji. Wiele z nich dokonywane jest w formule midzysektorowej kooperacji, ktr czsto zaleca si dla celw podniesienia skutecznoci i efektywnoci ekonomicznej tych przedsiwzid. Przedsiwzicia te podejmowane mog byd w rnych sektorach gospodarczych, podejmowane s za w szczeglnoci w takich dziedzinach, jak: gospodarka odpadami, planowanie przestrzenne i budownictwo, transport, energetyka (w tym odnawialna), przemys chemiczny, produkty ywnociowe. W krajach OECD prowadzony jest przez t organizacj wieloletni program badawczy dotyczcy rwnowaenia wzorcw konsumpcji i produkcji. Problematyk zrwnowaonych wzorcw konsumpcji i produkcji OECD zajmuje si w sposb kompleksowy od roku 1994. Szczeglne miejsce zajmuj tu wzorce konsumpcji dominujce w gospodarstwach domowych. Istnieje szereg inicjatyw midzysektorowych, realizowanych gwnie w formie kampanii, ktre za swj przedmiot obieraj promowanie bardziej zrwnowaonych modeli konsumpcji i produkcji. WBCSD w 1995 r. wystpia z inicjatyw programu powiconego zrwnowaonej konsumpcji i produkcji (SP&C), jako odpowied sektora przedsibiorstw na apel UNCSD i Agendy 21. Celem tego programu byo:

jce partnerstwa midzy rnymi interesariuszami. Definicja WBCSD tej formuy implikuje potrzeb midzysektorowej kooperacji: zrwnowaona produkcja i konsumpcja angauje biznes, rzd, spoecznoci i gospodarstwa domowe, w celu przyczynienia si do podniesienia jakoci rodowiska poprzez efektywn produkcj i efektywne zuycie zasobw naturalnych, minimalizacj odpadw i optymalizacj produktw i usug. WBCSD uznaje potrzeb podjcia przez biznes przywdztwa w promowaniu zrwnowaonych wzorcw konsumpcji i produkcji, godzcych spoeczne potrzeby z ekologicznymi ograniczeniami. Biznes moe najlepiej zmierzad w tym kierunku poprzez odpowiedzialne zarzdzanie rodowiskiem, zwikszon konkurencyjnod i dochodow dziaalnod. SP&C uznano za cile skorelowane z kategori eko-efektywnoci. Za podstawowe waciwoci SP&C zostay uznane:

integralne powizanie z agend zrwnowaonego rozwoju (Agend 21)

permanentne doskonalenie efektywnoci zuycia energii

i zasobw

zmiany w systemie zaopatrzenia i zamwieo dbr i usug stosowanie perspektywy caego cyklu ycia produktu, a
nie postrzeganie jedynie jego aspektw. Agenda 21 wytyczne dla globalnego i lokalnego partnerstwa Dokument pt. Agenda 21 zosta przyjty na konferencji rodowisko i rozwj w Rio de Janeiro w 1992 r. Stanowi on zbir zaleceo i wytycznych, dotyczcych dziaao, ktre powinny byd podejmowane na przeomie XX i XXI w., w celu zapewnienia trwaego i zrwnowaonego rozwoju wiata. Pod wzgldem postulowanej wsppracy midzy rnymi podmiotami spoecznymi i politycznymi, dokument ten znaczco rozszerza wytyczne zawarte w Deklaracji z Rio. Agenda 21 skada si z czterech czci, podejmujcych zagadnienia: 1. socjalne i ekonomiczne; 2. ochrony i zarzdzania zasobami naturalnymi dla celw realizacji zrwnowaonego rozwoju; 3. wzmacniania roli gwnych grup spoecznych i organizacji; 4. moliwoci realizacyjnych Agendy. Kwestie partnerstwa i wsppracy sektorowej podjte zostay najpeniej w czci trzeciej, zawierajcej zalecenia dla czterech grup spoecznych: organizacji pozarzdowych, wadz lokalnych, pracownikw i zwizkw zawodowych, przemysu i biznesu. Agenda 21 postuluje koniecznod tworzenia:

stworzenie biznesowej interpretacji koncepcji SP&C; dostarczenie przykadw podejmowania przez przedsibiorstwa dziaao w kierunku rwnowaenia produkcji i konsumpcji;

wyprbowanie strategii promujcych rwnolegle trosk

o rodowisko, satysfakcjonowanie dao klientw, zaspokajanie spoecznych potrzeb i osiganie celw biznesowych. SP&C zostao uznane za wsplny cel biznesu, konsumentw i rzdu: to dugoterminowe przedsiwzicie, wymaga-

midzysektorowego partnerstwa (lobbingu) na rzecz SD, systemu informowania o stanie realizacji SD, monitorin-

gu i inwentaryzacji procesu uytkowania zasobw naturalnych,

strategii i programw SD na poziomach: globalnym, krajowym, regionalnym, lokalnym,

skoordynowanego systemu zarzdzania realizacj SD,

funkcjonujcego w sektorze publicznym, biznesowym i pozarzdowym. W myl wytycznych Agendy 21, poza sektorem paostwowym i gospodarczym, dua i wana rola w realizacji zrwnowaonego rozwoju zostaa przyznana wadzom lokalnym (samorzdowym) i pozarzdowym organizacjom. Za jedno z najwaniejszych zadao spoeczeostwa w deniach do zastpienia niezrwnowaonych modeli rozwoju, rozwojem trwaym i przyjaznym dla rodowiska, Agenda uznaa potrzeb aktywizacji wszystkich grup spoecznych w obrbie wsplnego celu. Wedug Agendy: Moliwoci stworzenia takiego poczucia wizi w spoeczeostwie zaleed bd od chci wszystkich grup spoecznych do udziau w autentycznym spoecznym partnerstwie i dialogu, z uwzgldnieniem niezalenoci, odpowiedzialnoci i szczeglnych moliwoci kadej z tych grup. Kwestii rwnowaenia wzorcw konsumpcji (w tym take produkcji) powicony jest w Agendzie 21 specjalny rozdzia. Stwierdzono w nim niezrwnowaenie funkcjonujcych na poziomie globalnym modeli konsumpcji i produkcji, powodujcych wysoki stopieo degradacji zasobw naturalnych i emisji zanieczyszczeo. Agenda zwraca uwag na race dysproporcje w poziomie konsumpcji, pomidzy krajami pierwszego, drugiego i trzeciego wiata. Wynikaj one jak si w niej stwierdza z nadmiernego popytu i niezrwnowaonego stylu ycia w bogatych krajach. W zwizku z tym Agenda zaleca:

nia na produktach informacji o ich oddziaywaniu na rodowisko: Rzdy i instytucje w sektorze prywatnym powinny promowad trwa i zrwnowaon konsumpcj, programy propagandowe i inne metody, takie jak odpowiednia reklama produktw i usug, ktre opieraj si na przychylnych rodowisku technologiach i prowadz do zrwnowaenia modeli konsumpcji i produkcji. Pod adresem sektora pozarzdowego organizacji konsumenckich kierowane jest zalecenie uwiadamiania konsumentom konsekwencji zdrowotnych i rodowiskowych uywania poszczeglnych produktw. Agenda zaznacza, e zrealizowanie tych zamierzeo wymaga poczonych wysikw rzdw, konsumentw i producentw. Podkrela szczeglne znaczenie gospodarstw domowych i kobiet w realizacji wy. wym. kierunkw dziaao. Wytyczne wobec sektora przedsibiorstw Rozdzia pt. Umocnienie roli biznesu i przemysu w osiganiu trwaego i zrwnowaonego rozwoju rozpoczyna si od stwierdzenia: biznes i przemys, w tym korporacje midzynarodowe, a take ich organizacje przedstawicielskie, powinny w peni stad si uczestnikami procesu wdraania i oceny dziaao zalecanych w Agendzie 21 (...) i uznad zarzdzanie ochron rodowiska za jeden z najwaniejszych zbiorowych priorytetw i za klucz do osignicia trwaego i zrwnowaonego rozwoju. W celu realizacji tych postulatw Agenda proponuje dwa obszary dziaao: 1) Promowanie czystszej produkcji; 2) Propagowanie odpowiedzialnej przedsibiorczoci gospodarczej. Celem pierwszego obszaru jest osignicie wikszej efektywnoci wykorzystywania zasobw naturalnych, zwikszenie wykorzystania surowcw wtrnych i odzysku surowcw oraz zmniejszenie iloci odpadw przypadajcych na jednostk produkcji. Dla jego osignicia Agenda zaleca:

podejmowanie dziaao na poziomie midzynarodowym,

z dominujc rol paostw rozwinitych, m. in. w zakresie transferu przyjaznych rodowisku technologii do paostw rozwijajcych si,

poszerzenie wsppracy rzdu, przedsibiorstw, przemysu i korporacji midzynarodowych;

podejmowanie badao modeli konsumpcji i moliwoci

ich rwnowaenia przez organizacje rnych sektorw i poziomw dziaania (globalnych i lokalnych),

stworzenie przez stron rzdow: korzystnych instrumentw prawnych i ekonomicznych dla utrzymania wyznaczonych standardw ochrony rodowiska; propagowania czystszej produkcji, z uwzgldnieniem sektora maych i rednich przedsibiorstw; popieranie dobrowol-

zwikszenie efektywnoci wykorzystania energii i surowcw oraz minimalizowanie powstawania odpadw,

pomoc jednostkom i gospodarstwom domowym w nabywaniu towarw nieszkodliwych dla rodowiska, poprzez prowadzenie specjalnych programw informacyjnych dla konsumentw. Agenda zaleca rozwijanie wsppracy midzy sektorem publicznym (rzdowym) i prywatnym oraz organizacjami midzynarodowymi w zakresie ustalania kryteriw i metodyk oceny efektw rodowiskowych cykli produkcyjnych i konsumpcyjnych. Wyniki takich badao powinny byd udostpniane decydentom i konsumentom. Pod adresem sektora publicznego (rzdowego) i prywatnego cznie, postuluje si: zachcanie producentw, we wsppracy z sektorem przemysu (biznesu) do umieszcza-

10

nych i prywatnych inicjatyw w tym zakresie;

wspprac sfery biznesu ze rodowiskami naukowymi

celem wypracowania metod internalizacji kosztw rodowiskowych;

sporzdzanie przez przedsibiorstwa i korporacje raportw dotyczcych ich wpywu na rodowisko i kodeksw dobrych praktyk na rzecz zrwnowaonego rozwoju;

wspprac przedsibiorstw ze zwizkami zawodowymi i

pracownikami celem podnoszenia ich wiedzy i kompetencji w zakresie ochrony rodowiska;

wspprac organizacji midzynarodowych z sektorem

przedsibiorstw, rodowiskami naukowymi, wadzami paostwowymi i lokalnymi na rzecz ksztatowania ekologicznej wiadomoci spoecznej. W tym kontekcie Agenda upatruje take miejsce dla organizacji pozarzdowych propagowanie informacji dotyczcej czystszej produkcji razem z organizacjami naukowymi, handlowymi i midzynarodowymi, gwnie poprzez rozwijanie krajowych i midzynarodowych sieci informacyjnych. W czci dotyczcej odpowiedzialnej przedsibiorczoci, Agenda stawia dwa gwne cele: zachcenie przedsibiorcw do prowadzenia monitoringu procesu wykorzystywania przez nie zasobw naturalnych oraz zwikszenie liczby przedsibiorstw, ktre by zaakceptoway i realizoway polityk zrwnowaonego rozwoju. Pod adresem sektora przedsibiorstw, przemysu i korporacji midzynarodowych kierowane s zalecenia: opracowania w skali midzynarodowej wsplnej polityki zrwnowaonego rozwoju; nawizanie przez nie partnerskich stosunkw z sektorem maych i rednich przedsibiorstw (MSP) celem wymiany dowiadczeo w zakresie zarzdzania i proekologicznych technologii. Wymagania wobec tego sektora oddaje pkt. 30.26: Sfery biznesu i przemysu oraz korporacje midzynarodowe powinny wspierad odpowiedzialne i etyczne zarzdzanie produktami i procesami z punktu widzenia zdrowia, bezpieczeostwa i zagadnieo ochrony rodowiska. Aby to osignd, sfery biznesu i przemysu powinny rozszerzyd systemy samokontroli przez wprowadzenie odpowiednich przepisw, stworzenie kodeksw i nowe przedsiwzicia, we wszystkich elementach planowana i procesu podejmowania decyzji, popierajc otwartod i dialog z pracownikami i spoeczeostwem.

Agenda koncentruje si na szerokiej skali dziaania i wskazuje ogln potrzeb wsppracy sektora przedsibiorstw (korporacji) z sektorem MSP, instytucjami naukowymi i spoecznociami. Mona uznad, i sugerowana tu zrwnowaona dziaalnod sektora przedsibiorstw obejmuje wspprac z pewn czci interesariuszy: organizacjami midzynarodowymi, wadz publiczn (rzdow i samorzdow), spoeczeostwem (jako caoci), sektorem naukowo-badawczym, sektorem podwykonawcw MSP. Gwny akcent pooony jest na wspprac midzynarodow i kooperacj na linii rzd biznes, a stosunkowo mniej uwagi powica si wsppracy i partnerstwu z sektorem NGOs. Zalecenia Agendy w tej czci stanowi wytyczne dla rozwoju zarzdzania rodowiskowego oraz partnerstw na rzecz zrwnowaonego rozwoju o charakterze krajowym i midzynarodowym (resp. ponadnarodowym), a w mniejszym stopniu partnerstw regionalnych i lokalnych. Wytyczne wobec organizacji pozarzdowych W rozdziale skierowanym do sektora pozarzdowego, ju w tytule Umocnienie roli organizacji pozarzdowych partnerw w dziaaniach na rzecz trwaego i zrwnowaonego rozwoju figuruj one jako partner przedsiwzid majcych rwnowayd rozwj gospodarczy o aspekty spoeczne i ekologiczne. Agenda przypisuje istotn rol NGOs w ksztatowaniu i rozwoju demokratycznego uczestnictwa spoeczeostwa w procesach rozwoju spoecznogospodarczego. Ich wiarygodnod opiera si na odpowiedzialnej i konstruktywnej roli, jak odgrywaj w spoeczeostwie. Za najwikszy atrybut NGOs Agenda uznaje ich niezalenod, wywoujc w czonkach spoeczeostwa chd aktywnego uczestnictwa w ich dziaaniach. Agenda uznaje, i NGOs posiadaj due moliwoci przeprowadzania ekspertyz i dziaao na polu realizacji spoecznie aprobowanego i proekologicznego rozwoju. Potencja ten, poprzez globaln sied NGOs powinien zostad wykorzystany i przystosowany do wsparcia dziaao rzdw, we wsppracy z organizacjami midzynarodowymi z jednej, a wadzami lokalnymi z drugiej strony. Za gwne cele do osignicia w tym zakresie Agenda wyznaczya: 1. Stworzenie przez spoeczeostwa, rzdy i instytucje midzynarodowe mechanizmw umoliwiajcych nawizywanie skutecznych partnerstw dla zrwnowaonego rozwoju; 2. Stworzenie przez ONZ i rzdy moliwoci udziau NGOs w procedurach formuowania polityki i podejmowania decyzji dotyczcych ich realizacji; 3. Stworzenie na szczeblu poszczeglnych paostw (do roku 1995) moliwoci dwustronnego dialogu midzy rzdem (i wadzami lokalnymi) a organizacjami pozarzdowymi i ich sieciami; 4. Stworzenie przez rzdy i organizacje midzynarodowe moliwoci uczestnictwa NGOs w ksztatowaniu koncepcji, tworzeniu i ocenie mechanizmw oraz procedur for-

11

malnych, majcych na celu przegld realizacji Agendy 21 na wszystkich jej szczeblach. Wysokod kosztw tych dziaao zaleed bdzie zdaniem Agendy od ewolucji pogldw na temat optymalnych form partnerstwa i dialogu midzy instytucjami rzdowymi a NGOs. Organizacje midzynarodowe i sektor prywatny powinny w miar moliwoci i potrzeb wspierad finansowo i organizacyjnie sektor pozarzdowy, szczeglnie w paostwach rozwijajcych si. Rzdy z kolei powinny stworzyd korzystne rodowisko prawne dla tworzenia przez NGOs grup konsultacyjnych i zapewnienia im moliwoci podjcia dziaao prawnych w celu ochrony interesw publicznych. Agenda postuluje wyjcie naprzeciw inicjatywom obywatelskim ze strony organizacji midzynarodowych, rzdw paostw i wadz lokalnych, poprzez rozwj dialogu obywatelskiego i umoliwienie NGOs aktywnej partycypacji w ich dziaaniach. Uznaje, i organizacje pozarzdowe mog penid funkcje: opiniodawcze, doradcze, monitorujce, kontrolne szczeglnie wobec realizacji samej Agendy oraz podejmowad dziaania z zakresu zadao publicznych. Dokument przykada zasadnicz wag do wiarygodnoci i niezalenoci organizacji spoecznych, jako warunku ich powanego traktowania przez pozostae podmioty spoeczne. Z drugiej strony Agenda apeluje o przychylne nastawienie i wsparcie dziaao NGOs nie tylko ze strony wadz i organizacji midzynarodowych, ale i samego spoeczeostwa. Jak sugeruje bez waciwego klimatu spoeczno-politycznoprawnego rozwj i skutecznod dziaao NGOs bdzie niemoliwa. Za szczeglnie istotne naley uznad zalecenie zapewnienia moliwoci podjcia dziaao prawnych przez NGOs, jako uczestnikw grup konsultacyjnych, dla celw ochrony interesu publicznego w przypadku jego naruszenia przez dziaania wadz publicznych lub przedsibiorstw. Agenda w tym miejscu nie odnosi si bezporednio si do wsppracy NGOs z sektorem przedsibiorstw, apelujc jedynie o wsparcie finansowo-organizacyjne ze strony przedsibiorstw i administracji publicznej oraz dostp do ich danych i informacji dotyczcych stanu rodowiska. Reasumujc mona stwierdzid, e Agenda 21:

jest pod ktem sektora rzdowego:

opracowywanie strategii dziaao wewntrznych, promujcych zrwnowaone modele konsumpcji i produkcji

rozpowszechnianie informacji o konsekwencjach decyzji

i nawykw konsumpcyjnych w celu zwikszenia zapotrzebowania na produkty przyjazne rodowisku

wykorzystanie przez administracj centraln systemu

zamwieo publicznych do wprowadzania do obrotu produktw proekologicznych

ksztatowanie przychylnej rodowisku polityki cen, z wykorzystaniem instrumentw ekonomicznych, dostosowanych do warunkw poszczeglnych paostw. W aspekcie rozwoju zrwnowaonego biznesu, zalecenia Agendy skierowane pod adresem rzdw dotycz:

wspierania zakadania i dziaalnoci przedsibiorstw zarzdzanych w sposb zrwnowaony, poprzez poczenie instrumentw prawnych i ekonomicznych i usprawnienie procedur administracyjnych;

zachcanie do powoywania funduszy inwestycyjnych dla

projektw i programw zrwnowaonego rozwoju we wsppracy z sektorem prywatnym;

wspieranie szkoleo w zakresie rodowiskowych aspektw zarzdzania przedsibiorstwem, we wsppracy ze rodowiskami naukowymi i organizacjami midzynarodowymi.

Przyznaje znaczc rol organizacjom pozarzdowym w

tworzeniu ekorozwoju

Uznaje posiadanie przez NGOs znaczcego potencjau

merytorycznego i edukacyjnego w zakresie ochrony rodowiska i realizacji SD, ktry powinien byd wykorzystany, szczeglnie w zakresie ksztatowania wiadomoci publicznej

Postuluje aktywn partycypacj NGOs jako strony opiniodawczo-doradczej w dziaaniach wadz krajowych i lokalnych. Wytyczne wobec wadz publicznych W Agendzie 21 stosunkowo duo zaleceo adresowanych

12

W rozdziale pt. Wykorzystanie inicjatyw wadz lokalnych w realizowaniu zaleceo Agendy 21, Agenda kieruje zalecenia pod adresem wadz lokalnych, ktre mog znaczco przyczynid si do rozwizania wielu problemw spoecznych i rodowiskowych. Gwnym tego warunkiem jest ich cisy kontakt ze spoecznoci lokaln i kooperacja wadz lokalnych. Za gwne zadania wadz lokalnych Agenda uznaa: 1. Osignicie porozumienia ze spoecznoci lokaln odnonie Lokalnej Agendy 21 (pierwotnie do roku 1996); 2. Zintensyfikowanie wsppracy midzynarodowej midzy wadzami lokalnymi 3. Poszerzenie wsppracy w zakresie wymiany informacji i dowiadczeo i koordynacja dziaao wadz lokalnych; 4. Zapewnienie udziau organizacji kobiecych i modzieowych w procesach decyzyjnych i planowaniu dziaao wykonawczych. Wedle Agendy: wadze lokalne powinny podjd dialog ze spoecznociami, organizacjami lokalnymi i przedsibiorstwami prywatnymi w celu przyjcia lokalnej Agendy 21. Na drodze konsultacji i konsensusu, wadze lokalne, za porednictwem osb, organizacji gospodarczych i spoecznych, uzyskaj dostp do informacji niezbdnych do opracowania najlepszych strategii. Konsultacje zwiksz ekologiczn wiadomod obywateli w ich znajomoci problemw rodowiskowych. Programy, polityka, przepisy i wytyczne wadz lokalnych zmierzajce do realizacji zaleceo Agendy 21 bd podlegay ocenie i modyfikacji na podstawie programw przyjtych na szczeblu lokalnym.Agenda zaleca rozwijanie wsppracy i tworzenie spek midzy lokalnymi zwizkami publiczno-prawnymi a organizacjami midzynarodowymi (UNDP, UNEP, Bank wiatowy, midzynarodowe zwizki miast). Dokument zaleca gromadzenie informacji o strategiach wadz lokalnych, prowadzenie konsultacji midzysektorowych i midzypaostwowych. Generalnie ta czd Agendy sugeruje ukierunkowanie aktywnoci wadz lokal-

nych na wspprac regionaln, krajow i midzynarodow. Wsppraca ze spoecznoci lokaln i lokalnym sektorem NGOs ma dotyczyd gwnie opracowania i realizacji lokalnej Agendy 21. Nie zostay tu wyszczeglnione organizacje ekologiczne, lecz jedynie modzieowe i kobiece, majce poszerzyd swj udzia w dziaaniach lokalnej administracji (samorzdu). Globalny Program Dziaao Agenda 21 zakada okres jej realizacji do 2000 r. Zasadniczo nie zosta on zrealizowany. Mona uznad, e powody te miay charakter zarwno ekonomiczny, jak i wiatopogldowy. Nie oznacza to jednak, e program merytoryczny Agendy uleg dezaktualizacji. Na kolejnym Szczycie Ziemi w Johannesburgu w 2002 r., podtrzymano cele i wytyczne Agendy 21, jako obowizujce w nastpnym dziesicioleciu. Agenda 21 posiada nadal moc inspirujc dla dziaao organizacji sektora pozarzdowego, gospodarczego i samorzdowego. Zdaniem T. Borysa Agenda 21 moe i powinna nadal stanowid podstaw, jak rwnie sposb realizacji koncepcji zrwnowaonego rozwoju, tym bardziej, e na analogicznym Szczycie Ziemi Rio + 20 nie udao si osignd ponownie takiego konsensusu midzysektorowego i midzynarodowego i przyjd tak kompleksowego planu dziaania, jak 20 lat temu. Deklaracja i Plan Dziaania z Johannesburga Midzynarodowa Konferencja Rio + 10 Szczyt Ziemi w Johannesburgu (RPA) obya si w dniach 26 sierpnia 4 wrzenia 2002 r. Uczestnicy konferencji reprezentanci paostw, przedsibiorstw, spoecznoci i organizacji pozarzdowych przyjli dwa dokumenty, ktre podkrelaj znaczenia partnerstwa midzysektorowego dla realizacji zrwnowaonego rozwoju: Deklaracja Johannesburska na rzecz Zrwnowaonego Rozowju (Johannesburg Declaration on Sustainable Development) i Plan Wdroeo (Plan of Implementation). Deklaracja daje wyraz poczuciu odpowiedzialnoci jej sygnatariuszy za dalsz realizacj zrwnowaonego rozwoju jego gospodarczego, spoecznego i ekologicznego wymiaru na szczeblu lokalnym, krajowym, regionalnym i globalnym. Deklaracja podtrzymuje zobowizanie do kontynuowania realizacji Deklaracji z Rio i Agendy 21. Za najwaniejsze cele realizacji SD zostay, poza likwidacj ubstwa, uznane: zmiana wzorcw produkcji i konsumpcji oraz ochrona i waciwe zarzdzanie zasobami naturalnymi. Realizacji tych celw powinna suyd wsppraca partnerw spoecznych: Uznajemy, e zrwnowaony rozwj wymaga dugofalowej perspektywy i szerokiego udziau spoecznego w formuowaniu polityki, podejmowaniu decyzji i ich wdraaniu na wszystkich szczeblach. Jako partnerzy spoeczni, sygnatariusze zobligowali si do podejmowania dziaao na rzecz: stabilnego partnerstwa ze wszystkimi gwnymi grupami, respektujc ich niezalenod i wane role, jakie odgrywaj. Szczeglna odpowiedzialnod zostaa pooona na prywatny sektor przedsibiorstw przedsibiorstwa zarwno due, jak i mae w deniu do tworzenia zrwnowaonych i sprawiedliwych spoecznoci i spoeczeostw. W raporcie ze Szczytu Ziemi podkrelono rnic midzy konferencj z Rio w 1992 r. a Johannesbursk, ktra polegaa

13

na przypisaniu duej roli sektorowi przedsibiorstw w podejmowaniu dziaao na rzecz zrwnowaonego rozwoju. Podkrelone zostao znaczenie dobrowolnoci tych dziaao i podejmowania wsplnych inicjatyw z innymi podmiotami partnerstw (partnerships). Partnerstwo midzysektorowe pomidzy rzdem, biznesem, spoecznociami lokalnymi i pozarzdowymi organizacjami zostao na konferencji ujte jako sposb realizacji SD (partnerships to make things happen). Podkrelono jego znaczenie dla rozwoju badao, standardw i rozwizao dla celw realizacji SD. Wedug Deklaracji partnerstwa powinny bazowad na zasadach takich jak: przejrzystod, wasnod, rwnowaga (sustainability) i partycypacja gwnych grup spoecznych oraz byd dobrze zarzdzane pod wzgldem finansowym. Na konferencji sektor przedsibiorstw wyrazi uznanie dla strony rzdowej za wprowadzanie mechanizmw rynkowych do procesu rwnowaenia dziaalnoci gospodarczej o aspekty rodowiskowe oraz wyrazi potrzeb wsppracy w zakresie transferu technologii oraz wsppracy z innymi podmiotami spoecznymi w ramach partnerskich inicjatyw i projektw. Reprezentanci biznesu (i przemysu) uznali potrzeb publikowania raportw w celu budowy zaufania i wsparcia dla podejmowanych dziaao i podkrelili znaczenie konsumentw, szczeglnie modych w procesie rwnowaenia rozwoju gospodarki. Obok ksztatowania zrwnowaonych modeli produkcji i prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, szczeglna rola przyznana zostaa konsumentom, ktrych odpowiednie wybory mog stymulowad proekologiczn transformacj gospodarki. Partnerstwo dla rwnowaenia wzorcw produkcji i konsumpcji Rozwinicie i uszczegowienie celw wyraonych w Deklaracji zawiera Plan Wdroeo. Za konieczny warunek osigania celw SD uznaje si w nim partnerstwo, ktre ujmuje si z jednej strony jako wspprac midzynarodow (midzyrzdow) na linii Pnoc-Poudnie, z drugiej strony jako wspprac pomidzy stron publiczn a podmiotami spoecznymi. We wprowadzeniu do Planu podkrelono take znaczenie etyki dla realizacji SD i Agendy 21. Potrzebie zmian niezrwnowaonych modeli produkcji i konsumpcji powicona jest specjalna, druga czd Planu. W celu rwnowaenia obecnie dominujcych wzorcw, ju na wstpie tej czci, zaleca si podejmowanie wsplnej, aczkolwiek zrnicowanej (common but differentiated - z uwagi na specyfik podmiotw) odpowiedzialnoci przez rzdy, organizacje midzynarodowe, sektor prywatny (biznesu), organizacje pozarzdowe i wszystkie grupy spoeczne, ktre mog odegrad aktywn rol w zmianie tych wzorcw. Podstawowe tezy tej czci Planu, majce znaczenie w perspektywie tematu rozprawy, mona przedstawid w punktach:

cji. Szczeglnie aktywna rola przypada w tym zakresie rzdom, midzynarodowym organizacjom, sektorowi prywatnemu i znaczcym grupom spoecznym (resp. organizacjom pozarzdowym).

Naley popierad i podejmowad 10-letnie programy wspomagajce regionalne i krajowe inicjatywy przyspieszajce zmian modeli produkcji i konsumpcji w kierunku bardziej zrwnowaonym. Wymaga to takich dziaao jak: - opracowanie odpowiednich instrumentw, polityk, miernikw i sposobw monitorowania, wczajc analiz cyklu ycia produktw, opierajc si na podstawach naukowych; - szerokie stosowanie zasady zanieczyszczajcy paci; - rozwijanie polityk produkcji i konsumpcji, celem doskonalenia produktw i usug, zmniejszania ich negatywnego oddziaywania na zdrowie i rodowisko; - rozwijanie programw podnoszcych wiadomod znaczenia zrwnowaonej produkcji i konsumpcji, szczeglnie wrd modziey, poprzez edukacj, publiczn informacj konsumenck, reklam i media, uwzgldniajc krajowe, regionalne i lokalne uwarunkowania kulturowe; - wsparcie rozwoju eko-efektywnoci i inwestowania w czyst produkcj ze wszystkich moliwych rde oraz rozwj midzynarodowego transferu innowacyjnych ekologicznie technologii; - rozwijanie wsppracy publiczno-prywatnej w zakresie zbierania i upowszechniania dobrych przykadw zarzdzania rodowiskowego, przedsiwzid ekologicznie efektywnych i wdroeo przyjaznych rodowisku technologii.

Dla osignicia zrwnowaonego rozwoju, w wymiarze

globalnym konieczne s fundamentalne zmiany sposobw produkcji i konsumpcji. Wszystkie kraje powinny promowad zrwnowaone wzorce produkcji i konsump-

14

 Naley wkomponowad kwesti rwnowaenia wzorcw

produkcji i konsumpcji w polityk zrwnowaonego rozwoju, programy, strategie. Wyej wymienione zalecenia adresowane s do wszystkich partnerw spoecznych publicznych, prywatnych i pozarzdowych. Sugeruje si w nich, e wyznaczone cele z zakresu SD mona osignd poprzez partnerskie zintegrowane i skoordynowane wspdziaanie. Bezporednio do sektora przedsibiorstw odnosi si punkt 18 Planu, postulujcy rozwj spoecznej i rodowiskowej odpowiedzialnoci przedsibiorstw poprzez:

promowania internalizacji rodowiskowych kosztw zewntrznych, stosowania instrumentw ekonomicznych i respektowania zasady zanieczyszczajcy paci;

promowanie polityki zamwieo publicznych, premiujcej

upowszechnianie przyjaznych dla rodowiska dbr i usug;

stosowanie procedur ocen oddziaywania na rodowisko.

W wymiarze szczegowym, Plan Wdroeo upatruje znaczc rol inicjatyw partnerskich, w tym partnerstwa publiczno prywatnego i partycypacji spoecznej w rwnowaeniu rozwoju takich sektorw gospodarczych, jak: energetyczny, transportowy, chemiczny i gospodarka odpadami. Za priorytetowe zobowizania dla Polski wynikajce z Konferencji w Johannesburgu uznano 6 grup dziaao: 1. zmian wzorcw produkcji i konsumpcji, 2. racjonalne wykorzystywanie zasobw naturalnych oraz zapewnienie ochrony rnorodnoci biologicznej, 3. wzrost wykorzystania energii ze rde odnawialnych, 4. minimalizacj niekorzystnego wpywu chemikaliw na zdrowie ludzkie, 5. realizacj zobowizao dotyczcych pomocy dla paostw najuboszych, 6. tworzenie instytucjonalnych ram dla zrwnowaonego rozwoju. Spord wytypowanych priorytetw, za najbardziej znaczcy pod wzgldem porednich i bezporednich implikacji dla systemu zarzdzania rodowiskiem w Polsce zostay uznane zmiany funkcjonujcych obecnie wzorcw produkcji i konsumpcji.

zachcanie sektora przedsibiorstw (przemysu) do podejmowania dobrowolnych inicjatyw na rzecz spoeczeostwa i rodowiska, poprzez wprowadzanie systemw zarzdzania rodowiskowego, kodeksy postpowania, publiczne raportowanie nt. kwestii spoecznych i rodowiskowych;

rozwijanie dialogu pomidzy przedsibiorstwami a

wsplnotami w ktrych funkcjonuj i innymi interesariuszami;

zachcanie instytucji finansowych do uwzgldniania

uwarunkowao SD w procesie podejmowania decyzji;

rozwijanie programw i partnerstw tworzcych miejsca

pracy, oferujce i programy edukacyjne. nu, zalecajcy; szkolenia

Sektora publicznego bezporednio dotyczy punkt 19 Pla uwzgldnianie kwestii SD w procesie podejmowania decyzji na poziomie krajowym i lokalnym, w zakresie inwestowania w infrastruktur, rozwoju przedsibiorstw i w zamwieniach (zakupach) publicznych;

15

WSPPRACA MIDZYNARODOWA W DZIEDZINIE ZRWNOWAONEJ MOBILNOCI PRZYKADY PROJEKTW LIFE+

ramach programu Komisji Europejskiej LIFE+ samorzdy lokalne i regionalne mog podejmowad rne przedsiwzicia w zakresie ochrony przyrody i rodowiska, w tym take w zakresie zarzdzania mobilnoci, monitorowania ruchu i planowania transportu, niskoemisyjnych pojazdw i ograniczania haasu zwizanego transportem oraz w dziedzinie zanieczyszczenia powietrza. Wiele projektw tego typu jest realizowanych w formule wsppracy midzynarodowej, pozwalajcej zebrad i wymieniad wiele konstruktywnych dowiadczeo i unikad wynajdywania koa na nowo. Wiele ronych, dotychczas zrealizowanych, projektw LIFE dotyczyo zintegrowanych dziaao w zakresie transportu, sprzyjajcych tworzeniu wydajnych i dostpnych dla wszystkich systemw transportu, pozwalajcych osignd waciw rwnowag midzy potrzebami gospodarczymi, rodowiskowymi i spoecznymi. Jednym z przykadw tego typu projektw moe byd woskie miasto Novara, gdzie rosnce natenie ruchu drogowego powodowao znaczny haas i problemy zwizane z jakoci powietrza. Wadze miejskie opracoway w odpowiedzi rozwizanie oparte o plan mobilnoci tradycyjnej. W jego ramach zaangaowano mieszkaocw, przedsibiorcw i odwiedzajcych, ktrzy wraz z samorzdem lokalnym pracowali nad ograniczeniem korzystania z samochodw, zwikszeniem wykorzystania transportu publicznego i obnieniem oglnego ladu ekologicznego miasta. Stworzono zielon stref z nowymi strefami ruchu tylko dla pieszych, ciekami rowerowymi, inteligentn sygnalizacj wietln i flot niskoemisyjnych autobusw. Z kolei celem innego projektu pt. Bruksela przyjazna rowerzystom byo doprowadzenie do zmiany nastawienia do korzystania z rowerw w miecie z wykorzystaniem czterech grup docelowych, a mianowicie: ogu spoeczeostwa, szk, wadz publicznych i prywatnych przedsibiorstw. Wdroono plan zachcania przedmiotowych grup do czstszego korzystania z rowerw, ktry obejmowa wiele imprez masowych adresowanych do szerokiego krgu odbiorcw. Najbardziej znaczcym spord nich byo Dzyo, dzyo, ktre na stae wpisao si w doroczn brukselsk niedziel bez samochodu, podczas ktrej obowizuje zakaz wjazdu pojazdw silnikowych do centrum miasta. Przed zakooczeniem okresu realizacji projektu LIFE wykorzystanie rowerw w Brukseli wzroso o 20 %. Mimo powodzenia projektu LIFE, kluczem do realizacji oglnego celu bd znaczne inwestycje w dostosowanie infrastruktury i stae nakady finansowe ze strony lokalnych wadz. Monitorowanie ruchu i planowanie mobilnoci Innym wanym zadaniem samorzdw lokalnych i regionalnych jest monitorowanie i analizowanie ronych typw uytkownikw transportu. Opracowywane przez nie dane

s niezbdne do planowania systemw transportu zorganizowanych z poszanowaniem zasady zrwnowaonego rozwoju. Samorzdy lokalne i regionalne i ich partnerzy wykorzystywali LIFE do prezentacji nowych podejd w dziedzinie monitorowania skutkw dla sieci transportowych. Dobrym przykadem jest tu powszechne zainteresowanie woskim projektem autostrady zrealizowanym przez samorzd (LIFE04 ENV/IT/000547). Realizacja przez samorzd terytorialny Bolonii autostrady LIFE bya okazj do opracowania nowej metody monitorowania wpywu ruchu drogowego na jakod powietrza. Do gromadzenia danych dotyczcych mobilnoci, warunkw otoczenia, zanieczyszczenia rodowiska, robot drogowych i bezpieczeostwa w czasie rzeczywistym wykorzystano now, homeostatyczn otwart metod bilansowania ruchu. Zebrane dziki niej dane wykorzystywano do usprawnienia ruchu drogowego, co pozwolio ograniczyd poziomy zanieczyszczenia. Projekt umoliwi ponadto opracowanie wytycznych majcych na celu popraw planowania mobilnoci wok duych miast; zachcaj one na przykad do stosowania prostych znakw drogowych kierunku, co moe pozwolid na zmniejszenie liczby zatorw drogowych i wypadkw. W Hiszpaoskim projekcie GESMOPOLI (LIFE05 ENV/ E/000262) zastosowano nowe podejcie do rozwijania alternatyw dla samochodw osobowych dla osb pracujcych w strefach przemysowych. Powodzenie projektu, ktry realizowany by na szeciu obszarach przemysowych w pobliu Barcelony, zaleao od wsppracy midzy wadzami regionalnymi i przedsibiorstwami stref przemysowych. Dlatego powoano komitety ds. mobilnoci z udziaem przedstawicieli przedsibiorstw z ronych stref. Ich skutecz-

16

nod bya stymulowana przez obecnod na miejscu menaderw ds. mobilnoci, ktrzy penili funkcj bezstronnych moderatorw przy wypracowywaniu nowych form wsppracy midzy przedsibiorstwami w dziedzinie mobilnoci zgodnej z zasadami zrwnowaonego rozwoju. W jednym przypadku udao si doprowadzid do zawarcia porozumieo na rzecz mobilnoci, ktre gwarantuj zobowizania odnonie do celw projektu GESMOPOLI w perspektywie wykraczajcej poza trzyletni okres realizacji projektu LIFE. Innym wanym osigniciem byo stworzenie zestawu wytycznych dla menaderw ds. mobilnoci, ktre stanowi cenne wskazwki do wykorzystania w innych miejscach Europy. Odnawialne paliwa w transporcie publicznym Inne dwa woskie projekty LIFE ukazuj, w jaki sposb lokalne, regionalne i inne organy ds. transportu mog ograniczyd sw zalenod od paliw kopalnych z korzyci dla taborw transportu publicznego. Projekt ETRUSCAN w prowincji Viterbo powicony by pracy nad wprowadzaniem nowych, przyjaznych dla rodowiska autobusw, w ktrych napd wykorzystuje poczenie biopaliw z energi elektryczn ze wiata sonecznego. Dziki pomocy finansowej UE samorzdy lokalne zakupiy dwa zakady produkcji biopaliw. Oba zakady przetwarzaj zuyty olej rolinny na biopaliwo i razem wytwarzaj wystarczajc ilod paliwa (ok. 1 500 litrw rocznie) na potrzeby dwch nowych autobusw hybrydowych. Energia elektryczna na potrzeby autobusw produkowana bdzie przez dwa fotowoltaiczne moduy wytwarzajce elektrycznod, ktra zasilad bdzie akumulatory autobusw. Kade ogniwo fotowoltaiczne bdzie wytwarzad 20 kWh energii elektrycznej na potrzeby nowych niskoemisyjnych autobusw. Przewiduje si, e projekt pozwoli na zmniejszenie wpywu na rodowisko aocucha dostaw zwizanego z transportem paliwa od producenta do uytkownika. W cigu dwch lat autobusy bd wykorzystywane przez co najmniej 460 dni i przewioz okoo 20 000 pasaerw.

Celem rozpocztego w 2007 r. projektu MHy-Bus w regionie Emilia-Romagna byo zorganizowanie pierwszej regionalnej usugi poczeo autobusowych z wykorzystaniem napdu wodorowo-metanowego i propagowanie wykorzystywania tego typu technologii za pomoc rdkw polityki regionalnej. Studium przygotowawcze wykonane przez samorzd regionalny wykazao, e wprowadzenie alternatywnych paliw dla autobusw (mieszanek wodoru z gazem ziemnym) mogoby znacznie obniyd emisje CO2 i innych substancji zanieczyszczajcych powietrze. W ramach projektu pojazd, ktry do tej pory jako gwne paliwo wykorzystywa gaz ziemny, przerabiany jest obecnie, tak, aby mg wykorzystywad mieszank wodoru z metanem. Jego wydajnod bdzie starannie monitorowana pod ktem oceny moliwoci wprowadzenia tej bardziej przyjaznej dla klimatu technologii w skali caego taboru autobusowego miasta. Ograniczanie haasu Uciliwod haasu zwizanego z transportem stanowi dla europejskich samorzdw lokalnych i regionalnych coraz wiksze wyzwanie. W ramach projektu SPAS opracowano nowe narzdzie informatyczne umoliwiajce lokalnym planistom i decydentom spenianie wymogw unijnej dyrektywy dotyczcej haasu (2002/49/WE). Nowatorskie oprogramowanie stworzone w ramach projektu i wdraane przez administracj miasta Lyon we wsppracy z partnerami z piciu innych paostw czonkowskich wykazao, w jaki sposb dane dotyczce natenia ruchu, nawierzchni drg i gospodarki przestrzennej mog byd wykorzystywane przez wadze miejskie do realizacji pomiarw haasu. Informacje zgromadzone w ramach projektu zostay nastpnie wykorzystane do opracowania planw dziaania w zakresie ograniczenia haasu. Ponadto elementy systemu informacji geograficznej Projektu GIpSyNOISE pozwoliy zlokalizowad czarne punkty ruchu drogowego miejsca o duym zagroeniu haasem a przez zestawienie i porwnanie rde na temat haasu zwizanego z transportem z danymi spoecznogospodarczymi wykazano uytecznod narzdzia opracowanego w ramach LIFE do wczania elementw kontroli poziomu haasu przy tworzeniu nowych projektw urbanistycznych. LIFE pomg te wadzom lokalnym we wspieraniu rnorodnych praktycznych dziaao w zakresie ochrony przed haasem, ktre stanowiy uzupenienie narzdzi planowania TIK, takich jak np. technologia GIpSyNOISE. Dobr ilustracj tego typu dziaao stanowi projekt z miasta Graz (LIFE00 ENV/A/000240) w Austrii, gdzie wspfinansowanie UE wykorzystano do wdroenia rodkw ograniczania haasu na ulicach miasta. Obejmoway one instalacj urzdzeo spowalniajcych ruch, podnoszenie wiadomoci spoecznej w zakresie poziomu haasu zwizanego z ruchem drogowym oraz zorganizowanie programu dyskretny kierowca, w ramach ktrego przeszkolono 350 kierowcw takswek i 210 kierowcw autobusw ze sposobw zmniejszania emisji haasu pojazdw.

17

Poprawa jakoci powietrza Samorzdy lokalne i regionalne maj wpyw na jakod lokalnego powietrza poprzez regulowanie lub ograniczanie ruchu drogowego w szczeglnych miejscach. Planowanie kontroli daje dalsze moliwoci dbania o to, by zanieczyszczajce lub niebezpieczne procesy nie byy prowadzone w pobliu stref mieszkalnych lub innych obszarw chronionych. Wiele projektw LIFE powicono kwestii zanieczyszczenia powietrza, nalea do nich m.in. niemiecki projekt PARFUM, ktrego celem byo ograniczenie problemw zwizanych z drobnymi czstkami pyu pochodzcymi z transportu towarw i pojazdw ciarowych o duej adownoci na obszarach miejskich. Zanieczyszczenie powietrza drobnym pyem lub pyem zawieszonym jest powodowane przede wszystkim przez ruch drogowy, a dokadniej rzecz biorc przez powtrne zawieszenie czstek pochodzcych z pyu drogowego i spalin. Te niewielkie czstki stanowi powane zagroenie dla zdrowia, gdy s w stanie przenikad w gb puc, powodujc choroby ukadu oddechowego, a nawet uszkadzajc ukad krenia. LIFE PARFUM w Bremen prbowa ograniczyd zagroenie dla zdrowia powodowane zanieczyszczeniami pyem przez wdraanie i ocenianie zestawu nowych rozwizao wykorzystujcych niskoemisyjne pojazdy i transport publiczny. W projekcie uczestniczyli partnerzy z sektora prywatnego, jak np. firma kurierska DHL, a lokalny samorzd zapewni ulgi parkingowe i priorytetowy dostp do stref o duym nateniu ruchu dla niskoemisyjnych pojazdw dostawczych. Rwnie nowe instalacje paliwowe buduje si w taki sposb, by zachcad do zwikszania wykorzystywania silnikw napdzanych gazem ziemnym. Wnioski z dziaao pilotaowych przeprowadzonych w Bremen porwnano z podejciem zastosowanym w Niderlandach i we Woszech w celu wyonienia wsplnych wnioskw i wykorzystania ich do opracowania przyszych opcji kontroli jakoci powietrza. Inny midzynarodowy projekt LIFE o podobnej tematyce przeprowadzony zosta przez zarzdzajcych transportem z samorzdu austriackiego miasta Klagenfurt. Wykorzystano w nim dowiadczenia dawniejszego projektu LIFE, ktry mia na celu zarwno ocen moliwoci nowego systemu pochaniania dwiku i czstek staych przeznaczonego do zwalczania zanieczyszczeo powodowanych przez py zawieszony, jak i ograniczenie problemu haasu w pobliu sieci transportowych. Technologia SPAS czy filtry czstek z ekranem wyciszajcym w celu pochaniania czstek pyu i dwiku zwizanych z ruchem drogowym. Do przeprowadzenia testw wykorzystano tunel drogowy; projekt skutecznie wykaza, w jaki sposb zanieczyszczone pyem powietrze mona oczycid przez zastosowanie specjalnych elementw filtrujcych w ekranach wyciszajcych i urzdzeniach wentylacyjnych na koocach tuneli. Wyniki projektu LIFE wykazay korzystne zmniejszenie zarwno pyw jak i haasu. Wspprac midzy przedsibiorstwami transportowymi uznano za czynnik, ktry zdecydowa o powodzeniu projektu LIFE CEDM, w ramach ktrego powsta orodek przyjaznego rodowisku transportu towarw w miecie. Projekt CEDM zosta wyrniony, jako jeden

z siedemnastu najlepszych projektw LIFE rodowisko w latach 2008-2009, jego najwaniejsze cele polegay na zwalczaniu niekorzystnych skutkw zagszczenia ruchu we woskim miecie Lukka. CEDM polega na sfinansowaniu przez lokalny samorzd instalacji nowej bazy logistycznej (znanej jako punkt tranzytowy), ktrej lokalizacja umoliwia atwy dostp do gwnej sieci transportowej miasta, ale ktra znajduje si poza starym miastem Lukki. Wielkie kontenery rozadowuje si w punkcie tranzytowym, a do dostarczania towarw do centrum miasta wykorzystuje si tabor mniejszych ciarwek (w tym pojazdw niskoemisyjnych). Model TIK, ktry koordynuje wszystkie przewozy adunkowa przechodzcych przez punkt tranzytowy, pozwala zmniejszyd ruch pojazdw napdzanych benzyn i olejem napdowym w centrum miasta a o 66%. Innym projektem LIFE polegajcym na testowaniu niskoemisyjnych pojazdw (we wsppracy z samorzdem lokalnym) by grecki projekt IMMACULATE w miecie Saloniki. Ta inicjatywa na rzecz mobilnoci zgodnej z zasadami zrwnowaonego rozwoju osigna swe cele przez poczenie ekologicznie czystych pojazdw (rowerw z elektrycznym wspomaganiem, skuterowa elektrycznych i hybrydowych samochodw osobowych) z innymi innowacyjnymi rozwizaniami transportu miejskiego, jak np. rozszerzenie informacji na temat transportu, stosowanie systemw zarzdzania, technologie kart elektronicznych i programy zarzdzania mobilnoci. Wreszcie projekt KALAIR w ramach LIFE Kraje trzecie, wdroony przez agencj ochrony rodowiska miasta Kaliningradu (ECAT), polega na opracowaniu modelu (ARIA REGIONAL) do badania zanieczyszczenia powietrza powodowanego ruchem drogowym na obszarze rosyjskiej enklawy. Zesp odpowiedzialny za projekt bada rwnie wpyw wywierany przez zmiany

18

skadu paliwa, udoskonalenia techniczne w pojazdach, moliwod zwikszenia wykorzystania transportu publicznego i zarzdzanie przepywem ruchu, w tym kwestie pierwszeostwa. Dziki modelom przyszych scenariuszy ruchu drogowego wadze miejskie mogy ocenid korzyci wynikajce z ronych strategii w ograniczaniu zanieczyszczenia powietrza zwizanego z ruchem drogowym do 2015 r. Dofinansowanie LIFE w dziedzinie zrwnowaonej mobilnoci mona uzyskad na inwestycje infrastrukturalne, pojazdy pokazowe, odpowiedni personel, kampanie informacyjne kierowane do spoeczeostwa, narzdzia budowania potencjau i wiele innych dziaao zwizanych z wprowadzaniem skutecznych planw dziaania na rzecz ekorozwojowych systemw transportu. Przykady innych dobrych praktyk przedsiwzid ekorozwojowych, realizowanych z wykorzystaniem zasady wsppracy midzynarodowej w projektach Programu LIFE+ znajduj si w publikacji LIFE i samorzdy lokalne dostpnej na stronach Komisji Europejskiej pod podanym linkiem.

waniu projektw w dziedzinie ochrony rodowiska. Jego gwnym celem jest wspieranie procesu wdraania wsplnotowego prawa ochrony rodowiska, realizacja polityki ochrony rodowiska oraz identyfikacja i promocja nowych rozwizao dla problemw dotyczcych ochrony rodowiska. W szczeglnoci, LIFE+ wspiera wdraanie szstego Programu Dziaania rodowiskowego Wsplnoty, wcznie z jego strategiami tematycznymi, oraz zapewnia wsparcie finansowe dla rodkw i przedsiwzid wnoszcych wartod dodan w dziedzinie ochrony przyrody i rodowiska paostw czonkowskich UE. Program ten jest realizowany w latach 2007 2013 i stanowi kontynuacj programu LIFE, realizowanego w latach 1992 - 2006.

Instrument finansowy LIFE+ jest bardzo wymagajcym programem, obejmujcym rnorodne zagadnienia poczynajc od ochrony przyrody i rnorodnoci biologicznej, przez zmiany klimatu, ochron powietrza, ochron gleb i wd, przeciwdziaanie haasowi, ochron zdrowia a po dziaania majce na celu wzrost wiadomoci spoecznej w dziedzinie rodowiska. 6 sierpnia 2012 r. mija termin skadania aplikacji o dofinansowanie projektw w ramach Programu Life+ ze rodkw NFOiGW. Wicej szczegw odnonie programu LIFE+ mona uzyskad na stronie http:// www.nfosigw.gov.pl/srodki-zagraniczne/instrumentfinansowy-life/

Samorzdy lokalne i regionalne maj do odegrania kluczow rol we wdraaniu europejskiej polityki ochrony rodowiska i realizacji jej ambitnych celw. Wiele spord lokalnych i regionalnych samorzdw to pionierzy w dziedzinie wdraania przyszociowej i innowacyjnej polityki rodowiskowej. Europejskie gminy i regiony dysponuj niezbdnymi narzdziami do podejmowania dziaao. Na przestrzeni 18 lat istnienia unijnego Programu LIFE samorzdy lokalne i regionalne byy jednymi z jego najwaniejszych motorw, penic rol liderw w 385 projektach programu LIFE rodowisko, a partnerw organizacji pozarzdowych i beneficjentw z sektora prywatnego przy kolejnych 220. LIFE+ jest jedynym instrumentem finansowym Unii Europejskiej koncentrujcym si wycznie na wspfinanso-

19

Projekty midzynarodowe Zasada wsppracy midzynarodowej jest wykorzystywana w procesie realizacji wielu projektw z zakresu zrwnowonego rozwoju. Poniej przykady kilku aktualnie realizowanych projektw, w ktrych udzia bierze Stowarzyszenie Gmin Energie Cites.

Celem projektu Ogrd nad gow - czyli szwajcarskie zielone dachy i yjce ciany modelem i inspiracj dla innowacyjnych dziaao polskich samorzdw (gmin) na rzecz oszczdnoci energii i ochrony klimatu jest przekazanie polskim gminom know-how i najlepszych szwajcarskich praktyk w wykorzystaniu zielonych dachw/yjcych cian do: redukcji emisji CO2, zwikszenia energoefektywnoci budynkw, retencji wody opadowej dla oszczdnoci energii w systemach ciekowych i odtwarzania strat powierzchni zielonej zw. z intensywn zabudow. Projekt nawizuje do trendw modernistycznej architektury XXw, zapocztkowanych przez urodzonego w Szwajcarii, wiatowej sawy architekta, Le Corbusiera, czyli koncepcji ogrodw na dachach, jako kompensacji przestrzeni zielonej zajtej przez budynek. Dziaania realizowane w projekcie obejmuj m. i. wyjazd studyjny do Szwajcarii (paostwa zielonych dachw i cian). W Bazylei ok. 25% pow. dachowej pokryte jest rolinnoci. Projekt bdzie realizowany do maja 2014 r. i finansowany z Funduszu Partnerskiego Szwajcarsko-Polskiego Programu Wsppracy. Beneficjentami projektu bd samorzdy i spoecznoci lokalne w gminach bdcych czonkami Stowarzyszenie Gmin Polska Sied Energie Cites oraz sygnatariuszami Porozumienia Burmistrzw.

Celem projektu Green Twining jest wsparcie wdraania inicjatywy Komisji Europejskiej pn. Porozumienie Burmistrzw, ktre jest inicjatyw angaujc miasta i gminy w dziaania na rzecz ochrony klimatu. Sygnatariusze Porozumienia zobowizuj si do przekroczenia celw unijnej polityki klimatyczno-energetycznej ustalonych dla 2020 r. poprzez ograniczenie na swoim terenie emisji dwutlenku wgla o co najmniej 20%. W tym celu musz opracowad i wdroyd Plan Dziaao na rzecz Zrwnowaonej Energii (SEAP) oraz zaangaowad w dziaania spoecznod lokaln, np. organizujc lokalne dni energii. Cel ten jest osigany poprzez wymian dowiadczeo, twinning pomidzy miastami dowiadczonymi (miasta hiszpaoskie) a miastami uczcymi si (37 miast z nowych Paostw Czonkowskich UE, w tym 7 z Polski) oraz bezporednie wsparcie ze strony krajowego koordynatora. Dziaania realizowane w projekcie obejmuj: ocen potrzeb uczestniczcych w nim samorzdw lokalnych w zakresie zrwnowaonego planowana energetycznego oraz jego realizacji; opracowanie szczegowej strategii wzmocnienia kompetencji samorzdw lokalnych w ww. zakresie; wsparcie w opracowaniu i rozpoczciu wdraania Planu dziaao na rzecz zrwnowaonej energii (SEAP) (w tym szkolenia, helpdesk); twinning pomidzy miastami uczcymi si i miastami dowiadczonymi dot. opracowania i wdraania SEAPw (obejmujcy wizyty studyjne, wymian personelu, doradztwo). W projekcie uczestniczy 10 partnerw z 6 krajw. Projekt bdzie realizowany do marca 2014 i jest dofinansowany ze rodkw Programu IEE (Intelligent Energy Europe Inteligentna Energia dla Europy).

Celem projektu NET-COM jest wsparcie wdraania inicjatywy Komisji Europejskiej pn. Porozumienie Burmistrzw poprzez uatwianie wsppracy sieciowej i wymiany dowiadczeo pomidzy sygnatariuszami Porozumienia i ich potencjalnymi partnerami. W ramach projektu NET-COM planowana jest realizacja takich dziaao, jak: utworzenie Polskiej Platformy Dialogu nt. Porozumienia Burmistrzw skupiajcej polskich sygnatariuszy Porozumienia oraz organizacje, ktre mog wesprzed je w realizacji celw Porozumienia, organizacja spotkao czonkw Platformy, majca na celu wymian pogldw, wiedzy i dowiadczeo w zakresie planowania energetycznego i zarzdzania energi na szczeblu lokalnym, organizacja warsztatw dla przedstawicieli miast i gmin majcych podnied ich kompetencje w ww. zakresie i pomc w opracowaniu i wdroeniu Planw Dziaao na rzecz Zrwnowaonej Energii, opracowanie i realizacja Planu Dziaao na rzecz wdraania Porozumienia Burmistrzw w Polsce, ktrego celem jest usprawnienie wdraania tej ambitnej inicjatywy na szczeblu krajowym, promocja Porozumienia Burmistrzw i zachcenie kolejnych miast do aktywnego wczenia si w realizacj celw unijnego pakietu klimatyczno-energetycznego i popraw jakoci ycia swoich mieszkaocw. Projekt bdzie realizowany do listopada 2013 r. Wicej informacji na stronie: http://www.pnec.org.pl/

20

21