VI.

Prawa pokrewne

a.

Prawa do artystycznych wykona

Pojcie artystycznego wykonania nie zostao zdefiniowane ani przez ustawodawc, ani te w literaturze. Przepisy wskazuj jedynie, e artystyczne wykonanie utworu lub dziea sztuki ludowej pozostaje pod ochron - podobnie jak utwr - niezalenie od jego wartoci, przeznaczenia i sposobu wyraenia. Jak wynika z powyszego, ochronie podlega jedynie wykonanie utworu lub sztuki ludowej. Poza zakresem ochrony pozostaj zatem tzw. wolne wiadczenia, a wic np. wystpy cyrkowcw, prestidigitatorw, artystw variete, czy te wystpy sportowcw. Bez znaczenia dla przyznania ochrony pozostaje natomiast okoliczno, czy dany utwr chroniony jest przez prawo autorskie, czy te nie, np. ze wzgldu na upyw czasu. Artystyczne wykonanie dotyczy moe nie tylko utworu, ale take dziea sztuki ludowej, ktre ze swej natury nie jest chronione przez prawo autorskie ze wzgldu na niemono ustalenia autora (twrcy) danego dziaa ludowego, a co za tym idzie ustalenia, czy okres jego ochrony ju wygas, a take brak ustalenia ostatecznej postaci dziea.
Przykad: artystycznymi wykonaniami s zatem dziaania aktorw (gra aktorska), recytatorw, dyrygentw, instrumentalistw, wokalistw, tancerzy czy te mimw.

Podmiotem prawa do artystycznego wykonania jest artysta wykonawca, a wic osoba, ktra w twrczy sposb przyczynia si do powstania wykonania. Do grona tego poza wymienionymi wyej osobami zalicza si zasadniczo reysera, aczkolwiek ocena jego roli nie zawsze bdzie taka sama w zalenoci od tego, czy bdziemy mieli do czynienia z reyserem filmowym, czy te z reyserem teatralnym lub reyserem dwiku. O ile w przypadku tego pierwszego nie budzi wtpliwoci, e niezalenie od tego, i jest on wsptwrc dziea audiowizualnego, to zaliczy go mona take do grona osb, ktre w sposb twrczy przyczyniy si do powstania cudzego wykonania, o tyle wtpliwoci budzi kwalifikacja dwch nastpnych przypadkw. W przypadku reysera teatralnego uzaleniona jest ona od tego, jak zakwalifikuje si spektakl teatralny. W przypadku uznania, e stanowi on dzieo odrbne od wystawianego utworu dramatycznego, reyser moe by uznany nie tylko za twrc, ale i osob, ktra twrczo przyczynia si do powstania wykonania. Natomiast jeeli przedstawienie teatralne zostanie potraktowane jedynie jako wykonanie dziea dramatycznego, reysera uzna mona tylko za osob, ktra twrczo przyczynia si do powstania wykonania. Z kolei w przypadku reysera dwiku uznanie go za osob, ktra w twrczy sposb przyczynia si do powstania wykonania, uzasadniane jest przetworzeniem przez takiego reysera wykonania innej osoby. Z grona tego wykluczy naley personel techniczny biorcy udzia w powstaniu i przygotowaniu wykonania. Konstrukcja prawa podmiotowego artysty wykonawcy jest zbiena z konstrukcj podmiotowego prawa autorskiego. Artycie wykonawcy przyznana zostaa ochrona jego dbr osobistych, w granicach okrelonych prawem, przejawiajca si w przyznaniu mu w szczeglnoci prawa do: - wskazywania go jako wykonawcy, z wyczeniem przypadkw, gdy pominicie jest zwyczajowo przyjte (np. w przypadku wykona zbiorowych), - decydowania o sposobie oznaczenia wykonawcy, w tym zachowania anonimowoci albo posuenia si pseudonimem, - sprzeciwiania si jakimkolwiek wypaczeniom, przeinaczeniom i innym zmianom wykonania, ktre mogyby narusza jego dobre imi, a wic prawo do integralnoci
1 dr Panczyk

VI. Prawa pokrewne

utworu. Wyliczenie powysze zawarte w u.p.a.p.p. ma charakter jedynie przykadowy, dlatego te do osobistych uprawnie przysugujcych artycie wykonawcy zaliczy mona prawo do decydowania o pierwszym udostpnieniu wykonania publicznoci oraz decydowania o utrwalaniu wykonania. Artycie wykonawcy przysuguje take wyczne prawo do korzystania z artystycznego wykonania i rozporzdzania prawami do niego na nastpujcych poach eksploatacji: - w zakresie utrwalania i zwielokrotniania - wytwarzania okrelon technik egzemplarzy artystycznego wykonania, w tym zapisu magnetycznego oraz technik cyfrow, - w zakresie obrotu egzemplarzami, na ktrych artystyczne wykonanie utrwalono - wprowadzania do obrotu, uyczania lub najmu egzemplarzy, - w zakresie rozpowszechniania artystycznego wykonania w sposb inny ni wprowadzania do obrotu, uyczania lub najmu egzemplarzy - nadawania, reemitowania oraz odtwarzania, chyba e s one dokonywane za pomoc wprowadzonego do obrotu egzemplarza, a take publicznego udostpniania utrwalenia artystycznego wykonania w taki sposb, aby kady mg mie do niego dostp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym. Artycie wykonawcy suy prawo do wynagrodzenia za korzystanie z artystycznego wykonania lub za rozporzdzanie prawami do takiego wykonania okrelone w umowie albo przyznane w przepisach u.p.a.p.p. W przypadku nadawania, reemitowania lub odtwarzania artystycznego wykonania za pomoc wprowadzonego do obrotu egzemplarza, artycie wykonawcy przysuguje prawo do stosownego wynagrodzenia. W przypadku braku odmiennych uregulowa umownych, zawarcie przez artyst wykonawc z producentem utworu audiowizualnego umowy o wspudzia w realizacji utworu audiowizualnego, przenosi na producenta prawa do rozporzdzania i korzystania z wykonania, w ramach tego utworu audiowizualnego, na wszystkich znanych w chwili zawarcia umowy polach eksploatacji. Prawo artysty wykonawcy nie narusza prawa autorskiego do wykonywanego utworu. Domniemywa si, e kierownik zespou jest umocowany do reprezentowania praw do zespoowego artystycznego wykonania. Domniemanie to stosuje si odpowiednio do czci artystycznego wykonania majcych samodzielne znaczenie. Prawo do decydowania o sposobie oznaczenia wykonawcy oraz korzystania z artystycznego wykonania i rozporzdzania prawami do niego ma czasowy charakter i wygasa z upywem 50 lat nastpujcych po roku, w ktrym artystyczne wykonanie ustalono. Jeeli jednak w tym czasie nastpia publikacja utrwalenia tego wykonania lub jego publiczne odtworzenie, okres ochrony liczy si od tych zdarze, a gdy zaszy obydwa od tego z nich, ktre wystpio wczeniej. Przepisy u.p.a.p.p. stosuje si do artystycznych wykona, ktre: - dokonane zostay przez obywatela polskiego albo osob zamieszka na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub - dokonane zostay przez obywatela pastwa czonkowskiego Unii Europejskiej lub pastw czonkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) lub - zostay ustalone pierwszy raz na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub: - zostay opublikowane po raz pierwszy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub - s chronione na podstawie umw midzynarodowych, w tym Midzynarodowej
2 dr Panczyk

VI. Prawa pokrewne

Konwencji o ochronie wykonawcw, producentw fonogramw oraz organizacji nadawczych w zakresie, w jakim ich ochrona wynika z tych umw. Prawa do artystycznych wykona zbliaj si swym charakterem do praw autorskich poprzez odpowiednie stosowanie do nich przepisw dotyczcych wspautorstwa (wspwykonawstwa), utworw poczonych, utworw pracowniczych, moliwoci zbycia praw lub udzielenia licencji do korzystania z nich, jak rwnie ochrony praw do artystycznych wykona w zakresie dbr osobistych w podobny sposb jak ochrona osobistych praw autorskich.

b. Pozostae prawa pokrewne

Pozostae prawa pokrewne obejmuj grup trzech praw pokrewnych znacznie zrnicowanych ze wzgldu na przedmiot ochrony. Nale do niej prawa do fonogramw i wideogramw, prawa do nada programw oraz prawa do pierwszych wyda oraz wyda naukowych i krytycznych. Prawa do fonogramw i wideogramw Prawa do fonogramw i wideogramw su ochronie rezultatw dziaalnoci o czsto niezwykle zoonym, tak pod wzgldem organizacyjnym, technicznym, jak i artystycznym charakterze, z czym zazwyczaj poczone s znaczne nakady finansowe. Pod pojciem fonogram rozumie naley utrwalenie (rejestracja, zapis) warstwy dwikowej. Fonogramem jest jedynie pierwsze utrwalenie i to ono jest objte ochron, nie za sporzdzone pniej kopie tego fonogramu. Bez znaczenia dla przyznawania ochrony pozostaje technika, jak dokonano rejestracji (magnetyczn, cyfrow), jak i nonik, na ktrym dwiki zostay zarejestrowane (pyta CD, tama magnetofonowa). Bez znaczenia dla przyznania ochrony pozostaje rwnie okoliczno, jakie dwiki utrwalone zostay na noniku - czy jest to artystyczne wykonanie jakiego utworu, czy te przypadkowa sekwencja dwikw (zjawisk akustycznych), ktrej nie mona przyzna twrczych cech.
Przykad: fonogramem zatem moe by nie tylko nagranie koncertu w filharmonii lub recytacji wiersza, ale take nagranie odgosw amazoskiej dungli lub szumu morza.

Dla przyznania ochrony bez znaczenia pozostaje, czy zarejestrowane utwory korzystaj z ochrony prawa autorskiego, czy te nie (np. ochrona wygasa). Prawa do fonogramu powstaj na rzecz producenta fonogramu. Przepisy u.p.a.p.p. nie zawieraj definicji producenta fonogramu, a jedynie porednio go definiuj, wprowadzajc domniemanie, e producentem fonogramu jest osoba, pod ktrej nazwiskiem lub firm (nazw) fonogram zosta po raz pierwszy sporzdzony. Definicj tak mona jednake znale w art. 3b Midzynarodowej konwencji o ochronie wykonawcw, producentw fonogramw oraz organizacji nadawczych, zgodnie z ktrym przez producenta fonogramw rozumie si osob fizyczn lub prawn, ktra po raz pierwszy utrwala warstw dwikow okrelonego wykonania (utworu) lub inne dwiki. Wideogramem za jest utrwalenie sekwencji ruchomych obrazw, z dwikiem lub bez. Wideogramem jest jedynie pierwsza rejestracja danej sekwencji obrazw, nie za sporzdzone pniej kopie tego wideogramu. Bez znaczenia dla przyznawania ochrony pozostaje technika jak dokonano rejestracji (magnetyczn, optyczn, cyfrow), a w szczeglnoci, czy dana sekwencja obrazw zostanie kiedykolwiek utrwalona w tzw. technice wideo, a wic w drodze zapisu
3 dr Panczyk

VI. Prawa pokrewne

audiowizualnego na tamie magnetycznej. Nie ma te znaczenia, na jakim noniku dwiki zostay zarejestrowane (pyta CD, tama magnetyczna). Ochrona przyznana zostaje take niezalenie od tego, czy zarejestrowana sekwencja obrazw stanowi utwr w rozumieniu przepisw u.p.a.p.p., czy te jedynie przypadkow sekwencj obrazw.
Przykad: Wideogramem zatem moe by nie tylko audiowizualne zarejestrowania koncertu, wystpu zespou tanecznego, sztuki teatralnej czy pantomimicznej, ale take utrwalenie ruchu na skrzyowaniu, zawodw sportowych czy te zachowa zwierzt.

Nie ma rwnie znaczenia, czy powstae w ten sposb utrwalenie sekwencji obrazw ma cechy utworu audiowizualnego. W tej ostatniej sytuacji wideogram jako utwr audiowizualny podlega bdzie ochronie prawa autorskiego. Prawa do wideogramu powstaj na rzecz producenta wideogramu. Przepisy u.p.a.p.p. nie zawieraj definicji producenta wideogramu, a jedynie - podobnie jak w przypadku producenta fonogramu - porednio go definiuj, wprowadzajc domniemanie, e producentem wideogramu jest osoba, pod ktrej nazwiskiem lub firm (nazw) wideogram zosta po raz pierwszy sporzdzony. W konsekwencji przyj naley, e producentem wideogramu jest osoba fizyczna lub prawna, ktra po raz pierwszy utrwalia sekwencje ruchomych obrazw, z dwikiem lub bez. Niezalenie od praw twrcw lub artystw wykonawcw, producentowi fonogramu lub producentowi wideogramu przysuguje wyczne prawo do rozporzdzania i korzystania z fonogramu lub wideogramu w zakresie: - zwielokrotniania okrelon technik, - wprowadzenia do obrotu, - najmu oraz uyczania egzemplarzy, - publicznego udostpniania fonogramu lub wideogramu w taki sposb, aby kady mg mie do niego dostp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, a wic w sieci internetowej. Jak wynika z powyszego, katalog pl eksportacji, na jakich producent moe korzysta ze stworzonego przez siebie fonogramu lub wideogramu, jest zamknity i do wski. Zwrci naley uwag w szczeglnoci na dwa pierwsze uprawniania oraz czwarte, ktrych naruszenie polegajce na sporzdzaniu kopii fonogramu lub wideogramu, a nastpnie jej wprowadzenie do obrotu lub te udostpnianie w Internecie stanowi tzw. piractwo. Ustawodawca obliguje producenta, by na kadym egzemplarzu fonogramu lub wideogramu umieci oznaczenia dotyczce autorstwa i artystycznego wykonawstwa, a take tytuy zawartych w nim utworw. Wykonanie tego obowizku stanowi realizacj przysugujcego autorowi oraz artycie wykonawcy prawa do oznaczenia utworu lub jego wykonania jego nazwiskiem bd pseudonimem. Ponadto na fonogramie lub wideogramie powinny by umieszczone data jego sporzdzenia, nazwisko lub firma (nazwa) producenta oraz, w przypadku utrwalenia nadania, nazwa organizacji radiowej lub telewizyjnej. Domniemywa si przy tym, e egzemplarze niespeniajce powyszych wymogw zostay sporzdzone bezprawnie. Domniemanie to jednake jest wzruszalne, do czego konieczne jest wykazanie przez producenta, e sporzdzi fonogram lub wideogram, dysponujc odpowiednimi licencjami udzielonymi przez uprawnione podmioty lub w graniach dozwolonego uytku. W przypadku nadawania, reemitowania lub odtwarzania (np. na dyskotece) wprowadzonego do obrotu fonogramu lub wideogramu producentowi przysuguje prawo do stosownego wynagrodzenia. Organizacjom radiowym i telewizyjnym wolno nadawa opublikowane fonogramy wycznie po ustaleniu wysokoci wynagrodzenia z organizacj
4 dr Panczyk

VI. Prawa pokrewne

zbiorowego zarzdzania prawami autorskimi, chyba e nadawanie odbywa si na podstawie umowy z uprawnionym, co dotyczy bdzie przypadku nadania fonogramu nie opublikowanego. Z kolei operatorom sieci kablowych wolno reemitowa w sieciach kablowych fonogramy i wideogramy nadawane w programach organizacji radiowych i telewizyjnych wycznie po ustaleniu wysokoci wynagrodzenia z waciw organizacj zbiorowego zarzdzania prawami autorskimi. Prawa do fonogramw i wideogramw maj czasowy charakter i wygasaj z upywem 50 lat nastpujcych po roku, w ktrym fonogram lub wideogram zosta sporzdzony. Jeeli w tym okresie fonogram zosta opublikowany, prawo do niego wygasa z upywem 50 lat nastpujcych po roku, w ktrym fonogram zosta opublikowany. Jeeli w powyszym okresie fonogram nie zosta opublikowany, ale zosta rozpowszechniony, prawo do niego wygasa z upywem 50 lat nastpujcych po roku, w ktrym fonogram zosta rozpowszechniony. Jeeli w tym okresie wideogram zosta opublikowany lub rozpowszechniony, prawo do niego wygasa z upywem 50 lat nastpujcych po roku, w ktrym wystpio pierwsze z tych zdarze. Prawa producentw fonogramu lub wideogramu doznaj ogranicze na skutek przepisw o dozwolonym uytku tak osobistym, jak i publicznym. Wprowadzenie do obrotu egzemplarza fonogramu lub wideogramu powoduje wyczerpanie tego prawa w stosunku do producenta, a wic utrat moliwoci kontroli dalszego obrotu tym egzemplarzem. Wreszcie, w przypadku naruszenia praw pokrewnych przysugujcych producenta przysuguj mu takie same roszczenia jak w przypadku naruszenia autorskich praw majtkowych. Prawa do nada programw Prawo do nada programw suy ochronie wytworw dziaalnoci organizacji radiowych i telewizyjnych. Przedmiotem ochrony w tym przypadku jest kady dowolnie wyodrbniony odcinek nadawanych programw radiowych lub telewizyjnych, niezalenie od tego, czy skadaj si na utwory chronione prawem autorskim i czy wykorzystano w nim dobra niematerialne stanowice przedmiot innych praw pokrewnych. Przepisy u.p.a.p.p. nie definiuj pojcia programu. Definicj tak zawiera jednake art. 4 pkt 4 ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji, stosownie do ktrego programem jest uporzdkowany zestaw audycji radiowych lub telewizyjnych, reklam i innych przekazw, regularnie rozpowszechniany, pochodzcy od jednego nadawcy. Z kolei stosownie do art. 4 pkt 5 teje ustawy audycj jest cz programu radiowego lub telewizyjnego, stanowica odrbn cao ze wzgldu na tre, form, przeznaczenie lub autorstwo. Innymi sowy przedmiotem ochrony jest skadajcy si z audycji program lub te skadajca si na niego pojedyncza audycja. W przypadku gdy taka audycja bdca elementem programu radiowego lub telewizyjnego sama w sobie stanowi utwr, a w szczeglnoci utwr audiowizualny, ktry chroniony jest prawem autorskim, podlega ochronie na gruncie prawa autorskiego jako utwr. Program radiowy lub telewizyjny podlega ochronie jedynie pod warunkiem, e zostanie nadany. Natomiast programy radiowe lub telewizyjne, ktre zostay jedynie przygotowane do nadania, ale nie zostay jeszcze wyemitowane, chronione mog by w czci, w jakiej skadaj si na nie dobra niematerialne. Organizacja radiowa lub telewizyjna moe nabywa bowiem prawa autorskie do takich audycji bd w sposb pierwotny - bdc ich producentem, bd w sposb pochodny - nabywajc prawa do nich. Prawa do nada programw przysuguj niezalenie od praw twrcw, artystw wykonawcw, producentw fonogramw i wideogramw organizacji radiowej lub organizacji telewizyjnej. Przepisy u.p.a.p.p. nie zawieraj definicji ani organizacji radiowej,
5 dr Panczyk

VI. Prawa pokrewne

ani telewizyjnej. Definicji takiej nie zawiera rwnie ustawa o radiofonii i telewizji. Jednake ta ostatnia ustawa w art. 4 pkt 1 definiuje pojcie nadawca", wskazujc, i nadawc jest osoba, ktra tworzy lub zestawia programy i rozpowszechnia je bd przekazuje innym osobom w celu rozpowszechnienia w caoci i bez zmian. Wydaje si, e podobnie na gruncie u.p.a.p.p. definiowa naley organizacj radiow lub telewizyjn, bez wzgldu na struktur i rodzaj podmiotowoci prawnej, ktr ona ma (osoba fizyczna, osoba prawna). Domniemywa si, e organizacj radiow lub telewizyjn jest osoba, ktrej nazwisko lub nazw w tym charakterze podano do publicznej wiadomoci w jakikolwiek sposb pozostajcy w zwizku z rozpowszechnieniem (nadaniem) programu. Organizacji radiowej lub telewizyjnej przysuguje wyczne prawo do rozporzdzania i korzystania ze swoich nada programw (audycji) w zakresie: - utrwalania, - zwielokrotniania okrelon technik, - wtrnego nadawania przez inn organizacj radiow lub telewizyjn, tak bezprzewodowego, jak i przewodowego, - reemitowania, - wprowadzania do obrotu ich utrwale, - odtwarzania w miejscach dostpnych za opat wstpu, - udostpniania ich utrwale w taki sposb, aby kady mg mie do nich dostp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym. Prawo do nada programw ma czasowy charakter i ganie z upywem 50 lat nastpujcych po roku pierwszego nadania programu. Prawa organizacji radiowych i telewizyjnych doznaj ogranicze na skutek przepisw o dozwolonym uytku zarwno osobistym, jak i publicznym. Wreszcie, w przypadku naruszenia praw pokrewnych przysugujcych takiej organizacji przysuguj jej takie same roszczenia jak w przypadku naruszenia autorskich praw majtkowych. Prawa do pierwszych wyda oraz wyda naukowych i krytycznych Ochronie podlegaj rwnie jako prawa pokrewne prawa do pierwszych wyda, a take wyda naukowych i krytycznych. W pierwszym z tych przypadkw - prawa do pierwszego wydania - przedmiotem ochrony - jest stworzenie moliwoci publicznego zapoznania si - poprzez publikacj lub inne rozpowszechnienie - z niechronionym utworem lub tekstem, ktry dotychczas nie mg by powszechnie znany. Przyznanie ochrony jest wynikiem uznania dla rozmaitych wiadcze, w tym intelektualnych, oraz nakadu i pracy, jakich zazwyczaj wymaga odnalezienie, ocena, zebranie i wydanie lub publiczne rozpowszechnienie tego rodzaju materiaw. Podkreli przy tym naley, e waciwym przedmiotem ochrony jest tu wprawdzie wspomniane wiadczenie, a nie sam utwr czy te tekst, niemiej jednak zakresem wycznoci prawnej przyznanej wydawcy objte s rwnie rozpowszechnione lub opublikowane po raz pierwszy utwory lub teksty, a nie - jak to jest w przypadku wyda naukowych i krytycznych - same wydania. Prawa do pierwszych wyda powstaj w stosunku do: - utworu, ktrego czas ochrony ju wygas, a jego egzemplarze nie byy jeszcze publicznie udostpniane, a wic utworu, ktry by, ale ze wzgldu na upyw czasu przesta by chroniony przez prawo autorskie, a jednoczenie zarwno w trakcie trwania ochrony, jak i po jej upywie aden egzemplarz utworu nie zosta publicznie udostpniony;
6 dr Panczyk

VI. Prawa pokrewne

- utworu lub tekstu, ktre ze wzgldu na czas ich powstania nigdy nie byy objte ochron prawa autorskiego, a wic powstay przed powstaniem regulacji chronicych prawa autorskie; - utworw i tekstw, ktre ze wzgldu na swj charakter nigdy nie byy objte ochron prawa autorskiego, a wic dziea, ktre ustawodawca wyczy spod ochrony prawa autorskiego, np. akty normatywne lub ich urzdowe projekty czy te urzdowe dokumenty.
Przykad: w praktyce prawa do pierwszych wyda znajduj zastosowanie z jednej strony do pierwszych wyda nigdy wczeniej nieutrwalonych ani nieopublikowanych pieni ludowych, bajek, przypowieci, legend itp. lub te zaginionych, nieznanych czy te utajnionych przez autora listw bd te rkopisw dzie literackich lub muzycznych.

Prawo do pierwszego wydania powstaje na rzecz wydawcy, a wic podmiotu, ktry wyda lub rozpowszechni dany utwr lub tekst. Domniemywa si, e wydawc jest osoba, ktrej nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub tekstu albo podano do publicznej wiadomoci w jakikolwiek inny sposb pozostajcy w zwizku z rozpowszechnieniem utworu lub tekstu. Aby doszo do objcia pierwszego wydania ochron na rzecz wydawcy, musi on dany utwr lub tekst wyda lub rozpowszechni i to z pierwszestwem przed innymi osobami. Ponadto wydanie lub rozpowszechnienie musi by zgodne z prawem, co oznacza, e wydawca musi by uprawniony do dysponowania danym utworem. Wydawcy takiemu od chwili pierwszego wydania lub rozpowszechnienia przysuguje wyczne prawo do rozporzdzania tym utworem lub tekstem i korzystania z niego na wszystkich polach eksploatacji. Czas trwania tego prawa jest ograniczony i wynosi 25 lat liczonych od daty pierwszej publikacji lub rozpowszechnienia. Z kolei w przypadku prawa do wydania naukowego lub krytycznego przedmiotem ochrony jest wiadczenie o charakterze naukowym, a wic zwizane z posugiwaniem si metodami naukowymi, suce przygotowaniu krytycznego lub naukowego wydania niechronionego utworu lub tekstu. Przygotowaniu takiego wydania towarzysz niekiedy powane koszty, a z reguy znaczcy wkad pracy naukowej, ukierunkowany gwnie na zrekonstruowanie postaci dziea wiernej oryginaowi, a wic o zaprezentowanie efektw cudzej dziaalnoci intelektualnej w drodze sporzdzenia i ogoszenia nieznanego w tym ksztacie oryginau. W literaturze wskazuje si, e w niektrych przypadkach uzasadnienia dla przyznania konkretnemu wydaniu ochrony dopatrywa mona si w takich wiadczeniach, jak uwspczenienie" pisowni i interpunkcji, wprowadzenie okrelonych wskazwek wykonawczych oraz interpretacyjnych w partyturze, czy te wprowadzenie oraz poprawienie tumaczenia archaicznych, nieuywanych sw, pod warunkiem, e dziaania takie nie maj tylko rutynowego charakteru. Prawa do wyda naukowych i krytycznych powstaj w stosunku do: - utworu, ktrego czas ochrony ju upyn, a wic utworu, ktry by, ale ze wzgldu na upyw czasu przesta by chroniony przez prawo autorskie; - utworu i tekstu, ktry ze wzgldu na czas ich powstania nigdy nie byy objte ochron prawa autorskiego, a wic powstay przed powstaniem regulacji chronicych prawa autorskie; - utworu i tekstu, ktre ze wzgldu na swj charakter nigdy nie byy objte ochron prawa autorskiego, a wic dziea, ktre ustawodawca wyczy spod ochrony prawa autorskiego.
Przykad: w praktyce prawa do wyda naukowych i krytycznych dotycz wyda starych rkopisw, listw, fotografii czy te map opatrzonych naukowym lub krytycznym komentarzem.

7 dr Panczyk

VI. Prawa pokrewne

Prawa do wyda naukowych i krytycznych przysuguj temu, kto przygotowa takie wydanie (np. literaturoznawca, muzykolog czy teatrolog). Domniemywa si, e tym, ktry przygotowa wydanie, jest osoba, ktrej nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub tekstu lub podano do publicznej wiadomoci w jakikolwiek inny sposb pozostajcy w zwizku z rozpowszechnieniem utworu lub tekstu. Aby nastpio przyznanie ochrony do wydania naukowego lub krytycznego nie jest konieczne opublikowanie lub te rozpowszechnienie w inny sposb okrelonego wydania, a jedynie wystarcza, aby dana osoba takie wydanie przygotowaa. Warunkiem przyznania ochrony jest, aby dane wydanie nie miao charakteru utworu. W przypadku gdyby w danym wydaniu mona dopatrze si cech twrczych, a co za tym idzie uzna, e dane wydanie za wzgldu na zamieszczone w nim przypisy czy te komentarze uzna mona za utwr, bdzie ono chronione, nie w oparciu na przepisach o prawach pokrewnych, lecz w oparciu na prawie autorskim. Temu, kto przygotowa jego wydanie krytyczne lub naukowe, przysuguje wyczne prawo do rozporzdzania takim wydaniem i korzystania z niego na nastpujcych polach eksploatacji: - w zakresie utrwalania i zwielokrotniania - wytwarzania okrelon technik egzemplarzy utworu lub tekstu, w tym zapisu magnetycznego oraz technik cyfrow; - w zakresie obrotu egzemplarzami, na ktrych utwr lub tekst utrwalono wprowadzania do obrotu, uyczania lub najmu egzemplarzy. Prawo do wydania naukowego lub krytycznego trwa przez okres 30 lat, jednake okres ten nie jest liczony od daty przygotowania wydania, lecz od daty jego publikacji. Prawa podmiotw uprawnionych do pierwszych wyda, jak rwnie do wyda naukowych i krytycznych doznaj ogranicze na skutek przepisw o dozwolonym uytku tak osobistym, jak i publicznym. Wprowadzenie do obrotu egzemplarza utworu lub tekstu chronionego autorskimi prawami pokrewnymi powoduje wyczerpanie tego prawa w stosunku do uprawnionego, a wic utrat moliwoci kontroli dalszego obrotu tym egzemplarzem. Wreszcie, w przypadku naruszenia praw pokrewnych przysugujcych wydawcy pierwszego wydania lub temu, kto przygotowa wydanie naukowe lub krytyczne, uprawnionemu przysuguj takie same roszczenia jak w przypadku naruszenia autorskich praw majtkowych.

8 dr Panczyk