Laten We Weer Utopisch Denken' - Vrij Nederland

Laten we weer utopisch denken - Vrij Nederland
http://www.vn.nl/Archief/Samenleving/Artikel-Samenleving/...
VN MediagidsLaten we weer utopisch denken

De democratie is aan vernieuwing toe, zegt Willem Schinkel. Het lijkt hier steeds meer op Museum Nederland. Dat is verstikkend. Door Mischa Cohen
Laten we weer utopisch denken

De democratie is aan vernieuwing toe, zegt Willem Schinkel. Het lijkt hier steeds meer op Museum Nederland. Dat is verstikkend. Door Mischa Cohen In de krappe, warme werkkamer boven in gebouw M van de Erasmus Universiteit liggen de bureaus vol papieren, rapporten, boeken - handboeken naast Abdelkader Benali - en kladjes. 'Schuif maar zoveel van tafel als je ruimte nodig hebt,' zegt socioloog Willem Schinkel. Aan de wand kindertekeningen van de tweeling van vrienden. 'Grappig, de een gebruikte tien A4'tjes voor een wilde serie la De Kooning, de ander maakte in dezelfde tijd n minimalistisch werkje.' Voor Willem Schinkel (35) zijn dit spannende weken. Hij kan elk moment voor het eerst vader worden. Daarnaast heeft hij net een grant van bijna anderhalf miljoen euro van de European Research Council gekregen. Bovendien verschijnt deze week zijn boek De nieuwe democratie. Schinkel is theoretisch socioloog, 'maar ik geloof niet zo in die wetenschappelijke hokjes. Mijn proefschrift over geweld kun je criminologisch noemen, dit nieuwe boek is eerder politiek filosofisch.' In de wetenschappelijke wereld was hij al langer veelgeprezen, maar een paar jaar geleden raakte hij als VPRO's Zomergast bekend bij een groter publiek. Zijn denkbeelden, die zich in zijn boeken nog wel eens lastig laten volgen ('filosoof Hans Achterhuis vond zelfs de populariserende versie van mijn vorige boek "niet toegankelijk"') bracht hij op televisie helder over het voetlicht. Hij pleitte destijds - en nu nog steeds - voor een radicale maatschappijkritiek, voor afschaffing van het begrip integratie, voor perspectieven voor een nieuwe generatie, voor een nieuw utopisch denken. Hij observeert en beschrijft wat hij 'Museum Nederland' heeft gedoopt, zijn nieuwe boek is tegelijkertijd aanklacht en een aanzet tot verandering. In dezelfde uitzending van Zomergasten vertelde Schinkel hoe hij als jongen langdurig werd gepest: 'Tot ik ging studeren had ik geen enkele vriend.' Het leidde tot een stroom aan reacties, maar hij heeft geen spijt van die bekentenis, zegt Schinkel. 'Ik wist dat ik er een heleboel mensen een hart mee onder de riem kon steken. Dat bleek ook wel. Ik werd opgeroepen als getuige-deskundige bij een proces waarbij iemand heel erg gepest was. Moeders mailden me: "Ik maak me zorgen over mijn zoon die slachtoffer is van pesten, maar aan u zie ik dat het dus toch nog goed kan komen."' Dat hij nu juist socioloog is geworden, is niet rechtstreeks te herleiden tot de pesterijen uit zijn jeugd, zegt Schinkel. 'Misschien is het een tweede natuur geworden om de structuren te willen doorgronden waar ik zelf buiten lijkt te vallen. Die psychologie kan een rol spelen, maar zoals u het stelt is het nogal een shortcut. De uiteindelijke invloed van dat soort Foto: Daniel Cohen
1 van 8
23-09-12 20:33
Heeft u niet toch in zekere zin uw buitenstaanderschap tot wetenschap verheven?
Om deze website goed te laten functioneren, gebruiken wij cookies. Lees hier meer over ons cookiebeleid. Als u onze site gebruikt, gaan wij ervan uit dat u hiermee akkoord gaat. -
Akkoord X
'Ik wil in ieder geval wel heel graag weten hoe zaken eruitzien als je ze van buitenaf probeert te beschouwen. Maar in feite kun je sociale processen nooit echt van buitenaf bekijken, jist niet als buitenstaander. Dan neem je wel een aparte positie in, maar op een negatieve manier hoor je er heel erg bij. Zo is eenzaamheid ook de sociaalste emotie die er is, het is puur op anderen gericht.' U zit hier boven in deze betonnen toren en beschrijft het gewriemel daar beneden. 'Socioloog zijn is een paradoxale bezigheid, je staat met een been in de maatschappij en met een been erbuiten. Als wetenschapper zou je er liefst helemaal buiten staan om de maatschappij op een objectieve manier te beschrijven, maar dat kan ten enenmale niet.' Wilde u altijd al socioloog worden? 'Toen ik een jaar of zeventien was, was het mijn ideaal om zelf de politiek in te gaan. Maar toen ik ging rondkijken bij welke politieke partij ik thuis hoorde, kon ik totaal geen aanknopingspunten vinden. Dat geldt voor meer mensen. Er is heel veel energie te mobiliseren, maar er zijn geen perspectieven om die energie aan te geven. Daarom kreeg zoiets als de Occupybeweging ook zo veel aandacht, terwijl de eisen van die beweging heel vaag waren, het ging over en tegen alles.' Het maakte een nogal kansloze indruk. Of heeft Occupy volgens u toch iets bereikt? 'Het was meer een simulatie van verzet, een campingvorm ervan. Dat zo veel mensen het toch als iets positiefs zagen, was omdat het de herinnering wakker riep aan de mobilisatie van politieke energie. Het liet zien dat het nog mogelijk is om je met hart en ziel ergens voor in te zetten, zelfs al is het niet duidelijk waarvoor. En ik ben het met Occupy-filosoof Slavoj iek eens dat nu eens duidelijk werd gemaakt dat je je niet hoeft neer te leggen bij het liberaal kapitalisme als het "einde van de geschiedenis".' 'Links van links' noemt u uzelf. Wat betekent dat? 'De Franse socioloog Pierre Bourdieu bedoelde ermee dat links na de jaren zeventig is verworden tot de gevestigde orde. Ook in Nederland is op sociaal-economische issues, maar ook op het terrein van integratie, links naar rechts opgeschoven. In die zin wil links van links dus zeggen: heel erg links. Maar voor mij betekent het ook dat ik mezelf niet in het politieke spectrum wil plaatsen. Links van links, dan kun je net zo goed rechts uitkomen. Het is bijvoorbeeld typerend voor linkse intellectuelen dat ze niet zoveel op hebben met de natiestaat - ik vind zelf dat de natiestaat een heel goede basis vormt voor solidariteit en democratie.' Op welke partij stemt iemand die links van links denkt? 'Als intellectueel is het niet je taak om een stemadvies te geven. Het hele idee van politieke partijen loopt trouwens op zijn laatste benen, de partijen zijn niet echt onderscheidend, kunnen nauwelijks nog voor echte politieke energie zorgen. De verschillen zijn miniem, al doen Diederik Samsom en Hero Brinkman nu tijdelijk of het anders is. De depolitisering van de politiek is een probleem van de democratie, de politieke partijen drijven naar elkaar toe en wat overblijft is een strijd om wat procentpunten koopkracht. Tekenend was dat bij de laatste Prinsjesdag de zogenaamd alternatieve begrotingen van de oppositiepartijen allemaal uitkwamen op precies achttien miljard bezuinigen.' U pleit voor meer onenigheid in de politiek, voor politisering. 'Voor een democratie is niet consensus maar juist dissensus essentieel. Het politieke debat is nu een schijndebat over poppetjes of over de toon, dat soort vluchtwegen. Veel mensen hebben het gevoel dat politiek niet meer is dan een achterhoedegevecht. Waar zou het werkelijk om moeten gaan? Is democratie hetzelfde als die procedures die we ooit hebben ingevoerd om het ideaal van democratie te benaderen en zijn die nog houdbaar, of is democratie iets dat voortdurend opnieuw gekalibreerd moet worden?' Betreurt u het verdwijnen van ideologische verschillen? 'De partijen die op een ideologische grondslag berusten, hebben impliciet of expliciet te kennen gegeven dat ze niet veel meer zien in die ideologie, maar ondertussen domineert juist een heel sterke ideologie, namelijk de neoliberale. De markt als utopie, noemt filosoof Pierre Rosanvallon die eeuwenoude verleiding. "De financile markten noodzaken ons tot deze en deze
2 van 8
23-09-12 20:33
Akkoord X
Daaruit volgt ook de grote desolidarisering van de samenleving. 'We leven in een boekhouddemocratie, daaruit volgen bezuinigingen in plaats van fundamentele keuzes. En bezuinigen is bij uitstek een politiek instrument van verdeel en heers, daarmee wordt solidariteit bij voorbaat de kop ingedrukt. Bij de professorenprotesten in Den Haag, vorig jaar, werden de hoogleraren opgeroepen om solidair te zijn met de studenten op het Malieveld, hun protest zou daarna beginnen. Ik heb precies twee hoogleraren naar het Malieveld zien lopen, de rest ging allemaal naar huis, het boeide ze totaal niet. Zo worden overal in de samenleving mensen tegen elkaar uitgespeeld.' Toch denken ze bij de SP bijvoorbeeld dat ze de solidariteitsgedachte hoog houden. 'Ja, maar hun visie daarop is letterlijk begrensd. Het socialisme van de SP is een nationaal socialisme, de rest van de wereld zien ze daar - en dat geldt nog sterker voor de PVV - in de eerste plaats als een bedreiging. Ik denk dat de natiestaat solidariteitsbevorderend kan werken als je hem als onaf ziet, als een utopisch project. Niet als je hem alleen maar ziet als iets uit het verleden dat behouden moet blijven.' Is een Europese utopie dan niet te verkiezen boven een nationale? 'Europa kan best een project van utopische waarde zijn, maar de natiestaat is voorlopig geschikter. Alleen al omdat een meer geregionaliseerde economie op den duur beter houdbaar is dan een economie waarin productie en consumptie extreem ver uit elkaar liggen. En ook omdat er sinds een paar eeuwen een solidariteitspotentieel aanwezig is, dat in Europa vooralsnog ontbreekt.' Vanwaar berhaupt utopisch denken? Het gaat toch best goed met de Nederlandse democratie? 'Die zelfgenoegzame houding bestrijd ik, vandaar dat ik in mijn boek de museummetafoor gebruik, het beeld van Nederland als een steeds stoffiger museum. Daarmee geef ik volgens mij een tijdsgevoel en een levensgevoel weer van een deel van mijn generatie. Veel mensen van rond de dertig kijken bevreemd naar het politieke establishment, naar de vastgeroeste politieke discussies, naar de ironiserende manier waarop er over politieke spelletjes gepraat wordt door de Ferry Mingelens van deze wereld. Laten we tegen de tijdgeest in utopisch blijven denken. Dat is altijd productief geweest.' Aan welke medestanders denkt u dan bijvoorbeeld? 'Het barst van de mensen in kunsten en wetenschappen die er net zo over denken, en in brede kring is teleurstelling voelbaar over de Haagse politiek, over het verstikkende karakter van Museum Nederland. David Van Reybrouck heeft vergelijkbare ideen, al verschillen we wat betreft de oplossing. Net zoals de mensen die aan Occupy meededen. Ook iemand als de dichter des vaderlands Ramsey Nasr kijkt heel kritisch naar het establishment.' Alle hoop op sociale mobiliteit is vervlogen, schrijft u. Bent u zo gedesillusioneerd? 'Het gaat niet om mij persoonlijk, het is een breder gevoel: we zijn over de top, vanaf nu gaat het alleen nog maar naar beneden. Voor mijn eigen generatie en nog meer voor de generatie van mijn ongeboren kind geldt: die zullen het niet meer beter hebben dan hun ouders, gemiddeld genomen.' Zelf heeft u het wel behoorlijk ver geschopt. Verder dan uw ouders? 'Mijn opa van vaderskant werkte in een fabriek. Mijn vader is theoloog en filosoof, hij was altijd thuis, deed de dagelijkse opvoeding van mij en mijn broer. Mijn moeder is secretaresse. Dus ja, voor mij geldt wel dat ik sociaal ben geklommen.' Maar u bent een van de laatsten die omhoog konden kijken? 'Ja, en daardoor overheerst binnen de jongere generaties het gevoel dat de machine knarsend tot stilstand is gekomen. Voorzieningen worden afgebouwd, mogelijkheden in de kunst en cultuur beknot, in de wetenschap wordt het allemaal krapper. Maar hoe willen we eigenlijk dat onze toekomst eruitziet? We krijgen alleen rampscenario's voorgeschoteld: de economische crisis, de ecologische crisis. De politiek plaatst daar geen inhoudelijk positieve, productieve visie tegenover.' Jonge mensen die niet meer vooruitkomen in de samenleving - materiaal voor ontdekkingsreizen, oorlog en revolutie. 'Daar heb je wel een overschot aan die jonge mannen en vrouwen voor nodig en we leven nu juist in een gerontocratie. Dat
3 van 8
23-09-12 20:33
bij "het volk" vind ik absurd. Alsof Nederland sliep tot Prins Fortuyn ons wakker kuste. Hij mkte iets en liet daardoor zien dat een politicus meer kan dan angstvallig spiegelen wat de mensen al dan niet denken. Hij liet zien dat er opeens net als bij een ecosysteem een tipping point bereikt kan zijn waarop alles verandert.' Populisme prijst u als een oerdemocratische kracht. 'Populisme wordt te gemakkelijk als een bedreiging gezien. De democratie heeft de belofte in zich van een volledige representatie maar kan dat nooit waarmaken. Die spanning tussen "het volk" en de representatie van dat volk, dat is democratie. Op zijn best functioneert populisme als een geheugentechniek van de democratie, het herinnert aan die fundamentele maar niet te realiseren belofte. De tragiek van het huidige platte populisme is dat het niet meer is dan een andere vorm van probleemmanagement.' Het afscheid van Femke Halsema noemt u ook een voorbeeld van populisme. 'We kregen het meest rechtse kabinet ooit en Halsema, een van de belangrijkste woordvoerders van de linkse oppositie, zegt dan: ik laat het verder over aan mijn onervaren opvolgster, het is zo'n stabiele tijd en ik moet vooral niet aan het pluche blijven plakken. Een puur populistisch argument, maar zo wordt dat niet beoordeeld. Zo werkt het principe-Wilders: we lokaliseren het populisme bij hem, dan hoeven we niet na te denken over het populisme bij links.' Is Wilders ook een 'beeldhouwer van het volk'? 'Nee. Net als alle andere politici probeert hij zo veel mogelijk te spiegelen wat andere mensen al denken om daarmee zetels te winnen. Daarom schuift hij voortdurend - hij komt uit de VVD maar is nu tijdelijk een starre verdediger van de verzorgingsstaat en dat kan zo weer anders zijn.' U noemt Geert Wilders een 'listige protofascist met narcistisch pathos', maar hij interesseert u alleen als 'principe'. 'De persoon is niet zo boeiend, wel de manier waarop het "principe-Wilders" door het politieke establishment wordt gebruikt. Het werkt als een rookgordijn, want zijn opvattingen over integratie en "allochtonen" zijn simpelweg de consistent doorgevoerde opvattingen van wat de meeste politici zelf ook denken. De breed gedragen integratiegedachte bijvoorbeeld veronderstelt een verschil tussen "de" maatschappij en "niet-gentegreerden", alsof je een deel van de samenleving buiten haakjes kunt plaatsen. De term gaat er bovendien ten onrechte van uit dat "autochtone" inwoners per definitie gentegreerd zijn. Die gedroomde, niet echt bestaande samenleving wordt vervolgens de maatstaf waaraan nieuwkomers moeten voldoen. Dat gaat dus per definitie nooit lukken.' De analyse in uw boek is nogal somber, bent u uitgekeken op Museum Nederland? 'Ik zie om mij heen mensen die vertrekken, zelf denk ik dat het mogelijk is om er hier iets van te maken. Maar dan moet je denken aan echt nieuwe oplossingen. De politiek op dit moment is exclusief gericht op behouden wat er is. Iemand die aankomt met een pleidooi voor utopisch denken, wordt bij voorbaat weggelachen. Op die manier laten we ons insluiten in Museum Nederland, een museum zonder ramen.' Het gaat in de politiek juist steeds vaker over het hervormen van de verzorgingsstaat. 'Met hervormen wordt dan vooral afbreken bedoeld. Die afbraak van de verzorgingsstaat wordt op retorische gronden voltrokken, de verzorgingsstaat zou "niet meer van deze tijd" zijn. En daarnaast is er het boekhoudkundige argument van de hoge kosten. Terwijl de discussie zou moeten gaan over de fundamentele waarden die op het spel staan: waarom hebben we die verzorgingsstaat ooit ook alweer bedacht, in hoeverre draagt hij bij aan het goede leven en hoe belangrijk vinden we dat? Als we nu onze maatschappij opnieuw zouden ontwerpen, zou er dan plaats zijn voor bescherming van zwakken en ouderen?' Hoe kan de democratie volgens u worden verbeterd? 'Het is nodig om echt nieuwe perspectieven te ontwikkelen, niet nieuw als in reclamenieuw, maar fundamenteel. Vandaar mijn voorstel voor een nieuwe Raad van State, bij wijze van tegenmacht. Die Raad is het oudste bestuurlijke orgaan in Nederland en die moet een nieuwe rol krijgen, een agenderende rol die het parlement dwingt zich tot bepaalde issues te verhouden die nu gedepolitiseerd of geheel genegeerd worden. Hoewel we verwante ideen hebben, wil ik er iets anders mee bereiken dan initiatieven als Occupy en de 'burgertop' die David Van Reybrouck in het leven wilde roepen, een soort G1000, vanuit het idee dat de mensen in de huidige democratie onvoldoende zijn vertegenwoordigd. Terwijl het voor mij als socioloog duidelijk is dat mensen een nogal marginale rol spelen in onze maatschappij.'
Akkoord X
4 van 8
23-09-12 20:33
Akkoord X
'In zekere zin wel, dat heb ik hem trouwens laatst zelf verteld en hij was dat deels met me eens. Want van sociale systemen gaat een veel grotere invloed uit dan van individuen. Vooral de financile markten en de massamedia hebben een sterke agenderende en profilerende macht, die uiteindelijk leidt tot inhoudelijke macht. Om daar een betere afspiegeling van de bevolking in de politiek tegenover te stellen heeft geen zin. Je moet geen mensen inzetten, maar andere sociale systemen. Wetenschap, religie, kunst, milieu: als politici op die terreinen worden gedwongen tot uitspraken, is dat weer aantrekkelijk voor de media. Via de nieuwe Raad van State kan er ook aandacht worden afgedwongen voor de gevolgen van ons consumptiegedrag voor de rest van de wereld. Ik pleit voor wat ik noem een kritisch boemerangpubliek: mensen die schade lijden door onze levensstijl kunnen een stem krijgen in onze democratie, zodat onze politici niet permanent de ogen daarvoor kunnen sluiten. Om te beginnen zou je, zoals wij een vertegenwoordiger bij de Verenigde Naties hebben, een vertegenwoordiger van de VN hiernaartoe kunnen halen.' Er zijn al zo veel advieslichamen, de regering Rutte wil dat aantal juist terugsnoeien. En hij negeert de adviezen van de Raad van State stelselmatig. 'Die nieuwe Raad adviseert niet maar jaagt de discussie aan, agendeert kwesties in het parlement. De verschillende commissies in de nieuwe Raad van State moeten een publiek achter zich kunnen mobiliseren door te zeggen: wij vinden dat het debat nu hierover moet gaan, vinden jullie dat ook? Ze kunnen daarbij gebruikmaken van moderne communicatietechnieken en als ze voldoende publieke steun vinden, kunnen ze tegen de Tweede Kamer zeggen: "Jullie moeten hier nu iets van vinden."' Is de taak van een socioloog niet om te beschrijven in plaats van voor te schrijven? 'Ik wil helemaal niets voorschrijven, ik hoop juist dat er aanstoot wordt genomen aan mijn voorstellen, dat mensen zich er op een positieve manier door laten irriteren. Als ik met mensen over dit soort ideen praat, zeggen ze vaak: dat geeft een beetje lucht, je kunt er dus ook nders over nadenken. Het idee dat er geen alternatief is, werkt verstikkend, dan is er voor ons als jonge generatie dus helemaal niets te doen. We hoeven niets, we hoeven er zelfs helemaal niet te zijn. Mijn taak is het niet om stemadviezen te geven maar om perspectieven aan te reiken die voor discussie en de broodnodige dissensus kunnen zorgen. Bovendien: als er werkelijk geen alternatief zou zijn, zou dat natuurlijk ook betekenen dat al onze ideen van democratische vrijheid op niets berusten. Vrijheid betekent alternatieven voorhanden hebben.' De 'zwakke messianistische kracht' waarover u schrijft, bedoelt u daar uzelf mee? 'Haha, nee, dat is een term van Walter Benjamin, die zegt dat in iedere generatie een veranderpotentieel schuilt, het moet alleen gewekt worden door het bieden van perspectieven. Dat leeft heel breed: mensen verlangen naar echte alternatieven. Mijn bescheiden rol als intellectueel is dan niet om zelf als messias op te treden maar om een nieuw perspectief te bieden.' U stelt ook heel concrete maatregelen voor, zoals een basisloon en groeiquota. 'Het ideaal van onze maatschappij is een ideaal van groei, het is het wereldbeeld van de vetzak. Operatie obesitas. Maar we moeten onszelf de vraag stellen waarom we daarvoor kiezen. Het systeem van de oneindige groei is een extreem irrationeel systeem waarin we met zijn allen gevangenzitten. We leven in de min, hebben allemaal het blok aan het been van het krediet. De economie van het krediet laat zien dat we niet geseculariseerd zijn: krediet betekent letterlijk geloof, credo. Daar draait onze economie op: op vertrouwen, op geloof. Maar ook in geloofszaken is het goed alternatieven voorhanden te hebben. Ik denk dat ons collectieve leven op aarde meer kan zijn dan voortdurend rood staan, zowel economisch als ecologisch. Het moet mogelijk zijn om uit de wurggreep van de groei te ontsnappen.' Hoe vertaalt u dat naar uw persoonlijk leven? 'Ik rijd geen auto, al heb ik wel net mijn rijbewijs gehaald. En ik vlieg schaars, twee jaar geleden was ik gastdocent in New York, daarna heb ik bewust een jaar niet gevlogen. Maar ik heb wel een hypotheek. Overigens is het onterechte retoriek om dit soort zaken te veel op individueel niveau te plaatsen, dat doen we met andere maatregelen ook niet. Je betaalt ook geen belasting naar rato van je eigen ideen over de overheidsbestedingen. Individuen kunnen de bredere gevolgen nu eenmaal niet overzien en worden bovendien verleid door hun eigen noden en verlangens. Ik heb bijvoorbeeld uit principe geen mobiele telefoon. Maar nu de geboorte van mijn kind nadert heb ik wel een prepaid op zak, hoor.' Uw inzet is uiteindelijk een stuk groter dan alleen een vernieuwing van de democratie. 'Democratie is een middel, geen doel. De huidige wereldwijde crisis heeft als voordeel dat we ons moeten bezinnen op de
5 van 8
23-09-12 20:33
omgaat. De belastingen op arbeid moeten radicaal worden verlaagd en grondstoffen en energie moeten zwaarder worden belast. We zullen de economische groei moeten maximaliseren - al is dat d doodzonde in de religie van het krediet. Maar het is de hoogste tijd, want, om Richard Buckminster Fuller te citeren: we zitten met zijn allen op ruimteschip aarde, en er is geen nooduitgang.' 31-03-2012 / Samenleving
Vind ik leuk 5 Tweeten 3
Akkoord X
0 0 Stars
0 comments
Leave a message...
Discussion
Community
"
Login Send Feedback
ALSO ON VRIJ NEDERLAND
What's this?
De verkwisters van de VVD - Vrij Nederland

0 14 comments 13 days ago
De bankier die faalde - Vrij Nederland

Ferry Koster De markt heeft geen geweten en de VVD daarmee geen moraal. Zoveel is helder.
johan bosman Bankiers kunnen alleen maar falen omdat ze legaal crimineel zijn: fractioneel bankieren is gedoogde ...
VN MediagidsDefensie wel van deze tijd

De diabeteslobby - Vrij Nederland

johan bosman Ik kan mij volledig vinden in de uitspraak van Tijl Beckand. Want onze militaire slagkracht moet wor...
Erik Goed artikel. Hier zou een zembla-achtige documentaire over moeten worden gemaakt. Maar wat ontbreek...
6 van 8
23-09-12 20:33
Akkoord X
Over Mischa Cohen

Redacteur Mischa Cohen (1957) werkt sinds 1988 bij Vrij Nederland, daarvoor enige tijd als freelancer. Hij was achtereenvolgens eindredacteur van de kleurenbijlage, chef Kunst en Cultuur, chef eindredactie en is nu schrijvend redacteur. Hij studeerde Nederlands aan de Universiteit van Amsterdam.
Meer van Mischa Cohen

Het lijstje: de andere sekse Professor in de calamiteit De beste in zijn vak: architect Herman Hertzberger Beste in zijn vak: Kamiel Klaasse Hoogleraar forensische psychologie geweigerd
Meest gelezen artikelen

Defensie wel van deze tijd De bankier die faalde Week 38: Wat wil Ann Goldstein met het Stedelijk Museum? De diabeteslobby Het lijstje: de andere sekse
Volg ons
Volg VN op Twitter Volg VN op Facebook Updates via RSS vn.nl Laten we weer utopisch Nieuwsbrief denken
Probeer VN
7 van 8
23-09-12 20:33
12 Weken voor 15 Euro
Akkoord X
Koop hem hier
D&T gids 2012
Nu geopend!
VN Wijnwinkel
8 van 8
23-09-12 20:33

Laten We Weer Utopisch Denken' - Vrij Nederland

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Laten We Weer Utopisch Denken' - Vrij Nederland

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Laten we weer utopisch denken - Vrij Nederland

VN MediagidsLaten we weer utopisch denken