Anatomia i fizjologia

dla bystrzakw
Autor: Donna Rae Siegfried
Tumaczenie: Cezar Matkowski
ISBN: 978-83-246-1904-7
Tytu oryginau: Anatomy and Physiology for Dummies
Format: 180x235, stron: 376

Cakowite obnaenie ciaa

Kady z nas posiada rozleg wiedz w jakiej dziedzinie, dla jednych jest to
ksigowo, dla innych jzyki obce albo szczegowa znajomo yciorysu Alberta
Schweitzera. Jednak zaskakujco niewielu z nas zna dobrze wasne ciao!
Kiedy wszystko funkcjonuje prawidowo, nikt nie zawraca sobie nim gowy.
Tymczasem instrukcja obsugi wasnego organizmu powinna by naszym
obowizkowym podrcznikiem!
Czy wiesz, e w jednej tylko doni znajduje si a dwadziecia siedem koci?
Czy zdarzyo Ci si zastanawia nad tym, jak w Twoim organizmie rozwijaj si
choroby? Twoje ciao to fascynujca konstrukcja co pomidzy doskonaym dzieem
sztuki a precyzyjn maszyneri. Rzecz tak pozornie banalna jak oddychanie, jedzenie,
krenie krwi czy gojenie si ran okazuje si procesem rwnie pasjonujcym co dobry
film sensacyjny. Zajrzyj do wntrza i poznaj siebie z kadej strony!
Na ukady nie ma rady
Mapa organizmu identyfikacja organw i czci Twojego ciaa.
Sekrety ukadu kostnego szczegowy przegld od stp do gw.
Ukad nerwowy jak pracuje Twj mzg, na czym polega dziaanie zmysw.
Dziaanie ukadw: krenia, oddechowego, trawiennego czy rozrodczego.
Upyw czasu co dzieje si z Twoim ciaem w cigu caego ycia.

Ponadto znajdziesz tu dekalogi: 10 sposobw na utrzymanie dobrego zdrowia

i 10 dobrych stron internetowych powiconych anatomii i fizjologii.
DODATEK SPECJALNY:
yj zdrowo proste zasady do przestrzegania kadego dnia

Spis treci
O autorce .......................................................................................................................... 11
Dedykacja ......................................................................................................................... 13
Podzikowania od autorki ................................................................................................. 15
Wstp ............................................................................................................................... 17
O ksice ................................................................................................................................ 17
Konwencje zastosowane w ksice ....................................................................................... 18
Czego nie czyta .................................................................................................................... 18
Naiwne zaoenia .................................................................................................................. 19
Jak podzielona jest ksika .................................................................................................... 19
Cz I: Pozycjonowanie, czyli studia nad anatomi ...................................................... 20
Cz II: Anatomia od stp do gw ................................................................................ 20
Cz III: Przejdmy do fizjologii ................................................................................... 21
Cz IV: Tworzenie nowych organizmw .................................................................... 21
Cz V: Dekalogi ............................................................................................................. 21
Ikony wykorzystane w ksice .............................................................................................. 22
Co dalej .................................................................................................................................. 22

Cz I: Pozycjonowanie, czyli studia nad anatomi ....25

Rozdzia 1: Czci jednej caoci ...................................................................................... 27
Sekcja anatomii, fizjologii i patofizjologii ........................................................................ 28
Anna Tomia i jej krewni ................................................................................................... 28
Funkcja fizjologii .............................................................................................................. 29
Budowa ciaa: od atomw do organw ................................................................................ 30
czenie atomw w czsteczki ......................................................................................... 32
Separowanie komrek: podstawa ycia ............................................................................ 33
Kwestia tkanek .................................................................................................................. 33
Organy (nie myli z instrumentem) ................................................................................ 34
Organizowanie organw .................................................................................................. 34
Nazywanie czci ciaa .......................................................................................................... 34

4 Anatomia i fizjologia dla bystrzakw

Hej, patrzymy na Ciebie! ...................................................................................................... 35
Na pozycje ......................................................................................................................... 35
Podzia anatomii ................................................................................................................ 37
Mapa okolic ciaa ............................................................................................................... 39
Jamy ciaa ........................................................................................................................... 40
Nikt nie jest doskonay: kiedy co si psuje ......................................................................... 41
Wiedzie, co jest dla Ciebie dobre ........................................................................................ 42

Rozdzia 2: Upyw czasu: co si dzieje z Twoim ciaem w cigu caego ycia ..................43
Ciao w ruchu: metabolizm .................................................................................................. 43
Dlaczego Twoje komrki metabolizuj? ......................................................................... 44
Jak przebiega metabolizacja .............................................................................................. 44
Obieg energii: miejsce organizmu w wiecie ...................................................................... 48
Rwnowaga w ciele: homeostaza ......................................................................................... 49
Poruszanie si: nie jeste drzewem ....................................................................................... 51
Przeduanie gatunku: rozmnaanie .................................................................................... 52
Wzrost: wymiana komrek i rozwj .................................................................................... 53
Materia genetyczny: DNA, chromosomy i geny ........................................................... 53
Tworzenie DNA i chromosomw ................................................................................... 55
Czowiek skada si z klockw ......................................................................................... 59

Rozdzia 3: Tworzenie podstaw .........................................................................................63

Komrki (ale nie te, z ktrych si dzwoni) .......................................................................... 63
Ty zwierzaku! .................................................................................................................... 63
Wewntrz komrki ............................................................................................................ 64
Organizacja komrek w tkanki ............................................................................................. 69
Cigo nabonka: skra .................................................................................................. 69
czenie si z tkank czn .............................................................................................. 70
Sia wiedzy o tkance miniowej ...................................................................................... 73
Nerwowo w tkankach? .................................................................................................. 74

Cz II: Anatomia od stp do gw ........................... 75

Rozdzia 4: Nagie fakty na temat ukadu kostnego ...........................................................77
Kostne to ............................................................................................................................... 77
Melduj si na rozkaz: zadanie koci ............................................................................... 78
Podzia koci ...................................................................................................................... 78
Struktura koci ................................................................................................................... 79
Zacznijmy od rodka: koci szkieletu osiowego .................................................................. 83
Trzymaj gow wysoko: czaszka ....................................................................................... 83
Jak trzyma si prosto, gdy krgosup jest krzywy .......................................................... 86
Klatka nie jest rzecz z .................................................................................................... 87

Spis treci
Poczenie: kociec ko
czyn ................................................................................................. 89
Obrcze: kademu po dwie .............................................................................................. 89
Rce i nogi ......................................................................................................................... 91
Zgicie w stawach ................................................................................................................. 93
Skaczce stawy ................................................................................................................... 93
Do czego zdolne s stawy ................................................................................................. 94
Patofizjologia ukadu kostnego ............................................................................................ 96
Czemu si krzywisz? ......................................................................................................... 96
Dna z dna? ......................................................................................................................... 97
Kopoty z osteoporoz ...................................................................................................... 97

Rozdzia 5: Prenie muskuw ......................................................................................... 99

Ile mona wycisn z mini? ............................................................................................... 99
Rne rodzaje tkanek .......................................................................................................... 100
Skurcze mini poprzecznie prkowanych ...................................................................... 101
Elementy odpowiedzialne za skurcz .............................................................................. 102
Do dziea! ........................................................................................................................ 104
Przerwa w dziaaniu ........................................................................................................ 105
Skd si bierze tonus minia ......................................................................................... 107
Grupy mini ....................................................................................................................... 107
Praca z synergikami ......................................................................................................... 107
Konflikt interesw: antagonici ...................................................................................... 108
Umiejscawianie mini szkieletowych w ciele .................................................................. 108
Jak zrozumie misie
? .................................................................................................. 108
Nazwy mini, od gry do dou ..................................................................................... 109
Patofizjologia ukadu miniowego ................................................................................... 119
Skurcze mini ................................................................................................................ 119
Dystrofia mini .............................................................................................................. 120

Rozdzia 6: Wielka przykrywka: skra ............................................................................. 121

Potrjna ochrona ................................................................................................................. 121
Dotknicie naskrka ....................................................................................................... 122
rodek ze rodka: skra waciwa .................................................................................. 124
Wejcie pod skr: warstwa podskrna ......................................................................... 125
Przydatki skrne .................................................................................................................. 125
Wosy ............................................................................................................................... 125
Paznokcie ......................................................................................................................... 126
Par sw o gruczoach ................................................................................................... 127
Chroni swoj skr ........................................................................................................... 128
Wytwarzanie witaminy D ............................................................................................... 129
Leczenie ran ..................................................................................................................... 129
Kontrolowanie termostatu .............................................................................................. 131
Czu, co si dzieje ........................................................................................................... 131

6 Anatomia i fizjologia dla bystrzakw

Choroby skry ..................................................................................................................... 132
Rak skry ......................................................................................................................... 132
Oparzenia ......................................................................................................................... 134

Cz III: Przejdmy do fizjologii ............................. 137

Rozdzia 7: Granie na nerwach: ukad nerwowy .............................................................139
Dobrze utkana sie .............................................................................................................. 139
Poruszanie si po ukadzie nerwowym .......................................................................... 140
Integracja wejcia z wyjciem ......................................................................................... 141
Zacznijmy od komrki nerwowej .................................................................................. 143
Przekazywanie impulsw .................................................................................................... 144
Myle o mzgu .................................................................................................................. 148
Zachowanie wiadomoci: Twj mzg .......................................................................... 149
Twj mdek ................................................................................................................. 149
Solidna podstawa: pie
mzgu ....................................................................................... 150
Zawarto komrki ......................................................................................................... 152
Regulowanie systemw: midzymzgowie ...................................................................... 152
Dochodzi do zmysw ....................................................................................................... 153
Syszenie .......................................................................................................................... 153
Widzenie .......................................................................................................................... 155
Wch ................................................................................................................................ 156
Smak ................................................................................................................................. 157
Patofizjologia ukadu nerwowego ...................................................................................... 157
Stwardnienie rozsiane ..................................................................................................... 157
Zwyrodnienie plamki tej ........................................................................................... 158
Choroba Alzheimera ....................................................................................................... 158

Rozdzia 8: Marudzenie o hormonach: ukad wydzielniczy ..............................................161

Czym s hormony? ............................................................................................................. 161
Przegld rodzajw hormonw ....................................................................................... 162
Jak dziaaj hormony ....................................................................................................... 164
Utrzymywanie normalnoci: homeostaza ..................................................................... 166
Grupy gruczow ukadu wydzielniczego ............................................................................. 166
Zarzdcy: podwzgrze i przysadka mzgowa ................................................................ 167
Tarczyca i Ty ................................................................................................................... 170
Poznaj swoj grasic ........................................................................................................ 171
Paski jak trzustka ............................................................................................................ 171
odek: nastpny gruczo .............................................................................................. 172
Testowanie jelit ............................................................................................................... 173
Nad nerkami: kora nadnerczy ........................................................................................ 173
Gonady ............................................................................................................................. 175

Spis treci
Patofizjologia ukadu wydzielniczego ................................................................................ 176
Cukrzyca .......................................................................................................................... 176
Niedoczynno tarczycy kontra choroba Gravesa-Basedowa ...................................... 178

Rozdzia 9: Woy w co cae swoje serce: ukad krenia .......................................... 181
Transport towaru: Twoja krew i jej zawarto .................................................................. 181
Rozcie
czanie krwi: osocze ............................................................................................ 182
Transport tlenu: czerwone krwinki ............................................................................... 183
Dobre samopoczucie: biae krwinki .............................................................................. 183
Ukadanie pytek ............................................................................................................. 185
Wyymanie koci ............................................................................................................. 185
Odkrywanie przedsionkw i komr: serce ............................................................................ 185
Id za gosem serca: fizjologia minia sercowego ............................................................ 188
Pocztek cieki: droga krwi wiodca przez serce i ciao .............................................. 188
Wytwarzanie elektrycznoci: cykl serca ......................................................................... 190
Trzyma rk na pulsie ................................................................................................... 191
Jak dziaaj naczynia krwionone ....................................................................................... 191
Analiza ttnic i y ........................................................................................................... 192
Wymiana tlenu: naczynia wosowate ............................................................................. 194
Patofizjologia ukadu krenia ............................................................................................ 195
Nadcinienie .................................................................................................................... 195
Choroby serca i wylew krwi ........................................................................................... 198
Anemia sierpowata .......................................................................................................... 199

Rozdzia 10: Odetchn z ulg: ukad oddechowy .......................................................... 201

Anatomia ukadu oddechowego ......................................................................................... 202
Wszenie .......................................................................................................................... 202
Przeykanie faktw .......................................................................................................... 203
Przez tchawic do puc ................................................................................................... 204
Wycika puc ................................................................................................................ 205
yciodajny oddech .............................................................................................................. 205
Przejcie przez bon oddechow ...................................................................................... 207
Wymiana gazw pomidzy krwi i komrkami ................................................................ 209
Co moe pj nie tak ......................................................................................................... 210
Astma ............................................................................................................................... 210
Zapalenie oskrzeli ........................................................................................................... 212
Zapalenie puc ................................................................................................................. 213
Grulica ........................................................................................................................... 214
Rozedma puc .................................................................................................................. 215
Rak puc ........................................................................................................................... 215

Rozdzia 11: Rozkadanie na czynniki pierwsze: ukad trawienny ................................... 217

Droga poywienia ............................................................................................................... 217
Z penymi ustami ............................................................................................................ 218
Tchawica i przeyk, czyli jak si zakrztusi .................................................................... 220

8 Anatomia i fizjologia dla bystrzakw

Przewracanie w odku ................................................................................................. 221
Jak mocne s jelita ........................................................................................................... 222
Rozkad chemiczny ............................................................................................................. 225
Organ dla arokw trzustka ..................................................................................... 225
Filtr organizmu wtroba ............................................................................................ 226
Krtka wycieczka przez woreczek ciowy .................................................................. 227
Dlaczego  nie jest ta ............................................................................................. 227
Zaburzenia i choroby ukadu trawiennego ........................................................................ 228
lepa furia: zapalenie wyrostka robaczkowego .............................................................. 228
Brak wody: zaparcie ........................................................................................................ 229
Choroba Leniowskiego-Crohna ................................................................................... 229
Dokd biegnie biegunka ................................................................................................. 230
Syzyfowe prace: kamienie ciowe ............................................................................... 231
Skd si bierze wirusowe zapalenie wtroby .............................................................. 231
Zesp jelita nadwraliwego ........................................................................................... 233
Zapalenie trzustki ............................................................................................................ 233
Wrzodziejce zapalenie jelita grubego ............................................................................ 234
Wrzody odka ............................................................................................................... 234

Rozdzia 12: Oczyszczanie: ukad moczowy .....................................................................237

Odwalanie brudnej roboty .................................................................................................. 237
Wyrzucanie mieci: nerki ................................................................................................ 239
Usuwanie mocznika z komrek ..................................................................................... 241
Tworzenie moczu w nerkach ......................................................................................... 242
W d moczowodw ....................................................................................................... 244
Skadowanie moczu w pcherzu .................................................................................... 245
Wydzielanie moczu na zewntrz .................................................................................... 245
Utrzymywanie homeostazy ................................................................................................ 245
Rwnowaenie ................................................................................................................ 246
Monitorowanie cinienia krwi ........................................................................................ 246
Regulowanie pH .............................................................................................................. 248
Zaburzenia i choroby ukadu moczowego ....................................................................... 249
Infekcja drg moczowych ............................................................................................... 249
Liczenie kamieni nerkowych .......................................................................................... 250
Problemy z prostat ......................................................................................................... 251
Nietrzymanie moczu ...................................................................................................... 251

Rozdzia 13: Uczciwa walka: ukad odpornociowy ........................................................253

Jak pokocha swj ukad limfatyczny ................................................................................. 254
ledziona .......................................................................................................................... 257
Grasica i limfocyty ........................................................................................................... 258
Polowanie i atak: komrki systemu odpornociowego ..................................................... 259
Zapalenie to gruba sprawa .................................................................................................. 260
Na kopoty neutrofile! ............................................................................................... 261
Monocyty dobrze walcz ................................................................................................ 261

Spis treci
Obrona zdrowia przed napaci ......................................................................................... 261
Ukad dopeniacza .......................................................................................................... 262
Odpowied odpornociowa swoista .............................................................................. 263
Odpornociowa odpowied komrkowa ...................................................................... 264
Rozwijanie odpornoci ....................................................................................................... 266
Szczepionki ...................................................................................................................... 266
Odporno bierna ........................................................................................................... 267
Co moe si sta z ukadem odpornociowym ................................................................. 267
Choroby autoimmunologiczne ...................................................................................... 267
Alergie .............................................................................................................................. 269
HIV i AIDS ...................................................................................................................... 269

Cz IV: Tworzenie nowych organizmw ..................271

Rozdzia 14: Co za produkcja! To reprodukcja! ............................................................... 273
Tylko gupiec i kanalia lekceway genitalia ....................................................................... 273
Kobiety przodem: kobiecy ukad rozrodczy ...................................................................... 274
Menstruacja bez tajemnic ............................................................................................... 275
Elastyczna pochwa .......................................................................................................... 279
Co jest na zewntrz ......................................................................................................... 279
Mska sprawa: mski ukad rozrodczy .............................................................................. 280
Dziaanie mskiego ukadu rozrodczego ....................................................................... 281
Zewntrzne narzdy ukadu rozrodczego mczyzn .................................................... 283
Cia .................................................................................................................................... 284
Zapobieganie ciy .............................................................................................................. 286
Dla panw ....................................................................................................................... 286
Dla pa
............................................................................................................................. 286
Patofizjologia ukadu rozrodczego ..................................................................................... 287
Choroby weneryczne ...................................................................................................... 288
Bezpodno .................................................................................................................... 290
Rak ................................................................................................................................... 291

Rozdzia 15: Narodziny i rozwj ....................................................................................... 295

Trzy trymestry ..................................................................................................................... 295
Bruzdkowanie: pierwszy trymestr ................................................................................. 296
Brzuch bez widoku na morze: drugi trymestr .............................................................. 299
W stron wiata: trzeci trymestr .................................................................................... 300
Komplikacje ......................................................................................................................... 302
Przyjcie na wiat ................................................................................................................. 304
Droga w d: faza pierwsza ............................................................................................. 304
Wyjcie na wiat: faza druga ........................................................................................... 306
Sprztanie: faza trzecia .................................................................................................... 307
Kopoty od samego pocztku ......................................................................................... 308

10 Anatomia i fizjologia dla bystrzakw

Rozwj przez cae ycie, czyli co si dzieje po narodzinach ............................................. 309
Zaczynamy od zera: okres niemowlcy i dziecicy ....................................................... 309
Ble dorastania ................................................................................................................ 310
Wiek dorosy i starczy ..................................................................................................... 311

Cz V: Dekalogi .................................................. 315

Rozdzia 16: Dziesi sposobw na utrzymanie zdrowia i dobrej formy .........................317
Pij wod ............................................................................................................................... 317
Jedz warzywa i owoce .......................................................................................................... 318
wicz regularnie (nie tylko od wita) .............................................................................. 319
Nie auj kremu do opalania ............................................................................................... 320
Powicaj od 7 do 9 godzin na sen ..................................................................................... 321
Odpr si ............................................................................................................................ 321
Jedz owsiank i inne ziarna ................................................................................................. 322
Myj rce ............................................................................................................................... 322
Przeprowadzaj samodzielne badania piersi lub jder ........................................................ 323
Uczszczaj na regularne badania ........................................................................................ 324

Rozdzia 17: Dziesi dobrych stron internetowych

powiconych anatomii i fizjologii ..............................................................325
Medisa.pl .............................................................................................................................. 325
Anatomia czowieka ywego ............................................................................................... 326
Przychodnia.pl ..................................................................................................................... 326
Wikipedia.pl ......................................................................................................................... 326
Resmedica.pl ........................................................................................................................ 327
Anatomy and Physiology .................................................................................................... 327
Tangentscientific.com ......................................................................................................... 327
Bio201 .................................................................................................................................. 328
Innerbody.com .................................................................................................................... 328
Madsci.org ........................................................................................................................... 329

Skorowidz .......................................................................................................................331

Rozdzia 5

Prenie muskuw
W tym rozdziale:
 Przedstawimy poszczeglne rodzaje tkanki miniowej.
 Zginanie kontra rozciganie.
 Dowiesz si czego o miniach czcych czci Twojego ciaa.
 Sprawimy, e kociec zacznie si porusza.

o by si stao, gdyby czowiek nie mia mini? C, najprawdopodobniej

wygldaby jak bezksztatna masa narzdw. Jego koci nie mogyby si
porusza, a jego narzdy wewntrzne nie mogyby dziaa. Poza tym waciwie
nie mgby y, gdy nie posiadaby rwnie pompujcego krew minia
znanego jako serce. Minie s niezwykle wan czci naszego ciaa, a ich
skuteczna praca umoliwia funkcjonowanie pozostaych narzdw.
W niniejszym rozdziale znajdziesz informacje na temat wielu rnych
rodzajw mini, ich pooenia w ciele, mechanizmu ich napinania,
a take moliwych problemw z ich dziaaniem.

Ile mona wycisn z mini?

Zapewne zdarzyo Ci si widzie miniakw czsto przesiadujcych
w siowniach, powicajcych czas na dwiganie ciarw, ubranych w obcise
bezrkawniki i noszcych zote a
cuchy czy wieccych zotymi zbami.
W tym rozdziale nie bdziemy si nimi zajmowa. Bdziemy mwi o czym
znacznie waniejszym, a mianowicie o Twojej zdolnoci do poruszania si.
Pewnie, chwalenie si napitymi muskuami przed innymi moe by
przyjemne, ale niektrzy czerpi wystarczajco du przyjemno ze zdolnoci
ich napinania przy chodzeniu czy wykonywaniu innych czynnoci. Minie
pozwalaj bowiem na wiele rnych dziaa
:

9 Dziki miniom moesz sta prosto. Grawitacja na Ziemi jest

do silna, wic gdyby nie napicie mini, wgniotaby Ci w podog.
Pozwala nam ono si jej przeciwstawia. Miara tego, jak duemu
ciarowi mog przeciwstawi si Twoje napite minie, nosi nazw siy.

100

Cz II: Anatomia od stp do gw

9 Minie umoliwiaj poruszanie si. To, e minie pozwalaj Ci

na chodzenie czy bieganie, wydaje si rzecz oczywist, ale zmiana ich
napicia umoliwia te przyjmowanie rnych pozycji. Czy moesz
sobie wyobrazi, e poruszasz si sztywno jak Blaszany Drwal z ksiki
Czarnoksinik z krainy Oz? Minie pozwalaj na bardzo szeroki zakres
ruchw, poczwszy od drobnych, takich jak mruganie powiek,
rozszerzanie renicy czy umiechanie si.

9 Minie pozwalaj trawi i usuwa produkty przemiany materii.

Narzdy ukadu pokarmowego s otoczone miniami umoliwiajcymi

przesuwanie trawionego pokarmu przez przeyk, odek i jelita oraz
wydalanie go na zewntrz. Ich skurcze nosz nazw ruchw perystaltycznych.
Zacinity zwieracz utrzymuje mocz w pcherzu i ka w odbytnicy do
chwili, w ktrej zdecydujesz si na ich wydalenie. Kiedy rozlunisz
minie, Twj organizm bdzie w stanie usun je na zewntrz.

9 Minie wpywaj na przepyw krwi. Naczynia krwionone, takie

jak yy i ttnice, pokryte s tkank miniow umoliwiajc im zwanie

si (zwalniajc przepyw krwi) lub rozszerzanie (przyspieszajc przepyw).
Skurcze mini w innych partiach ciaa rwnie s odpowiedzialne za
przepyw krwi przez yy do serca, ktre pompuje j do ttnic.

9 Minie scalaj Twj kociec. Wizada i cigna cz poszczeglne

koci ze sob, wzmacniajc konstrukcj szkieletu.

9 Minie pomagaj w utrzymaniu temperatury. Skurcze mini s

procesem fizjologicznym, ktry, jak wikszo takich procesw,

stanowi reakcj chemiczn. W czasie skurczu wydzielana jest energia
pozwalajca utrzyma temperatur ciaa (przez cay czas tracimy nieco
ciepa, wydzielajc je przez skr). Kiedy jest nam zimno, zaczynamy
dre. Jest to spowodowane szybkimi skurczami mini majcymi
wytworzy energi ciepln. Zwr uwag na to, e kiedy jedzisz
na nartach w mrony dzie
, moesz si spoci, podczas gdy siedzc
w ciepym mieszkaniu, moesz poczu chd. Tak wic staraj si rusza
jak najczciej!

Rne rodzaje tkanek

Istniej trzy podstawowe rodzaje tkanek, niezbdne dla procesw yciowych:
sercowa, gadka i poprzecznie prkowana.

9 Tkanka minia sercowego: Zbudowane jest z niej serce. Wkna tej

tkanki s silnie rozgazione, prkowane, zawieraj jedno jdro i maj
przekrj cylindryczny. Splataj si one ze sob, co umoliwia jednolite
skurcze caego narzdu. Pomidzy skurczami minie rozluniaj si
cakowicie, aby nie doprowadzi do przemczenia. Na szczcie skurcze

Rozdzia 5: Prenie muskuw

serca s cakowicie niezalene od naszej woli, co oznacza, e nie musimy
by nawet wiadomi jego bicia. Cykl jego dziaania opisany zosta szerzej
w rozdziale 9.

9 Tkanka miniowa gadka: Wystpuje w cianach narzdw

wewntrznych majcych w rodku pust przestrze

(np. w odku,
pcherzu, jelitach i pucach). Jej komrki rwnie posiadaj jedno
jdro, przyjmuj ksztat wrzecionowaty i uoone s w linie rwnolege.
Dziki swojemu ksztatowi mog one tworzy paty tkanki miniowej.
Skurcze mini gadkich s niezalene od naszej woli, dziki czemu nie
musimy skupia si na przesuwaniu pokarmu wzdu przewodu
pokarmowego. Kurcz si one powoli (dlatego nie ulegaj szybkiemu
zmczeniu) i mog trwa w tym stanie duej ni minie poprzecznie
prkowane. Odgrywaj wan rol w funkcjonowaniu ukadu
pokarmowego.

9 Tkanka miniowa poprzecznie prkowana: Kiedy syszymy

o miniach, zwykle wyobraamy sobie wanie minie poprzecznie

prkowane, czyli np. napity biceps, paski misie
grzbietu czy
twarde ydki. Minie te, zwane te szkieletowymi, scalaj kociec
i umoliwiaj poruszanie si. Ich wkna posiadaj wiele jder i cechuj
si prkowaniem. Ich cylindryczny przekrj pozwala im cign si
przez cay odcinek minia i osiga znaczn dugo. Dalsza cz tego
rozdziau zostanie powicona gwnie temu rodzajowi mini.

Miso zwierzce jest dobrym przykadem wkien biegncych przez ca

dugo minia. Jak by na to nie patrze, miso to nic innego, jak tkanka
miniowa.

Skurcze mini
poprzecznie prkowanych
Ukad miniowy kontrolowany jest przez ukad nerwowy (patrz rozdzia 7.).
Czasami nasze reakcje s mimowolne, jak cofnicie ko
czyny po dotkniciu
czego ostrego lub gorcego (take w rozdziale 7. opisane zostao dziaanie
ukw odruchowych). W innych przypadkach moemy minie kontrolowa,
np. w sytuacji, gdy grajc w tenisa, decydujemy si podbiec do siatki i ci
pik, aby zdoby punkt. To wanie minie s odpowiedzialne za dobiegnicie
do siatki i wyprowadzenie odpowiedniego uderzenia. Rysunek 5.1. pokazuje
poczenie midzy ukadem miniowym i nerwowym, a take mechanizm
skurczu minia.

101

102

Cz II: Anatomia od stp do gw

Rysunek 5.1.
Budowa
minia
poprzecznie
prkowanego.
Po czenie
midzy
miniem
a uk adem
nerwowym
(z lewej) oraz
przekrj przez
w kno
miniowe
(z prawej)

Skurcze mini wymagaj wspdziaania kilku elementw. Na szczcie na

co dzie
nie trzeba si o to martwi, gdy cay proces przebiega cakowicie
automatycznie. W nastpnych dwch sekcjach przedstawi wszystkie te
elementy oraz wyjani ich funkcje i sposoby ich wsppracy.

Elementy odpowiedzialne za skurcz

Aby doszo do skurczu minia, potrzebne s dwa zasadnicze elementy:
wkno miniowe i ATP (adenozynotrjfosforan, patrz te rozdzia 3.),
czyli zwizek chemiczny nadajcy miniowi konieczn do tego energi.
Przyjrzyjmy im si teraz bliej.

Napinanie mini
Minie skadaj si z wkien (patrz rozdzia 5.1.). Moesz je sobie
wyobrazi jako dugie, cienkie pasma zoone z miofibryli, przypominajcych
cieniutkie nitki. Miofibryle s uoone rwnolegle, dziki czemu misie

odznacza si wyran prkowan struktur, kada z nich skada si za
z jeszcze mniejszych filamentw cienkich oraz filamentw grubych.

9 Filamenty cienkie miofibryli zawieraj dwie nici aktyny, biaka

majcego ksztat podwjnej helisy (przypominajcego DNA).
Towarzysz jej te czsteczki troponiny i tropomiozyny.

9 Filamenty grube zawieraj biako zwane miozyn. Nici miozynowe

posiadaj na ko
cach kuliste ciao, a kierunek ich przebiegu w filamentach

Rozdzia 5: Prenie muskuw

grubych jest zmienny. Grub ni atwo jest zidentyfikowa wanie
na podstawie obecnoci wspomnianych kulistych zgrubie
na obu jej
ko
cach.
Pojedyncza jednostka ukadu prkowanego, noszca nazw sarkomeru,
skada si z czci ciemniejszej, otoczonej z obu stron o poow mniejszymi
fragmentami o janiejszej barwie. Miofibryle zbudowane s z uoonych
w jednym rzdzie sarkomerw.
Filamenty aktynowe i miozynowe ustawiaj si w miofibryli tak rwno, jak
onierze podczas musztry. Te pierwsze cz si z zewntrzn krawdzi
jasnego prka, noszcego nazw linii Z. Po nich wystpuj ciemne filamenty
miozynowe, nie czce si z ni. Ukad taki mona porwna do konstrukcji
potu. Linie Z stanowi w tym przypadku odpowiednik supkw (pionowych),
ktre poczone s za pomoc poziomych belek (filamentw aktynowych).
Filamenty nie s jednak cige, lecz posiadaj w rodku przerw zwan stref H.
Filamenty miozynowe znajduj si pomidzy filamentami aktynowymi i wydaj
si pywa, gdy nie s bezporednio poczone z liniami Z. Ten ukad
nastpujcych po sobie jasnych i ciemnych prkw wystpuje na caej
dugoci miofibryli. Jeden sarkomer (jednostka skurczu) biegnie od zewntrznej
krawdzi jasnego prka (linii Z) do zewntrznej krawdzi nastpnego jasnego
prka (drugiej linii Z). Innymi sowy, dwie kolejne linie Z wyznaczaj
granice pojedynczego sarkomeru.
Dua ilo rnych biaek w miniach sprawia, e miso jest bardzo bogatym
rdem biaka zwierzcego.

Energia dla mini: ATP

Komrki przetwarzaj energi z poywienia w ATP, czyli komrkow walut
(wicej na ten temat w rozdziale 3.). Prawie adne komrki Twojego ciaa
(jedyny wyjtek stanowi komrki nerwowe) nie potrafi wykorzystywa
glukozy bezporednio (w rozdziaach 2. i 3. znajdziesz wicej informacji
na jej temat), ale musz przeksztaca j w inn, bardziej przystpn form
energii, czyli wanie ATP. Wytworzony adenozynotrjfosforan uywany
jest do wspomagania reakcji chemicznych zwizanych z metabolizmem
komrek.
ATP jest take konieczne do zapocztkowania reakcji skurczu. Wkna
miniowe zawieraj go wystarczajco duo, aby podtrzymywa skurcz
przez jedn sekund. Jeli zatem chcesz przeduy t reakcj, musisz zadba
o dostarczenie ATP do mini. By moe jeszcze tego nie wiesz, ale cz
z nich jest napita przez cay czas, a stan cakowitego rozlunienia jest w ich
przypadku mitem. Nie zapominaj te, e Twoje serce take jest miniem
i potrzebuje staego dopywu ATP.

103

104

Cz II: Anatomia od stp do gw

Kiedy zuyjesz cay zapas tlenu, Twoje ciao straci moliwo tworzenia
ATP na drodze tlenowego oddychania komrkowego (jak to ma miejsce
w wikszoci przypadkw, patrz rozdzia 2.), ale nie zmieni to faktu, e wci
bdziesz go potrzebowa. W takiej sytuacji organizm wykorzysta inny mechanizm
oddychania, w ktrym ATP produkowane jest z kwasu mlekowego.
Kwas mlekowy jest wytwarzany w czasie oddychania beztlenowego (patrz
rozdzia 2.), ale minie nie s w stanie wykorzysta tego zwizku bezporednio.
Energia potrzebna do ich skurczu gromadzona jest w czsteczkach fosfokreatyny,
zoonych z ATP i kreatyny, tworzcych si w chwili spoczynku minia.
Mwic spoczynek, mam na myli krtkie okresy pomidzy jego skurczami,
a nie dugi czas, w ktrym misie
jest bezczynny.
Fosfokreatyna ulega szybkiemu rozkadowi, uwalniajc potrzebne ATP.
Organizm jest jednak sprytny i potrafi wykorzysta take powstajce w czasie
skurczu dwie czsteczki ADP (adenozynodwufosforanu), z ktrych tworzy
dodatkow moleku ATP. Pozostaa grupa fosforanowa zuyta zostaje do
wytworzenia jednej czsteczki adenozynomonofosforanu (AMP). Kiedy ilo ATP
w komrce wzrasta, zapocztkowany zostaje proces glikolizy (patrz rozdzia 2.),
w ktrym powstaje go wicej. Innymi sowy, Twj organizm robi, co tylko
jest w jego mocy, aby zapewni dopyw energii do Twoich komrek.

Do dziea!
lizgowa teoria skurczu opisuje dziaanie minia. Zastanawiasz si, dlaczego
mwi ona co o lizganiu? Bardzo dobrze, ciekawo to pierwszy stopie
do
wiedzy.
W czasie skurczu minia ATP wie si z jednym z kulistych zako
cze

filamentu miozynowego, po czym rozpada si na ADP i czsteczk

nieorganicznego fosforu (Pi). Zarwno ADP, jak i Pi pozostaj zwizane
z filamentem miozynowym.
Pamitasz moe czsteczki troponiny i tropomiozyny, o ktrych wspominaam
wyej? Nie wystpuj one w miniach bez przyczyny. Jony wapnia wice
si z troponin wypieraj tropomiozyn, odsaniajc tym samym miejsca
wiza
na filamentach aktynowych.
Jon to atom (lub grupa atomw) posiadajcy adunek elektryczny i powstajcy
po utracie lub uzyskaniu elektronw. Ich utrata nadaje jonowi adunek
dodatni, tymczasem ich przyczenie skutkuje adunkiem ujemnym
(patrz rozdzia 2.).

Rozdzia 5: Prenie muskuw

Ostatni skurcz
Wszystkie zwierzta, nie wy czajc cz owieka,
kiedy umieraj. Cia o martwej istoty staje si
zimne i sztywne. Wiesz, dlaczego tak si dzieje?
Ot po ustaniu funkcji yciowych komrki nie
wytwarzaj ATP. P uca przestaj przyjmowa
tlen z powietrza, serce nie pompuje krwi, a mzg
nie wysy a ju sygna w. Bez tlenu, sk adnikw
odywczych czy bodcw z mzgu komrki zatrzymuj swoje reakcje metaboliczne. Zaprzestanie produkcji ATP sprawia, e pozbawione
go miofibryle nie s w stanie ulega skurczom.
Z tego samego powodu nie moe rwnie doj

do ostatniej fazy skurczu, czyli rozlunienia minia. Aby to nastpi o, ATP musi bowiem po czy si z miozyn i zlikwidowa jej mostkowe
po czenie z aktyn. Kiedy jednak jego brak
uniemoliwia przeprowadzenie powyszego procesu, minie zastygaj w ostatnim skurczu,
znanym szerzej pod nazw stenia pomiertnego. Dlaczego za martwe cia a s zimne? Ot,
jak pewnie pamitasz, minie wydzielaj ciep o,
a wic kiedy ustaje ich naturalna reakcja fizjologiczna, a take zatrzymany zostaje dop yw ciep ej krwi, temperatura cia a zaczyna spada.

Po odsoniciu miejsc wizania aktyny, miozyna moe si z ni poczy,

cho musi zrobi co, dziki czemu bdzie w stanie to poczenie utrzyma.
Musi zatem uwolni ADP i Pi uzyskane z rozpadu ATP.
Po uwolnieniu ADP i Pi kulisty koniec filamentu miozynowego ulega zmianie.
Powoduje ona zelizgnicie si w stron rodka sarkomeru, i cignicie
do siebie linii Z, co z kolei wywouje zaniknicie strefy H. W wyniku tego
cae wkno miniowe ulega skurczowi.
Po przyczeniu kolejnej molekuy ATP do ko
ca czsteczki miozyny most
czcy j z aktyn zanika, a cay proces zaczyna si od nowa. Co ciekawe, jest
to zmiana tak szybka, e podczas czytania ostatnich dwch stron niektre
z Twoich mini mogy skurczy si kilkaset razy.
Nigdy nie naley zapomina o dostarczaniu do organizmu waciwej iloci
wapnia, gdy jony tego pierwiastka s niezbdne do prawidowego dziaania
mini. Dlatego pij mleko, jedz szpinak i od czasu do czasu popijaj jogurt.
Taka dieta naprawd pomoe zwikszy Twoj si.

Przerwa w dziaaniu
Kiedy si poruszasz, Twoje minie kurcz si, ulegajc skrceniu (patrz
Energia dla mini: ATP wczeniej w tym rozdziale). Tego rodzaju zmiany
w nich nosz nazw skurczu izotonicznego. Czasami jednak skurczowi mini
nie towarzyszy ruch adnej czci ciaa. Kiedy zwisasz z drka na sali
gimnastycznej, Twj biceps napina si, ale mimo to Twoje rami nie zmienia
swojego pooenia. Taki rodzaj napicia nazywamy skurczem izometrycznym.
Jest nim te np. napicie minia poladkowego wielkiego, kiedy siadasz
do lektury niniejszej ksiki.

105

106

Cz II: Anatomia od stp do gw

Hipertrofia lepsza ni atrofia!

Z pewnoci wiele razy zdarzy o Ci si s ysze,
jak korzystne dla Twojego organizmu s wiczenia fizyczne. Zapewne znasz te powiedzenie, e kto nie idzie naprzd, ten si cofa.
Kiedy budujesz swoj tkank miniow, nie
tylko rozwijasz musku y, ale take zdobywasz
okazj do zuycia energii zawartej w tkance
lipidowej. Przyspieszony (z racji zwikszenia
liczby miofibryli) metabolizm zmniejsza ilo jej
komrek. wiczenia aerobowe pozwalaj wic
rozbudowa minie i spali nadmiar t uszczu.
Jeeli jednak zmuszasz minie do gwa townych
i d ugich skurczw, jak np. przy podnoszeniu
ciarw, to wzrost iloci komrek (a zatem
take tempo metabolizmu) ulega jeszcze wikszemu przyspieszeniu. Doprowadzajc minie
przez kilka minut i kilka razy w tygodniu do
skurczw, w ktrych uzyskuj one poniej 75%
swojej objtoci spoczynkowej (co mniej wicej odpowiada obcieniu na tyle duemu, by
zmczy Ci po dwch, trzech powtrzeniach
wiczenia), moesz dowiadczy hipertrofii, czyli
wzrostu masy miniowej zwikszajcego si 
i szybko metabolizmu (drogie Panie, nie powinnycie obawia si takich wicze, gdy
hormony kobiece powanie utrudniaj uzyskanie masywnych bicepsw, o czym wicej w rozdziale 8.).
Jeeli prowadzisz siedzcy tryb ycia i tylko sporadycznie napinasz minie, moesz dowiadczy ich atrofii (zaniku), czyli stanu, w ktrym
objto w kien miniowych zmniejsza si,
os abiajc przy tym ogln si  mini i zdolno metaboliczn tej tkanki. Prawdopodobnie
dobrze wiesz, o czym mwi, jeli zdarzy o Ci
si nosi gips na rce lub nodze. Na szczcie
wiczenia polegajce na napinaniu mini po-

magaj odbudowa utracon si . Maj one te

inne zalety:

9 zmniejszaj prawdopodobiestwo wystpienia raka piersi, macicy, jej szyjki, jajnikw

oraz odbytu;
9 zmniejszaj prawdopodobiestwo zawa u
serca;
9 poprawiaj poziom cholesterolu;
9 ograniczaj zmczenie i depresj;
9 zmniejszaj obrzk i bl staww;
9 pomagaj utrzyma w aciw wag, obniajc prawdopodobiestwo zachorowania na
cukrzyc typu II;
9 zapobiegaj osteoporozie.

wiczenia mog by bardzo przyjemne. Jeeli nie

lubisz spdza zbyt wiele czasu w sali gimnastycznej, moesz je praktykowa na wieym
powietrzu, np.: chodzi na spacery, biega,
uprawia jogging, jedzi rowerem, gra w tenisa, pi k non lub koszykwk, p ywa albo
jedzi na nartach. Jeeli lubisz wiczy w towarzystwie, do cz do grupy ludzi czynnie uprawiajcych jakie sportowe hobby. Zapisz si
do klubu tenisowego. Zacznij taczy. Kup psa
i zbierz grup ludzi spacerujcych wsplnie ze
swoimi zwierzakami. Rb wszystko, by rozwija minie i poprawia funkcjonowanie ca ego
cia a. Moesz to robi w wolnym czasie, aby
odpry si i zredukowa poziom stresu. Jeeli
nie masz nic przeciwko wiczeniom na sali, id
na aerobik, wykonuj wiczenia w domu, ogldajc filmy instruktaowe, lub wicz jog. Prbuj
rnych dzia a i sportw, dopki nie trafisz na
co, co szczeglnie przypadnie Ci do gustu.
Trafny wybr pomoe Ci cieszy si lepszym
zdrowiem przez bardzo d ugi czas.

Rozdzia 5: Prenie muskuw

Skd si bierze tonus minia

Niezalenie od tego, co robisz, cz Twoich wkien miniowych pozostaje
zawsze napita. To lekkie napicie mini szkieletowych nosi nazw tonusu.
Bez niego Twoje ciao momentalnie wyldowaoby na pododze. Naprawd.
Gdyby cz Twoich mini nie pracowaa w danej chwili, ciao byskawicznie
mogoby zoy si pod wasnym ciarem. Aby zapobiec tej nieprzyjemnej
sytuacji, niektre z wkien miniowych pozostaj nieustannie aktywne,
umoliwiajc Ci zachowanie stosownej postawy. Dziki temu jeste w stanie
sta prosto, z podniesion gow, wcignitym brzuchem i cignitymi
opatkami.
Aby zachowa napicie, Twoje minie korzystaj z receptorw, czyli
specjalnych wkien nerwowych poczonych bezporednio z wknami
miniowymi. Centralny ukad nerwowy (mzg i rdze
krgowy) kontaktuje
si za pomoc receptorw z Twoimi miniami szkieletowymi, a one wysyaj
do niego informacje o pozycji Twojego ciaa. Dane te przetwarzane s
nastpnie przez mzg, ktry ocenia, czy konieczna jest jaka zmiana. Jeeli
tak, za porednictwem rdzenia krgowego wysya on do mini sygnay,
ktre maj odpowiednio zmieni ich napicie.

Grupy mini
Sowa takie jak unerwione, synergiczne i antagonistyczne kojarz si
raczej z psychologi lub inynieri ni anatomi, ale odnosz si one do
specyficznych grup mini. Wszystkie minie mona okreli mianem
unerwionych, gdy cz ich wkien czy si z nerwami, ktre wysyaj
impulsy pobudzajce skurcze. Niektre minie dziaaj wsplnie z innymi
(synergicznie), inne za maj dziaanie przeciwne do nich (antagonistyczne).
W kolejnej czci tego rozdziau opisz obie te grupy, a take wyjani,
dlaczego naley pracowa nad wzmacnianiem swojej muskulatury.

Praca z synergikami
Sowo synergia jest dzi naduywane w wiecie biznesu. W mojej ksice
telefonicznej znalazam caa stron powicon firmom zawierajcym je
w nazwie. Jest wrd nich Synergy Brokerage, Synergy Films, Synergy
Outdoors, Synergypaintball Enterprises (sic!) czy te Synergy Worldwide.
Co prawda, sama nazwaam swoj firm Synergy Publishing Services,
ale przynajmniej zrobiam to na dugo przed tym, jak sowo to zyskao
popularno! W rzeczywistoci jednak synergia jest terminem medycznym
oznaczajcym wspln prac. A, jak zapewne dobrze wiesz, cz narzdw
ludzkiego organizmu wsppracuje z innymi, aby osign wsplny cel.

107

108

Cz II: Anatomia od stp do gw

Niektre czci ciaa poruszane s przez cae grupy wsppracujcych ze sob
mini. W takiej sytuacji mwimy o dziaaniu synergicznym. Misie

wykonujcy wikszo pracy nosi nazw gwnego minia motorycznego,

podczas gdy muskuy pomagajce mu w niej nazywa si miniami synergicznymi.

Konflikt interesw: antagonici

Minie antagonistyczne wzgldem siebie maj dziaanie przeciwne, ale
osigaj one w ten sposb zamierzony efekt. Przykadowo, kiedy zginasz
przedrami, Twj biceps si kurczy, ale towarzyszy temu rozlunianie si
tricepsa, znajdujcego si po przeciwnej stronie ramienia. Dziaanie tych
dwch mini jest generalnie przeciwstawne, ale do zginania rki potrzebne
s oba. Kiedy j prostujesz, dziaaj one odwrotnie: biceps ulega rozlunieniu,
za triceps zaczyna si kurczy.

Umiejscawianie mini
szkieletowych w ciele
Dobrze. Teraz ju wiesz, e minie pozwalajce na poruszanie si
i utrzymanie szkieletu w caoci stanowi okoo poowy Twojego ukadu
kostno-miniowego. Ukad ten jest skorup lub karoseri Twojego
ciaa, zawierajc w swoim wntrzu wszystkie narzdy, nerwy i naczynia
krwionone. Poniej postaram si przedstawi przede wszystkim ukad kostny
oraz wyjani, jak nazywaj si poszczeglne minie.

Jak zrozumie misie

?
Anatomowie stworzyli cay system terminw sucych do opisu
poszczeglnych mini, aby kada nazwa bya przejrzysta i mwia jak
najwicej o charakterze danego minia. Pochodzi ona najczciej od funkcji,
jak peni on w organizmie. Przykadowe cechy brane pod uwag przez
anatomw znajdziesz w tabeli 5.1.
Wiele okrele
uywanych w anatomii i fizjologii wywodzi si z aciny i greki,
przez co ich analizowanie i rozkadanie na czci moe rozwin Twoj
wiedz. Na pewno pamitasz ju, e bi- oznacza dwa, tri- oznacza trzy,
a max- znaczy najwikszy. Co prawda w terminologii polskiej dominuj
terminy rodzime, ale poszerzajc wiedz na temat budowy ludzkiego ciaa,
bdziesz spotyka si z coraz wiksz iloci terminw pochodzenia obcego.
Uwierz mi. Wiem, co mwi, po tym jak musiaam si zmaga ze zginaczem
dugim palcw czy miniem skonym zewntrznym brzucha.

Rozdzia 5: Prenie muskuw

Tabela 5.1. Cechy wpywajce na nazwy mini
Cechy

Przykady

Wielko minia

Najwikszy misie poladkw nosi nazw minia poladkowego

wielkiego, za mniejszy misie umieszczony w tym rejonie nazywamy
miniem poladkowym mniejszym.

Po oenie minia

Misie potyliczno-czoowy znajduje si w przedniej czci g owy.

Kszta t minia

Misie czworoboczny grzbietu ma kszta t czworoboku.

Dzia anie minia

Prostownik palca jest miniem odpowiadajcym za prostowanie palcw.

Liczba przyczepw mini

Biceps (misie dwugowy ramienia) czy si z koci w dwch

miejscach, za triceps (misie trjgowy ramienia) w trzech.

Kierunek w kien miniowych

Misie prosty brzucha biegnie pionowo wzd u brzucha.

Nazwy mini, od gry do dou

Poniej postaram si przedstawi nazwy poszczeglnych mini. Zgodnie
z tytuem, posuwa si bd od czubka gowy do stp (tak, nawet palce stp
posiadaj wasne minie).

Patrzc od gry
Twoja gowa posiada minie odpowiedzialne za trzy podstawowe
funkcje: przeuwanie, mimik oraz ruchy szyi. Nie jestem jednak pewna,
czy do powyszych kategorii da si zaliczy np. poruszanie uchem.
Przeuwanie umoliwiaj minie uchwy, z ktrych najwikszym
i najwaniejszym jest wacz, biegncy od uku jarzmowego do uchwy.
Jak nietrudno si domyli, jego nazwa pochodzi od funkcji, ktr peni.
Jego miniem synergicznym jest posiadajcy wachlarzowaty ksztat misie
skroniowy, pomagajcy w otwieraniu i zamykaniu szczki. Jego nazwa pochodzi
od pooenia, gdy przebiega on nad koci skroniow. Na rysunku 5.2.
moesz zobaczy, jaka jest lokalizacja poszczeglnych mini gowy i szyi.
Aby si umiechn, wykrzywi czy zmarszczy brwi, musisz wykorzysta
kilka mini. Misie potyliczno-czoowy (patrz rysunek 5.2.) oraz niewielki
misie marszczcy brwi zmieniaj pooenie i kt ustawienia brwi, co umoliwia
wyraanie rnych uczu. Misie okrny oka otacza oko, umoliwiajc
zamykanie i otwieranie powiek, a take jest odpowiedzialny za kurze apki
pojawiajce si w kcikach oczu. Misie okrny ust otacza usta i zwykle
napinamy go, gdy chcemy kogo pocaowa.

109

110

Cz II: Anatomia od stp do gw

Rysunek 5.2.
Minie
g owy i szyi
rdo: LifeART, Super Anatomy 1, Lippincott Williams & Wilkins, 2002

Jeeli grasz na trbce lub podobnym instrumencie dtym, na pewno wiesz,

na czym polega dziaanie minia policzkowego. Pomaga on przytrzyma
poywienie pomidzy policzkiem a zbami, a take umoliwia Ci gwizdanie.
Czy pamitasz jeszcze, e uk jarzmowy znany jest te pod potoczn nazw
koci policzkowej? Biegn od niej rozgazione minie jarzmowe, czce si
z kcikami ust i umoliwiajce umiech. Na rysunku 5.3. znajdziesz te inne
minie ludzkiej twarzy.
Kiedy chcesz pokiwa gow, potwierdzajc co, zaprzeczajc lub wyraajc
wahanie, musisz skorzysta z mini szyi. Nale do nich dwa minie
mostkowo-obojczykowo-sutkowe umieszczone symetrycznie po jej obu stronach.
Ta duga nazwa doskonale oddaje ich pooenie, gdy przyczepione s do
mostka, obojczykw i wyrostkw sutkowatych koci skroniowej. Ich skurcz
pozwala na skierowanie gowy w d i zgicie szyi. Napicie tylko jednego
z nich sprawia, e obracamy gow na boki (w stron przeciwn ni ta,
po ktrej znajduje si napity misie
). Jeeli chcesz odchyli gow,
popatrze w niebo lub wzruszy ramionami, musisz natomiast napi
misie czworoboczny.
Misie
czworoboczny jest antagonist minia mostkowo-obojczykowosutkowego. Jak sama nazwa wskazuje, ma on ksztat zbliony do rombu.
Biegnie od podstawy czaszki do krgu lecego w pobliu garda i dodatkowo
czy si z opatkami. Jak zatem wida, oba wspomniane minie cz
Twoj gow z tuowiem, do omwienia ktrego przejdziemy za chwil.

Rozdzia 5: Prenie muskuw

Rysunek 5.3.
Minie twarzy
rdo: LifeART, Super Anatomy 1, Lippincott Williams & Wilkins, 2002

Skrty tuowia
Minie tuowia (patrz rysunek 5.4.) peni wiele wanych funkcji. Nie tylko
podtrzymuj one ca konstrukcj ciaa, ale take umoliwiaj Ci poruszanie
ko
czynami, pozwalaj na wdechy i wydechy oraz chroni narzdy wewntrzne.
Zaczn od omwienia mini biegncych po przedniej stronie ciaa (zwanych
miniami brzusznymi), a nastpnie przejd do lecych po stronie przeciwnej
(zwanych miniami grzbietowymi).
Misie piersiowy wikszy (patrz rysunek 5.5.) czy Twj tuw z ko
czyn
grn, mocujc ko ramieniow do mostka i obojczykw. Minie piersiowe
chroni take klatk piersiow, serce i puca. Ich prac atwo jest wyczu,
kiedy np. krzyujesz rce na piersiach. W klatce piersiowej znajduj si take
minie umieszczone nad i midzy ebrami. Wewntrzny misie midzyebrowy
unosi i opuszcza klatk piersiow podczas oddychania. Minie klatki piersiowej,
cho cechuj si sporymi rozmiarami, s przy tym nieco mniejsze od mini
brzucha.

111

112

Cz II: Anatomia od stp do gw

Rysunek 5.4.
Minie
tu owia i szyi,
widok z ty u
rdo: LifeART, Super Anatomy 1, Lippincott Williams & Wilkins, 2002

Minie brzucha tworz centraln cz Twojego ciaa. Im s one silniejsze,

tym bardziej gitki jest krgosup, gdy pomagaj one wprawia krgi w ruch.
Z drugiej strony, zesztywnienie krgosupa wpywa negatywnie na ich si
i elastyczno. Co wicej, minie brzucha i grzbietu cz si z grnymi
i dolnymi ko
czynami, przez co wszelkie problemy z tymi miniami mog
rzutowa na sprawno ruchu wszystkich ko
czyn.
Minie brzucha s delikatne, ale ich wkna biegn w rnych kierunkach,
co znacznie zwiksza ich si. Kiedy pisaam ten rozdzia, moja creczka
poprosia mnie o pomoc przy budowie wiey z klockw. Powiedziaam jej,
e kiedy bdzie ka kolejne warstwy klockw prostopadle do poprzednich,
caa konstrukcja stanie si bardziej wytrzymaa. Potem doszo do mnie, e
dokadnie w ten sam sposb funkcjonuje ukad mini brzucha. Jak wida,
zabawa klockami stymuluje wyobrani nie tylko dzieci, ale i dorosych.

Rozdzia 5: Prenie muskuw

Rysunek 5.5.
Minie klatki
piersiowej
i brzucha
rdo: LifeART, Super Anatomy 1, Lippincott Williams & Wilkins, 2002

W osi brzucha, w grnej warstwie mini, rozciga si misie prosty brzucha,
czc ebra i mostek z koci onow. Jego zadaniem jest zginanie krgosupa
oraz utrzymywanie prawidowej pozycji narzdw lecych w jamie brzusznej.
Inne warstwy mini brzucha pomagaj utrzymywa narzdy lece w bocznych
czciach jamy brzusznej, a take wzmacniaj tuw i zwikszaj zakres jego
ruchw. Minie skone zewntrzne brzucha cz si z omioma niszymi
ebrami i biegn w d tuowia, schodzc skonie w kierunku miednicy.
Z kolei minie skone wewntrzne brzucha le pod zewntrznym (co jest do
oczywiste, prawda?) i rozcigaj si od grzebienia koci biodrowej do niszych
eber.
Wewntrzne i zewntrzne minie skone krzyuj si, przypominajc
ksztatem liter X. cz one wszystkie koci tuowia i utrzymuj jego
ksztat. Pooony najniej misie poprzeczny brzucha biegnie poziomo,
w poprzek przedniej czci tuowia. Jego zadaniem jest wypychanie przepony
ku grze w czasie oddychania oraz pomoc w zginaniu tuowia do przodu.
Misie
ten czy si z niszymi ebrami i krgami ldwiowymi, a take
otacza grzebie
koci onowej i kres bia, czyli pas tkanki cznej cigncy
si pionowo od wyrostka mieczykowatego mostka do spojenia onowego
(pasma tkanki cznej czcej koci biodrowe).

113

114

Cz II: Anatomia od stp do gw

Minie grzbietu (patrz rysunek 5.4.) zapewniaj si, cz tuw z grnymi
i dolnymi ko
czynami, a take chroni narzdy lece w grzbietowej czci
ciaa (np. nerki). Misie naramienny czy bark z obojczykiem, opatk i koci
ramienn. Pomaga on w unoszeniu odwiedzionego ramienia (do poziomu,
patrzc od przodu lub od tyu). Misie
najszerszy grzbietu jest z kolei
szerokim miniem o ksztacie trjkta, ktry odchodzi od dolnej czci
krgosupa (krgw ldwiowych oraz piersiowych) i biegnie ukonie do
koci ramieniowej. Pozwala on na ciganie wyprostowanej rki w d oraz
na wykonywanie gestu sigania (pracuje take przy bieganiu czy pywaniu).

Rozkadanie skrzyde
Twoje ko
czyny grne, a w ich obrbie m.in. ramiona, posiadaj do duy
zakres ruchw. Jest rzecz oczywist, e rce poczone s z tuowiem.
Jednym z tych pocze
jest misie
zbaty przedni, lecy poniej pachy
i biegncy wzdu boku klatki piersiowej, aby poczy si z opatk i grnymi
ebrami. Z minia tego korzystasz, kiedy pchasz jaki przedmiot lub podnosisz
rk wyej ni do poziomu. Jego skurcze przemieszczaj opatk w przd i w ty.
Chocia minie dwugowe i trjgowe ramienia (bicepsy i tricepsy) znajduj si
w ramiennej czci ko
czyny grnej, to umoliwiaj one ruch przedramienia.
Na rysunku 5.6a. znajdziesz obraz przedniej strony rki. Prac bicepsa mona
atwo wyczu, gdy wykonasz przedramieniem ruch, taki jak przy obracaniu
pokrta. Jego nazwa nawizuje do faktu, e posiada on dwie gowy, jak
rwnie dwa miejsca przyczepu (konkretnie za czy si w dwch miejscach
z opatk), a nastpnie biegnie do koci promieniowej i okciowej. Z kolei triceps
to jedyny misie
biegncy po tylnej stronie ramienia (patrz rysunek 5.6b.)
do koci okciowej. Nazwa ta pochodzi, jak nietrudno si domyle, od faktu
posiadania trzech gw oraz miejsc przyczepu: dwch na opatce i jednego na
koci ramiennej. Ruch tricepsa mona wyczu przy pchaniu bd uderzaniu
czego pici. Poza tymi dwoma miniami w ko
czynie grnej znajduje si
te misie ramienno-promieniowy, odpowiedzialny za zginanie rki w okciu,
oraz misie grzebieniowy, pozwalajcy na obroty ramienia wok jego osi
wzdunej (jak przy odwracaniu rki grzbietem do gry i do dou).
Wrd mini doni znajduj si takie, ktre pozwalaj na poruszanie caego
nadgarstka i doni, a take takie, ktre odpowiadaj za ruch poszczeglnych
palcw. Kiedy piszesz na klawiaturze lub grasz na pianinie, uywasz zginaczy
i prostownikw palcw, ktre pozwalaj na ich podnoszenie i opuszczanie,
a take przenoszenie do innego rzdu klawiszy. Kiedy podnosisz ca do
,
korzystasz z mini nadgarstka. Zginacz promieniowy nadgarstka (przyczepiony
do koci promieniowej) oraz zginacz okciowy nadgarstka (przyczepiony do
koci okciowej) pozwalaj na wyprost doni w stron grzbietu przedramienia.
Prostownik promieniowy dugi nadgarstka (przechodzcy przez jego koci),
prostownik promieniowy krtki nadgarstka oraz prostownik okciowy nadgarstka
pozwalaj za na zginanie go w gr i w d.

Rozdzia 5: Prenie muskuw

Rysunek 5.6.
Minie koczyny grnej:
widok
z przodu (A)
i z ty u (B)
rdo: LifeART, Super Anatomy 1, Lippincott Williams & Wilkins, 2002

Noga do nogi
Twoje ko
czyny dolne, czyli nogi, cz si z poladkami, ktre z kolei
poczone s z biodrami. Na rysunku 5.7. znajdziesz cay ukad, ktry moemy
okreli mianem ko
czyny dolnej.
Misie
biodrowo-ldwiowy czy ko
czyn doln z tuowiem. Skada
si on z trzech mniejszych: minia ldwiowego wikszego (czcego udo
z krgosupem), minia ldwiowego mniejszego i minia biodrowego, czcego

Kciuk w gr!
Cech charakterystyczn wszystkich naczelnych jest kciuk, czyli palec przystosowany do
chwytania i obejmowania przedmiotw. Wiele
zwierzt posiada chwytne palce, ale tylko naczelne potrafi bra przedmioty w d onie, do czego
niezbdny jest w anie kciuk. Wyobra sobie,
e Twoje palce zronite s b on. Czy moliwe
by oby wtedy chwytanie czegokolwiek? Dlatego
w anie zwierzta takie jak psy, koty lub ptaki
trzymaj przedmioty w swoich pyskach (lub
dziobach). Naczelne, czyli ma py (cz ekokszta tne

i niecz ekokszta tne) oraz ludzie, z atwoci

potrafi jednak chwyta rne przedmioty kciukiem i innymi palcami. Mimo to, z nich wszystkich
jedynie cz owiek posiada kciuk przeciwstawny,
czyli taki, ktrym moe dotkn pozosta ych
palcw. Dziki takiemu ich u oeniu jestemy
w stanie wykonywa bardzo precyzyjne ruchy
d omi. Kiedy czysz kciuk z ma ym palcem,
d o wygina si w uk, co jest charakterystyczne wy cznie dla ludzi i wynika z relatywnie ma ej
d ugoci palcw.

115

116

Cz II: Anatomia od stp do gw

Rysunek 5.7.
Minie koczyny dolnej
rdo: LifeART, Super Anatomy 1, Lippincott Williams & Wilkins, 2002

biodro z koci udow. Oprcz nich w rejonie tym znajduje si te misie

krawiecki (spajajcy biodro z wewntrzn czci piszczeli). Ten dugi i cienki

misie
biegnie od biodra po wewntrzn cz kolana, stabilizujc ko
czyn
doln i dodajc jej siy do podtrzymywania ciaru ciaa.
Niektre minie ng pozwalaj na szeroki zakres ruchw uda. Minie
poladkw umoliwiaj wyprostowanie nogi w biodrze podczas chodzenia,
wspinaczki lub skokw. Misie poladkowy wielki (najwikszy misie
ludzkiego
ciaa, patrz rysunek 5.7.) jest antagonist minia biodrowo-ldwiowego
odpowiedzialnego za napinanie uda. Misie poladkowy redni, lecy za
wielkim, pozwala na unoszenie nogi na bok (czyli odwodzenie uda). Istnieje
te kilka mini przywodzcych (czyli umoliwiajcych powrt odwiedzionej
ko
czyny do dawnego pooenia), takich jak misie grzebieniowy i przywodziciel
dugi oraz przywodziciel wielki i misie smuky lece po wewntrznej
stronie uda.

Rozdzia 5: Prenie muskuw

Rysunek 5.8.
Minie koczyny dolnej,
widok z ty u
rdo: LifeART, Super Anatomy 1, Lippincott Williams & Wilkins, 2002

Inne minie uda pomagaj w poruszaniu doln czci ko

czyny dolnej.
Na wyprowadzanie kopni pozwalaj cztery z nich znajdujce si w przedniej
i bocznej czci uda i tworzce misie czworogowy. S to: misie prosty uda,
misie obszerny przyrodkowy, misie obszerny poredni oraz misie obszerny
boczny. Na rysunku 5.7. znajdziesz widok ko
czyny dolnej z boku, za na
rysunku 5.9. z przodu.

Skd bior si nazwy mini?

Niektre minie wyrniaj si do niezwyk ymi nazwami. Przyk adowo misie p aszczkowaty zawdzicza swoj specyficznemu kszta towi
przywodzcemu na myl p aszczk (lub w asnej
p askoci, co zreszt na jedno wychodzi).

Nazwa minia krawieckiego wzi a si std,

e odpowiada on za krzyowanie ng podczas
siedzenia. Dawniej krawiec czsto musia usi
w ten sposb na duym p acie materia u, aby
go unieruchomi podczas przycinania (kto wie,
moe dzi te si to tak robi), co da o nazw
temu konkretnemu miniowi.

117

118

Cz II: Anatomia od stp do gw

Rysunek 5.9.
Minie koczyny dolnej,
widok z przodu
rdo: LifeART, Super Anatomy 1, Lippincott Williams & Wilkins, 2002

Misie
czworogowy uda ma te swoich antagonistw, do ktrych nale:
misie dwugowy uda, misie pboniasty oraz misie pcignisty, znajdujce
si po tylnej stronie uda (patrz rysunek 5.8.) i pozwalajce na zginanie ng
i prostowanie bioder. cz si one z koci kulszow i piszczel w podudziu.
cigna czce si z tymi miniami moesz wyczu za kolanem.
Minie ydki i goleni pozwalaj rusza kostk i stop. Misie brzuchaty ydki
biegnie od koci udowej i czy si ze cignem Achillesa znajdujcym si
za pit. Napina si on wyranie, gdy stajesz na palcach. Jego antagonist jest
misie piszczelowy przedni biegncy od powierzchni piszczeli wzdu goleni,
a nastpnie czcy si z komi rdstopia od strony pity. Skurcz tego minia
mona wywoa, prbujc na niej stan. Minie strzakowe (dugi i krtki)
cign si po zewntrznej stronie podudzia i cz ko strzakow z komi
stawu skokowego, pozwalajc na ruchy stopy, natomiast prostownik dugi
palcw i zginacz dugi palcw cz ko piszczelow ze stop, umoliwiajc
zginanie i prostowanie jej palcw.

Rozdzia 5: Prenie muskuw

Patofizjologia ukadu miniowego

W kadym ukadzie ludzkiego ciaa mog pojawi si problemy i ukad
miniowy nie jest pod tym wzgldem wyjtkiem. Minie mog doznawa
skurczw, wywoujc bl i ograniczajc zakres ruchw, a cigna i wizada
mog pka, co zwykle wymaga dugiej rehabilitacji. Ponadto istniej te
choroby atakujce sam tkank miniow.

Skurcze mini
Ciko mi zliczy, ile razy przydarzay mi si takie skurcze, ale za kadym
razem byy czym bardzo nieprzyjemnym. Skurcz mini wywouje silny
bl i ogranicza zdolno poruszania si. Co prawda nie jestem nadmiernie
pobudliwa, ale nie oznacza to, e cay czas jestem spokojna i zrelaksowana.
Niestety, moje minie te zwykle bywaj napite i czasami musz za to
paci.
Kilka akapitw wczeniej opisaam misie
poladkowy wikszy i redni.
Oprcz nich istnieje te misie gruszkowaty, ktry od czasu do czasu moe
wywoywa nieprzyjemny bl dolnej czci ciaa. czy on ko kulszow
i krzyow z grn krawdzi krtarza wielkiego, znajdujcego si w grnej
czci koci udowej. Dziaanie tego minia polega na przesuwaniu uda
w paszczynie poziomej. Kiedy co si z nim stanie, skutki s bardzo
nieprzyjemne.
Skurcz minia to mimowolny skurcz wkien miniowych, ktry nastpuje
szybko i bez ostrzeenia, wywoujc zwykle bardzo silny bl. W przypadku
minia gruszkowatego jest to naprawd nie do wytrzymania, gdy, z racji
jego pooenia, skurcz wywouje dugotrway bl w krgosupie, dolnej
czci plecw, poladkach i biodrach, a czasami moe te podrani nerwy
krzyowe. Jego sia jest na tyle dua, e poruszanie si w takim stanie jest
do mocno utrudnione.
Osobicie mam najwiksze problemy z miniem gruszkowatym, ale skurcz
moe nastpi w dowolnym innym. Nie wszystkie skurcze s bardzo bolesne.
Przykadem moe by czkawka, bdca w rzeczywistoci skurczem przepony,
ktry jest denerwujcy, ale raczej nie jest bolesny. To samo dotyczy tikw
nerwowych twarzy. Z drugiej strony, powszechne skurcze mini ydki na
og bywaj do nieprzyjemne, a czasami wrcz uniemoliwiaj poruszanie si.

119

120

Cz II: Anatomia od stp do gw

Dystrofia mini
Dystrofia mini jest wrodzonym zaburzeniem chromosomalnym szkodliwie
wpywajcym na funkcjonowanie mini.
Dystrofia miniowa Duchennea (DMD) jest najpopularniejszym, cho
niejedynym, rodzajem tego zaburzenia. Jak pisaam wyej, dystrofia mini
jest dziedziczna i najczciej przechodzi z matki na syna. Dotyka ona przede
wszystkim chopcw, a jej objawy staj si widoczne przed osigniciem
trzeciego roku ycia. U osb cierpicych na dystrofi Duchennea minie
ulegaj osabieniu, skrceniu i degeneracji. W miar postpowania choroby
stopniowo zanikaj. W wieku 12 lat chorzy zwykle nie s w stanie porusza
si o wasnych siach. Zastpowanie ich tkanki miniowej cz i tuszczow
wywouje postpujce osabienie funkcji serca i puc, przez co umieraj oni
zwykle w wieku lat kilkunastu.
Miotoniczna dystrofia miniowa wystpuje zarwno u kobiet, jak i u mczyzn
i moe rozwin si w dowolnym wieku. Pocztkowo chorzy odczuwaj
ble i sztywno mini, jednak szybko zaczynaj zauwaa u siebie
problemy z przeykaniem (wynika to z faktu, e minie rozkurczaj si
wolniej ni zwykle). Pierwsze objawy obserwuje si zwykle w miniach
twarzy i szyi, a nastpnie w miniach ko
czyn. W miar postpowania
choroby coraz trudniejsze staje si obracanie gowy czy podnoszenie
przedmiotw. Stan chorych zwykle stopniowo si pogarsza, przez co w pewnym
momencie przestaj oni opuszcza ko bd zmuszeni s do poruszania si
przy pomocy wzka inwalidzkiego.