W krzyowym ogniu pyta.

Sztuka odpowiedzi na trudne pytania

Autor: Jerry Weissman Tumaczenie: Jacek Mikoajczyk ISBN: 83-246-0793-5 Tytu oryginau: In the Line of Fire: How to Handle Tough Questions...When It Counts Format: A5, stron: 248

Walcz albo zapadnij si pod ziemi! Jak wypracowa sobie city jzyk i dowcip? Jak prowadzi dyskusj jeden przeciwko wszystkim? Analiza debat prezydenckich od Billa Clintona do Georgea W. Busha Stoisz przed publicznoci i nagle z tumu pada prowokacyjne: To nieprawda. Wszyscy wiemy, e jest inaczej. Dlaczego nas oszukujesz?. To pytanie kompletnie Ci zaskakuje. Czujesz na sobie nieprzychylne spojrzenia ludzi. Wystpujesz samotnie przeciwko wszystkim. Prbujesz zebra myli. W kocu nieudolnie zaczynasz si broni. amie Ci si gos. Tracisz wiarygodno. Stajesz si nik postaci przypart do muru, zwierzyn own pod obstrzaem coraz bardziej wrogich pyta. Ju po Tobie. Taki czarny scenariusz moe zrealizowa si w przypadku kadego z nas podczas jakiegokolwiek wystpienia publicznego: konferencji, prezentacji biznesowej, rozmowy w sprawie pracy, szkolenia czy wywiadu. Co zrobisz, gdy na forum kto zada Ci miadce pytanie? Czas, aby si nad tym zastanowi i przygotowa na t okoliczno, masz wanie TERAZ, a nie potem, gdy bdzie za pno kiedy gr wezm emocje i zorientujesz si, e ju ubrano Ci w skr ofiary. Z tej ksiki dowiesz si, jak: uywa zrcznoci i refleksu w celu odparcia wrogich pyta, odpowiada pytaniem na pytanie, nawiza dobry kontakt z publicznoci i kontrolowa jej reakcje, radzi sobie z oszczerstwami i oskareniami, odpowiada ze stuprocentow pewnoci siebie, zwraca sowa atakujcych przeciwko nim.

O autorze Nota od Wydawcy Wprowadzenie. Sia kontra zrczno

Prowokacyjne pytania Sztuki walki wiadome efektywne zarzdzanie Chrzest bojowy

9 10 11
14 17 18 19

ROZDZIA 1. Kluczowa dynamika pyta i odpowiedzi

Defensywny, wymijajcy, ktliwy Zachowanie prowadzcego a odbir publicznoci

23
28 36

ROZDZIA 2. Wdraanie efektywnego zarzdzania

Zasada czarnego scenariusza Maksymalna kontrola w ramach grupy Cykl pytanie-odpowied Jak straci uwag swojej widowni w pi sekund?

41
42 42 44 47

ROZDZIA 3. W ogle nie suchae! ROZDZIA 4. Aktywne suchanie

Rzymska kolumna Subwokalizacja Suchanie wizualne cigle nie rozumiesz Jardy po zapaniu podania

49 69
73 79 80 81 83

W KRZYOWYM OGNIU PYTA

ROZDZIA 5. Ponowne zabieranie gosu

Parafraza Prowokacyjne pytania Bufor Kluczowe sowa Podwjny bufor Potga bezporedniego zwrotu Potrjna barierka bezpieczestwa

85
87 95 100 102 104 106 108

ROZDZIA 6. Odpowied na pytanie

Jakie pytanie, taka odpowied Kontrolowanie odpowiedzi Przewidywanie Zidentyfikuj uniwersalne problemy Jak radzi sobie ze szczeglnym rodzajem pyta? Pytania typu uznany za winnego Punkt B i CIOS cicie Ksajce media

119
120 122 123 124 125 132 135 136 137

ROZDZIA 7. Technika cicia w praktyce

Michael Dukakis rzut wolny i pudo Ewolucja Georgea W. Busha Synne cicia Lloyd Bentsen Synne cicia Ronald Reagan

141
142 145 158 162

ROZDZIA 8. Przygotowanie
Czego nas to uczy?

165
174

ROZDZIA 9. Sztuka wojny

Sztuka zrcznoci Sia 1992 Zrczno 1996 Zrczno i sia 2000

177
179 180 185 189

SPIS TRECI

Zrczno i sia 2004 Decydujcy wpyw debat Czego nas to uczy?

196 215 217

ROZDZIA 10. Wzr do naladowania

Pena kontrola

219
230

Podzikowania Skorowidz

235 241

ROZDZIA

(Sztuki walki zrczno)

Uniknij ataku przeciwnika, poczekaj na jego ruch, a potem natychmiast przejd do ofensywy. Hei-Ko-Kaden-Sho Hereditary Manual of the Martial Arts (Dziedziczny podrcznik sztuk walki) Yagyu Tajimanokami Munenori (1571-1647)1

Kazuni Tabata, Secret Tactics: Lessons from the Great Masters of Martial Arts, Charles E. Tuttle Co., Inc., 2003.

142

W KRZYOWYM OGNIU PYTA

cicie rwnie pod innym wzgldem przypomina sztuki walki. Przeksztaca ono na polu bitwy wymian zda z dziaania defensywnego, odpierajcego negatywn energi prowokatora, w ofensyw, dziki ktrej prowadzcy stara si wywrze na niego wpyw. Nie jest to jednak proste; wymaga od prowadzcego, by pokona naturalne instynkty. Ludzie, kiedy staj twarz w twarz z niebezpieczestwem, usiuj z jednej strony chroni samych siebie, z drugiej uciec z miejsca, w ktrym przebiega konflikt wedug klasycznego schematu reakcji walcz albo uciekaj. Wikszo prowadzcych, kiedy musi si zmierzy z prowokacyjnymi pytaniami, odpowiada albo odruchem walki zwizym stwierdzeniem defensywnym lub wymijajcym, albo starajc si zrobi unik udzielajc krtkiej efektywnej odpowiedzi i szybko przechodzc do nastpnego pytania. Utrzymanie pozycji i dodanie jednego lub dwch zda przypominajcych cicie wymaga od prowadzcego aktu niesamowicie silnej woli. Aby dobrze cina, trzeba mie ekstremalnie sprawny umys. To, e nie jest to atwe, najlepiej ilustruj przykady z dziedziny polityki, gdzie kandydaci w czasie debaty musz stan oko w oko z przeciwnikiem, czsto w obecnoci widzw lub dziennikarzy, w olepiajcym blasku reflektorw i pod czujnym spojrzeniem telewizyjnych kamer.

Michael Dukakis rzut wolny i pudo

Gubernator stanu Massachussetts Michael Dukakis swj wielki dzie, w czasie ktrego pozostawa w centrum zainteresowania mediw, przey w czasie wyborw prezydenckich w 1988 roku.

TECHNIKA CICIA W PRAKTYCE

143

Jako kandydat Demokratw dwa razy ciera si w debacie z wczesnym wiceprezydentem Georgeem H. Bushem, cigle jednak w sondaach pozostawa w tyle za nim. Pragnc wykorzysta jeszcze jedn szans, przysta na propozycj telewizji ABC, ktra w ramach serii Nightline zaprosia kandydatw do wsplnego wystpu na 13 dni przed dniem wyborw. Ekipa Busha odrzucia jednak zaproszenie, wic Dukakis, uwolniony od telewizyjnych ogranicze, wymagajcych, by kademu powicono rwn ilo czasu, oraz od koniecznoci odpierania atakw przeciwnika, mg wykona co w rodzaju znanego z piki nonej rzutu wolnego na bramk. Tymczasem w trakcie programu, kiedy prowadzcy Ted Koppel zada Dukakisowi prowokujce pytanie na temat jego kwalifikacji jako przywdcy narodu, ten odpowiedzia: Najbardziej martwi mnie, e okazao si to bardzo trudne, by powiedzie mieszkacom mojego kraju, kim tak naprawd jest Mike Dukakis. Kim jestem i czego chc. To gbokie oddanie, jakie ywi dla naszego spoeczestwa i dla ludzi w tym kraju oraz dlaczego kandyduj na prezydenta. Wie pan, byem Ludzie mwi, e jestem takim troch luzakiem. e nie mam w sobie wystarczajcej pasji i tak dalej. Ale ludzie, ktrzy mnie znaj, wiedz, jak silne s moje uczucia dla tego kraju, jak gboko jestem oddany jego przyszoci i subie publicznej. I dlaczego przez 25 lat oddawaem si tej subie. Jednak bardzo trudno jest mi to wyrazi2.

ABC News, Nightline, 25.10.1988.

144

W KRZYOWYM OGNIU PYTA

Podsumowujc odpowied stwierdzeniem: bardzo trudno jest mi to wyrazi, Michael Dukakis strzeli gola do wasnej bramki, bo skoczy negatywnie. Wyobramy sobie jednak, e gubernator stosowa si do rady mistrza Munenori i natychmiast przeszed do ofensywy, stwierdzajc: Ludzie mwi, e jestem takim troch luzakiem. e nie mam w sobie wystarczajcej pasji i tak dalej. Ale ludzie, ktrzy mnie znaj, wiedz, jak silne s moje uczucia dla tego kraju, jak gboko jestem oddany jego przyszoci i subie publicznej. I dlaczego przez 25 lat oddawaem si tej subie. I gdyby wiedzieli, jak gbokie oddanie ywi dla naszego spoeczestwie i dla ludzi w tym kraju, z pewn zagosowaliby na mnie. Zagosowaliby na mnie byoby w tym momencie ciciem Michaela Dukakisa, jego punktem B w kampanii przeciwko Georgeowi H. Bushowi. Wyobramy sobie, co by byo, gdyby George H. Bush w 1992 roku w debacie z Billem Clintonem podsumowa odpowied na pytanie Marisy Hall stwierdzeniem: Wic jeeli wybierze mnie pani na drug kadencj, zainicjuj jeszcze wicej tego typu programw. Dla Georgea H. Busha stanowioby to punkt B, a dla Marisy Hall CIOS. Osiem lat po tej debacie w wyborach prezydenckich wystartowa syn Georgea H. Busha, George W. Bush. Rwnie przed nim pojawio si wyzwanie efektywnego wykonywania ci.

TECHNIKA CICIA W PRAKTYCE

145

Ewolucja Georgea W. Busha

W czasie wyborw prezydenckich w 2000 roku notoryczne problemy wczesnego gubernatora Teksasu Georgea W. Busha z angielszczyzn stay si obiektem artw mediw i niekoczcym si temat dowcipw komikw. Problem ten objawi si w penej krasie w czasie ostatniej z trzech debat z wczesnym wiceprezydentem Alem Goreem, 17 padziernika 2000 roku na Washington University w St. Louis. Debata przebiegaa wedug otwartej formuy (takiej samej jak ta, przy ktrej ojciec Georgea W. Busha spoglda na zegarek i straci grunt pod nogami po pytaniu Marisy Hall). W myl zasad formatu, zwykli obywatele mogli bezporednio zadawa pytania kandydatom. (Wykluczono moliwo zadawania uzupeniajcych pyta; wida syn wycign nauk z bdu ojca). Pewna moda kobieta, Lisa Kee, zapytaa: W jaki sposb paskie propozycje podatkowe dotkn mnie, 34-letniej osoby z klasy redniej, bez nikogo na utrzymaniu? Gubernator George W. Bush odpowiedzia: Wedug mojego planu zyska pani ulgi podatkowe. Nie bd one wymierzone ani w pani, ani przeciw pani. Kady, kto paci podatki, dostanie ulg. Jeeli opiekuje si pani w domu kim starszym, zwolnienie z podatku bdzie wiksze. jeeli opiekuje si pani w domu kim starszym! W swojej odpowiedzi Bush zignorowa fakt, i moda kobieta wyranie stwierdzia, e nie ma nikogo na utrzymaniu. Gubernator, niemal bez chwili przerwy na oddech, kontynuowa:

146

W KRZYOWYM OGNIU PYTA

Uwaam te, e powinna pani myle nie tylko o tym, co teraz, bo co w takim razie z systemem Medicare? Medicare! Tym razem, mwic o rzdowym programie opieki medycznej dla osb starszych, Bush kompletnie zignorowa fakt, e kobiecie zostao jeszcze a 31 lat do czasu, kiedy zostanie nim objta. Dostanie pani plan, ktry bdzie zawiera recepty na lekarstwa, plan, ktry da pani rne moliwoci wyboru. Myl bowiem, i ludzie wiedz, e dzisiaj program Medicare jest jest jest wany, ale e nie nada za najnowszymi osigniciami medycyny. Jeeli jest pani na Medicare, podlega pani Medicare, nie moe pani wybra najnowszych metod. Jest tak, jakby czas stan w miejscu, pod wieloma wzgldami. Dlatego stworz nowoczesny system Medicare, ktry bdzie dziaa tak, e to pani bdziemy ufa, zostawia rne decyzje. Rozwleka odpowied gubernatora trwaa dalej, stara si w niej zawrze antidotum na wszystko: Bdzie pani ya na wiecie, w ktrym zapanuje pokj. Zapanuje pokj, poniewa bdziemy mieli bardziej wyrazist rozsdn polityk zagraniczn, opart na silnej armii i misji, ktrej celem bdzie pomoc naszym przyjacioom; misji, w ktrej nie bdziemy si starali zrobi wszystkiego dla wszystkich na caym wiecie. Rozsdne uycie siy militarnej pozwoli zachowa na wiecie pokj.

TECHNIKA CICIA W PRAKTYCE

147

Gubernator brn dalej i dalej coraz dalej od pytania o propozycje podatkowe. Bdzie pani ya na wiecie, ktry bdzie, miejmy nadziej, lepiej wyksztacony, bdzie wic mniej prawdopodobne, e kto w okolicy na pani napadnie. Widzi pani, jeeli dzieci s wyksztacone, ogromnie zwiksza si prawdopodobiestwo, e s pene nadziei i optymizmu. Bdzie pani ya na wicie, ktry pasuje do mojej filozofii; wie pani, im cisza praca jeeli ciej pracujesz, na wicej ci sta. To bardzo amerykaskie. Gubernator nie powinien rzdzi tward rk. Tak rzdz ci z rzdu federalnego. Wycignie do pani raczej pomocn do. Kiedy Bush koczy wypowied, wreszcie zaj si rzymsk kolumn pytania Lisy Kee swoimi propozycjami podatkowymi. A ulgi podatkowe w propozycjach, ktre wanie opisaem Dopiero teraz wymierzy CIOS 34-letniej samotnej kobiecie bez nikogo na utrzymaniu. stan si wanie t dobr, pomocn doni3. stan si wanie t dobr, pomocn doni. Energia CIOSU Busha posza w cay zawiy wywd i pod koniec zdya wygasn. Co gorsza, swoje sowa gubernator wypowiada bez cienia przekonania.

http://www.debates.org/pages/trans2000c.html.

148

W KRZYOWYM OGNIU PYTA

W tym pdzie ku ciciu, poprzez system opieki spoecznej, wiatowy pokj, edukacj, siln armi, wasn filozofi polityczn i polityk rzdu, George W. Bush zaledwie przelizgn si po pytaniu Lisy Kee na temat propozycji podatkowych, mglicie jedynie nawizujc do nich na pocztku wypowiedzi: Wedug mojego planu zyska pani ulgi podatkowe. Nie bd one wymierzone ani w pani, ani przeciw pani. Kady, kto paci podatki, dostanie ulg. Jeeli opiekuje si pani w domu kim starszym, zwolnienie z podatku wzronie. Rwnie nieostry by w czci kocowej: A ulgi podatkowe w propozycjach, ktre wanie opisaem, stan si wanie t dobr, pomocn doni. Zagmatwana wypowied na wyranie niezwizane z zagadnieniem tematy, wcinita pomidzy pocztkowe i kocowe sowa, wygldaa na wysoce wymijajc. W rezultacie, kiedy Bush dotar wreszcie do koca wywodu, jego CIOS okaza si pudem zarwno jeli chodzi o dotarcie do odbiorcy, jak i uchwycenie istoty rzeczy. Powinno Ci to nauczy, e prowadzcy czy wykadowca musi sobie zapracowa na prawo do cicia, odpowiadajc najpierw na pytanie. Potem dopiero potem Prowadzcy czy wykadowca moesz zastosowa cicie, ktre w tym sobie zapracowa na prawo momencie wypynie wprost i w odpodo cicia, odpowiadajc najpierw na pytanie. wiedni sposb z odpowiedzi. Dyrektor pocztkujcej firmy, zapytany przez potencjalnego inwestora, niepokojcego si o zdolno spki do stawienia czoa

TECHNIKA CICIA W PRAKTYCE

149

wikszym, zakorzenionym na rynku konkurentom, powinien wic najpierw udzieli odpowiedzi, opisujc strategi konkurencyjnoci swojej firmy, a dopiero potem podsumowa wypowied ciciem: Jestemy pewni, e nie tylko moemy skutecznie konkurowa na rynku, ale i odnosi na nim ogromne sukcesy. To cicie poprzez punkt B, ktre w bezporedni sposb odpiera czajce si w pytaniu zarzuty. Handlowiec zapytany przez potencjalnego klienta o wysok cen produktu powinien najpierw odpowiedzie, przedstawiajc peen koszt udziau w przedsiwziciu, a potem dopiero podsumowa ciciem: W duszej perspektywie bdzie to pana kosztowao o wiele mniej. To cicie poprzez CIOS. Szef marketingu, zapytany przez jednego z czonkw zarzdu o to, dlaczego da wikszych wydatkw w momencie, kiedy redukuje si koszty, powinien najpierw odpowiedzie, analizujc wyniki poprzedniej kampanii reklamowej, a potem podsumowa ciciem: Reklamy w efekcie generuj wiksze wpywy. cicie poprzez CIOS. cicie suy jako pozytywne Yang, odpierajce negatywne Yin zawarte w najtrudniejszych pytaniach. Jeeli w pytaniu zostae oskarony o to, e jeste zbyt drogi, zbyt tani, zbyt may, zbyt duy, zbyt wolny, zbyt szybki, zbyt lekki, zbyt ciki, zbyt wski, zbyt szeroki, zbyt jakikolwiek moesz odeprze zarzut wanie za pomoc cicia. Pamitaj jednak, e najpierw musisz zneutralizowa to, co negatywne, uywajc bufora, oraz dostarczy waciwej odpowiedzi bezporednio zwizanej z rzymsk kolumn danego pytania. Jeeli to moliwe, dostarcz rwnie dowodw na

150

W KRZYOWYM OGNIU PYTA

poparcie swojego stanowiska. Dopiero od tego momentu moesz do woli uywa ci. Pomimo niezbyt fortunnego zachowania w prezydenckiej debacie z 2000 roku, George W. Bush obj urzd na pierwsz kadencj. Jego doradcy doszli jednak do wniosku, e powinien zachowywa si w bardziej prezydencki sposb, zabrali si wic do rnego rodzaju poprawek w jego wizerunku. Rezultaty tych wysikw stay si widoczne ju niecay rok po objciu przez Busha prezydentury, kiedy 15 listopada 2001 roku zwoa konferencj prasow w szkole redniej w swojej rodzinnej miejscowoci Crawford w Teksasie. W odpowiedzi na pytanie dotyczce relacji USA ze Zwizkiem Radzieckim prezydent stwierdzi: Wierz z caego serca, e relacje USA ze Zwizkiem Radzieckim s jednymi z najwaniejszych, jakie nasz kraj moe utrzymywa. Rzymsk kolumn w tym pytaniu byy relacje USA ze Zwizkiem Radzieckim, odpowied prezydenta bezporednio i natychmiast nawizywaa wic do nich jakie pytanie, taka odpowied. Nastpnie, po udzieleniu odpowiedzi, Bush powiedzia: I im silniejsze s te relacje Powtarzajc kluczowe sowo, relacje, stworzy most ku dalszej wypowiedzi: tym bardziej prawdopodobne, e na wiecie bdzie panowa pokj.

TECHNIKA CICIA W PRAKTYCE

151

Tym bardziej prawdopodobne, e na wiecie bdzie panowa pokj CIOS, w ktrym zawieray si korzyci dla wiata. cicie. Nastpnie, powtarzajc sowa: tym bardziej prawdopodobne, prezydent kontynuowa wtek: Tym bardziej prawdopodobne, e bdziemy w stanie osign wsplny cel, ktrym jest pokonanie wyznawcw za! Wsplny cel to synonim punku B; punkt B jest synonimem cicia. ktrzy usiuj sterroryzowa takie rzdy jak amerykaski czy rosyjski. Musimy pokona to zo Musimy pokona to zo to powtrzenie punktu B i kolejne cicie. Poniewa Bush przemawia w szkole, musia zaprezentowa dzieciom rwnie przycigajcy ich uwag CIOS: ebycie wszyscy mogli dorasta w wiecie, ktrym rzdz pokj i dobrobyt4. Prezydent nadal jednak pracowa nad sob. Po dowiadczeniach zwizanych z otrzewiajcymi wydarzeniami z 11 wrzenia, spadkiem w gospodarce i wojn w Iraku, postanowi ubiega si o kolejn kadencj. 16 maja 2003 roku, w dzie oficjalnego ogoszenia decyzji o kandydowaniu, zwoa krtk konferencj prasow na trawniku przed Biaym Domem (rysunek 7.1).

http://www.whitehouse.gov/news/releases/2001/11/20011115-4.html.

152

W KRZYOWYM OGNIU PYTA

Rysunek 7.1. George W. Bush na zwoanej przez siebie konferencji prasowej

W odpowiedzi na pytanie dziennikarza o szanse na reelekcj, Bush stwierdzi: To Amerykanie zadecyduj, czy zasuguj na kolejn kadencj, czy nie. Zrczna odpowied prezydenta nawizywaa bezporednio do pytania i zdobya mu prawo do wystpienia z wasnym komunikatem, ze ciciem: Tymczasem skupiam uwag na znajdowaniu pomaganiu ludziom w znalezieniu pracy. Pomaganiu ludziom w znalezieniu pracy CIOS, przycigajcy uwag elektoratu natychmiast po udzieleniu odpowiedzi, klasyczne cicie.

TECHNIKA CICIA W PRAKTYCE

153

I tym si przez jaki czas bd zajmowa. Chciabym, eby nasza gospodarka bya zdrowa i silna, tak by Amerykanie, ktrzy szukaj pracy, mogli j znale. Kolejny CIOS przycigajcy uwag elektoratu kolejne cicie. Mamy rwnie wiele do zrobienia na froncie bezpieczestwa. Nastpne cicie, tym razem suce wzmocnieniu roli Busha jako prezydenta czasw wojny, jego punkt B. Jak celnie zauway John, jest to wana kwestia musimy przekona wiele krajw na caym wiecie, e wojna z terroryzmem trwa nadal. Na pocztku XXI wieku, w pocztkowych latach XXI wieku, nikt nie moe pozostawa w stanie bogiego samozadowolenia tak dugo, jak Al-Kaida wykonuje kolejne posunicia. Mwiem ju naszemu narodowi, e postawilimy przed obliczem sprawiedliwoci poow siatki Al-Kaidy agentw, wanych agentw. Ale druga poowa cigle stpa po Ziemi.. I wyapiemy ich, jednego za drugim5. Wyapiemy ich, jednego za drugim potwierdzenie punktu B, podkrelone brzmic w gosie determinacj i wyrazem twarzy. W podsumowaniu prezydent Bush wygosi dwa mocne punkty B i zada dwa wyrane CIOSY ju po udzieleniu odpowiedzi. Chocia punkty B i CIOSY nie wynikay bezporednio z rzymskiej kolumny, ktr stanowio tutaj pytanie o kandydowanie
5

http://www.whitehouse.gov/news/releases/2003/05/20030516-15.html.

154

W KRZYOWYM OGNIU PYTA

prezydenta w wyborach, fakt, e dostarczy ju odpowiedzi, pozwoli mu przedstawi wasny program, wykona cicie. Do czasu, kiedy nadszed czas na kampani o reelekcj w 2004 roku, George W. Bush sta si jeszcze wikszym specjalist od efektownych ci. W jej trakcie zdoby sobie szacunek jako osoba, ktra twardo trzyma si goszonych przez siebie opinii. W tym samym czasie czsto atakowa przeciwnika za cige zmiany stanowiska. John F. Kerry mocno wic sobie zaszkodzi, nie potrafic jasno okreli swojej polityki. Przez prawie ca kampani programowi senatora brakowao punktu centralnego. Kerry by niekonsekwentny. Cign si te za nim przykry ogon wypowiedzi, jakiej udzieli, gdy pewien krzykacz na jednym z przystankw kampanii w Zachodniej Wirginii zada od niego wyjanienia, dlaczego najpierw gosowa za inwazj na Irak, a potem przeciw przyznaniu odpowiednich rodkw na operacje wojskowe. Senator odpowiedzia: Tak naprawd, to zagosowaem za 87 miliardami, zanim zagosowaem przeciw. Bush rzuci si na to owiadczenie i szydzi z niego przy kadej okazji. Prezydent nie opar si jednak wycznie na negatywnych atakach. Rwnoway je wieloma pozytywnymi ciciami, zaczerpnitymi z wasnego programu. Wida to wyranie w przemwieniach, jakie wygasza w czasie ostatniego etapu kampanii. Dziki wyszukiwarce na stronie Biaego Domu (http://www.whitehouse.gov) mona stwierdzi, e kry wok kilku kluczowych tematw, powtarzajc je niczym mantr:

TECHNIKA CICIA W PRAKTYCE

155

n n

Wolno ju maszeruje (Freedom is on the march), Im bezpieczniejsza Ameryka, tym silniejsza (A safer America, a stronger America), Zwyciymy (We will prevail), Ciy na nas moralna odpowiedzialno (We have a moral responsibility).

n n

Pierwsze trzy slogany odnosz si do kontrowersyjnej wojny w Iraku. Mimo e badania opinii publicznej wyraay powszechne niezadowolenie z powodu tej operacji, a w mediach niemal co dzie pojawiay si opisy przeraajcych wydarze z regionu, prezydent upiera si przy swoim i z zaciciem broni wczeniejszych decyzji. W trakcie przemwie, wiecw, wywiadw i konferencji prasowych po wielokro wygasza i potwierdza swoje przekonania, uywajc do tego techniki cicia. Szczytow forma jako mistrz efektywnego cicia osign pod koniec kampanii, w czasie trzeciej i ostatniej debaty z Johnem F. Kerrym, z ktrej wiksz liczb fragmentw odnajdziesz w rozdziale 9., Sztuka wojny. Odpowiadajc na przedostatnie pytanie, George W. Bush wykorzysta moliwo zarwno potwierdzenia swojego punktu B, jak i pogrenia rywala. Mj przeciwnik cigle wymienia Johna McCaina6 i ciesz si, e to robi. John McCain jest za mn, za prezydentem, poniewa rozumie, e mj pogld na temat zwalczania terroru
6

Senator republikaski, rywal Busha w walce o partyjn nominacj na kandydata na prezydenta. Kerry zaproponowa mu ubieganie si o stanowisko wiceprezydenta i McCain powanie rozwaa przyjcie tej propozycji przyp. tum.

156

W KRZYOWYM OGNIU PYTA

jest suszny i e mj plan prowadzi do odniesienia w Iraku sukcesu. Plan mojego przeciwnika zakada wycofanie si i porak. Mj plan prowadzi do odniesienia w Iraku sukcesu. Plan mojego przeciwnika zakada wycofanie si i porak. W tym jednym krtkim owiadczeniu George Bush faktycznie zwile podsumowa ca kampani 2004 roku: prezydent trwa niezomnie przy swoich przekonaniach, podczas gdy jego przeciwnik wci si waha. Kwestia wojny w Iraku miaa ogromne znaczenie dla kampanii, jednak czwarte z przytoczonych zda, traktujce o moralnej odpowiedzialnoci, ostatecznie okazao si jeszcze bardziej istotne. Wycelowane w wsk konserwatywn grup wspierajc Busha, znan jako jego baz, haso moralnej odpowiedzialnoci odbio si w kraju szerokim echem, poniewa poruszao bardzo wane wtki patriotyzmu, rodziny i religii; co wicej, definiowao rwnie stanowisko prezydenta w odniesieniu do innych powanych kontrowersyjnych zagadnie maestw homoseksualnych, aborcji i bada nad komrkami macierzystymi. Podczas gdy elektorat jako cao skupia si wok o wiele bardziej istotnych kwestii terroryzmu, podatkw, miejsc pracy, suby zdrowia, opieki spoecznej w ostatecznym rozrachunku odpowiedzialno moralna zaja w umysach wyborcw pierwsze miejsce. Zgodnie z ostatnimi, pochodzcymi z dnia wyborw sondaami, kiedy respondentw proszono o wskazanie jednej kwestii, ktra miaa dla nich najwiksze znaczenie przy podejmowaniu decyzji o poparciu danego kandydata, pierwsze miejsce,

TECHNIKA CICIA W PRAKTYCE

157

z 22% wynikiem, zajy wartoci moralne, wyprzedzajc gospodark (20%), terroryzm (19%) i wojn w Iraku (25%)7. Jeszcze bardziej znamienny by inny sonda z dnia wyborw, przeprowadzony w dwch stanach, w ktrych toczya si najbardziej zacita walka i w ktrych szala zwycistwa do koca nie bya w stanie si przechyli na ktrkolwiek ze stron na Florydzie i w Ohio. Okazao si, e mniej wicej 8 na 10 osb, ktre gosoway na Busha na Florydzie i w Ohio, twierdzio, e wartoci moralne miay dla ich decyzji kluczowe znaczenie8. Floryda, ze swoimi 27 gosami elektorskimi, i Ohio, z 20 gosami, poszy za Bushem, ktry zyska ostatecznie 286 gosw elektorskich przeciw 252 Kerryego, przy czym do zwycistwa potrzebne byy 272 gosy. Wygraa technika cicia. Konsekwentny a do blu, prezydent dwa miesice pniej rozpocz drug kadencj przemow inauguracyjn, w ktrej sowa wolno w cigu 20 minut uy 27 razy. W rozdziale 9., w omwieniu prezydenckich debat, znajdziesz wicej przykadw na to, jak prezydent Bush i senator Kerry uywali techniki cicia oraz jak stosowali kilka innych metod niezbdnych w sytuacji krzyowego ognia pyta. Ten rozdzia podsumujmy jednak dwoma innymi debatami, zawierajcymi przykady klasycznego uycia techniki cicia.
7

Associated Press, Election Reinforces U.S. Religious Divide, New York Times, 05.11.2004. Copyright 2003 by Associated Press. Wszelkie prawa zastrzeone. Dystrybuowane przez Valeo IP. Bush Drives a Wedge Through the Electorate, Financial Times, 04.11.2004. Wykorzystano za zgod Financial Times. Copyright 2004 by The Financial Times.

158

W KRZYOWYM OGNIU PYTA

Synne cicia Lloyd Bentsen

W wyborach prezydenckich w 1988 roku, w ktrych George H. Bush, ojciec Georgea W. Busha, startowa przeciwko Michaelowi Dukakisowi, debatowali rwnie ich kandydaci na wiceprezydenta, Dan Quayle, senator z Indiany, i Lloyd Bentsen, senator z Teksasu. Format ich pojedynku zakada odpowiedzi na pytania zadawane przez zesp dziennikarzy. Kiedy kandydaci spotkali si 5 padziernika 1988 roku w Omaha Civic Auditorium, senator Quayle walczy cigle z pitnem modego wieku oraz braku dowiadczenia, i dziennikarze, jak to dziennikarze, ruszyli do szturmu na ten saby punkt. Jako pierwszy problem niedojrzaoci Quaylea poruszya Judy Woodruff z Public Broadcasting Service. Potem paeczk przej Brit Hume z ABC NEWS, zadajc dwa pytania na ten temat, wreszcie, kiedy nadesza jego kolej, to samo zrobi Tom Brokaw z NBC NEWS: Senatorze Quayle, nie chodzi mi o to, eby podbija bbenek w momencie, gdy jest ju waciwie pusty. Chciabym jednak pody za pytaniem Brita Humea, na ktre odpowiedzia pan, e to sytuacja czysto hipotetyczna. Owszem, ma pan racj, ale powodem, dla ktrego wszyscy jestemy tutaj dzisiaj, nie jest to, e kandyduje pan tylko na wiceprezydenta Publiczno na widowni, czujc gsto atmosfery wywoan uczepieniem si dziennikarzy tego bardzo istotnego zagadnienia, zacza bi brawo. Po chwili Brokaw kontynuowa:

TECHNIKA CICIA W PRAKTYCE

159

i jeeli przytacza pan dowiadczenie, jakie zdoby pan dziki pracy w Kongresie, z pewnoci musi pan mie w gowie rwnie jaki plan na wypadek, gdyby zdarzyo si panu zosta prezydentem Stanw Zjednoczonych, tak jak si zdarzyo wielu wiceprezydentom w cigu ostatnich mniej wicej 25 lat. Z lekk irytacj w gosie Quayle odpowiedzia na prowokacyjne pytanie Brokawa: Prosz mi pozwoli odpowiedzie na to pytanie jeszcze raz. Myl, e zadano je ju dzisiaj po raz czwarty. Brokaw przerwa mu, podnoszc trzy palce. Po raz trzeci. Brokaw by w bdzie. To by czwarty raz, jednak zdenerwowany Quayle przyj jego poprawk. Po raz trzeci I sprbuj jeszcze raz na nie odpowiedzie, tak jasno, jak potrafi, poniewa pytanie, ktre pan zada, dotyczy tego, jakie kwalifikacje ma Dan Quayle, by by prezydentem Brokaw pokrci gow. Jego pytanie nie dotyczyo tego. Quayle zauway negatywn reakcj Brokawa i sprbowa przeformuowa pytanie: jakie ja mam kwalifikacje Jednak Brokaw nadal krci gow. eby podkreli swoje niezadowolenie, odchyli si w krzele i skrzyowa ramiona. Przypomnij

160

W KRZYOWYM OGNIU PYTA

sobie z rozdziau 5., Ponowne zabieranie gosu, e fizyczna reakcja suchaczy na to, czy prowadzcy usysza pytanie, jest u wszystkich ludzi nawet u tak wytrawnych dziennikarzy jak Tom Brokaw cakowicie mimowolna. Nagle Quayle zrozumia, e rzymsk kolumn pytania by jego plan, a nie kwalifikacje. W jego oczach pojawi si bysk, gos nabra pewnoci siebie i senator stwierdzi: oraz co zrobibym w tej sytuacji. Quayle wreszcie wyrazi to w odpowiedni sposb i Brokaw skin gow z aprobat. Quayle przez jak minut kontynuowa, przedstawiajc pokrtce, co by zrobi w takiej sytuacji, po czym podsumowa pytanie ciciem odnoszcym si do jego kwalifikacji. To nie jest tylko kwestia wieku; to kwestia osigni, dowiadczenia. Mam daleko wicej dowiadczenia ni wielu innych, ktrzy ubiegali si w tym kraju o urzd wiceprezydenta. Mam dokadnie takie dowiadczenie w Kongresie, jak Jack Kennedy, kiedy kandydowa na prezydenta. Bd przygotowany na to, by radzi sobie z ludmi z rzdu Busha, gdyby tego rodzaju nieszczliwe wydarzenie kiedykolwiek miao miejsce. W czasie odpowiedzi Quaylea kamera telewizyjna przesza ze zblienia jego twarzy do szerokiego ujcia, obejmujcego rwnie Lloyda Bentsena, ktry z niedowierzaniem podnis brwi (rysunek. 7.2).

TECHNIKA CICIA W PRAKTYCE

161

Rysunek 7.2. Reakcja senatora Lloyda Bentsena na wypowied Dana Quaylea

W tym momencie Judy Woodruff przekazaa gos senatorowi Bentsenowi, ktry rozpocz swoj wypowied od cicia. Senatorze, pracowaem z Jackiem Kennedym, znaem Jacka Kennedyego, Jack Kennedy by moim przyjacielem. Senatorze, nie jest pan Jackiem Kennedym9. cicie Lloyda Bentsena byo mocne i przeszo do historii, jednak jeszcze mocniejsze i jeszcze bardziej znane jest kolejne.

http://debates.org/pages/trans88c.html.

162

W KRZYOWYM OGNIU PYTA

Synne cicia Ronald Reagan

28 padziernika 1984 roku wczesny prezydent Ronald Reagan spotka si w Miejskiej Sali Konferencyjnej w Kansas City z senatorem Walterem Mondale z Minnesoty w prezydenckiej debacie przebiegajcej wedug zasad podobnych jak w pojedynku Quaylea z Bentsenem kandydaci odpowiadali na pytania zespou dziennikarzy. W czasie debaty Henry Trewhitt, komentator spraw midzynarodowych The Baltimore Sun, zapyta prezydenta: Ju teraz jest pan najstarszym prezydentem w historii Stanw Zjednoczonych i niektre osoby z paskiej ekipy ujawniy, e po ostatnim spotkaniu z panem Mondale by pan zmczony. Przypominam sobie, e prezydent Kennedy w czasie kryzysu kubaskiego caymi dniami by na nogach i spa bardzo nieduo. Czy w paskiej gowie nie koacze si myl, e w tego rodzaju okolicznociach nie byby pan w stanie funkcjonowa? Ronald Reagan, zasuenie syncy jako Wielki Rozmwca, odpowiedzia natychmiast krtkim, zoonym zaledwie z trzech sw stwierdzeniem: Nie, w ogle. Po czym natychmiast przeszed do ofensywy, wykonujc najzrczniejsze polityczne cicie wszechczasw: I, panie Trewhitt, chciabym, eby pan rwnie zrozumia, e nie czyni z wieku tematu tej kampanii. Nie mam zamiaru wykorzystywa dla celw politycznych modoci i braku dowiadczenia mojego przeciwnika10.
10

Zapis debaty materiay CNN.

TECHNIKA CICIA W PRAKTYCE

163

Nawet jego przeciwnik, senator Mondale, zrozumia, e stoi przed prawdziwym mistrzem tej gry i wybuchn miechem razem ze wszystkimi na widowni (rysunek 7.3).

Rysunek 7.3. Ronald Reagan wykonuje mistrzowskie cicie w stron Waltera Mondalea

cicie Ronalda Reagana i bufory kluczowych sw Colina Powella to przykady wirtuozerskiego uycia tych technik. adnej z tych umiejtnoci nie nabiera si atwo; kada z nich jest dla nas antyintuicyjna, przeciwna naturalnej skonnoci osb nastawionych na wyniki do przeskakiwania bezporednio do odpowiedzi i do parcia pniej naprzd. Nauka kadej z nich wymaga wysiku. Potrzebna jest do tego dyscyplina, kolejna z najwaniejszych umiejtnoci rodem ze sztuk walki i temat nastpnego rozdziau.