Zeszyty Naukowe UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO w SIEDLCACH Nr 89 Seria: Administracja i Zarz dzanie 2011

dr Regina Demjaniuk Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach

Priorytety pa stw czonkowskich i ukady regionalne w ramach Wsplnoty Niepodlegych Pa stw Priorities of membership states and regional arrangements in frames of the Commonwealth of Independent States
Streszczenie: Upadek ZSRR w 1991 roku spowodowa dezintegracj systemu polityczno-gospodarczego, ktry powsta w latach 20. ubiegego wieku. Prawie siedemdziesi cioletni okres funkcjonowania pa stwa zwi zkowego mia zasadniczy wpyw na struktur gospodarek republik wchodz cych w jego skad. Rozwin si ukad silnych wspzale no ci gospodarczych. Dlatego upadek ZSRR stanowi dla mniejszych republik powa ny problem w stworzeniu podstaw gospodarki narodowej. Ka da z nich d ya do umocnienia swojej pa stwowo ci pod wzgl dem politycznym, ale przede wszystkim gospodarczym. Powoana w roku 1991 Wsplnota Niepodlegych Pa stw miaa by organizacj wsppracy wszystkich pa stw postradzieckich. Jednak r nice interesw i poszukiwania wasnego miejsca w globalnym ukadzie politycznogospodarczym zasadniczo zweryfikoway pierwotne zao enia reintegracji w ramach Wsplnoty Niepodlegych Pa stw. W praktyce, po dwudziestu latach funkcjonowania, w WNP powstao wiele mniejszych organizacji grupuj cych po kilka krajw, ktre cz si wok wsplnych celw. Ambitne plany utworzenia wsplnego rynku w WNP byy odkadane i obecnie wydaj si nierealne. Natomiast realny post p (cho te skromniejszy ni wzajemne ustalenia) zosta osi gni ty w budowaniu Zwi zku Biaorusi i Rosji. Przed WNP ostro powstaje pytanie o roli i miejscu ugrupowania regionalnego w gospodarce globalnej. Podniesienie poziomu rozwoju gospodarek narodowych, konkurencyjno ci caej Wsplnoty staje nie mniej wa n kwesti do rozstrzygni cia. Wsplnota Niepodlegych Pa stw obejmuje 16,4% wiatowego terytorium, ktre zamieszkuje 4,4% populacji globu. Na kraje WNP przypada 20% wiatowych zasobw ropy naftowej, 40% gazu ziemnego, 25% w gla, 10% produkcji energii elektrycznej, 25% wiatowych zasobw lenych, okoo 11% wiatowych odnawianych zasobw wodnych, 13% ziemi ornych. W 2007 roku w krajach WNP wyprodukowano 3,1% wiatowego PKB, eksport dbr z pa stw WNP wynosi 1 3,6% eksportu wiatowego . Abstract: The fall of ZSRR in 1991 year caused the disintegration of polity-economic system, which was found in 20. years last century. Almost seventy year of function of union state had on structure of economies of republics of the principle influence entering in his composition. The arrangement of strong economic correlations was developed. Therefore the fall of ZSRR made up for smaller republics serious problem in creation of bases' of national economy. Every of them aimed to consolidation her State under political regard, but first of all economic. Found in year 1991 the Commonwealth of Independent States (CIS) had to be the organization of co-operation all post-soviet states. However the differences of interests and search in global polity - economic arrangement the own place the first foundations of re - integration verified in frames of CIS fundamentally. In practice, after twenty years, many smaller organizations in CIS
1

2020

: http://cis.minsk.by/page.php?id=18764

164

R. Demjaniuk

were found and assembling after several countries which join around common aims. The ambitious plans creation of common market in CIS they be put aside and seem unreal now. However real progress (though more also modest than mutual settlements) was reached in building the union between Belarus and Russian. The question about role and place of this regional formation arisen in global economy. The elevation the level of development of national economies, competitiveness of CIS stands up with next important matter to decision. It the Commonwealth of Independent States hugs 16,4% the world territory which lives 4,4% the population of globe. It on countries of CIS falls 20% world supplies of petroleum, 40% earth gas, 25% carbon, 10% production of electrical energy, 25% world forest supplies, about 11% world renewed water supplies, 13% the ground arable. In 2007 year in CIS countries was produced 3,1% the world PKB, export of goods with states of CIS was stay 3,6% world export.

Wprowadzenie Powoana w grudniu 1991 roku Wsplnota Niepodlegych Pa stw miaa by struktur chroni c mas spadkow po ZSRR i zarazem sposobem na poszukiwanie nowej adekwatnej formuy organizacji tej przestrzeni. Wsplnota Niepodlegych Pa stw WNP ( ) to zwi zek gospodarczo-polityczno-wojskowy Rosji i pocz tkowo 10 byych republik zwi zkowych ZSRR. By on zbli ony do formuy konfederacji. W dniu 8 grudnia 1991 roku na spotkaniu w Puszczy Biaowieskiej prezydent Rosji B. Jelcyn, prezydent Ukrainy L. Krawczuk i przewodnicz cy Rady Najwy szej Biaorusi S. Szuszkiewicz podpisali umow o rozwi zaniu ZSRR i utworzeniu WNP2. Porozumienie miao charakter otwarty dla wszystkich pa stw czonkw ZSRR, a tak e dla innych pa stw. Podpisanie formalnego ukadu o powoaniu WNP nast pio w Ama Acie 21 grudnia 1991 roku, sygnowali go przywdcy 11 republik. Na spotkaniu przywdcw Wsplnoty w Mi sku 30 grudnia 1991 roku oficjalnie ogoszono ostateczn likwidacj ZSRR i wszelkich postfederacyjnych struktur. Oznajmiono zarazem o wyborze stolicy Biaorusi Mi ska na siedzib staego Sekretariatu WNP. Podpisania ukadu odmwia Gruzja. Jednak pod wpywem dugotrwaego nacisku z zewn trz, 22 pa dziernika 1993 prezydent Gruzji E. Szewardnadze podpisa dokument o przyst pieniu Gruzji do Wsplnoty3. Od pocz tku udzia poszczeglnych republik w WNP podyktowany by r nymi celami i interesami. Problem ten jest sam w sobie interesuj c kwesti badawcz . Bior c pod uwag stosunek byych republik do przyszo ci WNP mo na je podzieli na dwie grupy. Do pierwszej grupy nale : Ukraina, Modawia, Gruzja i Azerbejd an. Priorytetem dla tych pa stw jest umacnianie uzyskanej niepodlego ci, cho zainteresowane s rwnie utrzymywaniem dawnych powi za gospodarczych i rynkw zbytu dla swojej produkcji, co ma umo liwi WNP. Jednocze nie ich udzia w integracji gospodarczej szybko zacz ogranicza si wy cznie do strefy wolnego handlu. Drug
2

Z.J. Winnicki, Ustrj polityczno-administracyjny Republiki Biaoru zarys problematyki, [w:] B.J. Albin, W. Baluk (red.), Europa Wschodnia dekada transformacji. Biaoru , Oficyna Wydawnicza Arboretum, Wrocaw 2004, s. 67. 3 : http://www.cis.minsk.by/russian/osn_dokum/cis_doc3.htm;

Seria: Administracja i Zarz dzanie (16)2011

ZN nr 89

Priorytety pa stw czonkowskich i ukady regionalne w ramach WNP

165

grup tworz pa stwa Azji Centralnej, ktrych liderzy s znacznie wi kszymi zwolennikami wsppracy wewn trz WNP. Opowiadaj si oni za utrzymaniem cisych powi za gospodarczych z byym hegemonem i w zwi zku z tym bez zastrze e przyjmowali propozycje rosyjskie, dotycz ce integracji obszaru postradzieckiego. Niejednoznaczne stanowisko zajmowaa wwczas Biaoru , ktra pocz tkowo prbowaa prowadzi polityk neutralno ci. W oficjalnych deklaracjach popieraa ona ide integracji, ale w praktyce przy czya si wy cznie do porozumie o charakterze gospodarczym. Biaoru zacz a aktywizowa swoj polityk wobec WNP od ko ca 1993 roku, kiedy przyst pia do Ukadu o Bezpiecze stwie Zbiorowym. Po roku 1994 znalaza si w awangardzie integracji postradzieckiej. Odmienne podej cie miaa Armenia, ktra zmierzaa co prawda do umacniania swojej niepodlego ci, ale ze wzgl du na konflikt z Azerbejd anem o Grski Karabach umacniaa powi zania z Rosj i wspieraa rosyjskie projekty integracyjne4. Obecnie do WNP nale nast puj ce kraje: Azerbejd an, Armenia, Biaoru , Kazachstan, Kirgistan, Modawia, Rosja, Tad ykistan, Turkmenistan, Uzbekistan, Ukraina (tabela 1)5. W zasadzie Turkmenistan od 2005 roku jest pa stwem stowarzyszonym z WNP. Tabela 1. Terytorium i ludno w krajach WNP Table 1. Territory and population in CIS countries
Kraje WNP Azerbejd an Armenia Biaoru Kazachstan Kirgistan Modawia Rosja Tad ykistan Turkmenistan Uzbekistan Ukraina
rdo: , Source: , , 2010, p. 10. , 2010, s. 10. ,

Terytorium tys. km 86,6 29,8 207,6 2724,9 199,9 33,8 17098,2 143,1 491,2 448,9 603,5

Ludno na pocz tek 2010 roku, mln osb 9,0 3,3 9,5 16,0 5,4 3,6 141,9 7,5 6,7 28,0 45,8
,

rednia g sto zaludnienia osb/na km 104 111 46 6 27 107 8 52 14 62 76

W. Kono czuk, Fiasko integracji. WNP i inne organizacje mi dzynarodowe na obszarze poradzieckim 1991-2006, Prace OSW, Warszawa, maj 2007, s. 7-8. 5 : http://www.cis.minsk.by/index.php?id=2;

ZN nr 89

Seria: Administracja i Zarz dzanie (16)2011

166

R. Demjaniuk

Charakterystyka polityczno-ekonomiczna Wsplnoty Niepodlegych Pa stw W Porozumieniu o utworzeniu WNP sformuowano cele i zasady Wsplnoty jako: zagwarantowanie swoim obywatelom rwnych praw i swobd; wspdziaanie w sferze polityki, gospodarki, kultury, nauki handlu itd.; uznawanie i respektowanie integralno ci terytorialnej, nienaruszanie istniej cych granic w obr bie Wsplnoty, a tak e gwarantowanie otwarto ci granic; wspdziaanie w ramach zapewnienia pokoju i bezpiecze stwa mi dzynarodowego, wprowadzenie w ycie efektywnych rodkw redukcji zbroje , a tak e d enie do likwidacji wszelkiej broni j drowej; wsplne dziaanie na rwnych zasadach przez instytucje WNP, powoane w celu koordynacji dziaa z zakresu polityki zagranicznej, wsppracy w ksztatowaniu i rozwoju wsplnego obszaru gospodarczego, rynku europejskiego i euroazjatyckiego. Zasadom tym towarzyszyo zobowi zanie pa stw do zachowania i rozwoju uksztatowanych cisych zwi zkw ekonomicznych pomi dzy pa stwami w celu stabilizacji sytuacji w ka dej gospodarce narodowej czonkw WNP. W zwi zku z tym republiki postanowiy: 1) przeprowadzi skoordynowane radykalne reformy gospodarcze, 2) rozlicza si na podstawie istniej cej jednostki pieni nej (rubla) wprowadzaj c rwnocze nie waluty narodowe, 3) koordynowa zagraniczn dziaalno gospodarcz , polityk celn i zapewnia swobodny tranzyt6. Do realizacji celw i zada Wsplnoty powoano szereg organw, kompetencje ktrych ostatecznie zatwierdzi Statut WNP, przyj ty 22 stycznia 1993 roku w Mi sku. Do najwa niejszych organw WNP nale 7: 1. Rada Szefw Pa stw organ skadaj cy si z przywdcw pa stw - czonkw WNP, decyduj cy w sprawach strategicznych dla caej organizacji; 2. Rada Szefw Rz dw w skad ktrej wchodz poszczeglni premierzy pa stw - czonkw WNP, podejmuj decyzje w sprawach rozwoju gospodarczego; 3. Rada Ministrw Spraw Zagranicznych skada si z szefw dyplomacji pa stw - czonkw, wypracowuje stanowisko w kluczowych sprawach polityki mi dzynarodowej; 4. Rada Ministrw Obrony - skada si z ministrw obrony pa stw WNP, decyduje w sprawach bezpiecze stwa wewn trznego Wsplnoty, ochrony granic, wspdziaania w zakresie obronno ci i wyposa enia armii; 5. Bank Mi dzypa stwowy instytucja finansowa powoana do zabezpieczenia obiegu pieni nego pomi dzy republikami w ramach Wsplnoty, jej naczelne kierownictwo tworz szefowie bankw centralnych pa stw WNP;
6

Porozumienie o utworzeniu Wsplnoty Niepodlegych Pa stw, [w:] Eurazja, Prace OSW, Nr 1-2, 1994, s. 3-5; Porozumienie o utworzeniu Wsplnoty Niepodlegych Pa stw, [w:] Rocznik Strategiczny 1996/1997, Scholar, Warszawa 1997, s. 17-20; , : http://www.cis.minsk.by/main.aspx?uid=176 7 . . , . . ( .), , , 2007, s. 121-122; , : http://www.cis.minsk.by/main.aspx?uid=14

Seria: Administracja i Zarz dzanie (16)2011

ZN nr 89

Priorytety pa stw czonkowskich i ukady regionalne w ramach WNP

167

6. Mi dzypa stwowy Komitet Gospodarczy organ powoany do koordynacji dziaalno ci gospodarczej pa stw-czonkw WNP rwnie w dziedzinach, ktre maj ponadnarodowe znaczenie (energetyka, transport, czno )8; 7. S d Ekonomiczny rozstrzyga sprawy sporne pomi dzy czonkami WNP. Powoano komisj zarz dzaj c mas upado ciow , kontroluj c proces podziau armii, broni j drowej, systemu energetycznego, podziau aktyww za granic itp. WNP powoaa do ycia wewn trzne struktury maj ce zajmowa si mi dzy innymi zarz dzaniem energi elektryczn (Rada ds. Energii Elektrycznej), transportem (Rada ds. Transportu Kolejowego), powoano Trybuna Gospodarczy. Podstaw WNP tworz porozumienia gospodarcze oraz dotycz ce bezpiecze stwa, uwzgl dniaj ce nadrz dn w tych dziedzinach rol Federacji Rosyjskiej (m.in. ukad o kolektywnym bezpiecze stwie, porozumienie o oddziaach pokojowych i siach rozjemczych, umowa tranzytowa, porozumienie o jednolitej taryfie celnej, ukad paliwowoenergetyczny, porozumienie o koordynacji dziaalno ci bankw). W rd elit rosyjskich powszechny by pogl d, e Rosja powinna su y jako o rodek, wok ktrego b dzie odbywa si wojskowa, ekonomiczna, polityczna integracja postradzieckich pa stw9. Poza tym nie chodzio tu o odst pienie przez wszystkich partnerw WNP cz ci suwerenno ci na rzecz wsplnych ponadnarodowych instytucji, lecz o integracj s siednich krajw z Rosj , ewentualnie o ich podporz dkowanie instytucjom, w ktrych Rosja miaaby decyduj cy gos10. Nowe pa stwa w ci gu pierwszych lat niepodlego ci nie zdoay osi gn rzeczywistej niezale no ci pa stwowej. Kraje zachodnie nie udzieliy im oczekiwanej pomocy gospodarczej, w zwi zku z czym pa stwa byego ZSRR powracay do koncepcji cisej wsppracy z Rosj . W maju 1993 roku wszyscy czonkowie WNP (poza Turkmeni ) podpisali deklaracj w sprawie utworzenia wsplnego rynku ze swobodnym przepywem towarw, usug, kapitau i siy roboczej. W celu koordynowania wsppracy gospodarczej 24 wrze nia 1993 roku, na kolejnym szczycie pa stw WNP w Moskwie, dziewi ciu czonkw tej Wsplnoty zawaro ukad o unii gospodarczej, a wkrtce przy czyy si do nich Turkmenistan, Gruzja i jako czonek stowarzyszony Ukraina11. Mo na zauwa y, e ukad, w ramach ktrego przewidywano stopniowe tworzenie jednolitej przestrzeni ekonomicznej (strefy wol-

Struktura zostaa powoana do ycia 9 wrze nia 1994 roku w Moskwie i miaa kierowa gospodarkami krajw czonkowskich. W praktyce wspln gospodark miaa zarz dza Rosja, ktrej w Komitecie przyznano pakiet 50% gosw, Ukraina miaa 14%, Biaoru 5%. Decyzje miay by podejmowane wi kszo ci 80% gosw. M.A. Piotrowski, Wsplnota Niepodlegych Pa stw, [w:] Europejskie struktury wsppracy, Informator, Warszawa 2000, s. 173. 9 P. Kolstoe, Russians and the Former Soviet Republics, Royal Institute of International Affairs, London 1996, s. 31; R.H. Donaldson, J.L. Nogee, The foreign policy of Russia. Changing systems, enduring interests, Sharpe, New York and London 1998, s. 283. 10 W. Rodkiewicz, Rosja i jej s siedzi postimperialny syndrom, [w:] Rosja i jej s siedzi, Fundacja Mi dzynarodowe Centrum Rozwoju Demokracji, Meritum, Krakw 2000, s. 15. 11 . . , . . ( .), , op. cit., s. 102; : http://www.worldcourts.com/eccis/rus/conventions/1993.09.24_Agreement_EUCIS.htm

ZN nr 89

Seria: Administracja i Zarz dzanie (16)2011

168

R. Demjaniuk

nego handlu, unii celnej, wsplnego rynku i unii walutowej), by wzorowany na modelu integracji Unii Europejskiej12. Na pocz tku dominowao przekonanie, e integracja gospodarek pa stw WNP jest mo liwa jednocze nie w ramach caej organizacji. St d te kolejne porozumienia zmierzay w kierunku stworzenia cisej struktury integracyjnej obejmuj cej 12 krajw. Pi krajw WNP (Armenia, Biaoru , Kazachstan, Tad ykistan, Uzbekistan) od razu zgodzio si , by rubel by ich rodkiem patniczym, a Rosja miaa prawo kontrolowa ich wydatki bud etowe i polityk kredytow . Do porozumienia przyst pili wszyscy czonkowie Wsplnoty. Szybko jednak si okazao, e nie b dzie mo liwe osi gni cie nawet najni szego stopnia integracji13. Ukad o strefie wolnego handlu nie zosta ratyfikowany przez sze pa stw, w tym Rosj . Zo yo si na to kilka przyczyn, a zwaszcza:14 1) zr nicowany potencja gospodarczy poszczeglnych krajw (udzia Rosji w PKB wszystkich krajw WNP wynosi 80 %), 2) odmienne interesy narodowe, utrudniaj ce podejmowanie wsplnych decyzji, 3) r ne stopnie zaawansowania reform w poszczeglnych krajach, 4) rozbie no interesw gospodarczych, wynikaj ca ze zr nicowanej struktury geograficznej handlu zagranicznego, poziomu rozwoju gospodarczego i powi za zewn trznych. Tabela 2. Dynamika PKB krajw WNP w latach 2000, 2006 i 2009, (zmiana w % w stosunku do roku poprzedniego) Table 2. The dynamics PKB of CIS countries in the years 2000, 2006 and 2009, (in % relation till previous year)
Kraje WNP Azerbejd an Armenia Biaoru Kazachstan Kirgistan Modawia Rosja Tad ykistan Turkmenistan Uzbekistan Ukraina
*- dane za 2005 rok; rdo: Source:
12

2000 111,1 105,9 105,8 109,8 105,4 102,1 110,0 108,3 ... 103,8 105,9

2006 134,5 113,2 110,0 110,7 103,1 104,8 107,7 107,0 113,3* 107,5 107,3

2009 109,3 85,8 100,2 101,2 102,3 93,5 92,1 103,4 106,1 108,1 84,9

, ,

2010, op. cit., s. 67. 2010, op. cit., p. 67.

Wtedy te zacz to deklarowa, e rodzi si wschodnia UE. W. Kono czuk, Fiasko integracji, op. cit., s. 11. 13 Szerzej . . , . . ( .), , op. cit., s. 116-117. 14 W. Kono czuk, Fiasko integracji, op. cit., s. 10.

Seria: Administracja i Zarz dzanie (16)2011

ZN nr 89

Priorytety pa stw czonkowskich i ukady regionalne w ramach WNP

169

Z powodu podobnej struktury produkcji, nowo powstae pa stwa nie stay si dla siebie najwa niejszymi partnerami handlowymi, ale odwrotnie, ich towary cz sto rywalizoway ze sob na innych rynkach. Sabe mo liwo ci finansowe Rosji w latach 90. tylko przyspieszay tempo rozlu nienia wi zi ekonomicznych pomi dzy krajami WNP. Warto wzajemnego handlu krajw Wsplnoty obni ya si ponad dwukrotnie - ze 138 mld USD w 1991 roku do 59 mld USD w 2000 roku15. Co prawda w roku 2009 warto wzajemnej wymiany handlowej wynosia 157,6 mld, stanowio to zaledwie 22% oglnych obrotw pa stw WNP (tabela 3). Tabela 3. Warto wymiany handlowej pa stw WNP w 2009 roku Table 3. The exchange value trade the CIS states in 2009 year
Wymiana handlowa Obroty pa stw WNP eksport import mld USD 713,1 425,0 288,1 157,6 78,7 78,9 555,5 346,3 209,2 w % do 2008 roku 62 61 63 65 65 64 62 61 63
2009 2009 , ,

w tym: Wymiana handlowa w ramach WNP eksport import Pozostae kraje wiata eksport import
rdo: Source:

: http://cis.minsk.by/page.php?id=17196. : http://cis.minsk.by/page.php?id=17196.

W 2009 roku Rosja w wymianie wzajemnej Wsplnoty pozostawaa gwnym partnerem handlowym dla wi kszo ci krajw WNP (43% w oglnej strukturze wzajemnej wymiany krajw WNP). Udzia Rosji w eksporcie wynosi 59%, w imporcie 28%. Udzia Federacji Rosyjskiej w handlu zagranicznym pa stw WNP przedstawia si nast puj co: 40% w Modawii i do 85% na Biaorusi16. Najbardziej przestawiy kierunek swojego eksportu pa stwa dysponuj ce surowcami naturalnymi jak: Turkmenistan, Uzbekistan, Kazachstan czy Azerbejd an17. Poziom wzajemnej wymiany handlowej pa stw WNP z roku na rok spada, co przedstawia tabela 4 i tabela 5.
Szerzej w raporcie: . , nr 5(2), 2006, . . ( .), s. 111; http://www.cisstat.com/rus/
16 17 15

1991-2003, , s. 318-340; . . , , op. cit., : 2009 , ,

Szerzej . 2004,

: http://cis.minsk.by/page.php?id=17196 . , , s. 593-612.

, nr 4(4),

ZN nr 89

Seria: Administracja i Zarz dzanie (16)2011

170

R. Demjaniuk

Tabela 4. Struktura geograficzna eksportu krajw Wsplnoty Niepodlegych Pa stw w latach 1990, 2000, 2006 i 2009 w % Table 4. The geographical structure of CIS export in years 1990, 2000, 2006 and 2009, in %
1990 Kraje WNP Azerbejd an Armenia Biaoru Kazachstan Kirgistan Modawia Rosja Tad ykistan Turkmenistan Uzbekistan Ukraina WNP 92,3 94,7 83,9 87,7 93,9 88,8 62,5 86,1 91,4 86 80,2 Pozostae kraje wiata 7,7 5,3 16,1 12,3 6,1 11,2 37,5 13,9 8,6 14 19,8 WNP 13 24 60 27 42 59 13 48 52 ... 31 2000 Pozostae kraje wiata 87 76 40 73 58 41 87 52 48 ... 69 WNP 15 22 44 15 53 40 14 13 ... ... 33 2006 Pozostae kraje wiata 85 78 56 85 47 60 86 87 ... ... 67 WNP 8 19 44 16 45 38 15 21 ... ... 34 2009 Pozostae kraje wiata 92 81 56 84 55 62 85 79 ... ... 66

Uwagi: ... brak danych, nie zostay przedstawione przez Komitet Statystyczny WNP. rdo: , , 2010, op. cit., s. 134; Komitet Wykonawczy WNP: http://www.cis.minsk.by/russian/torg_politik/torg_politik.htm. Source: , , 2010, op. cit., s. 134; Komitet Wykonawczy WNP: http://www.cis.minsk.by/russian/torg_politik/torg_politik.htm.

Do lepszego zobrazowania zachodz cych tendencji przedstawiono dane statystyczne z roku 1990 (za czasw ZSRR przed powoaniem WNP). Tabela 5. Struktura geograficzna importu krajw Wsplnoty Niepodlegych Pa stw w latach 1990, 2000, 2006 i 2009 w % Table 5. The geographical structure of CIS import in years 1990, 2000, 2006 and 2009, in %
Kraje WNP Azerbejd an Armenia Biaoru Kazachstan Kirgistan Modawia Rosja Tad ykistan Turkmenistan Uzbekistan Ukraina WNP 71,5 73 69,8 77,4 72,5 73,9 42,7 79,9 79,6 78,5 68,7 1990 Pozostae kraje wiata 28,5 27 30,2 22,6 27,5 26,1 57,3 20,4 20,4 21,5 31,3 WNP 32 20 70 54 54 33 34 83 38 ... 58 2000 Pozostae kraje wiata 68 80 30 46 46 67 66 17 62 ... 42 WNP 40 32 65 47 51 38 16 64 ... ... 45 2006 Pozostae kraje wiata 60 68 35 53 49 62 84 36 ... ... 55 WNP 30 31 64 42 56 35 13 57 ... ... 43 2009 Pozostae kraje wiata 70 69 36 58 44 65 87 43 ... ... 57

Uwagi: ... brak danych, nie zostay przedstawione przez Komitet Statystyczny WNP. rdo: , , 2010, op. cit., s. 135; Komitet Wykonawczy WNP: http://www.cis.minsk.by/russian/torg_politik/torg_politik.htm. Source: , , 2010, op. cit., s. 135; Komitet Wykonawczy WNP: http://www.cis.minsk.by/russian/torg_politik/torg_politik.htm.

Seria: Administracja i Zarz dzanie (16)2011

ZN nr 89

Priorytety pa stw czonkowskich i ukady regionalne w ramach WNP

171

Z danych powy szych tabel wynika, e zasadnicze osabienie powi za handlowych w ramach WNP nast pio w latach 90., a w przypadku niektrych krajw proces ten post powa w kolejnych latach. W eksporcie wyr niaj si pod tym wzgl dem Kirgistan i Biaoru , kieruj c ponad 40% swojego eksportu na rynki Wsplnoty Niepodlegych Pa stw. Natomiast w imporcie wzajemne wi zi pozostaj bardzo wa ne i w 2009 roku najwi kszy udzia rynkw WNP w imporcie cakowitym miay: Biaoru (64%), Tad ykistan (57%), Kirgistan (56%), Ukraina (43%) i Kazachstan 42%. Najmniejsz zale no ci od rynku WNP w 2009 roku charakteryzoway si : a) w eksporcie Azerbejd an (8%), Rosja (15%), Kazachstan (16%); b) w imporcie Rosja (13%) i Azerbejd an (30%). Oceniaj c znaczenie rynku WNP w cakowitej wymianie handlowej republik postradzieckich mo na zauwa y, e w imporcie i eksporcie najsilniej jest z nim zwi zana Biaoru . Rozwj stosunkw gospodarczych ze Wsplnot Niepodlegych Pa stw sta si wa nym celem polityki zagranicznej Biaorusi w drugiej poowie lat 90. Republika Biaorusi wybraa strategi integracji z Rosj . W ten sposb dwie bye republiki Zwi zku Radzieckiego najwcze niej rozpocz y proces reintegracji po upadku systemu politycznogospodarczego ZSRR. Zao enia utworzenia pa stwa zwi zkowego Biaorusi i Rosji stanowiy przykad dynamicznej odbudowy ukadu politycznogospodarczego, wyr niaj cego si siln wspzale no ci we Wsplnocie Niepodlegych Pa stw. W Mi sku zostay zlokalizowane niektre organy Wsplnoty. Biaoru , jako czonek WNP, podpisaa umowy o wolnym handlu z Rosj i wszystkimi krajami byego Zwi zku Radzieckiego. Stref wolnego handlu pomi dzy Biaorusi a Rosj zagwarantowano w ramach Pa stwa Zwi zkowego Biaorusi i Rosji. Za najwierniejszego sojusznika i najwa niejszego partnera gospodarczego Biaoru uznawaa Rosj , a za najwy szy poziom integracji powoanie pa stwa zwi zkowego. W interesie Biaorusi le ao, aby po obu stronach granicy rosyjsko-biaoruskiej zaistniay takie same warunki dziaalno ci gospodarczej. Powi zania z Rosj obejmoway: polityk wewn trzn , polityk zagraniczn , gospodark , obronno i bezpiecze stwo. Te powi zania miay podstawowe znaczenie w rozwoju gospodarczym Biaorusi ze wzgl du na historycznie uksztatowany ukad zale no ci i wspzale no ci politycznogospodarczej. Realizuj c wasne cele polityczno-gospodarcze, Biaoru d y do zachowania odr bno ci pa stwowej. Na priorytetowym miejscu stawiano wspprac w ramach Euroazjatyckiej Wsplnoty Gospodarczej (EaWG) i Wsplnej Przestrzeni Gospodarczej (WPG)18. Biaoru aktywnie w czaa si i do trzeciego poziomu integracji, czyli do wielostronnej wsppracy w ramach WNP, mi dzy innymi podpisaa ukad o wsppracy w walce z terroryzmem, opracowaa program rozwoju dziaalno ci WNP do 2005 i 2010 roku, w tym zasady handlu i mechanizmy stosunkw dwustronnych i wielostronnych. Biaoru wyst powaa na kolej18

. . : ,

.),

: 2004-2005, -

, 2005, s. 9.

ZN nr 89

Seria: Administracja i Zarz dzanie (16)2011

172

R. Demjaniuk

nych szczytach pa stw WNP jako zwolennik rozwoju intensywnych form wsppracy gospodarczej, podpisywaa i ratyfikowaa wi kszo porozumie zawartych w ramach tej grupy krajw. Inicjowaa dziaania na rzecz odbudowy pa stwa zwi zkowego na wzr Zwi zku Radzieckiego, ale w mniejszej skali19. Priorytetem zagranicznej polityki ekonomicznej kraju jest rozwj stosunkw gospodarczych z krajami WNP na zasadach rynkowych20. Z perspektywy dwudziestu lat, gdy Wsplnota Niepodlegych Pa stw okazaa si zwi zkiem mao efektywnym, w ktrym powstaj mniejsze ugrupowania, przypadek Biaorusi mo na uzna za szczeglnie interesuj cy problem badawczy. Funkcjonowanie Biaorusi w ukadzie polityczno-gospodarczym ZSRR istotnie wpyn o na struktur gospodarki i rozwj kooperacji pomi dzy przedsi biorstwami r nych republik oraz na utrwalenie si wewn trznego systemu przepyww gospodarczych. Transformacja systemu nie spowodowaa zasadniczej dezintegracji tych powi za , cho wszystkie kraje postradzieckie d do wi kszej otwarto ci gospodarczej w skali europejskiej i globalnej. WNP powstaa jako struktura przej ciowa i zachowaa ten charakter mimo wielu porozumie szczegowych, ustalaj cych zasady jej wspdziaania. Miaa zapewnia aktywn wspprac pa stw postradzieckich, ktre wci czyy liczne wzajemne zwi zki przede wszystkim o charakterze gospodarczym. Kiedy stworzenie strefy wolnego handlu obejmuj cej 12 nowych krajw okazao si trudne, Rosja podj a prb integracji w ramach mniejszej liczby czonkw21. W 2003 roku w Jacie na Krymie odby si szczyt Wsplnoty Niepodlegych Pa stw. W trakcie obrad przyj to kilka dokumentw postuluj cych zwi kszenie wsppracy w ramach organizacji, w tym szczeglnie w sferze ekonomicznej. Rwnolegle ze szczytem WNP prezydenci Biaorusi, Kazachstanu, Rosji i Ukrainy powoali Wspln Przestrze Gospodarcz (WPG, inicjatywa niezale na od WNP) w celu pog bienia integracji ekonomicznej i politycznej tych krajw22. Kolejne szczyty WNP, ktre miay miejsce w roku 2004 w Astanie, w roku 2005 w Moskwie i Kazaniu, w roku 2006 w Mi sku, w roku 2007 w Petersburgu i Duszanbe, nie przyniosy konkretnych rozwi za . Na szczycie w Kazaniu 26 sierpnia 2005 roku postanowiono ogosi rok 2006 Rokiem WNP i zatwierdzi plan organizacji r nych imprez o charakterze gospodarczym, kulturowym, ideowym itp. Zatwierdzono koncepcj wsppracy wojskowej WNP do roku 2010: wielostronne konsultacje, wsplne dy ury bojowe, wsplne manewry wojskowe
19

, , , 09.03.1998, s. 11. Zob. szerzej 2001-2005 , , 2001; 2006-2010 , , 2006. 21 Oniszczuk W., Czynniki zewn trzne transformacji gospodarki Rosji, Semper, Warszawa 2002, s. 134. 22 R. Poborski, Jata skie spotkanie przywdcw Wsplnoty Niepodlegych Pa stw, OS [w:] http://www.osw.waw.pl/pub/koment/2003/09/030925.htm; . , : , , nr 73(690), 2003, s. 9.
20

Seria: Administracja i Zarz dzanie (16)2011

ZN nr 89

Priorytety pa stw czonkowskich i ukady regionalne w ramach WNP

173

r nych formacji zbrojnych23. Na szczycie pa stw WNP w Duszanbe w pa dzierniku 2007 roku dyskutowano o kierunkach dalszego rozwoju organizacji, rozszerzeniu wsppracy w dziedzinie transportu, handlu oraz nauki. Podj to prb opracowania programu rozwoju Wsplnoty do 2017 roku, zwaszcza w dziedzinie gospodarczej24. Rozporz dzeniem Rady Szefw Rz dw w dniu 14 listopada 2008 roku zostaa zatwierdzona Strategia rozwoju gospodarczego Wsplnoty Niepodlegych Pa stw do 2020 roku25. W latach 2005-2006 zacz o pojawia si coraz wi cej sygnaw sugeruj cych nieefektywno funkcjonowania WNP oraz brak perspektyw dla organizacji w obecnym ksztacie. W trakcie szczytu WNP w Kazaniu w sierpniu 2005 roku Turkmenistan ogosi, e rezygnuje z penego czonkostwa, zmienia swj status w organizacji na czonkostwo stowarzyszone, co byo potwierdzeniem istniej cego od kilku lat stanu faktycznego26. Opinie kolejnego niestabilnego czonka miaa Gruzja, w ktrej wielokrotnie pojawiay si gosy podaj ce w w tpliwo efektywno i korzy ci z czonkostwa w WNP. Na pocz tku maja 2006 roku prezydent Gruzji skrytykowa dziaalno organizacji i poleci rz dowi, aby w ci gu najbli szych miesi cy zbada, czy Gruzja powinna pozosta we Wsplnocie. Po wydarzeniach z sierpnia 2008 roku Gruzja zrezygnowaa z prac w WNP. Oficjalne czonkostwo Gruzji ustao z dniem 18 sierpnia 2009 roku27. Ukady regionalne w ramach Wsplnoty Niepodlegych Pa stw Ze wzgl du na to, e wsppraca w WNP bya mao efektywna zacz y powstawa inne mniejsze struktury regionalne o r nym stopniu integracji28: x Centralnoazjatycka Organizacja Wsppracy, x Euroazjatycka Wsplnota Gospodarcza, x Organizacja Ukadu o Bezpiecze stwie Zbiorowym, x Wsplna Przestrze Gospodarcza, x Pa stwo Zwi zkowe Biaorusi i Rosji, x Organizacja na Rzecz Demokracji i Rozwoju Gospodarczego GUAM.

23

2010 , [w:] -

: http://www.cis.minsk.by/webnpa/text.aspx?RN=N90500045
24

, [w:] : http://www.cis.minsk.by/webnpa/text.aspx?RN=N90700503#kocep
25

2020 , : http://cis.minsk.by/page.php?id=18764 Falkowski M., Russias policy in the Southern Caucasus and Central Asia, Centre for Eastern Studies (CES), nr 23, June 2006, s. 32. 27 , : http://cis.minsk.by/page.php?id=14594 28 W. Kono czuk, Fiasko integracji, op. cit., s. 46.
26

ZN nr 89

Seria: Administracja i Zarz dzanie (16)2011

174

R. Demjaniuk

Szczegowe informacje na temat czonkostwa poszczeglnych pa stw WNP w nowych strukturach integracyjnych zostay podane w tabeli 6. Tabela 6. Czonkostwo poszczeglnych pa stw WNP w postradzieckich strukturach integracyjnych Table 6. The membership of individual states in integrative structures in CIS frames
Pa stwo/ organizacja Armenia Azerbejd an Biaoru Gruzja Kazachstan Kirgistan Modawia Rosja Tad ykistan Turkmenistan Uzbekistan Ukraina ZBiR OUBZ WPG SOW GUAM CaOW** EaWG

X do 1999 X do 1999 X X X X X*

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

* - z przerw od roku 1999 do czerwca 2006 roku; ** - do 2005 roku; rdo: opracowano na podstawie: W. Kono czuk, Fiasko integracji, op. cit., s. 46. Source: W. Kono czuk, Fiasko integracji, op. cit., p. 46.

W kwietniu 1994 roku Kazachstan, Kirgistan, Uzbekistan podpisay umow o powoaniu wsplnej przestrzeni gospodarczej. W lipcu 1998 roku po przyst pieniu Tad ykistanu do tego porozumienia zostao ono zinstytucjonalizowane jako Centralnoazjatycka Wsplnota Gospodarcza (CaWG). W lutym 2002 roku CaWG zmieni nazw na Centralnoazjatyck Organizacj Wsppracy (CaOW). Transformacja organizacji miaa podkre li rozszerzenie wsppracy ze spraw wy cznie o charakterze gospodarczym na polityczne i wojskowe. Organizacja ta, podobnie jak WNP nie staa si realnie dziaaj c struktur . Negatywn rol odegraa rywalizacja o dominacj w regionie mi dzy Kazachstanem i Uzbekistanem. Wspln cech gospodarek krajw CaOW jest ich surowcowy charakter, ale r ni si pod wzgl dem zasad funkcjonowania29. W roku 2004 czonkiem tej organizacji zostaa Rosja, ktra d y do wi kszej kontroli i wpywu na wspprac mi dzynarodow w Azji Centralnej. W pa dzierniku 2005 roku na szczycie CaOW podj to decyzj o jej po czeniu z Euroazjatyck Wsplnot Gospodarcz (EaWG), bowiem uczestnicy organizacji nale eli ju wwczas do EaWG, a cele obu struktur s to same30.
29

, nr 1, 2000, s. 6. 30 W. Kono czuk, Fiasko integracji, op. cit., s. 14.

Seria: Administracja i Zarz dzanie (16)2011

ZN nr 89

Priorytety pa stw czonkowskich i ukady regionalne w ramach WNP

175

29 marca 1996 roku zosta podpisany Ukad o pog bieniu integracji w dziedzinie gospodarczej pomi dzy Biaorusi , Rosj , Kazachstanem i Kirgistanem. Wcze niej te kraje zawary mi dzy sob wspomnian uni celn 31. Gwnym celem ukadu jest utworzenie wsplnej przestrzeni gospodarczej, przewiduj cej swobodny przepyw towarw, usug, siy roboczej i kapitau oraz rozwoju wsplnego systemu energetycznego, transportowego i informacyjnego. Strony zobowi zay si do uzgadniania polityki przemysowej, cenowej i rolnej, a tak e wyraziy gotowo do koordynacji polityki spoecznej. Zapowiedziay rwnie stworzenie niezb dnych warunkw do zachowania i umacniania wsplnej przestrzeni kulturalno-informacyjnej32. Parlament Biaoruski 24 maja 1996 roku ratyfikowa czterostronny ukad o pog bieniu integracji33. W celu koordynacji poczyna w tym zakresie powoano Rad Mi dzypa stwow (prezydenci, premierzy i ministrowie spraw zagranicznych) oraz Komitet Integracyjny i zapowiedziano powoanie Komitetu Mi dzyparlamentarnego. By to ukad otwarty, zaproszenia do udziau w porozumieniu wystosowano pod adresem pozostaych pa stw WNP, republik batyckich i Bugarii. By on odpowiedzi na zbyt wolne tempo integracji w ramach WNP. W roku 1999 do czy do czwrki Tad ykistan. W tym samym czasie podpisana zostaa Umowa o unii celnej i wsplnym obszarze ekonomicznym pomi dzy tymi pi cioma krajami. Pa stwa ustaliy jednolity tryb regulowania handlu zagranicznego, likwiduj c wszystkie wyj tki i ograniczenia w systemie wolnego handlu34. Liderzy pa stw czonkowskich unii celnej podpisali 10 pa dziernika 2000 roku dokumenty zao ycielskie o utworzeniu wsplnego obszaru celnego na bazie Euroazjatyckiego Sojuszu Ekonomicznego. W perspektywie EASE miaa by podstaw integracji gospodarek narodowych pa stw czonkowskich ze wiatowym systemem ekonomicznym, a przede wszystkim ze wiatow Organizacj Handlu (WTO). Istotne znaczenie miao tak e podpisanie w ramach EASE mi dzypa stwowych porozumie o zniesieniu wiz mi dzy Biaorusi , Rosj , Kazachstanem, Kirgistanem i Tad ykistanem35. Ekonomiczna integracja pi tki zostaa zinstytucjonalizowana ostatecznie w czerwcu 2001 roku, kiedy na szczycie w Mi sku powoano Euroazjatyck Wsplnot Gospodarcz (EaWG). Wedug zao e nowo powstaa w ramach WNP struktura powinna doprowadzi do realnej integracji cz ci obszaru postradzieckiego. Euroazjatycka Wsplnota Gospodarcza (EWG) ma przyczyni si do powstania na tym obszarze: 1) systemu wolnego handlu,
S. Owsiannik, J. Strekowa, Unia rosyjsko-biaoruska: geneza, uwarunkowania, paradoksy, Polityka Wschodnia, nr 2, 1997, s. 82. Porozumienie mi dzy Republik Biaoru , Republik Kazachstan, Republik Kirgizji i Federacj Rosyjsk o pog bieniu integracji w dziedzinie gospodarczej i humanitarnej, [w:] Biuletyn Rosyjski, OSW, nr 1, 1996, s. 32-36. 33 K. Malak, Zwi zek Rosji i Biaorusi jako element reintegracji byego obszaru ZSRR, [w:] J. Kukuka i L. ukaszuk (red.), Od konfliktw do partnerskiej wsppracy, AON, Warszawa 1997, s. 246-248. 34 W. Oniszczuk, Czynniki zewn trzne transformacji gospodarki Rosji, op. cit., s. 136. 35 . . ( .), , , 2004, s. 75-76.
32 31

ZN nr 89

Seria: Administracja i Zarz dzanie (16)2011

176

R. Demjaniuk

2) utworzenia wsplnej taryfy celnej i wsplnego systemu rodkw pozataryfowej regulacji, 3) uzgadniania systemu preferencji handlowych, 4) wypracowania wsplnego stanowiska wobec WTO i innych mi dzynarodowych organizacji ekonomicznych. Euroazjatycka Wsplnota Gospodarcza (wedug zao e ) ma by obszarem o znacznie wy szym poziomie integracji gospodarczej ni unia celna czy nawet wsplny rynek. Obejmuje ona ponadto: 1) wspln polityk walutow , 2) polityk strukturaln , 3) utworzenie wsplnego rynku usug transportowych i jednolitego systemu transportowego, 4) wsplnego rynku energetycznego, 5) tworzenie wsplnych grup finansowo-przemysowych, 6) wspln polityk wobec zagranicznych inwestycji bezpo rednich. Kraje czonkowskie EaWG podpisay rwnie umowy w sprawie wsplnej polityki spoecznej w celu zapewnienia swoim obywatelom rwnych praw do wyksztacenia i pomocy medycznej na caym terytorium, harmonizacji narodowych systemw ksztacenia, rozwoju nauki, kultury, zabezpieczenia minimalnych standardw socjalnych. Realizacji zao e wsppracy ma su y zbli anie i harmonizowanie narodowych systemw prawnych utworzenie zunifikowanego systemu regulacji. W ramach EaWG wesza w ycie tylko strefa wolnego handlu, funkcjonuj ca ze znacznymi ograniczeniami. Jednak warto podkre li, e obok Organizacji Ukadu o Bezpiecze stwie Zbiorowym (OUBZ36) EaWG jest najlepiej dziaaj c organizacj na obszarze WNP37. We wrze niu 2003 roku zostao zawarte kolejne porozumienie w ramach WNP o powoaniu Wsplnej Przestrzeni Gospodarczej Biaorusi, Kazachstanu, Rosji i Ukrainy (WPG)38. WPG stanowi prb integracji czterech najsilniej ze sob powi zanych gospodarczo pa stw, maj cych jednocze nie dla Rosji najwa niejsze znaczenie polityczne i geopolityczne. W zao eniu organizacja ma by podstaw dalszych procesw integracyjnych na obszarze postradzieckim39. Biaoru odniosa si do projektu sceptycznie, obawiaj c si osabienia swojej pozycji z powodu dominacji rosyjsko-ukrai skiej i zahamowania procesw integracyjnych na mniejsz skal w ramach Zwi zku Biaorusi i Rosji (ZBiR). Do dobrze zintegrowan struktur na terytorium WNP jest istniej ce od 1999 roku Pa stwo Zwi zkowe Biaorusi i Rosji. Proces integracyjny roz36

W maju 2002 roku podj to decyzj o przeksztaceniu Ukadu o Bezpiecze stwie Zbiorowym (ukad Taszkiencki z 1992 roku), w blok wojskowo-polityczny Organizacj Ukadu o Bezpiecze stwie Zbiorowym. W kwietniu 2003 roku zostaa ona ostatecznie zinstytucjonalizowana. ( ): http://www.dkb.gov.ru 37 . . ( .), , op. cit., s. 76. 38 A. Ossowska, Wsppraca gospodarcza Biaorusi z Rosj oraz innymi krajami WNP, [w:] B.J. Albin, W. Baluk (red.), Europa Wschodnia - dekada transformacji. Biaoru , Oficyna Wydawnicza Arboretum, Wrocaw 2004, s. 169. 39 O. Sushko, The Dark Side of Integrations: Ambitions of Domination in Russias Backyard, Washington Quarterly, nr 1, 2004, s. 130.

Seria: Administracja i Zarz dzanie (16)2011

ZN nr 89

Priorytety pa stw czonkowskich i ukady regionalne w ramach WNP

177

pocz si w kwietniu 1996 roku, kiedy podpisano pierwsze porozumienie o stowarzyszeniu. Zwi zek daje szans na ujednolicenie warunkw dziaalno ci gospodarczej obu pa stw, prawa, taryf celnych, cen itp., cho w miar upywu czasu ujawniaj si r nice interesw i daty realizacji zao e Ukadu nie s dotrzymywane40. Ze rodkw bud etu zwi zkowego Biaorusi i Rosji realizowano r ne programy, maj ce na celu podniesienie efektywno ci gospodarczej obu krajw. Znaczny post p osi gni to w tworzeniu jednolitego obszaru naukowo-technologicznego i informacyjnego. Du a cz rodkw bud etowych bya przeznaczana na realizacj programw zwi kszaj cych bezpiecze stwo Zwi zku obu stron41. Zwi kszone zostay mo liwo ci finansowe poprzez bardziej racjonaln gospodark wasnymi rodkami finansowymi, pozyskiwanie rodkw zewn trznych (w tym rwnie zwrotnych), nawi zywanie wsppracy z sektorem prywatnym w ramach partnerstwa publicznoprywatnego. Realizacja wsplnych programw przyniosa efekty w postaci wzrostu aktywno ci spoeczno ci lokalnych, organizacji, instytucji, przedsi biorstw. Uczestnictwo w nich Biaorusi stwarzao szanse na znaczne dofinansowanie r nego rodzaju kapitaochonnych projektw o znaczeniu ponadregionalnym. 10 pa dziernika 1997 roku w trakcie szczytu prezydenckiego czterech pa stw: Gruzji, Ukrainy, Azerbejd anu i Modawii w Strasburgu ogoszono powstanie formacji konsultacyjnej, ktra po przyst pieniu w kwietniu 1999 roku Uzbekistanu przyj a ostatecznie nazw GUUAM42. Nowa organizacja wyznaczya sobie mi dzy innymi nast puj ce cele dziaalno ci: 1) wspprac ekonomiczn , 2) rozwi zywanie problemw transportu kaspijskiej ropy i gazu na Zachd oraz 3) wsplne integrowanie si ze strukturami europejskimi. Na spotkaniu WNP w Jacie w 2001 roku nieformalny zwi zek przeksztacony zosta w regionaln organizacj mi dzynarodow .43 Na kolejnym szczycie uzgodniono stworzenie strefy wolnego handlu. Po raz pierwszy na obszarze Wsplnoty powstaa struktura, ktrej inicjatorem nie bya Rosja. Nie przypadkiem GUAM zosta utworzony przez te pa stwa WNP, ktre prowadziy najbardziej prozachodni polityk zagraniczn . Pomimo wielu oczekiwa , e GUAM stanie si realn alternatyw WNP, organizacja jest niespjna wewn trznie44. St d te wsppraca na szersz skal post powaa
40

Z.J. Winnicki, Ustrj polityczno-administracyjny Republiki Biaoru zarys problematyki, [w:] B.J. Albin, W. Baluk (red.), Europa Wschodnia dekada transformacji, op. cit., s. 69-71. 41 . . ( .), , , 2006, s. 705-706. 42 GUUAM akronim od pierwszych liter nazw tych pa stw. Obszar WNP: wiosna patriarchw, [[w:]] Rocznik Strategiczny, 1999/ 2000, s. 179; M. Nizio-Celewicz, Polityka Federacji Rosyjskiej wobec obszaru WNP, [w:] M. Janik (red.), Federacja Rosyjska w stosunkach mi dzynarodowych, UMCS, Lublin 2006, s. 153. 43 ; http://www.guam.org.ua/about.phtml 44 W roku 2005 Uzbekistan opu ci organizacj . Wynikao to z post puj cego ochodzenia w relacjach z Zachodem. Jednocze nie doszo do zbli enia z Rosj poprzez podpisanie w 2004 roku uzbecko-rosyjskiej umowy o strategicznym partnerstwie. W. Kono czuk, Fiasko integracji,

ZN nr 89

Seria: Administracja i Zarz dzanie (16)2011

178

R. Demjaniuk

zbyt wolno, co wynikao w du ym stopniu z niewielkiego poziomu wzajemnej wymiany handlowej oraz braku konsensusu w sprawie priorytetw wsppracy. Dopiero na przeomie lat 2005-2006 uzgodniono, e GUAM mo e by efektywn form wsppracy regionalnej pa stw, ktrych priorytetem w polityce zagranicznej jest integracja europejska i euroatlantycka. W maju 2006 roku na szczycie GUAM zapada decyzja o sformalizowaniu wsppracy i utworzeniu nowej Organizacji na Rzecz Demokracji i Rozwoju Gospodarczego GUAM. Postanowiono, e zostanie wprowadzona w ycie umowa o strefie wolnego handlu i powoana Rada Energetyczna45. Tendencje dezintegracyjne w WNP powodoway, e spotkania na szczeblu wsplnotowym wykorzystywano przede wszystkim jako mo liwo rozwoju stosunkw dwustronnych, co powodowao zr nicowanie tempa integracji pomi dzy krajami46. Rosyjska polityka w stosunku do WNP staa si bardziej pragmatyczna, nie staraa si ona integrowa wszystkich pa stw przez wysuwanie kolejnych nieefektywnych inicjatyw.47 Rosja przestaa by jedynym centrum, na ktre pa stwa WNP orientoway swoj polityk . Coraz wi kszy wpyw na polityk byych republik radzieckich maj : Unia Europejska, USA, Chiny i Turcja48. Do aktywnie Rosja, Kirgistan, Kazachstan, Tad ykistan i Uzbekistan zacz y wsppracowa w ramach powoanej z udziaem Chin Szanghajskiej Organizacji Wsppracy (SOW)49. Gwnymi celami organizacji s : 1) rozwj wsppracy dla umocnienia pokoju, bezpiecze stwa i stabilno ci w regionie, 2) przeciwdziaanie terroryzmowi, ekstremizmowi, separatyzmowi, 3) rozwijanie wsppracy regionalnej w sferze politycznej, gospodarczej i obronnej. We wsppracy dominuj sprawy gospodarcze i energetyczne, czym szczeglnie zainteresowane s Chiny. Ze wzgl du na elastyczn struktur organizacyjn SOW jest wygodn form wspdziaania pomi dzy jej czonkami50. Wnioski podsumowuj ce Podsumowuj c, nie mo na uzna Wsplnoty Niepodlegych Pa stw za organizacj gospodarcz , w ktrej nast puje reintegracja grupy krajw postradzieckich. Bye republiki ZSRR poszukuj mo liwo ci rozwoju poza starym ukadem polityczno-gospodarczym. WNP nie jest ostateczn form
op. cit., s. 19; . . , . . ( .), , op. cit., s. 103. 45 W. Kono czuk, Fiasko integracji, op. cit., s. 19. 46 . . ( .), , op. cit., s. 34. 47 Szerzej K. astawski, Koncepcje polityki zagranicznej i bezpiecze stwa Federacji Rosyjskiej, [w:] M. Janik (red.), Federacja Rosyjska w stosunkach mi dzynarodowych, op. cit., s. 59- 61. 48 E.M. Nizio-Celewicz, Polityka Federacji Rosyjskiej, op. cit., s. 155. 49 15 czerwca 2001 na szczycie w Szanghaju powoano SOW jako organizacj mi dzynarodow . Shanghai Cooperation Organisation Charter: http://www.sectsco.org/news_detail.asp?id=96&LanguageID=2 50 W. Kono czuk, Fiasko integracji, op. cit., s. 18.

Seria: Administracja i Zarz dzanie (16)2011

ZN nr 89

Priorytety pa stw czonkowskich i ukady regionalne w ramach WNP

179

wsppracy na obszarze postradzieckim. Oceniaj c dorobek WNP z perspektywy dwudziestu lat mo na stwierdzi, e na obszarze byego ZSRR nie uksztatowa si jeszcze nowy ukad gospodarczy, a proces reintegracji nie zako czy si i dlatego poszczeglne kraje wci poszukuj swojego miejsca w mi dzynarodowych oraz regionalnych stosunkach polityczno-gospodarczych. WNP jako organizacja jednocz ca dwana cie pa stw w miar upywu lat ulega coraz wi kszemu zr nicowaniu i powstaj w jej ramach mniejsze grupy krajw, ktre cz wsplne cele polityczne i gospodarcze. Mo na zakada, e to zjawisko b dzie si rozwija. W takiej sytuacji d enie Biaorusi od pocz tku lat 90. do polityczno-gospodarczego zwi zku z Rosj okazao si najwi kszym osi gni ciem w procesie reintegracji na obszarze byego ZSRR. Kraje i przedsi biorstwa, ktrych rozwj opiera si na maym rynku wewn trznym (a takim krajem jest Republika Biaorusi) s niejako zdane na bardziej intensywn internacjonalizacj dziaalno ci gospodarczej oraz poszukiwanie miejsca w perspektywicznych ukadach regionalnych. Regionalizacja ma prowadzi do wi kszej efektywno ci gospodarowania, zmniejszenia kosztw transakcyjnych, zminimalizowania barier wzrostu, powi kszenia rynkw, racjonalniejszego podziau pracy i tych wszystkich korzy ci, jakie poci ga za sob dziaalno na wi kszym obszarze51. Bibliografia Albin B.J., Baluk W. (red.), Europa Wschodnia - dekada transformacji. Biaoru , Oficyna Wydawnicza Arboretum, Wrocaw 2004. Donaldson R.H., Nogee J.L., The foreign policy of Russia. Changing systems, enduring interests, Sharpe, New York and London 1998. Falkowski M., Russias policy in the Southern Caucasus and Central Asia, Centre for Eastern Studies (CES), nr 23, June 2006. Grinberg R., Dziesi ciolecie Wsplnoty Niepodlegych Pa stw: iluzja integracji i czynnik rosyjski, Polityka Wschodnia, nr 1, 2001. Janik M. (red.), Federacja Rosyjska w stosunkach mi dzynarodowych, UMCS, Lublin 2006. Kolstoe P., Russians and the Former Soviet Republics, Royal Institute of International Affairs, London 1996. Kono czuk W., Fiasko integracji. WNP i inne organizacje mi dzynarodowe na obszarze poradzieckim 1991-2006, Prace OSW, Warszawa, maj 2007. Kuspys P., Wsplnota Niepodlegych Pa stw - stan faktyczny i perspektywy, w: Biuletyn Opinie, nr 10, 2009. Obszar WNP: wiosna patriarchw, [w:] Rocznik Strategiczny, 1999/ 2000.

J. Kleer, Globalizacja gospodarki wiatowej a integracja regionalna, Komitet Prognoz Polska w XXI wieku przy prezydium PAN, Warszawa 1998, s. 20. Podaj za M. Stawicka, Niepewno w mi dzynarodowym otoczeniu przedsi biorstw, [w:] M.K. Nowakowski (red.), Biznes mi dzynarodowy. Od internacjonalizacji do globalizacji, Szkoa Gwna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2005, s. 97.

51

ZN nr 89

Seria: Administracja i Zarz dzanie (16)2011

180

R. Demjaniuk

Od konfliktw do partnerskiej wsppracy, Kukuka J., ukaszuk L. (red.), AON, Warszawa 1997. Oniszczuk W., Czynniki zewn trzne transformacji gospodarki Rosji, Semper, Warszawa 2002. Owsiannik S., Strekowa J., Unia rosyjsko-biaoruska: geneza, uwarunkowania, paradoksy, Polityka Wschodnia, nr 2, 1997. Piotrkowski M.A., Wsplnota Niepodlegych Pa stw, [w:] Europejskie struktury wsppracy, Informator, Warszawa 2000. Pomorski R., Jata skie spotkanie przywdcw Wsplnoty Niepodlegych Pa stw, OSW: http://www.osw.waw.pl/pub/koment/2003/09/030925.htm; Porozumienie o utworzeniu Wsplnoty Niepodlegych Pa stw, [w:] Rocznik Strategiczny 1996/1997, Scholar, Warszawa 1997. Rosja i jej s siedzi, Fundacja Mi dzynarodowe Centrum Rozwoju Demokracji, Meritum, Krakw 2000. Sushko O., The Dark Side of Integrations: Ambitions of Domination in Russias Backyard, Washington Quarterly, nr 1, 2004. , , 2010. . ., . . ( .), , , 2007. ., : , , nr 73(690), 2003. . . ( .), , , 2004. : http://www.cis.minsk.by/ ., , , nr 1, 2000. : http://www.cisstat.com/rus/ ., ., , , nr 4(4), 2004, . ., , , 09.03.1998. 2020 , : http://cis.minsk.by/page.php?id=18764 ., , nr 5(2), 2006, ( .) . ., : 2004-2005, . . ( .), 2006.

1991-2003, . : , , , 2005. ,

Seria: Administracja i Zarz dzanie (16)2011

ZN nr 89