de zin en onzin Van designkritiek Volgens de designer en de criticus

natasja admiraal fotos: r. Kot

ThE sEnsE anD nOnsEnsE OF DEsiGn CriTiCisM accOrding tO the designer and the critic | naTasJa aDMiraaL Anyone who browses the Internet hits them in droves, those visually appealing blogs and websites about design. Yet most of them have no more substance than a photo, a link and a brief commentary. They contain hardly anything from a critical standpoint. But does design actually have to be the subject of criticism? That question forms the basis for a double interview with both the academic and the designer. Dr. Javier Gimeno-Martnez is an assistant professor of Design Cultures at the VU University Amsterdam. Job Smeets and Nynke Tynagel of Studio Job create objects on the cutting edge between design and art. A discussion about the sense and nonsense of a design metadiscourse.
Theorising about design is, according to some critics, still in its infancy in The Netherlands and Flanders. The coverage is often limited to commentary in lifestyle magazines. Yet intellectual design criticism is certainly encouraged. Thus, in the Netherlands, since 1956, the Pierre Bayle Prizes have been awarded for art criticism. In 1995, for the first time, the prize went to a design critic: Hugues Boekraad. Ten years later it happened again, when the honour fell to Max Bruinsma. The reason why design was only relatively recently added may be found in the growing role of design and fashion in society and in the arts. Moreover, this is about prizes for a body of work: a critic is only awarded a prize on the basis of years of consistent and compelling reflection on the developments in a particular artistic domain. Apart from that, Max Bruinsma sees the work of a critic itself as a form of design. He calls it editorial design. According to him, a writer is an editorial designer, that is to say: he organises, analyses and interprets information. And in so doing, the writer himself gives shape to something. In higher education as well, design criticism is encouraged. Since 2010, the VU University Amsterdam has been offering the internationally-oriented Masters programme in Design Cultures. One of the subjects is called Design in Words: Criticism, Writing & Theory.

Wie struint op het internet komt ze bij bosjes tegen, de visueel aantrekkelijke blogs en websites over design. Toch hebben de meeste niet meer om het lijf dan een plaatje, een link en een korte commentaar. Van een kritische stellingname is nauwelijks sprake. Maar moet design eigenlijk wel onderwerp zijn van kritiek? Die vraag vormt de basis voor een dubbelinterview met de academicus n de ontwerper. Dr. Javier Gimeno-Martnez is assistent-professor Design Cultures aan de Vrije universiteit amsterdam. Job smeets en nynke Tynagel vormen studio Job en creren objecten op de snijlijn tussen design en kunst. Een gesprek over de zin en onzin van een design-metadiscours.

is it true that design criticism in the Dutch language area is still in its infancy?
Javier Gimeno-Martnez: Yes, thats absolutely true, especially in comparison to visual art, architecture and performing arts. Perhaps this is because design criticism hardly has a tradition. My colleague Fredie Flor conducted scientific research into the history of design criticism. It was striking that critics in the 50s usually had the role of educators, meant to impart good taste to the reader. In the 60s, the design horizon was somewhat broadened, thanks to art critic K.N. Elno (pseudonym of Karel Horemans). For the first time, he put design in a political and economic context. He also ushered in change by suddenly writing about the term kitsch and not necessarily as something negative. Meanwhile, the definition of design got even broader: nowadays, we attach importance to both experimental and functional work, by big names as well as anonymous makers. The chair Im sitting on now or this coffee cup could just as well be considered for design criticism. It is that philosophy that we want to impart to students, namely that you also encounter design in the

Theorievorming over design staat volgens sommige critici nog in de kinderschoenen in Nederland en Vlaanderen. De berichtgeving beperkt zich vaak tot reportages in lifestylebladen. Toch wordt intellectuele designkritiek wel degelijk gestimuleerd. Zo worden in Nederland sinds 1956 de Pierre Bayleprijzen voor kunstkritiek uitgereikt. In 1995 ging die prijs voor het eerst naar een designcriticus: Hugues Boekraad. Tien jaar later gebeurde dat nog eens, toen Max Bruinsma de eer te beurt viel. De reden waarom design pas vrij recent werd toegevoegd moeten we wellicht zoeken in de groeiende rol van design en mode in de maatschappij en in de kunsten. Bovendien gaat het hier om oeuvreprijzen: een criticus wordt pas bekroond op grond van een jarenlange, consistente en meeslepend reflectie op de ontwikkelingen in een bepaald artistiek domein. Max Bruinsma beschouwt het werk van een criticus overigens zelf als een vorm van ontwerpen. Hij noemt het editioral design. Een schrijver is volgens hem een redactioneel ontwerper, dat wil zeggen: hij organiseert, analyseert en interpreteert informatie. En daarmee geeft de schrijver dus ook zelf vorm. Ook in het hoger onderwijs wordt designkritiek gestimuleerd. Sinds 2010 biedt de Vrije Universiteit Amsterdam de internationaal georinteerde masteropleiding Design Cultures aan. En van de vakken heet Design in Words: Criticism, Writing & Theory.

beeldende kunst, architectuur en podiumkunsten. Misschien komt dit omdat designkritiek nauwelijks een traditie kent. Mijn collega Fredie Flor verrichte wetenschappelijk onderzoek naar de geschiedenis van designkritiek. Opvallend was dat kritieken in de jaren 50 meestal van opvoedkundige aard waren, bedoeld om de lezer goede smaak bij te brengen. In de jaren 60 werd de designhorizon wat verbreed, met dank aan kunstcriticus K.N. Elno (pseudoniem van Karel Horemans). Hij plaatste design voor het eerst in een politieke en economische context. Ook luidde hij verandering in door plotseling over de term kitsch te schrijven en niet per se als iets negatiefs. Inmiddels is de definitie van design nog breder: we hechten tegenwoordig waarde aan experimenteel n functioneel werk, van grote namen evenals van anonieme makers. De stoel waar ik nu op zit of dit koffiebekertje komen net zo goed in aanmerking voor designkritiek. Die filosofie willen wij studenten meegeven, namelijk dat je design ook in de supermarkt of op straat tegenkomt. Helaas zijn er zo weinig podia voor vormgevingskritiek. Inhoudelijke Vlaamse en Nederlandse tijdschriften zijn op n hand te tellen en ook kranten besteden er weinig aandacht aan.

Klopt het dat designkritiek in het nederlandse taalgebied nog in de kinderschoenen staat?
Javier Gimeno-martnez: Ja, dat is absoluut waar, zeker in vergelijking tot

Wat betekent het dat designkritiek als vak wordt gedoceerd aan relevante opleidingen, zoals aan de Vu amsterdam?
JG-m:

Wij willen dat onze studenten zich ontwikkelen tot goede onderzoekers. Kwaliteit staat hoog in het vaandel en we willen wegblijven van een glossy sfeertje. Dankzij

gastcolleges van journalisten wordt designkritiek niet abstract maar juist toegepast benaderd. Vorig jaar werkten we samen met Max Bruinsma en Frederike Huygen, respectievelijk hoofdredacteur en voormalig redacteur van Items. Dat is een goed voorbeeld van een Nederlands tijdschrift dat op een serieuze manier aandacht schenkt aan designkritiek. Heel concreet en praktisch zijn ook de twee opdrachten voor studenten: het schrijven van een boek- en een tentoonstellingsrecensie. Of er in de uitgeverswereld en de media ook veel vraag is naar auteurs die met kennis van zaken over design kunnen schrijven? Daarover kan ik nog weinig zeggen, deze studie is te jong om dat te kunnen bewijzen. Hopelijk is het een aanleiding voor het vormen van nieuwe initiatieven. Studio Job: Het lijkt me goed om het beschouwen te doceren. Praten over creatieve vakgebieden is relevant, het kan de porin openen. Maar te lang discussiren heeft ook weer een verzandend effect. Beter is om tijdens kunstvakken eens kritisch te praten over de rol van de media. Ik heb namelijk het gevoel dat tegenwoordig iedereen journalist is en vaak vernietigende rapporten klaar heeft. Hierdoor vrees ik dat het kind dikwijls met het badwater wordt weggegooid, omdat te veel stuurlui aan wal de kunstenaars en ontwerpers belemmeren. Men durft niet meer expressief zijn omdat men bang is voor een vloedgolf van negatieve commentaar. Begrijp me niet verkeerd: voor ons heeft kritiek uiteindelijk een positieve uitwerking. Nynke en ik putten er energie uit, maar niet iedereen is op die leest geschoeid.

Mae West, Studio Job voor Venini

supermarket or on the street. Unfortunately, there are so few platforms for design criticism. Substantive Flemish and Dutch magazines can be counted on the fingers of one hand and newspapers pay little attention to it.

What does it mean that design criticism as a subject is taught in relevant courses, such as at the Vu university amsterdam?
JG-M: We want our students to develop into good researchers. Quality is paramount and we want to stay away from a glossy atmosphere. Thanks to guest lectures by journalists, an applied rather than an abstract approach is taken to design criticism. Last year, we worked together with Max Bruinsma and Frederike Huygen, respectively the editor in chief and former editor of Items. That is a good example of a Dutch periodical that pays serious

attention to design criticism. Very concrete and practical are also the two assignments for students: to write a book review and to review an exhibition. Whether in the publishing world and the media there is any great demand for authors who can write knowledgeably about design? I can say very little about that, this field of study is too young to be able to prove that. Hopefully it can lead to the formation of new initiatives. studio Job: To me, it seems a good idea to teach contemplation. Talking about creative disciplines is relevant, it can open the pores. But talking for too long can also get you bogged down. It is better, when doing art subjects, to critically discuss the role of the media. Specifically, I feel that nowadays everyone is a journalist and often has damning reports up their sleeves. As a result, I fear that the baby is often thrown out with the bath water because

the artists and designers are being hampered by too many back seat drivers. One dares not be expressive any more through fear of a flood of negative comments. Dont get me wrong: for us, criticism ultimately has a positive effect. Nynke and I draw energy from it, but not everyone is like that.

is it your intention to have your work provoke discussion? Or is this more of a coincidence?
sJ: Our intention is to be independent in everything we do. It seems that we are free but freedom is a utopia or just a noble goal. A Dutch collector is not allowed to choose what sculpture to put in his own garden [a design by Studio Job with references to Buchenwald elicited strong reactions from the press in late 2011 ed.], while the contemporary museum of Warsaw last year included a Lego version of Auschwitz in the national art collection for 55,000 euros. Im not condemning, only noting. What is freedom? What is good? What is bad? What is the definition of an artist and what is that of a designer? Does one of them perhaps have more of a right to expressive freedom than the other? It would seem so ... 11

studio Job positions itself between design and art. how would you want a design critic to approach your work: as design or maybe more like art?
sJ: Basically, we dont really care. We do notice that criticism from abroad is often different from that originating from The Netherlands or Belgium. It is more objective, more contemplative, more respectful and often less aggressive. On our own territory, we seem to stand in the way of quite a few people. But thats also another kind of compliment.

10

studio Job begeeft zich ergens tussen design en kunst. hoe zou je willen dat een designcriticus jullie werk benadert: als design of toch eerder als kunst?
SJ:

Dat kan ons in principe niets schelen. Wel merken we dat kritieken vanuit het buitenland vaak anders zijn dan vanuit de bakermat Nederland of Belgi. Ze zijn objectiever, meer beschouwend, respectvoller en vaak minder agressief. Op eigen grondgebied schijnen wij nogal wat mensen in de weg te staan. Maar dat is dan ook wel weer een compliment.

context als het even kan. JG-m: Design is niet weg te denken uit ons dagelijkse leven en het is buitengewoon belangrijk voor de sector dat producten gevalueerd worden. Kritiek zorgt voor kwaliteitswaarborg. Vult het product een leemte of is het gewoon de zoveelste stoel of affiche?

designkritiek per definitie nutteloos is? Of gaat het om meer dan alleen smaak? En wat is dat dan?
Designkritiek gaat verder dan smaak of goed wonen. Het draait om de vraag: waarom en waarvoor geven we vorm? Gelukkig komen niet meer alleen sterdesigners en de meest extravagante stukken aan bod. Alledaagse voorwerpen trekken steeds meer belangstelling. SJ: Over smaak valt zeker te twisten! Hierop is het hele modernisme in design gebaseerd. Wat mij betreft, als postmodernist, kn en mg alles. Of ik het smaakvol of relevant vind ligt wederom aan de context. Smaak neigt naar esthetiek en esthetiek is eigenlijk een complex begrip dat te maken heeft met het verbergen of verbloemen van de waarheid, maar tevens een gereedschap is om ons te laten dromen.
JG-m:

Wat maakt iemand dan een goede designcriticus?

JG-m:

is het jullie bedoeling om met jullie werk discussie uit te lokken? Of is dit eerder een bijkomstigheid?
SJ: Onze intentie is om onafhankelijk te zijn

in ons doen en laten. Het lijkt alsof wij vrij zijn maar vrijheid is een utopie of slechts een nobel streven. Een Nederlandse verzamelaar mag niet kiezen welke sculptuur hij in zijn eigen tuin zet (een ontwerp van Studio Job met referenties naar Buchenwald ontlokte eind 2011 hevige reacties in de pers, red.), terwijl het hedendaagse museum van Warschau vorig jaar voor 55 000 euro een lego-uitvoering van Auschwitz in de nationale kunstcollectie opnam. Ik veroordeel niet, ik constateer alleen maar. Wat is vrijheid? Wat is goed? Wat is slecht? Wat is de definitie van een kunstenaar en wat is die van een designer? Heeft de n misschien meer recht op expressieve vrijheid dan de ander? Blijkbaar wel

Iemand die een onafhankelijke positie kan innemen ten opzichte van een product en van de industrie. Iemand die luistert naar de boodschap van de ontwerper. Dat is de plicht van de criticus. Het heeft immers geen nut om zich te laten leiden door vooroordelen. Onderzoek naar het proces vertelt veel over de relevantie van het object. Wat was de opdracht? Hoe is de ontwerper tot een oplossing gekomen? Is er rekening gehouden met duurzaamheid? Luisteren en tot een beoordeling komen die de eigenheid van het stuk respecteert: dt is de kunst. Daarbij kan de criticus eventuele verbeteringen aandragen. Een eigen mening en kritische blik zijn essentieel, evenals een flexibele houding ten opzichte van verschillende designstromingen. Theoretische kennis helpt om het werk te analyseren op een academisch niveau. Maar uiteindelijk is het de taak van de designcriticus om de soms ingewikkelde concepten van ontwerpers eenvoudig te verwoorden en tot de kern van de zaak te komen. De beste academici gebruiken eenvoudige taal.

Jan Vercruysse zei ooit: Een kunstenaar verliest zijn werk aan de wereld. Met andere woorden: wie begrepen wil worden, kan beter geen kunst maken. De interpretatie, de kritische respons van anderen brengen de kunst elders. hoe belangrijk is het eigenlijk om begrepen te worden?
Designkritiek is altijd een interpretatie. Het is niet aan de ontwerper of kunstenaar zelf om zijn werk achteraf te beschouwen. Een designcriticus probeert de ontwerper te begrijpen, hoewel het dikwijls zal gebeuren dat deze zich hier niet in herkent. Maar uiteindelijk is dat laatste niet relevant. SJ: Voor ons is het niet belangrijk om begrepen te worden, zolang we maar de vrijheid hebben om te blijven doen wat we willen doen. Je bent nu eenmaal de lieveling van de klas of je bent het niet. Wij zijn het nooit geweest en daar leer je mee omgaan. Vercruysse heeft gelijk, maar anderzijds bljft ieder werk van de kunstenaar, terwijl de rest van de wereld het alleen maar kan bekijken, lenen of kopen.
JG-m:

Moet design dan wel onderwerp zijn van kritiek?

SJ:

Design-metadiscours: overbodig of net essentieel?

Bedoel je het gesprek dat we nu voeren? Discussie over de discussie is zeker essentieel. Tijdens de lessen schenken we dan ook aandacht aan designkritiek als fenomeen: wat werkt en waarom? Maar ook: waarom is het boeiend om hier je beroep van te maken? SJ: Heel essentieel. Dingen in de juiste context plaatsen ook, terwijl het voor anderen juist veel oplevert om de zaken te verdraaien.
JG-m:

Natuurlijk. Alles wat zichzelf respecteert, krjgt en gft kritiek. Waarom zou je anders initiatief nemen? Om anderen te pleasen? Komaan! Als we zogenaamd vrij willen zijn, dan moet er ook kritiek zijn. Maar te veel kritiek kan er wel voor zorgen dat je voorgoed uit het publieke domein verdwijnt, en dan begin je een bakkerij of een moestuin of zoiets. Terwijl te weinig kritiek je tot een over het paard getild, arrogant stuk vreten maakt met saai werk. Ook hier geldt dus: met mate graag, en in de juiste

Rock Centerpiece on Industry Pedestal, Studio Job

Does design have to be the subject of criticism?

sJ: To be sure. Everything that respects itself gets and gives criticism. Otherwise, why would you take initiative? To please others? Come on! If we wish to be so-called free, there must also be criticism. But too much criticism could ensure that you forever disappear from the public domain, and then you start a bakery or a vegetable garden or something like that. While too little criticism turns you into a haughty, arrogant person who produces dull work. So here too: ideally in moderation, and in the proper context if possible. JG-M: Design cannot be ignored in our daily lives and it is extremely important for the industry that products are evaluated. Criticism provides quality assurance. Does the product fill a gap or is it just another chair or poster?

Then what makes someone a good design critic?

JG-M: Someone who can take an independent position in relation to a product and the industry. Someone who listens to the message of the designer. That is the duty of the critic. After all, it makes no sense to let oneself be guided by preconceived notions. Research into the process tells a lot about the relevance of the object. What was the assignment? How did the designer arrive at a solution? Has sustainability been taken into account? Listening and making an assessment that respects the unique character of the piece: thats where the skill comes in. Moreover, the critic may possibly bring about improvements. A personal opinion and critical scrutiny are essential, as is a flexible attitude to various design trends. Theoretical knowledge will help

Over smaak valt niet te twisten. Zou je daarom kunnen stellen dat

www.StuDioJoB.BE

12

13

Hanging Lamp, Wonderlamp, Studio Job & Pieke Bergmans

Barb Wire Gate, Studio Job House, Studio Job

analyse the work at an academic level. But ultimately it is the task of the design critic to express the sometimes complex concepts of designers in a simple way and to arrive at the heart of the matter. The best academics use simple language.

Design metadiscourse: is it redundant or, on the contrary, vital?

JG-M: Do you mean the conversation that we are now having? Discussion about discussion is certainly essential. During the lessons we also pay attention to design criticism as a phenomenon: what works and why? But also: why is it exciting to turn this into your profession? sJ: Very essential. Putting things in the right context also, while for others, by contrast, it is very useful to give things a twist.

There is no accounting for taste. Would you therefore be entitled to assert that design criticism is useless by definition? Or is it about more than taste alone? and if so, what is it?
JG-M: Design criticism goes beyond taste or good living. It revolves around the question: why and for what purpose do we give things form? Fortunately, it is no longer only star designers and the most extravagant pieces that get discussed. Everyday objects are steadily attracting growing interest. sJ: There certainly is accounting for taste! All modernism in design is based on this. As for me, as a postmodernist, everything is possible and permitted. Whether I consider it tasteful or relevant is again down to

the context. Taste leans towards aesthetics and aesthetics is actually a complex concept that has to do with the concealment or disguising of the truth, but also a tool to make us dream.

Jan Vercruysse once said: an artist loses his work to the world. in other words: for a person who wants to be understood, it is better not to make art. The interpretation, the critical response from others takes the art somewhere else. how important is it really to be understood?
JG-M: Design criticism is always an interpretation. It is not for the designer or artist himself to consider his work after the fact. A design critic tries to

understand the designer, although it will often happen that the latter fails to recognise himself in that. But ultimately, the latter is irrelevant. sJ: For us, it is not important to be understood, as long as we have the freedom to keep doing what we want to do. You are either the darling of the class or you arent. Thats something weve never been and you learn to live with it. Vercruysse is right, but on the other hand, every work remains that of the artist, while the rest of the world can only view it, borrow it or buy it. www.StuDioJoB.BE

14

15