Piotr Skarga

onierskie nauki
O uwaeniu stanu onierskiego chrzecijaskiego. Stan onierski, tako jest kademu krlestwu i rzeczypospolitej potrzebny, tak te jest chwalebny i czci godny. Potrzeb jego wyciska swowolno ludzka, ktra zoto rodzcy pokj i zycie szczliwe wiatu wydziera. Jedni ludzie doma i w ssiedztwie niepokoje czyni, krzywdy zadajc i cudze sobie przywaszczajc, i przykroci rozmaite przynoszc. Takie prawa i karno urzdowa krci. Drudzy z moc i wojskiem nachodz i cudze kraje posiada, pustoszy i niewoli chc; na takie, wedle rozumu i prawa przyrodzonego, onierza gotuj i stan rycerski stawi, aby przeze pokj si zatrzyma i wraca mg, i rk, i elazem, i mstwem ich nieprzyjaciel odegnany by. Zwaszcza, gdy innego obyczaju z nim nie masz, a wszytkie si rzodki do porwnania i jednania poday. Przyrodzone tedy prawo i rozum kae: aby kade zgromadzenie porzdne, miasta, krlestwa i pastwa na obron tak gotoway mury, wiee, baszty, strzelby, twierdze i zamki, i ywnoci na wiele lat, aby w takich przygodach i najazdach ludzi zych, przy swoim pokoju zostawali. Co wszytko bez onierza i umiejtnoci wojennej, i bez szkoy i wiczenia rycerskiego, by nie moe. Tak tedy i tak wszytkim naleyt potrzeb, stan onierski powano swoj ma. Lecz i z tego chwalebny jest, i si w nim szczepi mio osobna ku braciej i ku Rzeczypospolitej i Ojczynie, i ku chwale Boej i Kociow witych, i wierze chrzecijaskiej, dla ktrej zachowania i obrony, zdrowie swoje w niebezpieczno nios; i jest to wielka i sawna cnota mztwa takiego, mioci Bo zapalonego, o ktrej Chrystus Pan mwi: Witszej nikt mioci nie ma nad t, gdy zdrowie swoje kadzie za przyjacioy swoje. Nadto sawny jest i z tego stan onierski, i go sam Pan Bg uywa kaza, na wygadzenie onych siedmi narodw Palestyskich. Mogc je, jako Faraonowi i ludziom jego uczyni, bez rki ludzkiej pogubi, miecza z wojenn przypraw dobywa na nie roskaza, nauczajc jako wojsko prowadzi, jakie zasadzki na nie czyni, jako si wielkoci ich nie przelka, i innemi dowcipy one zwycia. I dla tego, mwi Pismo, z onej ziemie wszytkich nieprzyjaci onych nie wykorzenia, aby si do boju lud jego wiczy, i rycerskiego rzemiosa nawyka. I tem si ten stan zaleca, i wielkie a przednie sugi Boe ma, ktrzy na ze ludzie mocy onierskiej i miecza uywali. Abraham patryarcha, Mojesz, Jozue, Dawid, Jozafat, Ezechiasz, Jozyasz, krlowie poboni i Bogu mili, ktrzy z wolej Boej bez grzechu na obron ludzk i zachowanie pokoju i praw Boych wojny wielkie staczali. Sami Machabejczykowie swoim przykadem, by innych nie byo, wietnie barzo stan rycerski i saw jego ozdobili. W Nowym Zakonie Jan wity Chrzciciel, nauczajc onierze, pomiata im zbroje i miecza nie kaza, i suby ich nie zgani, ale j naprawowa. Tak a tak, prawi, sucie i czycie. I sam Pan Jezus setnika wychwalajc, stanu jego nie zgani; i o wieckich krlach rzek, i sugi na obron maj; i pobory na onierza i obron pospolit da rozkaza; i po wszytkie wieki cesarze i krlowie chrzecijascy, naboni drudzy i wici, wojnami Panu Bogu suyli; i wiary jego i chrzecijastwa mieczem i moc bronili, i pokj pastw swoich stanowili. Umieje, onierzu, swj stan powaa, a on penieniem powinnoci jego, o ktrych bdzie mowa, ozdabia, a zem go zachowaniem nie ly. Z jakim kocem do onierstwa przystawa. Nabony chrzecijaski onierz bierze przed si w subie swej trzy rzeczy: naprzd, aby Ojczynie swej, Rzeczypospolitej, w ktrej si urodzi i chrzest wity wzi, i w ktrej ma doczesne dobra swoje i przebyt swj, dobrze suy, a onej szarpa i gubi, ile go staje i przemoe, nie dopuci; i za ni, i za to, co si w niej

zamyka, krew swoj, gdy tego potrzeba, rozla. Przeto tak on Dawidw hetman Joab do brata swego mwi: Zastawiajmy si i walczmy o lud nasz i o miasto Boga naszego, a jako bdzie wola na niebie, niech si tak stanie. Jakoby rzek: Co Pan Bg da, to wdzicznie przyjmiem, abo mier, abo zwycistwo. Mio ku Ojczynie, w ktrej si zamykaj bracia i wszytkie powinowactwa, i dobra nasze, w ktrej jest miasto Boga naszego, to jest Koci Boy i chwaa jego, wyciga dobre syny na wojn. I mwi jako oni u Machabew: Lepiej nam w bitwie umrze, nili patrze na ndz narodu naszego i na zburzenie praw Boych i Kocioa jego. I to jest drugie przedsiwzicie onierskie: aby wiary i Ewangeliej i Kocioa witego broni, a upada mu nie da, zwaszcza gdy poganie i niewierni na nas i na Krlestwo nasze powstaj, ktrzy Boga chrzecijaskiego w Trjcy jedynego nienawidz, i sub, i zakon i lud jego psuj. Przeciw takim si zastawia wielka jest u Pana Boga wysuga, i prawe rycerstwo, ktre Polacy nasi starzy, dobywajc mieczw przy czytaniu Ewangeliej, owiadczali. I gdy z innemi chrzecijany na obron do grobu Boego i wiary chrzeciaskiej przeciw Saracenom wyprawy czynili. Trzecia jest myl dobrego onierza: aby na wojnie sawy nabywa i wysugi sobie u swego krla i rzeczypospolitej i poytki wieckie jedna. Ten umys moe by bez grzechu, byle przedni nie by, a one dwa przodkoway, a ten trzeci jako przydatek za nimi si puszcza. Bo i ono kocielne rycerstwo tak si do bitwy pobudzao: Nie uciekajmy, prawi, cho mamy na si wielki poczet nieprzyjaci. Umierajmy mnie za braci nasz, a nie czymy zelywoci sawie naszej. Od sawy Sowaki nas nazwano, i j nard ten wicej, nili poytki wszytkie miowa; i mawiao nasze rycerstwo, do potrzeby idc: Niezbdna sawo, dzi dla ciebie gow poo. Trudno to dobrze urodzonym i w cnocie si kochajcym odejmowa; gdy cnoty sawa jest wasna zapata i u Boga i u ludzi, i nad inne si poytki przekada ma; i w Pimie witem Matatyasz synom z rycerskiego dziea saw wielk i wieczn pami obiecuje. Na jak wojn pisa si ma onierz chrzecijaski. Na tak, ktra jest urzdownie od najwyszej mocy postanowiona, i ktra jest janie sprawiedliwa. Wojny nikt podnosi nie moe, jedno krl i Rzeczpospolita abo najwyszy pan w swojem pastwie. Bo poddany obraca si ma po sprawiedliwo do swego pana i do prawa jego, a wojny adnej sam zaczyna, ani si o swoj krzywd mci, i sam sobie czyni sprawiedliwoci nie moe. Lecz krl i ten pan, ktry nad sob wyszego, i trybunau, u ktregoby o swoj krzywd czyni, nie ma, wojn swego dochodzi musi, i sam j tylo zacz swoim stanowieniem moe, ale aden poddany jego nie moe, ani owe ksita, ktre krlom abo cesarzom podlegaj, zacz miedzy sob sprawiedliwej walki nie mog. I dla tego ssiedzkie wojny pod jednym panem nie tylo s niesprawiedliwe, ale i zakazane prawem i przyrodzonem, i pisanem, i ludzkiem i Boskiem. I ci onierze, ktrzy si na tak wojn pisz, i ktrzy jej pomagaj, wielce grzesz z obu stron, i za rozbjniki susznie si mie maj. I ktrzy tam zabici bywaj, wiecznego potpienia, jeli bez pokuty schodz, nie ujd. Co si rozumie o tych, ktrzy najedaj. Bo broni si kademu szczeglnemu i poddanemu godzi; ale wojn zaczyna, najeda, odpowied czyni, na rk wyzywa, adnemu si nie godzi, jedno nawyszemu urzdowi, ktry sam wojn podnosi, i odpowied daje temu, z ktrym prawa i trybunau do sdu mie nie moe. Ma te na to oko pilne mie onierz chrzecijaski, jeli wojna do ktrej si pisa chce, ma w sobie jasn sprawiedliwo, a szkody niewinnemu nie czyni. Bo s panowie drudzy jako rozbjnicy i wilcy drapieni; zbieraj wojska na rozszerzenie pastwa swego, na wydzieranie cudzego, na pomst niesuszn, na psowanie wiary i suby Boej, i wielkie krzywdy ludziom i uciski czyni, i wiele krain pustosz, z jadu i gniewu i akomstwa do zej chci, do podwyszenia swego. Do takiej wojny uchowaj Boe przystawa. Uchowaj Boe onych sw ludzi dyabelskich: By mi, prawi, i dyabe pienidze da, na krew ludzk pjd. A i jedni s onierze domowi i poddani, drudzy obcy za pienidze, ktrzy nie swoim, ale innym panom suy

chc, obcy onierz pilnie si tej sprawiedliwoci wojennej przypatrowa ma. Jeli jasna w niej i niewtpliwa sprawiedliwo, niech jej w Imi Paskie pomaga, jako Boej; a jeli wtpliwa, o ktrej tak i owak ludzie rozumiej, niech od niej ucieka i w ni si nie wdaje, i dusze swej nie zawodzi. Bo wojna straszliwa jest i przykra, i wiele w niej niewinnych ucierpi; i nie godzi si jej uywa jedno o bardzo jasn i wielk krzywd, o wszytko si jednanie i porwnanie pierwej pokusiwszy. Bo krew nie woda, jako mwim, wojenne lekarstwo. Lecz onierz domowy, pana suchajc, moe si cho na wtpliw pana swego sprawiedliwo do odu uda, na sumienie si i cnot jego spuszczajc, a mandatw jego i rzdw nie posdzajc. Bo samem posuszestwem wymwiony by moe, a na panie jego grzech zostanie. Chybaby jasna barzo i niewtpliwa pana ich niesprawiedliwo i zo zachodzia. Bo wtenczas sucha go poddani nie winni, gdy co pan ich przeciw Panu Bogu i jasnej sprawiedliwoci jego roskazuje. Wtenczas mwi, Boga sucha i jemu posusznym by a nie ludziom. I przyczyna kadej wojny jest nabywanie i zatrzymanie pokoju pospolitego. Nie ma si wojna podnosi, jedno dla pokoju i dobrego pospolitego. Bo barzo grzesz panowie i onierze ich, ktrzy na rozszerzenie pastwa, na pokazanie mocy swej i umiejtnoci i sawy onierskiej, abo na inne prnoci wojn podnosz, i do tak srogiej ludzkiej zguby nie przymuszeni, ani dla pospolitego poytku i pokoju id. By dobrze urzdow moc i suszn przyczyn mieli, a tego koca i myli w nich nie byo, w wielkim by si grzechu najdowali. I przeto napisa jeden wity Doktr: Pokoju zawdy pragn, a wojn z potrzeby tylo zaczyna mamy, aby nas Pan Bg od zego wybawia, a w pokoju nas zachowa. Nie dlatego pokoju szukamy, abymy wojn wie mieli, ale wojn podnosim, abymy pokoju dostawali. Gdy tedy wojujesz, myl o pokoju, aby tych, na ktre jedziesz, do jednoci i pokoju przywodzi. I dla tego pierwej si o wszytkie do zgody rodki i traktaty i umowy panowie kusi maj, anili do tak okrutnego lekarstwa i rodku, w ktrym wiele niewinnych ucierpi, przystpowa. Jako w zakonie nauczy Pan Bg: Gdy, prawi, miasta dobywa bdziesz, pierwej mu podasz pokj. O przedniejszych cnotach rycerskich Pierwsza jest sprawiedliwo, pod ktrej chorgwi chrzecijaski onierz idzie, i bez niej woli doma siedzie, bez niej nadzieje do zwycistwa nie ma, i pomsty si Boskiej boi, ktra za rozlaniem krwie niewinnej przychodzi. Tej sprawiedliwoci przestrzega w postpkach swoich, aby nikt za jego przyczyn krzywdy nie mia, domowi zwaszcza i ssiedzi. Bo jeli on jest egzekutor wojennej sprawiedliwoci, a jako domow psowa ma? jako niewinne i ubogie upi i rozbija ma ten, ktry na czynienie sprawiedliwoci i na obron ukrzywdzonych braciej, przeciw zym i niesprawiedliwym miecz niesie? Druga cnota onierska jest: mstwo, ktre si Fortitudo zowie; ktre na trzech rzeczach pokaza si ma. Naprzd, aby rozkoszy cielesne i mikkoci pomiata, i sam siebie i ze skonnoci swoje zwojowa, pierwej, nili nieprzyjaciela Ojczyzny zwojowa chce. Bo rozkoszy i nieczystoci i pijastwa i inne mikkoci do onierstwa nie su. Gdy czyni czowieka niewieciuchem, i kdziel, i zajcem; i kto si w nie wda, mnym by nie moe. miaym z pijastwa i desperatem by moe, ale nie onierzem, ktry rozumem i cnot od swj prowadzi. A ktemu mstwo naley na wycierpieniu i znoszeniu przykroci cielesnych: godu, niepogd, zimna, wiatrw, deszczw, polnego legowiska, niespania, pracy i ran na ciele swojem, i noszenia zbroi, i na innych trudnych i cikich robotach. Bo bez tego nic si wielkiego na wojnie nie sprawi. Na twardoci, nie na pieszczotach, onierstwo si funduje. Do tego potrzeba mu mnym by na pogardzeniu zdrowia wasnego, gdy potrzeba. Na czem wszytka ta cnota rycerska i mstwo zawiso. Za ktrem nieustraszone serce przychodzi, i na kady nagorszy raz, gdy czas upatrzy, a rozum ukae, nastpi i natrze, i z Bo pomoc wygrawa.

Trzecia cnota rycerska jest posuszestwo, ktre nawysze jest i nawiksze w tem rzemiole; bez ktrego, jako wszdzie, tak i na wojnie sprawi si nic dobrego nie moe. On rotmistrz w Ewangeliej rycerskie posuszestwo przyrwna do mocy Boej, mwic: Jeli w stanie u nas naszym onierskim, tak moc ma rozkazanie starszych, i by musi wszytko, co ka: ja sucham hetmana, a mnie suchaj towarzysze moi i co rozka staje si a nie chybi - daleko wicej, gdy ty rozkaesz, Bogiem bdc, wszytko si na sowo twoje stanie. Mocne sowo Boe i peni si musi. Tak mocne ma by sowo i rozkazanie starszych na wojnie, i zaraz si stawa ma. Bo inaczej rzduby adnego, i zatem zwycistwaby nie byo. Oni u krla Ochozyasza onierze, patrz na jak zgub swoj z rozkazania i posuszestwa id! Jedna rota od Heliasza proroka ogniem z nieba spalona jest, a drugiej na tene ogie nastpi kazano. Nastpili i zginli, jako i pierwszy. Gdy ka na dziaa, na strzelby, na wcznie, idzie posuszny onierz, cho przed sob trupy widzi; i tak ma by, i czyni to wszyscy dobrzy, i maj u Pana Boga w wojnie sprawiedliwej swego posuszestwa zapat. Jeli le abo dobrze hetman rozkazuje i rotmistrz prowadzi, ju go nie sdzi, ani si o radzie jego pyta. Takie posuszestwo by ma w obozie i na leach i straach. Gdzie wic trudniej drugdy upr zwyciy na rzeczy mniejszej, nili na onej, gdzie o zdrowie idzie. Czsto si starszym sprzeciwiaj i nieposuszestwo pokazuj. A co gorzej, szemrz i le mwi o rotmistrzu, o hetmanie, o krlu, i drugie na nie pobudzaj, i zmowy i konfederacje szkodliwe Rzeczypospolitej czyni, starsze posdzajc, a swoje chci ze i gupie przewodzc. Czego si cny onierz chrzecijaski strzedz, a w starszych swoich Pana Boga i zwierzchno od niego postawion czci ma. Jeli mu winno pienidze, upomina si drogami susznemi moe. A panowie i krlowie z wielk i szczer pilnoci i w czas obmyla maj, aby robotnik taki i tak wszytkiemu krlestwu potrzebny, swoj zapat mia.
Czem serce wielkie do potrzeby rocie. Naprzd mioci, ktra jest dziwnie przewana i mocna. Przyrwnywa j Mdrzec do mierci, do pieka, do ognia, do wd i rzek bystrych i gbokich. Jako mierci nikt nie zwojuje, tak i mioci serdecznej aden postrach nie odejmie. Jako pieka nikt nie otworzy i zamkw jego nie skruszy, tak miod trzyma mocno w sercu, czego si szczerze ja, a nie puci. Jako ogieo wszytko przemaga, tak miod wszytko trawi, i rzeczy naprzykrzejsze i natwardsze, mikkie sobie czyni. Jako morze gbokie i rzeki bystre dobrze opatrzonego okrtu nie topi, tak miod wszdzie gr ma, i po wierzchu wszytkich nawanoci uchodzi. Miod dla tego kogo miujesz, wszytk majtnod sadzi. Lecz i zdrowia nie way za ni, gdy na t wag przychodzi. Cny onierzu, zapal si mioci ku Panu Bogu i czci jego, ktrej elazem swem szukasz. Zapal si mioci ku Ojczynie i ku braciej twojej, i ku domowym twoim: ujrzysz, jakod mierd lekka bdzie, doznasz, jako ci mnym uczyni, jako niedwiedzic o dzieci. Zapal si i do sawy swej rycerskiej, obaczysz jako na dziaa i strzelby pjdziesz, gdzie potrzeba a rozum i baczenie dobre uka. I to mocna do rycerstwa pomoc: uwaenie dobrej i piknej w bitwie mierci, jako czynili onierze, mczennicy Boy, gdy je rozmaitemi mierciami od Chrystusa odposzyd chciano. Za krla, prawi, i dla jego odu i posuszeostwa tylemkrod umrzed mg na wojnie, i miercim si nie ba, ktra mi straszyd przyszemi po mierci przypadkami moga, a teraz si tak piknej mierci dla Boga mego i dla obietnic jego tak pewnych, bad si mierci mam? A my mwmy: Musz jednak abo gdzie z jakiej przygody nag a niespodzian mierci, abo na ku w jakiej cikiej niemocy dokonad. Jeli w przygodzie i nagle umr, w niebezpieczeostwo dusz moj dla nieprzygotowania podam. Jeli na ku umierad bd, abo mi niemoc przywiedzie do niecierpliwoci i blunienia jakiego i desperacyej, abo mi kto sabego od wiary witej, jako heretyk i suga dyabelski, odwiedzie, abo mow strac, abo mi ona i dzieci nie usuchaj w tem, cobym do zbawienia potrzebowa, abo spowied odwlok, i niemocy sobie nie wac, bez niej umr; abo mi w saboci wielkiej i gorczce trudna bdzie pokuta, gdy si rozum i zmysy wszytkie do blu obrc. Izali tak nie lepiej w dobrem baczeniu i zdrowiu i w rozprawie piknej z wiatem, z tego ciaa wynid, a nie darmo ani lada jako umrzed, ale za Bo czed, za Ojczyzn, za mi braci tej troch krwie Panu Bogu ofiarowad, a za nie wieczne krlestwo sobie przez Jezusa Chrystusa

kupid, i za troch dni na wiecie tego ndznego ywota, on bez kooca ywot sobie zjednad? Terazem pewny nadzieje odpuszczenia grzechw moich, gdy zdrowym bdc czerstwo za nie auj, z dobrym rozmysem i skruch. Mog byd yw kilka i kilkanacie lat, i w pierwsze grzechy a w nowe inne gorsze wpad; teraz si im koniec stanie, i wadzid mi przesze zoci za tak ofiar krwie mojej nie bd. Takie myli w dziwne mstwo onierza ubieraj, i mocn nao zbroj kad, serce mu czynic w nadziei nieprzemoonego Boga, ktremu swe zdrowie oddaje; i odnosi, gdy Pan Bg chce, wesoe zwycistwo i sawie swej rycerskiej czynid dosyd, i drugdy wiksz ma saw gdy mnie polega, nili gdy wygrawa; i mierd takiego i tak nabonego onierza sawniejsza jest nad wszytki tryumfy. Jako si po wygranej bitwie zachowad ma chrzecijaoski onierz. Naprzd, nie ma si z tego weselid, i si ludzka krew rozlaa; i owszem, nad on ndz pobitych pakad przystoi, mylc: jaka jest zod ludzka, ktra na taki upr i do tak srogiej w niezgodach rozprawy przychodzi. Jakoby ludzie rozumu nie mieli na czynienie sobie pokoju i zgody bez takiej zguby swojej. Bestye moc i ciay, ale czowiek rozumem swoich rzeczy dochodzidby mia. A tym aoniej, gdy si sami chrzecijanie zabijaj, a przykazania o zgodzie i mioci i odpuszczeniu winy jeden drugiemu, od Pana Boga swego danego, zapominaj. Pomyl sobie, i si to tobie stad mogo, co na nieprzyjacielu widzisz, a nie czyo si lepszym u Boga, ktrego sdw i rzdw nie rozumiesz, a ktry ci, jako i tego, pokarad mg, i podobno to by zasuy, gdyby szczer nad tob sprawiedliwod swoj rozciga; jako Pan Chrystus do onych rzek, ktrzy mu o poraonych i pobitych powiedali, i krew ich Piat z ofiarami zmiesza. Wszyscy, prawi, tak poginiecie, jeli czynid pokuty nie bdziecie. On wielki krl Adonibezech, gdy mu po porace rce i nogi odcito, rzek: Siedmdziesit krlw z obcitemi rkami i nogami pod stoem moim odrobiny zbierali. Jakom uczyni, tak mi te Pan Bg odda. Nie miaem nad nimi poalenia, i przetom go u drugich nie znalaz. Mniemaem, i szczcie moje wieczne. O, jakom si omyli! a to cierpied musz com innym zadawa. Ma byd ualenie nad ponionym takie, jakiegoby sam w takim zym razie potrzebowa. Diogenes cesarz Carogrodzki poraony i poimany od Asam Sutana Saracena, nalaz u niego ualenie nad ndz swoj wielk, i u stou jego siada; myli ten Asam, iby mu te to by mio takie miosierdzie u nieprzyjaciela w rwnej przygodzie mied. I gdy raz spyta Diogenesa: Co by by, prawi; ze mn czyni, gdybym ja by w rce twoje wpad? on z gupstwa wielkiego i niebaczenia rzek: rozsiekabym ci by i zabi. A on mu powiedzia: ja twojej nieludzkoci i takiej srogoci naladowad nie bd. Wasz Chrystus pokj wam rozkaza i zapomnienie krzywdy; i hardym si sprzeciwia, a pokornym ask daje; i nie mieszkajc ze czci go na jego paostwo odesa i przymierze z nim uczyni. Musia byd tajemnym chrzecijaninem ten sutan, i brzydzc si gupstwem onego Diogenesa, saw jego chrzecijaostwa na si woy, to jest politowanie nad upadym z rozmylania takiego na si przypadku. A Pan Bg o on nieludzkod, ktr w sercu mia, i o chrzecijaosk niesaw i zelywod, skara Diogenesa, i na cesarstwie innego ju na swoje miejsce wsadzonego, Michaa sidmego nalaz, ktry mu oczy wyupid kaza, z czego umrzed, acz w dobrej pokucie, musia. Po wygranej bitwie byo stare prawo u Mojesza, aby si oni zwycizcy onierze siedm dni przeczyciali, nimby byli do kocioa i spoecznoci przypuszczeni, chod na sprawiedliwej wojnie suyli; ktrego prawa ta bya przyczyna: aby jednak chod susznie przelanej krwie ludzkiej, dla natury i podobieostwa ktre na sobie nosz, aowali, i nieludzkoci si on, acz potrzebn brzydzili, a tego si na potem, ileby mogo byd, z dobrem i z pokojem pospolitym wiarowali. Bo to srogi i okrutny, i ludziom nad ludmi nieprzystojny do nabywania pokoju rodek. Dawid wielkiemi zwycistwy i wiela krwie ludzkiej wylaniem sta si niesposobnym do budowania kocioa, nie dla grzechu, ale dla niejakiej nieprzystojnoci. Naladowa tego on wielki cesarz i zwycizca Teodozyusz Wielki. Bo gdy Eugeniusza tyrana z wielkiem krwie rozlaniem jego wojska, pokona, sam nie zaraz do sakramentu witego przystpi; i wedle starych ceremonii kocielnych, onierze

jego a po 40 dni przypuszczeni do tajemnic witych byli; przez ktry czas niejako swoje winy obmywali, a zwaszcza jeli nad potrzeb okrutni i chciwi na krew ludzk zostawali. Tame te jest w Pimie witym opisano, jako pukownicy i rotmistrzowie z korzyci swej i upw nieli na ofiar i dzikowanie Panu Bogu zoto, mwic do Mojesza: My, sudzy twoi, obliczylimy onierze, ktremy pod moc nasz mieli: aden w bitwie nie zgin; i dla tego ofiarujem Panu Bogu to comy zota z korzyci naled mogli, i prosim, aby za nas Pana Boga ubaga. To daleko chrzecijaoskiemu onierzowi przystojniej, ktry janiej zna Pana Boga, i wiksze od niego dary pobra: aby jemu samemu zwycistwo i dochowanie zdrowia swego przyczytajc, z tego, co mu Pan Bg na wojnie da dostad, na dziki darowa co kocioom i ubogim. Nakoniec, po szczliwem zwycistwie, oddawad ma onierz luby swoje, ktre idc na wojn czyni: aby aski tego wdziczny by, ktry go prowadzi i strzeg, i proby jego wysucha. Za: Piotra Skargi kazania i pisma co najprzedniejsze, red. Wiktor Gomulicki, Warszawa