redniowieczne penitencjay

Przypomnijmy sobie z katechizmu, ktry wkuwalimy przed pierwsz komuni, co nieco o sakramencie pokuty, powszechnie zwanej spowiedzi. Skada si na ni rachunek sumienia, al za grzechy, wyznanie grzechw, postanowienie poprawy, rozgrzeszenie ,wypenienie naoonej przez ksidza pokuty i ewentualnie wyrwnie krzywdy wyrzdzonej komu przez grzech (jak choby oddanie skradzionej rzeczy). Mao kto dzi odchodzi od konfesjonau bez rozgrzeszenia, a pokuta jest niekiedy miesznie maa, czsto przysowiowe "trzy zdrowaki". W pierwotnym kociele chrzecijanie te grzeszyli jak my teraz, ale pocztkowo nie wyznawali grzechw, oczyszczali dusz postem, biczowaniem, jamun i tym podobnymi czynami. Pocztkowo nie byo obowizku wyznawania grzechw, ale wierni czuli tak potrzeb. Wyznawali swoje grzechy prywatnie biskupom, czyli przewodnikom zorganizowanej grupy wiernych (instytucja kapanw powstaa nieco pniej). Powoli powstaje, nie z nakazu wadzy ale samoistnie, publiczne wyznawanie grzechw przed ca spoecznoci wiernych w przypadku popenienia ciszych przewinien jak morderstwa, odstpstwa od wiary i kilku innych. Taki czowiek prosi o wyznaczenie mu pokuty, czyli kary, lub sam sobie j wyznacza, automatycznie traci prawo uczestniczenia "przy stole Paskim", czyli we Mszy w., do czasu wypenienia tego zobowizania. U pierwszych chrzecijan oraz tych w czasach redniowiecznych ycie skadao si z konkretw. Bg, anioowie, diaby, niebo, czyciec, pieko, to konkretne osoby i nie jakie abstrakcyjne, ale realne idee i miejsca ,tak jak wszystko co otaczao czowieka na ziemi. Nikt nie wtpi w ich istnienie. Grzech by wanie takim konkretem, to dla tych ludzi przestpstwo, ktre pociga za sob wyrok i kar, lub choroba, ktr trzeba wyleczy. Co prawda ostateczne rozliczenie z Bogiem odbdzie si po mierci, ale przed piekem lub czyciem mona si uchroni za ycia, bo przynajmniej cz tej kary mona odby tu na ziemi. Pocztkowo pokuta i przebaczenie byy jednorazowe,gdy zdarzyo si grzesznikowi jeszcze raz popeni grzech ciki, na stae by wyczony ze spoecznoci wiernych. Powoli nakadanie pokuty przejmuj biskupi i papiee, pokuta staje si coraz cisza, a skruszony grzesznik ma coraz wicej przeszkd, zanim oczyszczony z grzechu moe wrci na ono Kocioa. Zasada jednorazowego przebaczenia grzechw staje si te w mentalnoci wielu zbyt surowa, bo na cik chorob mona zachorowa wicej ni raz. Grzech by faktem, obraz Boga, przestano zwraca uwag na to, czy by popeniony wiadomie czy nie, czy czowiek robi to dobrowolnie, czy zmuszony by do tego. Grzech musia by zmazany i bez wzgldu na stan ducha czy okolicznoci jego popenienia, wszyscy odbywali te same kary w formie pokuty. Niektrzy wici jak Cyprian, filozofowie i teologiowie jak genialny Tertulian, prowadz ostre dyskusje z papieami na ten temat. Domagaj si zagodzenia kar za

grzechy, wikszej empatii hierarchw wobec ludzi i ujednolicenia pokuty w calym Kociele. Z konkretn propozycj w VI w. wyszli mnisi z Irlandii. Zaczli spisywa grzechy popenianane przez ludzi, ustawia je w kolejnoci od najlejszych do najciszych, lub w odwrotnie i do kadego grzechu przypisana bya pokuta, nie "zdrowaki czy ojczenaszki", ale prawdziwa cika pokuta, cigle pocztkowo lejsza, ni te nadawane wczeniej. Najsynniejsze penitencjay wyszy spod pir zakonnikw Cummeana, Kolumbana Modszego i bardzo zasuonego w krzewieniu wiary w Anglii arcybiskupa Cantenbury, Greka Teodora pochodzcego z tej samej miejscowoci co w. Pawe Aposto - z Tarsu. Potem w penitencjaach spisywano ustalenia synodw lokalnych dotyczcych pokuty za grzechy Jedn z ciszych pokut za najcisze grzechy bya pielgrzymka do Ziemi witej. Gdy mahometanie zamknli drogi do miejsc witych, zaczy si Wyprawy Krzyowe i to bya - cho nie najwaniejsza - przyczyna ich genezy. Tego typu ksigi grzechw i pokut nazwano pniej penitencjaami, ktre powoli, poczwszy od VII w. rozpowszechniy si po caej chrzecijaskiej Europie. Namnoyo si tych ksig nazywanych oryginalnie" taryfami", tak wiele, e np. synod w Paryu w 829 r. nakaza spali te, ktre nie miay uznanych autorw, czy miay faszywie przypisywane autorstwo jakiego znanego czowieka w Kociele. I tak np. w sprawie kradziey konia, owcy czy wou penitent nie tylko musia je odda wacicielowi, ale musia poci o chlebie i wodzie przez trzy kolejne Wielkie Posty, 40 dni razy 3, czyli 120 dni. Ale na tym nie koniec. Gdy delikwent popenia taki czyn wielokrotnie, czyli wpad w nag i gdy ju nie by w stanie odda wszystkich rzeczy skradzionych, pokuta miaa trwa nie tylko przez trzy Wielkie Posty ale dodatkowo przez cay rok, i na tym nie koniec: musia te w tym czasie dawa jamun ubogim, a kapanowi wyznaczajcymu kar datek w naturze. To, e na chlebie i wodzie przez prawie 500 dni jest wprost niemoliwe wyy, mozna zapa na zdrowiu, to ju nie interesowao autora penitencjau, to prywatna sprawa grzesznika. Ta sroga pokuta bya za grzech nie najciszy. Taki np. heretyk nawrcony, zanim przyjty by na ono Kocioa musia by prowadzony przez kapana przez trzy niedziele od pocztku wsi czy miasta do kocioa, obnaony do pasa, biczujcy si w drodze. To nie wszystko. Musia si wyrzec na zawsze misa, jaj i sera, na dodatek podda si trzem cilejszym postom, kady czterdziestodniowy w cigu kadego roku unikajc nawet ryb, trzy dni w tygodniu nie mg spoywa oliwy, mia si ubiera jak zakonnik, codziennie wysuchiwa Mszy w., w niedziel dodatkowo mia si stawi na nieszporach, a kadego dnia odmawia Ojcze nasz dziesi razy w cigu dnia i dwadziecia razy o pnocy. Byy i duo cisze kary, np. jeli zakonnica zamaa luby czystoci i w rezultacie tego urodzia dziecko, dziecko zabierano jej przy porodzie, nigdy go wicej nie zobaczya; i to nie by koniec kary: ya o chlebie i wodzie przez sze dugich lat.

Nie tylko pokutowano postem o chlebie i wodzie, za cisze grzechy. jak np. za zabjstwo karano trzyletnim wygnaniem z kraju. Duchownych karano uwizieniem w klasztorach: za cisze grzechy w innym opactwie, za lejsze we wasnym . Prawie zawsze dodawano do pokuty obowizek recytowanie modlitw i psalmw. Okazyjnie karano cielenie rzgami czy kijem, szczeglnie modszych grzesznikw. W pniejszych penitencjaach najczstszymi i najbardziej karanymi grzechami byy grzechy zwizane z uprawianiem seksu. Powstaway one w czasach, gdy poczwszy od rzdw Kocioem papiea Grzegorza VII, czyli od poowy XI w. w okresie ponad stuletnim zaprowadzono w caym Kociele nie tylko nakaz bezennoci duchownych, ale zabroniono wszelkich czynw zwizanych z uprawianiem seksu, czyli zacz obowizywa celibat. Od tej pory celibatariusze uchwalali przepisy pokutne i pisali penitencjay. Wiadomo, e godnemu chleb na myli, nic wic dziwnego, e te sprawy znalazy si na szczycie wszystkich grzechw. Zajrzaem do jednego z nich, ktry spisa nakazy jednego z synodw w pnocnej Anglii. Bardzo szczegowy elaborat, radzibym wspczesnym twrcom przemysu pornograficznego zajrze do niego i innych mu podobnych z tego okresu, mieliby nowe pomysy. Penitencja ten jest midzy innymi dowodem, e ludzie si nie zmieniaj, maj te same nawyki. Wymienione s w nim grzechy od "brzydkiego dotykania" wasnego ciaa lub ciaa innych, przez masturbacj, wspycie poza maestwem. Surowo pokuty uzaleniona jest od tego z kim si grzeszy: z wdow najmniejsza, ale cisza, gdy z dzieckiem, dziewic, zakonnic, i duo cisza, gdy seks uprawiaj osobniki tej samej pci, lub wspyj seksualnie ze zwierztami. Za najciszy ze wszystkich "grzechw ciaa" synod uzna seks oralny, wtedy pokuta rozkada si na cae ycie grzesznika. Inne wymienione przewinienia seksualne karalne s pokut trwajc od kilku miesicy do 15 lat. Ten sam grzech wielokrotnie powtarzany wydua czas pokuty dwukrotnie lub trzykrotnie. Pamitajmy, e za kady grzech nakadano oddzieln pokut, jeli kto mia kilka takich grzechw na sumieniu i gdy w dodatku by recydywist, nie wystarczao ycia, by odpokutowa za wszystko i by przywrconym do "spoecznoci wiernych". Odbywanie pokuty przesuwao si wtedy na ycie pozagrobowe w czycu, z tym e tam jeden dzie na ziemi mnoono przez tysic (tak przynajmniej poucza swoje owieczki jeden z kaznodziejw w owych czasach), a sama pokuta bya duo cisza zwaywszy na warunki pobytu w czycu w porwnaniu z warunkami ycia na ziemi. Czyciec by wtedy bardziej przeludniony ni dzisiaj Nowy Jork z okolicami, czy miasto Meksyk. Zaczto szuka wyjcia z tego klinczu spowodowanego nadgorliwoci autorw penitecjaw i biskupw obradujcych na synodach. Biednym, ludziom niewiadomym cikoci grzechu, chorym psychicznie i fizycznie zmniejszano troch pokut. Powaniejszy problem by z ludmi bogatymi i

postawionymi wysoko w spoeczestwie. Trudno byo krla czy ksicia wysya na trzyletni banicj, czy biskupa rozbiera si do pasa i kaza mu si biczowa si na oczach swych owieczek. Niektre uciliwe pokuty jak uwizienie kogo w klasztorze, pielgrzymki do miejsc witych, jak do Composteli, Jerozolimy, mona byo zastpowa dobrymi uczynkami jak jamun, powstrzymaniem si od wspycia z maonkiem czy maonk, ciszym postem. Z niektrych pokut mona si byo wykupi w caoci lub czciowo za pienidze. Ludzie bogaci kupowali sobie zastpcw odbywajcych kary pokutne za nich. To wszystko pachniao naduyciem, poza tym ciar pokuty by ju nie tylko bardzo uciliwy, ale wprost niewykonalny, coraz mniej suchano zalece penitencjaw, skoczy si ich bum wydawniczy. Ostatni penitencja ujrza wiato dzienne w 1208 roku. Ostatecznie spraw rozwiza Sobr Lateraski IV z 1215 r., ktrego postanowienia obowizuj w kociele katolickim do dzisiaj. Zobowiza wiernych do corocznej spowiedzi, by w czasie wielkanocnym mogli przystpi do komunii, przykaza spowiednikom zadawanie pokuty nie przekraczajcej moliwoci jej wypenienia. Od tego czasu wyznanie grzechw, al za grzechy i ewentualne wyrwnanie szkd wyrzdzonych stay si znowu najistotniejsz czci sakramentu pokuty. Od tej pory spowiednik nie zasiada w konfesjonale by kara grzesznika, ale by go yczliwie wysucha i w miar swych moliwoci mu pomc. Ju w naszych czasach znane s w kociele katolickim zwyczaje spowiedzi w dziewi pierwszych pitkw miesica, czy spowiedzi raz w tygodniu . To nie s jednak nakazy hierarchii kocielnej, ale indywidualny dobrowolny wybr katolika. Nasz papie odbywa spowied raz w tygodniu; to chyba nie byo tylko wyznanie grzechw, bo grzechy trzeba wczeniej popeni, by je wyzna, ale rozmowa duchowa ze spowiednikiem. Dzisiaj dobrze by byo by spowiednik zwraca mniej uwagi na sam grzech, a wicej na to, jak podnie na duchu penitenta, jak mu pomc, jak by dla niego duchowym przewodnikiem i psychologiem. Gdyby to praktykowano w przy kadym konfesjonale, spowied staaby si na powrt prawdziwym sakramentem pojednania z Bogiem i z sob, a nie czym, co z racji zbytniej wcibskoci czy surowoci ksidza oddala czowieka od wiary, czy przynajmniej od praktyk religijnych. Nie tylko pokutowano postem o chlebie i wodzie, za cisze grzechy. jak np. za zabjstwo karano trzyletnim wygnaniem z kraju. Duchownych karano uwizieniem w klasztorach: za cisze grzechy w innym opactwie, za lejsze we wasnym . Prawie zawsze dodawano do pokuty obowizek recytowanie modlitw i psalmw. Okazyjnie karano cielenie rzgami czy kijem, szczeglnie modszych grzesznikw.

W pniejszych penitencjaach najczstszymi i najbardziej karanymi grzechami byy grzechy zwizane z uprawianiem seksu. Powstaway one w czasach, gdy poczwszy od rzdw Kocioem papiea Grzegorza VII, czyli od poowy XI w. w okresie ponad stuletnim zaprowadzono w caym Kociele nie tylko nakaz bezennoci duchownych, ale zabroniono wszelkich czynw zwizanych z uprawianiem seksu, czyli zacz obowizywa celibat. Od tej pory celibatariusze uchwalali przepisy pokutne i pisali penitencjay. Wiadomo, e godnemu chleb na myli, nic wic dziwnego, e te sprawy znalazy si na szczycie wszystkich grzechw. Zajrzaem do jednego z nich, ktry spisa nakazy jednego z synodw w pnocnej Anglii. Bardzo szczegowy elaborat, radzibym wspczesnym twrcom przemysu pornograficznego zajrze do niego i innych mu podobnych z tego okresu, mieliby nowe pomysy. Penitencja ten jest midzy innymi dowodem, e ludzie si nie zmieniaj, maj te same nawyki. Wymienione s w nim grzechy od "brzydkiego dotykania" wasnego ciaa lub ciaa innych, przez masturbacj, wspycie poza maestwem. Surowo pokuty uzaleniona jest od tego z kim si grzeszy: z wdow najmniejsza, ale cisza, gdy z dzieckiem, dziewic, zakonnic, i duo cisza, gdy seks uprawiaj osobniki tej samej pci, lub wspyj seksualnie ze zwierztami. Za najciszy ze wszystkich "grzechw ciaa" synod uzna seks oralny, wtedy pokuta rozkada si na cae ycie grzesznika. Inne wymienione przewinienia seksualne karalne s pokut trwajc od kilku miesicy do 15 lat. Ten sam grzech wielokrotnie powtarzany wydua czas pokuty dwukrotnie lub trzykrotnie. Pamitajmy, e za kady grzech nakadano oddzieln pokut, jeli kto mia kilka takich grzechw na sumieniu i gdy w dodatku by recydywist, nie wystarczao ycia, by odpokutowa za wszystko i by przywrconym do "spoecznoci wiernych". Odbywanie pokuty przesuwao si wtedy na ycie pozagrobowe w czycu, z tym e tam jeden dzie na ziemi mnoono przez tysic (tak przynajmniej poucza swoje owieczki jeden z kaznodziejw w owych czasach), a sama pokuta bya duo cisza zwaywszy na warunki pobytu w czycu w porwnaniu z warunkami ycia na ziemi. Czyciec by wtedy bardziej przeludniony ni dzisiaj Nowy Jork z okolicami, czy miasto Meksyk. Zaczto szuka wyjcia z tego klinczu spowodowanego nadgorliwoci autorw penitecjaw i biskupw obradujcych na synodach. Biednym, ludziom niewiadomym cikoci grzechu, chorym psychicznie i fizycznie zmniejszano troch pokut. Powaniejszy problem by z ludmi bogatymi i postawionymi wysoko w spoeczestwie. Trudno byo krla czy ksicia wysya na trzyletni banicj, czy biskupa rozbiera si do pasa i kaza mu si biczowa si na oczach swych owieczek. Niektre uciliwe pokuty jak uwizienie kogo w klasztorze, pielgrzymki do miejsc witych, jak do Composteli, Jerozolimy, mona byo zastpowa dobrymi uczynkami jak jamun, powstrzymaniem si od wspycia z maonkiem czy maonk, ciszym postem. Z niektrych pokut mona si byo wykupi w caoci lub czciowo za pienidze. Ludzie

bogaci kupowali sobie zastpcw odbywajcych kary pokutne za nich. To wszystko pachniao naduyciem, poza tym ciar pokuty by ju nie tylko bardzo uciliwy, ale wprost niewykonalny, coraz mniej suchano zalece penitencjaw, skoczy si ich bum wydawniczy. Ostatni penitencja ujrza wiato dzienne w 1208 roku. Ostatecznie spraw rozwiza Sobr Lateraski IV z 1215 r., ktrego postanowienia obowizuj w kociele katolickim do dzisiaj. Zobowiza wiernych do corocznej spowiedzi, by w czasie wielkanocnym mogli przystpi do komunii, przykaza spowiednikom zadawanie pokuty nie przekraczajcej moliwoci jej wypenienia. Od tego czasu wyznanie grzechw, al za grzechy i ewentualne wyrwnanie szkd wyrzdzonych stay si znowu najistotniejsz czci sakramentu pokuty. Od tej pory spowiednik nie zasiada w konfesjonale by kara grzesznika, ale by go yczliwie wysucha i w miar swych moliwoci mu pomc. Ju w naszych czasach znane s w kociele katolickim zwyczaje spowiedzi w dziewi pierwszych pitkw miesica, czy spowiedzi raz w tygodniu . To nie s jednak nakazy hierarchii kocielnej, ale indywidualny dobrowolny wybr katolika. Nasz papie odbywa spowied raz w tygodniu; to chyba nie byo tylko wyznanie grzechw, bo grzechy trzeba wczeniej popeni, by je wyzna, ale rozmowa duchowa ze spowiednikiem. Dzisiaj dobrze by byo by spowiednik zwraca mniej uwagi na sam grzech, a wicej na to, jak podnie na duchu penitenta, jak mu pomc, jak by dla niego duchowym przewodnikiem i psychologiem. Gdyby to praktykowano w przy kadym konfesjonale, spowied staaby si na powrt prawdziwym sakramentem pojednania z Bogiem i z sob, a nie czym, co z racji zbytniej wcibskoci czy surowoci ksidza oddala czowieka od wiary, czy przynajmniej od praktyk religijnych. (Spowied-Historia, Pokuta-Historia, Penitecjay, Wadysaw Pomaraski)