Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Remzi KAPTAN

Sorularla Alevilik

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Remzi Kaptan, 1976 ylnda K. Mara'ta dnyaya geldi. Bir ok Maral Alevi gibi ocukluu Mara olaylarnn ar etkisi altnda geti. Remzi Kaptan, kiilik bilincine ulatktan sonra tercihini Alevilik yoluna hizmetten yana yapt. Bu tercihin gerei olarak Alevilik yoluna hizmetini srdrmeye devam ediyor. letiim iin: remzi.kaptan@yahoo.com

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Sorularla Alevilik adl bu alma Remzi Kaptan'n eitli zamanlarda yapt sohbetlerden ve yazd yazlardan derlenmitir.

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Giri Sorularla Alevilik adl bu almamz benzerlerinden farkl bir anlama sahiptir. Farkll, kullanlan dilin sade, anlalr olmas ve sorularn-cevaplarn somut ve derinlikli olmasdr. Konuyla ilgili insanlarn kafalarndaki elikilere zm niteliinde almlar var. Yine gnlk yaam ierisinde gelien diyaloglarda ortaya kan sorular ve bu sorulara mantksal, tarihsel, inansal, toplumsal faktrler ele alnarak verilen btnlkl cevaplar var. Baz ideolojik saplantlar olan, tarihsel ve toplumsal gerekliimizi kabul etmeyen, art niyetli, n yargl yaklamlarn sahibi olan kiilerce verdiimiz cevaplarn anlalmayacak olmas bizler acsndan anlalr bir durumdur. Bizlerin bu almayla amalad inansal, tarihsel, siyasal, toplumsal etkileri de hesaba katarak Alevilik ve Alevilerle ilgili temel sorulara verdiimiz cevaplarn bilinmesidir. Bu cevaplarda inan gerekliimiz, felsefemiz, kltrmz, tarihimiz, yaam biimimiz, sorunlara zm nerilerimiz var. Yine bu cevaplarda yaamsal Aleviliin nasl olmas gerektii ynnde iaretler var. 5

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

almamz n yargsz bir ekilde incelendiinde anlaml sonulara ulalaca kesindir. almamz Hak Erenlerin yolunu laykyla srenlere ithaf ediyoruz. Erenlere ak ile.

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Din nedir? Dinin amac nedir? Dinler hangi ihtiyatan dolay ortaya kmtr? nsanlar inanmak zorunda mdr? Din kavramnn genel tanmn yaptktan sonra bizlerin bunu alglay ve yaayndan bahsedeceiz. Szlk anlamyla din; insanlarn doast glere, kutsal saydklar trl varlklara, tanrlara ya da Tanrya inanma, tapnma biiminde katldklar gizemsel olgu. Bu nitelikteki inanlar; kurallar, treler, trenler, simgeler, kurumlar biiminde dzenleyen rgtlenme. Bu aklama din kavramnn szlk aklamasyd. Bu aklamay biraz daha somutlatrarak yle de tanmlayabiliriz: din, insanlar kendi istekleri ile dnyada ve ahirette iyilie ve mutlulua ulatran ilh bir kanundur. Ayrca din kelimesi Arapa olup, usul, adet ve tutulan yol anlamna gelmektedir. Yukarda din kavramnn genel bir tanmn yaptk. phesiz bu kavramlar eitli anlaylar erevesinde geniletebiliriz. Ancak bizlerin amac eitli inan gruplarnn din kavramna ilikin dncelerinden ziyade, bizlerin dine ilikin dnceleridir. Nitekim din konusuyla ilgilenenler dini eitli ekillerde tarif etmilerdir. Bizlerse u anlayn takipisiyiz; din, 7

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

insanlar doruya, iyiye, dnya ve ahiret mutluluuna ynlendirmek iin Allahn peygamberler araclyla bildirdii ilh kanunlardr. nsanolu belli bir yatan sonra bir takm sorular sorar. Ben kimim, yaamn amac nedir, lmden sonra yaam var mdr, nereden geldim, nereye gideceim, beni kim yaratt ve niin yaratt...? Akla bir rpda gelen ve gelmeyen ynla soru. Din, btn bu sorulara cevaptr. Cevaplar insan mutlulua ve huzura gtrr. Ancak tarihin her dneminde olduu gibi -ve gelecekte de olaca gibi- insanlarn din adna yaptklar dayatmalarn, katliamlarn, yobazln din ile en kk bir alkas yoktur. Baz kimseler ya cahilliklerinden ya da n yarglarndan dolay yaanan olumsuzluklar din ile ilikilendiriyor ve bylece dini karalam oluyor. Dinin ayetlerini farkl yorumlayarak ve bunun sonucunda baz neticelere ulaarak, o varlan neticeler nda hareket ederek baz menfi davranlarda bulunup bunu dinin gerekleri diye lanse etmenin din ile en ufak bir alkas yoktur. Dinin temel gayesi insanlara dnyada ve ahirette mutluluun yolunu gstermektir. Fakat yukarda da izah etmeye altmz gibi temel amac insann huzuru ve mutluluu olan dini yanl yorumlayarak ya da baz dnyevi karlar iin tersyz ederek insana zulm edenlerin din ile bir ilgileri yoktur. 8

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Dinin temel amac insana mutlulua giden yolu gstermektir. Dini kullananlarn temel amalar ise kendi dnyevi karlardr. Nitekim tarih boyunca ve gnmzde bu sakat zihniyetin eylemleri ok kt sonular yaratmtr. Ancak bilinmelidir ki; btn bu olumsuz sonular dinin temel gayesinin inkr edilmesi anlamna gelmiyor. Bu gaye insann huzuru ve mutluluudur. Alevi toplumu bu gayenin bilincindedir. Alevi toplumu yukarda nedenlerini akladmz olumsuzluklar btn iddetiyle yaam ve ok bedel demitir. Bu bedeller Alevi toplumunun inanc daha da sahiplenmesini salamtr. Amac insann huzuru ve mutluluu olan dine inanmamann sebebini aklamak iin yzeysel gerekelerin arkasna saklanmamak gerekiyor. Kim mutlu ve huzurlu olmak istemez ki?

Kavram olarak Alevi kelimesi ne anlama ve ne zaman ortaya kmtr? Aleviler ve Alevilie ynelik olarak, tarihten gnmze uzanan dmanca bir kartln olduu inkar edilemez bir gerekliktir. Bu kartlk baz dnemler barbarca katliamlar uygulayarak, baz zamanlar farkl yntemler 9

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

kullanarak bu inanc ve bu inanca inanan toplumun varln yok etmeyi hedefleyen bir kartlktr. Alevilere ve Alevilie sayg duyan, varlna hogryle yaklaan bir kartlk deildir. Byle olduu iin, ada dnyann deerlerinden, demokrasi ve inan zgrl anlayndan ok ok uzak olan bir anlay olduu iin, tek doru benim dorumdur, benden baka herkes yanltr dedii iin; Alevileri ve Alevilii yok etmek, edemedii takdirde ise marjinal hale getirmek iin her trl yntemi, hayatn her alannda kullanan ve bunda okada baarl olan bir kartlktr. te bundan dolaydr ki Alevi kelimesinin kkeni ve anlam hakknda bile ok eitli tahrifatlar, gerek manasndan uzak sylemler var. En basit, yaln, somut, anlalr bir kelime/kavram hakknda bile bu kadar farkl sylem ve alglamalar varsa, dier konular hakkndaki arptmalarn, kafa karklnn boyutlarn dostlarn ve yolu anlayp srmek isteyen canlarn inisiyatifine brakyorum. Varsn Alevi kartlar ha bire her tr yntemle amalar iin alsnlar. Bizlerde bu yola inanan ve bu yolun srmesini isteyenler olarak elbette dorularmz dile getirmeye devam edelim. Bkmadan, yorulmadan, pheye dmeden, deerlerimizden zerre taviz vermeden yolumuzu srmeye devam edelim, 10

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

gereklerimizi herkese haykralm. te bu gereklerden biride, bin bir anlama gelecek ekilde sunumu yaplan Alevi kelimesinin Hz. Ali'ye mensubiyet anlamna geldii gereidir. Birileri srarla ve sistematik bir ekilde Alevi kavramnn Hz. Ali ile ilgili olmadn, abuk subuk teoriler gelitirerek, zerre kadar tutarll olmayan gerekeler sunarak, kavramlar tersyz ederek adeta Alevi toplumuna dayatyor. Btn bu tutarsz ve elikili anlatmlara karn deerli aratrmac Hamza Akst unlar yazyor: Alevi terimi son yllarda zellikle Trkiyede tartma konusu olmutur. Oysa, terimin anlam ve kkeni gayet aktr. Alevi, `Ali`ye bal olan, Ali`yle ilgili` anlamnda bir terimdir. Konuyu baz rneklerle somutlatrmak gerekirse: Musevi; `Musaya bal olan, Musayla ilgili sevi; Isaya bal olan, sayla ilgili Bektai; Bekta'a bal olan, Bekta'la ilgili Dnyevi; Dnyaya bal olan, Dnyayla ilgili demektir. Szcn kknn Aliden Aleye dnm Arapann bir gereidir. Ayn kural gerei, Musa, Museye; sa, seye; Dnya, Dnyeye dnr. Aleden sonra gelen vi, aidiyet ekidir. Aslnda bu ek idir. Ali, Musa, sa, Dnya szckleri nl harfle bittiinden v harfi kaynatrma olarak girmitir. Aile11

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

ailevi, Ahire-Uhrevi gibi terimlerde de ayn kaynatrma vardr. Durum bu kadar ak olduu halde, bir ok aratrmada Alevi teriminin kknn yalm anlamndaki alevolduu gibi bir takm grler ortaya atlm ve ilgintir ki, bu grler baz okurlarda etkili olmutur. Bu gre gre Alevi, alevci, alevli, alevden yana demektir, hatta Alevilere Kzlba denmesi de alevin renginin kzl olmasndandr.* Alevi kavramnn tarihi konusunda da nemli tespitlerde bulunan Akst, unlar belirtiyor: Trkiyede Alevi teriminin tarihi de tartma konusudur. Aratrmaclarn bir ou, Alevilerin tarihteki adnn Kzlba olduunu, Alevi adnn ise on dokuzuncu yzyl sonlarnda Suriyedeki Arap Alevilerden (Nusayrilerden) Anadoluya getiini savunmaktadr. Bu gei konusunda herhangi bir kaynak sunma gerei duymayan bu aratrmaclar, Osmanl kaynaklarnda Kzlba szcnn kullanlmasn temel alarak Alevilerin de kendilerini iin bu terimi kullandn ne srmektedirler. Oysa, Osmanllarn Alevileri gerek adyla anmas, Alinin stnln artrmas ve bu ynyle Snnilii andrc bir etki yapmas nedeniyle mmkn deildir. 12

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Alevi terimi, peygamberin lmnden hemen sonra ve zellikle Osmanin ldrlmesi srasnda Aliyi tutanlar iin kullanlmtr. Aliyi tutan topluluklara el-Aleviyye denmitir. mer ve Osmani tutanlara ise el-meriyye ve el-Osmaniyye denmitir. Grld gibi, Alevi teriminin ortaya k, Ali soyundan olanlar iin deil, Aliyi tutanlar , Aliye bal olanlar anlamndadr. iat Ali(Ali yandal) en ge peygamberin lmnden beri var olmutur. lk Ali yandalar, Selman al-Farisi, Abuzer, ve Mikdad b. Al Asvadir.* Bu somut, tutarl, kaynakl tespitlerden de anlald gibi Alevi demek Hz. Alinin yolundan giden, Hz. Aliye bal kimse demektir. Bunun oluum tarihide Hz. Alinin yaad dneme kadar gidiyor. Bu somut gerekleri dahi inkar edip arptanlarn baka daha neleri arptabileceklerini, bu yola bal ve yolu samimiyetle srdrmek isteyenlerin bir kez daha dnmeleri gerekiyor. Dnmekten de te, bu gerekleri daha bir yksek sesle dile getirmeleri gerekiyor. * Hamza Akst Aleviler Yurt Kitap-Yayn Sayfa 13, 20,21 13

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Alevilik slamiyet iindeki bir mezhep midir? Mezhep kelimesi Arapa bir kelime olup gidilen, tutulan yol anlamna gelmektedir. Herhangi bir dinin farkl anlaylarna, ekollerine mezhep deniliyor. rnein Hristiyanlk dininde tane ana mezhep vardr. Bunlar Katolik, Protestan ve Ortodoks olarak adlandrlyorlar. Gelelim sorunun asl cevabna. Cevaba bir tespit ile balayalm. Eer Snnilik tek bana slamiyet ise Alevilik slami bir mezhep deildir. Yok eer Snnilik eittir slamiyet deilse Alevilik slami bir mezheptir. Ancak hemen belirtelim ki Alevi inancna dar mezhepsel bir tanm Alevililerce asla kabul grmemitir. Sorma be birader mezhebimizi/Biz mezhep bilmeyiz yolumuz vardr rneinde olduu gibi. slamiyet salt Snnilik veya Snni ibadet ve itikat anlay tek bana slam dini deildir. Snnilik bir slam anlaydr ancak tek bana slamiyetin kendisi deildir. Ne yazk ki byle bir alg var. Snnilik eittir slamiyet algs. Bu yanl alg sonucu Snni ibadet ve itikadndan farkl olan her anlay slam d damgas 14

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

yemektedir. Bu doru bir yaklam deildir. slam dininin Snnilikten farkl ibadet ve itikat anlaynda olan akmlar da vardr. Gnmz iilii buna en iyi rnektir. Alevilik, dar mezhep tanmlamasna uymayan, bu tanmlamay aan Snnilikten ve gnmz iiliinden farkl bir slam anlaydr.

Aleviler Allaha inanrlar m? Aslnda sorulmamas gereken bir soru bir soru ancak art niyetli kimselerin bulandrd kafalar/bilinler netlemek zorunda. Her eyden nce Alevilik bir inantr. Bundan hareketle Allaha inanan, Allahn birliini kabul eden bir topluluktur Aleviler. Cem trenine katlanlar bu durumu aka grebilirler. Yine binlerce Alevi deyiinde, iirinde bu aka grlr. Aleviler Allaha inanrlar, hem de btn benlikleriyle Allahin varlna, birliine baldrlar. Ancak kimse Alevilerin Allaha inanlarn Snni ve ya baka inantan insannkiyle kyaslamaya ve bylece yanl sonulara ulamaya kalkmasn. 15

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Alevilerin Allah'n varlna ve birliine inandn belirttiniz. Bu konuyu, Alevilerin Allah'a inanlarn, ibadet sebeplerini biraz daha aklar msnz? Bizlerin hayattaki btn abas, almas, hedefi anlamna uygun bir yaamn sahibi olmak iindir. Yce yaratcnn sonsuz gzellikler btn olarak bizlere unmu olduu bu yaam, bu gzelliklere uygun ekilde yaamaktr. Yaam; sevgi zerine ekillenmitir, sevgiden zuhur etmitir. Sevgi, bizleri anlamaya, anlamna uygun bir yaama gtren anahtar niteliindedir. Sevgiden dolay olumu olan yaam ne yazk ki ounlukla adeta oluum gerekesine zt bir ekilde yaanlyor/yaatlyor. Neden bu byle? Bunun birden fazla nedeni var. Konumuz neden insanlar sevgiden olumu yaam zne aykr bir ekilde yayorlar? deil. Asl konumuz inandmz Allah'n esas itibariyle bal bana sevgi olduudur. Bizlerin inand, baland, tabii olduu, layk olmaya alt Yaratcnn, insan aklnn alamayaca 16

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

kadar sonsuz ve snrsz bir sevgisi ve merhameti vardr. Merhameti, af edicilii, ycelii, sevgisi insani kriterlerle kyaslanmayacak kadar byk, sonsuz ve snrszdr. Bu noktada insan aklnn bu sevgiyi aklamaya gc yetmez. Gc ancak onun kavranmayacak kadar sonsuzlukta, snrszlkta olduunu aklamaya yeter. Eer insanda bu sevgi olumusa cennetin, cehennemin bir anlam kalmyor. Yunus Emre'nin de belirttii gibi; Cennet cennet dedikleri Birka kkle birka huri steyene ver sen onu Bana seni gerek seni. Bizlerin inand Allah, sava kullarna telkin eden, korkutucu, cezalandrc bir Allah deildir. Bizlerin inand Allah, dili, cinsiyeti, rengi, dini, kavmi farkl diye insanlar ayrt edip srf bu zelliklerinden dolay baz insanlar cezalandran ve ya mkafatlandran bir Allah deildir. Bizlerin inand Allah, insanlarn kendisi iin savap kavga etmelerini isteyen bir Allah deildir. Bizlerin inand Allah, merhameti/sevgisi/efkati sonsuz ve de snrsz olandr. 17

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Bizlerin inand Allah, doutan gelen bir zellik olan kavim, irk, dil, cinsiyet gibi nedenlerden dolay insanlar arasnda ayrm yapmayandr. Adaleti gerek adalet olandr. Cehennemden korktuumuz iin Allah'a inanmyoruz. Cenneti hedeflediimiz iin, cennete ok gitmek istediimiz iinde Allah'a inanp ibadet etmiyoruz. Bunlar bizlerin inanmas ve ibadet etmesi iin basit gerekeleridir. Bizlerin inanmas ve ibadet etmesi cennet sevgisi, cehennem korkusu iin deildir. krden, yaamn var olmann- gzelliinden dolaydr. Allah sevgisi, Allah'n sonsuz gzellikleri karsnda krdr inanmak ve ibadet. Bal bana var olmak, yayor olmak, nefes alp vermeyi bile soylu bir olay olarak alglamak bile yeterlidir inan ve ibadet iin.

Aleviler peygamber olarak kimi kabul ederler? Aleviler Hz. Muhammedi son peygamber olarak kabul ederler. Aleviler btn peygamberler baldrlar. 18

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Son peygamber olan Hz. Muhammedin ahsnda cmle peygamberlere ballklar ve inanlar sonsuzdur. Hz. Muhammed, Alevilerin inandklar, balandklar peygamberdir.

Ehlibeyt ne anlama geliyor ve kimlerden oluuyor? Anlam olarak Ehlibeyt Hz. Muhammedin ailesi demek. Bu aile Hz. Muhammed, Hz. Ali, Hz. Fatma, Hz. Hasan ve Hz. Hseyinden olumaktadr. Alevi inancnn temelini Ehlibeyt sevgisi ve ball oluturuyor. Ehlibeytin kutsall ve masumluu Kuranda yle geiyor: Ahzap suresi 33. Ayet "Ey Ehlibeyt, Tanr sizi her trl kirden arndrd ve sizin tertemiz kalmanz diler". Yine sevgili Peygamberin Ehlibeyt iin syledii hadisler var. te bu hadislerden bir ka:

Kuran ve Ehlibeyt ikizdir.

19

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Ey halk, biliniz ki bende insanm. Allahn daveti bana yaknda gelecektir. Bende onu kabul edeceim. te ben size iki mhim ve en deerli emaneti miras brakyorum. Bunlardan birincisi Kuran, ikincisi benim Ehlibeytimi. Allahn huzurunda size Ehlibeytimi tavsiye ediyorum. Allahn huzurunda size Ehlibeytimi tavsiye ediyorum. Allahn huzurunda size ehlibeytimi tavsiye ediyorum. Bana ve Ehlibeytime Selat selam getirmeyenin duas kabul olmaz. Benim efaatim, mmetimden Ehlibeytimi sevenleredir. 20

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Ehlibeytim Nuh un gemisine benzer, ona sarlan ebedi kurtulua erer. Kim binmezse helk olur. Ey insanlar, Allah kendi nimeti ile sizi besledii iin seviniz. Beni de Allaha olan muhabbetinizle seviniz. Ehlibeytimi de bana olan muhabbetle seviniz. Her eyin bir esas, bir temeli vardr. Dinin esas da Ehlibeytimdir ve onlara muhabbettir. Ehlibeytime eziyet eden, Allaha eziyet eder. Btn bu hadislerden anlalaca zere Hz. Peygamber mmetine Ehlibeytine uymay emretmitir. Ama maalesef mmetinden bazlar dnya malna tamah gsterip Ehlibeyte her trl dmanl yaptlar. Hz. Hasan zehirlediler, Hz. Hseyini Kerbelada ehit ettiler. Ama sevgili peygamber olacaklar grm ve mmetine yle seslenmitir: "Yahudiler 71 frkaya blndler, Hristiyanlar 72 frkaya blndler, sizlerse (Mslmanlar) 73 frkaya blneceksiniz. Ama bu 73 frkann iinde sadece bir tanesi doru yolu bulacaktr. O da benim Ehlibeytime uyanlar olacaktr." Fazla sze gerek yok. Her ey ortada. Ehlibeyte muhabbet ve ballk ibadettir. 21

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Alevilerin inandklar, balandklar Hz. Muhammed hakknda biraz bilgi verebilir misiniz? Ne zaman nerede domutur, ne tr zorluklarla mcadele etti, Ona ilk inanlar kimlerdi? Hz. Ali ve Ehlibeyt iin neler syledi? Hz. Muhammed, 570 ylnda Mekkede dodu. Ailesi Kurey kabilesindendi. Hz. Muhammedin babas Abdullah o henz domadan lmt. Annesi Amine (Emine) de alt yandayken lnce ocukluu dedesi Abdlmuttalib sonra da amcas Ebu Talipin yannda geti. (Bu arada belirtmek gerekir ki; Ebu Talip Hz. Alinin babasdr.) Hz. Muhammed ticaretle uraan Ebu Talip ile beraber Suriye ve Yemen de dahil olmak zere bir ok yere gitti. Bu arada kervanlar sahibi olan Hz. Hatice ile evlendi. Bu evlilikte Hz. Fatma dodu. Bilindii gibi Hz. Fatma, Hz. Ali ile evlendi ve bylece peygamberin soyu srd. Hz. Muhammed ticaret yaamnda bir ok yeri gezip grm ve Arap yarmadasnn toplumsal yapsn yakndan tanmt. Hz. Muhammed ticaretle zenginleen Mekkede grd adaletsizliklerden bunalm ve ticaretten uzaklamt. 605 ylnda ve 22

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

izleyen yllarda sk sk toplumdan uzaklap Nur dana kp Hra maarasnda tek bana kalmaya, dnmeye balamt. Bu durum yaklak 5 yl kadar srd. Ve gnlerden bir gn Tanrnn meleklerinden Cebrail Hz. Muhammede ilk ayetleri bildirdi. Hz. Muhammed bunlarn ne anlama geldiini bilmiyordu. Daha sonralar bunlarn Vahiy olduunu rendi. Cebrail bir sre grnmedi. 613 ylnda yeniden gelmeye balayan ayetler peygamberliini insanlara duyurmasn buyuruyordu. Hz. Muhammede ilk inananlar Hz. Ali ve ei Hz. Hatice`ydi. Ama putlara tapan Mekkeliler Hz. Muhammede inanmadlar. Hz. Muhammede inananlarn says hzla artmaktayd. Bu durum zengin Mekkelileri tedirgin etmeye balamt. nk Hz. Muhammed ok tanrcl (putperestlii) ve onun etrafnda gelien adaletsizlii reddediyordu. Ve Mslmanlk btn ktlklere kar en gzel seenekti. Mekkenin ileri gelenleri Hz. Muhammedi peygamberliinden vazgeirmeye altlar. Vazgeiremeyince de baskya ve iddete bavurdular. Bunun zerine Hz. Muhammed Mslmanlarn daha gvenlikli yerlere g etmelerine izin verdi. 615te bir blm Mslman Habeistana (Etiyopya) gittiler. Hz. Muhammed ve yakn evresi mcadelelerini Mekkede srdrmeye devam ettiler. 619da Hz. Muhammedin en byk destekileri Ebu Talip (Hz. Alinin babas) ve 23

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

ei Hz. Hatice vefat edince basklar artmaya balad. Hz. Muhammed Medine halkndan gelen davet zerine Medineye Hicret (g) etti. Hicret (g) denilen bu olay slam takvimi olan Hicri takviminin de balangcdr. Ama Mekkeliler gelien slamiyetten honut deillerdi. Bu yzden de Hz. Muhammede kar baz Arap kabillerini kkrtyorlar ve onlarn Hz. Muhammede saldrmalarn rgtlyorlard. Buna karn Hz. Muhammedde Mslmanlar rgtleyerek onlar savaa hazrlyordu. Bu savalarn en nemlileri unlardr: Bedir 624, Uhud 625, Hendek 627, Hz Muhammed btn bu savalardan zaferle kt. 630 ylnn ocak aynda Hz. Muhammed Mekkeye girdi. Kentteki btn putlar yok etti. Mekkeliler iin af iln etti. Hz. Muhammed bundan sonra Mslmanlara direnen kabilelere kar harekete geti. Bundan sonra Arabistan yarmadasnda yaayanlarn ou Mslman oldular. Hz. Muhammed 632de ilk ve son kez hac ziyaretinde bulunduktan sonra (ki buna veda hacc da denilir) Medinede hakka yrd. Baz Alevi dmanlar, Alevilerin Hz. Muhammedi peygamber olarak kabul etmediklerini propaganda 24

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

ettiler. Oysaki gerek bunun ztt dr. Aleviler tarih boyunca ve gnmzde Hz. Muhammedi peygamber olarak kabul ettiler. Alevilerde Hz. Muhammede ballk tartlmaz. Aleviler Hz. Muhammedi slamn peygamberi olarak kabul ederler ve ona inanrlar. Aleviler peygamberin soyuna yaplanlar her ibadet edilerinde lnetlerler. Ve bu anlamyla peygambere ballklarn dile getirirler. Ama bazlar peygamberden efaat umarken onun biricik torunlarna ve Ehlibeytine yaplanlar grmezlikten gelirler. Bu da bir ikiyzlln, sahtekrln Emevilerden balayarak gnmze geldiini gsteriyor. Aada Hz. Muhammedin Hz. Ali ve Ehlibeyt iin sylediklerinden bir kan yazacaz. Ama ne acdr ki; Yezitler, Muaviyeler ve onlarn gnmzdeki temsilcileri bunlar yok saymaya devam ediyor. Onlar Hz. Ali ve Ehlibeyt gereini, haklln inkra devam ediyorlar. H z. Peygamberin eitli zamanlarda ve eitli vesilelerle syledii bir ka hadis: Ya Ali, benim Ehlibeytim Nuh un gemisine benzer. O gemiye binen kurtulur. Ve kim Ehlibeytime buz ederse helak olur.

25

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Ben ilmin ehriyim, Ali kapsdr. lmi isteyen kapya gelsin. Ya Ali, mmin sana buz etmez, mnafk ise seni hi sevmez. Ali, mminlerin diledii ve uyduu kiidir. Mal ise mnafklarn diledii ey. Ey Allahn kullar, bu Alinin kan benim kanmdr, teni benim tenimdir ve can benim canmdr. Her kim bu Aliyi severse, beni sever beni seven de Allah sevmi olur. Aliye kim dmanlk ederse bana dmanlk etmi olur. Kuran ve Ehlibeyt ikizdir. Hayatm gibi yaamak isteyen Ali Veli edinsin. Ya Ali, sen benim dnyada ve ahrette sancaktarmsn. Aliyi anmak ibadettir. Ey halk! Biliniz ki; ben de insanm. Allahn daveti bana yaknda gelecektir. Ben de onu kabul edeceim. te size ben iki mhim ve en deerli emaneti miras brakyorum. Bunlardan birincisi Kuran, ikincisi benim Ehlibeytim. Allahn huzurunda size Ehlibeytimi tavsiye ediyorum. Allahn huzurunda size Ehlibeytimi tavsiye ediyorum. Allahn huzurunda size Ehlibeytimi tavsiye ediyorum, buyurdu. Bu yazdklarmz sevgili 26

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

peygamber tarafndan sylenmi olan hadislerden sadece bir ka. Bunlar Hz. Ali gerekliini ve Ehlibeyt haklln gsteren en byk kantlardr.

Hz. Alinin Alevi inancndaki yeri nedir? Alevi demek; Hz. Ali yanls, taraftar, seveni demektir. Bundan da anlalaca zere Hz. Alinin Alevi inancndaki nemini, yerini anlatmaya gerek yok. Ancak ne var ki baz kimseler tarih boyunca ve gnmzde de Hz. Ali sevgisini, balln ya yanl anlad veya hi anlamad. Alevilerin Hz. Aliye olan sevgileri, ballklar onun peygamber olduu anlamnda deildir. Aleviler iin peygamber son peygamber Hz. Muhammeddir. Hz. Alinin Alevi inancndaki yeri nedir? diye sormak her ne kadar abes gelse de anlalr bir durumdur. nk Hz. Alinin adndan gelen Alevi kavram ile kendisini ifade eden bu topluma ok eitli tahribatlar yaatlyor. te bunun iindir ki Hz. Ali taraftarlar Alevilere inancnzda Alinin yeri neresidir diye soruluyor. Bize den usanmadan dorularmz anlatmaktr

27

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Hz. Alinin hayat hakknda biraz bilgi verebilir misiniz? Hz. Ali, mildi takvime gre 21 mart 598'de domutur. 24. 01. 661 tarihinde ise, bn Mlcem adl hain tarafndan zehirli bir klla ehit edilmitir. Hz. Ali, slam Peygamberi Hz. Muhammed'in amcasnn oludur. Hz. peygamberin yannda, onun eitimi ile bymtr. ilk slamiyeti kabul eden kiidir. Ayrca Hz. Peygamberin damaddr da, dolaysyla Peygamber soyunun srdrcsdr. Hz. Ali, Mslmanl ilk kabul eden erkek kii olarak son nefesine kadar da slamiyet iin almtr. Sava meydann da hi yenilmemitir. Bilgelikte, yiitlikte, cesurlukta, fedakarlkta stne insan yoktur. Hz. Ali, sadece yaad sre ierisin de deil, onu takip eden 28

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

yzyllarda da zalimin korkusu, mazlumun dostu olmay srdrmtr. Hz. Ali'ye kinli haydutlar ve slam dman putperestler, Hz. Ali'ye yapamadklarn evlatlarna yapmaya altlar. O zamann Ebu sfyan'lar, sonra Muaviye, Mervan, Yezit olarak Hz. Ali'nin soyunu kurutmak istediler. Nitekim Hz. Ali'de dahil, (mam Mehdinin dnda) mamlarn hepsi ehit edilmitir. Hi birisi vadesiyle hakka yrmemitir. Hz. Ali'ye ve soyuna yaplan hakszlklar, katliamlar dolaysyla Hz. Peygambere yaplyordu. Cahilliye dneminde Arap toplumunun bana bela olan putperest kleci bezirganlar, grnrde Mslman olup z olarak bezirganl srdren bu kiiler, Hz. Peygamber dneminde yapamadklarnn adeta acsn kartyordu. Ebubekir'le balayan sre Yezit'e kadar uzanyor, oradan da Yavuz Selim'e kadar gidiyordu. Bu sreten gnmze kadar saysz aclar yaand. insanlk tarihinde grlmedik vahi katliamlar yapld. Bu srece dair anlatlacak ok ey var ve bunlar dn olmu gibi gncelliini koruyor. nk gnmzde de bu misyon en inceltilmi haliyle sryor. Bu misyon kirli, ikiyzl bir misyondur. Hz. Muhammed'in torunlarn katletmek ve ondan sonra da ona salavat etmek ikiyzllk deil de nedir? Maalesef slam tarihinde bunlar yaand ve gnmze dek etki brakacak kadar gl yaand. 29

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

slamiyet, bata Hz. Ali'nin soylu mcadelesi olmak zere gelimeye devam ediyordu. Bu gelime beraberinde bir ok sorunu da getiriyordu. Bu sorunlarn banda da eski putperest bezirganlarn Mslmanl kabul etmesiydi. Bunlar slamiyet'i zmsedikleri iin Mslman olmuyordular. Bunlarn tek gayesi gelien slamiyetin kazand deerlerin zerine konmakt. Nitekim daha Hz. Peygamber hakka yrmeden, bu bezirganlar fitne fesada balamlard. Hz. Peygamberin hakka yrmesinden sonra ise saldrlarn aleniletirip sklatrmaya baladlar. Bu saldrlarn hedefi Hz. Ali'ydi, dolaysyla Hz. Peygamberdi. slamiyet gelien ve glenen bir din olarak kendi kurumlarn da yaratyordu. Bu kurumlarn en nemlisi de halifeliktir. Halife olan kii slam toplumunu dini ve siyasi olarak ynetmekle grevli olan kiidir. Bu anlamda halifelik nemlidir. Hz. Peygamberin kendisinden sonra halifenin kim olmas gerektii konusunda hadisleri vardr. Hz. Peygamber bir ok sohbetinde kendisinden sonra Hz. Ali'yi halife olarak tantmtr. Ve o zaman herkes bu halifelii onaylamtr. Ne var ki Hz. Peygamberin vefatndan ksa bir sre sonra, -ki bu sre daha Hz. Peygamber defin edilmeden ncedir- eski putperest bezirganlar 30

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

kendi halifelerini semilerdi. Hz. Ali, Hz. Peygamberin defin ileriyle urarken onlar kendi halifelerini seiyorlard. Hz. Ali, sadece bir ynyle deil, btn zellikleriyle halifelii hak eden kiidir. Bu zellikleri; ilk Mslman olan erkek kiidir, btn mr slamiyet iin almakla gemitir, bilgelikte, cesurlukta, fedakrlkta stne yoktur. Ayrca Hz. Peygamberin soyunu srdrendir. Btn bunlara ek olarak Hz. Peygamberin hadisleri var. rneklersek: "Ben ilmin ehriyim, Ali onun kapsdr. Ali'yi sevmeyen beni de sevmiyordur. Bir kimse Ali'ye saygszlk etti mi ban saygszlk etmitir." Bunlara benzer onlarca rnek. Btn bunlar dnya insanlnn kabul ettii genel gereklerdir. Bu gerekleri gnmzn Snni din bilginleri de kabul etmektedir. Ne yazk karlar el vermedii iin ikiy zllk yapmaktalar. Hz. Ali gc olmasna, hakk olmasna ramen halifelik iin kavgaya girimedi. slamiyetin zarar grmemesi iin Ebubekir'in halifeliine ses karmad. Taraftarlarna dnya malnn geici olduunu telkin edip onlar kavgadan uzaklatrd. Ne var ki bu eski putperest bezirganlar sadece dnya mal ile yetinmediler. Bu putperest bezirganlar insanla umut olan slam dinini de kendi karlar dorultusunda 31

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

kullanmaya baladlar. Cahilliye dnemindeki eski gelenekleri tekrar yaamaya/yaatmaya baladlar. Ama bu sefer aralarnda bir fark vard. Bu fark da, cahilliye dnemindeki gerici geleneklerin slam ad altnda yaatlmaya balanmasyd. Halbuki Hz. Peygamber sadece putlar ykmam, ayn zamanda bu gerici gelenekleri de ykmt. Hz. Ali burada nemli bir rol oynuyordu. Bu rol de btn bu gerilikleri tehir etmekti. Hz. Ali grevini laykyla yerine getirip, daha ocukken putlara att talar sze dntrp bu putperest bezirganlara frlatyordu. Eskinin byk putperest bezirganlar, nlerine kan bu engeli amak iin olmadk hilelere ba vuruyorlard. Hz. Ali btn sorunlar teker teker ayordu. Hz. Ali sabrlyd, bu sabr kimse gsterememitir. Hz. Ali mcadelesini daha bir azimle srdrdke bu putperest bezirganlar ldryorlard. Ebubekir'in lmnden sonra putperest bezirganlar yerine mer'i halife olarak setiler. Tekrar tekrar belirtmekte yarar var, Hz. Ali'yi sava meydannda yenen olmamtr. Hz. Ali hi bir savatan kamamtr, bu anlamda gc, yiitlii tartlmazdr. Ama btn bu yiitlie ramen Hz. Ali, halifelik kavgasna girmemitir. Btn hakszlklara, kkrtmalara, tahriklere ramen. Hz. Ali bunu yaparken bir tek gayesi 32

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

vard. O da; slamiyet zarar grmesin. Nitekim mer'in lmnden sonra bu sefer Osman' halife ettiler bu bezirganlar. Hz. Ali sabrlyd, sabr en byk silaht. Bu putperest bezirganlar sadece Hz. Ali'yle savamyorlard, ayn zamanda kendi ilerinde de byk anlamazlklar, elikiler vard. Bu elikiler sonucunda Osman ldrld. Osmann lmnden sonra, nihayet Hz. Ali halife oldu. Batan beri olmas gereken imdi oluyordu. Bu putperest bezirganlar tayfas bu halifelii mecburen de olsa kabullenmek zorunda kalyordu. Bu dneme dair ciltler dolusu deerlendirilme yapla bilinir. nk bu dnem slam tarihinin en belirleyici dnemidir. Hz. Ali halife olmutu olmasna ama bu putperest bezirganlar bo durmuyordu. Hz. Ali bu putperest bezirgan tayfasnn yapt tahribatlar onarmakla megulken, onlar Hz. Ali'yi ortadan kaldrmann planlarn yapmaktaydlar. Bu planlarn sonucu, Hz. Ali 24. 01. 661 tarihinde ibn mlcem adndaki katil tarafndan zehirli bir klla ehit edilmitir. Hz. Ali'nin ahadeti slam tarihinde kanl bir dnemin balangc olmutur. O tarihten bu yana, bata Hz. Ali'nin soyu olmak zere, Hz. Ali'yi sevenler onun yolunda yrmek isteyenler insanlk tarihinde 33

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

rastlanmam katliamlara, basklara maruz kaldlar. Bu katliamlar ve basklar gnmze kadar da geliyor. Ve aradan 1400 yl gemesine ramen, hl Hz. Ali'nin yolunu tutanlara, yani Alevilere basklar devam ediyor. Hz. Ali'nin kiiliini, mcadelesini, olgular ve olaylar ele al tarzn, insan ve doa ilikilerini anlatmak yzlerce cildi kapsayacak bir almadr. Biliyoruz ki Hz. Ali slamiyetin, Hz. Peygamberden sonra en byk temsilcisidir. Bu anlamda tarih boyunca insanlar en zor dnemlerinde Hz. Ali'yi armlardr

Hz. Fatmann hayat hakknda biraz bilgi verebilir misiniz? Hz. Fatmay tanmlarken u belirtilenler az gelir. Hz. Fatma, hayrl bir evlat, sadk bir e, mkemmel bir anne ve iyi bir mmin. Btn bu sfatlar; hayrl, iyi, mkemmel, sadk Hz. Fatmay anlatmaya, tantmaya, tanmlamaya yetmez. Hz. Fatma slam tarihinde nemi yadsnamayacak bir kiidir. O her zaman iyi rneklerle anld.

34

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Hz. Fatma, Hz. Peygamberin kzdr (doumu 609, hakka yrmesi 633). Hz. Alinin eidir ve Hasan ile Hseyinin annesidir. Hz. Fatma babasnn vefatndan ksa bir sre (75 gn) sonra vefat etmitir. ok gen yanda hakka yrmesine ramen, o hep saygyla anld. Anlmaya devam ediliyor. Hz. Fatmann gen yata vefat etmesinin sebebi, kendisine ve ailesine yaplan hakszlklardr. Fedek hurmal olay, Hz. Fatmay bsbtn ykmtr. Hz. Muhammedin salnda Hz. Fatmaya ve ailesine gsterilen sayg ve hrmet, peygamberin vefatndan sonra kine dnt. Hz. Fatma masumdu. Gerek anlamyla kutsald. Hz. Fatmaya yaplan hakszlklar tarih boyunca onun soyuna kar srdrld. Hz. Fatma, Aleviler asndan kutsal bir insandr. Her eyden nce anadr. Alevilikte 35

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

"Ana" kavram saygy, saygnl ifade ediyor. Dolaysyla da Fatma Anay temsil ediyor

mam Hseyin kimdir? Ne zaman nerede domutur? mam Hseyin neyin semboldr? mam Hseyinin Kerbeladaki tavrn nasl alglamak gerekiyor? mam Hseyin, mild takvime gre, 625 (626) Medinede domutur. 10 ekim 680de Kerbelda ehit edilmitir. mam Hseyin, slm peygamberi Hz. Muhammedin torunudur. Birinci imam Hz. Alinin olu ve ayn zamanda nc imamdr. mam Hseyin, yaantsyla, davranlaryla, cesaretiyle sadece slm leminde deil, btn insanlk iin grkemli bir abidedir. mam Hseyinin yaad dnemde zalim Emevi egemenlii hkm sryordu. 36

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Emevi iktidarn kurumlatran Muaviye, mam Hseyinin babas Hz. Aliyi ve abisi ikinci mam Hasan kendi iktidar iin tehlikeli grm ve binbir entrikayla onlar ehit etmiti. Muaviye lnce yerine olu Yezidi tayin etmiti. Oul Yezidte babasnn kanl iktidarn korumak istiyordu. Muaviye, Hz. Peygamberle yllarca savam olan, Mekkeli mriklerin nderi olan bir ailedendi. Hz. Peygamberin hicretinden sonraki dnemde slmiyetin gelimesi ile beraber bu aile artk Mslmanlar yenemeyeceini grnce takkiye yaparak slamiyeti semilerdi. Oysa bilinir ki; bu ve benzer ailelerin amac gelien slmiyetin deerlerine sahip olmakt. Bunlar bu amala slmiyeti benimsiyorlard. Dolaysyla slmiyetin ilk temsilcileri olanlar, yani gerek Mslmanlar saf d brakyorlard. Bu mrikler gnmze dein srecek bir atmann tohumlarn o zaman baaryla ektiler. te sevgili mam Hseyin, bylesi bir ada ya dedesinin, babasnn ve abisinin yolunda gidecekti, yani Hak yolunu btn zorluklarna ramen taviz vermeden savunacakt, ya da mriklerin temsilcisi Yezide boyun eip, biat edecekti. mam Hseyin, Emevi iktidarnn halk bask ve zulm altnda inlettii bu dnemde Kfe kentindeki halktan bir davet ald. Bu davette Kfeliler artk Yezidin 37

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

zulmnden bktklarn ve kendisini nder (Halife) olarak kabul ettiklerini belirtiyorlard. mam Hseyin insanlar dolaysyla Kfelileri iyi tanyordu. Ve giderse bana neler geleceini biliyordu. Btn bunlara ramen mam Hseyin kendisine bal ailesi ve bir grupla Kfe ehrine doru yola kt. mam Hseyin`in yola ktn haber alr almaz hemen planlara balayan Yezid, onu durdurmann ve kendisine biat ettirmenin yollarn arad. Yezid binlerce kiilik bir orduyla Kerbel lnde mam Hseyine pusu kurdu. Ordunun komutanlar, mam Hseyine Yezide biat ettiini beyan etmesini istediler. mam Hseyin Yezide boyun emekten ve onun kanl zulm iktidarn tanmaktansa ehit olmay yelediini kararllkla Yezidin gzlerini para hrs brm askerlerine ve korkup szlerinin arkasnda durmayan Kfelilere haykrd. Bundan sonras dnyann grd en haksz savalardan biriydi. Bir tarafta slmn peygamberinin torunu, dier tarafta kanl iktidarn temsilcileri. mam Hseyinin gc 72 kiiydi. Yezidin askerleri ise binlerce. mam Hseyin ve arkadalar erefli bir ekilde Yezidin askerlerine kar direndiler. mam Hseyin ald onlarca kl ve ok darbesi sonucu yaral dt. Yezidin askerleri vahete doymuyordu. Ve Yezidin komutanlarndan imr mam Hseyin`in 38

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

mbarek ban keserek bir tepsi iinde amdaki saraynda Yezide sundu. Daha sonra sevgili imamn ba am sokaklarnda gezdirildi. mam Hseyin sadece yaantsyla deil, ahadetiyle btn insanla bir mesaj vermitir. mam Hseyin bir semboldr. Yiitliin, fedakrln, mazlum olmann sembol. mam Hseyin, verdii mesajda sonu ne olursa olsun asla ama asla Yezide, dolaysyla zalime ve onun zulmne boyun emeyeceini btn dnyaya ahadetiyle kantlamtr. nsanlk var olduka mam Hseyin var olacaktr. mam Hasann hayat hakknda biraz bilgi verebilirmisiniz? kinci imam olan mam Hasan, 624 ylnda Medinede dodu. mam Hasan ve mam Hseyini Hz. Peygamber ok severdi. Onlar iin bir ok hadis sylemitir. Ne acdr ki, Hz. Peygamberin bu sevgili torunlarnn balarna gelmedik kalmad. Hz. Muhammede iten ie duyulan fke onun hakka yrmesinden sonra onun Ehlibeytine yneldi. mam Hasan da bu mnafklarn, eskinin putperest bezirganlarnn dmanln kazand. Bu dmanln

39

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

sonunda da ei Cude eliyle trajik bir ekilde ehit edildi (670 ylnda). mam Hasan ehadete gtren sre daha Hz. Peygamber hayattayken balamt. Bilindii zere slamiyet, Hz. Muhammedin ve Hz. Alinin soylu mcadeleleri sonucu kendisini topluma kabl ettirmiti. Hz. Peygamberin adaleti, doruyu temsil etmesi, Hak kelamn, gerei dile getirmesi ile bir ok bo inan yklyordu. Putperestlerin ouda karlar gerei Mslman oluyorlard. Ama bunlarn Mslmanlklar szde idi. Kalplerinde eski putperestlikleri devam ediyordu. Hz. Peygamber bunun bilincindeydi. Bunlarn sonunda doruyu greceklerine inanyordu. Ama bu putperestler doruyu grmek urada kalsn, Hz. Peygamberin vefatndan sonra kendi eski cahiliye dneminde kalma gereklerini dayatyorlard. Bunu slamiyet adna dayatyorlard. Bata Hz. Ali olmak zere Ehlibeyt ve evresi bunlar gryor ve bu olumsuzluklara kar mcadele ediyorlard. Bu putperestlerin gz ylesine kararmt ki; Ehlibeyte yaplan onca hakszlk ve zulm yetmemi, sra onlar yok etmeye gelmiti. Bunun sonucunda Hz. Ali ehit ediliyordu. Hz. Alinin ehadetinden sonra Ehlibeyt taraftarlar mam Hasan etrafnda birleiyorlard. Bu durum Muaviye lnetlisinin houna gitmiyordu. Burada 40

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

bu Muaviye denilen melnun asln anlatmak gerek. Muaviye Mekke zenginlerinden Ebu Sfyann oludur. Bu Ebu Sfyan ki, Hz. Peygambere kar en ok savaan kiilerden biridir. Hz. Muhammedin kazandn grd anda da hemen tvbe edip, Mslman olmutu. imdi inanl her insana sormak gerekir. Ebu Sfyan m daha ok hakk temsil ediyor yoksa Hz. Ali mi? Muaviye mi doruyu temsil ediyor yoksa mam Hasan mi? Asrlardr insanlar bu gerei dile getirmekten korkuyorlar. Korktuklar iin de hakszlk bir trl giderilmiyor. Bizim inancmz odur ki, eninde sonunda insanlk gerei grecek. te bylesi koullarn ortasnda, mam Hasan, bilincinde olduu ar sorumluluunun gereini yerine getiriyor, insanlar aydnlatmaya devam ediyordu. Gnn, dnya malna tamah gstermez, kendi nefsini 41

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

terbiye ve eitimle geiren mam Hasann varl Muaviye iin tehlikeydi. mam Hasan insanla Hak yolunu gstermek/retmek ile megulken, Muaviye onu ortadan kaldrmann planlarn yapyordu. Muaviye ylesine sinsi, kurnazd ki; mam Hasan kendi ei eliyle ldrtmeyi baard. Muaviyenin sadk hizmetkrlarndan Mervan, bu plann uygulaycsyd. Mervan, mam Hasann ei Cudeyi eitli vaatler vererek - ki bunlar arasnda onu Muaviyenin sarayna gelin edeceini - yani yeride sylyordu.- Bunun sonucunda Cude haini mam Hasann yemeine zehir koymak suretiyle onu ehit etti. mam Hasan gibi bir ahsiyetin, bylesi bir ihanetin sonucu ehit edilmesinin takdiri ilahiden baka manas olamaz. nk mam Hasan, dedesi Hz. Muhammedin, babas Hz. Alinin ve annesi Hz. Fatmann bir ok zelliini tayordu. Bylesine gzel bir kiilik, masum bir insan katlediliyordu. Cudenin bana gelenlerde ders vericidir. Rivayet edilir ki, Muaviye Cude iin yle demitir: "kendi eini, mam Hasan gibi munis bir adam ldren birisinin bize gerei yok." Bunun sonucunda Cude, Mervan tarafndan boularak ldrlyordu.

42

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

12 mamlar kimlerdir? Aleviler iin ne anlama geliyorlar? Aleviler olarak Hz. Muhammedin hakka yrmesinden sonra Mslmanlara nderlik etmesi gereken kiilerin Ehlibeyt soyundan olmalar gerektiine inanyoruz. Kuran- Kerimin Azhap Suresi 33. Ayeti buna delildir. Bu Ayet yle: Ey Ehlibeyt Allah sizden her trl pislii, suu gidermek ve sizi tertemiz bir hale getirmek diler. Bu Ayetin anlam, Ehlibeytin doutan ar olduu bu anlamda da imamln Ehlibeytin soyundan gelen kiilerin hakk olduudur. Bilindii gibi Ehlibeyt, Peygamberin ailesidir, soyudur. Peygamberin soyu da, yani Ehlibeyt Hz. Ali kanalyla devam etmektedir. Dolaysyla nderlik (halifelik) Hz. Ali ve ocuklarnn hakkyd. Ama maalesef brakn Ehlibeytin imamln, ortada mthi bir Ehlibeyt 43

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

dmanl vard. Bu dmanlk aslnda biimde Ehlibeyteydi. Bu dmanln asl hedefi slamd. nk bu dmanl gelitirenler Cahilliye dneminin azl putperestleriydiler. Bu dmanln sonular gnmze kadar da devam etmektedir. Bu dmanlk yle bir hal ald ki, bata Hz. Ali olmak zere btn soyu byk zulmler grd. Ve on ikinci mam Mehdinin dnda dierleri genellikle zehirlenerek ehit edildiler. Hi biri vadesiyle hakka yrmemitir. On iki mamlarn Alevilikte ok byk bir anlam vardr ve Aleviler olarak ibadetlerimizde her zaman on iki mamlara ballmz dile getiririz. Ksaca belirtmek gerekirse; on iki mamlar bir btn olarakAleviliin temel yap talarndadr. On iki mamlarn isimleri: 1. Hz.Ali 2. mam Hasan 3. mam Hseyin 4. Zeynel Abidin 5. Muhammed Bakr 6. Caf er Sadk 7. Musai Kazm 44

Sorularla Alevilik 8. Ali Rza 9. Muhammed Taki 10. Ali Naki 11. Hasan Askeri 12. Muhammed Mehdi Kerbela ne anlama geliyor?

Remzi Kaptan

Kerbela gnmzde Irak snrlar iinde yer alan bir blgenin/kentin addr. Kerbelay nemli klan; Hz. Muhammedin torunu, Hz. Alinin olu nc mam, mam Hseyinin 680de Emevi halifesi Muaviye olu Yezidin askerleri tarafndan Kerbelada ehit edilmesidir. Bu insanlk d katliam tarihe "Kerbela Olay" olarak gemitir. Kerbela Olaynn Aleviler iin nemi nedir ve Kerbela Olay nasl geliti? Kerbela olay aradan asrlar da gese unutulmayacak kadar derin, anlaml, reticidir. Kerbela, iyi ile ktnn, zalim ile mazlumun, lanetli ile kutsaln, karanlk ile aydnln hesaplamasdr. mam 45

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Hseyin burada kutsall, mazlumu, aydnl temsil etmektedir. Kerbela Olaynn kkeni Hz. Peygamberin veda hacna ve yazlmayan vasiyetine kadar gider. Bilindii gibi Hz. Muhammed peygamberliini akladktan sonra slamiyet hzla geliti. Bu gelime Mekkeli mrikleri telalandrd. Onlar Hz. Muhammede olmadk engeller kardlar. Hz. Muhammed btn bu

engelleri at. Hz. Muhammed btn bu mriklerin, putperestlerin kard sorunlar ve engellerle mcadelede en byk yardm Hz. Aliden gryordu. Hz. Ali Peygamberin yannda eitim alm, slamiyeti ilk kabul etmi ve ayn zamanda Peygamberin kz Hz. Fatma ile evlenerek Peygamberin soyunun srdrcs 46

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

olmutur. Hz. Ali Kuranda geen ve onlarca hadiste geen Ehlibeyttendir. Ehlibeyt Hz. Muhammedin ailesi demektir. Ehlibeyt Hz. Muhammed, Hz. Ali, Hz. Fatma, Hz. Hasan ve Hz. Hseyinden olumaktadr. Hz. Muhammedin Medineye hicretinden sonra slam dini gelimeye devam etti. O kadar geliti ki, Mekkeli putperestler bile Mslman oldular. te bu putperestlerin iinde Mekkenin en zengin kiilerinden biri olan Ebu Sfyan da vard. Ebu Sfyan ve benzerleri slama ve Peygambere inandklar iin Mslman olmadlar. Onlar gelien slamiyetin maddi deerlerine sahip olmak iin Mslman oluyorlard. Hz. Muhammed btn bunlar gryor ve ona gre de nlem alyordu. Hz. Muhammed ok ak bir ekilde kendisinden sonra Mslmanlarn nderinin (Halifesinin) Hz. Ali olmas gerektiini beyan etmitir. Ama btn bunlar hie sayld. Hz. Muhammedin vefatndan sonra bu eskinin putperest, mrik bezirganlar bir ara gei dnemi hazrladlar. Bu dnemde srasyla Ebubekir, mer ve Osman halife oldular. Daha sonraki dnemde ise Hz. Ali halife oldu. Hz. Alinin halifelii daha batan engellenmi ve onun aalanmas, yiitliinin, fedakrlnn basitletirilmesi salanmt. Hz. Ali btn bu oyunlara kar doru bildii Hak yolundan amam, dnya 47

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

malna, paraya pula tamah gstermemiti. Hz. Ali kendisine yaplan onca hakszla karn sabr gstermi, slam toplumunun iine nifak sokulmasn diye, kan dklmesin diye insanlar dorulua davetini srdrmtr. Ama ne yazk ki, Hz. Alinin btn bu abalarna karn dnya malna tamah gsterenler, gzn iktidar hrs brm olanlar bunu anlamyordu. Nitekim Ebu Sfyan olu Muaviye yapt bin bir dalavere ve hakszlkla kendisini halife iln ediyordu. slamiyeti bir iktidar arac olarak gryordu. Muaviye Hilafeti de babadan oula geecek bir kurum olarak ekillendiriyordu. Muaviye dnemindeki Emevi saltanat salt Hilafet iin deil, ayn zamanda kendi iktidarlarna hizmet edecek btn din d gelenekleri, treleri, adetleri din adna kurallatryor, kurumlatryordu. Hz. Ali ve Ehlibeyt var gcyle btn olumsuzluklar gidermeye alyor, insanlar geree davete devam ediyorlard. Ama Muaviye acmaszd. Hz. Ali ehit ediliyor, ardndan ikinci imam Hasan zehirlettirilerek ehit ediliyordu. Bu arada Muaviye lyor, yerine olu Yezid geiyordu. Yezid kendi iktidar iin mam Hseyini tehlikeli gryordu. nk mam Hseyin Ehlibeyttendir. Yani Hz. Peygamberin torunu, Hz.

48

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Alinin oluydu. O, doruluun, hakkn, adaletin, gereklerin ylmaz savunucusuydu. Bu arada Emevi saraylarnda din d ne varsa din adna meru gsteriliyordu. Halk isyan ediyor ama Emevilerin kurduu askeri tekilat halka gz atrmyordu. te Kfe halk da basklardan bkmt. Kfeliler her gn mam Hseyine davet stne davet gnderip, kendisini halife olarak kabul ettiklerini belirtiyorlard. mam Hseyin engin ngrsyle Kfelilerin ihanet edebileceklerini biliyor buna karn kendi sorunluluunun gereini yerine getireceini sylyordu. Ve mam Hseyin yakn aile evresi ile Kfeye varmak iin yola kyordu. Emevi saltanatnn srdrcs lanetli Yezid bu durumu haber alyor ve nne engeller karyor, onu ldrmek iin planlar kuruyordu. Yezid ve taraftarlar Kfelilerden, Hz. Hseyin taraftarlarn bask altna aldlar. Bazlarn ise rvetle ve eitli vaatlerle mam Hseyinden ballklarn vazgeirdiler. mam Hseyinin ailesi yaklak 70 kiiden oluuyordu. Buna karn Yezidin ordusu ise binlerce kiiden. Yezidin komutanlar, mam Hseyine Yezide biat etmesini ve bylelikle onu brakacaklarn sylediler. mam Hseyin asla zalime biat etmeyeceini, boyun emeyeceini ve

49

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

gerekirse bunun iin ehit olacan defalarca tekrarlad. mam Hseyin dedii gibi yapt ve Yezide biat etmeyerek, onurlu bir ekilde direnerek ehit dt. Kerbela Olay slamda saflar netletirmitir. Zalime asla biat edilmeyeceini gstermitir. Alevilik inancnda Kerbela Olay byk bir neme haizdir. Aleviler dnyann neresinde olurlarsa olsunlar, adlar ne olursa olsunlar, Hz. Hseyine baldrlar. Onun iin oru tutarlar, yas tutarlar. Onun ektii aclar bir nebze de olsa hissetmek iin ile ekerler. Aleviler sadece yas tutarak mam Hseyini anmazlar. Ayn zamanda ondan her defasndan bir eyler renirler. Dnya dndke Kerbela unutulmayacak. badet nedir? nsan neden ibadet eder, ibadet etmekle insan neyi amalyor? nsanolu istedii kadar kendisini maddi hesaplar ile avutsun. Bir noktadan sonra bu maddi hesaplarn yetmedii ortaya kar. Kii istedii kadar ve istedii tonda madde ile kendisini donatsn. Bu donatma bir sre sonra tkanr. Bu tkanma kanlmazdr. Fakat baz insanlar bu tkanmann olmayacan ve maddenin her eye kadir olduu inancndalar. Bylesi bir inan 50

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

yanltr. Madde her derde deva deildir. Hi bir zaman da olmamtr ve hi bir zaman da olmayacaktr. Elbette ki, madde nemlidir. Maddenin yaamsall tartlmaz. Madde olmadan maneviyat olmaz. Ancak madde her ey deildir. Madde ve maneviyat birbirini tamamlayan unsurlardr. Tpk oksijen ve hidrojen gibi. Oksijen ve hidrojenin birleiminde su meydana gelmekte. Bunlar tek bana asla suyu teekkl ettiremezler. Oksijen ve hidrojen, su rneinde olduu gibi birbirini tamamlayan unsurlardr. Ayn referans madde ve maneviyat iin de geerlidir. Maddesiz bir yaam imknszdr. Yine kstl maddi olanaklarla yaam olduka zordur. Fakat maneviyatta nemlidir. Madde ve maneviyat bir araya gelince insan tam insan olur. badet bu tam insan olma yolunda nemli bir aratr. Bazlar n yarglarndan veya art niyetlerinden dolay bu aratr kavramn tersyz anlayabilirler. Ancak doru ve objektif bir ekilde paraya deilde btne bakldnda grlecektir ki; ibadet bir aratr. Neyin arac? Tam insan olmann arac. Szlk anlamyla ibadet; Tanrya kar kulluk grevlerini yerine getirme olarak tanmlanyor. Fakat bizce ibadet kavramnn muhtevas ok daha geni ve derindir. Her eyden nce Allahn bizlerin ibadetine 51

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

ihtiyac yok. Bizlerin ibadete ihtiyac var. badet eden insan i huzuru, munislii, paylamay yakalam; yzeysellii, yapmackl am kiidir. badet, insan kendisiyle, evresiyle, doayla bark hle getirir. badetin gerek anlam ve amac budur. Fakat biliyoruz ki; baz kimseler ibadeti yzeysel olarak alglyor ve kendi iktidar, makam, mevki, hrs iin bir ara olarak uyguluyor. Grnrde ok ibadet eden bylesi insanlar, bu zde deil szde ibadetleri ile dier insanlar zerinde egemenlik kurmaktalar. Bizler tarih boyunca ve gnmzde bu tr anlaylar red ve mahkm etmiiz. Bylesi kimseler en kutsal kavramlar dahi kendi egolar iin kirletmekteler. Bizlerin ibadet anlayyla bu tr insanlarn ibadet anlaylar ve uygulamalar birbirine zttr. Yukarda izah etmeye altmz ibadet anlaymz ve ibadeti pratikletirmemizi biraz daha aarsak yle bir formasyonla zetleyebiliriz:

badet, insann tam insan olmas yolunda, kendisiyle ve evresiyle bark bir ekilde yaamas yolunda bir aratr. badet, insann yaratc Allah ile iliki iinde olmasdr. 52

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

badet eden insan i huzurunu bulur. badet, insann gnlk hayat karmaasnda bilerek veya bilmeyerek yapt davranlarn sorguland bir isel platformdur. badet, insann gemite yaptyla hesaplamas ve gelecekte yapacaklarn hesaplamasdr. badetin biimi yoktur. Her ne kadar bazlar ibadeti bir takm biimsel rituellerle snrlasa da, zde ibadetin biimi yoktur. badet iin zamann ve meknn nemi yoktur. nsan istedii yerde, istedii zaman, istedii ekilde, istedii dille ibadetini yapabilir. Bu noktada Kuran Kerimin Ali mran suresinin 191. ayeti olduka yol gstericidir. Bu ayet yledir: Onlar, ayakta iken, otururken, yan yatarken Allah zikrederler ve gklerin ve yerin yaratl konusunda dnrler. Dua nedir? Duann ilevi nedir? Dualarn kabul olmas iin illa belirli bir lisanla m yaplmas gerekiyor? nsann ana diliyle ettii dualar makbul deil mi, kabul olmazlar m?

53

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Dua nedir? sorusuna en iyi cevab Hz. Peygamberin szyle verebiliriz. yle diyor Hz. Peygamber: Dua, ibadetin zdr. Bundan daha aklayc ve tatminkr bir cevap dnlemez. Duann anlam, nemi ve ilevi ok byktr. Baz kimseler bunu yadsyor. Yine baz kimseler ibadet olarak bir takm biimsel, yzeysel hareketleri alglyorlar. Dolaysyla duann nemine ehemmiyet vermiyorlar. Hlbuki Hz. Peygamberin veciz ifadesiyle, dua ibadetin zdr. Yaamn anlamn, nemini, gzelliini vb. baz maddi olgularla snrlamak ok dar bir yaklamdr. nsann btn elikilerini, istemlerini, zlemlerini, beklentilerini maddiyatla gidereceini sanmas en hafif deyimle safdilliktir. nsann yukarda saydmz gayelere ulamas iin maddiyat gereklidir. Ancak salt maddiyat yeterli deildir. nsan maddiyatla snrlamak yanl ve eksik bir yaklamdr. nsan maddi-manevi bir btn olarak deerlendirmek gerekiyor. Maneviyat da bir takm biimsel rituellerle snrlamak yanltr. te duann anlam ve nemi burada ortaya kyor. Maddenin tkand, yetmedii yerde maneviyat devreye giriyor. Maneviyatn temeli, z ise duadr. nk dua da insan, yaratc Allahla ryan-pryan iletiimdedir. Bu iliki srasnda insan Allahla dertlemekte Allaha istemlerini, hayallerini, 54

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

beklentilerini vs. bildirmektedir. Bu iin zahiri, grnen yzdr. Bunun dnda insan dua ile Allaha balln, teslimiyetini dile getirmektedir. Yine dua ncesindeki, srasndaki ve sonrasndaki ruh hli ok nemlidir. Bu ruh hli, insann isel hesaplamasnn da yansmasdr. Bu ruhet-i halliye iinde bulunan insann baka insanlara zarar vermesi imknsza yakndr. nsann dua etmesi iin zamann, meknn nemi yoktur. Kii istedii yerde, istedii zamanda, istedii ekilde, istedii dille, istedii kelimelerle dua edebilir. Elbette toplumsal manada ortak deerlerin olumas bakmndan bir takm ortak dualarn, ortak ibadet anlaylarnn, kurallarnn olmas gerekiyor. Bu dorudur da. Fakat bizlerin anlatmaya gayret ettii olayn bireysel boyutudur. Toplumsal ortak deerleri dladmz, yok saydmz, nemsizletirdiimiz manas kmasn. Bizler ferdin gizli dnyasnda Allah ile btnlemesinde duann nemini vurgulamaya alyoruz. Dua ibadetin zdr. Gizli-ak, ferdi-toplumsal dua edilebilinir. Duann zel bir merasimi yoktur. nanmak yeterlidir. Dua, btn inanlarn ortak noktasdr. Dua, insann zayfln kabullenip Allaha snmasdr. Bu anlamyla huzurdur dua. Duada zaman, mekn, ekil 55

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

sorunu olmadndan, yaratcyla srekli iletiim demektir. Teknoloji ne kadar geliirse gelisin, bu durum insann aciz bir varlk olduu gereini ortadan kaldrmyor. Bu manada insanolunun duaya her zaman ihtiyac vardr. Bazlar modern hayatn, teknolojinin, bilimsel gelimelerin, duaya olan ihtiyac dolduracan sanyorlar. Bu bir yanlgdr. nsanolunun zlemleri, ihtiraslar, hayalleri, zemedikleri... olduu mddete duaya ihtiyac vardr. Btn bunlardan yola karak szlerimizi bir dua/glbank ile sonlandralm. Bismillah, Bismisah. Allah Allah, Allah Allah. Vakitler hayr ola, hayrlar feth ola erler defola, hizmetleriniz kabul ola. Hazr gaip, zahir, batn cem erenlerinin nuru cemallar ak ola. Yce Allah cmlemizi Ehlibeyte nail eyleye. Hizmet sahiplerinin hsn himmetleri zerimize hazr ve nazr ola. Dilde dilekleriniz kabul, gnlde muratlarnz hasl ola. Allah, namerde muhta eylemeye.

56

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Dertlerimize derman, hastalarmza ifa, borlarmza eda nasip eyleye. Gkten hayrl rahmet, yerden hayrl bereket ihsan eyleye. On sekiz bin alemle mmin, Mslim cmle kardelerimizi Muhammed- Ali glbangndan mahrum eylemeye. Muhammed-Ali soyunun yardm zerimizden eksik olmaya. Hakk Muhammed Ali, ler, Beler, Yediler, On ki mamlar, On Drt Masumu Pak, On Yedi Kemerbest, Krklar, Kerbela ehitleri, Cmle Erenler katarlarndan, didarlarndan ayrmaya. Pirimiz, stadmz Hnkar Hac Bekta Veli yardmcmz ve koruyucumuz ola, zerimize hazr ve nazr ola ! Duas bizden, kabul Allah'tan ola. Gerekler demine, evliya keremine, gnller birliiyle H diyelim.

Cem nedir? Cem Alevilerin toplu halde ettikleri ibadetin addr. Kavram olarak Cem Arapa bir kelime olup toplanma, birikme, bir araya gelme manasna gelmektedir. 57

Sorularla Alevilik Cem'in kayna Krklar Cem'idir.

Remzi Kaptan

Cem ibadetini dier inanlardaki ibadetlerden farkl klan en nemli unsur; Cem de bulunanlarn ayn zamanda toplumda hesap vermekle ykml olmalardr. Cem de bulunanlar bir birlerinden Raz Olmak zorundalar. Cem de bulunan bir kii baka bir kiiye dargnsa, bu iki kiinin dargnlklar giderilmeden, barmalar salanmadan Cem'e balanmaz. Alevilerin toplu anlamda temel ibadeti olan Cem, bir DEDEnin gzetiminde, nderliinde yerine getirilir. Cem ibadetine katil, hrsz, yolsuz, dkn kimseler giremez. Cem ibadetini ksa bir ekilde tanmlamak mmkn deil. Bu anlamda Cem'in ne olduunu ve nasl 58

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

uygulandn tam manasyla kavramak iin en yakndaki Cem evine gidip bilgilenmek gerekiyor.

Cem hakknda genel bilgiler verdiniz. Cemin anlam ve neminin kavranlmas iin bizleri biraz daha bilgilendirir misiniz? Son yz yldr kendinden mahrum kalan dimalarn tekrar ze dnlerinin en esasl yolu cemlerden, cem olmaktan geer. Toplumsal dzenin ve bireysel i huzurun yolu, yani kendisiyle, doayla ve evresi ile bark bir kiilik olabilmenin yolu; yz yllarn tesinden szlp gelen deerlerle bulumaktan geer. Belki tam manasyla gnmz cemleri o olmas gereken nurani atmosferlerin hakim olduu boyutlar, asrlardr cemlerden uzak kalanlara yanstmyordur. Bir ok ynyle pratik manada- eksiklikler, yetmezlikler olabilir. Btn bu eksiklikler, yetmezlikler, praktize edenlerin ham ervahlklar, bilin bulankl cemleri gerek amacndan daha az ilevli hale getiriyor olabilir. Btn bu olumsuz diyebileceimiz pratik durumlar cemlerin anlam ve neminden bir eksilme meydana getirmiyor. 59

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Her eye ok abuk bir ekilde ulalp tketildii bu zamanlarda, cemede ayn ekilde yaklaanlar bir menzil almazlar. Pratikte baz yetmezlikler yaanyor. Ancak btn olumsuzluklara ramen samimiyetle cem olmak isteyen, ikrarna sadk olanlarn ksa srede cemin gerek mana ve anlamn kavrayacaklarna, daha dorusu cemi yaayacaklarna phe yok. Ancak ihlasl olmayan, pheci yaklaan, cem meydanna btn kt duygu ve dncelerden arnmam olarak gelenler iin cem meydan bir dar meydan olacaktr. Cem girerken ilk samimiyet snav girite balar. Cem meydannn kapsna niyaz edilir. Eie baslmadan meydana varlr. Bunlardan nce ceme gelirken btn art niyet ve n yarglardan arnm olarak, sadece bilin yoluyla deil, ayn zamanda duygu yoluyla da, sezgisel olarak da cem yaanlmaya allr. Cemden, semahtan, lokmadan, ferratan, glbanktan, gzcden, ikrardan, 4 kap 40 makamdan, deyi ve duazdan, musahiplikten, eradan, dededen... ve daha nice sr iinde srdan, yol iinden yoldan bihaber olan bilin ve duygularn cemi basite almamalar gerekiyor. Eer ok ucuz ve basit ekilde bir yaklam gsterilirse, bir tiyatro seyreder gibi yaklalrsa; o vakit asrlardr 60

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

insanlar ve insanl cemden mahrum brakmak isteyen yezitlerin amalar gereklemi olur. Cem; huzuru arayanlarn, dzeni mkemmel ekilde kurup kurumlatrmak isteyenlerin, kendini bilmek isteyenlerin, arnp aklanmak isteyenlerin, lp yeniden domak isteyenlerin, srr hakikate ermek isteyenlerin, var olmak iin yok olmay gze alanlarn, semah dnp gkyzne aanlarn... dr. Cem, ikrar verip ikrarna sadik olanlarndr. Dara durmaktr cem, Mansur misali. Aknln, yceliin yaand, yaatld meydandr cem meydan. Erinin dz olduu, yalann yersiz olduu, Hakkn ve can`n esas olduu, bir olduu meydandr cem meydan. Cem; mkemmellie, insan, nsani Kamil olmaya gtren yoldur. Szlerimizi cem al glbank ile noktalayalm: Bismiah, Allah Allah. Akamlar hayr ola, hayrlar feth ola, erler def ola, mminler bermurad ola, demler daim, Cemler kaim ola. Hazr-gaip, zahir-batn cem erenlerinin nuru cemallar ak ola. 61

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Ehlibeytin, lerin, Belerin, Yedilerin, Oniki mamlarn, Ondrt Masum Paklarn, Onyedi Kemerbestlerin, Krklarn, cmle erenlerin katarndan, didarndan ayrmaya. Her dilde bir dilek, her gnlde bir murat vardr. nandmz, gvendiimiz yce Yaradan, dilde dileklerimizi, gnlde muratlarmz vere. Allah, namerde-merde muhta eylemeye. Duvarmzdan ta, gzlerimizden ya dkmeye. Gen yata lm, ihtiyarlkta zulm vermeye. Hak evimizin, toplumumuzun az tatlln bozmaya. Huzur vere, dertlerimize derman, hastalarmza ifa, borlarmza eda nasip eyleye. Yolumuzu yolsuza, yzmz nursuza uratmaya. Gkten hayrl rahmetler, yerden hayrl bereketler; ana-babasna, toplumuna hayrl evlatlar vere. On sekiz bin alemle mmin, Mslim cmle kardelerimizi Muhammed- Ali glbangndan mahrum eylemeye. ardmzda, bunaldmzda Hzr yoldamz; ah Merdan Ali kardamz, Hnkar Hac Bekta Veli de haldamz ola. 62

Sorularla Alevilik Duas bizden, kabul Allah'tan ola.

Remzi Kaptan

Gerekler demine, evliya keremine, gnller birliiyle geree H diyelim.

Muhabbet Cem'i nedir? Muhabbet Cem'inin nemi, ilevi gnmzde ok artmtr. z itibariyle Muhabbet Cemlerinin asl ilevi gen insanlar Grg Cem'ine hazrlamaktr. Gnmzde ise Muhabbet Cemlerinin ilevi ok daha byktr. Her tr yozluun dayatld, deerlerin anlamszlatrld, ilikilerin kar elikisi etrafnda ekillendii gnmzde Muhabbet Cemleri adeta bir insani olana dn programdr. Adndan da anlalaca gibi Muhabbet Cemleri, muhabbetin olduu, insani duyarlln olduu, yaamn anlam ve deer kazand bir nurani iklim ortamdr. Bu atmosferdeki enerji his edilir olmaktan kp insan baka boyuta, baka alemlere gtrr. Gtrr ve tekrar zn bulan insan salamlatrm olarak geri getirir. nsann en ok da ihtiya duyduu bu deil mi? Yani insan sadece fiziki grntsyle deil, ruhuyla, duygularyla, dnceleriyle... yani bir btn halinde insan olmaldr. 63

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

nsani olan ne varsa kirletiliyor, anlamszlatrlyor. Srekli yapay mutluluklar, gdlerin doymak bilmez drtleri pompalanyor. Bylesi koullarn hakim olduu bir ortamda insani olann salam kalmas mmkn deil. Salam olmak isteyen ve hayat anlamlandrmak isteyenlerin sna Muhabbet Cemleridir. Bu muhabbetler bir balangtr. Sonsuz, snrsz lezzetler,manzaralar diyarna yolculuun balangc. Perembe'yi cuma'ya balayan gece bylesi bir nurani atmosferin en ideal andr.

On ki Hizmet nedir? On ki Hizmet, Cem ibadeti srasnda grevli on iki kiinin yerine getirdii hizmetin addr. On ki Hizmet olmazsa Cem de olmaz. Cem de On ki Hizmet sahipleri tarafndan yerine getirilen On ki Hizmet, sembolik olarak alglansa da zde ok derin manalara ve gereklere iaret ediyor. Dolaysyla On ki Hizmet ok nemlidir. On ki Hizmeti biimsel baz kurallar alglamamak gerekiyor. Sembolize ettii hizmetlerin derin felsefi, toplumsal, inansal boyutlar vardr. On ki Hizmetin dalm su ekildedir: 64

Sorularla Alevilik 1. Dede(Mrid) 2. Rehber 3. Gzc 4. erac(Delilci) 5. Zakir(Ak) 6. Ferra(Sprgeci) 7. Sakka(briktar) 8. Kurbanc(Sofrac) 9. Pervane 10. Peyik(Daveti) 11. zniki(Meydanc) 12. Beki

Remzi Kaptan

Oru nedir? Oru, insann bedenini disiplin ve denetim altna almak, ruhsal yapsn glendirmek iin yapt bir ibadettir. Oru ibadeti belirli zamanlarda yeme, ime ve cinsellik gibi istekleri/duygular terk ederek zihinsel/ruhsal yapya arlk vermektir. Baz inanlarda oru 65

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

tamamyla yeme-imeden uzak durmak seklinde olabilecei gibi, et ve dier hayvansal mamuller gibi belirli yiyecekleri yememek eklinde de olabilir. Hemen hemen btn inanlarda oru ibadeti vardr.

Aleviler oru tutarlar m? Hemen hemen btn inanlarda oru ibadeti vardr. Alevi inancnda da oru ibadeti vardr ve Alevilerde oru tutarlar

Muharrem Orucu nedir? Bu oru neden tutulur? Muharrem ay Hicri takvime gre (bu takvimin bir dier ad da Kameri/Ay takvimidir) birinci aydr ve Muharrem orucu da bu ayn ilk gnnden balar. Muharrem orucunun tarihi Adem peygambere kadar gider. Hz. Muhammed de Muharrem orucu tutmutur. Muharrem orucu, insann kendi i benliine ynelmesi, yanllarn-dorularn, eksilerini-artlarn hesaplamas ve btn bunlarn sonucunda daha iyiye, doruya, gzele ynelmesine davettir. Nefsini terbiyeye, Hac

66

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Bekta Velininde buyurduu gibi nefsini bilmeye vesiledir oru. Muharrem orucu biz Aleviler iin Adem peygamberden balayarak btn peygamberlerin yerine getirdikleri bir ibadettir. Bunun yan sra bata Hz. Hseyin olmak

zere On ki mamlarn ahadetlerinden dolay ayn zamanda bir yastr. Bundan dolaydr ki Muharrem orucunun dier bir ad da Yass- Matemdir.

67

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Aleviler olarak Muharrem orucu ile Hz. Ademden gnmze gelen bir ibadeti yerine getirirken ayn zamanda Hz. Hseyin`in ahsnda Ehlibeyte, Ehlibeytte temsilini bulan insanlk deerlerine ballmz yineliyoruz. Yezide ve yezitte sembolleen btn ktlklere lanet ediyoruz. Muharrem orucu, btn bu zellikleriyle biz Aleviler iin nemli bir ibadettir.

Muharrem Orucu nasl tutulur? Kurban Bayramnn 1. gnnden balayarak 20 gn saylr. 20. gnn akam Muharrem Orucu iin niyet edilir ve oru balar. Niyet edildikten sonra gn doumu ile gn batm arasndaki srede hi bir ey yenilmez ve iilmez. Gn batm ile iftar alr. Oruc sresince (12 gn boyunca) dn,nian,snnet ve benzer trenler/etkinlikler yaplmaz, kurban kesilmez, et yenilmez, Kerbela ehitleri'nin ektikleri susuzluu hissetmek iin su iilmez (Su saf olarak iilmemektedir. Vcudun su ihtiyac yenilen yemeklerden, ay,kahve,merubat,meyve suyu,ayran gibi sv ieceklerden karlanr). 68

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Muharrem orucunun on ikinci gnnden sonra ise On iki mamlar 'in ve bu yolda ehit olan btn canlarn ansna on iki eit/veya daha fazla gdadan oluan Aure orbas piirilerek o ylki Muharrem Orucu noktalanr.

Muharrem orucu hakknda genel bilgiler verdiniz. Bu genel bilgilerin nda baz hususlarn daha iyi bilinmesi iin biraz daha ayrntl bilgiler verebilir misiniz? Her eyden nce bizlerin inanc olan Alevilikte samimiyet esastr. Muharrem orucuna da samimiyet ilkesi erevesinde yaklamalyz. Orucumuzu baz kar hesaplar ile tutmamalyz. Yine biimsel bir kural yerine getiriyor olmak iin tutmamalyz. Btn bunlardan te, ne yaptnn bilincinde ve neden oru tuttuunun ayrdn da olarak tutmalyz. Eer ortada belli bir inan, itikat, bilin, hissedi, ballk yoksa tuttuumuz oru tam olarak amacna hizmet etmiyor demektir. Muharrem orucunda gnlllk esastr. Kii kendi zgr iradesi ve bilinciyle oru tutmaldr. Baka inan mensuplarnn yaptklar dayatma, bask, zorlama biz Alevilerin inancna aykrdr. 69

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Yukardaki satrlarda da iaret edildii zere Muharrem orucu Adem peygamberden balayarak cmle peygamberlerin ve onlar takip edenlerin tuttuklar bir orutur. Bu orucun z bu balang ilkesine dayanyor. Ancak biz Aleviler iin anlam ve nemi Kerbela lnde susuz bir ekilde, insanln tank olduu ender vahetlerden birisine maruz kalarak ahadet erbetini ien mam Hseyin'in ahadetiyle baka bir boyut alyor ve daha da yaamsal hale geliyor. Orucumuzu bu z ve bu zn etrafnda gelien yol nderlerimizin (bata Oniki mamlar olmak zere) yoluna ve ilkelerine balln gerei olarak, onlarn ahsnda temsilini bulan ve insanl geree davet eden deerlerine, dorularna balln gerei olarak tutmalyz. Bunlarn nda tekrar unlarn altn izebiliriz: Orucumuzda samimiyet ve bu temsil olunan deerlere ballk esastr. Bu erevede orucumuzu tutarken kesin kes salmza zarar verecek ekilde tutmamalyz. Hi bir cana kymamak maksadyla on iki gn boyunca -oru tutalm veya tutmayalm- kesinlikle et yememek gerekiyor. Yaammzn btnnde kfr, iddet, nefret, fke, kskanlk, kin ve daha benzer olumsuz duygularn ve 70

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

bu duygularn davran halini almasna izin vermemeliyiz. Muharrem orucu bu kurallara daha bir dikkat etmemiz gereken zel ve anlaml gnlerdir. Bu gnlerde daha dikkatli olarak bu tr olumsuzluklar varsa yaammzdan, kiiliimizden karp atmalyz. Orularmz atktan sonra yine arya kamamamz gerekiyor. Mmkn olduunca, salmz ve bnyemizi de dnerek az tketmeliyiz. Yine salmza dikkat ederek mmkn olduunca sade su imemeye zen gstermeliyiz. Bunun yerine meyve suyu, ayran, ay ve benzer ieceklerle su ihtiyacmz giderebiliriz. Dn, nian ve daha baka elencelerden uzak durmalyz. Muharrem orucu bizler iin ayn zamanda bir yastr. mam Hseyin'in acsn yreinde hissedenler, Celal Abbas'n kolundan akan kann kendi yreklerinde aktn hissedenler doal olarak elenemezler. Bunlarn dnda temizlie byk nem vermeliyiz. Bizlerle ayn ortam paylaan farkl inantan insanlarn hassasiyetlerini dikkate almalyz. Bu noktada bir yandan inancmz yaarken dier yandan baz biimsel kurallar yznden insanlarn bize, dolaysyla inancmza tepki duymalarn engellemeliyiz. 71

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Bu samimi duygu ve dncelerle oru tutan cmle canlarn orular kabul olsun.

Muharrem orucuna niyet edilirken okunan dua Bismiah Allah, Allah Hak Muhammed Ali akna ehitler serdar mam Hseyin akna Kerbela meydannda ehit den masumlarn akna Oniki mam, Ondrt Masumu-u Pak, Onyedi Kemerbest efendilerimizin hrmetine Hz. Fatma Ana'nn efaatine Hazr, gaip gerek erenlerine himmetine niyet ettim yarin matem orucunu tutmaya Niyetimiz kabul ve makbul ola Hak dergahna yazla Evliya kerimine, mam Hseyin demine Allah eyvallah Geree H. Muharrem orucu alrken okunan dua Bismiah Allah, Allah Niyetlerimiz kabul, lokmalarmz makbul, muratlarmz hasl ola

72

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

lerin, Belerin, Yedilerin, Krklarn, Oniki mamlarn, Ondrt Masum-u Paklarn, Onyedi Kemerbestlerin dergahna yazla Kerbela ehitlerimizin, gelmi gemi cmle ulularmzn, atalarmzn ruhu revanlar ad u handan ola Allah bizleri grnr grnmez kazalardan, belalardan, afetlerden, ve her trl ktlklerden koruya Bizleri Ehlibeytin katarndan, didarndan ayrmaya Cmlemize salk, huzur, birlik, dirlik, hayrl kazanlar ve hayrl ksmetler nasip eyleye Geree H.

Aurenin tarihi kime, kimlere dayanr? Aure nasl ortaya kmtr? Aleviler iin aurenin anlam ve nemi nedir? Gnmzde aure nasl bir anlam ieriyor? Aure Arapa (branice) bir kelimedir (Orijinal telaffuzu auradr) ve on (10) anlamna geliyor. Baka bir deyimle Hicri takvimin ilk ay olan Muharrem aynn onuncu gndr.

73

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Baz bilgilere gre, slamiyetten nce, bata srailoullar olmak zere bir ok halk bu gnde oru tutarlard. Bu gnde nemli ve insanln kaderini etkileyen, geleceine yn veren olaylar gereklemitir. rnein; Adem peygamberin tvbesinin kabul edildii, Halil peygamberin Nemrut'un ateinden kurtulduu, Hz. Musa'nn kavmini Firavun'un zulmnden kurtard, Yunus peygamberin baln karnndan kurtulduu, Eyp peygamberin dertlerine ifa bulup yaralarnn iyiletii, Hz. Yakub'un olu Hz. Yusuf'a kavutuu ve gzlerinin ald, Nuh peygamberin gemisinin karay oturduu gndr. Btn bu nemli tarihsel gelimelerin yannda aureyi bizler iin daha da anlaml klan; imam Hseyin'in bu gn ehit edilmesidir. Kerbela ehidi Hz. Hseyin, on Muharremde ehit edilmitir. Dolaysyla Muharrem ay ve bu ayda tutulan oru ve sonrasnda piirilen aure orbas bizler iin ok daha derin ve dier toplumlardan farkl anlamlara sahiptir. mam Hseyin'in Kerbela lnde ehit edilmesiyle Muharrem Orucu Aleviler iin ayn zamanda bir Matem Orucu da olmutur. Bununla beraber aure 74

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

orbasnnda Aleviler iin anlam ve nemi dier toplumlardan farkl olmutur. Hz. Hseyin, Kerbala da ehit edilmeden nce Muharrem aynda tutulan orutan sonra piirilen aure orbas bir enlik havasnda yaplp paylalyordu. mam Hseyin'in ahadetinden sonraki tarihlerden itibaren ise, aure orbas enlik havasndan uzak bir ekilde bata Kerbela ehitleri ve 12 imamlar olmak zere bu yolda canlarn veren btn ehitlerin anlarna balln bir gerei olarak piirilip datld. Gnmzde de bu ekilde yerine getiriliyor. Aure tatlsnn k noktas ile ilgili temel anlatm Nuh peygamberle ilgili olan anlatmdr. Nuh peygamberin gemisinin karaya oturmasndan sonra gemide bulunan son yiyeceklerden bu tatl orba meydana gelmitir. Aurenin iinde en az 12 tane farkl bileim olmaldr. Bunlar genelde fndk, kuru incir, kuru zm, ceviz, nohut, fasulye ve benzer yiyeceklerdir. Tekrar altn izelim ki aure orbas, 12 gnlk Muharrem Orucu bitikten sonra Kerbela ve dier btn ehitlerimizin ruhlar iin, yollarna balln, deerlerinin savunucusu olmann bir gerei olarak yaplp paylalmaldr. Birlik olarak, yolumuza 75

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

ball daha youn yaayarak, kardelik ve bar duygusuyla yaplp paylalmaldr.

Dedelik nedir, Dedenin grevleri nelerdir.? Dede, Alevi toplumunun inansal nderidir. Dedelik ise kendine has bir is yaps/hiyerarisi bulunan bir kurumdur. Her Alevinin bir dedesi vardr. Her dedenin de bir dedesi (mridi) vardr. Talibin davranlarndan (inan anlamnda) dede sorumludur. Dede talipleri eiten, yol gsterendir. Dede taliplerin btn dnsel, manevi sorunlarna zm, sorularna cevap getiren kiidir. Dedelik kurumunun kendisine zg bir yaplanmas var. Bu yaplanma (mrit-rehber balamnda) gerei her dede ayn zamanda baka bir dedenin talibidir. Nasl ki talip bir yanla dtnde yada hata yaptnda dedesine snyorsa, ayn ekilde dede de talibi olduu dedesine (mridine) snyor. Bylece mkemmel bir denetim mekanizmas kurulmu oluyor. 76

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Bu mekanizma halkalar misali bir birine bal. Yani bir dedenin grevini laykyla yapp yapmadn mridi tarafndan denetlenir.

Herkes Dede olabilir mi? Dedelik kurumu asrlardan beri var olmu bir kurumdur. ok zorlu koullarda ar basklar grmtr dedeler. Buna ramen Alevi inancn bu gne dein gelmesini salamlardr. Bu misyonlarn gelitirerek gnmzde de srdrmekle ykmldrler. Gelelim cevaba: steyen herkes dede olamaz. z manasyla dede olmak iin Evlad Resul olmak gerekiyor. Yani soyunun Hz. Muhammed ve Hz. Aliden olmas gerekiyor. Ancak hemen belirtelim ki Alevi inancnda Yol, yolu kurannda stndedir. Eer bir blgede Evlad Resulden bir dede yoksa ve durum zamanla Yolun bozulmasna sebebiyet verecekse durum deiiyor. Bu manada gerekli bilgi birikimine, yolun edebine, ahlakna uygun olan bir kii Dergahtan icazet almak artyla dedelik yapabilir. Nitekim tarihte bylesi durumlar ok olmutur. Evlad Resulden olmayan bir ok kii Dergahtan gerekli eitimi aldktan sonra dedelik yapabilmilerdir. 77

Sorularla Alevilik Drt Kap Krk Makam hakknda bizi bilgilendirirmisiniz?

Remzi Kaptan

nsan- Kamil Olmann Yolu Drt Kap Krk Makamdan Geer Drt Kap ve bu kaplardaki Onar Makam kiiyi, insanlk bilincinin zirvesine ve onun tesine tayan aamalardr. Drt Kap Krk Makamla amalanan, insann ham ervahlktan kp insan- kamil olmasdr. nsan- kamil, olgun insandr. Yaam, evreni, dnyay ve btn bunlarla ilintili olarak ne varsa onlarn bilincine varm, srr hakikate ulam olan kiidir. Drt Kap Krk Makam teorik bilgiler veya felsefi bir takm aklamalar olarak anlamak eksik bir alglama olur. Yine bunlar ezberleyerek baz sonulara ulamay istemek yetersiz ve kaba bir yaklam olur. Drt Kap Krk Makamla amalanana ulamak, teoriden ziyade pratikte younlaarak, hizmet ederek, yolun gereklerini yerine getirerek ksacas ruhen, aklen, kalben, bedenen, btn duygu ve dncelerinde yaayarak, btn hcrelerinde an be an his ederek, kendini bir btn halinde adayarak ancak mmkn olabilir. Basit ve ucuz yaklamlar kiiyi deil yaamn srrna, hi bir yere gtrmez. Dolaysyla gnmz insan bir 78

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

ok eye olduu gibi Drt Kap Krk Makam retisine de sradan bir yaklam ierisinde. Hemen bata syleyelim ki bu hedeflenen menzile gtrmeyecek olan bir ekillenitir. Drt Kap ve her kapnn On Makam ilk okunduunda/duyulduunda belki ok sradan ve alageldik, gnlk hayatta -sk sk olmazsa dakullanlan kavramlar olarak anlalr. yledir de. Ancak belli bir sre ve zaman ierisinde bu kavramlar hayata uygulandnda, kiilie yedirilip zmsettirildiinde ve bunun neticesinde duygulara, dncelere, davranlara yava yava yansdnda bunlarn pek de yle alageldik kavramlar olmad grlecektir. Tekrar olmasna ramen yinede belirtmeden gemeyelim. Burada anlatlanlar ancak hayata, pratie uygulandnda veya en azndan uygulanmaya alldnda bir anlam ifade eder. Bunun dnda baz teorik bilgiler olarak kalrlar. Bu ksa giriten sonra Drt Kap Krk Makam biraz daha amaya ve detaylandrmaya alalm. eriat Kaps ve Makamlar: 1. man etmek 79

Sorularla Alevilik 2. lim renmek 3. badet etmek 4. Haramdan uzaklamak 5. Ailesine faydal olmak 6. evreye zarar vermemek 7. Peygamberin emirlerine uymak 8. efkatli olmak 9. Temiz olmak 10. Yaramaz ilerden saknmak

Remzi Kaptan

eriat kavram, Snni anlay andan genel olarak dogmatik dinsel yasa ve kurallar olarak anlalyor ve bu erevede uygulanyor. Biimsel olann n planda olduu, din ve inancn znden ziyade geleneklerin din ve inan adna en kaba ekilde uygulanmasdr eriat. Bu anlamyla Snnilikteki eriat ile Alevilik inancndaki eriat algs ve uygulanmas kesinlikle bir birinden farkldr. Kavram ayn ama kavrama verilen anlam ve kavramn uygunlanmas neredeyse bir birine zt bir ekildedir. Yukarda da izah etmeye altmz gibi Drt Kap Krk Makamn ilk kaps olan eriat kapsnn Snnilik inancndaki eriat anlayyla bir balants yoktur. Alevi inancndaki eriat anlay, on makamda da

80

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

belirtildii gibi daha ok temel bilgilerin renilmesi ve uygunlanmas olarak anlalabilinir. eriat kapsnn makamlarnn aklamalar 1. man etmek eriat kapsnn ilk makam iman etmektir. man etmek inanmaktr. Allah'a inanmaktr. Yce, snrsz, sonsuz varln bir paras olduuna inanmaktr. Bata Hz. Peygamber olmak zere peygamberlere inanmaktr. Hz. Ali'ye, Ehlibeyt'e, 12 imamlara, Hac Bekta Veli'ye, Pir Sultan Abdal'a, cmle Kamil nsanlara inanmaktr. nanmak, gvenmektir. Varln inandyla hemhal edip buluturmaktr/buluturmak istemektir. 2. lim renmek kinci makam ilim renmektir. 'Bilimden gidilmeyen yolun sonunun karanlk olduu', bilimin -dier alanlarla beraber- esasnda kendini bilmek olduu, kendini bilmenin ise yaam, evreni, insan bilmek olduu gereidir. 3. badet etmek badet etmek eriat kapsnn nc makamdr. Szlk anlamyla ibadet; Tanrya kar kulluk grevlerini yerine getirme olarak tanmlanyor. Fakat bizce ibadet kavramnn muhtevas ok daha geni ve 81

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

derindir. Her eyden nce Allahn bizlerin ibadetine ihtiyac yok. Bizlerin ibadete ihtiyac var. badet eden insan i huzuru, munislii, paylamay yakalam; yzeysellii, yapmackl am kiidir. badet, insan kendisiyle, evresiyle, doayla bark hle getirir. badetin gerek anlam ve amac budur. Fakat biliyoruz ki; baz kimseler ibadeti yzeysel olarak alglyor ve kendi iktidar, makam, mevki, hrs iin bir ara olarak uyguluyor. Grnrde ok ibadet eden bylesi insanlar, bu zde deil szde ibadetleri ile dier insanlar zerinde egemenlik kurmaktalar. Bizler tarih boyunca ve gnmzde bu tr anlaylar red ve mahkm etmiiz. Bylesi kimseler en kutsal kavramlar dahi kendi egolar iin kirletmekteler. Bizlerin ibadet anlayyla bu tr insanlarn ibadet anlaylar ve uygulamalar birbirine zttr. 4. Haramdan uzaklamak Drdnc makam olan haramdan uzaklamak, her trl smry red etmektir. Kendi emei ile geinmek, baka insanlar smrmeden yaamaktr. 5. Ailesine faydal olmak Ailenin insana salad huzur ortam doru manada geliirse insan yaama daha farkl bakar ve bu bak insann baarsn ve mutluluunu etkiler. Yine ayn 82

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

ekilde ailenin yaratt sorunlar da insann yaama biimini etkiler. Dolaysyla beinci makam olan ailesine faydal olmak aile kurumuna gereken nem ve deerin verilmesidir. 6. evreye zarar vermemek evreye zarar vermemek iki ekilde okunmaldr. Altnc makam olan evreye zarar vermemek, hem doaya zarar vermemek, onun bir paras olduunun bilincinde olarak doay korumak, hem de beraber yaad insanlara zarar vermemek manasna geliyor. 7. Peygamberin emirlerine uymak Ehlibeyt ve Hz. Muhammed bir btndr. Yedinci makam olan peygamberin emirlerine uymak, ayn zamanda Hz. peygamberinde dahil olduu Ehlibeyte bal olmak ve onlarn yolunda gitmektir. 8. efkatli olmak Btn insanlarn karde olduklar bilinciyle hareket edip, btn insanlara, dini dili, rengi cinsiyeti ne olursa olsun kardee ve dosta yaklamaktr sekizinci makam olan efkatli olmak makam. 9. Temiz olmak

83

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Dokuzuncu makam olan temiz olmak makam, bedensel temizlik ile beraber evresel dzen ve temizlik ile beraber isel arnma ve temizlenme makamdr. 10. Yaramaz ilerden saknmak Toplum ve kiinin aleyhinde olan btn olumsuz davranlardan uzak durmay ve buna karn lehinde olan gzel davranlar neriyor onuncu makam olan yaramaz ilerden saknmak makam. Sonu olarak eriat kaps dier kaplarn ilki olmas bakmndan, insan daha ok dier kaplara hazrlama aamasdr. nsann Drt Kap Krk Makam ile ulaaca zirvelere hazrlama kapsdr. Elbette her insan Drt Kap Krk Makamn amalad o soylu hedeflere ulamaz. eriat kaps bu manada insann kendisine, evresine, doaya zarar vermemesi ve en asgari dzeyde de olsa belli baz insani davran ve dnceleri almasnn kapsdr. eriat kapsnn makamlarn her insan hi bir gerekenin arkasna saklanmadan yaama uygulayabilir. Uygulamaya alabilir. Bu makamlarda belirtilenleri yerine getirmek toplum yaamnn salkl olabilmesi iin zorunluluktur. Tarikat Kaps ve Makamlar: 84

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

1. Tvbe etmek 2. Mridin tlerine uymak 3. Temiz giyinmek 4. yilik yolunda savamak 5. Hizmet etmeyi sevmek 6. Hakszlktan korkmak 7. mitsizlie dmemek 8. bret almak 9. Nimet datmak 10. zn fakir grmek eriat kapsndan ieri girip on makam aanlardan bazlar daha derin ve yorgunluklu olarak bir btn halinde kendi varlklar ve cmle varlklar hakknda dnmeye balarlar. Dnmek yeni araylara vesile olur. Var olan eriat kapsndaki makamlar onlarn dnsel sorularna cevap veremez hale gelir. Daha bir st aamaya ulamann yollarn ararlar. te bu aray onlar Drt Kap Krk Makamn ikinci kaps olan Tarikat kapsna gtrr. Tarikat kelimesi szlklerde yle tanmlanyor: Ayn dinin iinde birtakm yorum ve uygulama farkllklarna dayanan, baz ilkelerde birbirinden ayrlan Tanr'ya ulama ve onu tanma yollarndan her biri. 85

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Bir din iinde tasavvufa, gizemcilie dayanan, inanta ve kimi ilkelerde birbirinden ayrlan, Tanrya ulama, yollarndan her biri. Tasavvufa dayal ve kimisi eski dinlerin kalntlarn yaatan, kimisi de eriatn pek sert ve bencil yarglarn yumuatmak gerekesiyle oluan trl slam retilerine verilen ad. Tarikat ve bu kavramn fiiliyattaki yansmas szlklerdeki anlamndan daha derin ve nemlidir. Tarikat bir anlamyla Tanr'ya ulama ve onu tanma yollarndan biridir, dier yandan kurumsallamadr. Belli bir dzen ve hiyerarisi olan kurumsallamadr. Hemen bu konuda da ksaca belirtelim ki, Snni anlayn tarikat algs ve uygulan ile Alevi inancndaki tarikat anlay ve uygunlanmas, eriat ve dier bir ok kavram ve konuda olduu gibi bir birinde farkl hatta zt alg ve uygulamalar ieriyor. Dolaysyla tekrar belirtelim ki sadece Snnilikte deil, dier inan ve dinlerdeki tarikat yaps Alevilik inancyla kavram benzerlii dnda- bir birine zttr. Kimse bu kavram benzerliinden yola karak burada anlatlmaya alanlar deerlendirmesin. Drt Kap Krk Makam retisindeki kavramlar ve bu kavramlarn pratiklemi hali ile baka inan ve gruplarn bu kavramlara 86

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

ykledikleri anlam temelden bir birinden farkldr. Eer bu yeteri kadar anlalmazsa, Alevi inancndaki Drt Kap Krk Makam tam manasyla anlalmaz. Bu ksa uyardan sonra gelelim tarikat kapsndaki makamlar biraz detaylandrmaya. 1. Tvbe etmek eriat kapsnn makamlarn aan kiinin nnde yeni bir kap ve bu kapnn makamlar vardr. Bu aamaya gelmi olan kii artk baz eylerin ayrdndadr. Bu bilin ile tarikat kapsna ynelmitir. Tarikat kapsnn ilk makam olan tvbe etmek, alan bu kapnn artk geriye, ktye geri dn olmayacan belirtiyor. Bununla beraber kiinin tvben etmi olarak yeni bir yaama baladnn gvencesini veriyor. 2. Mridin tlerine uymak Yukarda da belirttiimiz gibi tarikat bir yoldur. Bununla beraber ayn zamanda belli bir dzeni, ilkeleri, hiyerarik yaps olan bir kurumdur/rgttr. Kapnn ikinci makam olan mridin tlerine uymak bu gereklii bir kez daha aka belirtiyor. Yol alnmak isteniyorsa okul misali onun retmenlerine ve yoldaki iaretlere uymak arttr. 3. Temiz giyinmek 87

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

nc makam olan temiz giyinmek makam ayn zamanda san giderme makam olarak da bilinir. Bunlarla kast edilen kadn erkek eitliinin benimsenmesi ve cmle kirli dnce ve eylemlerden uzak durulmasdr. 4. yilik yolunda savamak Drdnc makam olan iyilik yolunda savamaktan kast nefis (kiiliinde tad kskanlk, kin, garez, cimrilik ve benzer olumsuzluklar) mcadelesidir. Bunun dnda bir dman yoktur ve eer kii iyilik yolunda savayorsa, ilk iyilii kendi nefsini yenerek yine kendisine vermi/yapm oluyor. Geici dnya mali, mevkisi iin yaplan bir sava deildir. Buradaki sava kiinin kendi nefsi ile yapt savatr. 5. Hizmet etmeyi sevmek Kendi toplumunun ahsnda, hi bir karlk, kar ve beklenti iinde olmadan cmle insanla hizmet etmektir beinci makam. Hizmet Hakk iindir. Halka/topluma yaplan hizmetin Hakka yaplm olduunun bilinciyle, tam bir adanmlk ve fedakarlkla, zerre kadar karlk beklemeyi bile aklnn en cra kesine tamadan hizmet etmektir. 6. Hakszlktan korkmak 88

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Drt Kap Krk Makamla amalanan kiinin z benliine, geldii kaynaa geri dnmesidir. Hakikatin srrna vakf olmasdr. Bu soylu amalar iin hareket edenler phesiz en kk bir hakszlk karsnda bile tyleri diken diken olmu durumda olurlar. Bir kk hakszlk bile onlar gitmek istedii yoldan alkoyacak bir nedendir. Bu sebepten altnc makam bu konuya dairdir. Bu bilinle davranan kimse, hakszlk yapmay hayatndan geri gelmeyecek ekilde karmakla ykmldr. 7. mitsizlie dmemek Umut, yaamn her annda her alannda hatta son nefese kadar olmaldr. Yedinci makam daima umutlu olmay ve her zaman umudun korunmasn ieriyor. artlar ne kadar kt ve kiinin aleyhinde olursa olsun asla umut etmekten vazgememek gerekiyor. 8. bret almak Her zaman ve her yerde O yce yaratcnn varln grerek bu varlktan gereken dersleri almaktr. Sekizinci makam olan ibret almak makam, her nefes al veriin dahi snrsz derslerle dolu olduu gereini ieriyor. 9. Nimet datmak 89

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Nimet datmak, muhabbet ehli olarak gereken bilgi ve donanma sahip bir kimse olmaktr. Bunun sonucunda sorunlara zm sunan, sorulara cevap verebilen ve sunduu zmlerle nice mklleri hal eden, verdii cevaplarla nice bilgiye susam olan dimalarn susuzluunu gidermi olandr. Dokuzuncu makam bu anlamlara geliyor. 10. zn fakir grmek Yce yaratcnn akyla var olmak, Onun akna ve evkine ererek benliini yok etmektir. Benliini yok eden, Onun akna ermi olan kii zn fakir grmek durumundadr. O vardr. Onun oldugu yerde benin bir anlam ve nemi olmaz. Onuncu makam benliini O yce varlkla akla-evkle hemhal etmeyi ieriyor. Sonu olarak, Tarikat kaps ve bu kapnn makamlar insann kendi z iradesiyle hi bir d zorlama olmadan her trl ktl benliinden kovabilmesi, elinden gelebilecek tm iyilikleri hi kimseden esirgemeden yerine getirmesi ve bu noktada varln akla O yce varlkla buluturarak yeniden domasdr. nsan- kamil olarak, ham ervahlktan kurtulmu olarak domasdr. Marifet Kaps ve Makamlar: 1. Edepli olmak 90

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

2. Bencillik, kin ve garezden uzak olmak 3. Perhizkrlk 4. Sabr ve kanaat 5. Utanmak 6. Cmertlik 7. lim 8. Hogr 9. zn bilmek 10. Ariflik (kendini bilmek) Tarikat kapsn ap on makam teker teker aarak kii artk yeni bir aamadadr. O artk adm adm insan- kamil olma yolunda geri dnlmez bir noktadadr. Elbette daha yolun sonuna gelinmi, hedefe varlm deildir. Ancak yolun sonuna daha ok olmasna ramen, kii eriat ve tarikat kaplarnda edindii bilgi ve tecrbelerle, benimseyip iselletirerek at makamlarla yolun geri kalan ksmn gidebilecek donanma sahiptir. Bu donanmla tarikat kapsndan kan kiinin alaca kap marifet kapsdr. Marifet kaps, eriat ve tarikat kaplarndan baaryla gemi olanlarn alabildii kapdr. eriat ve tarikatta rendiklerini marifet yoluyla ortaya koyabilecek olanlarn girebildii kapdr. Bu anlamyla marifet zaten ustalk, hner, uzmanlk 91

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

anlamna geliyor. Demek ki marifet kaps marifetlerin yaama aktarld, halkn hizmetine sunulduu bir kapdr. Marifet kapsndaki makamlarn detaylar 1. Edepli olmak Marifet kapsnn ilk makam olan edepli olmak, ahlakl olmaktr. Edepli/ahlakl olmak, hak yememektir. Hak yememek, hakszla kar olmaktr. Edepli olmak, yardm istenildiinde yardm etmektir. Edepli olmak, dmanl mahkum etmek, dostluu/kardelii oluturmaktr. Edepli olmak, kendisine yapldnda ho grmeyeceini bakasna yapmamaktr. Edepli olmak, dedikodudan, gybetten, yalandan, ihanetten uzak durmaktr. Edepli olmak, nefsini silmek yerine, bilmektir. Nefsini bilmek, batakla sapmadan yolunu srmektir. Edepli olmak, beline olduu kadar diline, eline, iine, ana, eine sahip olmak, sadk kalmaktr. 2. Bencillik, kin ve garezden uzak olmak 92

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Her trl benlik duygusundan, bu duygunun getirmi olduu olumsuzluklardan uzak durmaktr ikinci makam. Gelmi olduu boyutun gerisine dmemek iin, bu boyuttan drc olan benlikten, kinden, kibirden, garezden uzak durmaktr. 3. Perhizkrlk nc makam olan perhizkarlk makam, yolun geri kalan ksmnn salam yrnebilinmesi iin her trl arlktan kanmaktr. 4. Sabr ve kanaat Yrnen yolda asla pes etmeden, gerekelerin arkasna saklanmadan, hi kimseyi sulamadan, yce yaratcya inanp gvenerek yoluna akla, umutla, kararllkla devam etmektir. Drdnc makam bunlar iaret ediyor. 5. Utanmak Uygun olmayacak her trl davran ve hareketlerden saknmak, srdrlen yolun asaletine uygun davranmamann skntsn duymaktr. Beinci makam olan utanmak, yaplacak yanl hareketlerden utanmamak iin, nceden, davran sergilenmeden nce, utancn ortaya kmamasna vurgu yapyor 6. Cmertlik 93

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Basta maneviyat olmak zere maddi-manevi bilgisini, tecrbelerini, becerilerini ehli olan, layk olan kimselerden esirgememektir. 7. lim eriat kapsnn ikinci makam da ilim ile ilgilidir. Marifet kapsnn yedinci makam da ayn manadadr. Ancak buradaki ilim, eriat kapsnn ilim makamndan daha younluklu bir anlam ve vurgu ieriyor. Zahiri ilim ile beraber Batini ilime de vurgu ieriyor. 8. Hogr Tam bir adanmlk, ballk, sadakat ile yola, yolun kurallarna bal olmay ieriyor sekizinci makam. Bu noktada cmle varla hogryle, sevgiyle yaklamay vurguluyor. 9. zn bilmek Dokuzuncu makam olan zn bilmek, insani bilmek ve insanin ahsnda cmle kainat bilmeyi ieriyor. 10. Ariflik (kendini bilmek) Marifet kapsnn onuncu makam olan ariflik makam, kiinin artk belli bir olgunluk evresinde olduunun ayrdn da olmasna iaret ediyor. Bu makama kadar olan sreleri eksiksiz olarak yerine getirenler artk 94

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

sezgi ve gnl yoluyla baz srlara vakf olan kimselerdir. Sonu olarak, marifet kaps, kapnn son makam olan ariflik makamna ulaanlarla zdeletirilen bir makamdr. Ariflerin makamdr. Bunun tesi hakikattir. Buyruk'a gre, hakikat; incidir, szn anlamna, kendi zne ermektir. Gerei grmektir. Fazilettir, candr, kilittir, ktr. Ksacas cmle varlklarn (yokluklarn) ayan beyan olmasdr. Marifet kapsndan ieri girip makamlar anlayarak uygulayanlar iin geriye bir tek kap kalyor; hakikat kaps. Hakikat Kaps ve Makamlar: 1. Alak gnll/Turab olmak 2. Kimsenin aybn grmemek 3. Yapabilecei hi bir iyilii esirgememek 4. Allah'n her yarattn sevmek 5. Tm insanlar bir grmek 6. Birlie ynelmek ve yneltmek 7. Manay bilmek/srr renmek 8. ze ermek/seyru suluunu tamamlamak 9. Hakkin srrn renmek/retmek 10. Allah'n varlna ulamak 95

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Hakikat kaps, cmle perdelerin kaldrld, btn sonularn sebeplerine ulald, hilie/yoklua ulalarak her dem var olmann meydana geldii kapdr. Bu kapya ulam olanlar, geldikleri zle, ana kaynakla bulumu, bir olmulardr. Hakikate ulam olanlar iin yanl yapmak yoktur. Onlar artk yalnzca dorular dile getirir, yalnzca dorularla hareket ederler. Onlar, Hallac- Mansur gibi Hakla Hak olmulardr. Hakla hak olmu olanlar iin gizli-ak yoktur. Onlar cmle varlklarn bilincinde, cmle srlara hakim olanlardr. Hakikat kapsndaki makamlarn detaylar 1. Alak gnll/turab olmak Hakikat kapsnn ilk makam olan alak gnll, turab olmak, toprak misali cmert olmaktr, bereketli olmaktr, kimseye kzmadan, iyi-kt demeden herkese barn amaktr. Turab kelimesi Hz. Alinin isimlerinden birisidir ve toprak zerresi anlamna geliyor. 2. Kimsenin aybn grmemek nsann retici ve gzel yanlarn n plana karmak, bakalarnn ayplarn aramak yerine kendi 96

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

eksikliklerini gidermek ve baka insanlarn ayplarn yaymak yerine, onlar en uygun ekilde ve onlar incitmeyecek ekilde dzeltmek. kinci makam bunlar ieriyor. 3. Yapabilecei hi bir iyilii esirgememek nc makam, insann elinden geldiince, bilgisi ve gc yettiince yardim isteyenin yardmna komay, destee ihtiyac olana destek olmay ieriyor. 4. Allah'n her yarattn sevmek Drdnc makam tevhid anlaynda olmay, Allah'n yaratm olduu cmle varlklar, yaratandan tr yaratlan her eyi sevmeyi ieriyor. 5. Tm insanlar bir grmek Beinci makamda belirtilen; dini, dili, rengi, cinsiyeti ne olursa olsun, btn insanlara ayni nazarla bakmak, kimseyi srf bu zelliklerinden dolay dlamamak ve yine srf bu zelliklerinden dolay ayrcalkl olarak grmemektir. 6. Birlie ynelmek ve yneltmek Altnc makam Vahdet-i Vcut/Vahdet-i Mevcut anlayna vurgu yapyor. Allah'a yakn olmak, Allah'a ulamak, bir olmak. 97

Sorularla Alevilik 7. Manay bilmek/srr renmek

Remzi Kaptan

Yedinci makam anlam bilmek, srr renmek; renmi olduu btn bilgileri zmseyerek tefekkr etmek; sezgi yoluyla duyularla ulalmayacak bilgilere ulamak; bunun sonucunda sezgi yoluyla herkesin bilmedii gizli bilgi ve srlara vakf olmak. 8. ze ermek/seyru sluunu tamamlamak Sekizinci makam olan ze ermek, seyru sluunu tamamlamak drt aamada gerekleiyor. 1. Seyr-i llallh (Tanrya yolculuk):Tm beeri isteklerden arnarak, Allahn iradesine teslim olma. 2. Seyr-i Fillh (Tanrda yolculuk):Tanrsal nitelikleri kazanma, Tanrnn iradesine gre hareket etme. 3. Seyr-i Maallh (Tanr ile birlikte yolculuk): Bu yolculuk, kesretten vahdete, yani halktan Hakka yaplan bir yolculuktur. Buna vahdet-i vcut denir ve bu makam, her eyin Tanrsal olmasdr. 4. Seyr-i Anillh (Tanrdan yolculuk): Bu yolculuk ise, vahdetten kesrete, yani Hakktan halka yaplan bir yolculuktur. Burada manevi yolcu, Tanrdan tekrar halka dnerek, bireylere, yani topluma hizmet edecektir. Daha dorusu, ruhlar leminden, beeriyet lemine dnerek, halk irat edecektir. 98

Sorularla Alevilik 9. Hakkn srrn renmek/retmek

Remzi Kaptan

Dokuzuncu makam srr renmek ve retmektir. Bu aamada artk Hakkn tek olduunun ve srlarnn bilincine varlmtr. Bu bilin topluma tarlmal ve toplumun kemaleti salanmaldr. 10. Allah'n varlna ulamak/mnacat ve mahede Bir kimse, mahede yoluyla, nce lmel Yakin, Aynel Yakin ve Hakkel Yakin mertebelerine vakf olur. Bunlarn gereklemesi iin: 1. Akl kesin kant kullanarak, yani ilim yoluyla; Tanr hakknda kesin bilgi sahibi olur ve buna lmel yakin denir. 2. Aklama ve bilim yoluyla bilme. Allah srlarnn, Hakk yolcusu tarafndan mahede edilmesi, yani, ilham yoluyla grnmesi, Aynel Yakindir. 3. Allahn ilmiyle ilimlenip, vasflaryla vasflanp, Onun iradesiyle Allah aracsz grmek, Hakkel Yakindir. Bu sonuncusunun, yani Hakkel yakin mertebesinin gereklemesi iin de en etkili ara, ak ve cezbedir. Cezbe denen ey ise, insann uur ve benliini yok edip, bir an iin Allahla bulumasn salar, insan bir an 99

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

iin vuslata kavuturur, bir an iin zerreden btne doru bir ak olur ki, insan bir damla iken deryaya karr ve bu ak deryasnda yok olur. Bunun kayna ise, ekil ibadetlerinden ziyade, sevgi, ak ve muhabbettir. Bu mertebeye gelen insan, Hakkel Yakin mertebesine erierek, kendi zn bilmi olur. Sonu olarak, btn burada aklamaya altklarmzn Drt Kap Krk Makam tam manasyla, bir btn olarak yansttn sylemek mmkn deil. Aslnda her makam bal bana bir ders konusu olacak kadar derin ve nemlidir. Deil bir btn olarak, tek bir makamn bile uzun zaman boyunca anlatlmas ve renilmesi gereken bir muhtevas vardr. Bunlara ramen, zet olarak, temel bilgiler manasnda Drt Kap Krk Makam yanstmaya altk. Bu yolda gidenlere ve gidecek olanlara, eriat gemisi ile tarikat denizine alp, marifet dalgcyla hakikat incisini bulanlara/bulacak olanlara ak ile!
Kaynak: Esat Korkmaz, Drt Kap Krk Makam Haydar Kaya, Alevi-Bektai Erkan Dervi Tur, Erkanname Hakk Sayg, Allah, nsan ve Srlar Buyruk Makalat

100

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Musahiplik nedir? Ne zaman ve hangi artlarda ortaya kmtr? Musahiplik, gerek anlamda kan ban da aan bir kardeliktir. nsan bazen ayn anne babadan olduu halde kardeiyle ve ayn soydan olduu halde akrabasyla ayn duygu ve ruh ikliminde olmayabiliyor, anlaamayabiliyor. Farkl ilgiler, baklar, alglamalar, deer yarglar olabiliyor. Oysa musahiplikte tam tersi geerli. Musahiplikte, musahipler ayn yolun yolcusu, ayn deerlerin savunucusu, ayn ruh ikliminin, ayn dnce ve duygu boyutunun yaayclardr. Kan ba ile oluan kardelikte insanlar kardeinin geiminde ve bakaca beylerinden ounlukla sorumlu deillerdir. Musahiplikte ise insan musahibinin geimi de dahil her olumlu ve olumsuz gidiatndan kendisi kadar ve hatta kendisinden daha ok sorumludur. Musahiplik dnyada olduu gibi dier alem/alemlerde de devam edecek bir kardeliktir. Musahiplik miad dolmu ve artk gnmzde nemi ortadan kaybolmu bir kurumlama deildir. 101

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Gemite olduu gibi gnmzde ve gelecekte de nemi olan bir kurumdur. Hem bireysel manada ve hemde toplumsal manada yararlar olan bir kurumlamadr. Bunun dnda Alevilik inanc ve Alevi toplumsal varlnn salam temeller zerinden varln srdrmesi noktasnda da nemli bir kurumsallamadr. Btn bu nemli noktalar da hesaba katarak Aleviler iin hayatiyet arz eden musahiplii biraz amaya alalm. Ancak hemen belirtelim ki nemli olan bir takm teorik bilgilerden ziyade, asl olan musahipliin pratik hayata aktarlmasdr. Musahipliin tarihsel k noktas ve oluumu hakknda u temel bilgileri verebiliriz. Musahip Arapa bir kelime olup arkadalk eden, sohbeti gzel olan anlamna geliyor. Alevilik inancnda ise anlam, ikrar verme, karde (yol kardei) edinmedir. Musahipliin (Zahiri olarak) tarihsel k noktas hakknda Alevi kaynaklar genel olarak Hz. Muhammedin Medine'ye Hicretinden (gnden) sonra olutuu bilgisini veriyorlar (baz kaynaklar Mekke de 102

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

ilk dnem Mslmanlar arasnda da musahipliin meydana geldiini belirtseler de genel kan Medinede ortaya kt ynndedir. Yine musahipliin oluumu ile ilgili baz Batni anlatmlarda var. Ancak bizler anlatmlarmz ksa ve z olarak yanstmak istediimizden bu detaylara girmeyeceiz. Konuyla ilgili daha derin ve ayrntl bilgi sahibi olmak isteyenler Alevi kaynaklarna bavurabilirler). Hz. Muhammed, Mekke de mriklerin basklar sonucu kendisine kucak aan Medine ehrine hicret etti (622). Mslmanlarn geneli Medinede bir araya geldiler. Hicretten ksa bir sre sonra Medine Mslmanlarn merkezi oldu. Byle olunca Medine'nin yerlileri (Ensar) ile sonradan gelenler (Muhacir) iki farkl toplumsal kesim oluturdular. Ensar yerleik olmann avantajyla her trl temel gereksinime sahipken Muhacirler ise bir ok konuda yoksunluk ekiyorlard. Buna birde mriklerin basks eklenince ortaya zlmesi gereken nemli ve temel bir sorun ortaya km oluyordu. Musahiplik bu dnemde ve bu zorlu artlar altnda ortaya kt. Kuranda Enfal Suresi 72, 73, 74, 75. Ayetlerde de ifadesini bulan kardeleme/musahiplik kurumunun 103

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

temeli Hz. Muhammed tarafnda bu srete atld. Buna gre yerli (Ensar) ile yabanc (Muhacir) kiiler kardelik ikrar vererek karde oldular. Bylece dardan gelen ve hi bir eyleri olmayan Muhacir Mslmanlar ile toprak ve baka zenginlikleri olan yerli Mslmanlar olan Ensar bundan byle ortak retip ortak tketecekler ve kardelerden bir vefat ettiinde veya baka bir zorlukta onun ailesine kendi ailesi gibi sahip kacakt. Hz. Muhammed, kimin kimle musahip olacana bizzat kendisi karar veriyordu. lk etapta ka kiinin musahip olduu konusunda kesin bir rakam yoksada saynn yzleri atn bir ok kaynak teyit ediyor. Kural olarak bir Ensar ile bir Muhacir karde oluyordu. Bu sebepten Ensar'dan ok sayda kii Hz. Muhammed ile musahip olmak istiyordu. Ancak Hz. Muhammed musahip olarak kendisine Hz. Ali'yi seti (Hz. Muhammed ile Hz. Ali'nin musahip olmalar hakknda Alevi kaynaklarnda daha detayl bilgiler mevcut. Bizler olayn zetini verdik). zet olarak musahipliin k noktas ve oluumu hakknda baz Zahiri bilgiler sunduk. Musahiplik ile ilgili Batni bilgileri bilmek de musahiplii daha iyi 104

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

anlayp yaamamza katk salar dncesiyle, zet olarak Batni anlatmlar da rnekleyelim. Musahiplikle ilgili Batni anlatmlar, Batn kavramna uygun olarak Zahiri anlatmlardan farkllklar ieriyor. Batni anlatmlar musahipliin ikrar olduunu belirtip ilk ikrarnda daha kainat var olmadan Bezm-i Elest'te (Ruhlar Meclisi) verildiini belirtiyorlar. Yce Yaratc Ben sizin Rabbiniz miyim? diye sorup evet cevabn alyor bu mecliste. Allah bu evet cevab zerine kainat var ediyor. Dolaysyla musahiplikte ikrar Bezm-i Elest'teki ikrarn devamdr. Hz. Muhammed ile Hz. Ali'nin musahiplii, Batn kaynaklarda Krklar Ceminde gerekleiyor. Batni anlatmlarn devamnda yerin gk ile ve Cebrail'in Hz. Adem ile musahip olduu, Hz. Musa ile Harun'un (yine Hz. Musa'nn Hzr ile), on iki Havarinin bir biriyle musahip olduu bilgisini ve daha benzer bilgileri veriyor. zet olarak musahipliin k tarihi ve oluumu hakknda Zahiri ve Batni baz zet bilgiler verdik (konuyla daha detayl olarak ilgilenenlerin Alevi kaynaklarna bavurmalarn neririz).

105

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Bunlardan yola karak tekrar u noktalarn altn izelim: Musahiplik, Muhammed Ali'den kalmtr. krar verip musahip tutmak Muhammed- Ali yoluna girmenin en nemli artlarndandr. artlar uygun olduunda her Alevi musahip edinmek ykmllndedir. Musahiplik, kardelik tesi bir birliktelik olduundan, yani bir mr boyu srdnde ve gereklerini yerine getirme sorumluluu olduundan, ona gre musahibini semek gerekiyor. Musahiplik seimi kiilerin zgr iradesiyle gerekleiyor. Ancak anne-babasnn, pirinin, rehberinin, mridinin dncelerini dinlemek, grlerini almak bu zgr irade nnde bir engel deildir. Kiiler musahip olmaya karar verdiklerinde mritlerine/pirlerine/dedelerine bu kararlarn sunmalar gerekiyor. Bunun soncunda inan nderleri gereken artlar onlara bir kez daha hatrlatp ikrar trenini gerekletirirler. Ve byle ikrar, imanl olarak, lmeden nce lerek yeni bir hayata balam olurlar. Ne mutlu piri, rehberi, mridi, musahibi olana. 106

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Ne mutlu ikrarl, imanl olarak lmeden nce lerek yeniden doanlara. Ve ne mutlu byle tam manasyla, drt drtlk olarak, yzde yz olarak bu yolu yaayanlara.

era, Delil nedir, neleri sembolize ediyor? era/Delil glbanklarndan, deyilerinden rnek verebilir misiniz? era ve delil kelimeleri/kavramlar genel manada bir birinden farkl anlamlara sahip olmakla beraber Alevi inancnda birlikte kullanlan kavramlardr. era kelimesi Farsa bir kelime olup kandil, gne, mum, lamba, ra anlamna gelmektedir. Delil ise Arapa bir kavram olup rehber, yol gsterici, klavuz anlamna gelmektedir. Cemlerimizdeki on iki hizmetlerden biride era yakma, baka bir kavramla delili uyandrma grevidir. Bu hizmete hem erac hemde delilci denilir. era ve delil Alevi inancnda bir birinin iine gemi, biri dierinin yerine kullanlan, birbirini tamamlayan kavramlardr. Bu elbette ylesine olumu bir birliktelik deildir. Bunun oluumunun bir ok anlam 107

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

olmakla beraber asl anlalmas gereken veya anlam verilmesi gereken batni manasdr. Dsal/zahiri olarak bile bu kavramlar yan yana getirildiinde anlamak isteyenler iin epey anlamlar vardr. Bir yandan k, dier yanda yol gstericilik! era yakld, delil uyandrld zaman salt gn yzne kan gzellikler, aydnlanan mekan deildir. Asl aydnlanan insann kalbi ve bilincidir. era, Allah'n nurudur. Daha yer gk hi bir ey yokken o nur vardi. Her ey o nurdan meydana gelmitir. te eran yaklmas o nurun btnlkl olarak, daim olarak yanksn bulmasdr. eran yaklmas Muhammed Ali yolunun sevgiyle, akla olduu kadar bilimle, irfanla btn insanlarn yreklerinin ve beyinlerinin aydnlanmasdr. Aydnlanan insan, kendini bilen insan varolua en anlaml cevab verendir. 108

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Aydnlanan, aydnlk olan, era misali yanan evresini de aydnlatr. Bunlar ve bunlara benzer anlamlar olan eran uyandrlmas sadece cemle snrl kalmamal. Her Alevi inanl insan perembeyi cumaya balayan gece mutlaka delili uyandrmaldr. ster tek bana olsun, ister ailesi ile olsun mutlaka dua/glbank eliinden delili uyandrmaldr. lk etapta ailenin anne babas delili uyandrmal ama zaman zaman ya kk de olsa ocuklara da bu grev verilmelidir. Yine cemlerde olduu gibi delili sndrmek yoktur. Delili sndrmek yerine sr etmek vardr. Nasl oluyor bu sr etmek? rnein era olarak eer bir mum yaklmsa ki genelde mum yaklyor- o vakit klasik olarak fleyerek era sndrlmez. Bunun yerine yine glbank okunarak iaret parma ile ba parmak hafif slatlp delil bu iki parmak ile sr edilir/dinlendirilir. Nur suresi 35-36 Allah, gklerin ve yerin Nur'udur. Onun nurunun rnei, iinde era bulunan bir kandile benzer. Kandil, bir sra ierisindedir. Sra, inciden bir yldz gibidir ki, douya da batya da nispeti olmayan bereketli bir zeytin aacndan yaklr. Bu aacn ya, neredeyse ate dokunmasa bile k saar. Nur zerine nurdur o. Allah, dilediini kendi nuruna klavuzlar. Allah, insanlara rnekler verir. Allah her eyi bilmektedir. 109

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Kandil, Allah'n ykseltilmesine ve iinde adnn anlmasna izin verdii evlerdedir. Orada sabah-akam O'nu tespih eder. *** era Ruen, Fahri Dervian, Zuhuru iman, Himmeti Piran, Piri Horasan, Krad meydan Kuvveyi Abdalan, Kanunu Evliya, Gereklerin demine h. La feta illa Ali la Seyfa illa Zlfkar Bi nuru azametike ya Allah ya Allah ya Allah Ve bi nuru nbvvetike ya Muhammet ya Muhammet ya Muhammet Ve biri nuru velayetike ya Ali ya Ali ya Ali

*** n era fahri uyandrdk, Huda'nn akna Seyyid-l Kevneyn Muhammed Mustafann akna Saki-i Kevser Ali'yyel Murtaza'nn akna Hem Hatice Fatma, Hayrnissann akna

110

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

ah Hasan, Hulki Rza, hem ah Hseyni Kerbela Ol imam- etkiya Zeynel Abann akna Hem Muhammed Bakir ol kim nesli Paki Murteza Cafer -s Sadk mam Rehmmann akna Musai Kazm mam Serfiraz ehli Hak Hem Ali Musa Rzay Sabiranin akna Sah Taki ve Ba Naki hem Hasan-l Askeri Ol Muhammed Mehdi Sahip Livann akna Pirimiz stadmz Bekta Velinin akna Hare dek yanan yaklan aikann akna *** Hata ettim Hda yakt delili Muhammed Mustafa yakt delili Ol Ali Abdan Haydar- Kerrar Aliyyel Murtaza yakt delili Hatice-Tl Kbra Fatima Zehra Ol Hayrn Nisa yakt delili 111

Sorularla Alevilik Hasann akna girdim meydana Hseyn-i Kerbela yakt delili mam Zeynel, mam Bakr- Cafer Kzm Musa Rza yakt delili Muhammed Takiden hem Ali Naki Hasan-l Askeri yakt delili Muhammed Mehdiyi Ol Sahib-zaman Eiinde Ayet yakt delili Bilirim Gnahm hadden aubdur Hnkr- Evliya yakt delili Oniki mamdr bu nur Hatayi ir-i Yezdan Ali yakt delili *** Kudret Kandilinde parlayp duran Muhammed Alinin Nurudur vallah Zuhur edip kffar askerin kran Elinde Zlfikar Alidir billah Elinde Zlfikar, altnda Dldl Kanber n sra dilleri blbl Hazret-i Ftma cennette bir gl 112

Remzi Kaptan

Sorularla Alevilik Ona srrm dedi Hak Hbibullh Zuhur etti mam Hasan, Hseyin Onlarn nurundan ziyaland din Krk pare blnd Zeynel-Abidin ekeriz yasn hasbeten lillah Muhammed Bkrdan Cfer-i Sadk mam Msa Kzm hem Rza dedik Tarikat suyuyla cismimiz yuduk Hak buyurdu mmin kalbi Beytullah Tak, Nak, mamlarn civan Hasan-l Askeri cismimin can Elinde hcceti sahib-zaman Vakit tamam oldu gndere Allah Ta ezel ezelden byle kuruldu Hariciler bu dergahtan srld Kn deyince yedi kat yer drld Bir harf ile bina tuttu arullah VRNyem niyazm var staza Elinde Zlfikar hem ehl-i gaza Binbir dondan ba gsterdi Murtaza Biz bir bildik, dedik Allah eyvallah *** Bismiah Allah Allah! 113

Remzi Kaptan

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Allahtan bize ulaan eramz sonsuza dek klavuzumuz olsun! eramz yansn yaklsn, Allahn nuru akna! eramz yansn yaklsn, Peygamberliin nuru akna! eramz yansn yaklsn, velyetin nuru akna! eramz yansn yaklsn, Ehlibeytin nuru akna! eramz yansn yaklsn, Pir Hnkr Hac i Veli Akna! eramz yansn yaklsn, yolumuzun, birliimizin, dirliimizin akna! Sonsuza dek bu era yolumuzun ve yaantmzn ola. Geree H. Tevella Teberra ne anlama geliyor? Tevella= dostluk kurma, dost olma anlamna geliyor. Teberra= uzak durmak anlamna geliyor. Aleviler arasnda Tevella ve Teberra'nin manas ise Ehlibeytin dostlarna dost, dmanlarna dman olmak anlamna geliyor. Ancak tarihsel sre ierisinde Tevella Teberra'nin anlam daha nemli hale gelmitir. Tevella Teberra iyiden, gzelden, haktan, hakldan yana olmak; zalime, smrcye, haksza, riyakara da 114

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

kar olmak anlamna geliyor. Bu anlamyla bir duruu, tavr sembolize ediyor. Ehlibeytin ahsnda bir btn halinde dorulardan taraf olmay, haksza kar olmay temsil ediyor. Baz dar grl kimseler Tevella Teberra'nin tad anlam, sembolize ettii deerleri dar bir erevede ele alyor. Olayn z ise yle sanld gibi dar bir erevede deildir. zde bir duru, tavr vardr. Ve bu duru Ehlibeytin ahsnda btnsel bir manaya sahip olup mekan ve zamanla snrl deildir. Yer yznde hakszlk olduu mddete ve dorular hakim klma ideali olduu mddete Tevella Teberra da olacaktr.

Nevruz Bayram Aleviler iin ne anlama geliyor ve Aleviler Nevruzu nasl kutlarlar? Nevruz; Farsa bir kelimedir ve yenign (yeni/nev gn/ruz) anlamna geliyor. Miladi takvime gre 21 Mart gn Nevruz gndr. Nevruz, Alevi toplumun nemli bayramlarndan biridir. Yine Nevruz bayram, salt Aleviler iin deil hemen hemen btn dou toplumlar iin nemli bir gndr. Alevi sylencelerinde Nevruz gnnde gereklesen nemli olaylar syle sralanr: 115

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Dnya kuruluunu bugn tamamlar. Hz. Muhammede nbvvet bugn ihsan edilir. Hz. Alinin bugn domutur Bugn Hz. Ali ile Hz. Muhammedin kz Hz. Fatmann evlendii gndr. Hz. Muhammed, bugn Gadirhumda okuduu hutbede, Hz. Aliyi Vasi tayin eder ve kendisinden sonra Mslmanlarn nderi (imam) ilan eder. Bugn Hz. Alinin hilafeti elde ettii gndr. Bugn Hac Bekta velinin Anadoluya geliinin ilk gndr. Rum Erenlerinin ah- Velayeti karladklar gndr. Bugn Gaip Erenleri Krklarn topland gn olarak inanlr. Bu nedenle bugn Krklar Bayram olarak ta bilinir. 116

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Hz. Hseyinin intikamn almak iin Muhtar Sakafi nderliinde gizli bir tekilat kurulur. htilal iareti olarak mahallelerde byk bir ate yaklr. Bu gnde tesadfen 21 Marta denk gelir! O gnden bugne dein Alevilerce zulme bakaldr iareti olarak ate yaklr. Bugn Hz. Adem Peygamberin yaratld gndr.

Alevi toplumu Nevruzu inanc esas alarak kutlarken, bir ok toplumda Nevruz gnne baka anlamlar ykleyerek kutlar. Her toplum kendisine zg bir anlatmla Nevruzu tanmlar ve yine kendisine zg bir ekilde kutlar. Alevi toplumu ise Nevruz bayramn su ekilde kutlar: Nevruz bayram erkan sabahtan balar. Toplu olarak sabah yemei yenecekse, nce Dede bir dua okur ve herkese st ikram edilir ve kahvalt yaplr. Daha sonra dargnlar bartrlr. Hasta ve yoksullar ziyaret edilir, gnlleri alnr. Yeni lmlerin evlerine taziyeye gidilir. Trbe ve mezarlklar ziyaret edilir. Nevruz enliklerinin yaplaca ev ve kr yerleri nceden saptand iin, bu yerlerde tm hazrlklar tamamlanr. 117

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Yallar iin ayr bir mekanda, genler iin ayr bir alanda muhabbet sofralar kurulur. Genler krlarda enlikler yaparlar, halaylar ekerler, ate stnden atlayarak dilekler tutarlar. Gen kzlar ve olanlar karlkl mani sylerler... Nevruz Bayram akam Meydan alr. Taliplere Nasip verilir. Cem evinde toplanlr. Tm canlar hazr olduktan sonra, saat 20.00 civarnda Nevruz Erkannn icrasna balanr.

Semah nedir? Semah bir oyun mudur? Her yerde Semah dnlr m? Hemen bata belirtelim ki semah, folklorik bir oyun deildir. Semah, Cemlerde deyiler eliinde yaplan dinsel trenin addr. Ulu Hnkr Hac Bekta Veli bu konuda yle syler: "Semah, ariflerin aleti, muhiplerin ibadeti, taliplerin maksududur. Bizim Semahmz oyuncak deil, ilahi bir srdr. Bir kimse ki Semah oyuncak sayar o cahildir". Semahn kayna Krklar meclisine dayanr. Bu meclise gelen Hz. Muhammede Salman Farisi tarafndan bir zm tanesi verilir ve Salman Farisi kendisinden bunu 118

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

paylatrmasn ister. Hz. Muhammed Cebrailin getirdii tabakta bu zm tanesini skar. Bunu ien Krklar "Ya Allah" deyip Semah dnmeye balarlar. Semah yalnz Cemlerde dnlr. Bunun dnda gnmzde olduu gibi asla dnlerde ve benzer elencelerde dnlmez. Semahn dnld ortam

mutlaka zel ve dinsel anlam olan bir ortam olmaldr. Yani ilahi bir srdr. yle gnmzde yaplanlar gibi herkesin kolunu aarak yapaca bir dans deildir. SEMAHIN BAZI ZELLKLER 119

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Semah kadnlar ve erkekler dner. Semah Cemlerde dnlr. (Bunun dnda Alevi inancn tantan toplantlarda dnlr.) Semah srasnda Alevi ozanlarn deyileri balama eliinde okunur. Semah srasnda el ele tutuulmaz, ayaklar plaktr. Ya kar karya ya da halka eklinde dnlr. Semah ar alnan ve sylenen nefesler eliinde dnlr. Nefesler giderek hzlanr, buna bal olarak da Semah dnenler hzlanr. Semahlar Dede/Mridin oturduu blme srtlarn dnmezler. Blme geldikleri zaman yzleri eraa/delile dnk ve boyunlar hafif bkk geerler. z ayn olan ama farkllklar tali olan bir ok Semah tr vardr. Belli bal Semah trlerini sralayabiliriz: Miralama Ali Nur Semah Krklar Semah Turnalar Semah Erkn Semah Gnller Semah Ya Hzr Semah Nevruz Semah 120

Sorularla Alevilik Hac Bekta Semah Muhammed Ali Semah

Remzi Kaptan

Doru bir tarih bilgisine nasl ulalabilir? Alevilerin/ Aleviliin tarihi ne zaman, nerede ve kimle balar? Neden Alevilerin/ Aleviliin, tarihi hakknda bu kadar ok farkl anlatmlar/ anlaylar var? Alevilerin/ Aleviliin k noktas (tarihi) konusunda nasl bir yntem izlemeliyiz? En basit ve genel tanmyla tarih, gemi toplumlarn bir btn halinde (savalarn, barlarn, kltrlerini, medeniyetlerini, ekonomilerini...) neden sonu ilikisi balamnda zaman ve yer belirterek, belgelere dayal olarak inceleyen bir bilim daldr. Temel olarak yazl ve szl kaynaklara dayanan tarih, tekrarlanamad iin deney ve gzlem yntemi dndadr. Bu nokta itibariyle tarih, egemen anlaylarn zerinde her trl tahrifat yaptklar bir alandr. Egemen anlay tarih olarak yalnzca kendi dorularn yazmtr. Kendisi dndakileri yok saym, yok sayamad durumlarda da en olumsuz sfatlarla sayfalarna almtr. Bununla anlatmak istediimiz; baz kiilerin Alevilerin/ Aleviliin tarihini ele alrken egemen anlayn tarihine 121

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

bavurmalarnn yanl bir yntem olduunu vurgulamaktr. Alevilerin tarihini anlatacaklarsa, bu egemen evrelerin oluturduu tarihsel bilgilere dayanmamaldr. Egemenlerin saptrd tarihsel bilgi krntlar ile Alevileri/ Alevilii anlatmaya almak abesle itigal bir durumdur. zlenmesi gereken yntem, esas olarak Alevi ulularnn iirleri, menakpnameleri ve bunlara bal olarak genel dnya tarihi erevesinde toplumlarn geliim tarihlerine, dinlere, dinler tarihine, dinlerin oluum sebeplerine, geliimlerine, nasl ve nereden gelitiklerine, hangi ihtiyaca cevap verebildiklerine, insann fizyolojik-biyolojik-ruhsal yapsn inceleyen bilimlerden ve daha baka bilimlerden de yararlanmaktr. Bunlarn bir ou yaplmad gibi egemen anlayn tarihi verileri ile hareket ediliyor. Byle olunca da ortaya tutarsz, sama-sapan bir anlay kyor. Btn bu kafa karklnn sebebi izah etmeye altmz almalarn neticesidir. Alevilerin/ Aleviliin tarihi ne zaman, nerede ve kimle balar?. Bu soruya zet olarak u cevab verebiliriz: Alevilik bir inantr. Bu erevede Aleviliin tarihi ilk insan olan Adem Peygamberle balar. Hz. Muhammed ve Hz. Ali ile de zirve noktasna ular. Baz art niyetli ve kar sahibi kiilerin Alevi tarihi konusunda 122

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

yaptklar almalara itibar edilmemelidir. Bu alma ve sylemlerde esas alnan, bir tane doruya bir ka tane yalan yanl katp piyasaya srmektir. Bunun iindir ki Alevi tarihini bin yl nce balatanlar, Anadolu corafyas ile snrl tutanlar, Zerdt'le balatanlar, amanizme dayandranlar ve daha baka yanltclar var. Bu sylemlerin ve benzer sylemlerin sahipleri bir tane doruya bir ka tane yalan yanl kattklar iin kafalar olduka karyor. Bu noktada dorular yalan yanllardan ayrabilmeliyiz. inde bir tane doru var diye hepsini sahiplenmemeliyiz. Bizlerin anlay dier konularda olduu gibi bu noktada da nettir. Alevi tarihi ilk insan olan Adem peygamberden balar Hz. Muhammed ve Hz. Ali ile zirve noktasna ular. Hz. Muhammed ve Hz. Ali den sonra oluan tarih de yle bilinmezliklerle dolu bir tarih deildir. Dolaysyla olaylara ve olgulara resmi ve art niyetli karc evrelerin yerine Alevi penceresinden bakldnda her ey apak aikar bir ekilde orta yerde duruyor. Hz. Muhammed ve Hz. Ali den nceki sre de, tarihsel bilgiler, veriler nda ve genel manada bir ok bilim dal eliinde incelenmelidir. Bunun iin veriler, bilgiler imkanlarda u an iin kstl olabilir. Ortak insanlk tarihi noktasnda Hz. Muhammed ve Hz. 123

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Aliden nce ki zaman diliminin de detayl bir ekilde objektif olarak aydnlanaca zamanlar olacaktr. Tekrar vurgulayalm ki inan olarak Alevi tarihi, Adem peygamberle balar Hz. Muhammed ve Hz. Ali ile zirve noktasna ular, oradan gnmze kadar saysz erenlerin hizmetiyle gelir.

Kken itibariyle Alevi olmayan fakat Alevi inancna ilgi duyan insanlara ve genel olarak, isteyen herkes Alevi olabilir mi, nasl Alevi olunur sorularna ne cevaplar verilmesi gerekiyor? En geni tanm ile Alevilik nedir? Alevilik bir inantr. Alevilii bir rk olarak alglama ve doutan gelen bir zellik olarak tanmlamak kabul edilemez bir tutumdur. Trk, Alman, Fransz, Arap ve benzer tanmlamalar etnik kimlik iin kullanlan tanmlamalardr. Budist, Katolik, Protestan, Snni ise dini tanmlamalardr. Bir insan hem Trk olabilir hem Snni, Budist, dinsiz, Katolik olabilir. Bunlar bir birilerinin alternatifi kimlikler degildirler. Aksine, tamamlayc kimliklerdir. Biri etnik kimlik iin kullanlan tanmdr digeri dini kimlik iin.

124

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Aleviliin bir inan olduunu belirtik. Alevilik doutan gelen bir zellik deildir. Bir insan doutan Almandr, Franszdr, Krttr, Trktr. Ancak hi kimse doutan Snni, Budist, Katolik, Protestan deildir. Alevi anne-babadan domak nemlidir. Ancak belirleyici deildir. Belirleyici olan insann inand inanc belirlerken, z iradesidir. Kii anne-babasnn inancnna inanmak zorunda deildir. Kii istedii inanca zgr iradesi ile inanabilir. Bu anlamda kimse doutan Alevi, Snni, Katolik, Budist deildir ve isteyen herkes nasl Snni olabiliyorsa Alevi de olabilir. Altini izerek tekrar belirtmek gerekir ki isteyen herkes Alevi olabilir. Kendisini Alevi olarak tanmlayan herkes Alevidir. Kimsenin senin annenbaban Alevi deildir, sen Alevi olamazsn demeye hakk yoktur. Alevi anne-babaya sahip olmak, Alevi inancnn yaand ve yaatld bir ailede dnyaya gelmi olmak, Alevi inancnn daha kolay benimsenmesi demektir. Ancak Alevi ailede domam olmak da Alevi inancnn benimsenmeyecei anlamna gelmez. Her inanta olduu gibi Alevi inancnn da belli kurallar vardr. Alevi inancna inanan insanlarn ykmllkleri, sorumluluklar vardr. 125

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Alevi inancnn ne olduu, Alevilie inananlarn sorumluluklarnn neler olduu, ibadet anlaynn ne olduu ve nasl ibadet edildiinin daha detayl bilinmesi iin, Alevi olmak isteyenler yaknlarnda bulunan bir Dergaha, cemevine bavurmallar. Ayrca bu konuda yaynlanm eserlere mracaat edebilirler.

amanizmin ve Zerdtln Alevilie etkileri var mdr? Eer varsa bu etkinlik ne boyuttadr ve gnmzde nasl bir ileve sahiptir? Seksenli yllarn ortasndan itibaren eitli ideolojik politik gruplarn Alevilie ve Alevilere ilgisi artt. Bu ilgi elbette Alevi toplumunun geleceini inaa etme, Aleviliin zn tanma gibi bir nedene dayanmyordu. Bu ilginin asl sebebi kendi dar ideolojik-politik karlarna bir zemin hazrlamak, Alevilii ve Alevileri kendi ideolojik yaplar iin bir arka bahe olarak hazrlamakt. te soruya kaynaklk eden amanizm ve Zerdtlkte bu nokta da devreye girdi. Bilindii gibi amanizm eski bir Orta Asya inancdr. Yine Zerdtlk de eski bir Mezopotamya inancdr. Her eyi etnik kimlie balamak, etnik politikalarna bir inansal dayanak bulmak isteyen akmlar Alevi 126

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

inancndaki baz olgular amanizme ve Zerdtle baladlar. Ve bu yolla Alevilii Hz. Ali'den, On ki mamlardan, Ehlibeytten soyutlayarak kendi etnik dini yapmak istediler. Bunun iinde yazl kaynaklardan yoksun, Alevilik Bilincinden yoksun Alevi kitlelerin beynini kartrdlar. Bunun sonucunda baz safdiller ve art niyetli kimseler Alevilii eittir amanizm veya Zerdtlk olarak grmeye baladlar. Olayn z byledir. Yaplan bunca teori, kaynak bulmak, benzerlik aramak bunun iindir. Elbette Alevi inan sistemi kltrel anlamda eski Orta Asya ve Mezopotamya inanlar olan amanizm ve Zerdtlkten baz geler almtr. Bu doaldr da. Ancak bu kltrel birer motif olan geleri btnlkl bir inan olan Aleviliin esas olarak gstermek art niyetlilikten baka bir ey deildir. amanizm ve Zerdtlkte bulunan ve gnmz Alevi kltr yaps iinde birer krnt olarak kabul edilen baz benzerlikleri Alevilii farkl ynlere ekmek iin kullanmak hakszlk tesi bir durumdur. Bilinmesi gereken; her inan dier inanlardan etkilenmitir. ou kez corafya farkll, etnik farkllk inancn kltrel yapsna etki etmitir. Ancak bu etki Hi bir zaman inancn merkezini etkilememitir. Etkilenme alt boyutlarda kalm ve bu haliyle de bir 127

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

zenginlik olarak deer kazanmtr. Unutulmamas gerekir ki inancn zn belirleyen olmayp baz kltrel kazanmlar olarak varln srdryor olmas eski inancn kendisi deildir. Aslnda sz konusu Aleviler ve Alevilik olunca ok sama sorular gndeme gelebiliyor. Dnnki gnmzde etkin olarak varln srdren inanlarn tarihi en fazla bir ka bin yldr. Bu inanlara inanan insanlardan kimse kp demiyor ki; benim atalarm bundan bilmem ka yl nce yle bir inanca inanyordu, bende imdi bu inanca tekrar dnyorum. Ancak baz ukala kiiler diyebiliyor ki; benim atalarm amanist ve Zerdtt. Bende imdi bu inanca inanyorum, Alevilik bize sonradan dayatlmtr, ben Alevi deilim diyebiliyor. Fakat bir Alman, Fransz, ngiliz bunu demiyor. Bundan bir ka yz sene nce Almanlarn, ngilizlerin, svelilerin atalarda baka inanca inanyorlard. Peki bunlar niye eski inanlarna dnmyorlar da ukala kii Alevilii brakp atalarnn inancna dnyor!!!???

Kzlbalk nedir ve Kzlba kimdir? Kzlbalk ile Alevilik farkl mdr?

128

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Her ne kadar bazlar bir yanlg iine girip Kzlbal Alevilik iinde bir kol olarak grseler de esasnda Kzlbalk Aleviliin ta kendisidir. Kzlba kavram tarih boyunca ve gnmzde Alevileri aalamak, karalamak ve kk drmek iin kullanlmtr. Alevilerin dmanlar Kzlbal Alevileri kk drmek maksadyla kullandklar oranda Aleviler Kzlba kavramna sahip ktlar . Kzlba kelimesi kzl balk takan anlamna geliyor. Tarihesi Uhut savana kadar uzanr. Uhut savanda Hz. Ali, kendisini Hz. Peygambere siper ettii srada bandan yaralanr. Bu savatan sonra Hz. Aliye Kzlba denmitir. Yine Sffn savanda Hz. Alinin taraftarlar balarna krmz balk takmlardr. Alevi devleti olan Safevi ordusunun askerleri de balarna kzl balk takarlard. Alevi dmanlar Alevi kavramn kullanmazlar, onun yerine Kzlba kavramn kullanrlard. Bunu Alevileri aalamak amacyla yaparlard. Aleviler ise Kzlbal sahiplenip, kendilerini yle de ifade ederlerdi. Sonu olarak bilinmelidir ki; Kzlbalk Alevi inanc iindeki bir kol veya tarikat deildir. Kzlbalk Alevi dmanlarnn Alevileri aalamak 129

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

maksadyla kullandklar bir terimdir. Ve Kzlbalar btn Alevilerdir, Kzlbalkta Aleviliktir.

nsan- Kamil kime denilir? Drt Kap Krk Makam da sonuncu kap olan Hakikat kapsna ulam ve bylece Hakikati kavram olan insana nsan- Kamil denilir. Bir insann manevi anlamda ulaabilecei en st boyut nsan- Kamillik boyutudur. nsann gerek manada insan olduu, Hakikat srrna ulat, canl cansz her eyin gizemine vakf olduu aamadr nsan- Kamillik. nsan, aama aama giderek ve btn kaplara ve makamlara ulaarak nsan- Kamil olur.

Erenler kimlerdir ve Eren kime denir? Eren, kendini Hak yoluna adayan ve bu yolda bir ok makam aarak baz srlara vakf olan kimseye denir. Erenler Hak srna vakf olmu, nsan- Kamil mertebesine ulam kiilerdir. Ancak gnlk dilde Erenler kavram kardaki kiiyi yceltmek, dikkat ekmek, krc olmadan uyarmak iinde kullanlyor. Yine bilge, olgun, alim, inanl kimselere de deniliyor. 130

Sorularla Alevilik Enel Hak ne anlama geliyor?

Remzi Kaptan

Enel Hak kavramn ilk olarak Hallac Mansur kullanmtr ve bu kavram sk sk tekrarlad iin ok ar ikenceler altnda katledilmitir. Enel Hak kavram Arapa olup kelime manasyla ben Hakkm, hakikatm, gereim anlamna geliyor. Enel Hak; Hakla Hak olmak, insann kendisini amas ve Hakka yaknlamas, Hakkla btnlemesidir. Bu manada inanc bir ekiller, biimler, dogmalar btn olarak alglayanlar Enel Hak kavramn da farkl alglam ve yorumlamlardr. Hallac Mansur ve daha sonralar Seyyid Nesimi'nin ahsnda dile getirilen bu anlayn yeteri kadar anlalmad ve tad felsefi derinliin -biimsel boyutuyla da olsa- onu sahiplenenler tarafndan dahi doru bir ekilde alglanmadn gryoruz. Hallac Mansur ve Seyyid Nesimi'yi katledenlerin Enel Hak'k anlamamalarn ve dmanlklarnn sebebi bir noktada anlalr bir durumdur. Ancak Hallac Mansur'u sahipleniyor grnenlerinde Enel Hak'k yeterince alglamadklarn grmek kabul edilmemesi gereken bir durumdur. Umulur ki Hallac Mansur ve Seyyid Nesimi'nin yolunu srdryor iddiasnda olanlar Enel Hak'kn bilincine varrlar. 131

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Tasavvuf nedir? Aleviler iin Tasavvuf ne anlama geliyor? Her grup, akm, hizip... tasavvufa/sufizme farkl manalar vermiler. Aleviler iin tasavvuf, insana, doaya ve yaratcya gnl gzyle bakma, dnyay sevgi temelinde anlamlandrma ve yaamadr. Tasavvuf, inancn zn anlama ve yaama halidir. nsann maddi alemden kurtulup Hakta yok olmasn, ikilikten kurtulup birlie ulamasn, Hak ile Hak olmasn, O yce ak halini yaamasn reten ilmi yol tasavvuftur. Alevilik Tasavvufsuz dnlemez.

Vahdet-i Vcud ne anlama geliyor? Varln birlii anlamna geliyor. Alemde var olan her ey Allahn bir yansmas ve insan varln bir paras. Vahdet-i Vcud fikrini savunup gelitirenler arasnda Hallac- Mansur, Bayazid Bestami, Yunus Emre, Mevlana gibi Alevi toplumunca sayg ile anlan deerli nderler vardr.

132

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Vahdet-i Vcud, yle ksaca anlatlacak bir olgu deildir. Bu anlamyla baz yanl anlalmalar oluyor. nyargl, dogmatik dnce/inan sahipleri olay derhal farkl boyutlara ekebiliyorlar. Nitekim Hallac-i Mansur ve benzer nclerin bana gelenler ibret vericidir.

Batn-Zahir ne anlama geliyor? Batn; isel, giz, sr anlamna geliyor. Zahir ise grnen, apak ortada olan anlamna. Her eyin bir nyz olduu gibi birde arka yz vardr, bir grnen taraf olduu gibi birde grnmeyen taraf vardr. Grnen taraf Zahir, grnmeyen tarafta Batndr. Bu almdan sonra kavramlarn inansal boyutuna da deinelim: eer kii tanrsal hakikate ulamak istiyorsa kendisini grnen(zahir) ile snrlamamaldr. Grnenlerin yannda birde grnmeyen(batin) olan da anlamaya almaldr. Sadece grnen, dsal(zahir) ile kendisini snrlayanlar hakikat srrna eremezler. Zahir ve Batin bir btn olarak ele alnmaldr. Tasavvufun bir ok boyutun da olduu gibi, ZahirBatin meselesinde de kafalar ou zaman karyor. Bu 133

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

tr, her akma gre farkl manalar tayan kavramlar iyi irdelemek gerekiyor. Bylece doru anlamlar verilmi olur.

Duaz nedir? Deyi nedir? Duaz, Duazdeh'in ksaltlm halidir. Duazdeh Farsa olup on iki (12) anlamna gelmektedir. Duaz, cem ayinlerinde sylenen ve On ki mamlarin adlarnn getii deyilerdir. Bu deyilerde Ayrca On ki Imamlarin yan sra bata Hz. Peygamber ve Hac Bekta Veli olmak zere Alevi ulularnn adlar gecmektedir. Duaz iin deyilerlerdir tanmn yaptk. Anlalr olmas iin byle bir tanm uygundur. Ancak duaz bir nevi dua olarak da alglana bilinir. phesiz Alevilik ve Aleviler hakknda biraz bilgi sahibi olan kiiler iin duaz'in, nefes'in, trk'nn, 134

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

deyi'in farkl anlamlara sahip olduu aikardr. Fakat gnmz gereklii dorultusunda genel bir tanm olmas ve bu tanmn yaygnlap kabul grmesi iin Deyi tanm en uygun olandr. Deyi; Alevilii artran her melodinin addr. Trk, nefes, duaz bunlar da alt adlardr. Yoz ve yobaz retimden farkl olunduunun anlalmas iin Deyi en uygun tanmlmadr.

Mersiye nedir? Mersiye, Kerbela vakasn ileyen, Ehlibeyte ve On ki mamlara ball, sevgiyi dile getiren bir iir trdr. zelikle Muharrem Ay' boyunca sylenen ve Ehlibeyt taraftarlarnn olduu her corafyada ve her dilde sylenen atlar btndr mersiyeler. Mersiyelerde zalim olana, haksz olana bir fke var. Yine mazlum olana, hakl olana bir sevgi ve sempati var. Mersiyeleri salt at boyutuyla alglamak eksiklik olur. Mersiyeler bu noktada bilin tamasdr. Ayn zamanda ne kadar da zaman gemi olursa olsun iyinin unutulmayacann ve ktnn, zalimin her daim lanetleneceinin gstergeleridir. Edebi adan, Ehlibeyte bal olanlar iin bir edebi zenginliktir. 135

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Eline, Beline, Diline sahip ol ne anlama geliyor? Herhalde dnyada anlam bu kadar derin ve kapsaml olan ama ayn zamanda sadece szck olan baka bir kavram yoktur. Bazlarnn onlarca kitaba, yz binlerce szce sdramadn Alevi nderi Hac Bekta Veli szckle anlatm. ELNE, BELNE, DLNE SAHP OL. nsann bu organ toplumu ve insan gelitirdii, zgrletirdii gibi ayn zamanda insan ve toplumu dknletirir, yozlatrr. Ulu Hnkr btn bu gereklikten yola karak Alevi inancnda salam bir ahlk sistemi kurmutur. imdi bu ahlk sistemini biraz daha inceleyelim: EL: nsann eli her trl iyiliin ve yine ktln uygulaycsdr. nsan eline sahip olmad m katil, hrsz olur. nsan eline sahip oldu mu retir. reten ve yaratan, aba sarf eden, emek harcayan insanda gzel insandr. Gzel insanda kendisinden balayarak 136

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

topluma hizmet edendir. Toplumsal huzuru, bar salayandr. BEL: nsan kendi hayvani cinsel gdlerine hkim olmad m her trl sapkl yapar. Sapklk, toplumsal rmeye, ahlkszla gtrr. Bunun zdd olan, yani insan cinsellii olumlu anlamda bir reme arac olarak deerlendirdiinde sonu yine toplumsal ve bireysel huzur olur. Yine insan doan ocuuna gereken ilgiyi gstermedi mi o ocuk toplumun bana bel olur, her trl zararl olaya ak olur. Demek ki; insan eline, beline hkim olmakla salt hayvani gdlerini dizginlemiyor. Bununla beraber oluturduu aile sistemiyle kendisinin vesile olduu ocuunu da eitiyor. DL: Dil insanlar arasnda iletiimi salayan organdr. Bir insan dilini iyilik iin de kullanabilir ktlk iin de. nsan dilini yalandan, riyadan, sahtelikten korumal ve yalana, sahtelie alet etmemeli, yani diline sahip olmal. Duyduu olumsuzluklar dzeltmeli, yalandan kamal, kilit vurmal. Dilini iyi, gzel insan ve dolaysyla toplumu huzura kavuturacak ekilde kullanmal. Ulu Hnkr Hac Bekta Veli, Makalat adl kitabnda yle sesleniyor insanla: "nsann iyi dostu vardr. ldnde, bunlardan biri evde, br yolda kalr. 137

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

ncs ise kendisiyle birlikte gider. Evde kalan mal, yolda kalan dostlardr. Kendisiyle giden ise iyiliidir." Bir insan Eline, Beline, Diline sahip olduu mddete iyi bir insandr. Eline sahip olmakla; kendisini her trl iddetten, hrszlktan, cinayetten korumu olur. Beline sahip olmakla; ocuuna iyi bir baba, eine ise iyi bir e olur. Yoksa her trl hayvani gdy tatmin etmek iin mrn geirir. Diline sahip olan ise kendisini her trl yalandan, sahtelikten korumu olur. Eer insanlk bu ilkeleri asgari bir ekilde uygulasa her trl yozluun ve yobazln sonu gelir.

Dknlk nedir? Dknlk bir ceza sistemidir. Alevi toplumunun bunca ar bask koullarna ramen, birliini koruyarak bu gnlere gelmesinde ilevi gz ard edilemeyecek bir sistemdir. Cem ibadeti, bilinen klasik ibadet anlaylarndan farkl bir ibadettir. badetle beraber toplumsal meselelerinde zme kavutuu bir, bir araya gelinmedir. Cem de insan sadece Allah'a ibadet etmekle kalmayp topluma da hesap vermekle ykmldr. Bu anlamda

138

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

da Alevi inanc dier btn inanlardan nemli farkllklar tayor. Egemen olanlarn mahkemelerine gitmeyen Aleviler kendi yarg sistemlerini gelitirdiler. Dknlkte bu sistemin nemli ayaklarndan birisidir. yle ya da byle bir kii su ilemise bu kii Dede'nin denetiminde yarglanr. Cem de gereklesen bu yarglamaya Cem de bulunan herkes oylar, grleri ile katlrlar ve bylece ortak bir karara varlr. Halkn direkt katlmyla gerekleen bir Halk Mahkemesidir bu. Suun arlna gre bir ceza verilir. Dknlk, verilen cezalarn en byklerinden birisidir. Dkn olan kimse toplumdan dlanr. Dknl ve dlanma sresini halk ortak bir karar ile aldnda Alevi toplumunda su oran minimum dzeyde kalmtr. Toplumdan tecrit edilip dlanmak ok byk bir ceza olduundan, o kiiyi baka toplumlarda iine almazlar. Bylece bir ok su, daha ilenmeden nne geilmi olur. Dknlk kavram gnmzde daha ok karc ve ahlaksz kimseler iin kullanlan genel bir kavram eklini almtr. Ancak dknln k noktas ve asl anlam yukar da izah etmeye altmz erevededir. 139

Sorularla Alevilik Zlfikar nedir, neyi sembolize ediyor?

Remzi Kaptan

stisnasz her toplumun kendine has baz sembolleri, o toplumun genel yapsna uyan iaretleri vardr. lkel kabile toplumlarndan gnmz devletlerine, totemlerden ulusal bayraklara kadar semboller varln srdryor. Sembollerin tarihi insanlk tarihi kadar eskidir dersek yanlm olmayz.

Sembollerin nemini gnmzde kimse yadsyamaz. ou zaman sembollere yklenen anlamlarn dnda alglamalara da sebep olsa sembollerin nemi varln srdrecektir. Bu balamda Alevi toplumunun sembolleri de daha bir anlam kazanyor. Utan duyulan bir inan toplumundan kendini z kimliiyle 140

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

tantan bir topluma gei srecinde Alevilii anmsatan sembollerin nemi kat kat artyor. Hatta bu semboller yle bir ekicilik arz ediyor ki Alevi inancna mensup olmayanlarda Alevilii artran, Alevi olanlarn sahiplendikleri sembolleri rahatlkla kullanyorlar. Bu ekicilik beraberinde inancn zne, oluum tarihine, kltrne ve toplumsal yaaya bir ilgiyi de getiriyor. Zlfikar, Hz. Muhammed tarafndan Hz. Ali'ye armaan edilen ucu atal klcn addr. nancmza (Alevilie) gre Zlfikar sava ncesi gkten inmitir. Hz. Muhammed'de bu gkten inen kutsal klc Hz. Ali'ye hediye etmitir. Zlfikar'n tarihsel ilevi ok nemlidir. Bu tarihsel nemlilik kendisini gnmzde kolye biiminde bir sembolle gncel hale getiriyor. Kolye olarak boyunlara aslan, yzklerin stne islenip parmaklara taklan ve daha benzer taklarn, eyalarn stne ilenen Zlfikar adeta Alevi olmann sembol olmu durumdadr. phesiz her boynuna Zlfikar' sembolize eden kolye asan kii Alevi deildir. Ya da Alevi ise dahi Alevi inan gerekliini tam manasyla kavram deildir. Ancak genel yansma bu ekildedir. Tarihten gnmze Alevilerin kullandklar bir ok sembol olmasna ramen Zlfikar semboln belirgin ekilde n plana kmasnn birden fazla nedeni vardr. 141

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Her eyden nce Zlfikar gerek adaletin simgesidir. Tarihsel ve gerek Zlfikar daima hakldan ve hakkaniyetten yana olmutur. Bu anlamda kolye biimindeki temsili Zlfikar'da hakkaniyetin, doruluun, drstln, adaletin temsilcisidir. Baka bir deyimle, adalet ve hakkaniyet isteyenlerin szcsdr. Kimse Zlfikar' salt bir sava arac olarak alglamasn. Ya da Zlfikar' iddetin, kan dkcln sembol olarak alglamasn. Tarihte de Zlfikar'n ilevi adalet ve hakkaniyeti yerine getirmek ve hakldan yana olmak olmutur. Gnmzde de sembol olarak; adalet isteyenlerin sembol olarak bu ilevi yerine getiriyor. Zlfikar' bir iddet arac Alevileride iddeti kutsayan bir toplum olarak lanse etmek gereklere aykr bir durumdur. Gerekte Zlfikar adaleti ve doruluu temsil ediyor, Alevilerde dorularn takipisi bir toplumdur. stisnalar kaideyi burada da bozmaz. Genel manada doruluun, adaletin hakim olduu, eitliin egemen olduu, her trden hakszln giderildii (ya da minimum dzeye ekildii) bir dnya zlemindedir Alevi toplumu. Zlfikar' bu balamda deerlendirmek, hakszlklara uram ve herkes iin adaletin insani bir hak olduunu benimseyen bir toplumun sembol olarak kabul etmek gerekiyor. 142

Sorularla Alevilik Aleviler tavan eti yerler mi?

Remzi Kaptan

Aleviler tavan eti yemezler. Bunun bir ok sebebi var. Ancak asl sebeplerden bazlar unlardr; tavann adet grmesi ve etinin ok kanl olup salksz olmas; ayrca tavan fizyolojik ve biyolojik yapsyla da ilginlikler tayan bir hayvan olmas; (tavann kafas kedi kafasna, kulaklar eek kulaklarna, arka ayaklar kpek ayaklarna, n ayaklar kedi ayaklarna ve kuyruu domuz kuyruuna benzemektedir). Yine baz iddialara gre tavan kedi ile iftlemektedir. Btn bunlarn dnda nemli bir noktada, tavann mesh edilen hayvanlardan olduu, meshin ise, slam ncesi baz insanlarn veya toplumlarn yaptklar gnahlardan, hatalardan dolay Allah tarafndan bir ceza olarak cinsiyetlerinin baz hayvanlarn (bunlar: fil, ay, domuz, maymun, ylan bal, kertenkele, yarasa, lavra, akrep, rmcek ve tavan) cinsiyetine dntrmesidir. (Bu ceza Hz. Muhammedin gelmesiyle kaldrlmtr.) Bunca salkl ve yenilmesinde saknca olmayan hayvan (koyun, kei sr vb.) varken Alevilere neden tavan yemiyorsunuz diye sorular sormak, dayatmalarda bulunmak dndrc olmann tesinde art niyetlilikten baka bir ey deildir. 143

Sorularla Alevilik Aleviler domuz eti yerler mi?

Remzi Kaptan

Aleviler zorunlu koullar dnda domuz eti yemezler. Tavan ile ilgili aklama (bata mesh konusu olmak zere) domuz iinde geerlidir.

Kurban ve kurban bayram nedir? Ne zaman ortaya kmtr? Kurban neyi sembolize ediyor? Kurban ile amalanan nedir? Gnmzde kurban ve kurban bayramn nasl anlamal ve yaamalyz? Kurban olarak neyi sunmalyz? Cevaplara gemeden nce ksaca bayramlarn bizler iin anlamna dair bir ka sz syleyelim. Bizce bayramlarn asl anlam paylamdr, sevgidir, dostluktur, kardeliktir, dmanln giderilmesidir, dayanmadr... Dileimiz ve isteimiz btn mrn bayram cokusu ve sevinci eklinde yaanmasdr. Yaanlan her gnn bayram olmasdr. Savalarn ve aclarn son bulduu, kallee ve hainlikle gerekleen lmlerin son bulduu, umut ve mutlulukla uyanlan bayram sabahlarnn yaand gnlerin zlemindeyiz. Bundan dolaydr ki bayramlar, umut ve mutluluk dolu paylamlarn yaand, dostluklarn yceltildii, ktln red ve mahkum edildii bayramlar 144

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

nemsiyoruz. Hangi milletin, hangi dinin ve inancn mensuplarnn olursa olsun, bu ierikteki bayramlar ok deerli ve anlaml gryoruz. Kurban bayramna da bu erevede yaklayoruz. Bizlere gre kurban bayram ok ok nemli mesajlar ieriyor. nsanlar, insanla davetin en arpc mesajlarndan biridir kurban bayram. Kurban kelimesi Arapada yaklamak, yakn olmak anlamna geliyor. Genel olarak da Allaha yakn olmak iin takdim edilen ey anlamna geliyor. Kurban olay, neredeyse insanlk tarihi kadar eskidir. Tek tanrl dinlerden ncede vard. Baz ilkel dinlerde kurban olarak tahl ve benzer yiyecekler kurban olarak sunulurken, bazlarnda da insanlar kurban olarak sunuluyordu. Bizlerin u an kutlad kurban bayram brahim peygamberin dneminde ortaya kmtr. brahim peygamber, Allah'a irk etmeyen ve bylece bildik tarih bakmndan tek tanrl dinlerin atas kabul ediliyor. Allah'n birliine inanan, Allah'a e komayan, kendisini Allah'a veren/Allah'a teslim olan brahim peygamber, bir ocuu olmas iin oka Allah'a dua eder. Dualar kabul ve makbul olan brahim peygamberin bir olu olur. Oluna smail adn verir 145

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

(baz anlatmlara gre smail deil, shak'tr). smail byyp belli bir yaa gelince, Allah brahim peygamberden olunu kurban etmesini ister. Olunu ok seven brahim peygamber, sonsuz bir sadakatle bal olduu Allah'a smail'i kurban etmek iin hazrlk yapar. Tam kurban edecei srada, bak kesmez ve gkten Cebrail bir ko indirir. brahim peygamberin Allah'a kar gsterdii ballnn karl olarak smail'in yaam balanr (Aslnda o gn balanan sadece smail'in yaam deildir, smail'in ahsnda btn insanln yaamdr balanan). te o gnden bu gne kutladmz bayramn asl bu ekilde ortaya kmtr. Yukardaki girite, bizlere gre kurban bayram ok ok nemli mesajlar ieriyor. nsanlar, insanla davetin en arpc mesajlarndan biride kurban bayramdr, dedik. Bunun ile anlatmak istediimiz bu olayd. Bu bir semboldr. Neyin sembol? nsann artk kurban edilmemesi gerektiinin sembol. Ne yazk ki insanolu bu ilahi mesaj anlamak istemedi, anlayanlarda yanl anlad. Bu anlamak istememek ve yanl anlamak gnmzde de devam ediyor. nsanlar savalardan, hrslardan, kt ynetimlerden, alktan, daha binlerce insan eli ile yaplan hatalardan dolay kurban olmaya devam ediyor. Hz. Ibrahim ile verilen 146

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

mesaj kurban kesip et yemek deildir. yilik yapmaktr, yardma ihtiyac olanlara yardm etmektir, insanlar mutlu etmektir, dnyann daha anlaml bir yer olmas iin herkesin elinden gelen katky sunmasdr. aln ve sefaletin yer yznden silinmesi iin maddi-manevi paylamda bulunmaktr. Bizlere gre kurban bayram kan aktp, hayvan kesip kurban etmek deildir. Eer kurban bayram bunun ile snrl tutulursa, anlamna ters yaanyor ve kutlanyor demektir. Kurban bayram yukardaki anlatmda da olduu gibi, insanlamaya davettir. paylama, kardelie, yardmlamaya, iyilie, gzellie davettir. Savalarn ve hakszlklarn son bulmas ve insanlarn artk kurban edilmemesine davettir. Yani yaamaya, anlaml yaamaya davettir. Kurbanla amalanan et yemek olmad iin ve gnmz insan yeteri kadar et tkettii iin kurban niyetine baka eyleri de paylaabiliriz. Kurban bedelini ihtiyac olana veya toplumumuzun ahsnda insanla hizmet etmeyi esas alan kurumlarmza balayabiliriz. Yine bu bayram gnlerinde bilerek veya bilmeyerek krm olduklarmzdan af dilemeliyiz. En bata kendi zmz dara ekip yaptklarmzn ve yapamadklarmzn muhasebesini yapmalyz. Dergahlarmzda, Ziyaretlerimizde ailemizle, 147

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

dostlarmzla bir arada olmalyz. dostluklarmz salamlatrmal, daha youn ve gzel paylamlarn temellerini atmalyz. zellikle ailelerimiz ile -geni manada aile- bir ok sebepten dolay yapamadmz paylamlar bu bayram vesilesiyle gerekletirmeliyiz. Bayramlar dostluklara ve kardelie vesile olsun. Daimi barn, huzurun, hogrnn yer edinmesine vesile olsun. Dargnlklarn, dmanlklarn, kinlerin, ihanetlerin, aclarn yok olmasna ve yer yzne bir daha uramamasna vesile olsun. kurbanlarmz, adaklarmz bu temenni ve dileklerle yerine getirelim. Bayram btn insanlar iin gzeldir. Ancak en ok ocuklar iin gzeldir. Btn dier bayramlarda olduu gibi, bizler iin nemli olan kurban bayramnda da ocuklarmza mutlak bir hediye alalm, onlarn btn mrlerinde bayram sabahlarnda uyandklar gibi neeli ve umutlu olmalarn salayalm. Biz Aleviler kurban bayramna bu temel erevesinde yaklayoruz.

Alevi inancna gre lm bir yok olu mudur? Cevab her yne ekilmeye ak bir soru. Ancak hemen belirtmeliyiz ki Aleviler lm bir yok olu olarak 148

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

grmyorlar. lm, yeni bir dnemin/srecin (buna ebedi srete diyebiliriz) balangcdr. Byk Alevi nderi ah smail (Hatayi) bir iirinde dn dodum bugn lrm/len gelsin ite meydan diyor. Yine bir ok Alevi iirinde/deyiinde/deyiminde len tendir, can lmez sz geiyor. Alevi inancnda lm ile ilgili nemli bir boyutta lmeden evvel lmek eklinde formle edilen boyuttur. Bu konunun ok derin Batn manas vardr. Farkl anlamlara ekiliyor olmasndan dolay cevab ksa kesip z olarak Alevi inancnda lmn bir yok olu olmad inancn tekrar belirtiyoruz. lm, yeni bir balangcn ilk admdr. Fakat burada lm ycelttiimiz manas kmasn. Gerei vurgu manasnda belirtiyoruz. lm yaamn bir gerei. Ancak insana lm gelene kadar da insann yapmakla mkellef olduu grevleri vardr. Ve insanolu son nefesine kadarda bu grevleri en doru ekilde yerine getirmek zorundadr. Hayatn anlamna ulamak iin doru bir yaamn sahibi olmak ve lm gereini de bu erevede deerlendirmek gerekiyor.

149

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Hnkar Hac Bekta Veli kimdir? Ne zaman nerede domutur? Ne zaman hakka yrmtr? Anadolu Alevilerinin piri olan Hac Bekta Veli, kesin olmamakla beraber 1210da domutur (1271de hakka yrmtr). Horasandan gelip Anadoluya yerlemi, burada ileke Anadolu insannn yolunu aydnlatm, gnllerini muhabbet ile doyurmutur -bu misyon bugnde canllndan hi bir ey kaybetmeden, hatta daha da salamlaarak devam ediyor-. Hac Bekta Veliyi lmsz klan, onun Anadolu insan ahsnda insana/insanla verdii deerdir. Hac Bekta Velinin hayat hakknda bir ok tez var. Bu tezlerin sahipleri genellikle byk Hnkar kendi ideolojik ekillenmelerine gre deerlendiriyorlar. Yalnz u bir gerek ki; ne kadar mulaklatrmaya alrlarsa alsnlar, Hac Bekta Veli gerekliini yok edemezler. Bu adan baktmzda Hac Bekta Velinin kronik hayat hikayesinden ok nemli olan 150

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

onun insanla kazandrd deerlerdir. Bu deerlerin banda da, her ne arar isen kendinde ara ve eline beline diline sahip ol ilkeleridir. Bunlar yzlerce cilde sacak olan satrla belirtiyor. Aada Hac Bekta Velinin bu zengin dnce deerlerinden bir kan aktaryoruz: limden gidilmeyen yolun sonu karanlktr. Dnce karanlna k tutanlara ne mutlu. Eline, beline, diline sahip ol. Murada ermek sabr iledir. Aratrma ak bir snavdr. Nebiler, Veliler insanla tanrnn bir hediyesidir. Dmannzn dahi insan olduunu unutmaynz. Hi bir milleti ve insan ayplamaynz. Nefsine ar geleni kimseye tatbik etme. nsann cemali sznn gzelliidir. Marifet ehlinin ilk makam edeptir. Arifler hem ardr, hem artc. Her ne ararsan kendinde ara. Bir olalm, iri olalm, diri olalm 151

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Bektailik nedir? Bektailer kimlerdir? Bektailik Alevilik farkl anlaylar/inanlar mdrlar? Hac Bekta Veli adna kurulan, Hz. Ali ve On ki mam sevgisine dayanan Anadolu ve Balkanlarda yaylan gnmzde de varln srdren nemli bir Alevi tarikatdr/rgtlenmesidir.

152

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Bektailiin douu 1240 ylna dayanr. Babailer isyannn bastrlmasndan sonra Baba shakn halifesi olan Hac Bekta Veli etrafnda toplananlar Hz. Muhammedi mrit, Hz. Aliyi rehber, Hac Bekta Veliyi de pir olarak kabul ettiler. Bektailik genel anlamda Alevi inancn oluturan Hz. Ali, On ki mamlar esas almasnn dnda eski Trk kltrn ve Anadolu inanlarnn baz olumluluklarn da alarak gelimesini tamamlad. Bektailii kurumlatran kii Balm Sultandr. Bektailik idare bakmndan iki kola ayrlr. Babaganlar ve elebiler. Babaganlar kendilerinin Hac Bektan "yol evlad" olduklarn belirtirler. Babaganlar daha ok kentlerde rgtlendiler. elebiler kendilerini Hac Bektan "bel evlad" olduklarn belirtirler. elebiler daha ok krsal alanda rgtlendiler. Btn bu elikilere ramen Bektailik gelimesini srdrd. Osmanl ordusunun zel birlikleri olan Yenierilerin tamamna yakn Bektaiydi. Padiah II.Mahmud Yenieri ocan kaldrrken Bektailii de yasaklamay ihmal etmedi (1826). Bektailik gnmzde Alevi inancnn en nemli esi niteliindedir. Bir ok Bektai kural Alevi inanc iinde kabul grmtr. Hac Bekta Velinin Trbesi de bulunan Nevehir ilinin Hacbekta ilesi bu 153

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

anlamda sadece Bektailer iin deil, btn Aleviler iin nemli bir merkez konumundadr. Rahatlkla diyebilirizki; Bektailik Alevilik bir btndr.

Aleviler iin mziin anlam ve nemi nedir? Her dinsel toplumun kendine has bir mzii vardr. Bu mzik, inancn felsefesinin insan ruhuna ve dncesine daha kolay hitap etmesini salar. Dinsel mzikler daha ok dinsel trenler, toplantlar srasnda seslendirilir. Genel anlamda dinsel ilhiler, mzikler gndelik yaamda yokturlar. Bu durum Aleviler ve Alevi mzii iin geerli deildir. Bu 154

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

dnyada eine ender rastlanan bir durumdur. Alevi mzii salt Alevilerin ibadet trenlerinde deil, yaamn btnnde yer alr. Yine Alevi mzii salt Alevilere hitap etmez. Toplumun btn kesimlerine hitap eder. Bu Alevi mziini gndelik yaamn vazgeilmez bir paras yapar. Alevilerde vazgeilmez olan saz, sz, semah, Alevilerin belleklerini yitirmelerini engeller, onlar moral olarak motive eder, duygularn fetheder, bilin verir, toplumu birbirine kenetlenmesini salar. Alevi nderleri bu gerei grmler ve nderliklerinin yan sra ayn zamanda sanatsal anlamda retimleri ile Aleviliin evrensellemesini salamlardr. rnein ah smail. ah smailin Hatayi mahls ile yazd iirler, trkler gnmzde dahi popler. Anlalmas ve bilinmesi gerekenler: Alevi mzii salt dinsel bir mzik olmayp yaamn iinde, gndelik sorunlardan tutalm insann duygularna kadar hitap edebilen ve bylece insan moral olarak ycelten, onu felsefi olarak gelitiren, toplumsal olarak rgtleyen bir ileve sahiptir. Bu tarih boyunca byleydi. Gnmzde de geerliliini korumaktadr.

155

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Yedi Ulu Ozan kimlerdir? Alevilerde neden bu Yedi ozan n plandadr? Alevi tarihine deyileriyle, iirleriyle yn vermi, Alevi inancna ballklarn yaamlaryla kantlam olan yedi ulu ozan unlardr: ah Hatayi Pir Sultan Abdal Kul Himmet Yemeni Virani Fuzuli Seyit Nesimi Bu yedi ulu ozana Alevilii teoriletirenler de diyebiliriz. Bu ozanlar Alevilik felsefesini en iyi ekilde dile getirmilerdir. Bu ozanlarn iirleri, syledikleri szler Aleviler iin adeta kanun saylmtr. Cemlerde en ok bu ozanlarn deyileri alnr, iirleri okunur. Bu ozanlarn iirleri ve deyileri gnmzde de poplerdir. Buradan da anlalaca zere bu ozanlar aradan geen tarihi silmiler, gncelliinden hi bir ey kaybetmeden gnmzde de Alevilerin moral ve direnme gc olan iirleri, deyileriyle lmszletirmilerdir. Sanrz bu konuda yanl bir anlalma mevcut. Baz kimseler Alevi ozanlarn saysnn yedi ozan ile snrlandn 156

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

dnmekte, sylemekteler. Bu bir yanlgdr. Alevilerde phesiz ulu mertebesine gelecek daha nice ozanlar var. Yalnz bu ozanlar semboldr. Kimse Alevi ozanlarn sadece bu yedi ulu ozan ile snrl olduunu sanmasn. Bu yedi ulu ozan dier ozanlarn temsilcisi, szcs, sembol konumundadrlar

Alevilerde iirin anlam ve nem nedir? Herhalde dnyada iirle bu kadar i ie olan, iirle btnleen, duygularn ve dncelerini iirle dile getiren baka topluluk yoktur. Aleviler hayallerini, sevgilerini, yergilerini, inanlarn iirle dile getirmilerdir. Alevilerin tamamna yakn airdir dersek abarttmz sanlmasn. Alevi iiri yap ve l olarak halkn anlayaca tarzda olduu iin, halk iirin ieriini kolay anlam ve iselletirmitir. selletirdii iin de onu her yerde sylemi, bylelikle inancn ve moralini btn olumsuzluklara ramen korumutur. Alevi iirinin tarihi de Alevi toplumunun tarihi gibi kan ve can vererek yazlmtr. Pir Sultan, Nesimi 157

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

rneklerinde olduu gibi Alevi iiri halk iiridir. Egemenlerin iiri deildir. Dolaysyla airi de halktr. Oysa Osmanl iktidarnda ve benzer iktidarlarda iir dolaysyla sanat iktidara hizmet etmitir. rnein Osmanlda da iir vardr. Bu iirler Osmanl iktidarn ssleyip-psleyip anlatyordu. Ve sanatlar ssleme karlnda devletten para alyorlard. Buna karn gelien Alevi iiri ise basklar, smrleri knyor, halk bu zulm karsnda uyaryor. Onlar eitlie, kardelie, sevgiye davet ediyordu. Alevilerde iir bir ok adan nemli bir rgtlenme ve propaganda arac niteliindeydi. Alevi yazl kaynaklarnn rnein Menkbenamelerin, Velayetnamelerin oaltlmas imkn yoktu. Az sayda var olan yazl kaynak da ar bask koullarnda yok ediliyordu. Bu sebeple Alevi nderleri arl iire verdiler. nk iir bir ok bilgiyi ieriyor ve hafzada tutulmas kolay oluyordu. Aleviler iiri gelitirip gnmze kadar getirdiler. Ama maalesef Alevi sanatlar, aydnlar bu yzylda btn sanat alanlarnda olduu gibi iirde de bir gerileme iine girdiler. Var olan tarihsel miras iyi deerlendirip aa uygun bir k yapamadlar. Alevilerde iirin ierii balca u konulara ayrlr. nsan, Hak-Muhammed-Ali sevgisi, Kerbel Olay, 158

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

doa sevgisi, yergi (lanetleme) iirleri, Duaz mam (On ki mam), lm ile yaam zerine iirler, kavga ve umut iirleri. Aslnda bu listeyi uzatabiliriz. Bata belirttiimiz gibi Alevi iiri, yaamn olumlu olumsuz btn renklerini yanstyor ve bu haliyle de Alevilere moral ve eitim kayna olmaya devam ediyor.

Alevilerde mizahn yeri nedir? Aleviler tarih boyunca inanlarn bask altnda yaamak zorunda kaldlar. Snni inan kk bir kesit dnda hep iktidar inanc oldu. Egemenler slamiyet adna Alevilere yobazl dayattlar. Aleviler bunlara hep direndi. Alevilerin direnci salt zorba iktidara kar deildi. Ayn zamanda din adna srdrlen hurafelere, dogmalara, cahilliklere de karyd. Bektai Alevilerin akl dolu, iyi dnlm adeta ounlukla Aleviliin felsefesini anlatan fkralar gnmzde bile Alevilerin moral kayna olmaya devam ediyor.

159

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Bektai babalar Allah adna uygulanan hurafeleri mizah yoluyla eletirmi, yine mizah yoluyla kendi dorularn ortaya koymutur. Bektai Alevilerin fkralar salt mizah iermiyor, ayn zamanda derin bir felsefe ve mantk ieriyor. Alevilerin mizah anlay zengindir. Bu byk bir mirastr. Bu mirasn nemi gnmzde daha oktur. nk Aleviler gnmzde de ya yozlamak ya da yobazlamak ikileminde braklyorlar. Egemen gler Aleviliin dayand felsefi kaynaklar yok etmeye alyorlar. Alevilikle elien bir ok kavram ve kural Alevilie yerletirmeye alyorlar. Aleviler de, Alevilik ve tarih bilincinden yoksun olduklar iin bunlar kabullenmek zorunda kalyorlar. Hlbuki bir Bektai babann fkras, bu egemenlerin onlarca tezini rtecek boyuttadr. Abarttmz sanlmasn. Ulu Hnkr Bekta Velinin de buyurduu gibi "inanmazsan gelir grrsn". Biz de diyoruz ki; renmek isteyenler bu zengin mirasa baksnlar.

Alevi Hukuku nedir? Alevi hukuk sistemi Snni hukuk sisteminden ok farkldr. Tarih boyunca Aleviler, kendilerini srekli ve 160

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

sistematik bir ekilde bask altna alan ve zulm eden egemenlerin hukuk sistemine alternatif bir sistem gelitirdiler. Bu hukuk sisteminin Snni hukukuyla ortak noktalar ok azdr. Toplumsal yaam dzenlemede, toplumsal yaam iinde kan anlalmazlklarda getirilen zmler, sunulan neriler bir ok alanda ztlk tekil etmilerdir. Aleviler, Snni hukuk anlayna nadiren bavurmular. Kendi aralarnda kan sorunlar kendi Mridleri nderliinde halk mahkemesi eklinde zmlerdir. Bu anlamyla halk mahkemesini toplumun bire bir katld ve zm getirdii, ceza verdii bir kuruma dntrmlerdir. Tabii gnmzde bu hukuk anlay ne kadar uygulanyor tartlr. Fakat gerek olan Aleviler tarih boyunca zorunlu olmadka devletin/devletlerin mahkemelerine bavurmamlardr. Alevi hukuk sistemi, toplumsal yaam ierisinde kan irili, ufakl anlamazlklar Alevi inancnn temel ilkelerini esas olarak zmtr. Alevilere atfedilen, hi bir gereklii olmayan tamamen Alevilii ve Alevileri karalamaya ynelik iftiralarn aksine; Alevi toplumu kendisini bu hukuk sistemi ile glendirmi ve buna bal olarak ta muazzam bir ahlk sistemi (eline, beline, diline sahip ol) ile iftiraclarn aksine mthi ahlkl, paylamc, eit bir toplumsal yaam oluturmutur. Biz 161

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

burada Alevi hukuk sistemini btn detaylaryla aklamay gereksiz gryoruz. Yine de Alevi hukuk sistemini zet olarak belirtmek gerekir: Alevilikte yarglamann amac; hakl olann hakkn geri almak ve sulu olan ktlklerinden arndrarak tekrar toplumsal yaam ierisine dnmesini salamaktr. Bu anlamda yarglama ayn zamanda bir eletiri-zeletiri, arnma, temizlenmesine ve gerei bulmak iin bir vesiledir. Alevilikte su oranna gre cezalar vardr. Alevi hukukunda ceza, cezaldan alma deil, onu dzeltme, yeniden ahlkl klma ve topluma kazandrmak iin bir aratr. Alevi hukuk sisteminde toplumsal sorunlarda en ar ceza tehir ve tecrit etmedir. Tehir ve tecrit edilen birisi "dkn"dr. Dkn, ceza sresi bitene kadar toplum tarafndan dlanr. Cezas bittikten sonra ise tekrar toplum iine dnebilir.

Buyruk nedir? Alevi inanc gnmze kadar iki kaynaktan ulat. Bunlar szl ve yazl kaynaklardr. Szl gelenek daha ok etkili olmutur. nk Aleviler dnyann btn corafyalarnda hep muhalefet olmutur. 162

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Muhalifliinden dolay yazl kaynaklarn ou yok edilmitir. Edilemeyen bu kaynaklarndan birisi de Buyruktur. Altnc imam Cafer Sadk tarafndan yazlan ve Aleviliin ilkelerini, trenlerini anlatan Buyruk, Alevi inancnn en nemli yazl kaynaklarndan birisidir. Byk Buyruk-Kk Buyruk ad altnda farkl Buyruklarn olmas zenginlik olarak alglanmaldr. Bizler iin btn Buyruklar ayn deerdedir.

Hzr, Hzr Orucu ve Hdrellez hakknda bilgi verebilir misiniz? Yeti ya Hzr deyimi asrladr darda kalann, zorda olann umut l olarak sylenmektedir. Hzr, zor durumda kalanlarn, son areleri tkenenlerin ardklar, hakszla uram ve zulm grm olanlarn, aclar ve yoksunluklar iinde yaayanlarn medet diledikleri erendir. Bilinenlerin aksine Hzr, sadece Anadoluda deil, bir ok corafyada ayn anlamda bilinmekte/anlmaktadr. Biz Aleviler Hzr bir peygamber olarak kabl ederiz. Bizler iin O, Hzr Peygamber, Hzr Aleyhisselam ya 163

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

da Hzr Nebidir. nancmza gre Hzr Peygamber lmszlk suyunu (Ab- Hayat) imitir. Zaman zaman dnyaya gelerek, darda olanlarn yardmna koar ve doaya yeniden can verir (bir baka bilgiye/anlatma/inanca gre de Hzr Nebi her zaman dnyadadr ancak sadece Hak Yolunu srenlere grnr ve yardmna/carna koar). Hzr Nebi, halk arasnda yle tarif (tasavvur) edilir: zerinde ieklerden yaplm bir cbbesi bulunan, ak sakall, nur yzl yal biri olarak betimlenir. Bast yerde gller aar, ekinler yeerir. Elini srd kii dertlerden, uursuzluklardan, hastalklardan arnr, mr boyu huzurlu yaar. Btn bu tartmalar bir yana, Alevilerin alglad, and Hzr biraz daha somutlatralm. Hzr zerine, Hzr'n gerek (bir zamanlar yaam olan biri) mi yoksa hayali/mitolojik biri mi olduu ynndeki tartmalar devam etmektedir. Baz anlatmlara gre Hzr, Hz. Ademin oludur, bazlarna gre Kabil veya El Yasa'nin oludur. Baz kaynaklar Kuran- Kerimde Kehf sresinde geen ve Hz. Musa ile beraber olan ama ismi zikredilmeyen kiinin Hzr olduu ynndedir.

164

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Baz anlatmlar gre Hz. Musa'ya, kendisinden daha hikmet ve ilim sahibi kimsenin olup olmad sorulmutu. Hz. Musa: "Hayr, yoktur" diye cevap verince Allah bir vahiyle Hz. Musa'ya iki denizin kavutuu yerde kendisinden daha bilgili ve hikmet sahibi bir kimsenin olduunu (Hzr) bildirdi. Bunun zerine Hz. Musa, beraberinde gen bir delikanl ile Hzr' bulmak zere uzun bir yolculua kt. Bundan sonra Hz. Musa'nn Hzr ile, Kehf Suresinde anlatlan yolculuu balad. 60. Bir zaman Msa, gen dostuna yle demiti: "ki denizin birletii yere kadar hi durmadan yryeceim yahut da seneler ve seneler harcayacam." 61. Bu ikisi, iki denizin birletii yere vardklarnda, balklarn unuttular. Bunun zerine balk da denizde bir delie doru yola koyuldu. 62. Oray getiklerinde Msa, gen arkadana dedi ki: "Hadi, getir u sabah yemeimizi. Vallahi bu yolculuumuz yznden epey ektik." 63. Gen adam dedi: "Bak sen u ie, hani kayaya snmtk ya, ite o srada bal unuttum. Onu hatrlamam bana unutturan, eytandan bakas 165

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

deildi. Balk, denizin iinde acayip bir biimde yolunu tuttu." 64. Msa: "Arayp durduumuz ite o idi" dedi. Bunun zerine kendi izlerini srerek gerisingeri dndler. 65. Orada, kullarmzdan yle bir kul buldular ki, biz ona katmzdan bir rahmet vermi, ltfumuzdan bir ilim retmitik. 66. Msa ona dedi ki: "Sana retilenden bana da bir olgunluk/bir bilgi retmen artyla sana tbi olaym m?" 67. Dedi: "Dorusu sen benimle beraberlie dayanamazsn." 68. "Havsalann almad bir eye nasl dayanacaksn?" 69. Msa dedi ki: "Allah dilerse beni sabrl bulacaksn; hibir ite sana kar gelmeyeceim." 70. Dedi: "Bak, eer bana uyarsan, ben sana kendisinden bahis ancaya dein hibir ey hakknda bana soru sorma!" 71. kisi birlikte yola koyuldular. Bir sre sonra gemiye bindiklerinde, tuttu gemiyi deliverdi. Msa 166

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

dedi: "indekileri bomak iin mi deldin onu? Vallahi korkun bir i yaptn!" 72. Dedi: "Ben sylemedim mi, sen benimle beraberlie asla dayanamazsn!" 73. Msa dedi: "Unuttuum iin beni azarlama; bu yaptmdan dolay da bana zorluk karma." 74. Yine yola koyuldular. Bir sre sonra bir olana rast geldiler; tuttu onu ldrd. Msa dedi: "Tertemiz bir insan, bir cana karlk olmakszn ldrdn ha!? Vallahi ok kt bir i yaptn!" 75. Dedi: "Ben sana sylemedim mi, sen benimle beraberlie asla dayanamazsn." 76. Msa dedi ki: "Eer bundan sonra sana bir ey sorarsam artk bana arkadalk etme. Vallahi, yle bir durumda benden ayrlmakta mazur saylacaksn." 77. Yine yola koyuldular. Biraz sonra bir kente geldiler. Kent halkndan yemek istediler, ama onlar bu ikisini konuk etmekten ekindiler. Orada, yklmay bekleyen bir duvara rastladlar; gen adam tuttu onu onard. Msa "steseydin buna karlk bir cret elbette alrdn." dedi.

167

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

78. Dedi ki: "te bu, seninle benim aramn ayrlmasdr. imdi sana, tahamml edemediin eylerin i yzn haber vereceim." 79. "Gemiden balayaym: O gemi, denizde iilik yapan bir grup yoksulundu. Ben onu kusurlu hale getirmek istedim. nk biraz telerinde bir kral vard; tm gemilere zorla el koyuyordu." 80. "Olan ocua gelince: Onun anas-babas inanm kiilerdi. ocuun onlar azgnlk ve inkra srklemesinden korktuk." 81. "Diledik ki, Rableri onlara o ocuktan temizlike daha stn, merhamete daha gelimiini versin." 82. "Ve duvar. Duvar, o kentte yaayan iki yetim olannd. Altnda, olanlara ait bir define vard. Olanlarn babas da hayr ve bar seven bir kimse olarak yaamt. Rabbin istedi ki, o ocuklar ergenliklerine ulasnlar da Rabbinden bir rahmet olarak definelerini karsnlar. Ben bunlar kendi buyruumun sonucu olarak yapmadm. te senin sabretmeye g yetiremediin eylerin i yz budur." Ad aka gemese de inancmza gre burada bahse konu olan bilgi ve hikmet sahibi kii Hz. Hzrdr. 168

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Hac Bekta Velinin Velayetnamesinde de Hz. Hzr ile ilgili bir anlatm vardr. Bu anlatm u ekilde gemektedir. Hnkr'a bir ikindi zeri, gzel yzl, tatl szl, Alevi sal, yeil giysili bir aziz geldi. Boz donlu bir ata binmiti; Saru smail karlad, atn tuttu. O kii teklifsizce doru Kzlcahalvet'e yneldi ve ieri girdi. Saru smail, "acaba bu atn tuttuum er kim ola, imdiye dein bunun gibi nurlu, gzel yzl ve heybetli bir er grmedim", diye dncelere dalmt. O srada halifelerden biri geldi; smail'e, "tut u at", dedi ve kzlcahalvet'in kapsna vard. O aziz kiinin, Hnkar'n karsnda oturmakta olduunu grd. Tam bu anda Hnkar, "ne yapalm Hzr'm Ulu Tanr seni bu ie komu, Tanr kullarn zordan kurtarman gerek; u anda Karadeniz'de bir gemi batmak zere, seni aryorlar; sohbetine can atyoruz ama ne are; tez imdatlarna yeti; Tanr izin verirse yine erefleniriz", diyordu. Hzr Peygamber hemen kalkt. Saru smail darda at tuttu. Hzr dar knca smail Hzr'n zengisini pt. Hzr, atn sratt gibi at, bir 169

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

admn Sulucakarahyk'n stne bast, br admda gnele birlikte dolunay oldu ve gzden yitti; yalnzca kardan nalnn parlts grnd. Saru smail, huzura varp grdn anlatarak, "Erenler ah, bu giden aziz kimdir?", diye sorunca Hnkr, "kardeimiz Hzr Peygamberdir. Karadenizde bir gemi batmak zereydi, oraya imdada kotu; onun yry byledir", dedi. Saru smail Hzr' grdne ok sevindi. Hzr'n kim olduu ve hikmeti konusunda Kehf sresi ve Hac Bekta Velinin Velayetnamesinde geenler bize baz veriler sunuyor. Ancak btn bunlarn tesinde Hz. Hzr, Alevi inanl toplum arasnda varln srdryor. Zalimlerin ve ktlerin uyarcs, yoksullarn ve dara denlerin yardmcs olmaya devam ediyor. Urad her yere gzellikler, bahar gtrmeye, bereket gtrmeye devam ediyor. Hzr Orucu Hzr orucu, (orucun bilinen zelliklerinin yani sra) Yce Yaratcya teslim olmann, Ehlibeyte bal olmann, Hz. Hzr'a ve onun ahsnda gerek bilgiye, rahmete, iyilerden olmann, kr sahibi olmann, Hak Yolunu srenlerden olmann bir gerei olarak tutuluyor. 170

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Hzr orucu, baz yrelerde Ocak aynn son gn ile ubat aynn ilk iki tutuluyorsa da genel olarak her yl 13-14-15 ubatta tutuluyor. Bu gnlk orutan sonra lokmalar datlyor, kurbanlar tlanyor, cemler yaplyor. Dilde dileklerin, gnlde muratlarn kabul olmas, Bozatl Hzr'n ilgisine nail olunmas iin tutuluyor. Bu halisane duygu ve dncelerle tutulan orular, datlan lokmalar, yaplan cemler, edilen dualar elbette kabul olur ve her yerde hazr ve nazr olan Hz. Hzr carmza yetiir. Hdrellez Hdrellez, Hzr ve lyas isimlerinin bir araya gelmesi ile oluan bir kelimedir/kavramdr. Hdrellez ayn zamanda bir bayramdr. Dnyann bir ok corafyasnda biimde farkl grnmler alm olsa da (yerel kltrel zellikler katlm), z olarak ayn inancn devam olarak kutlanan bir bayramdr. 5 Mays 6 maysa balayan gece Hzr ile lyasn yeryzn gezdii ve bulutuklar gecedir. Hz. Hzr nasl ki lmszlk suyu olan Ab- Hayattan imise, ayn ekilde Hz. lyas da Ab- Hayattan imitir. (Hatta baz anlatmlara gre Hz. Hzr ve Hz. lyas kardetirler). te bu iki lmsz Nebinin 171

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

bulumas, berekettir, bolluktur, bahardr, aydnlktr, paylamdr, Yolu srenlerin bayramdr.

iilik nedir? iiler kimlerdir? iilik Alevilik ayn inan mdrlar? Deillerse farkllklar nelerdir? Ortak ynleri nelerdir? iilik, kavram olarak Hz. Ali taraftarl demektir. iilik szc ia kelimesinden tretilmitir. Her ikisi de ayn anlama gelmektedir: Hz. Ali taraftarl. Genel anlamda Alevilik konusunda, Aleviliin ne olduu konusunda kavramlar alabildiine arptlm, anlamlar deitirilmi, her trl yoruma tbi tutulacak bir hale gelmitir. Bu kavramlarn banda iilik kavram gelmektedir. Yukarda da belirtildii zere iilik kavram, Hz. Peygamberin Hakka yrmesinden sonra Hz. Alinin halifeliine (dini-siyasi nderliine) inananlar iin kullanlmtr. iiliin bir baka manas da Aleviliktir. Neticede Alevi kelimesi de Hz. Alinin isminden tretilmitir. Ama bir ok olayda, olguda olduu gibi tarihsel sre, youn bask ve asimilasyonla getii iin, bu kavramlar ve temsil ettikleri deerler de deforme olmular, baka anlamlar yklenmi ve baka 172

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

bakalamlar gereklemitir. z olarak iilik ve Alevilik ayn eylerdir. Fakat tarihsel geliim srecindeki olaylar baz deiimler, yenilikler, adetler, sapmalar getirmitir. Tekrar belirtmek gerekir ki; z olarak, k noktas olarak ikisi de ayn anlama gelmektedir. iilik ve Aleviliin ortak noktalarndan balayarak bunlar tarihsel sre ierisinde yaadklar farkllamaya kadar biraz aalm. Hz. Peygamberin vefatndan sonra Hz. Aliye yaplan hakszlklar, Emevi saltanat srasnda Hz. Alinin soyuna kar devam etti. Bu srete yaanan hakszlklar, katliamlar, adaletsizlikler saflar iyice netletirdi. Hz. Ali ve Ehlibeyt taraftarl slamn Hak davetini srdrrken, buna karn Emevilerde temsilini bulan Snnilik bir devlet dini oluyordu. Her tarihsel olayda olduu gibi burada da egemen olann sz daha geerli, getirdii kurallar daha etkili ve din adna yrtt alma daha verimliydi. Emevilerin bu youn almalar ve kurumlamalar slamiyeti btn corafyalara yayyordu. Bu arada Ehlibeyt taraftarlar da davetlerini gerekletiriyordu. Ehlibeyt taraftarlar, devlet rgtlenmesine sahip olmadklar iin rgtlenmeleri daha ok gnlllk temeline dayanyordu. Emevilerinki zora dayanyordu. Ama yine 173

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

tarihin kantlad gibi; gnlllk daha kalc olurken, zora dayal geliim daha gl ama geici oluyordu. Nitekim Emeviler zor ile slam yaymaya alrken Ehlibeyt taraftarlar sevgi ile yapyordu. Emevilerin ardllarnn slam adna yaptklar tahribatlar Ehlibeyt taraftarlar dzeltiyordu. Ehlibeyt taraftarlar inancn znn; Emevilerin yapt ve uygulad gibi olmadn kantlyordu. Nitekim Ehlibeyt taraftarlar bu kadar bask altnda geliim bulmusa bunun en byk sebebi Ehlibeyt taraftarlarnn iddet ve zor yerine sevgiyi esas almalardr. Yukarda da izah etmeye altmz gibi, Hz. Peygamberin vefatndan sonra slamiyet iki kutuba ayrld. Ehlibeyt ve Ehli snnet. Bunlardan tarihsel sre ierisinde bir ok oluum olutu. Ehlibeyt taraftarlar dnyann her tarafnda, hemen hemen btn corafyalarda varlar. Ama bunlarn ortak noktalar azalm, farkllklar oalmtr. Her corafyadaki Ehlibeyt taraftarlar, o corafyadaki tarihsel gelimeler erevesinde farkllam, yeniden ekillenmitir. phesiz ayn durum Ehli snnet taraftarlar iinde geerlidir. Aradaki fark; Ehli snnet hemen hemen her zaman bir iktidar diniydi. Bu avantaj kullanlarak ortak noktalar 174

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

korundu. Ehlibeyt taraftarlar ise youn basklar sonucu her zaman gizlenmek zorunda brakldlar. Bunun sonucu ortak bir rgtlenme yaratlamad. Yaratlamaynca da kopukluk balad ve bylece temel deerlerin dnda kalan ama gnlk yaamda belirleyici bir ok konuda farkllklar ortaya kt. Bunun en can alc rnei gnmzde kendisini Alevi ve ii olarak adlandran toplumlar arasnda grlyor. Aleviler daha ok Anadoluda, Balkanlarda ve ksmen Ortadouda yaamaktalar. iiler ise Ortadou, Kuzey Afrika ve Asyada yaamaktalar. Aleviler ile iiler arasndaki temel ortak noktalar: Peygambere, On ki mamlara, Ehlibeyte, Kurana, Hz. Aliye ballktr. Bunun dnda phesiz daha bir ok ortak nokta var. Ama ayr noktalar da bir o kadar fazla. imdi hangisinin hakl veya daha doru olduu tartmasna girmeyeceiz. Bu tartma yaklak 300 yl kadardr sryor. Ayrln balangc 1700l yllara dayanmaktadr. 1500l yllarda balayan ve ah smailin nderlik ettii birliktelik 1800l yllarda son bulmu, dnyadaki Ehlibeyt taraftarlar arasndaki balant kopmutur. te yaanan btn farkllklar bu 300 yllk zaman diliminde gereklemitir. Ama farkllk ok belirleyici olmutur. rnein Asyal bir ii`nin nder kabul ettii bir ahsiyeti dier Ehlibeyt taraftarlar tanmyorlar bile. Yine bir Anadolu 175

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Alevisinin nder kabul ettii birisini dier Ehlibeyt taraftarlar tanmyorlar. Biz olayn zetini byle vermeye altk. Sonu olarak unu belirtebiliriz ki; Ehlibeyt taraftarlar birbirilerine inanlarn empoze etmek, dayatmak, kabullendirmek yerine ya da kendi dorularn savunmak yerine ortak deerler etrafnda bulumadlar. Bu salt Aleviler iin deil, btn insanlk iin geerlidir. Yine Ehli snnet iin de geerlidir. Ehlibeyt ve Ehli Snnet taraftarlar ortak noktalarda bulumal ayr noktalarda ise karsndakinin inancna sayg duymaldr. nsanln huzuru, bar bylesi bir atmosferde gerekleir. Aleviler, Ehlibeyt taraftarlar bylesi bir dnyann zlemi iinde olup bunun iin azami aba sarf edenlerdir.

Caferilik nedir? Caferilik, On ki mamlarn altncs olan mam Caferi Sadk tarafndan kurulmu bir Alevi mezhebidir. Caferiliin temelinde Hak-Muhammed-Ali sevgisi, Ehlibeyte ballk ve On ki mamlara ballk vardr. Caferilik, Ehlibeyte inananlarn ounluu tarafndan kabul grmtr. 176

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Caferilik inancnn temellerini altnc mam Caferi Sadk atmtr. Caferi Sadk, derin bilgisiyle dier imamlardan farkldr. Yine nsanl ilgilendiren ilmi konularda yapt yorumlarla, getirdii zmlerle bir ok insan eitmi, gelitirmitir. mam Caferi Sadk bu ok ynl bilge kiiliiyle salt Ehlibeyte bal olanlar deil, ayn zamanda Ehli-Snnete bal olanlarnda hayranln kazanmtr. Caferi Sadkn bu ok ynl gelikin kiilii, onun dncelerinin Ehli-Snnet tarafndan benimsenmesini beraberinde getirmitir. Ama maalesef Caferi Sadkn dnceleri genellikle deitirilmi, znden boaltlm halde Ehli-Snnete ulamtr. Bunun sonucunda, Caferi Sadkn kesin olan Ehlibeyte ball bile tartlr hale getirilmitir. Her ne kadar bata Anadolu Alevileri olmak zere Caferi Sadk dncesi sahiplenilmise de baz alanlarda Caferilik ad altnda geri bir Snnilik temsil edilir hale gelmitir. Yine iyi niyetlice de olsa baz Caferi Aleviler pratikte Snnilemilerdir. phesiz bu duruma gelinene kadar onlarca aamadan geildi. Ve bu tarihsel aamalarda Aleviler egemen iktidarlar tarafndan srekli ve sistematik bir ekilde asimilasyona tabii tutuldu. Bunun sonucunda maalesef egemenler yer yer baarl oldular. Egemen gler bu baarlaryla tarih boyunca Alevilere nderlik etmi 177

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Caferi Sadk gibi bir nderi bile sahiplendiler. Bu sahiplenme Caferi Sadkin z dncesi ve inanc ile olmayp, dnceleri yontulmu, inanc deitirilmi ekilde gerekleti. Caferilik zerine bilinmesi gereken temel bilgiler: Caferi Sadkn dncesi ve inancnn rgtlenmesi olan Caferilik her ne kadar yozlatrlmaya, arptlmaya allsa da bir Alevi inancdr. Yine Caferi Sadk btn arptmalara, yozlatrlmaya, anlamszlatrlmaya karn byk bir Alevi nderidir. Aleviler yeniden, inatla, srarla ve kararllkla Caferi Sadk dncesini ve inancn sahipleniyorlar. Alevilik inanc var olduka Caferi Sadk ulu bir Alevi nderi olarak Aleviler tarafndan sahiplenilmeye devam edinilecektir. Caferi Sadk gnmzde de btn arptmalara, anti propagandaya karn Alevilere yol gstermeye, nderlik etmeye devam ediyor.

Tahtac ne anlama geliyor? Tahtaclar kimlerdir? Tahtaclar inan bakmnda Alevimidirler?

178

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Tahtaclar, Ege ve Akdeniz blgelerinde yaayan Alevilerdir. Anadolu Alevi mozaiinin en renkli elerinden olan Tahtaclar, genellikle orman iiyle uratklar iin bu ismi almlar. Osmanl kaytlarna 16. yzylda "Cemaat Tahtacyan" olarak gemilerdir. Baz bilgilere gre Tahtaclar 11. yzylda Anadoluya gen "Aaeri"lerin soyundan gelen bir topluluk. Tahtaclar ounlukla gebelikten yerleik dzene gemi durumdalar. Tahtaclar tarih boyunca bir ok batl aratrmacnn dikkatini ekmilerdir. Bu aratrmaclarn dikkatini en ok Alevilii uygulama biimleri ve doayla olan ilikileri ekmitir. Tahtaclar tarih boyunca hep doayla i ie yaamlardr. Doay sevmek, onunla birlik olmak, onu yaamn kayna olarak grmek... Bununla beraber Tahtaclar doal bitkilerden elde ettikleri ilalarla kendi dertlerinin dermann kendileri bulmulardr. Yine Tahtaclarn giyim kuamlar, el sanatlar, yemek kltrleri ile byk bir kltrel zenginlie sahipler. rnein desen desen hallar, yine byk kl adrlar. Bu adrlar yamur geirmez. Kn scak, yazn serinletici olurlar. Btn bu zgnlklerle beraber Alevi retisini uygulamalar, Alevi inancnn kadna verdii zgrl yaamsallatrmalar, tarih 179

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

boyunca ve gnmzde btn Alevilerde olduu gibi Tahtaclar iin de bir aalanma konusu olmulardr. Tahtac kadn gerek anlamyla yiit bir kadndr. Zorlu gebelik koullarnda iin en byk ksm Tahtac kadnnn omuzundadr. Tahtac kadn ana olarak fedakrdr, ocuklarn bakm, klasik ev (adr) ileri, hayvanlarn bakm ve hayvansal rnlerin retime dntrlmesi, btn bunlar Tahtac kadn gerekletiriyor. Bunun yan sra da koullarnda oluan yiitlik ve zgrlk. Yiitlii iki anlamda kullanabiliriz. Hem fiziksel hem ruhsal yiitlik. Bata da belirttiimiz gibi Tahtaclar Alevi toplumunun nemli bir esi durumundadr. Gnmzde her ne kadar yerleik hayata geip kendilerine Tahtac denilmesinden holanmasalar da, Tahtaclar gerek anlamyla byk bir kltrel zenginlie sahiptirler. Bu zenginlikler salt Tahtac Aleviler ve dier Alevi topluluklar iin deil, btn insanlk iin bir deerdirler.

smaililik nedir? smaililik en ok hangi corafyalarda etkin olmutur? Gnmzde smaililer varlklarn srdryorlarm?

180

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

smaililik diye de bilinen smailiye mezhebi, adn altnc imam Caferi Sadkn olu smailden almaktadr.

mam Ali, mam Hasan, mam Hseyin, mam Zeynel Abidin, mam Muhammed Bakr ve mam Caferi Sadktan sonra gelen yedinci mam konusunda anlamazlk kt. Alevilerin byk ounluu yedinci imam olarak Musa Kazm tand. Bir ksm Alevi ise yedinci imam olarak smaili tand. 181

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

smaililik daha ok Fatmiler vastasyla kuzey Afrikada geliim buldu. Dier Aleviler kadar olmasa da daha bir ok corafyada taraftar buldu. smailiyenin dier Alevi mezheplerinden farklar, talidir. z ayndr. Yine corafyann belli etkileri ve imamlk seimi konusunda anlamazlk olmasna ramen bir ok noktada birliktelik vardr. Gnmzde az sayda da olsa smaililik taraftar vardr. smaililik dier Alevi mezhepler gibi tarih boyunca basklara uram, bu basklarn neticesinde ok sayda taraftarn kaybetmitir. Btn asimilasyona ramen smaililik belki Fatmiler dnemindeki kadar etkin deil ama varln srdryor. smailiyeyi bir zenginlik olarak alglamak gerekir. Ve onlarn dorularna ada ller dahilinde, yine Ehlibeyte ballk temelinde sayg gsterilmesi gerekmektedir.

Fatmiler devleti ne zaman kuruldu, kimler kurdu, ka sene varln srdrd, Alevi inancnn esas olduu bir devlet miydi? Adn Hz. Muhammedin kz, Hz. Alinin ei, mam Hasan ile mam Hseyinin annesi olan Fatmadan alan 182

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Fatmiler Devleti Fas, Cezayir, Tunus, Msr ve Suriyede egemenlik kurdu. Fatmilerde kesin bir Ehlibeyt ball vardr. Fatmiler daha ok Aleviliin smailiye koluna baldrlar. Fatmilerin k noktas Abbasi egemenliinin olduu yllara dayanmaktadr. Bu yllarda Abbasi iktidar Alevileri eziyordu. Fatmiler, Abbasi egemenliine kar muhalefeti rgtlyordu. Ne gariptir ki; Abbasi egemenlii Alevilerin sayesinde iktidara gelmiti. Kanl Emevi iktidarn Aleviler ykmt. Abbasiler iktidara geldiklerinde Ehlibeyt taraftarlarna yani Alevilere bask uygulamayacaklarn, onlarn inanlarn zgrce yaamalarn salayacaklarn vaat ediyorlard. ktidara gelince Emevi iktidarndaki bask ve zulm aynen devam etti. Aleviler bu zulme kar rgtlenmeye baladlar. te bu rgtlenme Abbasi iktidarnn gznden kamad. Bunun zerine Alevilerden bir ksm Kuzey Afrikaya ve Yemene yneldiler. Bunlar daha sonra Fatmiler adn alarak btn Kuzey Afrikada bir Fatmiler Devleti kurdular. 340 yla yakn bir dnem iktidar olan Fatmiler, egemenlik alanna talyann Sicilya blgesini de kattlar. Fatmiler Devletinde salt inansal anlamda gelimeler olmad. Bununla beraber gnmzde dahi byk neme sahip olan El-Ezher niversitesi de dahil olmak 183

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

zere bir ok olumlu gelime yaand. El-Ezher niversitesi gnmzde Snni inancn en youn retildii merkez olarak ta bilinir. Bu da kaderin garip bir cilvesi olsa gerek. Yine Kahire kentini Fatmiler kurmulardr. Ksaca belirtmek gerekirse... Fatmiler Alevi inancn gelimesine nclk etmilerdir. El-Ezher niversitesi rneinde olduu gibi bilime nem vermilerdir. Ama ne yazk ki; Fatmiler Devletinin yenilgiye uramasndan sonra bu kazanmlar ya yok olmular ya da dier inanlara hizmet edecek hale getirilmilerdir. Gnmzde Kuzey Afrika topraklarnda Fatmilerin izleri olmakla beraber bu izler ok zayf grnmekteler.

Nusayrilik nedir? Ne zaman kurulmutur? Kimin tarafndan kurulmutur? Adn kurucusu Muhammed Bin Nusayriden alan Nusayrilik daha ok Ortadou ve Anadoluda gelimi, taraftar bulmutur. Nusayriler tarih boyunca en ok ezilen Alevi frkalar arasnda ilk sralarda yer alrlar. Nusayrilere insan 184

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

onurunu zedeleyen yaktrmalar, aalanmalar, iftiralar yaplmtr. Gnmzde dahi bu tr sapkn dnceli kimseler Nusayrileri aalamaya, karalamaya, kk drmeye devam ediyorlar. Nusayriliin kurucusu olarak tanmlanan Muhammed Bin Nusayr, on birinci (11.) imam Hasan Askeri zamannda yaamtr. 11. imam Hasan Askerinin en sadk, bilgin rencilerindendi. Nusayrilii dier Ehlibeyt mezheplerinden/rgtlenmelerinden ayr tutamayz. Nusayrilikte kesin bir Ehlibeyt ball vardr. Nusayriliin inan temelleri bu ballk temelinde ekillenmitir. Tarih boyunca baz akmlar ve kimseler Nusayrilii Ehlibeyt dna atmaya altlar. Ama bunda baarl olamadlar. Nusayriliin inan esaslar, baz ahsiyetsizlerin iftiralarna karn Ehlibeyt ve On ki mamlar sevgisi ve ball temelinde olumutur. Anlalmas ve bilinmesi gereken; Nusayrilik bir Alevi inancdr. Farkllklar, zgnlkleri olmasna karn bir Alevi inancdr. Bu farkllk ve zgnlkler birer zenginlik ve kazanmdr. Nusayrilik btn arptmalara, karalamalara, saptrlmalara ramen gnmzde de varln srdren Ehlibeyt ve On ki mamlara bal bir Alevi inancdr. 185

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Safevi ne anlama geliyor? Safeviler ad altnda kurulan devlet ne zaman ve kimin tarafndan kurulmutur? Safevi, byk Alevi nderi ah smailin 1501de kurduu devletin addr. Safevi ad ah smailin atas olan eyh Safiyeddinden gelir. eyh Safiyeddin Safeviye tarikatn kurmutur. Bu Alevi rgtlenmesi zellikle Bat randa ve Azerbaycanda gelimiti.

Safevi devletinin kurulmasna, gelimesine nderlik eden ah smaildir. Dolaysyla ah smailin yaants, nderlik gc, yetenekleri bilinmeden Safevi devletinin nasl kurulduu ve o gnn koullar bilinmez. 186

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

ah smailin babas eyh Haydarn ehit edilmesinden sonra Safeviye tarikatnn nde gelenleri tarafndan yllarca srecek bir eitime tbi tutuldu. Bu gizlilik iinde sren bir eitimdi. ah smail 15 yanda ortaya karak babasnn ve atalarnn intikamn almak iin almalara balad. Bu almalar var olan Safeviye almalaryla birleince ah smail 1501de Tebrizi Akkoyunlular devletinden ald. Bylelikle tarihte Alevilik adna olumlu bir srecin balangc ilan edildi. Bu ilan edilen; yllardr ezilen Alevi inancnn resmi anlamda ilk defa bir devlet inanc olmasyd. ah smail 1501-1510 yllar arasnda Safevi devletinin snrlarn genileterek Musul ve Badat gibi merkezi yerleri de Safevi Devleti snrlar iine ald. ah smailin Hakka yrmesinden (1524) sonra yerine olu 1.Tahmasp geti. Tahmasp, Safevi Devlet rgtlenmesini glendirmeye alrken babas gibi Osmanl Devletinin saldrlarna maruz kalyordu. Bu dnemlerde bir ok defa savalar kt. Baz nemli merkezler sk sk el deitiriyordu. Safevi Devleti tarihinin nemli bir nderi de 1.Abbastr. 1.Abbas (doumu 1588, Hakka yrmesi 1629) orduyu yeniden dzenledi. Kltre, bilime, sanata, mimariye byk nem verdi. Bu dnemde bakent sfahan bu gelimelerin merkezi oldu. Yine bu 187

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

dnemde Safevi snrlar Afganistan ilerine kadar geniledi. Safevi Devletinin ynetimi bu genilemeden sonra zayflad. Ynetimi eline alan Nadir 1736da ahln ilan ederek bir dnemin kapandn iln etti. Ksaca belirtmek gerekirse; Safevi Devleti Alevi tarihi asndan nemli bir dnemi temsil eder. Safevi Devleti kesinlikle rka dayal bir devlet modeli deildi. Bu anlamda Safevilerin etnik kimliini kullanmak isteyenler olaylar arptmlardr. Safevi devleti Alevi inancnn resmi olarak tannd , gelimesinin desteklendii, hatta rgtlendirildii bir devlettir, nemi de buradadr.

Alevi inanl kiilerle Snni veya baka inantan kiilerin evlilikleri hakknda grleriniz nelerdir? Gerek toplum hayatnda, gerek bireysel manada aile kurumunun nemi ok byktr. Salam bireyler dolaysyla da gl ve gelimi toplumlar ancak doru aile ortamnda yetiirler. Salksz aile ortamnda yetien nesiller her olumsuzlua ak bireyler olurlar. Ksacas gl, hayat anlamna uygun yaama arzusu tayan salkl insanlarn dayand ana nokta ailedir. 188

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Aile, insan ekillendiren en nemli kurumdur. Bunun altnn defalarca izilmesi gerekiyor. Alevilik ile Snnilik ortak noktalar olmakla beraber birbirinden farkl iki inantr. Her eyden nce bu tespitin doru yaplmas gerekiyor. Alevilik ile Snnilii ortak noktalardan yola karak ayn olarak, btn olarak grmek yanltr. Yine farkl noktalardan yola karak bir araya gelinmesi imkansz olarak grmekte yanltr. Dorusu; ortak noktalar olan (ki ayn ve daha baka ortak noktalar baka inanlar ile de mevcut. Ancak mevzu bahis olan daha ok Snni inanl kiiler olduundan, daha ok buna vurgu yapyoruz) birbirinden farkl inanlardr. Alevilik ile Snnilik ortak noktalar olan bir birinden farkl inanlardr dedik. Elbette bu inanlara sahip insanlarnda yaama baklar farkl olacaktr. Her ne kadar ayn dil konuulsa da, ayn mahallede oturulsa da farkl olunacaktr. Keke farkllklar zenginlik kabul edilse ve daha ok ortak noktalar olusa. Ne yazk ki egemen Snni anlay Alevileri Alevilikleriyle kabul etmek yerine ve ortak deerler ortaya karmak, ortak noktalarda bulumak yerine Alevileri Snniletirmeye alt, srarla da Alevileri Snniletirmeye almaya devam ediyor. Snni anlay, yer yer yobazla da varacak 189

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

ekilde Alevileri kmsemeye, hor grmeye, aalamaya bazende ( en son Mara, Sivas rneinde olduu gibi) katletmeye devam ediyor. Bu artlar altnda bir kardelikten, ortak deerlerden bahsedilebilinir mi? Alevilere srarla Snnilik yegane doru inanm gibi dayatlyor. Alevilerin ibadetleri kabul grmek bir yana, sayg duyulmas bir yana aalanyor, hor grlyor, kmseniyor. Bu anlaya gre Alevilerin inanlar da, ibadetleri de ve btn inanla ilgili ne kadar kutsal kabul edilen dorular, deerleri varsa yanl. Onlara gre doru bir inan vardr, elbette bu da Snniliktir. Eer Snni inan ve kurallarna inanmyor ve ibadet etmiyorsan o vakit sen itikat sahibi deilsin. Bylesi bir anlayla yetien kiilerle yaplan evlilikler elbette sorunlu olacaktr. Bir Alevinin Snni birisi ile evlilii, Alevinin Alevi ile, Snnin Snni ile evliliine gre daha sorunludur. nk zaten mevcut hayat artlar evlilikleri her ynyle ypratyor, zorluyor. Ekonomik sorunlar ve daha baka sorunlar zaten yeterince evlilikleri zlmeye gtryor. Btn bu sorunlara ilaveten birde inan farkllklar eklenince ypranan evlilikler daha abuk kopuyor. (stisnalar elbette her yerde olduu gibi burada da kaideyi bozmuyor). 190

Sorularla Alevilik Peki ne yaplmas gerekiyor?

Remzi Kaptan

Alevi inantan birisi ile Snni inantan birisi evlenmesinler mi? Elbette evlensinler. Ancak evlenmeden nce baz konularda kesin olarak mutabk olmalar gerekiyor. Anlamalar gereken konularn en banda; kesinlikle bir birilerinin inanlarna saygl olacaklar. Asla, biri dierine inancna tabi olmasn dayatmayacak. Asla, biri dierinin ibadetine karmayacak. Bu ve benzer temel konularda mutlaka bir anlama, ortak nokta olmas gerekiyor. nk ilk heyecanlar yava yava getikten sonra sorunlar ortaya kyor. zellikle de ailelerin olaya mdahil olmalaryla beraber evlilikler yklmaya doru gidiyor. Bylesi istenmeyen bir sonun olmamas iin evlenilmeden nce bir deil, bin defa dnlmesi, ailelerinde onaynn alnmas ve inanlara sayg noktasnda kesin kes mutabk kalnmas gerekiyor. Bu tr evliliklerde dier bir nemli noktada ocuklarn hangi inan ile yetitirileceidir. Bunun iinde nceden baz ortak noktalarda buluup anlamak gerekiyor. 191

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Yukardaki aklamalar daha ok fikirsel, olayn teorik boyutudur. Konunun birde yaanm, praktize edilmi boyutu vardr. te bu noktada rahatlkla diyebiliriz ki bu tr evliliklerde genelde Alevi inanl kiinin aleyhinde bir durum ortaya kyor. Bu tr evliliklerde zlenen aileler ortaya kmyor. nk Alevi birisiyle evlenen Snni kii egemen olmann, ounluk olmann, devletin resmi inancna mensup olmann btn avantajlarn kullanarak Aleviliin inkar edilmesini ve Snniliin kabul edilmesini istiyor, dayatyor. zellikle Alevi inanl bayanlar bu tr evliliklerde kt sonularla kar karya kalyorlar. Alevi inanl bayanlar evlendikten ksa bir sre sonra Snnilii kabule zorlanyorlar ve ksa bir zamanda Snniliin btn kaide ve kurallarna uymak ve trbana, arafa brnmek zorunda kalyorlar. Onlarn ahsnda Alevilik inanc, deerleri, aileleri srekli olarak aalanyor. zlediimiz, mcadelesini verdiimiz bu tr dayatmalarn, aalanmalarn olmad bir dnyadr. Alevi inan gerekliimizin kabul ve sayg grd, inancmza ynelik insanlk d saldrlarn, ithamlarn, iftiralarn son bulduu; farklln zenginlik olarak grld bir yaamn ve dnyann zlemindeyiz. Ancak ne yazk ki byle deil. Olmad iinde bizler 192

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

gereki olmak zorundayz. Kendimizi kandrmann ne bakasna ne de bize bir yarar var. Egemen Snni anlay bizleri yaamn btn alanlarnda kuatma altna alm, ha bire eritmeye alyor. Alevi inan gerekliimizi kabul edip sayg gstermek yerine, Alevileri nasl Snniletirebilirim almas iinde. Bylesi aba ve almalarn hayatn her alannda srdrld bir zamanda bizlerin her konuda olduu gibi evlilik konusunda da ok dikkatli olmamz gerekiyor. Btn bunlarda yola karak; Aleviliimize sayg gsterene evet, yobaz olana hayr.

mam Zeynel Abidinin hayat hakknda biraz bilgi verebilir misiniz? Drdnc imam olan Zeynel Abidin, 659 ylnda Medinede domutur. ehadet tarihi hakknda eitli rivayetler vardr. Kesin olan mam Zeynel Abidinin zehirletilerek ehit edildiidir.

mam Zeynel Abidin, Kerbel ehidi olan babas mam Hseyinin yolunda gitti yaam boyunca. 193

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Kerbel katliam srasnda ar hasta olan Zeynel Abidin, mam Hseyinin kendisine ait kutsal emanetleri vermesiyle daha da nem kazanmt. Yezid ordusunun komutan imr her ne kadar Zeynel Abidini ldrmek istemi ise de bata halas Hz. Zeynepin abas olmak zere kurtulmutur. mam Zeynel Abidin, her daim iin fikirleri ve hareketleri ile rnek bir kii oldu. Dmanlarnn bile takdirini kazanacak kadar yardmsever, alakgnll, bilgili, cesur bir ahsiyettir Zeynel Abidin. mam Zeynel Abidin, her daim fakirlere, ihtiyac olanlara yardm ediyordu. Fakat bu yardm alanlar mahcup olmasn, kendisini yanl anlamasnlar diye geceleri yzne nikap srerek, kim olduunu sylemeden yapard. Fakirler bu cmert insann kim olduunu hep merak etmiler ama bir trl renememilerdi. Ta ki Zeynel Abidin ehit edilene kadar. nk Zeynel Abidinin ehadetinden sonra kimse kaplarn almad ve bylece onlar da kendilerine yardm edenin Zeynel Abidin olduunu renmi oldular. Dolaysyla o kutsal mam, Hak iin yapyordu yaptklarn, gsteri iin deil. Bu haliyle de hl insanla rnek olmay srdryor Zeynel Abidin.

194

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

mam Zeynel Abidin, her daim kinden, kibirden, kirlilikten kanmtr. Kendilerine sven birisine; "eer ben dediin gibiysem, Allahn beni yarglamasn dilerim. Ama dediin gibi deilsem, dilerim Allah seni balasn" demiti. mam Zeynel Abidinin olu beinci imam Muhammed Bakr, babas iin unlar sylemitir: "Babam Zeynel Abidin, be kimse ile arkadalk kurmamay, konumamay bana tavsiye etti. Onlar da u kimselerdir: Fask (mnafk) ile arkadalk kurma ki, kendisine en ok muhta olduun zaman sana yardm etmeyip yalz brakr. Cimri ile arkadalk olma ki, kendisine en ok muhta olduun zaman, sana yardm etmeyip yalnz brakr. Yalanc ile dost olma ki, yakn uzak ve uza yakn gsterip seni yanltr.

195

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Ahmakla arkada olma ki, sana yardm edeyim derken, zarar verir de farknda bile olmaz. Onun iin, aklsz dostun olacak yerde, akll dmann olsun derler. Akrabas ile ilgisini kesen kimse ile arkada olma ki, bu gibi kiiler Kuran- Kerimin yerinde lnete layk grlmlerdir. Dn ki, akrabasna iyilik etmeyen kii (ondan utanan, kendi gerekliinden utanan), sana nasl iyilik edebilir?" mam Zeynel Abidinin u hikmet dolu szleri, insanlk yaad mddete ve dnya dndke haklln ve yol gstericiliini srdrmeye devam edecek. "Yol gsterici olmayan insanlar, ahmak ve faydaszdr." "Zararl yemeklerden saknan insann, sonu ate olan gnahlardan saknmamasna hayret ederim." "Durmadan glp duran insanin , gafilliine veya aklnn az olduuna hkmedebilirsiniz." "nsanlara dmanlk etmekten uzak dur." "nsanlarn meclisi, insan dzeltmeye doru gtrr." "Mminin mmin kardeinin yzne sevgi ve muhabbet ile bakmas, ibadettir." Bilinmesi gereken, drdnc imam Zeynel Abidinin dier imamlar gibi hakk ve hakkaniyeti temsil ettiidir. 196

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Doruluu temsil ettii iin zalimlerce, dnya malna yenilen, kinli, kibirli kimselerin hedefi olmu, ehit edilmitir. Drdnc mam Zeynel Abidin, yol gstericiliini ve rnek kiilii ile gnmze de k tutmaya devam ediyor.

mam Muhammed Bakrn hayat hakknda biraz bilgi verebilir misiniz? Beinci imam olan mam Muhammed Bakr, 676 ylnda dodu. 733 ylnda ise ehit edildi. Beinci imam Muhammed Bakr, drdnc imam Zeynel Abidinin oludur. mam Muhammed Bakr, yaam boyunca atalarnn soylu yolunu onurlu bir ekilde devam ettirdi. Ecdadna kar ilenen zulmler kendi dneminde de devam etti. Nihayetinde o saygdeer imam, btn zorluklara gs gererek doru bildii yoldan dnmedi ve bu yol uruna ehit edildi. 197

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Beinci imam Muhammed Bakr, Emevi devletinin zulmlerinin dorua ulat bir zamanda yaad. mrnn bir ksmn bu zalimlerin zindanlarnda geirdi. mam Muhammed Bakr dier imamlar gibi, yzlerce kiiyi eitmi, onlara doru yolu gstermi, ilim, irfan retmitir. Bunlar arasnda Ehli snnetin nder kabul ettii ahsiyetlerde vardr. Bunlarn en bilineni Azam Ebu Hanifedir. Beinci imam Muhammed Bakr, bilgelikte ann en stnyd. Zaten Bakr ad da bilimde, bilgide en derinleen, younlaan bilgiyi kavrayan manasndadr. te bu insanla yol gsteren bilgilerden bir kk rnek: "Rzkn gerileyince bil ki kusurundadr." "Bir kimsenin kalbine kibirlik girerse, illa aklnda az veya ok eksiklik var demektir." Olu altnc imam Caferi Sadka yle nasihat etmitir: "Hi bir hayr, doruyu kmseme." "Hi bir gnah kmseme." "Allah evliyasn da insanlar iinde gizlemitir. Hi bir insan kmseme, hor grme. Belki o kmsediin kul, hakkn velisi olabilir." 198

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

"Dnyay gznde kk gren, benim gzmde byk grnr." "Allaha en sevimli gelen ey, dua edilerek kendisinden bir eyin istenilmesidir." "ster rahatta, ister skntda olsun her daim Allah zikretmeli." "lmi ilim sahibinden reniniz. Alimler size ilim rettii gibi, siz de dier insanlara retiniz." "Kendisinde mevcut olan bir kusuru bakasnda arayan ve kendi ilemekte olduu ayb bakasna yapmasn syleyen kimse ne kadar hataldr." "Dnya uykuda grdn ryaya benzer. uyandn vakit hi bir ey kalmamtr."

mam Caferi Sadkn hayat hakknda biraz bilgi verebilir misiniz? Altnc mam Olan Caferi Sadk, 699da Medinede dnyaya geldi. Babas beinci mam Muhammed Bakrdr.

199

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

mam Caferi Sadk, tarihin en nemli dnemlerinden biri olan Emevi saltanatnn k ve Abbasi saltanatnn balamas dneminde yaad. Caferi Sadk, saltanat sahiplerinin kendisine sunduu btn teklifleri reddetti. Caferi Sadk bu dnemde ilmi toplantlar dzenledi, dersler verdi. Bu derslere ve toplantlara binlerce insan katld. Caferi Sadk btn kutsal imamlarda olduu gibi derin bir bilgiye sahipti. Caferi Sadk bu bilgilerinin rencileri vastasyla btn insanla ulamas iin alt. Altnc imam olan Caferi Sadk salt dini bilgiler deil, insanln sorunlarna zm iin dier alanlarda dersler verdi. Caferi Sadkn bu dersleri sonucu onlarca ilim sahibi insan yetiti. Hatta baz Snni alimler bile onun rencisi olmakla vnrlerdi.

200

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Altnc imam Caferi Sadk, retmenliinin yan sra ahlkl kiilii ile kendisiyle tanan insanlar etkiliyordu. Onunla tanan, onun derslerine, sohbetlerine katlan bir ok insan onun etkisinde kalm, bilgisinden, davranlarndan etkilenmitir. Tabi ki bu insanl gzellie davet eden sevgili imam saltanat sahiplerinin houna gitmiyordu. Saltanat sahipleri onu sk sk taciz edip, basklar uyguluyorlard. Sonunda onu zehirletip ehit ettiler (766). Caferi Sadk ahadetinden sonra da Alevilere nderliini srdrd. Ehlibeyt sevdallar onun "Buyruk"larna uymaya devam ediyor. Bazlar cahillikten ya da art niyetten mam Caferi Sadk yanl tantyor, yanl alglyor, yanl deerlendiriyorlar. Olayn z; Caferi Sadksz bir Alevilik dnlemez.

mam Musa Kazmn hayat hakknda biraz bilgi verebilir misiniz? Yedinci imam olan Musa Kazm, 745 ylnda domutur ve 799 ylnda ehit edilmitir. Altnc imam Caferi Sadkn olu olan yedinci imam Musai Kazm, yaam boyunca ok ar zulmler grd. Musai 201

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Kazm, Ehlibeytin nurlu yolunu btn zulmlere, sapmalara karn laykyla temsil etti. Yedinci imam Musa Kazm, atalar gibi geceleri tek tek fakirlerin, yardma muhtalarn evlerini ziyaret eder, onlara gereken yardm yapard. Tpk atalar gibi bunlar kendini tantmadan, kibirlenmeden yapard. Emevi saltanat yklp yerine Abbasiler geince, Ehlibeyt ve taraftarlar rahat edeceklerini sandlar. Ksa bir sre gemeden Abbasiler de Emevileri aratmayacak zalimliklere bavurdular. Abbasi yneticilerinin korkusu halkn Ehlibeyt evlatlarn 202

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

ynetimde grmek istemesiydi. Kald ki; Abbasiler Ehlibeyt taraftarlar sayesinde iktidar olmulard. ktidarlarn bata Ebu Mslim Horasani olmak zere, Ehlibeyt nderlerine borluydular. nk Emevi saltanatn ykan en nemli darbeyi vuran byk Alevi nderlerinden olan Ebu Mslim Horasanidir. Ama ne acdr ki; Abbasiler bata Ebu Mslim olmak zere bir ok kiiyi katlettiler. Ehlibeyt taraftarlar Emevi saltanat yklnca byk bir sevin duymulard. Artk inanlarn zgrce yaayacaklarna inanyorlard. nk Abbasiler Ehlibeyt taraftarlarnn sayesinde iktidara gelmilerdi. Ehlibeyt taraftarlarnn gc iktidar tek bana almaya kfi gelmiyordu. Onlarda byle bir ara yol bulmulard. Kald ki; Abbasiler ok byk szler vermilerdi. Ama iktidarn salamlatrnca iin rengi deiti. te yedinci imam Musa Kazm byle bir dnemde yayordu. O saygdeer imam, iktidarn karanlna karn halk aydnlatmaya alyordu. Abbasi halifesi Harun Reid dneminde saraydaki ahlkszlk ve umarszlk dorua kmt. Harun Reid ve bir avu yanda lks ve sefa iinde yaarken, halk alktan krlyordu. Dnce ve ruhen de yoksullaan halk yedinci imam Musa Kazm etrafnda toplanyordu. Kendi iktidarnn tehlikede olduunu bilen Harun 203

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Reid, Musa Kazm zindana att. Neticede sevgili imam 799 ylnda zehirleterek ehit etti. Musa Kazmdan szler: . Dedem Hz. Ali buyurdular: "Meclisin banda ancak sfata sahip olan kimse oturabilir: Bir ey sorduklarnda cevap veren, halkn sz bulup konuamad zaman konuan, mecliste oturanlarn maslahatna uygun olan gr ortaya koyan. Bu sfattan birine sahip olmakszn meclisin banda oturan kimse ahmaktr." Dedem mam Zeynel Abidin buyurdular : "Salih kimselerle oturmak insan dorulua gtrr, alimlerin adabna uymak akl oaltr, adil yneticilere itaat etmek izzetin kemalidir; (ticaretle) maln artrmak ise yiitliin kemalidir. stiare edene doru yolu gstermek nimetin hakkn eda etmektir. Dedem Hz. Ali ashabna buyurdular Gizlide ve akta Allahtan korkmay, sevin ve gazap halinde adaletli olmay, fakirlik ve zenginlikte ticaret yaparak mal kazanmay size tavsiye ediyorum. likisini kesenle iliki kurun. Zulmedeni affedin. Mahrum kalana bata bulunun. Baknz ibret, susmanz fikir, sznz zikir ve tabiatnz da cmertlik olmaldr. 204

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Dedem mam Zeynel Abidin buyurdular : Yeryznn, dousunda ve batsnda, denizinde ve karasnda, ovasnda ve danda bulunan gne nn ulat eylerin hepsinin, Evliyalarn yanndaki deeri, leden sonra oluan ve abuk kaybolup giden glgeye benzer ." Akll kimse, isteine uygun olsa bile yalan sylemez Zamandan ve ehlinden t al. nk zaman hem ksadr, hem de uzun. Dnyann gelecei gemiine benzer; yleyse ondan ibret al. Btn insanlar yldzlar grr; ama yldzlarn rotas ve dn yerlerini bilenden bakas onlara bakp kendi yolunu bulamaz. Bylece sizler de hikmet reniyorsunuz, ama onunla amel edenlerden bakas hidayete eriemez. Hz. sa (Mesih) buyurdular: " mann tadna varmanz ve meyvesinden yararlanmanz iin onu halis ve kmil hale getirin. u sylediim bir gerektir ki, eer karanlk bir gecede katran ya ile yanan bir ra bulsanz onun kt kokusu, ndan yararlanmanz engellemez. Bylece hikmeti de kimde bulursanz onu aln, o adamn ona rabetsiz olmas size engel olmamaldr. 205

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

nsanlar hikmet hususunda iki ksmdr: Biri onu diliyle iyice aklar ve ameliyle de tasdik eder; dieri ise diliyle onu iyice ortaya koyarken kt ameliyle onu zayi eder.

Hay imandan kaynaklanr; iman da cennettendir. irkin sz ise hakszlktan kaynaklanr, hakszlk ise cehennemdendir. Bedenin aydnlanmas gze baldr. Gz aydn olursa bedenin hepsi aydn olur. Ruhun aydnlanmas da akla baldr; kul akll olursa Rabbini tanr ve Rabbini tandnda da dinini renir; Rabbini tanmazsa dini de kalmaz. Bedenin ancak ruh ile ayakta kalmas gibi din de ancak halis niyetle kalc olur. Halis niyet de ancak akl yla sebat bulur. Ziraat yumuak yerde yaplr; kayann zerinde deil. Hikmet de mtevazi kalpte yerleir ve hayatn srdrr; kibir kalpte deil. Allah, tevazuyu akln, kibiri de cehaletin nian klmtr. Allah, tevazu etmeyeni alaltr, tevazu edeni ise yceltir. Yaant ancak iki kii iin hayrldr: "Dinleyip anlayana ve konuan alime."

206

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Dostlarna kar kibirlenmekten ve onlara ilmin ile vnmekten sakn. Zira byle yaparsan Allah sana gazap eder. Allahn gazabndan sonra da artk ne dnyann sana faydas olur ve ne de ahiretinin. Dnya hayatnda, oturduu ev kendisine ait olmayan ve her an iin g etmeyi bekleyen kimse gibi ol. Akll adam, sevilmeyecek bir i yaptnda Allahtan utanmal ve Allah ona baz nimetler tahsis ettiinde de bakalarn onda ortak klmaldr. Allah kime eyi ikram ederse, ona ltfetmitir: "Heva ve hevesinin hakkndan gelecek akl, cehaletini yenecek ilim, fakirlik korkusuna yetecek zenginlik. ok gam, ihtiyarlk getirir. Acelecilik, cehaletin ta kendisidir. Emaneti eda etmek ve doruluk, rzk getirir. Hyanet ve yalan, fakirlik ve nifak dorur.

mam Ali Rzann hayat hakknda biraz bilgi verebilir misiniz? Sekizinci imam Ali Rza 770 ylnda domutur. 818 ylnda dier imamlarn yolunda olduu iin, toplumun yanla kfre sapmasn engelledii iin, hakszlklara kar olduu iin ehit edilmitir. Sekizinci imam Ali 207

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Rza ecdadlarnn aydnlk yolunu insanla sunmak iin alt yaam boyunca. mam Ali Rza dier imamlarn brakt yerden greve devam etti. Sekizinci imam Ali Rza Abbasi dneminde yaad. Abbasi halifesi Harun Reid kendisinden sonra devlet ynetimini iki olu arasnda paylatrd. Bu oullardan Memun Ehlibeyt yanlsyd. mam Ali Rzay hilafete veliaht atad. Bu durum Abbasi ileri gelenleri tarafndan isyana sebep oldu. Memun mam Ali Rzay yanna alarak isyan bastrmak iin yola koyuldu. Bu yolculuk srasnda mam Ali Rza yedii yiyeceklere zehir konulmas sebebiyle ehit dt. Memunun buradaki rol daha gnmzde bile tam olarak anlalamamtr. Ama anlalan bir ey var. O da; kutsal imamlarn zalimlerin, sapmlarn, kfr sahiplerinin karsnda olduklardr. 208

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Sevgili imamlar karanla kar , zalimlie kar adaleti, yanla kar dogruyu, saplantlara kar hakikati temsil ediyorlard. Bu durum zalimlerin, saltanat sahiplerinin, hakszlarn tahamml etmeyecekleri bir durumdu. Aradan ne kadar zaman gemi olursa olsun On ki mamlarn insanla yol gstericilii devam ediyor. Zatan On ki mamlarn zaman ve mekn sorunu yok. Onlar her daim, her yerde hazr ve nazrdrlar. Gerei grp anlamak iin bakmak yeter. Kalplerinde, ruhlarnda kini, kibri, bencillii atamayanlar, kendilerini fani dnyann geici zevkleri ile kandranlar, tarihi kendi yaamlar ile balatp, kendi yaam sreleri ile hesaplayanlar iinse bakmak yetmez. Her halkrda On ki mamlar, insanlar doruya davet etmeyi gnmzde de srdryorlar. "Herkesin dostu akldr. Cehalet de dmandr." 1. Mmin, kendisinde haslet olmadka mmin olmaz: Rabbinden bir hikmet, Peygamberinden bir hikmet ve imamndan bir hikmet. Rabbinden olan hikmet, srr gizlemektir. Peygamberinden olan hikmet, halkla iyi geinmektir. mamndan olan hikmet de sknt ve zorluklarda sabrl olmaktr.

209

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

2. Nimet sahibi olan kimse, ailesine huzurlu bir geim salamaldr. 3. Peygamberlerin sfatlarndan biri de temizliktir. 4. Susmak, hikmet kaplarndan bir kapdr. Bo yere konumamak, muhabbet kazandrd gibi her hayrn da klavuzudur. 5. Bo iler, bo szleri gerektirir. 6. Byk karde baba yerindedir. 7. Adil insan, sahip olduklarndan gaflete dmeyen kimsedir. 8. Szn ettiin kimse hazrsa knyesini, hazr deilse ismini zikret. 9. Herkesin dostu onun akldr; dman ise cehaletidir. 10. nsanlara muhabbet beslemek akln yarsdr. 11. Allah dedikoduyu, mal zayi etmeyi ve her ey iin insanlara az amay sevmez.

210

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

mam Muhammed Takinin hayat hakknda biraz bilgi verebilir misiniz? Dokuzuncu imam olan mam Muhammed Taki, 811 ylnda domutur. 835 ylnda ise ehit edilmitir. mam Muhammed Taki, gen yana ramen byk bilgi sahibiydi. Onun bilgisini kskananlarn banda devrin kads Yahya geliyordu. Kad Yahya, dokuzuncu imam Muhammed Takiyi toplum iinde kk drmek, ona gsterilen sevgiyi, ilgiyi krmak iin toplantlar tertiplerdi. Bu toplantlarda Muhammed Taki, bilgisiyle adeta orada bulunanlar bylerdi. Dokuzuncu imam Muhammed Taki, kendi ecdadlarnn yolundan gitti. Ve bu yol uruna ehit edildi. 211

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Bir gn bir ahs seyyid olduunu yani Hz. Ali soyundan olduunu sylemiti. Kendi aralarnda bundan nasl emin olacaklar tartmas yapld. Ve sonunda mam Muhammed Takiye sorulmasna karar verildi. mam Muhammed Taki de, bunu bilmenin ancak bir yolu olduunu bu yolun da, seyyid olduu iddiasnda bulunan kiinin aslanlara grnmesi olduudur. Eer aslanlar o kiiye dokunmazsa, o kii seyyiddir. Bunu duyan ahs hemen seyyid olmadn itiraf etti. Kuku sahipleri ise bu defa Muhammed Takiyi denemeye karar verdiler. Aslanlarn kafesine konulan dokuzuncu imam Muhammed Takiye aslanlarn saldrmas bir yana aksine onlar gelip imamn nnde kedi durumuna geldiler. Dokuzuncu imam Muhammed Taki, dier imamlar gibi insanla hizmetini srdrmeye devam ediyor. lim bir hazine, susmak ve sormak ise onun anahtardr. Halk, bandaki insanlarn dzelmesi ile dzelir. Sven svlr, kzan belaya atar. Frsatlar bir ganimettir. lim bir hazine, susmak ve sormak ise onun anahtardr. - Halk, bandaki insanlarn dzelmesi ile dzelir. 212

Sorularla Alevilik - Sven, svlr, kzan belaya atar. - Frsatlar bir ganimettir.

Remzi Kaptan

mam Ali Nakinin hayat hakknda biraz bilgi verebilir misiniz? Onuncu imam Ali Naki, 829 ylnda domutur. 868 ylnda ehit edilmitir. mam Ali Nakide dier imamlar gibi yaam boyunca bu yolun gereklerini yerine getirmek iin alt. Ehlibeyt belki dnyevi anlamda slamiyete yneticilik yapmad. Ama slamiyetin inan ynn belirleyen ve slamiyetin aydnlk yolunun insanlar tarafndan bu kadar kabullenilmesinde Ehlibeyt nderdir. Zaten Oniki mamlarn ve 213

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

dier Ehlibeyt nderlerinin ehit edilmeleri, bask ve zulm grmeleri de bu manadadr. nk Emevi ve Abbasi halifeleri, ynetimde olduklar tarih boyunca hep zevk u sefa iin abaladlar. stisnalar kaideyi bozmuyor. Dnya malna tamah gsteren, kendini dnyevi zevklerin yerine getirilmesi iin yaatan bu kanl saltanat sahipleri, her daim karlarnda Ehlibeytin ulu ahsiyetlerini buluyorlard. Bu yneticilerin ounluu iktidar mcadelesi iin ok kt hllerde ldrldler. te bu saltanat sahiplerinden olan Abbasi halifesi Mttevekil, onuncu imam Ali Nakiyi kk drmek iin sarayna ard. Aslnda arma deil, emirdi. mam Ali Naki saraya gitti. Bu srada zevk alemlerine dalm olan Mttevekil, mam Ali Nakiye iecek ikram etti. mam Ali Naki bunu kabul etmedi. O gne dein kimse halifeyi reddetmemiti. Halife bu defa iir oku dedi. mam Ali Naki iirde yetersiz olduunu syledi. Halife Mttevekil bararak okumasn emretti. Onuncu imam Ali Naki, tarihe geen u msralar okudu: nsanlar korunmak iin da tepelerine trmandlar Yiit kiilerdi ama o tepeler salamad onlara yenildiler Yceldiler sonra drldler ukurlara yerletiler 214

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Ne de kt yerlerdi onlarn yerletikleri yerler Gmlp gittiler sonra da bir feryat eden bard artlarndan Nerede bilezikler, nerede taht-ta, nerede ssler-psler? Hani vaktiyle nazlarla, nimetlerle perdelenirdi o yzler Mezar, bu soruya ak seik cevap veriyor ve diyor ki; imdi o yzlerde kurtlar oynamada Kurtlara yem olmu o yzler Nice zaman yediler, itiler, geindiler imdi ise dnya onlar yer ier Nice zaman evlerde barndlar, oturup mutlandlar imdi ise evlerden de ayrldlar, ehilden ayalden de geip gittiler Bunca zaman hazineler ydlar, mallar biriktirdiler Derken mallarn mlklerini dmanlarna dattlar, bittiler. Evleri bombo, iindekilerse mezarlarnda yatyorlar Gtler gtler. Bu iirin manas aktr. Nitekim o toplantda bulunanlar alamaya baladlar. Ehlibeytin nuru bir 215

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

kez daha onuncu imam Ali Naki ahsnda btn ktlklere galip geliyordu.

mam Hasan Askerinin hayat hakknda biraz bilgi verebilir misiniz? On birinci imam Hasan Askeri 846 ylnda domutur. 874 ylnda ise ehit edilmitir. mam Hasan Askeri, yaam boyunca dier imamlarn yolunda gitti. Ve bu yolda ehit edildi. O da dier imamlar ve Ehlibeyt nderleri gibi ikence, zulm ve bask grd. Daha nce on ikinci imam Mehdinin doaca hadisler ile sylenmiti. Bu sebepten dolay Abbasi ynetimi mam Hasan Askeriyi srekli bask altnda tuttu. O sevgili imam, yllarca zindanlarda tuttu. Btn bunlar kfi gelmeyince de onu zehirleterek ehit ettiler. On birinci imam Hasan Askeri yle sesleniyor insanla: Dikkat eyle imdi. Belki eytan br iman kardelerinden senin yce, daha stn olduuna dair kalbine bir phe salabilir. Kendini daha stn saydn kii, eer senden daha yal ise onun daha uzun mrl olmas nedeniyle, geen zaman boluunda senden fazla hayrl iler yapm olacan dn. Yok eer senden kkse, bende ondan daha ok su 216

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

ilemiimdir, ondan fazla isyan etmiimdir. O halde, o benden ok daha iyi. O kii seninle yatsa, ben ilediim sular biliyorum ama onun sulu olmadna phem var. Nasl olurda pheyi dorudan daha stn tutarm diye dn. Bu szler yzlerce ciltte anlatlacak eyleri be satr ile insann beynine silinmeyecek ekilde iliyor. Bunu Ehlibeyt dnda daha kim baarr? On birinci imam Hasan Askeri yle devam ediyor tlerine: Sana t verir gibi grnse de, cahilin sohbetinden uzak dur. Sana dmanca davransa bile, akll adama ters dmemeye al. nk cahil, sana iyilik edeyim derken ktlk yapar. Akll dmana gelince, onun insanlk duygusu, bazen dmanln nn alabilir. nsanlara dmanlk etmekten uzak dur. nk, ne yumuak huylu insanlarn hilesinden, ne de alak kiilerin ihanetinden hi bir zaman emin olamazsn..

217

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

mam Muhammed Mehdinin hayat hakknda biraz bilgi verebilir misiniz? On ikinci imam Muhammed Mehdi 869 ylnda dodu. On ikinci imam Muhammed Mehdinin doaca, hadislerle daha nceleri sylenmiti. Bunun farknda olan Abbasiler, mam Hasan Askeriyi srekli gzetim altnda tuttular. mam Muhammed Mehdi bu sebeplerden dolay gizlenmek zorunda kald. Buna Gaybet-i Sura yani kk gizleni, kaybolunu denir. Bu srenin ne kadar olduu bilinmiyor. mam Muhammed Mehdi, bu sre zarfnda sadece ashabyla konuur. kinci gizlilik ve kaybolu dnemi ise gnmze dek srmektedir. Buna Gaybet-i Kbra yani byk gizleni denir. Bu inanca gre on ikinci imam Muhammed Mehdi, hakszlklara, ktlklere, zalimliklere kar ortaya kacaktr. slam tarihinde sadece Aleviler iin deil, Ehli Snnet cemaati iin de en ok tartlan konularn banda Mehdilik konusu gelir. Nitekim tarih boyunca ve gnmzde de bir ok kii Mehdilik iddiasnda bulunuyor. Bir ok hadiste getii gibi, kyametten nce mam Muhammed Mehdi gelecektir ve hakszlklar giderecektir. Bu konuda olduka kafa kartrc 218

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

yaynlar, sylemler, rivayetler mevcut. Bunlara pek rabet edilmemesi gerektii kansndayz. Bilinmesi gerekenleri ksaca zetlemeye altk.

Pir Sultan Abdal kimdir? Ne zaman nerede domutur ve neler yapmtr? Pir Sultan Abdal, yedi ulu Alevi ozanndan birisidir. Kiiliiyle, sanatyla, direniiyle gnmzde de gncelliini ve haklln korumaya devam ediyor.

219

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Pir Sultan Abdaln asl ismi Haydardr. Soyu Yemenden olup oradan Hoya yerletikleri Anadoluya gle beraber Sivas Yldzeli Banaz yaylasna yerletii belirtilmektedir. Kesin doum ve ahadet tarihi bilinmemekle beraber 1500l yllarda yaad var saylmaktadr. Pir Sultan Abdaln en byk zellii ne pahasna olursa olsun inand deerlerden zerre kadar taviz vermemesidir. Pir Sultan Abdaln gnmzde de olduka popler olan iirlerinden anlald zere, Pir Sultan komple bir insandr. O salt bir air deil, ayn zamanda halkn nderi, szcs olarak siyasi bir kiiliktir de. Nitekim bunu bilen Osmanl devleti, Pir Sultana mevki makam sunmu bunda baarl olamaynca Pir Sultan idam ettirmitir. Osmanl devleti onu idam edip yok edeyim derken Pir Sultan Abdal daha da lmszleti. Pir Sultan Abdal, iirlerinde genellikle Alevi davasna ve ulularna olan balln ilemitir. Bunlarn banda da Hz. Muhammed, Hz. Ali, On iki mamlar, Hac Bektai Veli gelmektedir. Pir Sultan kendi ann aclarna ancak direnile son verileceini cokulu bir ekilde iirlerinde dile getirmitir. Pir Sultan Abdaln yaad 1500l yllarda Anadolu da Osmanl zulm vard. Osmanl devleti halk ar vergilere balyor olmadk basklar 220

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

uyguluyordu. Bu basklarn sonucu srekli isyanlar, bakaldrlar geliiyordu. Gelien bakaldrlar anlanl Osmanl imparatorluunu sarsyordu. Osmanl imparatorluunun yneticileri sadece isyan edenleri deil, bir batan bir baa tm halk kltan geirip, kanl saltanatlarn srdryorlard. te Pir Sultan Abdal bylesi koullarn ar olduu bir dnemde Anadoluyu kar kar gezerek bir muhalefet hareketi gelitiriyor ve halk smrc dzene kar direnmeye aryordu. Pir Sultan Abdaln ars salt Aleviler iin deil, Osmanlnn smrge dzeninden rahatsz olan herkeseydi. Pir Sultann en byk propaganda malzemesi Alevi retisindeki eitlii, paylamacl dile getirdii iirleriydi. Pir Sultan Abdal Alevi retisi hakknda muazzam bir bilgi birikimine sahipti. Bu bilgisini iirlerine yanstyor, bir yol insan olarak inancnn gereklerini yerine getiriyordu. Bilindii gibi Alevi inancnn en belirgin zelliklerinden biriside, ne pahasna olursa olsun hakszla, smrye, zalimin zulmne kar olmaktr. Pir Sultan bu ilkeyi sonuna kadar savundu ve sonunda da Osmanl devletinin Sivas paas Hzr (Hnzr) tarafndan astrlarak ilkeleri uruna ehit edildi. Pir Sultan Abdal, Alevi toplumunun yetitirdii en byk kahramanlardan biridir. Pir Sultan Abdal 221

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

eylemiyle, sanatyla bir r amtr. Anadolu da Pir Sultanlar geleneini balatmtr. Bu gelenek onurlu, erdemli insan olma geleneidir. Bu gelenek ve yaratt deerler, evrensel anlamda btn insanlk iin bir ereftir.

ah smail Hatayi hakknda biraz bilgi verebilir misiniz? Alevi inanc tarihi boyunca saysz nderler, kamil insanlar, ann ve toplumun bir deil onlarca adm nnde olan insanlar yetitirdi. Bu insanlar sadece Aleviler iin deil, btn insanlk iin ok byk kazanmlardr. te bu insanlardan biri de AH smaildir. ah smail ann en nemli siyasetisi, savas, din nderi, yazar ve sanatsdr. Aradan 500 yllk bir zaman gemesine karn ah smailin deyileri daha bir gzelleerek insanlarn beynin de ve yreindeki yerlerini korumaktadr. ah smail 37 yllk mrnde saysz savalar kazanm, lkeler fethetmi, saysz insan rgtlemi ve saysz sanat eseri retmitir. Yaad dnemde deil, onu takip eden dnemlerde de ah smail mazlumun dostu, barbarn, zalimin korkusu olmutur.

222

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

ah smail 17.07.1487de domutur (. 23.05.1524). Annesinin ad Begm, babasnn ad Haydardr. ah smail doumundan ksa bir sre sonra yetim kalmtr. Babas Haydar ehit edilmi kendisi ile aabeyi Ali ise esir dmlerdir. ah smail, Akkoyunlu devletinde kan taht kavgalarnn sonucu ve annesinin byk abas sonucu zindandan kurtulurlar. Kurtulur kurtulmaz annesi ve aabeyi ile dedelerinin miras olan ve kapal Erdebil Tekkesine gelerek faaliyete balarlar. Ali babasnn tahtna oturur. Ksa bir zaman sonra Rstem Beyin ordusu Erdebile saldrr. Ali ve arkadalar ehit derken annesi smaili alp kaar. Bundan sonras byk bir rgtlenme ve gizlilikle devam eder. ah smail artk Erdebilin tek kurtarcsdr. Erdebil Tekkesinin taraftarlar onu bu 223

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

bilinle eitirler. ah smail 15 yana geldii zaman artk halk arasnda bir efsane haline gelmitir. ah smail kendisini nder olarak kabul eden ve dedelerinin ve babasnn yolunu srdrmesini isteyenlerle bir ordu kurar. lk i olarak dedesinin ve babasnn katili olan irvan hkmdarnn zerine yrr ve ilk zaferini kazanr. Bu zafer saysz zaferlerin ilkidir. Hemen ardndan Akkoyunlular yenerek Azerbaycan ve ran topraklarna sahip olur. 1502 ylnda da anl bir devrin balangc olacak Safevi Devletini kurar. ah smailin etkisi ve gc salt Safevi snrlaryla kalmad, Alevilerin olduu btn blgelerde bir g kayna oldu. ah smail bo durmuyor eitli dillerde eserler yazyor, tasavvufla yakndan ilgileniyor, bilimi o zaman imkanlar erevesinde inceliyordu. Btn kltrel-sanatsal ve dier ilgi alanlar dnda ah smail Alevilii sistemletiriyor, kurumlar yaratyordu. Alevi inan sistemini anlatan eserler yazyor, yazdryordu. ah smail ve Erdebil adeta bir Alevi merkezi olmutu.

224

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

ah smail Hatayi'yi sahiplenip savunmak baz kesimlerce ho karlanmyor. Bu konuda neler diyebilirsiniz? Bu yaznn yazar Alevi inancna tabi olan bir ahsiyettir. Alevilik bizlerin inan kimliidir. Bu gne dein Alevi inancna tabi olan, bu inancn ilkeleri dorultusunda yaamlarna anlam vermeye alm olan, Alevi toplumuna eitli kademe ve ekillerde hizmet etmi olan kiilerin hayatlarn bilmek, oluturduklar deerlere sahip kp inancmzn genel zyle btnlemi olan yaamlarn yceltmemiz kimsenin inancna ve idol haline getirdii kiiliklere hakaret deildir. Bizler Aleviyiz. Elbette Alevi inan sistemine dolaysyla Alevi toplumuna ve Alevi toplumunun ahsnda insanla hizmet etmi olan Alevileri ycelteceiz. Son derece doal karlanmas gereken bu durum her nedense birilerinin cann skyor. Alevi deerlerini n plana karmamz, yceltmemiz birilerine batyor. Alevi deerlerini sahiplenip yceltmemiz baka inantan kiilere hakaret deildir. Baka inansal deerleri kmsemek deildir. Ancak ne var ki bu byle anlalyor. Asrlardr dman gzyle baklan, sindirilmeye, yok edilmeye allan, 225

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

bask altnda tutulan bir inan ve toplum gerekliinin sonulardr bunlar. Basklarn sonucu bilin altnda ve bilin stnde Alevi olan her ey ktdr dnce yaps olumutur. Bu gayri insani dnce yaps var diye bizler deerlerimizi sahiplenip yceltmeyiz diye bir durum yok. Aksine, bizler, bize ait olan deerleri daha bir younlukla sahipleneceiz. Bu sahiplenme birilerine rahatszlk veriyor, sahiplendike de vermeye devam edecek. Verdiimiz bu rahatszlktan dolay memnun olup asla zr dilemek gibi bir niyetimiz yok. Yukardaki izahat gnmzde dahi ad getiinde baz kimseleri rahatsz eden ah smail Hatayi`ye olan sevginin ve saygnn doru temellerde anlalmas iin yaptk. ok ac bir ekilde gzlemliyoruz ki yaamn her alannda egemen olan gler tarihsel gerekleri ters yz etmede olduka ustalam durumdalar. ah smail Hatayi`nin kt bir ekilde anlmas bu tarihsel gerekleri saptrclarn marifetleridir. Oysa ah smail Hatayi anlamak veya bir yorumda bulunmak iin onun bir beyitine bakmak bile resmi tarih yazclarnn ne kadar tahrifat yaptklarn anlamaya yeterli olacaktr. Sadece bir iire bakmak bile ah smail Hatayi`nin olaanst kiilii hakknda ip ular veriyor. Ne var ki bunun yerine, ah smail Hatayi`yi hi tanmadan onun hakknda olumsuz yazan ve konuan ok sayda kii 226

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

mevcut. Vicdan ve akl sahibi kiilere unlar salk veririz: ltfen resmi tarih anlaynn yanllklarna, tahrifatlarna balklama dalmadan nce birde resmi tarihin dnda bir ka sayfa inceleyin. Emin olun ki dehetle gerek diye bildiklerinizle yanl bildikleriniz yer deitirecek.

Hallac- Mansur kimdir ve Aleviler iin ne gibi bir neme sahiptir? Alevi inancnn felsefesini derinden etkileyen ve ekillendirenlerin banda Hallac- Mansur gelmektedir. Hallac- Mansur, dncesiyle, eylemiyle sadece slami corafyalarda deil, btn dnyada eitli inanlara mensup insanlar tarafndan da saygnlk grm, etki brakmtr. Tabii ki en byk sahiplenme Aleviler tarafndan gsterilmitir. Hallac- Mansur, 857 Turda domutur. (ahadeti: Mart 922 Badat). Btn Alevi nderlerinde olduu gibi Hallac- Mansur hakknda da salam ve gvenilir bilgi yoktur. Hallac- Mansur hakkndaki btn bilgiler szl gelenekle yaatlmtr. Yazl kaynaklar tahrip edilmi, Hallac- Mansur gerei yok edilmek istenmitir. 227

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Btn tahribatlara ramen Hallac- Mansur dncesi gnmze dek gelmitir. Hallac- Mansuru bu kadar gl klan ve gnmze kadar gelmesini salayan felsefesi btn boyutlaryla Alevi retisinde yer almtr. rnein Cem treninin en nemli aamalarndan biri olan ve hakly, gerei ortaya koyan "Dar- Mansur" en byk kanttr. Dar- Mansur bir noktada mahkeme ilevi grmektedir. Ama bu yle bildiimiz mahkemelerden olmayp, halk mahkemesi eklindedir. Byle olduu iin de hakl ve gerek her zaman daha youn gereklemitir. Hallac- Mansur, dncesi iin daraacn gze alm ve hi bir karanlktan ekinmeden dncesini aklamtr. Dnce(si)leri ne kadar "aykr" olsa da onlar lmne savunmutur. Hallac- Mansur kendisini krbalara, daraacna gtren dncesini iki kelime ile zetlemitir: Enel Hak. Enel Hak, ben Hakkm, hakikatim anlamna gelmektedir. phesiz bu iki kelimenin altnda yzlerce cilt kitaba smaz derin anlamlar yatmaktadr. Hallac- Mansur dncesine gre; insan Tanrnn bir yansmasdr. nsan Tanrdan ayr dnlemez ve eer insan kalbini ktlklerden arndrrsa Tanr ile btnleebilir. 228

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Aradan 1000 bin yl gemesine ramen Hallac- Mansurun dnceleri tartlmaya ve etkilemeye devam ediyor. Anlalan daha da devam edecek.

Seyid Nesimi kimdir? Seyid Nesiminin doumu ve ahadeti hakknda kesin bilgiler yoktur. Tahmini bilgilere gre Nesimi 13391344 yllar arasnda domutur. 1417 veya 1418 ylnda derisi yzlmek suretiyle ahadete ulamtr. Nesiminin ikence grmesine ve derisinin yzlmesine sebep olan "Enel Hak" dncesiydi. Bu dncenin ilk temsilcisi Hallac- Mansurdur. Enel Hak Arapa bir kelimedir ve anlam "Ben Tanrym", "Ben Hakikatim" dir. phesiz Nesimi bu dncenin hayatna mal 229

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

olacan bile bile dile getiriyor, yayyordu. Nesimi, dncesinin ve inancnn bedelini demeye hazrd. Egemenler Nesiminin dinden km biri olduuna karar vererek onu idama mahkm ettiler. dama mahkm edilen Nesimi deil, Nesiminin ahsnda Enel Hak dncesi/inancyd. Nesimiye idam ferman hazrlayan kad yle yazyordu fermannda: "Bu yle bir mundardr ki, kannn dedii yeri ykamakla temizlenmez. Oray yakmak, koparmak gerekir". Ama yaam yle "tesadflerle" dolu ki anlatlmaz. Bu tesadflerden biri de Nesiminin infaz srasnda gerekleti. Kadnn ferman yksek sesle topluma okunduktan sonra infaza geildi. Celladn bak darbesi sonucu Nesimiden fkran kandan bir ka damla idam fermann yazan kadnn parmana dedi. Tabii ki kad parman kesmez. Ve Nesimi tarihe geen u szleri syler: "Sen eriat uruna bir parman bile kesmezsin. Hlbuki gryorsun ki, biz inancmz yolunda kendi kanmzla ykanyoruz". Nesimi gnmzde de Aleviler tarafndan nder bir ahsiyet olarak kabul grmektedir.

230

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Mevlana Alevi miydi? Mevlevilik bir Alevi kurumu mudur? Mevlana ne zaman nerede domutur? Mevlanay etkileyenlerin banda gelen emsi Tebriziye ne oldu? Mevlnann Alevi olup olmad hep tartlmtr. Bizce Mevlna Alevidir! Hatta diyebiliriz ki, Anadoludaki Aleviliin gelimesinde, yaygnlamasnda katklar olmutur. Mevlna, baz kiilerce anlalmamakta ya da yarm yamalak anlalmaktadr. Bu yanlln temelinde Mevlevilik kurumunun ou zaman iktidarlardan yana tavr almasndan kaynaklanmaktadr. Ama gzden kaan ya da bilinli bir ekilde gzlerden rak tutulmaya allan Mevlnann dnceleri, felsefesidir. nk bu felsefe ve anlay, deil iktidar ile uramay dnya mal ile bile uramamakta, insann manevi sorunlarna eilmekte, varlk 231

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

sorununa/sorusuna cevaplar vermekte. Bylece de insann i dnyasyla ilgilenmekte ve i bnyeyi kirden arndrmaya davet etmektedir. u gerei de dile getirmek lzm; Mevlevilik, Mevlnadan ok sonra kurumlamtr. Dolaysyla Mevlevilik kurumlanca da onun yneticileri sistem ile iyi geinmeye almlar, sistemin kendilerine salad olanaklardan yararlanmlardr. Bunun Mevlnann dncesi ile ilgisinin olduunun, onun felsefesinin ortayolcu olduunu bylelikle de onun adna kurumlaanlarn byle davrandn syleyenler yanlmaktalar. Kim olursan ol gel. Yz bin kere tvbe etsen ve yz bin kere tvbeni bozmu olsan da gel. Bylesi bir dnceye sahip ulu bir ahsiyetin, iktidar diye bir sorunu olduunu sylemek en hafif deyimle utanmazlktr. Nasl ki Hac Bekta, Bektai derghn idare edenlerin sorumlusu saylmazsa, Mevlnadan ok sonralar onun adna dergh kuranlar, iktidarlar ile har neir olmularsa bunda Mevlnann ne 232

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

sorumluluu var? Dorudur. Mevlevilik adna hareket edenlerden bazlar iktidar ile ilikiler gelitirmilerdir. Hatta bu yzden olsa gerek Mevlevilik, Bektailik gibi kitlesellememitir. Ama bunun sorumlusu Mevlnann dnceleri asla deildi. Mevlna, dnce, inan itibariyle kesinlikle Alevidir. Mevlevilik znden saptrlm, iktidarlara hizmet eder hle gelmitir, o ayr konu. Ama Mevlna kesinlikle Ehlibeyt taraftardr. Bu, ne kadar gizlenmeye allsa da aktr. Bunu ksaca akladktan sonra gelelim Mevlna hazretlerinin yaam yksne: Mevlna Celalettin Rumi, 1207 ylnda Afganistann Belh kentinde domutur. Mevlnann babas, Bahaeddin Veled, nl bir bilgindi. 1218 ylnda Mool saldrlar zerine Bahaeddin Veled, olu Celalettin ile Belhten ayrld. ran zerinde eitli kentlerde bir sre kalarak Mekkeye gidip hac oldu. Hactan sonra Badat zerinden Anadoluya geldi. 1228 ylnda Konyaya geldi ve burada Bahaeddin Veled mderrislie balad. Bu dnemde Konya, Seluklu Devletinin baehri olarak en parlak dnemini yayordu. Mevlna, en bata babas olmak zere bir ok bilginden dersler alm, bylece bilgisini gelitirmiti. Mevlnay tamamiyle tasavvufa ynelten kii ise emsi Tebrizidir. 1244 ylndan 1247 ylna kadar 233

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Konyada kalan emsi Tebrizi ile Mevlna gnler sren tartmalar ve sohbetler gelitiriyorlard. 1247 ylnda emsi Tebrizi, gnmze kadar zlmeyen bir ekilde aniden ortadan kayboldu.( Byk ihtimalle ldrld) Bu dnemden sonra Mevlna daha ok i benliine kapand. Mevlnann yazl eserleri de bu dnemden sonra ortaya kt. Mevlna, retisinin temellerini anlatan Mesnevi adl yaptn yazdktan sonra 1273 ylnda Konyada Hakka yrmtr. Mevlna hazretleri zerine ok eyler sylenebilir. Mevlna, Hac Bekta, Yunus Emre ile hemen hemen ayn dnemlerde yaamtr. eitli vesileler ile Hac Bekta ile diyaloglar olmutur. eliki gibi grnen bir hatrlatma daha yapalm. Mevlna Alevidir. Bazlar Mevlnay Ehli-Snnet dairesi iinde gryorlar. Bu doru deil. Mevlevilik btn deformasyonlara ramen Ehli-Snnet dairesi iinde yer almyor. Mevlevilik, bir ok ortak nokta olmasna ramen Alevi dairesi iinde de yer almyor. Bu da daha nce belirttiimiz gibi, Mevlevilii yayanlarn iktidar ile yakn ilikide olmalarndan kaynaklanyor. Buna ramen Mevleviler iktidarlara yaranamamlardr. ehirlilere yaranamadklar gibi kyllere de yaranamamlardr. Buna karn rnein 234

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Hac Bektan tavr nettir. O derghn kk bir kyde kurmutur. Btn bunlarn nda Mevlna salt Alevilerin, Snnilerin nderi deildir. Hac Bekta, Yunus Emre ve daha ismini sayamayacamz erenler gibi Anadoludaki btn insanlarn nderidir.

Mevlana'nn Alevi olduunu belirttiniz. Bu konuda olduka eliik bilgiler var. Bunu biraz daha aklar msnz? Tarihsel gereklere ilgi duyan, toplumsal gelimeleri takip eden herkes anlayacaktr ki bir ok olay ve olgu yanstldklar gibi deildir. zellikle tarihsel gereklii aratran ve gerekleri btn plaklyla bilmek isteyenler genel kabul grm bilgilerin ok farkl olduunu hemen grrler. Elbette baz tarihsel dorulara ulamak ve bunu toplumla paylamak annda kabul grmeyebilir. Onca zamandr farkl yanstmalarn sonucu kabul edilmi tarihsel bilgiler bir anda deimez. stenildii kadar objektif ve bilimsel verilerle aklansn yine kabul grmyor. nk uzun bir zaman dilimi sonucu olumu bir bilin var. Bu bilin bir anda gerekleri kabul edemez. Hele olaylara sadece kendi ideolojik, dini erevelerinden bakan, kendi 235

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

dorusundan baka doru olabileceini kabul etmeyen, hurafeleri kutsallatran bir yapysa karnzdaki, o vakit iiniz bir ka kat daha zor. Mevlana hazretlerinin Aleviliini de bu erevede ele almak gerekiyor. Asrlardr artlanm olarak Mevlana'y Snni bilen zmreler iin Mevlana'nn Alevi inanc ile yorulduunu sylediinizde tepki almanz olaandr. Ancak btn saptrmalara, farkl yanstmalara ramen Mevlana'y aratran herkes onun Alevi olduunu grr. Bilinen nedenlerden dolay tarihsel dorular arptanlar sadece belli kesimlerin bilinlerini bulandrmamlar. Ulaabildikleri herkesin bilinlerinde krlmalara, sapmalara sebebiyet vermilerdir. Bu manada Mevlana'y Snni gsterenler szm ona Alevi aydnlarn da ayn yanllara sevk etmilerdir. Baz Alevi aydnlar bu ar propagandann etkisinde kalarak Mevlana'y Alevi saymamlardr. in ilgin yan bu bilin bulankln yaayan kiiler Mevlana'y Snnide saymamlardr. Alevi deil, Snni deil. Peki Mevlana inan olarak nedir? Bu soruya cevap yok. Mevlana'y sahiplenen kesimlere kzmak onu Alevilerden ve Alevilikten ayrmak Alevi toplumuna hakszlk, bunu hedefleyen zmrelerin planlarna istemeyerek de olsa dahil olmaktr. Eer bu zmrelere kalsa, bunlar btn Alevi inan nderlerini gerek 236

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

kimliklerinden soyutlayarak kendilerinden gsterirler. Hatta bunu yapyorlar da. Alevi inancna katklar ile bu inanc yaatmalar ile Alevilikten farkl dnlmeyecek nderlerimizi bile, gerek kimliklerinden soyutlayarak kendilerinden sayyorlar. Hz. Ali'den tutalm, Hac Bekta Veli'ye kadar sahiplenmedikleri Alevi nderi yok. Hatta Pir Sultan Abdal' bile sahipleniyorlar. Bu dorudan yola ksak bile Mevlana'nn Alevi olduunu anlarz. Yine Mevlana ile emsi Tebrizi'nin ilikilerini onu sahiplenmek isteyenler adlandramyorlar. Bu bile onlarn tezlerini rtmeye yeter. nk emsi Tebriz'i Mevlana'y Mevlana yapan kiidir. Peki emsi Tebriz'i kimdir ve nereden, ne amala Mevlana'yla bir araya gelmitir ve Mevlana'y nasl bu kadar etkilemitir? te btn bu tarihsel gereklerden dolay Mevlana Alevidir. Not: Bedri Noyan'n yazd Hac Bekta Veli ve Mevlana(Ayyldz Yaynlar) adli kitap emsi Tebriz'i ile Mevlana'nn ilikilerini farkl bir gzle grmek isteyenler iin iyi bir kaynaktr.

237

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Yunus Emre kimdir? Ne zaman nerede domutur? Yunus Emre kimin tarafndan yetitirilmitir? Yunus Emre Alevi miydi? Yunus Emre hakkndaki bilgiler kesin olmamakla beraber 1238 ylnda doduu ve 1320de hakka yrddr eklindedir. Anadolunun bir ok blgesinde Yunus Emreye ait olduu iddia edilen mezarlar vardr. Her ne kadar bazlar gizlemeye alsa da Yunus Emre bir Alevidir. Sanatyla, dncesiyle kendinden sonraki kuaklar etkileyecek kadar byk bir kiilik Yunus Emre, bu kiilie giden yolda ilk dersi byk Alevi nderi Hac Bekta Veliden almtr. Yunus Emre Anadoluda hkm sren Seluklu devletinin halk zulm altnda tuttuu, basklar uygulad ve bir de durmakszn yinelenen Mool 238

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

saldrlarnn olduu bir dnemde yaamtr. Bu dnemde bir de ktlk olunca Anadolu insan daha da perian oldu. Perian olanlardan biri de Yunus Emreydi. Hac Bekta Velinin yaptlarndan "Vilayetname"de geen anlatma gre Yunus Emre bu ktlk olan ylda kynden yola karak ulu Hnkr Hac Bekta Velinin derghna varp biraz buday isteyecekti. Giderken eli bo gitmemek iin yolda heybesine al doldurdu. Ulu Hnkrn huzuruna varp halini anlatt. Bir ka gn misafir kaldktan sonra gitme vakti gelmiti. Hnkr, Yunusa yle dedi: "Buday m verelim nefes mi?" Yunus: "Nefesi ne edeyim, eim ocuklarn a bana buday verin." Bunun zerine Yunusa buday verdiler. Yunus derghtan ayrlnca yapt hatay fark etti ve tekrar dergha dnd. Halifeler durumu Hnkra bildirdiler, o da: "Biz kilidin anahtarn Tapduk Emreye sunduk. Varsn ondan nasibini alsn." dedi. te asrlardr gncelliini ve derinliini koruyan Yunus Emre kiiliinin balang noktas burasdr. Yunus bundan sonra yllarca Tapduk Emrenin derghnda emek verir. Bu ayn zamanda eitimdir de. Bu eitim sonucu rendiklerini insanlarla paylamak iin btn Anadoluyu gezer.

239

Sorularla Alevilik YUNUS EMRENN DNCELER

Remzi Kaptan

Yunus Emre, vahdet-i vcut (varln birlii) retisine ulaan bir tasavvuf felsefi yorumunu benimsemitir. Vahdet-i vcut felsefesine gre; "Tanrdan baka varlk yoktur. Var olan her ey onun eitli biimlerde grnmesidir". Yunus Emre iirlerinde insan, Tanr, varln birlii, sevgi, yaama sevinci, bar, lm, olgunluk, alakgnlllk gibi konular dillendirmitir. Btn bu kavramlar insanlarn anlayabilecei szcklerle yaln bir ekilde belirtmitir. Yunus Emreye gre insan bir sevgi varldr. Yunus Emre sevgiyi Tanr ve onun yaratt tm varlklara kar diye yorumlar. "Yaratlan severiz yaratandan tr". Sevginin amac yce yaratcyla btnlemektir. Sevginin olduu yerde fke, krgnlk, kzgnlk olmaz. Sevginin deerini yalnz seven bilir. Sevmek bilgelik, emek, olgunluk ister. Tanr ndan mahrum kalm bir gnlde sevginin yeri yoktur. Btn varlklar (yaratlanlar) birbirine balayan, onlar tanrsal evrene ynelten sevgidir. Yaamak belli nesnelerle (eyalara) sahip olmak, sadece gelip geici varlklar edinmek iin rpnmak deildir. Byle bir yaam biimi insan sevgiden dolaysyla yce yaratcdan uzaklatrr. 240

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Yunus Emreye gre gerekte lm yoktur. lm ruhun bedenden ayrlp yaratcsna dnmesidir. Bu nedenle lm ruhla beden arasnda bir ayrlktr. Yunus Emreyi anlamak, ondaki derin sevgiyi zmek gnmzde yaanan sorunlar da zmek anlamna gelir.

Hasan Sabbah kimdir, neler yapmtr? Hasan Sabbah Alevimiydi? Hasan Sabbah neden nemlidir? Hasan Sabbah hakknda yazlanlar dorumudur? Hasan Sabbah, tarihte ve gnmzde ei benzeri olmayan bir Alevi nderidir. Hasan Sabbah, kurduu rgt ile yllarca zalimlerin, saltanat sahiplerinin korkulu ryas olmutur. Hasan Sabbah, rann Kum kentinde domutur. Doum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Hasan Sabbah, 17 yana kadar Oniki mamc ii eitimi almtr. 17 yandan sonra smaillilii benimsemi ve blgenin smaili nderlerinden eitim grmtr. Hasan Sabbah buradaki eitimini tamamlaynca, smaillilerin merkezi olan Fatmi Devletinin bakentine uzun ve zahmetli bir yolculuktan sonra 1078de vard. Hasan Sabbah yl Msrda kald. Kahire ve skenderiyede dnemin nl bilginlerinden 241

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

dersler ald. Hasan Sabbah, 1081 ylnda sfahana dnerek, yetkinlemi bir ekilde mcadeleye balad. Hasan Sabbah, yaklak 9 yl eitli kentleri gezerek, smaillilii yaymaya alt. Bu almalar sonucu var olan smaili tabann daha da geniletti. 1090 ylnda Alamut kalesinde eitim ve rgtlenme mcadelesine yeni bir boyut kazandrarak, Alamut kalesini kendisine merkezi s olarak seti. Alamut kalesi, Elbruz sradalarnn en doruunda olup, ok korunakl bir konumdadr. Nitekim yllarca ordular Alamutu kuatmalarna ramen fethedememilerdir. Hasan Sabbah buray bilinli semitir. Hasan Sabbah, Alamutun btn eksiklerini tamamlad. Su kanallar ap, ambarlar kurdu. evredeki kk kaleleri alp onlara kuleler yapt. evrede bulunan yerleim alanlarnn ou smaili oldu. Bu arada baz kurallar getirip, sosyal reformlar yapt. smailileri kardelik balaryla birletirdi. Bylece her birey kendisini topluluun sorumlu bir yesi ve onun ayrlmaz bir paras olarak hissetmeye balamtr.

242

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Alamut kalesinin Hasan Sabbah tarafndan ele geirildiini renen Seluklu veziri, Nizamlmlk, drt ay boyunca Alamutu kuatmasna ramen sonu alamad. Bu dnemde Seluklu Devletinde taht kavgas vard. Bu durumu en iyi ekilde deerlendiren Hasan Sabbah, rgtlenme alann gnden gne geniletti. rgtlenme a o kadar boyutlanmt ki, Seluklu Devletinin st dzey memurlar dahi smaili olmutu. Hasan Sabbah, btn yaam boyunca smaili inancnn zgrce yaanmas iin alt. Bu noktada baarl oldu. Bugn dahi onlarca kii Hasan Sabbahn yaptklarn hayranlk, aknlk ve gpta ile 243

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

deerlendirmekteler. Hasan Sabbaha olmadk iftiralar, hakaretler ve yaktrmalar yapld. yle ki, Hasan Sabbah taraftarlarna afyon ienler anlamnda hahailer denildi. Oysaki onlara Assasin deniliyordu. Assasin kavramnn trke karl bekiler, sr bekileridir. Onlar hi bir zaman dnya malna olan dknlklerinden, insann inand deerler iin yapmayaca ey olmadn bilmediler. Onlar iin, deerleri iin, inanc iin yaamn dahi feda etmek, insann yapaca bir i deildi. Gnmzde dahi, Hasan Sabbah ve taraftarlar iin en ahlk d iftiralar yaplmaktadr. Onlara gre Hasan Sabbah, fedailerini sahte cennet vaadiyle kandrp, onlar uyuturucuya altrp, eylemlere gnderiyormu. Ne yazk ki, bir ok Alevi insan dahi bu yalanlara inanmaktadr. Oysaki gerekler ok daha farkldr. Gerekte Hasan Sabbah, ktlklere, hakszlklara kar gelmi ve rencilerini de bu dorultuda eitmitir. Onlara asla ve asla hakszla boyun ememelerini tlemitir. Bu uurda gerekirse yaamlarn ortaya koymalarn tlemitir. Hasan Sabbah izleyen rencileri, yer yer fedai eylemler gelitirip, hakszlklarn zerine gitmilerdir. Doal olarak haksz olanlar bunun kart propagandasn yapmlardr. Ama bilinmelidir ki, bir kiiye ne kadarda 244

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

uyuturucu verilirse verilsin, o kii asla byle eylemler yapamaz. Aksine uyuturucu alan kii hantallar. Hasan Sabbahn Alamut kalesini korumas, bu kaleye en gl ordunun dahi girememesi gnmzde dahi gpta ile baklan, hayranlk duyulan bir olaydr. Nasl olurda bir fedai gzn krpmadan eylem gerekletirmitir? O fedai nasl bir eitimden gemitir? Hasan Sabbah nasl taktikler gelitirip, stratejisini uygulayp, kaleyi gl ordu karsnda korumutur? Btn bunlardan yola karak, Hasan Sabbahn etkileme gc, bilinci, askeri dehas, rgtlenme stratejisi gnmzde hayranlk uyandryor. Byle bir byk ahsiyet grevini baaryla tamamlam 1124 ylnda hakka yrmtr.

Hz. Zeynep kimdir, ne zaman nerede domutur? Kerbela da ve Kerbela sonras nasl bir tutum almtr? Zeynep ad neyin semboldr ve ad Aleviler iin ne anlama geliyor? Gnmzde ve gelecekte kadnlar Hz. Zeynepi neden rnek almallar? Zeynep ad Alevi toplumunda yiitliin ad olarak bilinir. Bu yiitlik kltnn oluumunu Hz. Zeynep gerekletirmitir. Aslnda Zeynep ad salt yiitlik iin deil, ayn zamanda doruluun, mertliin, zalimin 245

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

zulmne direnmenin, hakkaniyetin, fedakrln... da addr. te Zeynep isminde sembolleen bu deerlerin yaratcs Hz. Zeyneptir. Hz. Zeynep, Hz. Alinin ve Hz. Fatmann kzdr. Hz. Zeynep, dedesi Hz. Peygamberin, abileri mam Hasan ve Hseyinin yolundan gitmitir. Her ey ak deil mi? Eer bir insann dedesi Hz. Muhammed ise, babas Hz. Ali ise, annesi Hz. Fatma ise, abileri mam Hasan ve Hseyin ise; o kiinin nasl nder bir ahsiyet olduu yeteri kadar ak deil mi? Bylesi nurlu bir ortamda dnyaya gzlerini aan bir ahsiyetin nderliini anlatmaya gerek var m? Zaten nderlik snavn en muazzam ekilde Kerbelda, Yezit lnetlisinin saraylarnda aln ak, ba dik olarak vermitir. Tarihin en mhim dneminde hakkaniyeti savunmu ve savunmasyla zalimlerin, hainlerin, korkaklarn, hakszlarn... nnde boyun emeyeceini kantlamtr. te Zeynep bylesi bir kiidir. Asla ideallerinden ve dorularndan taviz vermemenin addr. deallerini her koulda savunmann addr. Hz. Zeynep, Hz. Ali ve evlatlarna yaplan btn hakszlklardan payn fazlasyla almtr. Ehlibeyte 246

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

dmanln had safhada olduu bir zamanda yaam ve saldrlara cevap olmaya almtr. Hz. Zeynepin yaamn ksa bir anlatmla anlatmak mmkn deil. Yine Hz. Zeynepi anlatrken baz kronolojik bilgiler ve verilerde snrl kalmak, Hz. Zeynep gibi byk bir ncye hakszlk olur. KERBEL VE ZEYNEP Kerbel... nsanlk tarihinin grd en byk trajedi. Kerbelda sadece trajedi yoktu. Orada ayn zamanda mam Hseyinin btn insanla asrlarca yol gsterecek mesaj da vard. Hz. Zeynepte Kerbelda bana neler geleceini bile bile mam Hseyin ile beraber gitmitir. Kocasnn btn telkinlerine ramen Hseyini yalnz brakmam ve ocuklaryla beraber mam Hseyine yoldalk etmitir. Bu manada dorular savunmak adna kocasnn telkinlerini reddetmitir. O gnn artlarnda bir kadnn kocasn dinlememesi ender grlen bir olaydr. Hz. Zeynep burada da nderliini kantlam ve iradesini ortaya koymutur. Doru bildii yolda sonuna kadar gitmitir. Hz. Zeynepin gnmze kadar sren nderlik anlayn iyi anlamak gerekiyor. Hz. Zeynep koca iktidarn reddetmitir. Bu, ylesine verilmi bir karar 247

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

deildir. Aksine iyice dnlm, llp biilmi bir karardr. dealleri uruna her trl bedeli vermenin gereidir. Nitekim Hz. Zeynep Kerbelda mam Hseyinle beraber z evlatlarn da ehit vermitir. Kendisine olmadk hakaretlerde bulunulmutur. Hz. Zeynep ise btn bu zalimliklere karn ban dik tutmu ve dorularn en mkemmel ekilde zalimlere kar dile getirmitir. Hz. Zeynep, bylece Ehlibeyt davasnn sahipsiz olmadn gstererek, nderlik gcn ortaya koymutur. Bu deerli kadn nderden renecek ynla ders var. Ne mutlu Zeynep gibi yaayanlara, yaamak isteyenlere.

Yozluk nedir? Gelismek, cagdas trendlere uymak yozlukmudur? Yozluk; soysuzlamadr, kendi z benliini yitirmedir, kukla olmadr, ahlak yitimidir, deerlere yabanclama deerlere dmanlktr. Bazlar yozluu yerleik deerlere isyan diye alyor ve dayatyor. Yozluun geleneklere isyan ile bir ilgisi yok. syan etmek soylu bir eylemdir. Yozluk ise isyandan ziyade deerlere dmanlk, toplumsal alandan ka ve her trl ucuz bireycilii yaamadr. 248

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

''Birey olmak'' ve bireysel haklardan en azami ekilde faydalanmak her insann en tabi hakkdr. Ancak toplumsal varln daha nitelikli ve gelimi olarak varln srdrmesi noktasnda insan sorumludur. En bata kendisine, toplumsal yapya, doal evreye kar sorumludur. Oysa yoz kiilik bu sorumluluklarn sahibi deildir. Olmad gibi yozluunu gizlemek ve her trl dknlne klf bulmak iin bireysel haklar diye dayatmalarda bulunuyor. Gerek manada bir birey haklarnn savunucusu yobazla kar olduu gibi, yozlua da kardr. Yozlukta yobazlk gibi rmeyi, kokumuluu getiriyor. Elbette ada ve a aan yaklamlarn yanndayz. lmi, edebi, ekonomik, sosyal vb. gelimelerin yanndayz. Bu tr ilerlemelerin karnda olmak mmkn deil. nancmza terstir. Bizlerin kar olduu, her tr yozluun ilericilik, gelimilik, adalk olarak dayatlmasdr. Deerlerimize kfr edilmesi ilericilik deildir. Modernlik adna, bata ahlak olmak zere baz deerlerin acmaszca harcanmas yozluktur. Bunlarn modernite, adalk olarak dayatlyor olmas kabul edilemez. Bunun ad yozluktur. Yozluk eittir soysuzlamadr. Bunun doru ekilde kavranlmas gerekiyor. 249

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

phesiz zaman deiiyor ve bu deiimin durmas mmkn deil. nemli olan bu deiime doru anlam vererek kendi payna den katky olumlu manada salamaktr. Yaama anlam verme ve doru bir hayatn sahibi olmak isteniliyorsa bu katk sunulmaldr. Eer esen her rzgara gre yn deitiriliyorsa ve yenilik adna rme, bencillik, ahlakszlk, deerlere kfr yani yozluk bir yaam biimi oluyorsa; yaama anlam verme ve doru bir yaamn sahibi olunmaz. Bu da bir tercihtir elbette. Kii ukurda yaamay semise yaasn. Ancak bunun adnn konulmas gerekiyor ve bunun ad yozluktur. Tekrar edelim ki yozluu ilericilik ve modernlik olarak kimse dayatmasn. Nasl ki yobazlk deerlere ballk olmayp kokumu bir yaplanmaysa; yozlukta adalk deil, adalk adna dejenerasyondur. Her ne kadar yozlar ve yobazlar zt kutuptaki kesimler olarak alglansa da zde birbirlerini tamamlayan unsurlardr. Biri kokumu bir takm kuram ve gelenekleri deer diye dayatyor; dieri ise adalk adna soysuzlamay dayatyor. Yozlua ve yobazla kar olmak gerekiyor. Yozlua da yobazla da hayr!

250

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Yobazlk nedir? Yobaz kimdir? Geleneklere bal olmak yobazlk mdr? nanl olmak yobazlk mdr? Eskimi, kokumu, kirlenmi, bozulmu, miadn doldurmu olan dnce ve yaam biimini inatla savunan, bunun doruluuna kat bir ekilde inanan ve bu doruluu kendine yaam biimi seerek dolayl ya da direkt bunu dier insanlara dayatan insan yobazdr. Bu yobaz kavramn daha eitli rneklerle ele alp deerlendirmekte mmkn. Fakat z itibariyle yobaz, gerilii temsil eden kiidir. Yobazlk gericiliktir. Yobazla muhafazakr kartrlmasn. Yine yobazl geriye gitme eklinde belirtirken, bu her trl yozluu yenilik adna sunan ve sahiplenen olarak anlalmasn. Nasl ki yobazlk eskimii, khnemii, kirlenmii temsil ediyorsa; yozluk da yenilik adna saptm, dejenere edilmii temsil etmektedir. Yobazla da, yozlua da kar olmak gerekiyor. Toplumlar dolaysyla da bireyleri yaatan ve gelecee tayan deerleridir. Baz temel deerler olmakszn toplum zlr ve gelecekte de yok olup gider. Toplum bu temel deerleri sahiplenirken yeniye de ak olmak zorundadr. Tabii ki bu her yeni olumludur anlamna gelmiyor. Nasl ki insan hayatn olumsuz anlamda etkileyen gelenekler, treler deer olarak tasvip 251

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

edilmiyorsa ve bunlarn almas gerektii srarla vurgulanyorsa, yenilik adna her tr sapknla, ruhsal bunalma gtren, temel deerleri sarsan gelime de yenilik olmayp yozluktur. Burada hemen akla, bu dediimiz temel deerlerin hangileri olduklar ve bunlarn neye gre, hangi kstasa gre belirlendii sorusu gelebilir. Temel deerleri bizce Ulu Hnkr Hac Bekta Veli mkemmel ekilde zetlemitir; Eline, beline, diline sahip ol. Ana, eine, iine sadk ol. zne, szne, gzne bal ol. Bu deyimleri sadece bireyin ahlk yapsna ynelik ilkeler olarak ele alamayz. Bu ok dar bir anlam olur. Bu ilkeler btn toplumsal yapnn alt yapsn zetliyor. Hac Bekta Velinin bu belirlemesini bir ok rnekle deerlendirebiliriz. Eline sahip ol demekle; cinayet, hrszlk vb. iler yaplmamas retilmektedir. Diline sahip olmak; her trl gybet, art niyet, fitne-fesatlk vb. yaplmamas ilke edinilmekte. Beline sahip olmakla; anlk gdlere yenilmemek emir edilmektedir. Bunlar daha da detaylandrabiliriz. Ancak temel deerlerden neler kastettiimizin anlalm olduunu dnerek burada kesiyoruz. Yobazln tarifini gelitirmeye devam edelim. Yukardaki satrlarda muhafazakrln yobazlk olmadn belirtmitik. Yine baz yobazlarn 252

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

muhafazakr kimliini, sylemini, grntsn kendilerine kalkan ettiklerini belirtmitik. Geleneklere saygl olunmas arttr. Fakat birilerinin gelenek adna kendi statkosunu salama almasnn gelenekle bir alkas yok. Bu toplumsal deerlere ballk deildir. Genelde ekonomik karlar belirleyici faktrdr. Yine toplumsal konum da nemlidir. rnein; kii inan adna topluma bir takm hurafeleri, bo batl inanlar dayatyor. Bylece insanlarn korkularnn, elikilerinin kendisine rant olarak dnmesini salyor. Kendisi toplumda inanc kullanarak bir saygnlk kazandryor. Hatta baz yobazlar ii aztp muska, by ve benzer inan d yntemlerle kendilerini insanst gryorlar. Bunlara toplumda frkler deniliyor. Btn bu soytarlklar inanca zarar vermektedir. nanc salam olan bir kiinin muskaya, byye ihtiyac yoktur. Btn insanlar eittir. Kimse, ben gaipten haber alyorum, benim doast glerim var ve bunun gibi benzer sylem ve davranlarda bulunmasn. Bunlar bo inantr. Bu tr arlatanlara inanmakta en iyi tabirle saflktr. imdi burada hikmet sahibi insanlarn olmad anlalmasn. Bu tr evliyalar, erenler, derviler hep yaamlardr. Gelecekte de yaayacaklardr. Ancak bu tr erenler asla ortaya kp da insanlarn samimi 253

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

inanlaryla oynamamlardr. Gerek bir er kiinin bylesi yanllar da olmaz. Gerek erler azdr. Ama hurafeciler, yobazlar oktur. Ne yazk ki, toplumlar bu tr yobazlarn etkilerinde kalyorlar. Toplumdaki baz insanlar da yobazlarn inan adna sergiledikleri gerilie, cehalete inat hepten inanca ve Allaha tavr almlardr. Sonu olarak gerilik, cehalet, rantlk olan yobazlk mahkm edilmelidir. nan adna cehaleti savunmak, inan adna hurafeyi savunmak yobazlktr. Yobazln sonucu ok kt olmaktadr. Yobaz, kendi dorularn tek doru olarak kabul etmekte, baka doru olacana inanmyor. Hatta kendi dorularn dierlerine de dayatyor. nanl grnts veriyor. Kendi geriliinde diretmesi ve bu gerilii dier insanlara -iddette dahil- her trl metotla dayatmas toplumsal atmalar getiriyor. Bunun iin yobazl mahkm etmek durumundayz. Tekrar tekrar belirtelim ki, inanl olmak ayrdr, yobazlk ayrdr. nanlnn inanc kendisine ama yobaz kendisinden ve cemaatinden baka herkesin sapkn olduuna inanr. Bir tek o yobaz ve cemaati doru, imanl yayor. Dier btn insanlar kfirdir. Kfirlerinde katli vacip olduuna gre... . Yobaz mentalitesi budur. Bunu mahkm edip mcadele etmek her inanl ve inansz insann grevidir. 254

Sorularla Alevilik Alevi-Snni kardelii nasl geliir?

Remzi Kaptan

Alevi-Snni kardelii gereklidir, mmkndr. Hatta Alevi-Snni kardeliinin ahsnda dier inanlardan insanlarla da kardelik, bir arada, eit ve zgr bir ekilde yaamak gereklidir ve bu mmkndr de. Alevi-Snni kardeliinin gereklemesi, kalc olmas iin en nemli nokta; Alevi inan gerekliinin kabul edilmesidir. Hi bir gerekenin arkasna saklanmadan Alevi toplumun tarihten gnmze kadar getirdii inancn, felsefesini, kltrn, yasam biimini kabul etmektir. Alevi toplumunun farklln ret etmek, yok saymak, asimle etmeye almak yerine kabul etmektir. nsani olan, doru olan, kardelii oluturacak/gelitirecek olan bylesi bir yaklamdr. Eer bylesi bir yaklam esas alnmazsa kardelik olumaz. Alevileri kendilerine benzetmeye, asimle etmeye, dlamaya, yok saymaya devam ederlerse kardelik olumaz.. Alevi toplumu inanc uruna ok bedeller demi/deyen bir toplumdur. nancnn kabul edilmesini talep etmek, eitlii talep etmek Alevi toplumunun hakkdr. Eitlik olmadan, karlkl hogr, sayg olmadan kardelik gelimez. Bu, kardeliin doasna aykr bir durumdur. 255

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Alevi toplumu kardelie hazrdr ve bunu pratik olarak da dier inanlara ve mensuplarna sayg temelinde ortaya koymutur.

Yenierilik nedir? Yenieriler kimlerdir? Yenieriler inan olarak Alevi miydiler? Yenierilerin Alevilii konusu en ok arptlan konulardan biridir. Genel anlamda yenieriliin ne anlama geldiini zetlersek; Yenieri oca ,1362 ylnda I.MURAT tarafndan kurulmu daimi ve cretli askeri bir tekilattr. Yenieri askerleri, Osmanl ordusunun ilk dzenli sava birliiydi. Kazanlan savalarn sonunda esir olarak alnp getirilen ve daha sonraki tarihlerde de Hristiyan tebaadan da devirilen 8-20 ya aras ocuklar, sk disiplin altnda askeri eitim gryorlar ve "Yenieri " oluyorlard. Yenieriler Osmanlnn sava gcyd. Bu gce hakim olan unsurlar devlete hakim oluyordu. Devlete hakim olmasa bile sz geenlerden oluyordu. Bu durumu gren Alevi nderleri yenierileri etkilemeye altlar ve bunda baarlda oldular. Ancak dikkat edilmesi gereken bir nokta var: iddia edildii gibi Aleviler yenieri ocan kurmad, ancak zamanla yenieri oca zerinde byk bir etkiye sahip oldular. Ksacas 256

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

yenieriler ilk etapta Alevi deillerdi. Zamanla Alevi inancnn hakim olduu bir zmre oldular. Bu hakimiyetin belirgin bir ekilde kendini gstermesi sonucu yenieri oca kapatld (1826 ylnda) ve yenieriler kymdan geirildi. 1826 tarihi ayn zamanda Osmanl topraklarnda Aleviliin yasaklanmasnn da tarihidir.

Babailik nedir? Babailer kimlerdir?Babailer neden isyan etti ve Babai isyan nasl geliti? Alevi tarihi bir isyanlar, bakaldrmalar tarihidir de. Aleviler tarih boyunca hep zulm edenlere kar isyan etmi, ayaklanmlardr. BABALER isyan da bu anl bakaldr zincirinin onurlu halkalarndan biridir. Adn Baba LYAStan alan bu ayaklanmann etkileri yllarca srd. Babailer isyan Seluklu devleti iin olduu kadar Aleviler iin de nemli bir tarihsel sreti. Seluklu devletinin etkinsizlemesinin sebebi bu anl isyand. Baba lyas ve Halifesi (yardmcs) Baba shak Anadolu topraklar zerinde hkm sren Seluklu devletinin politikalarndan bkan, vergilere tbi tutulan, gittike 257

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

yoksullaan halk kitlelerinin bata Trkmenler olmak zere- doal nderi olmulard. Seluklu sultan II. Gyaseddin Keyhsrev, halk zerindeki basklarn artryordu. Adaletsizlik ve zulm Anadoluyu sarmalam durumdayd. te byle karanlk gnlerde Baba lyas, gnmzde dahi nemini koruyan hak dncelerini Anadolu insanna anlatyordu. Baba lyas ve ardllarnn dncelerini ksaca zetlemek gerekirse: Baba lyasa gre Tanr sevgisi, dinin kat kurallaryla salanamazd. nsan ancak kendi gnlnce bu sevgiyi yaratabilirdi. Toplum kadn-erkek ayrmnn olmad, tm bireylerin (kadnyla-erkeiyle) eit olduu bir btnd. Ama Seluklular ve onlarn egemenliindeki beylikler byle olmas gereken bu tanrsal dzeni kendi karlar iin bozmular ve bir adaletsiz zulm dzeni kurmular. Oysa asl ama btn insanlarn kardee, bar iinde ve beraberce reterek yaamalar olmalyd. Baba lyasn bu dnceleri deil 13. asrda, gnmzde dahi insanlarn zlem duyduu istemlerinin dile gelmesiydi. Nitekim Babailerin iar olan "yarin al yanandan gayr her eyde eitlik" slogan aradan geen bu kadar zamana karn hl gncelliini koruyor. 258

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

1239 ylnda Seluklu sultan II. Gyaseddin Keyhsrev, anszn birliklerini insanln zlemlerini dile getiren Baba lyasn zerine srd. Ve bylece ayaklanma balad. Saldrlarn balamasyla Baba shak Anadolunun drt bir tarafna ayaklann arsn yapt. Babailer ilk etapta Elbistan, Sivas daha sonraki aamalarda Amasya ve Kayseriyi aldlar. II. Gyasettin Keyhsrev bakent Konyay terk etmek zorunda kald. Baba lyasn Amasya kalesindeki ahadetinden sonra atmalar iddetlendi. Babailer Krehire yneldi. Bu arada Seluklu ordusu toparland ve paral Frenk askerlerini de yanna alarak inisiyatifi ele geirdi. 1240ta Baba shak Amasyada aslarak ehit edildi ve Babailerin byk ounluu kltan geirildi. Babailerin dnceleri daha sonralar Hac Bekta Veli bata olmak zere bir ok kimselerin dncelerini ekillendirerek yenilmediini kantlam oldu.

259

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

eyh Bedrettin ne zaman nerede dodu? Nasl bir eitim ald? Nasl bir dnya grne sahipti? eyh Bedreddin, kesin olmamakla beraber 1365 ylnda Simavnada domutur. eyh Bedreddin renimine Edirnede balad. Bursa ve Konyada eitimini tamamladktan sonra Msra giderek zamann nl bilginlerinden dersler ald. eyh Bedreddinin dncesi ve yaam Msrda eyh Hseyin Ahlati ile tanmasndan sonra deiti. nk Bedreddin o gne kadar hep Snni slam anlayn benimseyenlerin evresinde bulunmu ve kendi dnceleri de yle ekillenmiti. eyh Hseyin Ahlati ise Ehlibeyt dncesini yani Alevilii benimseyen birisiydi. eyh Bedreddin, eyh Hseyin Ahlati ile yapt saysz tartma ve sohbet sonras Alevilii benimsemiti. Bu aamadan sonra eyh Bedreddin 260

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Tebrize giderek sarayda dzenlenen tartmalara katlr. Tekrar Msra dnnden ksa bir sre sonra eyh Hseyin Ahlati vefat eder. eyh Bedreddin, Hseyin Ahlatinin yerine geer. Bu makamda fazla durmayan Bedreddin am, Halep, Karaman, Konya, Aydn, Tire ve zmire uradktan sonra 1406 ylnda Edirneye gelir. Bu srada Osmanl mparatorluunda taht kavgas balar. Sleyman elebiyi yenen Musa elebi Edirneyi ele geirir. Hkmdarln ilan eden Musa elebi, etkisi ve sevenleri giderek artan eyh Bedreddini kazaskerlie getirir. 1413 ylnda Musa elebiyi yenen karde elebi Mehmet, eyh Bedreddini znike srgne gnderir. Osmanl mparatorluu halk zerindeki basksn arttryordu. Basklardan ve zulmden bkan halk eyh Bedreddinin ve dier Alevi nderlerinin telkinleri sonucu isyan ediyordu. Alevi isyan ve ayaklanma tarihinin en nemli halkalarndan birini eyh Bedreddin oluturuyor. eyh Bedreddine bal olan Brklce Mustafa Aydnda, Torlak Kemal ise Manisada anl bir direni gerekletiriyorlard. Bu direniler Osmanl ordusuna ar kayplar verirken kendileri yenilmekten kurtulamadlar. Brklce Mustafaya ve Torlak Kemale yaplan ikence ve bu ikenceye yiite kar 261

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

koymasyla Brklce Mustafa ve Torlak Kemal Anadolu Alevi halknn asrlarca belleinde ve yreinde yer etmesini salad. Brklce Mustafa ve Torlak Kemalin yenilmesi sonucu eyh Bedreddin znikten gizlice ayrld. Kendisini sevenlerin ok olduu Deliorman yresine ekildi. Hl nasl olduu anlalmayan; eyh Bedreddin Osmanl ordusuna esir der. Sereze gtrlen eyh Bedreddin orada idam edilir (1420). EYH BEDREDDN DNCESNDEN KESTLER: Hayat ve dnyay kendi kk dnyalar ile snrl tutanlar bizi anlamazlar. nsanlar birbirlerine yahut haksz mala, meru olmayan paraya veya rtbe ve mevkilere yiyecek ve ieceklere ibadet ediyorlar da, Allaha ibadet ediyoruz sannda bulunuyorlar. Btn namazlar ve niyazlar ahlkn dzeltilmesi iin i yzn arnlanmas iin birer vastadan ibarettir. Hakiki ibadetin hi bir vakit kayt ve art yoktur. Hangi tarzda yaplrsa yaplsn, Tanrnn dileine uygun olur. badetin temeli maksudun Hak olmasdr. Bir cemaatte bu temel bulunmaynca yaptklar ibadetler de 262

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

kaybolur. Yalnz kt toplantlar kalr. Fenalk zerinde toplananlardan sen hemen uzakla. Kt ve irkin ilerle uraan insanlar Haktan uzaklamlardr. Cehennem ite budur. Cennetle cehennemi baka yerde aramak samalktr. nsanlar eylemleriyle, dnce ve fikirleriyle gzeli ve iyiyi bulabildikleri oranda Hakla kavumulardr. nsanlar Mslmanlktan nce somut bir puta taparlard, amzda ise hayali bir puta tapyorlar. Belki bir gn Hak kendisini gsterirde Hak olarak ona taparlar. Gerek tasavvufu, hi bir insan gznn grmedii, kulann iitmedii, gnlnn sezmedii eyhleri bilir. Onlar halka, kafalarnn alabilecei ekilde anlatr. Ama asln iinde gizler. Eer halk bunu renirse, kendisini ldrr. Tanr dnyay yaratt ve insanlara verdi. Demek ki; dnyann topra ve bu topran btn rnleri insanlarn ortak maldr. Ben senin evinde kendi evim gibi oturabilmeliyim, sen benim eyam kendi eyan gibi kullanabilmelisin. nk btn bunlar hepimiz iindir ve hepimizin maldr.

263

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Tarih, gelecek iin kavga verip, yitmi bile olsa, insanlk iin vuruanlar hi unutmaz. badet etmekten ama; ezeli ve byk varla gnllerin ynelmesi ve kaplmasdr. Yoksa dnya umuruna dalm bir kalp ile bin sene namaz klm, oru tutmu olsan, bundan dolay hi bir sevap ve mkfat kazanamazsn. lmezden nce lmek, dnyann zevklerinden ve hayvani hrs ve ehvetlerinden saknmaktr. Onu yapabilen insan, phesiz ki; hakiki varlk ile birleir. Ve sonsuz hayat ile diri olur. Ancak insanlar dnyann bin bir trl ekici ve aldatc zevkinden, eit eit yakc hrslarndan ayrlmadklar iin buna gnl vermezler.

Ahmet Yesevi ne zaman nerede domutur? Baz kimselere gre Ahmet Yesevi Alevi deildi. Ahmet Yesevi Alevi deil miydi? Ahmet Yesevinin doum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Hakka yry tarihi 1166 yl olarak bilinmektedir. Ahmet Yesevi, gnmzde Kazakistan snrlar iinde bulunan imkent ehrinin Sayram kasabasnda domutur. Babasnn vefatndan sonra Sayram yaknlarnda olan Yesiye yerleir. Burada 264

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

sekizinci imam Ali Rzann rencilerinden Arslan Babadan eitim alr. Yesiye yerletikten sonra Yesevi adn alr. Ahmet Yesevi, zamann nemli merkezlerinden olan Buharaya gidip burada Hemadanl Yusuf Hocadan eitim alr. Ahmet Yesevi, Alevilii etkileyen en nemli nderlerden biridir. Ona Trkistan Piri de deniliyor. Ahmet Yeseviyi rkla, yobazla mal etmek isteyen, onun yce ahsiyetini kendi dar dnceleri iin kullanmak isteyenler var. Ahmet Yeseviyi Alevilik d sayanlar mevcut. Bunlarn bazlar art niyetli, bazlar ise cahillikten byle davranyor. Ahmet Yesevi, bir rivayete gre Anadoluya ve dier blgelere binlerce halife gndermitir. Bir ok Alevi menkbesinde ve iirinde ad gemekte olan, hatta en byk pirlerden kabl 265

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

edilen bir ahsiyete baka baka anlamlar bimek, tek kelimeyle gereklerin arptlmasdr. Ahmet Yesevi, dncesi itibari ile gnmzde dahi Alevi toplumu iinde yaatlan bir alimdir. Onun kadn erkek eitlii iin syledii szler, hep kendisine ve ona tabii olanlara kar kullanlmtr. AhmetYesevi yle demektedir; kadn ve erkek birlikte zikir ve tapnma yaparlarsa, kirlilikten arnrlar. Aralarnda dmanlk yerine sevgi oluur. Bu szler Hoca Ahmet Yesevi ile Alevi felsefesinin kadn erkek eitlii konusundaki tutumuna bir btnlk salamaktadr. Bylesi dncelere sahip olan ulu bir ahsiyeti yobazlatrmak, rklatrmak komiklik olmaktadr. Bilinmesi gereken; Hoca Ahmet Yesevinin byk bir Alevi nderi olduudur. Yanl yorum sahiplerini tarih yalanlayacaktr.

266

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Bozoklu Celal kimdir ve neler yapmtr? "Celallenmek" kavram Trkeye Bozoklu Celal vasitasiyla girmistir. Bozoklu Celalin yaam hakkndaki bilgiler gnmze kadar aa kmamtr. Var olan bilgilere baklrsa; Bozoklu Celal Tokat yresinde yaam ve bu blgede rgtlenmesine balamtr. Muhtemelen 1520lerde Bozoklu syan gereklemitir. Bu yllarda (1500ler) Anadolu halk byk bir zulm altndayd. Egemen Osmanl iktidar halk ar vergilere balarken, onlar bir de Alevi olduklar iin dlyor, en kk bir hak talebine byk basklarla, katliamlarla karlk veriyordu. Bozoklu Celal bylesi ar koullarn hkm srd topraklarda Alevi inancnn biat etmez, ba emez ilkelerini hayata geiriyordu. Alevi inanc Hz. Aliden, mam Hseyinden balayarak hi bir zaman zalime boyun ememitir. Alevi inancn ekillendiren etmenlerden biri de zalimin zulmne boyun ememek, neticesi ne olursa olsun onlara kar direnmektir. Bozoklu Celal bu erefli tarihi bilince karm ve kendisinden sonrakilere rnek olacak ekilde etrafna yaymtr. Nitekim daha sonra gelien bir ok ayaklanmaya "Celali Ayaklanmas" ad verildi. Bozoklu Celal, tarihe anl bir ayaklanmalar zincirinin balatcs, nderi olarak gemitir. Bu anlamyla 267

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

nemli olan Bozoklu Celalin kesin olarak ka ylnda yaad ve ahadete ulat deildir. nemli olan Bozoklu Celalin bask ve zulme kar direnmi olmasdr. Ar bask koullarnda Osmanl iktidarna kar bakaldrmak ve bu bakaldry srekliletirmek nemli bir olaydr. Bozoklu Celal bunu baarmtr. Anadolunun drt bir tarafnda ezilen insanlara kurtuluun yolunu gstermitir.

Balm Sultan kimdir? Bektailie, dolaysyla Alevilie katks nedir? Neden Balm Sultan hakknda bir ok iftiralar var? Bektailii kurumlatran nder olarak bilinen Balm Sultan, 1457de Dinetokada domutur. 1517 tarihinde hakka yrmtr. Balm Sultan zerine alabildiine speklasyonlar, karalamalar mevcut. Bu iftiralarn, eletirilerin ou dayanakszdr. Dierleri ise yanl bilgi ve yanl yorumlamadan 268

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

kaynaklanmaktadr. Bu iddialarn neler olduu ve bunlara karn gereklerin neler olduuna burada deinmeyeceiz. Bizce bilinmesi gerekenler, Balm Sultann Bektailii kurumlatran nder olduudur. Kurumlama beraberinde sreklilii de getirmitir. Ve Bektailik gnmze kadar basklara, katliamlara ramen gelmitir. Bektailiin bugne kadar kurumsal anlamda gelmesindeki en byk faktr Balm Sultandr. Balm Sultan, derghtaki btn almalar kayt altna almtr. Geri bu kaytlarn ou eitli zamanlarda yok edilmilerdir. Buna ramen bu durum Balm Sultann nderlik kabiliyetini gstermektedir. Balm Sultan, salt kayt tutmakla yetinmemi, mevcut olan bir ok olguyu da sistemletirmitir. te Balm Sultann Cem ayinlerinden tutalm, derghtaki eitime kadar verilen btn hizmetleri sistemletirmesi bir noktada merkeziletirmesi, baz dar kafallarn ve art niyetlilerin Balm Sultan karalamalarna nedendir.

Ahi Evren ne zaman nerede dodu?Ahilie ne gibi katklar olmutur? nan olarak Alevi miydi? Ahilik bir Alevi kurumlamas mdr? Ahi Evren, Ahi rgtnn kurucusudur. Ahi rgtlenmesi bir esnaf, zanaat, ifti rgtlenmesidir. 269

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Ahi rgtlenmesinin temelini Baba lyas att. Bir kurum olarak gelimesini ise Ahi Evren salad. Ahi Evren 1169 ylnda Azerbaycanda domutur. Hac Bekta Veli ve Mevlna ile yat ve ayn zaman diliminde yaamlardr. Hac Bekta Veli ile musahip olduklar bilinmektedir. Hac Bekta Velinin Vilayetnamesinde u ekilde bahsi geer: Hac Bekta ile Ahi Evren birbirilerini ok severlerdi. Hatta bir sohbet annda Ahi Evren, her kim bizi eyh edinirse aslnda eyhi Hac Bekta Hnkrdr demitir.. Baz olaylar gnmzde olduka arptlmaktadr. Tarihsel bilgiler tahrif edilmekte, saptrlmakta, gerek ile balants koparlp, yerine farkl amalara hizmet eden bilgiler eklenmektedir. Ahilik ve Ahi Evren iin de ayn durum geerli. Ahi Evren hakknda gereinden ok farkl anlamlar yklenmekte, tarihsel k noktas unutulmakta, ii boaltlmaktadr. Ahi Evren gereini biraz anlatmaya altk. Daha anlalr olmas iin zetleyelim: Ahi Evren inan itibari ile bir Alevidir. Baz art niyetliler gerei saklamak istese de gerek byledir. Ahi Evren, an ok ok ilerisinde bir kurumlama yaratmtr. Yaratlan bu kurumlama bir ok lkeye rnek olmutur. Ahi Evren kurumlamasnn srekliliini salamak iin Ahilii tekke ve zaviyelere 270

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

balad. Herhangi bir meslekte almak iin o meslein zaviyesini bal olmak gerekiyordu. Atamalar iin merkezi tekkeden atama yaplyordu. Bu tekke Krehirdeydi. Ahi Evren 01.04.1261 ylnda Krehirde katledildi.

Karacaolan Alevi miydi? Karacaolann hangi blgede doduu, hangi inantan olduu, hangi airete bal olduu hep tartlmtr. Bizce bu tartmalarn hi bir kymet-i harbiyesi yok. Neden diye sorulacak olursa; nk Karacaolan doaya, insana, sevgiye, aka verdii nem ile kibre, benlie, sosyal statye vermedii nemle her eyden nce bir Hak adr. Bu anlamyla da Alevi bir gelenekten gelmektedir. Ama Karacaolan, bilinen klasik tekke dervilerinden deildir. Baz kaynaklara gre, Karacaolann aireti derghtan uzaklam ve Karacaolan da bu sebepten olsa gerek, fazla bir dergh eitimi almamtr. Karacaolann airetinin neden derghtan koptuu bilinmemektedir. Bu tr bilgiler her vakit tartlmtr. Tpk Karacaolann nereli olduunun tartld gibi. Ama kesin olan, Karacaolann gney (Mara, Antep, Adana, Tarsus) blgesinden olduudur. 271

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Kadnck Anann hayat hakknda biraz bilgi verebilir misiniz? Kadnck Ana, Alevi toplumunda en ok bilinen kadn nderlerden biridir. yle ki; Ulu Hnkr Hac Bekta Veli, Sulucakarahyke geldiinde amar ykayan kadnlarn yanna geldi. Kadnlara al olduunu syledi. Kadnlar da ona verecekleri yemekleri olmadn sylediler. Kadnlar arasnda bulunan Kadnck Ana, hemen eve gidip bir ekmein iine ya koyarak Ulu Hnkra getirdi. Bunun zerine Hnkr yle buyurdu: artsn eksilmesin, tasn dklmesin. Bu, Alevi kadn iin bir sembol olay niteliindedir. Gelelim Kadnck Anann kimliine. Bu konudaki bilgiler olduka elikili. Baz kaynaklar, Alevi edebiyatnda geen Fatma Nuriye Hatun, Kutlu Melek, Fatma kavramlarnn hepsinin aslnda Kadnck Ana olduunu sylyorlar. Baz kaynaklardan ise bunlarn hepsinin farkl farkl kimlikler olduu kanaatindeler. Ayn durum Kadnck Anann Hac Bekta Veli ile iliki dzeyi iin de geerli. Bazlar Kadnck Anann Hac Bekta Velinin ei olduunu sylyor, baz kaynaklar ise olmadn. Btn bu elikilere ve bilinmezlie ramen Kadnck Ana her anlamda bir kadn nderdir. Bu gerei hi bir 272

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

olaslk deitirmedii gibi, Kadnck Ana da sembolleen Alevi kadnnn toplumsal statsn de deitirmiyor. Kadnck Ana, her daim erkek ile eit tutulmu hatta Velayetnamedeki baz blmlerde erkein nnde yer almtr. Btn bunlarn sembolik deeri olduunu varsayarsak dahi bu, ann ok ok ilerisinde bir kadn-erkek eitliidir. Kadnck Anann gsterdii yardmseverlik ok nemlidir. Kadnck Ana da sembolleen; Alevi inancnn kadna verdii deerin, tarih boyunca Alevi toplumunda kadn-erkek eitliinin srekliliine vurgusudur.

Abdal Musann hayat hakknda biraz bilgi verebilir misiniz? Abdal Musa, Anadoluda Aleviliin yaylmasnda, gelimesinde byk katklar olan bir Alevi nderidir. Kesin doum tarihi bilinmemekle 273

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

birlikte, 1300 ile 1400l yllarda yaad sanlmaktadr. Abdal Musa Sultan, Bektai Alevileri tarafndan ok nemsenen bir zattr. Hac Bekta Velinin en sekin halifelerinden biridir. Abdal Musa adna cem dzenlenmektedir. Abdal Musa, Abdal Musa postu olarak adlandrlan, meydandaki on iki post sralamasnda yer alan ayak makam ile de nemini ortaya koymutur. Hemen hemen btn Alevi nderleri iin geerli olan tarihsel kesinlik, Abdal Musa iin de szkonusudur. Baz kaynaklar Abdal Musa Sultann Hac Bekta Velinin akrabas olduu ynndedir. Asl Horasandadr. Bugn Anadolunun bir ok yerinde Abdal Musaya atfedilen yerler vardr. Bunlarn en nemlisi, Antalya ilinin Elmal yresinde bulunan Tekke kyndeki derghtr. Byk ihtimalle Abdal Musa Sultan, Anadoluda bir ok yeri gezip grm, insanlar aydnlatmtr. Sonunda Elmal yresine gelip derghn kurmutur. Bu derghta yzlerce kiiyi eitmitir. Bunlar arasnda Kaygusuz Abdal da vardr. (Bilindii gibi Kaygusuz Abdal, sekin bir Alevi nderidir.) Bilinmesi gerekenler; Abdal Musa Sultan, Anadoludaki Alevi rgtlenmesini gelitiren, kurumsallatran, yzlerce kiiye eitim verip irad 274

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

eden, bir byk nderdir. Doum tarihi, nerede hakka yrd gibi tarihsel bilgiler mhim olmakla birlikte esas deildir. Esas olan, Anadolu Alevileri adna cemler dzenledii, kurbanlar kestii ve bu ulu ahsiyetin insanla sunduu hizmetlerdir. Abdal Musa Sultan Velayetnamesi ile Abdal Musa hizmetini srdrmektedir. Ayrca her yl Abdal Musa Sultan adna Tekke kynde enlikler yaplmaktadr. Abdal Musa Sultann gnmzde de geerliliini koruyan dncelerinde ksa bir kesit: Mmin ol Halim selim ol Ahde vefa et Msibete sabret Sz dn sonra syle badete malna gvenme Yalan syleme Hak divanndan ayrlma Bilmediin kiiye yar olma Vaktini zayi etme Kimsenin urad kt duruma glme 275

Sorularla Alevilik Kendinden ulu kimse ile mcadele etme Dnya iin gnln mahzun etme Mevki sahibi kimseye yzsuyu dkme

Remzi Kaptan

Hsniye hakknda biraz bilgi verebilir misiniz? Hsniye, en nemli Alevi kitaplarndan birinin kahramandr. Hsniye ad ile bilinen bu kitapta, AleviSnni inanc arasndaki temel farkllk diyalog yoluyla yanstlmakta. Bu kitapta ksaca Hsniyenin zgemii de yer almaktadr. Bu zgemie gre Hsniye, mam Caferi Sadkn yannda eitim alm, o saygdeer, ilim irfan sahibi imamn zel hizmetinde bulunmu, bu vesileyle kendisini bilgi ve birikim asndan tam olarak yetkinletirmiti. Bilindii gibi altnc imam Caferi Sadk, salt dini konularda deil, bir ok bilim dalnda da zamann en nemli bilginiydi. Byle bir bilginden eitim alan Hsniye, Ehlibeyte tartlmaz ballnn yansra daha bir ok adan kendisini eitip gelitirmiti. Altnc imam Caferi Sadkn ehit edilmesinden sonra Hsniye, zamann halifesi Harun Reidten intikam almak istiyordu. Bunu da Harun Reidin saraynda, onun inan dayanaklarn 276

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

rtecek ve Ehlibeytin haklln kantlayacak ekilde yapmak istiyordu. Neticede Hsniye, Harun Reidin huzurunda dnemin ulemasyla ve nemli bilginlerle tartm, kaynaklaryla Ehlibeyt haklln ortaya koymutur. Dolaysyla bu 20 yandaki gen kadn tartlmaz Ehlibeyt balln derin bir bilgi ile ortaya koyup, bir noktada dman can evinden vurmutur. Bylelikle mam Caferi Sadktan rendiklerini hayata geirip, halifenin ve dier bilginlerin nasl temelsiz olduklarn ortaya koymutur. Hsniye, can pahasna deerlerini korkusuzca savunmutur. Bir tarafta koskoca halife ve onlarca bilgin, dier tarafta tek bana bir kadn. Kazanan Hsniye oluyordu. Hsniyenin yapt tartmalar gnmzde de Ehlibeyt taraftarlarna g ve bilgi vermekte. nderlik de bu olsa gerek. Yaplanlarn, sylenenlerin zaman ve mekn aarak evrensellemesi. Hsniye bunu baarmtr.

277

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Horasan Teberdar Eba Mslim Horasani kimdir? Ne zaman nerede domutur? Bizler iin neden Eba Mslim nemlidir? Eba Mslimi nasl anlamalyz? Eba (baz blgelerde Eba yerine Ebu deniliyor) Mslim Horasani, sadece bizler iin deil, btn Ortadou toplumlar iin, zelikle de Horasan blgesinde yaayanlar iin nemli bir nderdir. Etkisi gnmze kadar devam eden, hakszla bakaldrlarn esin kayna bir nderdir. Eba Mslimin nerede doduu ve hangi tarihte doduu muhteliftir. Byk olaslkla Horasanda domutur. Baz kaynaklar 719 ylnda doduu ynnde bilgiler ieriyor. Horasan Teberdar Eba Mslimi bir ok ynyle ele almak gerekiyor. Her ne kadar Eba Mslim tarihin nemli bir kesiti olan zalim Emevi iktidarn ykmsa ve bylece zalimlere kar bir bakaldr gelenei gelitirmise de zerinde yeteri kadar yaznsal alma olmayan biridir. Tarihsel anlatmlara icabet edildiinde grlecektir ki Eba Mslim blgenin gelmi gemi en nemli komutanlarndan/nderlerinden birisidir. Hatta baz anlatmlara gre Byk skenderden sonraki en nemli 278

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

komutandr. Eba Mslim'in nderlik ettii ihtilalde yz binlerce insan can vermitir. Eba Mslim'in yaants, mcadelesi, fikirleri, eylemleri, eylemlerin sonular ayr ayr deerlendirilmesi gereken hususlardr. Eba Mslim hakknda fikir sahibi olmak iin birden fazla noktada younlamak gerekiyor. Bizlerde baz balklar boyutuyla baz hususlara deineceiz. Eba Mslim bir kledir. Etnik kkeni tartma konusu olmutur. Bir ok halk Eba Mslim'in kendi rklarndan olduunu iddia etmitir. Bu anlamda kesin olarak u rka mensuptur demek imkanszdr. Baz kereler soyunun Araplara kadar, Haimilere kadar uzanmas bu konuda kesin yarg vermenin ne kadar zor olduunun iaretidir. Aslnda bu bir yerde nemsizdir de. nemli olan Eba Mslim'in uruna mcadele ettii deerlerdir. Eba Mslim'e birden fazla halkn sahip kmas Eba Mslim'in ne kadar belirleyici ekilde tarihe yn verdiinin, olumlu anlamda yn verdiinin delili olarak da alglanmaldr. lgintir, Eba Mslim bir kle iken yeni bir dnemi balatan bir nder oluyor. Bir kle, blgenin Byk skenderden sonra tank olduu en byk komutan oluyor. Bir kle, yz binlerce insann can verdii bir 279

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

mcadelenin nderi oluyor. Bir kle; Eba Mslim, kalkp her trl saray entrikalarnn hakim olduu, kurnazlarn en kurnaz diye nam alan Muaviye'nin temellerini att, zalimlikte snr tanmayan Yezit gibilerinin glendirdii bir devleti ykyor. Bir kle, insanlar yz binlerce insan- bir davaya inandryor, onlar rgtlyor, askeri olarak eitiyor ve ihtilale nderlik ederek baarya ulayor. Horasann Kutsal Baltas olan Eba Mslim, zalimlikte snr tanmayan, hilebazlkta stne bulunmayan Emevi iktidarn ykyor; ezilmi, dlanm kitlelere/halklara umut oluyor. Dorular iin, deerleri iin, hi bir fedakarlktan kanmayan Eba Mslim, tartmasz bir ekilde nderi olduu ihtilalin merkez ynetimini eline geiren Abbasolu ailesinin verdikleri szlerin arkasnda durmadklarn, yaplan anlamalar hie saydklarn gryor ve hi tereddt etmeden bunlara kar mcadele bayran ayor. Bu noktada hassasiyetle zerinden durulmas, irdelenmesi gereken bir durumdur. Yukarda izah etmeye altmz gibi Eba Mslim byk emeklerle devrimi rgtlyor. Bu devrimi yle sradan bir gce, devlete kar rgtlemiyor. Emevi devletine kar bir devrimi rgtlyor Eba Mslim. Eba Mslimden nce saysz insan bu zalim dzene 280

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

bakaldrm, isyan etmi, lanetli devleti devleti ykmak istemitir. Ancak, ne yazk ki hi biri bu devleti ykmaya muvaffak olamam, ok ar yenilgiler almlardr. Btn bu baarsz giriimler Emevi devletini daha da glendirmitir. Yani Eba Mslim'in stratejisi, taktikleri, planlar, rgtlenme tarz, sava... yle sradan, basit deildir. Eer klasik yntemler olsayd Eba Mslim'in sonu da dierleri gibi yenilgi olacakt. Demek ki btn boyutlaryla Eba Mslim de kapsaml bir nderlik mevcut. Eba Mslim Horasani komple bir nderliktir. Baar iin her eyi en kk ayrntsna kadar dahiyane bir ekilde, kl krka yararcasna planlam, dzenlemitir. deallere ballk, Ehlibeyt anlayna sadakati tartlmaz bir keskinliktedir. Baarszla uratacak en kk bir zaafa yer yoktur Eba Mslim de. Denilebilinir ki, madem Eba Mslim byle komple bir nderliktir, o halde neden Abbasoullarnn hilelerini gremedi ve devrim sonras tasfiye edildi? (Bizlere gre Eba Mslim komple bir nderliktir, devrimden sonra tasfiye edilmi olmas bu gerei deitirmiyor). Emevi saltanatnn yklmas onun iin esast. O yce ahsiyette bunu basarmtr. Dorudur. Eba Mslim, ihtilali gerekletiren nderken merkezi ynetimi eline geirmi bulunan Abbasoullar tarafndan tasfiye 281

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

edilmitir. Bunun birden fazla nedeni vardr. Her eyden nce kanl Emevi devletini ykmak isteyen Eba Mslim, Ehlibeyte yaknlklar, Emevilere kart olmalar sebebiyle Abbasoullarna biat etmek zorunda kalmtr. Bu biat yle bildiimiz tabii olmak manasnda bir biat olmayp, daha ok ittifak temelli bir biattir. Abbasoullarnn artk gereken dersleri aldklarna, Ehlibeytin/Ehlibeyt taraftarlarnn her trl hak ve hukuka sahip olunacana dair szler alnm, anlamalar yaplmtr. Bu szlere inanlm, inanlmak zorunda kalnmtr. nk Ehlibeyte, Ehlibeyt taraftarlarna kan kusturan Emevilerin kanl saltanatlarn ykmak esas grev durumundayd. Ehlibeyt bendelerinin tek bana bu gc tasfiye etmeleri imkanszdr. Abbasoullar da bir ok boyutuyla gldrler. Btn bu sebeplerden dolay Abbasilerle yol alnmak zorundayd. Elbette Ehlibeyt bendelerinin, bata Eba Mslim olmak zere ihtilal sonras planlar vardi. Ne yazk ki Eba Mslim'in bu planlar uygulamaya frsat olmadan katledilmitir (755). Eba Mslim ehadetiyle bile ok nemli bir grevi yerine getirmitir. Ehlibeytin ok daha dikkatli olmasn ve ayni trajedileri bir daha yaamamas iin erkenden nlem alnmasn salamtr.

282

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Gelecek kuaklara anl bir miras; direni, umut, mcadele ve baar gelenei brakarak ehadete ulaan bu byk komutandan renmeye devam ediyoruz. Ona layk renciler olacamza, onun gibi her daim Ehlibeyte bal kalacamza, Ehlibeyte sembolleen deerlere bal kalacamza, asla hakszla boyun emeyeceimize, her daim zalimin karsnda olacamza, mazlumun yannda olacamza sz veriyoruz.

Hamdan Karmat kimdir, ne zaman nerede domutur, neyin temsilcisi ve neler yapmtr? Hamdan Karmat, smaililiin bir kolu olan Karmatiliin ncsdr. Karmatilik ise insanlar arasnda eitlii ve paylam savunan, Ehlibeyte bal, smrye, hakszla, zulme, hurafeye kart; bilimi esas alan bir inantr. Hamdan Karmatn ne zaman ve nerede doduu bilinmiyor. Baz bilgiler, Kfe yaknlarnda ve 800-950 yllarnda yaad ynndedir. Hamdan Karmat, yobazlarn en ok kfr ettii Ehlibeyt nderlerinden biridir. Yobazlara gre kendileri 283

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

gibi dnmeyen, kendilerinin dorularn savunmayan ve kendileri gibi yaamayan herkes din ddr, sapktr, kfirdir, mnafktr. Hamdan Karmat ve daha sonralar onun takipileri, slamiyet adna dayatlan yanllar, hakszlklar grp isyan etmilerdir. Bu ynyle de doruyu temsil etmilerdir. Varsn yobazlar onlar iin olmadk hakaretlerde bulunsunlar, nemli deil. nemli olan, Hamdan Karmat ve onun temsil ettii deerlerdir. Hamdan Karmat, devrin hakszlklarn grp, bunlara kar muazzam bir rgtlenme gelitirdi. Bu rgtlenme, baarya ulap devlet dahi kurdu. Hamdan Karmat, eitli blgelere Dai (daveti)ler gnderip, toplumu eitip rgtledi. Deerlerin ve dorularn nasl ters yz hale getirilip yok edildiini, hakszlklarn nasl bir boyut kazandn gren toplum isyanlar balatt. Dediimiz gibi Karmatiler inanlarnn hakim olduu devlette kurdular. Bunun iin olsa gerek, yobazlar Hamdan Karmata gnmzde de saldrmaya devam ediyor ve (kendilerine gre) onun ne kadar sapk ve din d, slam d olduunu kantlamaya alyorlar. Hamdan Karmat, devrin zulmn grm ve bu zulmn din adna, slamiyet adna yapldn grp isyan etmitir. nk baz melunlar, zalimler, hakszlar, smrcler tarihin her dneminde kendi karlarn 284

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

din adna, slamiyet adna dayatp, aslnda yce slam dinine en byk ktl yapyorlard. Hamdan Karmat ve benzer Ehlibeyt taraftarlar, bu yaplanlara kar kyorlard. Kar koyu her daim devam etmi ve zalimlerin zulm olduu mddetede kar koyu olacaktr.

Fazlullah Hurufi ve Hurufilik hakknda biraz bilgi verebilir misiniz?

*Bu kadar yldz var olmasna ramen, kainat hala karanlk. nsan yaratldndan bu yana da bu yldzlar kadar, belki daha da ok sz sylendi. Ama szn , hakikatin karanln aydnlatmaya hi bir zaman yetmeyecek. nk hakikat sze dklmez. Sz sylendike, hakikat perdelenir. Necm suresini hatrlyor musunuz. Sonra o, yaklat. O na iki yay kadar, belki ondan daha yakiyn oldu. te dostlarm, hakikate sz ile deil, hal ile yaklarsan; iki yay kadar belki ondan daha da yakn olursun. Bu iki yay birletirirsen bir daire olur. Bu daire zerinde hareket edersen her zaman baladn noktaya dnersin. baladn nokta, araynn sonundaki hakikattir. 285

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Keramet batadr. Pervane olann ba dner ki, baa dnsn. Bu sebeple hi noktan kanat rpsn. Dnerken kanat rpar pervane. Hakikati kanat rpmak zanneder. Aslolan a gark olmaktr. Sonrasnda a konar ve yanar kl olur. Kllerinden yeniden doar, Zmrd- Anka gibi. te domak, baladn noktaya dnmektir. * Skutu Harf Hseyin Albayrak Dharma Yay nlar Sayfa; 89-90

Fazlullah Hurufi, (Fadlullah Astrabadi ve Naimi olarak da bilinir) 1339 (veya 1340) ylnda Astrabad da domutur. Fazlullah'n babas devrin nemli alimlerinden biriydi ve baz kaynaklara gre Evlad Resuld. nancn yaand ve yaatld bir evrede dnyaya gelen Fazlullah, doal olarak kk yalardan itibaren yatlarndan farkl olarak bir ok dini ve daha baka bilgileri renerek byd. Menkbevi ekilde aktarlan hayat yksnde Fazlullah, delikanllk ann ilk dnemlerinde derviin birinden Mevlana'nn 286

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Sonsuzluun gerei varken lmden korkmak neden? Mezara nasl girersin sen Allah'n altndayken? adl iirini (veya buna yakn, benzer baka bir beyiti) dinler. Anlatma gre bu beyiti duyar duymaz kendinden geer ve kendine geldikten sonra hemen hocasna koar ve bunun ne anlama geldiini sorar. Hocas, bu beyiti anlamak iin insann kendisini tamamen bu yola adamas gerektiini syler. Yaamn anlamn zmek isteyen gen Fazlullah kararn verir ve rahat, gvenli hayatn brakp bir gezgin olarak yollara der. Bundan nceki mrnde rahat ve gvenli bir yaam srm olan Fazlullah, zahmetli ve yorucu bir yolculuktan sonra dnemin nemli merkezlerinden bir olan Isfahan kentine gelir. Bir sre burada kalan ve kald sre ierisinde eitli kiilerin ve gruplarn sohbetlerine katlan ve bylece farkl bak alar, dnceler ile tanan Fazl, bu defa Mekke'ye gider. Mekke de bir sre kalan Fazlullah, buradan Harezm blgesine geti. Harezm blgesinde de gereken bilgi ve tecrbeleri edindikten sonra Meshed kentine geer. Bu kente bulunan sekizinci imam Ali Rza'nn trbesinde bir sre hizmet ve ibadet eder. nanta, duyguda dncede gelien ve derinleen Fazl, ryalar grmeye balar. Ryalar grd ilk dnemler, ryalarn bir sre sonra gereklemesi ilk etapta Fazl` olduka 287

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

tedirgin eder. Zamanla bunun kendisine ait zel bir yetenek olduunu fark edince tedirginlik yerini ryalar anlamlandrmaya brakr. Fazlullah, sadece kendi ryalarn deil, kendisine ryasn anlatan herkesin ryasn yorumlar. Belli bir birikime ve bilgiye sahip olan Fazlullah, kendisi ile sohbet eden insanlarn sorularna verdii cevaplar ve sorunlarna getirdii zmler ile sevileni ve takipisi ok bir eren olur. Her ne kadar menkbevi ekilde anlatlsa da, znde biriken duygu ve dnce younluunun da tamas sonucu seveni ve takipisi ok olan bir eren oluyor. Sadece ryalar doru ekilde yorumlamaktan ziyade, hayatn anlamna dair edindii ruhsal ve dnsel birikimlerin paylalmas ve bunlarn kabul grmesi ile sevenleri ok oluyordu. nk Fazlullah, insanlarn o gne dein duymadklar, bilmedikleri bir yol ile, yntem ile gerekleri anlatyordu. te Fazlullah ve dostlarnn hakikatleri anlatmalar ve bu anlatmlarn kabul grmesi sonucu sevenlerinin, yolunu benimseyenlerinin git gide oalmas, her dnem olduu gibi karanln temsilcisi olan ruhlar tedirgin ediyordu. Bu korku ve tedirginlik sonucu Fazlullah ve dostlar, her dnem ba vurulan din d, sapk kiiler olduklar gerekesiyle bask altna alnmaya baladlar. Dnceleri, grleri, 288

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

inanc eriata ters bulunan Fazlullah, 1394 ylnda katledildi. Ayaklarna ta balanarak cesedi sokaklarda paralanarak tehir edildi. Fazlullah' katledenler sevenlerine, onun dnce ve yntemini benimseyenlere ok byk trajediler yaattlar. Ancak Fazlullah'n dnceleri, btn kym ve basklara ramen, farkllam olarak da olsa yaamaya devam ediyor. Fazlullah Hurufi'nin Dnceleri ve Hurufiler Fazlullah Hurufi, ncelikle harfler ve harflerin saylarla balants zerinde durur. Fazlullah'a gre anlama ve kavrama noktasnda harfler ve sesler esas alnmaldr. Yaam, evreni, insan ve Yaratan anlamak iin harflerin anlamn bilmek gerekiyor. Aratrmac yazar Esat Korkmaz, Hurufilii ksaca yle tanmlyor; Varln zn oluturan harflerler seslerdir. Harflerin oluturduu seslerin grn alanna kmasyla varlk trleri oluur. Ses insanda sz olarak gerekleir; harfler dile aktarlnca sz nitelii kazanr; bu durumda ses araclyla harflerin mana aleminden madde alemine gemesi alglanr ve olu bylece gerekleir. Evrenin zeti olmas nedeniyle insann yz hakikatin aynasdr. nsan yzndeki doutan gelen yedi izgi (hutut- ebiye) yedi 289

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

g; yine yzndeki sonrada oluan yedi izgi ( hutut mmiye) yeri temsil eder. Bu on drt izgiyle bu izgilerin insan yznde bulunduklar on drt yerin toplam 28'dir; 28 harf Tanry gsterir. Hurufilikte, btn varlklar insana, btn insanlar ise peygamber ve imama baldrlar. Nasl ki peygamberlik Hz. Muhammed'le en yce ve en son noktasna ulamsa tpk bunun gibi imamlk da Hz. Ali'yle olgunlua ulamtr. (Bak: Alevilik Terimler Szl- Esat Korkmaz) Tarihi yazar Murat Bardak da Hurufilii ksaca yle tanmlyor: Temeli ses, harf ve say kavramlarna dayanan "Hurufilik", Arapa "harf" sznn oulu olan "huruf" kelimesinden gelir ve "harflerle ilgili" demektir. Hurufiliin kurucusu olan Fazlullah, mezhebinin kurallarn Farsa olarak kaleme ald ve "Cvidannme" ismini verdii kitabnda ayrntlaryla ama sembollerle dolu bir ekilde anlatr. Mutlak gerei ryasnda grdn iddia eder, sisteminin temelini Arapa'nn 28 harfine Farsa'ya mahsus drt harfin ilvesiyle ve bu harfler arasndaki matematik ilikiler vastasyla gelitirir. Fazlullah'n sistemi, en basit ifadesiyle yledir: nsann yznde yedi adet "hat" vardr ve bunlar iki ka, drt kirpik ve satr. Doumla vrolan bu zellikler, "anne hatlar"dr. 290

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Erkeklerde "baba hatlar" denilen ve ergenlik anda ortaya kan byk, sakal, burun hatt ve dudak alt izgisi de on drt adettir. Toplam 14 olan bu hatlar, ktklar yerlerin de ilvesiyle 28'e, san ve dudak altndaki hatlarn da ikiye ayrlmasyla 32'ye ykselir. 28 says Arapa olan Kur'an'n, 32 de Farsa Cvidannme'nin yazlnda kullanlan harflerin saysdr. Fazlullah, temeli bu basit hesaba dayanan Cvidannme'sinde daha sonra deiik matematik hesaplamalar yaparak dinle ilgili yeni kurallar koyacak ve ayn hesaplama biimleriyle kinatn geleceinden szedecektir. Btn bu bilgilerin yazl olduu Cvidannme'nin nshalar asrlar boyunca defalarca imha edildi ama ok sayda nshas bugne kalmay baard. (14.01.2007 Sabah) Yukardaki ksa ve z anlatmlardan da anlalaca zere Hurufilik, egemen olan dini inan ve anlaylarn hi bir zaman kabul etmeyecekleri bir dnce, bak a ve inantr. Kabul etmedikleri gibi bu dnceleri benimseyenler ok byk aclar yaadlar. Bu noktada yine Tarihi yazar Murat Bardak'nn yazdklar iyi bir kaynak niteliindedir. Edirne'nin hemen dndaki geni ayrlarda, 1450'li yllarn sonlarna doru gnlerce devam eden bir abayla byk, ok byk ve birka bin kiiyi alabilecek devs bir ukur kazld. 291

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Kazma ii nihayete erdikten sonra, ukuru bir ormann hacminden daha fazla miktarda odunla ve al-rp ile doldurup odunlar atee verdiler. Hararet, cehennemi hatrlatr gibiydi. Alevler gklere ykseldiinde, askerler, elleri kollar bal binlerce kiiyi ite-kaka ukurun etrafna srklediler. lk tekbiri, herkesin hrmet gsterdii sarkl, yal bir zt getirdi. Bunu, ukurun etrafndaki askerlerin gerisinde durup olup biteni takip eden binlerce kiinin hep bir azdan getirdii tekbirler ve ardarda sralanan lnetler takip etti. Askerler, ukurun bana srkledikleri ellerikollar bal binlerce kiiyi bir anda alevlere atmaya baladlar. Diri diri atee frlatlanlarn feryatlar tekbirlere ve lnetlere karyor; kavrulanlarn miktar arttka ukura odun takviyesi yaplyordu. Etraf genzi yakan ve dayanlmaz bir yank et kokusu sarm, duman her taraf brmt. Ama, saatler boyu devam eden bu facia dinmeden, hi kimse meydan terk etmedi; son kurbann da kmrlemesine kadar orada kaldlar ve diri diri kavrulanlarn ruhlarna lnet okuduktan sonra daldlar. Yaklanlarn sular "Hurufi" olmakt. (14.01.2007 Sabah) Murat Bardak'nn yazdklarna ilave edecek pek bir ey yok. Hurufilerin btn suu gnah egemen dini anlaylardan farkl bir inanlarnn olmasyd. Bunun 292

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

iin binlercesi Edirne de yakld. Nesimi'nin derisi yzld. Daha bir ok akl almaz vahetler yaatld. Hurufiler bunca insanlk d kymlara, ikencelere inanlarna ballklarndan dolay katlandlar. Bize den; Hurufiliin inan deerlerini tekrar ortaya karmak, doru bir anlatmla tekrar gndemletirip insanln hizmetine sunmaktr. Ne yazk ki uruna bunca ar bedellerin dendii bu deerleri yeteri kadar renip sahiplendiimiz sylenemez.

Ebuzer Giffari hakknda biraz bilgi verebilir misiniz? Ebuzer Giffari denilince, insanlarn aklna sosyal adalet, haka bir dzen, eitlik istei, smrye kar olmak, semah, krklar geliyor. Ebuzer Giffari, yaad srece insanlar arasnda eitliin hakim olmas, smrnn ve talann yer yznde silinmesi ve haka bir dzenin kurulmas iin alt. Bu anlamayla bizler iin insanln zirve ahsiyetlerinden biridir. Ne yazk ki bu saygdeer ahsiyeti insanlk yeteri kadar bilmiyor. nk onun yaad ada haksz ve smrc olanlar ona kocaman yer yzn dar etmek istediler, onu diyardan diyara srf dorular dile getirdii iin, yaptklar yanllar yzlerine syledii 293

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

iin srgn ettiler. O zalim ve hakszlarn ardllar ise Ebuzer Giffari'nin ahsnda temsil olunan dorularn hakim olmamas iin Ebuzer'in, adeta adn tarihten ve toplumsal hafzadan silmek istediler. Bunda baarlda oldular. Baarl olmadklar tek toplum Alevi toplumudur. Ebuzer Giffari, Alevilerin yreklerinde ve beyinlerinde yaamaya, yaatlmaya devam ediyor. Onun ahsnda sembolleen deerler yaatlmaya devam ediyor. Cem trenlerindeki semahn piridir, krklardandr, on yedi kemerbestlerdendir Ebuzer Giffari. Yukarda da izah etmeye altmz gibi bu yce ahsiyet hakkndaki bilgiler, bilinmesi gerekenlerden ok ok azdr. Bu snil bilgilere gre Ebuzer Giffari, Giffar kabilesindedir. Doum tarihi bilinmemektedir. Bilinen ve herkesin hem fikir olduu tek konu ilk Mslman olan beinci kii olmasdr ve yine bunu aka herkesin (mriklerin) ortasnda beyan etmi olmasdr. Ebuzeri'n hikayesi kaynaklarda zetle yle gemektedir: Ebuzer ok ciddi bir gen adam, dnya nimetlerinden uzak ve slam dinini kabul etmeden nce bile tek tanrl inanca sahip biri olarak tarif edilmektedir. Kabilesi kk ve fakir olduu iin, Mekkeliler arasnda yksek bir mevkiye sahip deildi. Giffar kabilesi, Mekke ve 294

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Medine'nin batsnda kurulmu olan Kinane kabilesinin bir koluydu. Ebuzer hakknda yaygn sylentilere gre kabilesinin geim kayna blgeden geen kervanlarn soyulmasna dayanm, ancak Ebuzer oban olarak fakir ama drst bir hayat srdrmeyi tercih etmitir. Mekke'de ortaya km yeni bir peygamberin haberini alr almaz, peygamberlik iddiasnda bulunan bu kiiyi bulmak iin Ebuzer kardei ile birlikte Mekke'ye doru yola koyulur. Hak dini arayan gen adam tereddt etmeden yeni dini kabul eder ve vakit kaybetmeden o zamanlar putperest bir dinin merkezi olan Kabe'nin nnde yeni inanc hakknda ehadet getirir. Mekke mrikleri kendisini bu kstahl iin dver. Kabilesine dndkten sonra, bakalarn da slam' kabul etmesini salamtr.* Hz. Muhammedin hakka yrmesinden sonra Ebuzer, bir ok kiinin aksine aka Hz. Ali'den yana tavrn ortaya koymu ve lmne kadarda bu asil duruunu asla terk etmemitir. Kaynaklarda bu dnem yle anlatlyor: Ebuzer, Peygamberin vefatndan sonraki halifelik ihtilafnda Ali ibn Ebi Talib'in sadk bir destekisiydi. Tannm ii ve Snni tarihiler bu konuda mutabktr. 295

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Tarihi Wilfred Madelung'a gre, Ebu Zer, Osman bin Affan'n hilafeti esnasnda halifenin gznden dmtr. Osman bin Affan kendi akrabalarn slam Devleti'nin deiik vilayetlerine vali olarak tayn ediyordu ve onlara beytlmal'den para kayna salyordu. Ebuzer bu davrann slam'n prensiplerine aykr olduunu grn savunuyordu. Osman, frikiya Gazvesinden (27 h./647 m.) elde edilen ganimetten alnan Hums vergisinden kendisi gibi Emevi kabilesinden olan kuzeni Mervan bin elHakem'e 500.000 Dirhem, Haris bin el-Hakem'e 300.000 Dirhem ve Medineli Zeyd ibn Sabit'e 100.000 Dirhem verince, Ebuzer Medine'de bu uygulamaya kar kmaya balamtr. Zenginlikleri biriktirenleri cehennem ateini vaat eden Kuran ayetleri okumutur. Mervan bunun zerine Ebuzer'i Osman'a ikayet etmi ve Osman Ebuzer'i ikaz etmek amacyla ona kendi hizmetisi olan Natil'i gndermitir, ancak Natil Ebuzer'i ikna etmeyi baaramamtr. Osman bir sre Ebuzer'in muhalefetine sabretmi, ta ki Ebuzer halifenin huzurunda, halifenin beytlmal paralarn kullanma usln destekleyen Ka'b el-Ahbar' kzgn szlerle yerene kadar. Bunun zerine Osman Ebuzer'i azarlam ve kendisini am'a gndermitir.

296

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Ebuzer am'da da tavizsiz tutumundan vazgemeyerek, Osman'n yeeni ve am vilayetinin valisi olan Muaviye bin Ebu Sufyan'n aaal yaam tarzn ve savurganln tenkit etti. Bunun zerine Medine'ye geri gnderildi. Beytlmal'dan yaplan uslsz harcamalarn yine de tenkit etmekten vazgemeyince, doksan yalarndayken haksz bir ekilde Medine l yaknndaki El-Rabaza kentine, eyersiz bir deve zerinde, sadece tek kz refakatinde srgne gnderildi. Madelung'a gre, Ali bin Ebi Talib, Osman'n ilk Mslmanlardan ve Peygamber'in en sevdii sahabilerden olan Ebuzer'i cezalandrmasn knamt. Ali'nin bu tutumu, halife yasaklad halde Ebuzer'i kent snrna kadar elik edip, onu en iyi dileklerle ve hrmet gstererek srgne gndermesinden de anlalmaktadr. Ebuzer'e iyi davranmak iin halifenin yasan inemeyi gze almt. Ebuzer'in lm Osman'n askerleri tarafndan ald darplarn etkisiyle ya da lde alktan olmutur.** Ebuzer yaad mddete daima dorularn ve hakkaniyetin hakim olmas iin mcadele etmitir. O hi bir zaman dorulardan ne uruna olursa olsun asla taviz vermemi, vazgememitir. Her zaman herkesin 297

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

adil bir ekilde var olan gelirlerden eite yararlanmasn savunmutur. Eitliin hakim olmas gerektiini dile getirmi ve bunun mcadelesini vermitir. Asla egemen anlaylara, iktidar olanlara biat etmemitir. Ebuzer Giffari, bir ok ynyle bilinmesi, renilmesi gereken bir ahsiyettir. Konuyla ilgilenenler Ali eriati'nin kitabna bavurabilirler. *Wikipedia ** Wikipedia

brahim Edhem hakknda biraz bilgi verebilir misiniz? Belh ehrinde doan brahim Edhem'in doum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Hakka yry tarih ise yine kesin olarak bilinmemekle beraber yaygn kanya gre 778 veya 779 ylndadr. brahim Edhem iin bir ok sayda menkbe ve eitici sylenceler vardr. Bu menkbeler ve sylenceler daha ok bilinmekle beraber brahim Edhem'in, bilinmesi 298

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

gereken nemli bir zellii de ilmi almalar ve Ehlibeyte balldr. brahim Edhem, sadece ibadetle uramam bata inan olmak zere bir ok dier konu hakknda sohbetlerde bulunmu, almalar yapmtr. brahim Edhem'in hayat, bir ok ynyle incelenmeye, zerinde durulmaya ve anlalmaya deer bir yaamdr. brahim Edhem'in hayat btnlkl olarak retici, ders kartc bir hayattr. Sadece Alevi topluluklar iin deil, ayn zamanda baz Snni ekoller arasnda da kabul gren brahim Edhem'in en nemli zelliklerinden birisi, dnya maln elinin tersi ile itmesi ve Hak yolu iin saltanatndan vazgeip hayatn srrna vakf olma abasdr. Bir noktada kralken ve o gnn artlarnda herkesin imrendii, yerinde olmak iin can att tahtn tacn terk edip gerei aramaya km olmas, bu noktada bir lokma bir hrka felsefesiyle gerei ararken yaamn kendi aln teri ile kazandklaryla idame ettirmesi ve bundan her art altnda taviz vermemesi; gemi alarda ve gnmzde olduu gibi gelecek alarda da nemli bir derstir anlamak isteyen insanolu iin. Snni ekoller arasnda da kabul gren brahim Edhem, ne yazk ki bu evrelerce tek ynl olarak kabul 299

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

ediliyor. Sadece tasavvuf boyutuyla brahim Edhem'i alglamak, eksiliktir. brahim Edhem byk bir mutasavvf olmakla beraber ayn zamanda byk bir Ehlibeyt sevdals, dostu, taraftardr. Snni ekoller bu gereklii ne yazk ki grmezden geliyorlar. Baz ii kaynaklar, brahim Edhem'in tacn tahtn brakp mcadeleye girimesini Emevi iktidarnn zulmne bir bakaldr olarak gsteriyorlar. Hakszln alabildiine oald Emevi iktidarnda, Ehlibeyt bendelerinin ve dier yoksul, dlanan kesimlerinde byk aclar yaad bir zamanda, brahim Edhem gibi soylu kiiliklerin kendi dar dnyalarnda kalmalarn beklemek, akla pek yakn gelmiyor. Her ne kadar destans ekilde ve tasavvufi arlkl olarak bir brahim Edhem bilgisi varsa da, snrl kaynaklar gerek hikayenin ok daha farkl olduunun ip ularn veriyor. brahim Edhem, bir ok ehir dolam, zamann ok nemli bilgelerinden dersler alm, onlarn sohbetlerinden bulunmu, ayrca bir ok kiiye hayatn gereklerini, hayatn anlamn, insann nasl anlaml ve mutlu bir hayatn sahibi olabileceine dair, nasl geree ulaabileceine dair bilgiler, eitimler vermitir. brahim Edhem ile ilgili anlatlan menkbelerde, brahim Edhem'in gerei aray mcadelesi ksaca 300

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

syle anlatlmaktadr: brahim Edhem tahtnn zerinde uykuya dald bir gece ryasnda tavann sallandn hisseder. Orada kimin bulunduunu sorunca, tandk biriyim, devemi kaybettim, onu aryorum cevabnn alr. brahim Edhem, damda deve aramann aknlk olduunu syleyince sesin sahibi ona, Allah altn taht zerinde ve atlas elbise iinde aramann damda deve aramaktan daha byk bir aknlk olduunu hatrlatr. Bunun zerine brahim Edhem dnceye dalar. Olaydan birka gn sonra devlet ileri gelenlerinin bulunduu lende bir adam korkusuzca muhafzlar geerek brahim Edhemin karsna dikilir. brahim Edhem ne istediini sorunca adam lenin verildii handa kalmak istediini belirtir. brahim Edhem, burann han deil kendisine ait bir saray olduunu ve her nne gelenin burada kalmayacan syler. Adam, sarayn daha nce kimlerin olduunu ve onlarn imdi nerede bulunduunu sorar; brahim Edhem de nceki sahiplerinin ldn belirtir. Adam, bu ne biim saraydr ki bir gelmede, biri gitmede der ve oradan uzaklar. Bundan ok etkilenen brahim Edhem onun peine der; kendisiyle konumak istediini belirterek kim olduunu sorunca Hzr cevabn alr. Ertesi gn ava kan brahim Edhem atnn zerinde iken uyan diye bir ses duyar. defa tekrarlanan bu sese aldr etmeyince ayn ses, bakalar seni uyandrmadan nce 301

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

kendin uyan cmlesiyle yanklanr. Ayrca brahim Edhemin o esnada karsna kan bir ceylan dile gelerek, ben avlamak iin gnderildim; senin beni avlaman iin deil. Bir biareye ok atp avlamak iin mi yaratldn? Bundan baka iin yok mu? der. Ardndan ayn szleri kendi iinden de iiten brahim Edhem ruhi bir deiime urar ve gerei aramaya koyulur.

Salman- Pak kimdir? Bir dier ad da Salman- Farisi olan bu yce ahsiyet biz Aleviler iin nemli bir nderdir. Hz. Muhammed'in Salman Ehlibeyttendir sz Salman- Pak'n nemini yeterince ak ekilde ortaya koyuyor. Ehlibeyt biz Aleviler iin Nuh'un gemisi gibidir. O gemiye binen kurtulua erer. Salman Ehlibeyttendir hadisi onun nemini ortaya koymak iindir. Yoksa Ehlibeytin somut olarak Hz. Muhammed, Hz. Ali, Hz. Fatma, Hz. Hasan ve Hz. Hseyin olduu cmle aleme aikardr. nancmzda bu denli nemli bir yer kaplayan bu yce ahsiyet hakknda Alevi szl edebiyatnda ok bilgiler 302

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

olmakla beraber, yazl kaynaklardaki bilgiler ne yazk ki snrldr. Salman- Pak hakknda genel bilgileri yle zetleyebiliriz. Salman- Pak'n doum tarihi bilinmiyor. Doum yeri ran'n Isfahan kentidir. 656 ylnda Hakka yrmtr. Doup byd ortam Zerdt inancnn hakim olduu bir ortamd. Salman- Pak'n babas Zerdtle bal bir insan olduundan bu din ile ilgili eitimi babasndan almtr. Belli bir yaa geldiinde Zerdtlk dini Salman- Pak'a yetmemitir. Bunun sonucunda araya giren Salman- Pak Hristiyanlk dinine ynelir. O dnemler Hristiyanlk dini iin nemli bir merkez olan am ehrinde bir sre kalr ve bu din hakkndaki eitimine devam eder. Ancak bir noktadan sonra Hristiyanlk inancda ona yetmemeye balar. Yeni araylara giren Salman- Pak, Arabistanda yeni bir peygamberin ortaya ktn renince ynn o tarafa evirir. Bu yeni peygamberi grmek maksadyla yapt yolculukta haydutlarca yakalanp kle olarak Medine de satlr. Bu sralarda Hz. Muhammed'in hicreti gerekleir. Hz. Muhammed'in abalaryla Salman'n klelii sona erer. Hz. Muhammed'in gerek

303

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

bir peygamber olduuna inandktan sonra Mslmanl seer Salman- Pak Mslman olan ilk Arap olmayan kiidir. Mslman olduktan sonra Hz. Muhammed'e en yakn kiilerden biri olur. Hz. Muhammed'in syledii Salman Ehlibeytimdedir sz bu yaknln derecisini daha rahat anlatyor. Mslman olduktan sonra bilgisi ve grgsyle Mslmanlara ok yararlar olmutur. Bunun en somut rnei Hendek savanda ortaya kt. Bu savata hendek kazlmas fikrini vererek savan kazanlmasnda nemli rol oynad. Yukardaki aklamalar Salman- Pak hakknda genel bilgilerin zetiydi. Bu genel bilgilere biz Alevilere zel baz bilgileri de eklememiz, Salman- Pak gibi bir ahsiyeti daha iyi tanmamza k tutacaktr. Cemlerimizin kayna Krklar Cemidir. Salman- Pak, Krklar meclisinde/ceminde olan Krklardan biridir. Salman-i Pak, adndan da anlalaca zere temizliin semboldr. Salman-i Pak, Onyedi Kemerbestten biridir. Onyedi Kemerbest; Hz. Muhammede, Hz. Aliye, Ehlibeyte bal Krklar Meclisinin yeleri arasnda bulunan, Hz. 304

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

Ali tarafndan kemerleri balanm olan yce ahsiyetlerdir. Bunlarn dnda Salman- Pak, btn mrn Ehlibeyt yolunda, Hz. Ali'ye ballkla geirmi bir kiidir. Hz. Ali ve Salman- Pak arasnda gecen hikaye, menkbeler Alevi szl geleneinde hala mevcudiyetini koruyor. Btn bu genel ve biz Alevilere zg zel bilgilerden de anlald gibi Salman- Pak, -hangi adan ele alrsak alalm, ister zahiri ister batni olsun- nemli bir ahsiyettir. Biz Aleviler iin nemi ortadadr. Zahiri anlamdaki varl ile de olsa Snniler iinde nemli bir ahsiyet olmas gerekiyor. Hendek savandaki rol bile onun nemli tarihsel bir figr olduunu ortaya koyuyor. Sonu olarak; Salman- Pak, zerinde nemle durulmas gereken bir ahsiyettir. Szel geleneimizdeki bilgilerle baka dillerde hakknda yaplan almalar birletirip daha somut ve anlalr olarak cmle insanla bu nemli kiilii tantmamz gerekiyor. Burada dile getirdiklerimizde bu meyanda atlan ilk adm olarak anlalmal. nk bu nemli ahsiyeti anlamak ve anlatmak iin daha ok aba sahibi olmamz gerektii apak ortadadr.

305

Sorularla Alevilik On Drt Masumu Pak kimlerdir?

Remzi Kaptan

Henz ocuk yata iken zalimce katledilen ondrt ocuun addr. Ondrt Masum Pak, arln, masumluun, safln semboldrler. Ondrt Masum Pak, Alevi toplumu iin masumiyetin temsilcileri olmalar ile gnlk yaam iinde dahi anlrlar. Ondrt Masum Pak, Ehlibeyt ve Oniki mamlarn evlatlardrlar. Ondrt Masum- Paklarn isimleri ve ehadetleri: 1. Muhammed Ekber: Hz. Alinin oludur. Henz 40 gnlk iken Hz. Aliyi Ebubekire biat ettirmek iin evine baskn dzenleyen merin adam olan Tahir tarafndan kap Hz. Fatmann zerine devrilir. Bu esnada Fatma Anann kucanda bulunan Ekber kap altnda ezilerek ehit olur. 2. Abdullah: Hz. Hasann oludur. Yedi yanda iken Muaviyenin adamlarndan Talha bin Amir tarafndan ehit edilir. 3. Abdullah: Hz. Hseyinin oludur. ki yanda iken Kerbelada Erzak Dmki tarafndan ehit edilir.

306

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

4. Kasm: Hz. Hseyinin oludur. yanda iken Kerbelada Hezime Kahl tarafndan ehit edilir. 5. Ali Asgar: Kerbela kymnda bir yandayd. Babas Hz. Hseyin tarafndan su verilmesi iin Yezidin askerlerine gsterilir. Bu esnada bni Sadinin emriyle Harmele adnda bir oku tarafndan ehit edilir. 6. Kasm: Zeynel Abidinin oludur. yanda iken Bekir bni Ur tarafndan ehit edilmitir. 7. Ali Eftan: Beinci mam Muhammed Bakrn oludur. Alt yanda ehit edilir. 8. Abdullah: Altnc imam Cafer Sadkn oludur. yanda bni Mercan tarafndan ehit edilir. 9. Yahya Hadi: Altnc imam Cafer Sadkn oludur. yandayken Abbasi hkmdarnn huzurunda ehit edilir. 10. Salih: Yedinci imam Musa Kazmn oludur. Drt yanda iken ehit edilir. 11. Tayyip: Yedinci imam Musa Kazmn oludur. Yedi yanda iken ehit edilir. 307

Sorularla Alevilik

Remzi Kaptan

12. Cafer Tahir: Dokuzuncu imam Muhammed Takinin oludur. Drt yanda iken ehit edilir. 13. Cafer: Onuncu imam Ali Nakinin oludur. Bir yanda iken ehit edilir. 14. Kasm: Onbirinci imam Hasan Askerinin oludur. Bir yanda iken ehid edilir. Not: Ayrca Ondrt Masum-i Pak deyimi Hz. Muhammed, Hz. Fatma ve On ki mamlar iinde kullanlyor.

On Yedi Kemerbest kimlerdir? Onyedi Kemerbest; Hz. Muhammede, Hz. Aliye, Ehlibeyte bal krklar meclisinin yeleri arasnda bulunan, Hz. Ali tarafndan kemerleri balanm olan onyedi nderdir. Onyedi Kemerbestin ou Ehlibeyt yolu iin ehit olmutur. Onyedi Kemerbestin adlar: 1. 2. 3. Selmani Farisi Ammar bin Yaser Malik Eter bin Haris 308

Sorularla Alevilik 4. 5. 6. 7. 8. 9. Muhammed bin Ebubekir Veysel Karani Abuzer Gaffari Harrim bin Haris Abdullah bin Yedi-Hazai Abdullah bin Adiel

Remzi Kaptan

10. Abu el Hiam 11. Haris eyhani 12. Haim bin Utbe 13. Muhammed bin Abu Hazika 14. Kamber hazretleri 15. Murtefi bin Vezza 16. Said bin Kays 17. Abdullah bin Abbas

309