Vous êtes sur la page 1sur 85

e

l KJLTR VE TURZM BAKANLII YAYINLARI: 867

ATATRK DNCEDE ZELLK TAIYAN NEML YAKLAIMLAR

Prof. Dr. Eyp G. SBR

ATATRK DZS : 26

Kapak Dzeni : Dr. Ahmet SINAV

ISBN 9 7 5 -1 7 0137-6 0 Kltr ve Turizm Bakanl, 1988

Onay : 19.2.1988 tarih ve 928.1 - 2 - 653 Say Birinci Bask Bask Says : 10.000 Oul Matbaaclk - stanbul

NDEKLER

NSZ ........................................................................ GR ............................................................................ I - ATATRKN STN KL .............................. I I - DEVLET KAVRAMI ...................... .......................... A - DEVLETN TANIMI .......................................... B - DEVLET EKLLER .......................................... 1 Hkmdarlk (Monari) .................................... 2 Oligari ............................................................... 3 Demokrasi (Halklk) ......... ............................. a) Demokrasi daresinin Kapsam ........................ b) Demokrasi daresinin Tarihi Geliimi ............ c) Demokrasi Prensibinin Belirgin Nitelikleri .... d) Demokrasiye Kart ada A km lar............. I I I - TRK DEVLET ANLAYII VE TEMELLER ....... A - TRK DEVLET ANLAYII .............................. 1 Devletin Egemenlii .......................................... a) Egemenliin Tanm .......................................... b) Egemenliin zellikleri ................................... c) Egemenliin Kullanlmas ................................ d) Mill Egemenlik ............................................... B - TRK DEVLTNN ANA ZELLKLER ..... 1 Cumhuriyetilik ....... ......................................... 2 - Milliyetilik ........................................................... ) Millet ................................................................... b) Trk Milliyetilii.............................................

V 1 3 21 21 21 22 22 22 23 23 25 26 29 29 30 30 32 33 34 35 37 41 41 45

3 Halklk ................................................................ 4 Devletilik .............................................................. a) Ferdiyeti Teori ................................................... b). Devleti Teori ...................................................... c) Demokrasi Asndan Ferdiyeti ve Devleti Teoriler ............. .................................... 5 L iklik........................................ ............................ a) Hukukun Liklii .................................................. b) Eitim-retimin Liklii ................................... c) Likliin Uygulanmas ......................................... C - TRK DEVLETNN ORGANLARI ................ 1 Yasama Organ ................................................. 2 Yrtme Organ ................................................ 3 Yarg Organ .;................................................... BBLYOGRAFYA ............................................................ .

46 50 52 52 52 54 56 57 50 64 64 66 69 73

IV

NSZ Trk Milletinin barndan yetien ve nderliinde byk za ferler kazanlarak Trkiye Cumhuriyeti Devletinin kurulmas n salayan Mustafa KEMAL A TA TRKn dncelerinin her kes tarafndan renilmesini temin etm ek her T rkn erefle yerine getirmesi gereken bir grevdir. Bu da ancak ksa sren hayatnda, bir insan mrne smayacak inklplar yapan A ta t rkn dncelerini aratrp inceleyerek bunlar renim d zeyi ne olursa olsun herkese anlatmakla gerekleir. A ta t rkn devlet kurmakta ve ynetmekteki ustal ya nnda, harp sanatnn inceliklerine v a kf olmas, grlerindeki isabet derecesi ve milletleraras ilikilerdeki barsever davran lar onun gr ve dnlerini incelememize sebep olmutur. Dier taraftan A tatrkn aklc, bilimci ve gereki ilkelerden hareket etmesi dnce sisteminin incelenmesinin bir baka se bebini meydana getirir. Bizde yayna hazrladmz bu eserde A ta t rkn gr ve dncelerini, bizzat kendi sz ve demelerinden aldmz cm lelerle vermeye altk. Gayemiz, gnmzden ok nce syle nilmi olmasna ramen, A ta t rkn gr ve dncelerinin yukarda belirttiimiz zellikleri tamas dolaysyla gnmz de dahi geerliliklerini kaybetmediklerini ortaya koymaktr. Ger ekten de A ta t rkn topi ve yabanc ideolojilerden hareket V

etmek yerine, Trkiye'nin ierisinde bulunduu artlar tesbit ve tasvir ederek N u tu k a balamas, Hal-i hazr durumun belir lenmesine verdii nemi gstermekledir. Bylgce somut gerek lerden hareket ederek "yorumlara ulamas, A tatrk'n dnce zemininin salamln gsterdii gibi gnmzde de ge erli olmalarnn sebebini meydana getirmektedir. Biz de. Ata trkn gr ve dncelerinden kamu hukuku ile ilgili olanlar zellikle incelemek suretiyle, bunlarn siyaset bilimi asndan gnmzde de geerli otduklarn dorulamaya altk. Bu so nu, eser incelendike okuyucu tarafndan da tesbit edilecektir. Satrlarma son verirken eksiklerimizin bulunabileceinin bi linciyle, beni bu konuyla ilgili olarak almaya tevik eden krs profesrm Sayn Prof.Dr.Hamza ERO LU m , eserin yayn lanmasna katkda bulunan btn ilgililere, bana her zaman des tek olan eime ve yardmlarm esirgemeyen baba ve anneme teekkr etmeyi grev bilirim. Prof. Dr. Eyp G. SBR Konya 1988

VI

GR
ATATRK DNCEDE ZELLK TAIYAN NEML YAKLAIMLAR A tatrkn nderliinde gerekleen inklp, ilk bandan itibaren kendisine has dinamizm yaratarak, fonksiyonunu ve amacn belirlemitir, zellikle Atatrk nklb bu adan ele alnd takdirde, ada milletler arasna girmek iin aba sarfeden kalknmakta olan lkelere, model tekil edebilir. nk Atatrk nklb gerekletirilirken, hibir d etki szkonusu ol mad gibi; inklpla ilgili olarak alman karar ve uygulamalar mill ller ierisinde ve mill zmlerle sonulandrlmtr. te bu zellii dolaysyla Atatrk inklbnn kendisine has bir modelinin bulunduunu syleyebiliriz. Dier taraftan adala ma, A tatrk nklb ierisinde hem devlet hem de toplum aksi yon haline getirilerek makro ve mikro llerde adalama ile ilgili problemlere zmler aranmtr. Bu arada zellikle, ei tim inklb, adalama hareketini hem mikro hem de makro llerde ekillendirmitir. Dier taraftan adalama hareke tini, yeni Trk Devleti kurulurken gerekli yap ve kurumlan ger ekletirmek yannda; toplumun kalknmasn salayacak ekonomik dzenlemelere de gitmitir. nk, adalamak fik rinin temelinde, hem devletin hem de toplumun geni apta di namik bir yap ierisinde sanayilemesi ve siyas deiikliini kapsar. Fakat u da bir gerektir ki siyas, ekonomik ve toplumun yaps ile ilgili deiimler, i iedir ve birbirlerini destekler ekil de gelimek zorundadr. Atatrk nklb.siyas adalamay gerekletirirken otoritenin devlette toplanmasna, siyas kurum-

larda ihtisaslamann n plana kmasna, vatandalarn siyas hayata daha fazla katlmasna dikkat gstermitir. Ekonomik adalamada, Atatrk nklb ierisinde devletilik olarak ekillenmi ve mill gelirdeki art salamak,gelir dalmnda adaleti gerekletirmek yannda devletin, mteebbis, sanayici ve iletmeci gibi kalknma hamlesi ierisinde yer alarak o gnn artlarna gre kalknmay salayacak bir anlam kazanmtr. Belli bir amaca ulamak iin kullanlan vastalarn btnne metod denilir. te bu noktadan hareket ederek Atatrk nkl bnn gereklemesi iin kullanlan metodlar ve ilkeleri de sra syla Cumhuriyetilik , Milliyetilik , Devletilik , Halklk , Laiklik ve nklplk eklinde sralayabili riz. Atatrk nklb, bu metodlar kullanarak gerekletirirken zellikle Trk vatan ve milletinin btnl , Devlet otoritesi ve Ekonomik Kalknma meselelerini de beraber z mtr. Bu adan Atatrk ilkeleri, inklb ynlendiren ve in klpla beraber gelien metodlar ve temelde birtakm dzenlemeler yapan ilkeler btndr. te Atatrk ilke ve in klb ierisinde veya daha baka bir deyimle Atatrk dn cede, Devletimiz asndan nemli yaklamlar vardr. Bunlar Trkiye Cumhuriyeti Devletini meydana getiren dar, sosyal ve ekonomik yap asndan incelenebilir. Biz de Atatrk dncede yer alan Trkiye Cumhuriyeti Devletinin yaps ile ilgili ilkeleri ve dnceleri, bizzat Atatrk n nutuk ve demelerinden aynen aldmz grlerle vermeye alacaz. Ancak bu grleri vermeden nce Trkiye Devleti nin kurucusu olan A tatrkn stn kiiliini belirtmek de ge rektii dncesindeyiz. nk Ulu nderimizin bu zellii bilinmeden onun kurucusu olduu Trkiye Cumhuriyeti Devle tinin yapsn anlamamz mmkn deildir.

I ATATRKN STN KL Gnmz milletleri, sahip olduklar siyas ve dar yap, tarih ierisindeki yerleri gibi maddi ve manev deerler yannda, ba rlarndan kardklar ve Dnya tarihini etkileyen nl kiile riyle de anlam kazanrlar. Atatrk de, yirminci yzylda byk yanklar uyandran ve btn Dnya Milletlerince kabul edilen bir kiilie sahip olarak bu evrensel anlam kazanmtr. Gerekten de, UNESCOnun, Atatrkn doumunun 100. yln kutlamak amacyla ald ka rar Atatrkn Dnyadaki Milletler tarafndan tannm ve koy duu ilkelerinde benimsenmi olduunun bir delilidir. UNESCO 17 Kasm 1978 tarihinde XX. Genel Konferansnda ye devlet lerin ittifakyla ald bir kararda UNESCO Genel Konferan s: Milletleraras anlay, ibirlii ve bar yolunda aba gstermi stn kiilerin gelecek kuaklar iin rnek olacaklar inanc ile, Trkiye Cumhuriyetinin kurucusu M ustafa Kemal A tatrkn doumunun 100. yldnmnn 1981 ylnda anlacan hatr layarak, UNESCOnun zerinde alt btn konularda ola anst bir inklp olduunu gznnde tu ta ra k .......Dnya Milletleri arasnda karlkl anlayn, srekli barn ncln yapm olduunu, btn mr boyunca insanlar arasnda hi bir renk, din, rk ayrm gzetmeyen bir uyum ve ibirlii a nn doacana inancn unutm adan; Genel Konferans, faaliyetleri her zaman bar, milletleraras anlay ve insan hak larna sayg ynnde gerekleen Trkiye Cumhuriyetinin ku-

rucusu Atatrkn kiiliini ve eserinin eitli ynlerini belirtmek am acyla............ 1980 ylnda dzenlenecek milletleraras bilim sel to p lan t....k onuunda fikr ve teknik plnda UNESCO nun ibirlii yapmasna karar verir demektedir. te bu karar, Atatrkn sadece Trk Milleti iin deil; fa kat Dnya Milletleri iin de nadir rastlanlan mill bir kahraman, esiz bir lider olduunu ortaya koymaktadr. Genel anlamda, lider, insanlar bir gaye peinde birletirebi len insan olarak tanmlanabilir. Bir kimsenin lider olarak kabul edilebilmesi, nce stn nitelikleri bulunduunun kendisini iz leyenlerce kabul edilmesine, bu niteliklerin onlara gven verme sine ve onun etkisini kabullenmelerini salamasna baldr. Lider olabilecek kiilerde aranlan vasflarn banda zek, tecrbe s tnl, kiilere yn verme ve zm yollan gstermek gelmek tedir. Liderlik asndan nemli olan liderlerin stn niteliklere sahip olmas de^il, fakat kendisini izleyenlerin onun bu vasfla ra sahip bulunduuna inanmalardr. Liderin etkisi, ierisinde bulunduklar durumla yakndan ilgilidir. Byk buhranlarn, b yk devlet adamlarn yaratmas bu yzdendir. Tarihte ok az lider tarihin akm deitirmi ve Mill Lider veya .Tarih Lider olma niteliini kazanmtr. te Atatrk, I. Dnya Savann Anadoluya getirdii istil ortamnn ierisinden, Mil letini kurtarmak iin kan ve tarihin akn deitiren bu ender liderlerindendir. Dolaysyla Atatrk, Trkiye Cumhuriyetini si yas, ekonomik ve sosyal alardan ekillendirirken ortaya koy duu tavr ve dnceler sebebiyle devlet adam ve lider olarftk vasflarn da anlamamz salayacaktr. Dier taraftan Trfciyey Cumhuriyetini kurarken hem d dmanlara kar stikll! Sa va verilmesi ve hem de eitli ajanlarda inklplarn yaplmas bu harektn lideri olan Atatrk deiik bir yaklamla deer-

lendirmemizi gerektirmektedir. Bu yaklamda, bir anlamda Ata trkn baardan her zaman emin, gerekleri gren ve neyin ne zaman ne ekilde yaplacan bilen devlet adaml vasfdr. Ata trkn devlet adaml v a sf ierisine ayn zamanda onun as ker vasflar da girer. Dnya zerinde kendi milletlerine liderlik etmi, onlar ynlendirmi bir ok devlet adamndan asker va sflara sahip olanlar azdr. Ancak askerlikle, devlet adaml va sflarn bu ekilde stn bir biimde birletiren baka bir lider yoktur. Atatrk, her eyden nce iyi yetimi bir asker ve liderlik vasflarn isbat etmi bir komutandr. Gerekten de Atatrk, anakkalede itilf devletlerinin ilk kartma yaptklar anda Conk Bayrnda ortaya koyduu liderlik vasflar dolaysyla sa van sonucu zerinde nemli ve tarihi rol oynamtr.' A tatrkn zellikle asker hayat incelenecek olursa sava n btn prensiplerini gereklere uyan bir biimde uygulad grlr. Nitekim, Yurtta Sulh Cihanda Sulh vecizesi ve ..... Sava, zarur ve hayat olmaldr.. Milleti savaa gtrr ken vicdnmda ac duymamalym. ldreceiz diyenlere kar lmeyeceiz diye savaa girebiliriz, lkin millet hayat tehlikeye marz kalmadka; sava bir cinayettir... (2) szleriyle sulh ta raf olduunu aka belirtmekteydi. Yine Ulu nderin Ya s tikll Ya lm vecizesi ve Hatt mdfaa yoktur, sath mdfaa. vardr;bu sath btn vatandr. Vatann her kar top ra vatanda kan ile slanmadka terk olunmaz. Onun iin kk byk her birlik bulunduu mevziden atlabilir. Fakat k k, byk her birlik ilk durabildii noktada tekrar dmana cephe kurup savaa devam eder.Yanndaki birliin ekilmeye
1. Alan M oorchead, Gallipoli, Hong kon;:. I97S, s.9 '
2 . A tatrk'n Sylev ve Demeleri Cilt II, 1906-193S. A nkara, 1952. >124

mecbur olduunu gren birlikler ona tbi olamaz. Bulunduu mevzide sonuna kadar dayanmaya ve kar koymaya mecbur dur. (3) Sz Sakarya Meydan Muharebesinde ortaya koydu u taktik, stratejik ve lojistik alanlardaki stn bilgisinin delilidir. Yine bu sava, sonunda kazanlan zaferdeki, Viyana Kuatma sndan beri geri ekilerek toprak kaybeden Trk Devletinin ta rih sayfasnda baka bir altn devrinin balangc olmutur. Bu kk rnekte A tatrkn asker alandaki bilgisinin derinliini gstermektedir. A tatrkn asker ve sivil liderlik vasflarn kendisinin en yakn arkada smet nn u ekilde anlatmaktadr. ^ Mondros Mtrekesi yapld zaman Atatrk Yldrm Ordular komutanyd, ancak mtreke uygulamasndan mem nun olmayarak istifa etmi ve cepheden ayrlarak stanbula gel mitir. Kendisi, istifa ederek stanbula geli tarihi ile 19 Mays 1919da Samsuna kma kadar geen alt aylk sre ierisinde sorumlu bir kimse gibi siyas hayat ierisinde faal bir almaya girmitir. Yaplacak iler, gelecek iler ve kurtulmak iin neler yapmak gerektiini herkesle tartrd. Ayn zamanda stanbul daki hkmet yeleriyle ve siyaset adamlaryla grmelerde bu lunarak onlar tanmaya alrd. Bu mddet esnasnda Atatrk Orduda subay idi ve bu durum muhite girmesine ve herkesle ko numasna imkn veriyordu. Mays aynn ortalarnda Atatrkn Ordu mfettii olarak Karadeniz blgesine gnderilmesi kesinle miti. Asker grev ve yetkilerle Samsuna 19 Maysta km ye o andan itibaren memleketin kurtuluu iin mcdeleye balam tr. Amasya ve Sivasta memleketin o gnk durumunu halka ve ileri gelenlere anlattktan sonra Temmuzda Erzuruma gelir. Er
3. Kemal A tatrk, N utuk Cilt II (1919-1920), stanbul 1967, s.618. 4. smet nn, Devlet Kurucusu A tat rk , A tatrk K onferanslar 1969, A nkara 1970, s .l v.d.

zuruma geldiinde de Ordu mfettiliinden alnacan renince kendisi istifa eder. Artk, milletin ierisinde bir ferd-i millet olarak alacaktr. Ancak, Ordudan ayrlm olduu halde Erzurumda Ordu mensuplarndan zellikle Kolordu Komutan Kzm Karabekir Paa ve Ordu erknndan byk itibar ve itaat grr. Artk Atatrk resm bir sfat olmakszn kendi deyimiyle bir ferd-i millet gibi, bir vatanda gibi memleketin mukadderatyla ve tehlikelerle kar karya kalm bulunmaktadr. Bu andan iti baren Atatrk bir sivil lider olarak Trk Milletinin kurtuluunu idare edecektir. Atatrk, Erzurum Kongresini yapp bitirdik ten sonra tekrar Sivasa gelir ve Sivas Kongresini yapar. Bu d nemde de dikkati eken nokta, A tatrkn resmi bir sfat olmad halde devlet idaresi iin geni bir otorite elde etmesi ve yapt temaslar sonucunda sivil otorite haline gelmesidir. Bu rada, A tatrkn bir sivil lider olarak byk kurtulu mcade lesini ilk andan itibaren, Devletin banda bulunan sorumlu kimse gibi idare etmesidir. Sivil otorite haline gelmesinin en nem li sonucu, stanbul Damat Ferit Hkmetinin deimesi ve ye rine kurulan Ali Rza Paa Hkmetinin de Atatrkle Heyyeti Temsiliye Bakan sfatyla grmesidir. ok nemli olan bu etki bir cmleyle zetlenmek istenirse; resmen yetki sahibi H kmet temsilcisi ile Heyyeti Temsiliye Bakan Atatrk memle ketin dahil ve haric meseleleri zerinde grmeler yapp kararlar alyorlar; sivil otorite sahibi, sivil lider elinde kudret leri olan devlet reisi gibi taahhtler alyor, taahhtler veriyor. A tatrkn devlet adaml vasfnda hem sivil ve hem de asker vasflar en iyi bir ekilde birletirdiini gsteren bir baka rnei yine smet nn u ekilde anlatm aktadr/5*
5. nn, A .g.m ., s. 17

Byk Millet Meclisi yeni kurulmu ve 1921 Anayasas ha zrlam aktadr. Atatrkde Anayasay yazmakla meguldr. Her ne kdr komisyonlarda konuyla ilgili ihtisas sahibi kimseler Anayasa hazrlyla uram iseler de AtatUrkde geceli gn dzl bu almalara fiilen katlmtr. Atatrk, bu srada hem muharebe alanlarnda sava yne tir ve hem de Anayasa hazrlklaryla bizzat ilgilenirdi. zellik le Devletin esaslaryla ilgili maddeleri kendisi harf harf, cmle cmle yazard. Meydana kacak idar, siyas sistemi tespit et meye alrd. Atatrkn devlet adaml vasflarndan bir tanesi de ileri grlldr. Atatrkn ileri grll, hem Trkiye Cum huriyeti Devletinin kuruluuyla ve hem de dier milletlerin ge lecekleriyle ilgilidir. Atatrk kendi deyimiyle Btn kinata sine-i millete bir fert olduunu iln edip, Erzurum Kongresinin toplanmasn dan nce 7 -8 Temmuz 1919da sabaha kar Mazhar Mfit Kansuya u cmleyi yazdrmtr: Zaferden sonra ekli hkmet, Cumhuriyet olacaktr. ^ O srada Dnya zerindeki devletlerin siyas sistemleri incelene cek olursa otoriter devletlerin ounlukta olduu dikkati eker. Demokrasiyi ve Cumhuriyeti bir devlet sistemi olarak 1919 Temmuzunda dnen Atatrk kendi yakn arkadalar tarafndan dahi ok iyimser olarak deerlendirilmiti. Halbuki Atatrk, 23 Nisan 1920de hakimiyetin kaytsz artsz Millete ait bulundu unun simgesi olan Byk Millet Meclisinin almasn sallaya rak hem Mill Mcadele fikrine siyas ve hukuk ynden destek
------------------------------------------ -

6. Mazhar Mfit Kansu, Erzurumdan ldtne Kadar Atatrk te beraber, Cilt: 1, Ankara 1966, s.131

salam ve hem de devletin kuruluunu aksiyon haline dntr m t r/7) Atatrk, hkmet eklinin cumhuriyet olaca fikrini olgun latrrken lke sosyo-ekonomik ynden dar boazdadr. Trki yenin o srada ierisinde bulunduu ekonomik ve sosyal yap dan ok daha iyi durumda bulunan birok Avrupa Devletleri de mokrasi fikrini hatrlarna getirmezken; Trkiye Devletinin kurucusu, eitim dzeyi dk, dzenli bir ordusu olmayan ve konomik adan tkenmi bir lkede cumhuriyet rejimini kurmk konusunda kararn vermiti. A tatrkn d politika ve dier dnya devletleriyle ilgili uzak grt de dikkate deerdir. A tatrkn 1. Dnya Harbi hakkndaki grleri, stikll Hirbi srasndaki isabetli tehisleri ve zellikle 2. Dnya Harbi iin ok nceden yapt tahminler kehanet deil fakat salam jeopoli tik ve jeostratejik grnn sonucudur.(8 > Gerekten de Atatrkn, Gnl.Liman Von Sanderse Ocak 1915te Almanlarn harbi kaybedeceini sylemesi bir basit de erlendirme deildir. Maksad n plna alp, kuvvet ile hedef ilikisini zaman ve mekn ierisinde deerlendirmesi sonucunda ulat bir yargdr. Yine A tatrkn Mac A rthur ile 27/28.9.1932 tarihinde yapt grmede 2. Dnya Harbi ve dnyadaki g dengesi hakknda vrd sonular, yine olaylar deerlendirmede kulland kriterlerin salamlna dayan maktadr.
1.Harfe Ero|lu, Devlet Kurucusu At t rk A..T.t.A. Der
gisi, C.III, Say 2, s.l v.d.; Hariza Erolu, Trk nklp Tari hi, stanbul, 1982, s. 128 v.d 8. Svat lhan, Harp Ynetimi ve Atatrk , Atatrk Konferanslar 1969, Ankara, 1970 s.66

Atatrk 2. Dnya Harbinden 6 yl nce u nemli husus lara iaret etmitir: 1. Dnya Harbi sonu anlamalarda etnik, jeopolitik ve k tisad zellikler dikkate alnmad iin yaanlan sulh devresi bir mtreke devresi niteliindedir. Avrupann kaderini 70 milyonluk disiplinli bir millet olan Almanya tayin edecektir. Almanya, Rusya ve Ingiltere hari b tn Avrupa ktasn igal edebilecek gce sahiptir. Harp 1940-1946 yllan arasnda balayacak, Fransa ve tal ya asker bir varlk gsteremeyeceklerdir. Bu cevap verildii srada henz Hitler tarih sahnesine k m deildi. Nitekim Atatrk n kehanete benzer cevab ger eklemi Hitler Alman mparatorluunu kurma denemelerine girimiti. Atatrk, Cumhuriyetin kuruluunun 10. ylnda 1933te, yapt bir konumada 3. Dnya Devletlerinin bamszlklarna kavuacaklarm u cmlelerle aklamtr .W ........ Bugn, gnn aardn nasl gryorsam, uzak tan btn ark milletlerinin de uyanlanm yle gryorum. s tikll ve hrriyetlerine kavuacak olan ok karde millet vardr. Onlarn yeiiden douu phesiz ki, terakkiye ve refaha mte veccih vuku bulacaktr. Bu milletler btn glklere ve btn mnilere ramen muzaffer olacaklar ve kendilerini bekleyen is tikble ulaacaklardr.......... Atatrkn burada belirtmeye alt gnmzn az ge limi lkeleri veya nc dnya devletleri dir. Bylece ulu
9. A tat rk ten D nceler, D er. Enver Ziya Karal 2 .Bas, A nkara, s. 17

10

nder fikir alannda da r ac olarak kendisini kabul ettirir. te bu kabul ettirme Asya ve Afrikadaki Mill Mcdelele rini yapan birok devlet adam Muhammet Ali Cinnah, Nehru, Habip Burgiba tarafndan aka ifade edilmitir. Atatrkn 1935te, Amerikal bir gazeteciye verdii deme te Amerikann kacak bir savata tarafsz kalamayacam sylemesi sekiz sene sonraki gelimeleri nceden deerlendirme sinden baka birey deildir. A tatrkn devlet adaml vasf,ileri grll yannda vermi olduu kararlardaki isabetlilii de ortaya koymaktadr. Kararlarnn isabetli oluunun sebebini, Atatrkn u cmleleri ierisinde bulabiliriz: Biz ilhamlarmz gkten ve gaipten deil, dorudan do ruya hayattan alm bulunuyoruz. Bizim yolumuzu izen; iin de yaadmz yurt, barndan ktmz Trk Millet ve bir de, Milletler Tarihinin binbir fcia ve zdrap kaydeden yapraklarn dan kardmz sonulardr. (10) Devlet adaml ve liderliinin gerei olan akl ve saduyu ile eitli zm yollarndan en uygununu seebilmek Atatrk n kiiliinde st noktaya ulamtr. Bu da, A tatrkn lke nin geleceiyle ilgili olarak verdii kararlardaki isabet derecesini arttrmaktr. nk Atatrk,olaylara bak as ynnden ger eki olmay ve olaylar deerlendirirken his ve telkinlere kaplmamay kendisine esas almtr. Yine Atatrkn kararlarndaki isabeti ve gereklemeyi arttran bir baka faktr de kendisinin ahsnda Mill Sr olarak sakladklaryla darya kar ak ladklar arasnda yapt ayrmdr. Bir baka deyimle, dn10. A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt: 1,2. Bask, A nkara, 1961 s.405

11

eleriyle szleri arasnda ayrm yapmay baarmasdr.(11) Yeri geldike ve fikirlerin olgunlatn grdke Devletin geleceiy le ilgili yeni dnceler ortaya koyard. Ksaca, Devletin, siyas, ekonomik ve sosyal sistemlerinin fikr ynden ekillendirilmesini salamakla kalmam; yeri geldike bu dncelerini uygula m aya koym utur. Dier taraftan A tat rk , nklplar plnlamakla kalmam gereklemelerini de titizlikle izlemitir. Atatrk, Trk nklbnn hem fikr hazrlm yapm, hem de onu aksiyon haline getirmitir.*12* Trkiye Cumhuriyetinin kuruluu srasnda alman karar larn gereklemesi, bir yerde devlet sistemi iin yaplan seimin doruluu dolaysyladr. nk yeniliklere ve gelimelere ak bir devlet sisteminin kabul edilmesi devletin kuruluu srasnda alman kararlarn gerekleme payn da arttrmaktadr. A tatrkn devlet adaml vasflarndan bir tanesi de ku rulan devleti, Trk Milleti ve Medeniyeti vasflarna dayandr mas fikridir. Bunu isimlendirmemiz gerekirse Trk Milliyetilii diyebiliriz; Trk vasflarm esas tutma diyebiliriz.*13* Atatrk daha Mill Mcadelenin balangcnda Trklk duygusunu ken disine rehber olarak almtr. Samsuna ordu mfettii olarak gitmesini hemen akabinde 22 Mays 1919da stanbula gnder dii raporda zmirin, Yunanistan tarafndan igal edilmesine deinerek Trkln yabanc idarelere tahamml olmadm belirtmi ve izlenecek politikay u ekilde tesbit etmitir: Mil let tek vcut olup Hkimiyeti Milliye esasm ve Trk duygusu nu hedef alarak gerekeni yapacaktr. * A tatrkn 20 Mart 14*
11. evket Aziz Kansu, Tarih Faktr Olarak Kemal Atatrk Atatrk Kon feranslar I. Ankara, 1964, s.62 12. Hamza Erojglu, Atatrklk, Ankara, 1981, s.62 13. nn A.g.m., s.18 14. Tevfk Byklolu, Atatrk Anadoluda (1919-1921) Ankara, 1959 s. 19

12

1923te Konyada Trk Oca Salonunda yapt konumada da Trk Milliyetilii konusunda yle dem itir/15^ ........ Biz Milliyet fikirlerini tatbikte ok gecikmi ve ih mal gstermi bir milletiz. Bunun zararlarn fazla faaliyetlerle gidermeye almalyz. Milletimiz, milliyetini umursamazlnn ok ac cezalarn grd. Anladk ki, kabahatimiz kendimizi unutmaklmzm. Dnyann bize hrmet gstermesini istiyor sak; evvela biz kendi benliimize ve milliyetimize bu hrmeti his sen, fikren, fiilen btn efal ve harektmzla gsterelim. Bilelim ki, mill benliini bulmayan milletler, baka milletlerin av dr....... Yukarda ksaca belirttiimiz fikirlerden de anlalaca gi bi, Atatrk devlet adaml vasfnn bir sonucu olarak, Trk Dev letini, Trk Milleti esas zerine kurmutur. A tatrkn liderlik yapsn inceleyen bilim adamlar bu li derlik eklinin Karizmatik Liderlie uygun dtn kabul ed erler/16^ Karizmatik lider (otoriter), kiinin kutsall, kahraman lk gc, rnek alnacak vasflara ve ynetilenlerin, ahsa tam bir teslimiyeti eklinde balanmalar sonucu ortaya kar. Ka rizmatik lider, taraftarlarn gznnde, ortalama insanlarn s tnde yer alan, onlar yararna mucizeler yaratmaya muktedir kimsedir. Karizmatik liderlik asndan nemli olan, liderlerin olaanst vasflarnn bulunduuna dair geni halk kitlelerine salam bir inan uyandrmasdr. Karizmatik lider bir anlam da byk buhranlarn ortaya kard bir liderliktir.
15. A tat rk n Sylev ve Demeleri II, Trk nklp Tarihi Enstits Yaynlar A nkara, 1959, s. 142, v.d. 16. H am za Erolu, Devlet Kurucusu A tatrk, A .g.m ., s.24 - 26

13

Atatrk de, baarl ve devlet adaml vasflar dolaysyla karizmatik lider olarak kabul edilir; kiisel teebbs kudreti, teh likelerden kl pay kurtulma, oalan baarlar, halk nazarnda artan sevgi gibi zellikleri Trk Devletinin siyas, sosyal ve eko nomik kurumlarn yeniden kurmak ansn kendisine vermi tir. Atatrkn karizmatik liderlik vasf, 23 Nisan 1920de Trki ye Byk Millet Meclisinin kurulmasyla meru otorite haline dnmtr. Dier bir deyimle karizmatik liderlik hukuk lider lik haline gelmitir. A tatrkn devlet adaml vasfna, stn niteliini ka zandran bir baka husus da genlere nem vermesidir. Gerek ten de, A tatrk dncede genlik bir ideal olduu gibi; Atatrk genlikten ayrmak mmkn deildir. nk Atatrk 1918de Mondros Mtarekesinin etkisini byk lde hisset tirdii gnlerde istikll Harbinin hazrlklarn srdrrken Hereye ramen muhakkak bir nra doru yrmekteyiz. Ben de bu man yaatan kuvvet yalnz azim, memleket ve milletim hakkmdaki sonsuz sevgim deil, bugnn karanlklar, ahlk szlklar, arlatanlar ierisinde, srf vatan ve hakikat ak ile k serpmeye ve aramaya alan bir genlik grdmdr demek suretiyle genlie gvenini ok nceleri dile getirmektedir. Bugn yksek retimin nemi ve toplumun zerindeki et kisi tartlmaz bir gerek olarak karmzdadr. zellikle gen nfus gelimekte olan lkelerin kalknmalar iin en byk bir avantajdr. nk gen nfusa verilecek enimle lke kalkn mas sratlendirilebilir. Bu adan da eitim sektrne ayrla cak kaynaklar lkenin ihtiya duyaca vasf ve sayda insan gc yetitirilebilir. Ksaca gen nfus lkelerin gelecekleri asndan nem tar. te genliin toplum hayatndaki nemini sezen Ata

14

trk de iyi eitilmi, ada bilgilerle donatlm ve mill terbiye alm genliin yaratc ve mill varlmz glendirici oldukla rn sk sk ifade etmitir. Trkiye Cumhuriyetinin kurucusu Atatrk, Genlik ve Spor konularnda da gnmzde nemini koruyan grler ortaya koymulardr. Bu grler, bugnk genlik ve spor ko nularnda izlenecek politikalara yn verecek zelliklere sahip tir. Afet inan, M.Kemal Atatrkten Yazdkliarm isimli eserin de Ulu nderin 1937 senesinde spor ve genlik konusunda be lirttii grlerini u ekilde zetlemitir: ...H er ulus ocuklarnn shhatli ve grbz olmalar iin yaadklar blge nin shh artlarn temin etmek, Devlet halinde bulunan siyas teekklerin en birinci grevidir. < 17) Devletin devleri arasnda saylan bu husus, 1982 Anaya sasnn 59. Maddesinde de benzer ifadeyle yer alm bulunmak tadr. Ulu nder Atatrk 1937 senesinde spor ve genlikle ilgili olarak belirttii grlerine u ekilde devam etmektedir: En kk yatan en sona yani insan mrnn son vasati sresince derece derece beden faaliyeti nemli yer tutar ve tutmaldr da. Beden hareketlerinde esas, nesilden nesile intikal eden det lerdir. Yirminci asrda btn dnya milletleri iin spor esaslar nn teknii bundan domutur. Trk ocuklar her kavmin ocuklar gibi, doduklar andan itibaren tabiatn kendilerinde yaratt hareket ve faaliyete ellerini, kollarn, bacaklarn ha reket ettirmekle balarlar, sonra ocuk byynce bulunduu muhitin artlarna gre tarlalarda, bayrlarda, tepelerde, kaya lklar iinde, ormanlarda koar, yrr, hi de yaptnn ne ol
17. A. Afet nan: M ustafa Kemal A tatrkten Yazdklarm, stanbul 1971 ,s.53v.d.

15

duunu dnmeksizin bugnk ilim dnyasnn- spor dediin kendiliinden yapar. Greir, ata biner, atlar, cirit oynar ve da ha birok mill sporlar yapar. Trk kyl ocuunun bu yapagelmekte olduu tabi ve mil l sporlar bugnk meden addedilen dekor iinde belki en az muvaffakiyeti gsteren bir haldir. Fakat Trk itimai bnyesinde spor hareketlerini tanzime memur olanlar, Trk ocuklarnn spor hayatn ykseltmeyi dnrken, sadece gsteri iin her hangi bir msabakada kazanmak emeliyle bir spor politikas yap mazlar. Esas olan, btn her yataki Trkler iin beden eitimini salamaktr. Trk ocuklarna sporun bugnk tekniini retmek ve bunlarn bir ksmn baz trenlerde ve bayramlarda dekor ola rak ortaya koymak gerekir. Buna lzum var m yok mu? gibi soruya yle cevap verilebilir: Esasen yoktur; fakat hakikati grmeyen cihan nazarnda mevcut ve muhakkak ki hakikati ufak bir rnekle ispat edebil mek iin lzumlu grlebilir. Gen Trk ocuklar top oyunlarnda, herhangi bir mil let ocuklar kadar talimli ve mmareseli grnmeyebilir, bun lardan da mteessir olmaya lzum ve mahal yoktur. Biz ocuklarmz hakiki kuvvet, kudret ve zek msabakalarnda, hergn her yerde ve hatta her kyde grmekteyiz. Bunu gre meyenlerdir ki, alyili ileri yapamyor gibi grnen Trk gen liine endie ile bakmaktadrlar. Bunlara mteselli olmalar iin haber verelim ki, hakikat onlarn grebildikleri gibi deildir. Trk milleti ve onun kk ve byk yataki ocuklar elikten yaplm heykellerdir; onlarn ne olduklarn anlamak iin onlarla sa va meydanlarnda boy lmek lzmdr, ite byle bir teeb

16

bstr ki, Trk genliinin binlerce sene evvelden beri tannm olan yksek kymet kuvvet, kudret ve yenilmez zeksnn imti han olur. Trk milleti her an her kiminle olursa olsun byle bir im tihana hazrdr. A tatrkn Genlik ye Sporla ilgili bu genel grlerine de indikten sonra, sporun nemi ve tarifi ile ilgili u grlerini belirtmemiz yerinde olacaktr: Fikri gelimeye olduu gibi, beden gelimeye de nem ver mek ve zellikle mill karakteri derin tarihimizin ilham ettii yk sek derecelere karmak lzmdr. Baarl olmak iin her trl yardmdan ok btn millete sporun esasn, deerini anlamak ve ona kalpten sevgi gster mek, onu vatan vazife saymak lzmdr. Spor, yalnz beden yeteneinin bir stnl saylmaz. An lay ve zek, ahlk da bu ie yardm eder. Zek ve kavray geri olan kuvvetliler; zek ve kavray yerinde olan daha az kuv vetlilerle baa kamazlar. Ben sporcunun zeki, evik ve ayn za manda ahlaklsn severim. A tatrkn dnyadaki spor hayat ve sporun gayesi ile ilgi li grlerini 1926. senesinde u ekilde ifade ettiini grmekteyiz: Dnyada spor hayat, spor gayesi ok nemlidir. Bu ka dar nemli olan spor hayat, bizim iin daha da nemlidir. nk rk meselesidir. Irkn dzelmesi ve gelimesi meselesidir. Ulu nder, spor politikamz konusunda da 1923 ve 1937 senelerinde yapm olduu konumalarnda u grlerini ifade etmitir: 17

Biz henz Avrupa derecesine gelmedik. Sporda tek ve belli bir ama gzetmek lzmdr. Sporu ya propaganda iin yapaca z, yahut da beden gelimemizi salamak iin yapacaz. Her eit spor faaliyetlerini, Trk genliinin mill terbi yesinin ana unsurlarndan saymak lzmdr. Bu ite, hkmetin imdiye kadar olduundan daha ok ciddi ve dikkatli davran mas, Trk genliini spor bakmndan da, mill heyecan iinde zenle yetitirmesi nemli tutulmaldr. Trk spor politikasnda asl ama, btn her yataki Trkler iin beden eitimini salamaktr. Salam kafa, salam v cu tta b u lu n u r szn atalarm z b o u n a syleme milerdir. Her meslek eidinde olduu gibi sporunda bir meslek ek linde kabul edilmesini ve meslek kural olarak da u grn be nimsenmesini Attrk 1931 ylnda ylece ifade etmitir: Her yarmada arkalarnda Trk milletinin bulunduunu ve millet erefini dnmelerini, Trk sporcularna meslek ku ral olarak belirliyorum. A tatrkn, Beden Eitimi ve Sporun ilmen incelenmesi ve genlerin bu adan eitim ve retimlerinin salanmas iin 1932 senesinde Gazi Eitim Enstitsne bal olarak Beden Terbiye si Blmn kurduunu grmekteyiz. Atatrk Bakumandanlk Meydan Muharebesinin ikinci yldnm dolaysyla, zaferin kazanld yerde 30 Austos 1924 de syledii nutukta, genlere u ekilde hitap ediyordu:*18)
18. A tatrk Dedi ki, D er'. H erbert Melzig, A nkara, 1942.S.226

18

Efendiler, son szlerimi mnhasran memleketimizin gen liine tevcih etmek istiyorum. Genler! Cesaretinizi takviye ve idame eden sizsiniz. Siz al makta olduunuz terbiye ve irfan ile insanlk meziyetinin vatan muhabbetini fikir hrriyetinin en kymetli timsali olacaksnz. Ey ykselen nesil! stikbal sizsiniz! Cumhuriyeti biz tesis et tik; onu il ve idame edecek sizsiniz! A tatrkn genlie verdii nemi belirten bir baka belge de Nutkun son cmleleridir. Bugn vasl olduumuz netice, asrlardan beri ekilen mill msibetlerin intibah ve bu aziz vatann, her kesini sulayan kanlarn bedelidir. Bu neticeyi, Trk genliine emanet ediyorum. (19) A tatrk, bu szlerinden sonra Genlie Hitabn sylemitir. Genlik konusunda ksaca belirtmeye altmz dnce lerine, A tatrkn u grn de eklemek istiyoruz/20* Yorgunluk her insan, her mahluk iin tabi bir haldir. Fa kat insanda yorgunluu yenebil :cek manev bir kuvvet vardr ki, ite bu kuvvet yorulanlar dinlendirmeden yrtr. Sizler, yani yeni Trkiyenin gen evlatlar, yorulsanz da hi beni takip edeceksiniz. Dinlenmemek zere yrmeye karar verenler, asla ve asla yorulmazlar. Trk genlii gayeye, bizim yksek idealimize durmadan, yorulmadan yryecektir. A tatrkn genlik ve sporla ilgili bu dnceleri ve genel
19. Kemal A tatrk, N utuk, Cilt: II. 7. Bask, stanbul, 1967 s.226 20. A tatrk Diyor ki, stanbul, 1980, s.88

19

de btn grleri ile bunlarn getirdii dinamizm, A tatrkn lmnden sonra eitli sebeplerle genlerin zihinlerinden kar tlmaya allm nceleri genlik mill idealden uzaklatrlarak bolua itilmi, bilahare bo braklan beyinlere deiik ykc ideolojiler alanmaya allmt. Bununla mcdele iin yine Atatrk ideolojiyi genlie alayarak bu ideolojide btnle mi bir genlik oluturmak gereklidir. Bu konuda gerekli bilgi lerin genlere verilmesi konusunda Atatrk 1921 senesinde u gr belirtmitir: ocuklarmz ve genlerimiz yetitirilirken onlara zellikle varl ile, hakk ile, birlii ile ters den btn yabanc unsur larla mcdele lzumunu ve mill duyguya dayanan dnceleri byk bir olgunlukla her kart dnceye kar iddetle ve fe dakrlkla savunma zorunluluu telkin edilmelidir. Yeni neslin btn mnev gcne bu zellik ve yeteneklerin alanmas nem lidir. Srekli ve mthi bir mcadele eklinde beliren milletlerin hayat felsefesi, bamsz ve mutlu kalmak isteyen her millet iin bu zellii byk bir iddetle istemektedir. Sonu olarak Atatrk, gerek bir lider olarak Trk Milletinin geleceini belirlerken, milletin siyas tekilatlann ve me den durumunu deitiren bir dizi inklp ve dier milletlerin haklarn koruyan bar ortamn salayarak dnyaya unutulmaz bir rnek olmutur. Bunu gerekletirirken topyac teoriler ye rine, Trk Milletinin karakterine uygun den ve uygulama kaabiliyeti olan zm yollar getirmitir. Bu zmler getirilirken lkenin gelecei asndan tadklar nem dolaysyla genle rin zerinde zellikle durulmutur. Kanaatimizce genlere, Ata trk dnce yannda hereyden nce T rk iy enin bamszlna, kendi benliine, mill geleneklerine, ksaca d man olan btn unsurlarla mcadele etmek gerektii, grd renim derecesi ne olursa olsun retilmelidir.

20

II DEVLET KAVRAMI A DEVLETN TANIMI Devlet dediimiz zaman, hereyden nce bir insan toplulu u, bir millet varl anlalr. Bundan sonra, bu insan toplulu unun coraf snrlarla belirlenmi bir arazide yerlemi olduu grlr... Bir milleti meydana getiren kiilerin, o milletin iindeki her eit hrriyeti, yaamak hrriyeti, almak hrriyeti, fikir ve vicdan hrriyetinin, gven altnda bulundurulmas lazmdr. Kez bir milletin tmnn her eit hrriyeti, yani kendi topraklarn da dtan hibir mdahale ve snrlama olmakszn, hr ve ba msz yaamas ve almas lzmdr. te devlet, gerek kiilerin hrriyetini salamak iin millet zerinde bir nfuza ve gerek mil let ve memleketin bamszln koruyabilmek iin kendine z g bir nfuz ve kuvvete sahip olmaldr. O halde, devlet, belirli bir arazide yerlemi ve kendine z g bir kuvvete sahip kiilerin btnnden oluan bir varlktr/1* B DEVLET EKLLER Tarihin ve hukukun incelenmesi,, bize egemenliin balca
1. Aye A fet nan, Medeni Bilgiler ve M . Kemal A tat rk n El Y azlan A nkara, 1969, s.384

21

deiik ekilde kullanldm gstermektedir. 1) Hkmdarlk (M onari): Egemenlik Kral,. mparator, ah, Padiah, Prens, Emir gi bi eitli nvanlar alabilen hkmdara, yalnz bir ahsa aittir. Ege menlii uygulayan devletin btn memurlar, yalnz bir adamn adna hareket ederler. Devletin son iradesi, yalnz hkmdarlarda toplanr. Hkmdar, yalnz bana devleti ynetir ve hereyi o em rederse, yle bir devletin hkmetine Mutlakiyet Hkmeti denir. Byle bir devlette hkmdar Devlet benim der sava ilan eder, bar yapar, kanunlar yapar, vergiler koyar, memle ketin gelirlerini istedii gibi harcar, ksacas, memleket onun ma l, mlkdr. Eer hkmdar, kanunlar hazrlayan milletvekillerinden oluan bir meclis kabul etmise o zaman Merutiyet Hkmeti olur. Bu ekil hkmette bile, sonuta yine herey hkmdarn son szne baldr. Merutiyet hkmetinde hkmdar, bir vatan daa bir hkmet kurdurur. Memleketi onunla idare eder. 2) O ligari: Bu eit hkmette, egemenlik birka kiinin, birka ailenin ve ya bir snf halkn elindedir. Aristokrasi, oligarinin baka bir e kildir. Burada egemenlik, sekin ve soylu ailelerin elindedir. 3) Demokrasi (Halklk) : Demokrasi (Halklk) esasna dayal hkmetlerde egemenlik halka, halkn ounluuna aittir. Demokrasi prensibi, egemenliin millette olduu, baka yerde olamayacan gerektirir. Bu ekilde, demokrasi prensibi siyas kuvvetin, egemenlik kaynana ve yasalla temas etmektedir.(2)
2. Afet nan, A .g.e., s.395

22

a) Demokrasi daresirin Kapsam: Demokrasi ynetiminin esas, bugn ada Anayasann ge nelde en belirgin zellii gibi grnmektedir. Hkmdarlk ve oligari, artk zaman gemi geici ekil lerden baka bir nitelikte kabul edilemezler. Geri, henz bala rnda hkmdar bulunan devletler vardr. Fakat, bunlarn hemen hepsi, demokrasi ynetimini kabul etmektedirler. Artk egemen liin sahibi olduu iddia cesaretinde bulunabilecek hkmdar enderdir. Bir milletin, pratikte demokrasi ynetiminin setiini iln etmesi, o milletin ounluunun sosyal gcnn bir sonucudur. Millet yeterli derecede kuvvetli olunca, kuvvet ve kudreti eline alr. Bu olay bazen ihtill ile ve bazen de hkmdarla bar bir anlama ile son bulur. Artk bugn, demokrasi fikri daima ykselen bir denizi an drmaktadr. 20. yzyl, birok despot (zorba) hkmetlerin bu denizde boulduunu grmtr...Demokrasi fikri ada Ana yasann en belirgin zellii olduu halde, fikri ok eskidir. Demokrasi fikrinin kapsam ve anlam hakknda gerektii gibi aydnlanmak iin, onun ksaca tarihini hatrlatmak faydal

olur.*3)
b) Demokrasi daresinin Tarihi G eliim i: Demokrasi, bundan yedi bin yl nce Elcezirede (Mezopo tamya), insanln ilk medeniyetini kuran Smer, Elam ve Akad kavimlerinde uygulanmtr. Gerekte, bu kavimler, birleik bir Cumhuriyet kurmulardr. Bundan sonra, Atina ve sparta gibi Yu
3. A fet nan, A .g.e., s.398 v.d.

23

nan ehirleri, bir eit demokrasi ile idare edilmilerdir. Roma bile demokrasi hayat yaamtr. Trk milleti, en eski tarihlerinde nl kurultaylaryla, bu kurultaylarda devlet bakanlarn semeleriyle demokrasi fikri ne ne kadar bal olduklarn gstermilerdir. Tarihin son devirle rinde, Trklerin kurduklar devletlerde, balarna geen padiahlar, bu ynetimden ayrlarak despot olmulardr. Krallarn ve padiahlarn keyf idarelerine dinler dayanak olmutur. Krallar, halifeler, padiahlar; etraflarm alan papaz lar, hocalar tarafndan yaplm teviklerle, lah hukuka dayan mlardr. Egemenliin, bu hkmdarlara Allah tarafndan verilmi olduu teorisi uydurulmutur. Buna gre, hkmdar ancak Al laha kar sorumludur. Kudret ve egemenliin snn, yalnz din kitaplarnda aranabilir. lah hukuka dayal (bir) mutlakiyet ynetimi nnde, de mokrasi ynetiminin ilk ald vaziyet mtevazidir. O nce, h km dar devirm eye deil, onun yalnz kuvvetlerini snrlandrmaya, mutlakiyeti kaldrmaya alt. Bu alma 400 - 500 yl ncesinden balar, ilk nce, kuvvetin milletten geldii ve kuvvet yeteneksiz ve beceriksiz bir ele derse onu geri alabi lecei... Bu kuvvetin millettin vekillerinden oluan meclis tara fndan kullanlmas gerekecei ifade edildi. 16 nc yzylda demokrasi prensibi, hkmdarlarn nfu zunu krmak iin, siyas mcdele vastas olarak kullanld. Bu mcdelelerde en sonunda ortaya atlan fikirler unlardan iba retti. Kuvvet millete aittir. Onu kanun erevesinde bir hkm dara vermitir. Baz durumlarda geri alabilir.

24

Demokrasi fikri 18 nci yzylda, kar konulmaz bir kuv vet ve akm halini ald. Demokrasi prensibi mill egemenlik prensibi ekline dne rek Anayasa hukukuna girdi. Artk, milletle hkmdar arasndaki yazl anlama fikri kayboldu. Ortaya Egemenlik blnmez ve terk edilemez fikri kt. Bu fikri yle akladlar: Egemenlik, kiilerin iradelerinin zerinde, kiilerin olutur duu milletin ortak kiiliine ait genel toplumsal iradedir. Bu nedenle, egemenlik birdir, paralara ayrlamaz ve egemenliin ifade ettii toplumsal irade, onun sahibi olan ortak kiilik, mil let tarafndan hibir zaman bakasna devir ve terk edilemez/4) c) Demokrasi Prensibinin Belirgin Nitelikleri: Demokrasi prensibi, egemenlii kullanan ara ne olursa ol sun, esas olarak milletin egemenliine sahip olmasn ve sahip kalmasn gerektirir. Bu noktay birka kelime ile aklayalm: (i) Demokrasi esas itibaryla siyas bir grnmdedir. De mokrasi, bir sosyal veya bir ekonomik tekilat sistemi deildir. Demokrasi, madd refah meselesi deildir. Byle bir teori, va tandalarn siyas hrriyet ihtiycn uyutmay amalar. Bizim bildiimiz; demokrasi siyasdir, onun hedefi, mille tin idare edenler zerindeki kontrol sayesinde, siyas hrriyeti salamaktr. (ii) Demokrasinin birinci zellii ile ortak, esas itibaryla ikinci bir zellii daha vardr. O da udur; demokrasi fikirle ilgili dir. Bir kafa meselesidir. Her halde bir mde meselesi deildir. Hkmet prensibi de, bir adalet sevgisini ve ahlk fikrini gerek tirir.
4. A fet nan, A .g.e., s.401

25

Demokrasi memleket akdr. Ayn zamanda babalk ve ana lktr. (iii) Demokrasi, esasnda ferdidir. Bu nitelik vatandan ege menliine insan sfatyla katlmasdr. (iv) Demokrasinin temel niteliklerinden birisi de eitlie ok deer vermesidir. Bu nitelik demokrasinin ferdi olmas nitelii nin zorunlu bir sonucudur. phesiz btn fertler ayn siyas hak lara sahip olmaldrlar. Demokrasinin bu ferd ve eitlie deer veren niteliklerinden, genel ve eit oy prensibi k a r/5* d) Demokrasiye Kart ada Akmlar : Demokrasinin bu kavram, baz teorilerin hcumuna hedef olmaktadr. i) Bolevik Teorileri ii) htillci siyas sendikalizm teorisi iii) Menfaatlerin temsili teorisi Bu teorilerin, demokrasi teorimize hcumda ne kadar hak sz olduklarn ksaca aklayalm: i) Bolevik teorisin ....(de) millet iinden, ii, deniz ve kara kuvvetlerinden ibaret bir aznlk birleerek, ekonomik esaslara da yanan komnist partisi ad altnda bir diktatrlk kurmular dr. Amalarnda mill deillerdir. Kiisel hrriyet ve eitlik tanmazlar. Halk egemenliine sayglar yoktur. te halkn ounluunu kaba kuvvet kullanarak, grlerini kabullenmeye zorlarlar, yurtdnda, propaganda ve ihtill tekilat ile btn dnya mil letlerine, kendi prensiplerini yaymaya alrlar. Halbuki, hk
5. A fet nan, A .g .e., s.406

26

met kurmaktan m a , ilk nce kiisel hrriyetin salanmasdr. Bolyevik tarz Hkmetinde keyf idare zellii grlmektedir. Bir toplun)un, zorla bir ksan insanlarn grlerinin esiri yap larak aciz bir ekilde yaatlmasna, doal ve akla uygun bir h kmet sistemi gr ile baklamaz. ii) ihtillci, siyas sendikalizm teorisyenleri de, her trl si yas kurulular, yalnz kendi karlar lehine altrmak ve so nunda siyas kuvvet ve egemenlii ellerine geirmek isteyen ii gruplardr. Bunlar, maksatlarn zorla elde etmek frsatn beklerken, zaman zaman genel grevler yaparak, hkmet adamlar zerin* de etkili oluyorlar ve baz ileri kendi lehlerine zmlettiriyorlar, yava yava varlklarn hissettiriyorlar.... (Baz memleketlerde) bu teorisyenleri az ok tatmin iin mil let meclisi yarunda, ekonomik nitelikli yesi onlardan olmak ze re bir meclis yapmlardr. Bizde de li iktisat Meclisi (Yksek Ekonomi Maclm) vardr. Fakat bu, herhangi bir zorlama ze rinde detil, dofrudan doruya hkmetin faydal grmesinden, danma amacyla meydana getirdii bir kuruldur. iii) Menfaatlerin temsili teorisi; eitli meslek, sanat ve I) adamlar, toplum iinde ayr ayr birer grup, birer kk top lum hatinde dnlrse, her bir grubun birbirinden farkl men faatleri vardr.

Bundan dolay, diyorlar ki her zel menfaat sahibi grup lar, ayr ayr am rte kendikrini temsil etmelidirler. Bu durum da M , a tt* M M r il ofuatoiu tarafndan de|il, grupla* tarafnda ve gmptarm # olduu menfaat derecesini uyum* olarak Mumglanacalrtir, M riit , bu gruplardan Mrka|i ip, iktidara f m o t , yaftut kendi menfaatlar lehine ffthfacat*

ladr. Buna kim engel olacaktr? te bu sebeplerden dolaydr ki biz, bu ve bundan nceki teorileri memleket ve milletimiz iin uygun grm yoruz/6*

6. Afet nan, A.g.e., s.420 v.d.

28

III TRK DEVLET ANLAYII VE TEMELLER A TRK DEVLET ANLAYII : Trkiye Cumhuriyetinin Anayasas, zamana en uygun mil li egemenlik esaslarn, hkmlerini kapsar. Birka maddesini, daima hatrda tutmak iin burada aynen tekrar edelim. Egemenlik, kaytsz artsz milletindir. Trkiye Byk Millet Meclisi, milletin tek ve gerek tem silcisi olup, millet adna egemenlik hakkn kullanr. Yasama ve Yrtme kuvveti, Byk Millet Meclisinde oluur ve toplanr. Bizim dncemize gre, siyas kuvvet, mill irade ve ege menlik milletin bir btn halinde ortak kiiliine aittir, birdir. Blnemez, ayrlamaz ve devredilemez. Millette olduu gibi, onun temsilcisi olan tek mecliste toplanmtr. Yani kuvvetler ayrl teorisi bizim iin esas deildir. Yalnz, vazifeler u ekilde y rtlr. Meclis Yasama yetkisini bizzat kullanr... Meclis, Yrtme yetkisini, kendi tarafndan seilmi Cumhurbakan ve onun tayin edecei Bakanlar Kurulu aracl ile kullanlr. Meclis, hkmeti her zaman kontrol edebilir ve drebilir. Yarg yetkisi millet adna usller ve kanunlar ereve-

29

sinde bamsz mahkemeler tarafndan kullanlr/7* Trkiye; milliyeti, halk, devleti, l&ik ve inklp bir Cumhuriyetdir. Trk milletinin idare ekli kuvvetler birlii esasna dayanr. Egemenlik birdir. Kaytsz artsz milletindir. Byk Millet Mec lisi millet adna egemenlik hakkn kullanr. Yasama ve Yrt me yetkisi Trkiye Byk Millet Meclisiinde toplanr. Meclis Yasama yetkisini bizzat kullanr. Yrtme yetkisini kendi ara sndan seecei Cumhurbakan ile onun tayin edecei Bakan lar Kuruluna brakr. Trkiyede mahkemeler bamszdr/8* 1 Devletin Egemenlii a) Egemenliin T anm : Devletin sahip olduu kuvveti ifade ederken, bu kuvveti ken dine zg diye niteliyoruz. Gerekten de, devleti oluturan mil letin zerinde etkisini srdren kuvvet, kii olarak hi kimse tarafndan verilmi deildir. O, bir siyas nfuzdur ki devlet kav ramnn znde vardr ve devlet onu halk zerinde uygulamak ve milleti da ve dier milletlere kar savunmak yetkisine sa hiptir. Bu siyas nfuz ve kudrete r a # veya Egemenlik d en ir/9* Egemenlik hibir anlam, hibir ekil ve hibir renkte ve yn de ortaklk kabul etm ez/10* Anayasann zellikle baz maddelerinin bilinmesi gerekli dir. Mesel birinci maddeyi beraber inceleyelim. Madde, iki fk
7. A fet n an , A .g.e, s.417 v.d. 8. Ulus Gazetesi, 7.5.1935 9. A fet nan, A .g .e., s.388 v.d.

10. Nutuk, Cilt: II, Ankara, 1960, s.700

30

ray kapsyor, Egemenlik kaytsz artsz milletindir. Bu, birinci fkradr. Efendiler! Bilirsiniz ki irde denilen bir ey vardr. Bir insann irdesi olduu gibi, insanlardan oluan herhangi bir sos yal toplumun da irdesi vardr. rde vicdann eilimi, arzusu demektir. Yani bu manev bir eydir. Tanrnn isteini Tanrya brakarak eriat dili ile ifade etmek isterseniz buna insann sahip olduu irde deyiniz! Bu manevi olan irdenin meydana kmas ve grnmesi iin bir ara gereklidir veya vardr ki, ona egemenlik derler! Egemenliine sahip olmayan bir insan veya bir toplum hibir zaman irdesini kullanamaz. Egemenliini her hangi birisine brakan bir insan kendi irdesinin kullanlacan dan ve uygulanacandan emin olamaz. Bunun iin insanlar, milletler kendi irdelerini, kendi vicdanlarnn eilimini yapmak ve uygulamak isterlerse egemenliklerini mutlaka ellerinde tut mak mecburiyetindedirler. imdiye kadar milletimizin bana ge len btn felaketler kendi talih ve geleceklerini baka birisinin eline terk etmesinden kaynaklanmtr. Egemenlik kaytsz artsz milletindir ve milletin kalacak tr. Sonraki cmlede; idare usul halkn geleceini bizzat ve bil fiil idare etmesi esasna dayanr denilmektedir. Bundan btn milletin iini gcn brakp devlet idaresiyle uraacaktr anla m karlmasn. Bu elbette fiilen mmkn deildir. Gerekten bugnk sosyal hayatn, vatanlarnn genilii ve hayatn deva mnn salanmasndaki meguliyetin okluu gznne alnr sa, buna hem imkn ve hem de lzum yoktur. Maddedeki ikinci fkra ynetim usulndeki prensibimizi ifade etmektedir. Buna gre milletin geleceine yalnz ve ancak millet egemen olacak tr.Milleti temsil eden mill irdeyi millet namna snrl ve belir li bir zaman iin manev ahsiyetinde toplayan Millet Meclisi bile en sonunda millet tarafndan yenilenebilir. Esas olan millettir. Egemenlik onun olduu gibi idare hakk da onundur.

31

Milletler egemenliklerini geici olarak da olsa verecekleri meclislere dahi lzumundan fazla gvenmemelidir. nk mec lisler bile istibdat (keyfi hareket) edebilirler ve bu istibdat, ahs istibdattan daha ldrc olabilir. Bunun iin meclisler belirli zamanlarda yenilenir. Bu sayede mill egemenlik daha emniyet li, esas ve artlara balanm olur. Meclisler uygun grlenden fazla uzun sre devam ederse, bu takdirde vekillerle teslim edi lenler arasndaki grler birbirinden ayrlmaya ve balar zlmeye balar, nihayet vekiller baka ey, temsil edilenler baka ey dnmeye balarlar. Efendiler! Meclisler belirli devre iinde vazife yaparken dahi vekillerle temsil edilenler arasnda nemli konularda da anla mazlk meydana gelemez mi? Bu da olmayacak bir ey deildir. Meclislerin yle kararlar olabilir ki, kararlar gerekten milletin hayatnda tedavisi mmkn olmayan zararlar meydana getire bilir. Bu da bal bana bir sorundur. Bu hususta da yasal n lemler lazmdr. Millet her ihtimale kar egemenliini korumak zorundadr. b) Egemenliin zellikleri: Devlette egemenliin varoluu iki temel mesele dourur. i). Egemenlik neden ibarettir? Egemenlikte ne vardr? Hu dutlar nedir? Egemenlie dayanlarak hangi fiiller hukuken ya plabilir? Bu, devletin egemenlii meselesidir. Bu meselede, devlet, dahili dayanandan, milletten, ayn olarak, yaln olarak d nlyor ve bu suretle siyas kuvvetin nitelii ve snrlar tayin ve tespit edilmek isteniyor. Devletin siyas kuvveti, sinesinde
11. Afet nan, Gazi M ustafa Kemal A tatrkn 1923 Eskiehir zmit K onul m alar, A nkara. 1928, s.29, v.d.

32

mevcut fertlerin ve cemiyetlerin varl dolaysyla snrlandrl mtr. Ne derecede snrlandrlmtr? Bunu kamu hukuku ta yin eder. Devletin, dier devletlerin ve kendi tekilatndan olmayan dier kiilerin varl dolaysyle, egemenliinin derecesini de devletler hukuku gsterir. Bundan dolay, devletin egemenlii me selesi, tam anlamyla bir Anayasa hukuku meselesi deildir. ii). Egemenlik meselesinin meydana koyduu ikinci esas me sele, devlette, devlet iinde egemenlik meselesidir. Bu, doru dan doruya Anayasa hukukunu ilgilendirir. Kamu hukukunun ve devletler hukukunun snrlarn belir ledii egemenlik kime aittir? unu sylemek gerekir ki, devlet bir hukuk kavramdr. Ger ekte, idare edenler egemenlik kullanrlar. O halde, devlette idare edenler kimler olmaldr? Siyas kuvvetin yasal olabilmesi iin, devletin soyut egemenlii, fiilen kime verilmelidir? te bu so rulara cevap veren, demokrasi ynetimidir.(12> c) Egemenliin Kullanlmas : Devlet bir irdeye, bir egemenlie sahiptir. O nu ifade et mek ve yerine getirmek iin bir takm vastalara muhtatr. Bu vastalar kapsayan devlet tekilatnda Millet Meclisi ve hk met tekilat esastr. amzda esas olan ynetim biiminin dayand gelenek haline gelmi bir takm ilkeleri vardr. i). Demokrasi ilkesi (Halklk): Bu prensibe gre, irde ve ege menlik milletin tmne aittir ve ait olmaldr. Demokrasi prensibi
12. A fet nan, A .g.e., s.329 v.d.

33

mill egemenlik prensibi ekline dnmtr. ii) Temsili Hkmet Prensibi : Bu prensip, mill egemenliin uygulanmasn ve yrtlme sini dzenler. iii). Devletin Anayasasnn Dier Kanunlara stnl Pren sibi : Bu prensip, ada anayasada, kanunilik ve adli istikrarn temel ilkesidir. Bu saydmz prensipler, demokrasi prensibinin binas gi bi grlr. Gerekte demokrasi prensibi, pratikte kymetini an cak bu saydmz prensipler sayesinde kazanr.(13) d) M ill Egemenlik : Kaytsz artsz tbiriyle belirtilen egemenlii, Milletin uh desinde tutmak demek, bu egemenliin bir zerresini; sfat, ismi ne olursa olsun, hi bir makama vermemek, verdirmemek de mektir. (14> Trkiye Byk Millet Meclisinin btn programlarnn te mel ilkesi u iki esastr. Tam bamszlk, kaytsz artsz mill egemenlik. (15^ Halk mill egemenlii benimsemeli ve memlekette tek ege men ve etkenin kendisinden ibret olduunu unutmamaldr. Toplumda en yksek hrriyetin, en yksek efbk ve adale13. 14. 15. 16. Afet nan, A .g.e., A tat rk n Sylev A tat rk n Sylev A tat rk n Sylev s.390 v.d. veDemeleri,C ilt:ll, A nkara, 1959, s.80 veDemeleri,C ih :ll, s.57 veDemeleri,CiStrlI, s.5?

34

tinsalanm as, istikran ve korunmas, ancak ve ancak tam ve kesin anlam ile mill egemenliin salanm bulunmas ile de vamllk kazanr. Bundan dolay; hrriyetin de, eitliin de, adaletin de, dayanak noktas mill egem enliktir/17* Btn dnya bilmelidir ki, artk bu devletin ve bu milletin banda hi bir kuvvet yoktur, hi bir makam yoktur. Yalnz bir kuvvet vardr, o da mill egemenliktir. Yalnz bir makam var dr, o da milletin kalbi, vicdan ve varldr/18* B TRK DEVLETNN ANA ZELLKLER : (Trk Devleti) Cumhuriyeti, milliyeti, halk, devleti, lik ve inklpdr. i). (Trk Devleti) Cumhuriyetin, mill egemenlik idealini en iyi ve en gvenilir ekilde temsil eden ve uygulayan devlet ekli olduuna inanmtr. (Trk Devleti) bu sarslmaz inanla Cum huriyeti tehlikeye kar her vasta ile savunur. ii). (Trk Devleti), ilerleme ve gelime yolunda ve milletler aras temas ve ilikilerde btn ada milletlere paralel ve on larla uyumlu bir ekilde yrmekle beraber Trk toplumunun zel karakterlerini ve bal bana bamsz olma kimliini ko rumay esas sayar. iii). rde ve egemenliin kayna millettir. Bu irade ve ege menliin, devletin vatandaa ve vatandan devlete karlkl va zifelerinin gerektii gibi yaplmasn dzenleme yolunda kullanlmas (Trk Devletince) esas ilkedir. Kanunlar nnde ke sin b k eitlik kabul eden ve hi bir kiiye, hi bir aileye, hi bir
17. A tat rk n Sylev ve Demeleri, C ilt:I, A nkara, 1954,, s.289 18. A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt:l, s.300

35

snfa, hi bir toplulua ayrcalk tanmayan kiileri halktan ve halk olarak kabul eder. Trkiye Cumhuriyeti, halkn ayr ayr snflardan olumu deil ve fakat kiisel ve sosyal hayat iin i blm itibariyle e itli meslek erbabna ayrlm bir toplum olarak dnmek esas prensiplerdendir. iftiler, kk sanayi erbab ve esnaf, am le e ve ii, serbest meslek erbab, sanayi erbab ve tccar, Trk toplumunu oluturan balca alma gruplandr. Bunlarn herbirinin almas, dierinin ve btn toplumun hayat ve mutluluu iin zorunludur. (Trk Devletinin) bu prensiple hedef ald gaye; snf m cdelesi yerine sosyal dzen ve dayanmay kurmak ve birbiri ni bozmayacak ekilde menfaatlerde uyum salamaktr. Menfaatler kaabiliyet ve alma derecesi ile uyumlu olur. iv). zel alma ve zel teebbs esas tutulmakla beraber mmkn olduu kadar az zaman iinde milleti refaha ve mem leketi bayndrla ulatrmak iin milletin genel ve yksek men faatlerdim gerektirdii ilerde zellikle ekonomik alanda devletin dorudan doruya ilgilenmesini salamak nemli esaslardandr. Ekonomi ilerinde devletin ilgisi, dorudan yapclk oldu u kadar zel teebbs tevik ve yaplanlar dzenleme ve kont rol de etmektir. Devletin hangi ekonomik ileri dorudan doruya yapaca nn takdiri milletin genel ve yksek menfaatlerinin gereine baldr. Eer devletin bu gerekten hareketle dorudan kendisi nin yapmaya karar verdii i, zel bir teebbs elinde bulunu yorsa bunun alnmas her defasnda bir kanun yapmaya baldr. 3u kanunda zel teebbsn bu yzden urayaca zararn deviet tarafndan karlanma ekli de gsterilecektir. Zarar takdi

36

rinde gelecee ait muhtemel kr dnlmez. v). (Trk Devleti) devlet idaresinde btn kanunlarn, ni zamlarn ve usllerin, bilim ve tekniin ada medeniyete sa lad esas ve ekillere ve dnya ihtiyalarna gre yaplmasn ve uygulanmasn prensip kabul etmitir. Din anlay vicdan ol duundan (Trk Devleti) din fikirleri devlet ve dnya ilerin den ve siyasetten ayr tutmay milletimizin ada ilerlemede ba lca baar sebebi grr. vi). (Trk Devleti) devlet, ynetiminde meselelere zm bul mak iin zamana ve gelimelere bal olmak ilkesi ile kendini snrlayp kstlamaz. (Trk Devleti) milletimizin bir ok feda krlklarla yapt inklplardan doan ve gelien prensiplere iten bal kalmay ve onlar savunmay esas tu ta r /19* 1. Cumhuriyetilik Cumhuriyet rejimi demek, demokrasi sistemiyle devlet ekli demektir. (2* Demokrasi prensibinin en asr ve maktk tatbikini temin eden hkmet ekli Cumhuriyettir/21* Bugnk hkmetimiz, devlet, tekilatmz dorudan do ruya milletin kendi kendine kendiliinden yapt bir devlet ve hkmet tekilatdr ki, onun ismi Cumhuriyettir. Artk hk met ile millet arasnda gemiteki ayrlk kalmamtr. Hkmet millet ve millet hkmettir. Artk hkmet ve hkmet men suplan kendilerinin milletten ayr olmadklarn ve milletin efendi olduunu tamamen anlamlardr.
19. Ulus Gazetesi, 7.5.1935 20. A fet nan, A tatrk Hakknda H atralar ve Belgeier, A nkara, 1959, s.251 21. A fet nan, Medeni Bilgiler....A .g.e., s.410 - 411

37

Cumhuriyet yksek ahlak deer ve niteliklere dayanan bir idaredir. Cumhuriyet fazilettir. Cumhuriyet idaresi, faziletli ve namuslu insanlar yetitirir/22^ Cumhuriyetin i ve d siyaseti; gelecekte bile onuru, kuv veti ve yn ile ve Trk milletinin glerini onun refah ve geli mesi iin yneltmesi ve bir noktada birletirmesi ve toplamas ile belirginleecektir/23) Cumhuriyetin i siyaseti vatandan yaayn hi bir etki, bask ve satamann tesirinde brakmakszn salam aktr/24) Trkiye milletinin karakter ve adetlerine en uygun olan ida re; Cumhuriyet idaresidir Z25* Balarnda hl Allahn vekili, glgesi sfatn tamakta olan hkmdarlar bulundurmakla beraber, egemenliini kazan m milletler olduundan bahsetmitik. Gerekte bu milletlerin mensup olduklar devletler, milletin setii milletvekillerinin olu turduklar meclislere sahiptir. Milletin egemenliini bu meclis ler temsil eder. Hkmdar, devleti temsil eder. Hkmet kuran vatanda, teorik olarak hkmdar tarafndan seilir. Fakat, ger ekte hkmet bakan milletin gvendii kuvvetli siyas parti lerin liderleridir. Bunlarn kurduklar hkmetler, millet ve memleketi idare ederler ve meclise kar sorumludurlar. Bu ak ladmz hkmetler temsilidirler, gerekte demokrasi prenibi yrrlktedir. Fakat bunlar, tam mnsyla demokrat hkmetler tgildir. Demokrasinin tam anlamyla ideali, milletin tmnn ayn
22. 23. 24. 25. A tat rk n Sylev A tat rk n Sylev Ayn T arihi, Say: A tat rk n Sylev ve Demeleri, C ilt:II, $.233. - 234 ve Demeleri, C ilt:I, s.340 68, 1929 s.5024 ve bem eleri, C ilt:III, A nkara, 1954, s.74

38

zamanda idare eden durumda bulunabilmesi, hi olmazsa, dev letin son irdesini yalnz milletin ifade etmesini ve gstermesini ister. Ne yazk ki, milletlerin bykl, fikr terbiye derecele ri, idealin uygulanmasnda nispeten idealden yoksun olmay ge rektirebilecek tedbirsizliklerden kanmay gerektirir. Bundan dolay, demokrasi prensibinin, en modern ve mantk uygulan masn salayan hkmet ekli Cumhuriyettir. Cumhuriyette son sz millet tarafndan seilmi mecliste dir. Millet adna her trl kanunlar o yapar. Hkmete gve noyu verir veya drr. Milletvekillerinden memnun olmazsa belirli zamanlar sonunda bakalarn seerler. Millet, egemenli im, devlet idaresine katlmasn, ancak, zamannda oyunu kul lanmakla salar. Cumhuriyetin hkmeti, belli bir metod veya ekilde belirli bir zaman iin seilmi bir Cumhurbakanna iti mat olunur. Babakan o seer. Hkmeti meydana getirecek olan bakanlar, 1 abakan gvendii milletvekillerinden seer. Dnyada devletlerin ekilleri birbirine gre baz farklarla ok deiiktir. Bununla beraber hepsi, incelediimiz ekillere so kulabilirler. Hkmdarlk, Oligari, Halk Cumhuriyeti. Kendine zg bir dine dayanan (Teokratik) devlet vardr. Rus arl ile Osmanl salatanat byle idiler. ar kilisenin reisi, sultanlar da halife Unvanm taknm lard. Sununla beraber, dini siyasetten ayrlm, lik hkmet ler vardr. Hkmdarlklarda, devlet bakanl makamna miras yoluyla gelinir. Cumhuriyet, milletvekillerinden oluan meclisi ve belirli zaman iin seilmi devlet bakan ile, m i# ejemenliin korunmasnn en iyi kefilidir. Cumhuriyette, meclis, Cumhw%akan ve hkmet, halkn hrriyetini, gvenliini ve rahatm dnmek ve salamaya almaktan baka birey yaINMMriar. nk bunlar bilirler ki, kendilerini iktidara ve yet-

39

kiK-makamlara belirli bir zaman iin getiren irde ve egemenliin sahibi olan millettir. Ve yine bunlar bilirler ki iktidara saltanat srmek iin deil, millete hizmet etmek iin getirilmilerdir. Mil lete kar durum ve vazifelerini ktye kullandklar takdirde, u veya bu ekilde, kendilerini mill irdenin karan karsnda bulabilirler. Millet tarafndan, millet adna, devleti idareye me mur edilenler iin, gerektiinde millete hesap vermek zorunlu luu, laubalilik ve keyf hareketle badamaz. Halbuki, kuvvetinin ve yetkisinin Allahtan geldiini ve yalnz ona kar, ahirette hesap verebileceini varsayan, devleti, memleketi, mi ras kalm mal mlk gibi kabul eden bir hkmdar, her trl kayttan kendini affedilmi grr. Byle bir idarede, milletin ben lii, hrriyeti sz konusu bile olamaz. Bundan dolay yetkisi s nrl bile olsa, hkmdarlk ekli demokrasiye, mill egemenlik prensibine uygun deildir. Hkmetin belirli insanlarn, snf larn elinde bulunmas bile millet varlnn asla kabul edeme yecei bir husustur. Btn milletin ounlukla, devlet idaresine katlmasna en gel olan bu oligari usul de bir grubun kendi karlarn ko rumak iin btn millete ait egemenlii, zorla almasndan baka bir ey deildir.(26> Mill azim ve bilincin kymetli eseri olan de erli Cumhuriyetin bugnk ve yarnki neslin demir ellerinde her an ykselip salamlaacana gvenim ta m d r./27^ Trkiye Cumhuriyeti; her anlamda, byk Trk milletinin z ve deerli maldr. Kymetli evlatlarnn elinde daima ykse lecek, sonsuzlua kadar yaayacaktr.(28> Benim naiz vcudum elbet birgn toprak olacaktr, fakat
26. A fet nan, Medeni Bilgiler, A .g.e, s.408 v.d. 27. A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt:V, (Tamim ve Telgraflar), 1972, s .180 28. Peyam i Safa, En Byk Kaybmz, 1938, s.68

40

Trkiye Cumhuriyeti sonsuzlua kadar yaayacaktr Z29) 2. Milliyetilik a) M ille t: Ortak mill fikrin, ahlkn, duygunun, heyecann, hatra ve geleneklerin kiilerde meydana gelmesinin ve kklemesini sa layan ortak gemiin, birlikte yaplm tarihin, vicdanlar ve zi hinleri dorudan doruya birletiren ortak dilin milletlerin meydana gelmesinde en nemli etkenler olduunu...kaydettik ten sonra, millet hakknda, ikinci derecede unsurlar dikkate al mayarak, mmkn olduu kadar her millete uyabilecek bir tanm (ele) alalm. i). Zengin bir hatralar mirasna sahip bulunan; ii). Beraber yaamak konusunda ortak arzu ve istekte samimi olan; iii). Sahip olunan mirasn korunmasna beraber devam etmek hususunda iradeleri ortak olan insanlarn birlemesinden meydana gelen topluma Millet ad verilir. Bu tanm incelenirse, bir milleti oluturan insanlarn iliki lerinde kymet, kuvvet ve vicdan hrriyetleriyle, insancl duy guya gsterilen sayg kendiliinden anlalr. Gerekte gemite kalan ortak zafer ve mitsizlik miras, gelecekte gerekletirile cek ayn program, beraber sevinmi olmak, beraber ayn mit leri beslemi olmak bunlar elbette bugnn medeni zihniyetinde dier her trl artlarn stnde anlam ve kapsam kazanr. Bir millet meydana geldikten sonra, kiilerinin devlet ha yatnda, ekonomik ve fikr hayatta ortak almas sayesinde meyadana gelen mill kltrde phesiz milletin her ferdinin alma
29. A tat rk n Sylev ve Demeleri, C iln lll, s .79

41

pay, katks, hakk vardr. Buna gre ayn kltre sahip insarv lardan oluan topluma millet denirse milletin en ksa tanmn yap m o lu ru z/30* Trk Milletinin kuruluunda messir olduu grlen tab' ve tarih gerekler unlardr: a) Siyas varlkta birlik b) Dil Birlii c) Yurt Birlii d) Irk ve Mene Birlii e) Tarih yaknlk f) Ahlak yaknlk Trk milletinin kuruluunda mevcut olan bu artlarn hep si birden dier milletlerde yok gibidir. Daha umumi bir tarif ya pabilmek iin diyelim ki; bir cemiyete millet diyebilmek iin bu artlar, ayn zamanda kmilen (tamamen) veya ksmen bir ara da bulunmak lzmdr. Btn milletler tamamen ayn artlar al tlda teekkl etmemi olduklarna gre Trk milletinde yaptmz gibi, dier her millet ayr olarak mtala edilmedik e milliyet fikrini umum ve lm olarak tarif etmek gtr. n k tesbit ettiimiz artlar, insanlarn millet halinde, kuruluuna genellikle yardm etmilerdir. Fakat bu kurulu eklinden ba ka, deta bu artlarn tesirini dikkate almayan millet kurulula r da vardr. Mesel ngilizler ile Kuzey Amerikallar ayn dili konutuktan halde ayn ayr milletlerdir/31* Millet, dil, kltr ve lk birlii ile birbirine balrvaiandalarn oluturduu bir siyas ve sosyal toplum dur/12*
30. A fet nan, 31. A fet nan, 32. A fet nan, Medeni Bilgiler, A .g.e., s.378, v.d. Medeni Bilgiler, A .g.e., s.371, v.d. Medeni Bilgiler, A .g.e., s. 18

42

Trkiye Cumhuriyetini kuran Trkiye halkna Trk Mi ti denir... Dnya yznde ondan daha byk, ondan daha eski, on dan daha temiz bir millet yoktur ve btn insanlk tarihinde g rlmemitir. .. i) Trk Milleti, halk idaresi olan Cumhuriyetle idare edilen bir devlettir. ii) Trk devleti liktir. Her yetikin dinini semekte ser besttir Z33) Ben 1919 senesi Mays iinde Samsuna ktm gn elimde madd hibir kuvvet yoktu. Yalnz byk Trk Milletinin asale tinden doan ve benim vicdanm dolduran yksek ve manev bir kuvvet vard. te ben bu mill kuvvete, bu Trk Milletine gvenerek ie baladm /34^ Hi bir millet, M illetimizden ok yabanc unsurlarn inan ve adetlerine sayg gstermemitir. H atta denilebilir ki dier din sahiplerinin dinine ve milletine saygl olan tek millet bizim Mil letimizdir. Fatih stanbulda bulduu din ve mill tekilat olduu gi bi brakt. Rum Patriki, Bulgar Eksarh ve Ermeni Kategigosu gibi Hiristiyan din reisleri imtiyaza sahip oldu. Kendilerine her trl serbestlik verildi. stanbulun fethinden beri, Mslman olmayanlarn sahip klndklar bu geni imtiyazlar milletimizin dinen ve siyaseten dn yann en hogrl ve iyiliksever bir millet olduunu sbatlayan
33. A fet nan, Medeni Bilgiler, A .g.e., s.351, v.d. 34. A ta t rk n Sylev ve Demeleri, Cilt:II, A .g .e., s.280

43

en ak delildir/35* Trkiye Cumhuriyeti ve onun bugnk sahipleri olan Trkler btn dnya medeniyet ve insanl iin, benzemeye ala cak bir rnektir. Yalnz bu kadar deil, Trkler tarihin ok eski devirlerinde insanla kar yaptklar kltrel vazifeleri yeniden ve fakat bu sefer daha stn ekilde yapmaya hazrlanan yk sek bir v arlktr/36* Millet btnyle manev bir ahs halinde tek bir kitle ola rak ortaya kt ve bu yce birlii koruyarak ona dman olan lar ortadan kaldrd/37* Biz milliyet fikirlerini uygulamada ok gecikmi ve ok ilgisiz lik gstermi bir milletiz. Bunun zararlarn fazla faaliyetle kar lamaya almalyz. Bilirsiniz ki, milliyet teorisini, millet idealini yok etmeye alan teorilerin dnya zerinde uygulamas mmkn olmamtr. nk tarih, olaylar, hadiseler ve gzlem ler her zaman insanlar ve milletler arasnda, milliyetin daima ege men olduunu gstermitir. Milliyet prensibi aleyhindeki byk apta fiil tecrbelere ramen yine milliyet hissinin ldrlme dii ve yine kuvvetle yaad grlmektedir. zellikle bizim milletimiz, milliyetini ihmal ediinin ok ac cezalarn ekmitir. Osmanl mparatorluu iindeki eitli top lumlar hep mill inanlara sarlarak, milliyetilik idealinin kuv vetiyle kendilerini kurtardlar. Biz ne olduumuzu onlardan ayr ve onlara yabanc bir millet olduumuzu sopa ile ilerinden ko vulunca anladk. Kuvvetimizin zayflad anda bizi hor ve ha kir grdler. Anladk ki, kabahatimiz kendimizi unutmu
35. N utuk, Cilt: III, A nkara 1960, s .1183 36. A tat rk n Tam im , Telgraf ve Beyannameleri, A nkara 1964, s.591 37. A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt:II, A .g.e.. s .115

44

olduumuzmu. Dnyann bize hrmet gstermesini istiyorsak ilk nce kendi benliimize ve milliyetimize bu hrmeti; hiss, fikr ve fiil olarak btn davran ve hareketlerimizle gsterelim; bi lelim ki mill benliini bulmayan milletler baka milletlerin av dr. Bir milletin, dier milletlere oranla, tabi veya sonradan ka zanlm, zel karakter sahibi olmas, dier milletlerden farkl bir zellik gstermesi genellikle onlardan ayr olarak onlara pa ralel gelimeye almas niteliine milliyetler prensibi denilir. Bu prensibe gre her fert ve her millet kendi hakknda iyiniyet, topraklarna bizzat kaytsz sahip kmay istemek hakk na ve bu hakkn kullanlmasn nleyen ve snrlayan engelleri ortadan kaldrmak hak ve hrriyetine sahiptir. Bu prensip, bize hangi milletlerin hr, hangilerinin hrriyetinden u veya bu e kilde yoksun olduklarn, yani millet adn tamaya lyk olma dklarn kolaylkla gsterir. Her milletin kendine mahsus gelenei, kendine mahsus adet leri, kendine gre mill zellikleri vardr. Hi bir millet aynen dier bir milletin taklitisi olmamaldr. nk byle bir millet ne taklit ettii milletin ayn olabilir, ne kendi milliyeti iinde ka labilir/40) b) Trk Milliyetilii: Trk milliyetilii, ilerleme ve gelime yolunda ve milletler aras temas ve ilikilerde, btn ada milletlere paralel ve on larla uyum ierisinde olmak yannda, Trk toplumunun zel ka38. A tat rk n Sylev ve Demeleri, C ilt:II, A .g.e., s .115 39. A fet nan, Medeni Bilgiler, A .g.e., s.381 40. A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt: II, A .g .e., s .151

45

rakterini ve bal bana bamsz kimliini korum aktr/41* Biz yle milliyetileriz ki, bizimle ibirlii yapan btn mil letlere hrmet eder ve sayg duyarz. Onlarn milliyetlerinin b tn gereklerini tanrz/42* Milliyet dvas, uursuz ve lsz bir dva eklinde d nlmemeli ve savunulmaldr. Milliyet dvas siyas bir mc dele konusu olmadan nce uurlu bir ideal meselesidir. uurlu ideal demek pozitif bilimlere, lm metodlara dayandrlm, bir hedef ve gaye demektir. O halde propagandalarda denenmi me todlara mracaat etmek arttr. Hareketlerin imkn snrlar ve ncelikleri mutlaka hesaba katlm aldr/43* Bu memleket tarihte Trkt, bugn Trktr, ve sonsuza kadar Trk olarak yaayacaktr/44* 3 Halklk Biz, memleket halk, kii ve eitli snf mensuplarnn bir birlerine yardmlarn ayn kymet ve nitelikte grrz. Hepsi nin menfaatlerinin ayn derecede ve ayn eitlik duygusu ile karlanmasna almak isteriz, bu eklin milletin genel refah, devlet bnyesinin salamlatrlmas iin daha uygun olduu ka natindeyiz. Bizim dncemizde; oban, ifti, amele, tccar, sanatkr, asker, doktor ksaca herhangi bir sosyal messesede alan bir vatandan hak, menfaat ve hrriyeti eittir. Devle te, bu anlay ile azami yardmc olmak ve milletin gvenci ve iradesini yerinde sarfedebilmek, bizce, bizim anladmz anlam da halk hkmeti idaresi ile mmkn o lu r/45*
41. Belleten, T rk Tarih Kurumu, Cilt: X XX II, N o: 128, 1968, s.557 42. A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt: I, A .g.e., s.98 43. A bdulkadir inan, A tatrk ve D Trkler , T rk K ltr Dergisi, Say 13 44. T ah a T oros, A tat rk n A dana Seyahatleri, A dana, 1939, s.3I 45. A fet nan, Medeni Bilgiler, A .g.e., s.425

46

siyasetimizde ilkemiz olan halklk, yani milletin bizzat kendi geleceine sahip olmas esas Anayasmz ile tesbit edil m itir/46) Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti bir halk hkme tidir. Memleket menfaatlerine ait konularda, milletin fertleri ile hkmet arasnda vazife ynyle ortaklk v ard r/47) Bizim Hkmet eklimiz tam bir demokrat hkmettir. Ve lisammzda bu hkmet, halk hkmeti olarak ifade edilir/48) Ne olduumuzu bilelim. Kurtulmak, yaamak iin alan ve almaya mecbur olan bir halkz! Bundan dolay her birimi zin hakk vardr, yetkisi vardr. Fakat almak sayesinde bir hak k kazanrz. Yoksa arka st yatmak ve hayatn almaktan uzak geirmek isteyen insanlarn bizim toplumumuz ierisinde yeri yoktur, hakk yoktur! O halde...Halklk, toplum dzeni ni almaya, hukuka dayandrmak isteyen bir toplum sis tem idir/49) Trkiye Cumhuriyeti halkn ayr ayr snflardan olumu deil ve fakat kiisel ve sosyal hayat iin i blm itibaryla e itli mesleklere ayrlm bir toplum olarak grmek esas prensip lerimizdendir/50) Kk sermaye ile alan sanatkrlarn ve esnafn ayn ay r almalarnn neden olduu zayflk ve zorluklar yerine ara larnda ortak faaliyet meydana getirmek uygun olur. Bu snfn emeklerinin karln arttrmak, durumlarn gl ve nemli kl mak ve bu yol ile kredilerini de kolaylkla temin etmek amac
46. 47. 48. 49. 50. A tat rk n A ta t rk ' n A tat rk n A tat rk n A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt: 1, A .g .e., s. 161 Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, A .g .e., s.421 Sylev ve Demeleri, Cilt: III, A .g.e., s.51 Sylev ve Demeleri, Cilt: I, A .g .e., s.191 Tam im , Telgraf ve Beyannameleri, A .g .e., s.550

47

ile uygun tekilat yntem ve nlemleri dnmek lzmdr. Amele ve iilerin hayat haklar ve menfaatleri iftiler ve dier vatandalar gibi ayn derecede kabul edilerek gerekleri gz nnde tutulur. Buna karlk Trk amelesinin (uluslarara s fikirlerden uzak) milliyetilie ballklar esastr. Serbest meslek sahiplerinin mill Trk varl iin ok l zumlu ve faydal olan hizmetleri daima takdirle gz nnde tu tulur. Kaabiliyetlerinin ve hizmetlerinin karln grmeleri iin faaliyet sahalarn ak ve gvenli bulundurmak nem verdii miz vazifelerimizden olmaldr. Memleketin gelimesinde byk ticaret, fabrika, byk arazi ve iftlik sahiplerinin de hizmeti byktr. Normal al an ve teknie dayal sermaye sahipleri tevik edilmelidir. Bu grlerin tm snflar arasnda kar tartmalar n ortadan kaldracak tedbirlerle son bulmaldr. Bu sayede biri dierinin gelimesini zorlatrp ypratacak zararl atmalar ye rine, almada i blm ve menfaatte denklik ve uyum salan m o lu r/51* Bizim milletimizin esas unsuru kyldr, iftidir, oban dr. O halde bunlar bir snf, gvene lyk bir snf...O halde, buna kart olacak snf aramak lzmdr...Bunun kart ve ben zeri hangi snflar olabilir? Bunlar inceleyelim. Kylnn kar snda kim dnlebilir? Byk arazi ve iftlik sahipleri. O halde iftlik ve byk arazi sahipleri bundan endielenebilir mi? Efendiler, memlekette ok sayda iftlik sahibi kimler vardr? Bunlarn ka iftlii ve ne kadar arazisi vardr? Bunlar insafla
51. M . Kemal A ta t rk n 1931 ylnda A nadoluya Yapt Seyahat Srasnda Hazrlad notlar , s.57den aktaran, Atatrklk, A tatrkn Gr ve Di rektifleri stanbul, 1984, s.97

48

dnelim...Ka iftlik sahibi vardr ve arazisinin bykl ne dir? Bir de Trkiye topraklarn dnn. Efendiler bizim mem leketimizde menfaatine zarar verilecek byk arazi ve iftlik sahibi adam yoktur. Olsa olsa onlarn arazisi dier ifti ve kyllerinkine gre daha byk ve kendileri de daha zengincedir. Bundan dolay onlarn iftliklerini ortadan kaldrmak arazileri ni blmektense, kyllerin arazisini geniletmeliyiz! Kyllerin evlerini ve kylerini imar etmeliyiz. Kyllerden baka ne var dr? Kasabalarda, ehirlerde sanayiciler vardr. O halde kyl snf esastr. Yalnz bunlara kar salanrsa bu sanayicilerin karlarna dokunulmu olur mu? Hayr buna imkn yoktur. n k bir defa bu sanayiciler ki halk iin de lzmdr. Bunlar birbirinden ayrlmazlar. Birbirine lzmdrlar. Aksine sanayici leri desteklemek ve ykselmeye yneltmek gerekir! Bu bal ba na dikkate alnacak bir hedeftir. Bundan dolay halklk gr iFe dnld zaman bunlara da haklarnn verilmesi lzm dr! Sonra efendim, kasabalarda orta tccarlar vardr. Fakat bu orta tccarlar da yine o kyl ve halk iin gerekli olan bir snf tr. Bunlara da zarar verip yok edemeyiz. Aksine onlar da ko rumak ve daha zengin etmek mecburiyetindeyiz. Bunu memleketimizin genel karlar da emreder. Bu orta tccarlarn stnde de byk tccarlar...Byk sermaye sahipleri...vardr. Sorarm efendiler, memleketimizde byk sermaye sahibi, ok servet sahibi ka kii vardr ve bunlarn ka paras vardr? ...Kapitalist olarak ortaya koyacamz ve zerlerine hcum ede ceimiz bunlar mdr? Hayr efendiler. Bu memleket ve bu mem leketin insanlar daha ok zengin olmaya muhtatr ve bu hakkdr. Bundan dolay onlarn servetine gz dikmeyeceiz ve belki orta snf tccarlar da onlarn seviyesine karacaz ve hep beraber daha ok zengin olacaz. steriz ki efendiler memleketimizde bir ok milyoner ve mil

49

yarder olsun. O zengin insanlar bal bana bu memlekette ban kalar, demiryollar, fabrikalar, irketler vs. sanayi messeseleri kursunlar. Bizi yabanclarn sermayesine muhta brakmasnlar. Bundan dolay onlara dman olmak deil, onlar daha ok zengin etmek bu memleketin gerek karlar ger ekler indedir. O halde efendiler onlar da halktr, onlarda bu zmrenin iindedir. Geriye ne kalyor efendiler? Amele...Ameleye dman olmayz. Bu memleket ameleye muhtatr. Efendim, bu memleketin bu gnk sanayi messeselerine deil, ileride yapaca birok sa nayi msseselerinde alacak adama ihtiyac vardr. Amele bize lzmdr. Onu himaye edeceiz. Koruyacaz ve daha mutlu bir hale getireceiz. Dier bir taraftan amele ile tarlasnda alan kylnn fark m vardr? Bu zavalllar ayn durumdadr. Bun dan dolay bunlar da halktr. Baka bir snf bulamazsnz. Yal nz aydn ve bilim adam denilen insanlar vardr. Aydn olsun, bilim adam olsun bunlar bal bana kendi karlarn dnen bir snf olmaz...O halde ayrca ve bal bana ynetilen ok yk sek bir vazife vardr. Bu vazife halkn iine girmek ve onlara nderlik etmek, onlar aydnlatmak, doru yolu gstermek ve baarlarna yardmc olmaktr. Zannederim ki her memlekette bilim adamlarnn en nsan, mill ve vatan vazifesi yalnz ve an cak bu olabilir. te efendiler btn halkmzn tm kiileri bir dierinin yardmcs ve koruyucusudur. Biri dierinin alma larnn sonularna m uhtatr/52* 4 Devletilik Devletiliin bizce anlam udur: Fertlerin hususi teebbs lerini ve faaliyetlerini esas tutmak; fakat byk bir milletin b
52. Ar nan, Gazi M. Kemal A tat rkn 1923 Eskiehir - zmit Konumalar,A nkara 1982, s. 119, v.d.

50

tn ihtiyalarn ve birok eylerin yaplmadn gz nnde tutarak, memleket ekonomisini devletin eline alm ak /53) Milletin kurduu devletin ve hkmet tekilatnn, vatan dalara kar ykml olduu vazifeleri ve yetkileri (vardr). Bu vazifelerin nitelikleri incelenirse, yle bir sra yaplabilir. Memleket iinde, gvenlii ve adaleti salayarak ve de vam ettirerek, vatandalarn her eit hrriyetini gven altnda bulundurmak. D siyaset ve dier milletlerle olan ilikileri iyi idare ede rek ve ite her eit savunma kuvvetlerini, daima hazr tutarak milletin bamszln gven altnda bulundurmak. Bu iki eit vazife, devletin en nemli vazifelerindendir. De nilebilir ki, devlet kurulmasndan ama, bu iki vazifenin yapl masn salamaktr. nk bu vazifeler, vatandalarn kii ola rak yapamayacaklar ilerdir. H atta, vatandalarn bu vazifele rin bir blmn bile yapmaya almalar uygun deildir. Zira, o zaman anari olur, devlet kalknmaz. Mesel; bir vatanda, kendi kendine bir yabanc devletle siyas bir temas ve ilikide bu lunamaz. Bir vatanda, yurt savunmasnda, bana toplayabilecei bir takm kimselerle, kendi bana harekete yetkili deildir. Bir vatanda, kendi hrriyet ve halkn, kendi maddi kuv vetine dayanarak salamaya kalkmaz. Bu hususlar, kiilerin kuvvet ve teebbsleri ile deil, mil letin iradesine sahip olan devletin kudret ve nfuzu ile salana bilir.
53. N urullah Esat Smer, Smerbank Dergisi, Cilt: III, Say 29, 1963, s .138

51

Bu iki eit vazifeden baka, devletin ilgilendiini iaret et tiimiz vazifeler de, baladmz sra iinde syleyelim, Yollar, demiryollar vs. gibi bayndrlk ileri* Mill Eitim ileri, Salk ileri, Sosyal yardm ileri, Tarm, ticaret, sanata ait ekonomik iler/54*

a) Ferdiyeti T eori: Bu son saydmz ileri devletin yapmamas, kiilere terk etmesi lzm geldii iddiasnda bulunanlar vardr. Bu teoriyi ka bul ve takip edenlere Ferdiyeti derler. b) Devleti T eori: Milletin genel ve ortak karlarna ait siyas, fikr ilerde ol duu gibi, ekonomik her eit ilerin, kiilere braklmayp dev let tarafndan yaplmasnn daha uygun olaca teorisini savunan Devletiler de v ard r/55* c) Demokrasi Asndan Ferdiyeti ve Devleti Teoriler: Biz devletimizce uygulanabilecek prensibi tespit etmek iin, Ferdiyeti ve Devleti lerin dayandklar noktalar ve bir de, demokrasinin belirgin niteliklerini gz nnde tutarak, ksa bir muhakeme yapalm. Bilinmektedir ki, Trkiye Cumhuriyeti, demokrasi esasna dayal devlettir. Demokrasi ise, esas itibariyla, siyas nitelikte dir, fikrdir, ferddir, eitlikidir. Demokrasinin bu esas nokta larna gre, vatandan siyas hrriyet ve almasn salamak
54. A fet nan, Medeni Bilgiler, A .g.e., s.429, v.d. 55. A fet nan, Medeni Bilgiler, A .g.e., s.429, v.d.

52

ve vatandan bilimsel, sosyal, sanat, ahlk gibi fikr sahalarda gelimesiyle ilgilenmek ve vatandan mill egemenlie, usullere uygun olarak katlma hakkn ve btn vatandalann ayn siya s haklara sahip olamalarm salamaktan ibaret olan noktalar, devletin vatandaa kar balca vazifelerinin snrm gsteren ia retlerdir. O halde demokrasi esasna dayal bir devlet, bir sos yal yardm sistemi veyahut bir ekonomik tekilat sistemi deildir. Bunun iin, bu sahalara ait ilere devletin karmamas, btn buna benzer ileri kiilere veya kiilerden oluan irketlere b rakmas mmkndr. Bu imknn derecesini anlamak iin, dev letin millete ve memlekete kar, yerine getirmeye mecbur olduu birinci derecedeki vazifelerin, ikinci derecede grlen vazifeler le iliki ve balantlarn dnmek lzm dr/56) O halde diyebiliriz ki, Kiilerin gelimesinin, engel kar snda kalmaya balad nokta, devlet faaliyetinin snrn olu turur . Buna gre genellikle, zamanna ve yerine gre, devaml bir, zel nitelik gsteren, ekonomik bir ii devlet zerine alabi lir . Mesela: Bir i ki byk ve dzenli idareyi gerektirir, zel teebbs elinde tekelleme tehlikesini gsterir veya genel bir ih tiyac karlar, o ii devlet zerine alabilir. Madenleri, ormanlarn, kanallarn, demiryollarnn, deniz tamaclm irketlerin devlet tarafndan idaresi ve para ihra eden bankalarn milletletirilmesi; keza su, gaz, elektrik ve saireye ait ilerin mahalli idareler tarafndan yaplmas yukarda akladmz eitten ilerdir. Bu mana ve anlayla devleti lik, sosyal, ahlak ve milldir / 57) Siyas ve fikr hayatta olduu gibi ekonomik ilerde de ki ilerin teebbslerinin neticesini beklemek doru olamaz. nemli
56. A fet nan, Medeni Bilgiler, A .g.e., s.432, v.d. 57. A fet nan, Medeni Bilgiler, A .g.e., s.437, v.d.

53

ve byk ileri, ancak mill servetin ve devletin, btn tekilat ve gcne dayanarak; mill egemenliin salanmasn, uygulan masn dzenlemekle vazifeli olan hkmetin, mmkn olduu kadar zerine alp baarmas tercih olunmaldr. Dier baz devletlerin ikinci derecede grebilecei ve kiile rin teebbslerine braklmasnda saknca olmayan ilerden bir ou bizim iin ok nemli; ve birinci derecede nemli devlet vazifeleri arasnda saylmaldr/58) Bizim takibini uygun grdmz (Ilml Devletilik) pren sibi; btn retim ve datm vasflarn kiilerden alarak, mil leti bsbtn baka esaslara gre dzenlemek amacm gden sosyalizm prensibine dayal Kollektivizm yahut Komnizm gibi zel ve kiisel ekonomik teebbs ve faaliyete meydan brakma yan bir sistem deildir/59* Trkiye Cumhuriyeti Devleti, Trk vatamnda asrlardan be ri kiisel ve zel teebbslerle yaplamam olan eyleri bir an nce yapmak istedi; ve ksa bir zamanda yapmay baard. Bi zim takip ettiimiz bu yol, grld gibi liberalizmden baka bir y o ld u r/60* 5 Liklik Liklik, yalnz din ve dnya ilerini ayrlmas demek deil dir. Tm yurttalarn vicdan, ibadet ve din zgrl de demek t i r / 61* Liklik asla dinsizlik olmad gibi, sahte dindarlk ve b yclkle mcdele kapsn at iin, gerek dindarln ge
58. 59. 60. 61. A fet nan, Medeni Bilgiler, A .g.e., s.447 A fet nan, Medeni Bilgiler, A .g.e., s.448 N urullah E sat Smer, A .g.e., s. 138 zdeyileriyle A tatrk,G nkur. Atae B k., A nkara, 1981, s.24

54

limesi imknm temin etmitir. Liklii dinsizlikle kartrmak isteyenler, ilerleme ve canlln dmanlar ile gzlerinden per de kalkmam dou kavimlerinin fanatiklerinden baka kimse olamaz. (62) Vatandalar iinde eitli dinlere mensup unsurlar bulunana ve her din mensubu hakknda adil ve tarafsz tutum ve davra nta bulunmaya ve mahkemelerinde vatandalar ve yabanclar hakknda eit adalet uygulamakla vazifeli olan bir hkmet, fi kir ve vicdan hrriyetlerine uymaya mecburdur / 63) Trkiye Cumhuriyetinde, her yetikin dinini semekte hr olduu gibi, belirli bir dinin merasimi de serbesttir. Yani, iba det hrriyeti vardr. Tabiatiyle ibadetler, gvenlik ve genel da ba aykr olamaz; siyas gsteri eklinde de yaplamaz. Gemite ok grlm olan bu gibi durumlara artk Trkiye Cumhuri yeti asla katlanam az/64^ Din, bir vicdan meselesidir. Herkes vicdannn emrine uy makta serbesttir. Biz dine sayg gsteririz. Dne ve dn ceye kar deiliz. Biz sadece din ilerini, millet ve devlet ileriyle kartrmamaya alyor, kast ve fiile dayanan tutucu hareket lerden saknyoruz. Gericilere asla frsat vermeyeceiz/65) Din ve mezhep herkesin vicdanna kalm bir itir. Hibir kimse, hibir kimseyi,, ne bir din, ne de bir mezhebi kabul etmeye zorlayabilir. Din ve mezhep hibir zaman politika aleti olarak kulla nlam az/66) Dinden madd menfaat temin edenler iren kimselerdir. te
62. 63. 64. 65. 66. Sadi Borak, A tatrk ve Din, stanbul, 1962, s.4 N utuk, a i t : II, s.715-716 A fet nan, Medeni Bilgiler, A .g.e., s.470 M ahm ut E sat Bozkurt, Y aknlarndan H atralar, stanbul 1955, s. 103 Ali Kl, A tat rk n Hususiyetleri, stanbul 1955, s.57

55

bu duruma karyz ve buna msaade etm iyoruz/67* Artk Trkiye, din ve eriat oyunlarna sahne olmaktan ok yksektir. Bu gibi oyuncular varsa kendilerine baka taraflarda sahne arasnlar/68* a) Hukukun Liklii: Mhim olan nokta; adl telakkimizi, adl kanunlarmz, adl tekilatmz bizi imdiye kadar uur, gayri uur tesir altnda bulunduran asrn icabatma gayri mutabk revabttan bir an ev vel kurtarmaktr. Millet her mtameddin memlekette olan terakkiyt adliyenin, memleketin ihtiyactma tevafuk eden esasn istiyor. Millet seri ve kati adaleti temin edecek usulleri istiyor. Milletin arzu ve ihtiyacatma tbi olarak her gn tesirattan cesa retle silkinmek ve seri terkkiyata atlmakta asla tereddt olun mamak lzmdr. Hukuku Medeniyede, hukuku Ailede takip edeceimiz yol ancak medeniyet olacaktr. Hukukta idarei mas lahat ve hurafelere merbutiyet milletleri uyanmaktan men eden en ar bir kbustur. Trk Milleti zerinde kbus bulunduram az/69* Cumhuriyet Trkiyesinde eski kavaidi hayat (eski hayat kurallar) eski hukuk yerine yeni kavaidi hayatn ve yeni huku kun kaim olmu bulunmas bugn gayri tabi tereddt bir emri vkidir. Bsbtn yeni kanunlar getirerek eski esasat hukukiyeyi temelinden hl etmek (yok etmek) teebbsndeyiz / 70* Bilcmle kavainin tanziminde, her nevi tekilatta, idarenin alelumum teferruatnda, terbiyeyi umumiyade, iktisadiyatta, Ha
67. Ali Kl, A .g .e., s .116 68. A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt: I, s.75 69. A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt: 1, s.317 70. A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt: II, s.238

56

kimiyeti Milliye essat dahilinde hareket olunacaktr/71^ Cumhuriyetin ilnndan sonra da Yeni Tekilat Esasiye Ka nunu yaplrken Lik Hkmet tbirinden dinsizlik manas karmaya yeltenen fesatlara frsat vermemek maksadyla ka nunun 2. maddesine manasz kalan bir tabirin konulmasna m saade olunmutur. Kanunun gerek ikinci ve gerek 26. maddelerinde lzumsuz grlen ve yeni Trkiye Devletinin ve Cumhuriyet idaremizin asr karakteri ile telifi kabil olmayan t birler inklap ve Cumhuriyetin o zaman iin beis grmedii ta vizlerdir. Millet, Tekilat Esasiye Kanunundan bu fazlalklar ilk mnasip zamanda kaldrmaldr/72) b) Eitim retimin Liklii : imdiye kadar takip olunan tahsil ve terbiye usullerinin milletimizin tarihi tedenniyatnda (gerileme, dme) en mhim bir amil olduu kanaatindeyim. Onun iin bir mill terbiye prog ramndan bahsederken, eski devrin hurfatndan ve evsaf fitriyemize hi de mnasebeti olmayan yabanc fikirlerden, arktan ve garptan gelebilen bilcmle tesirlerden uzak, seciyei milliye ve tarihimizle mtenasip bir kltr kastediyorum. nk dehay milliyetimizin inkiaf tam ancak byle bir kltr ile temin olu nabilir / 73) Efendiler; yeryznde yz milyonu mtecaviz slm var dr. Bunlar ana, baba, hoca terbiyesiyle, terbiye ve ahlk almak tadrlar. Fakat maalesef hakikat udur ki, btn bu milyonlarca insan kitleleri unun veya bunun esarete ve zillet zincirleri altn dadr. Aldklar manevi terbiye ve ahlk onlara bu esaret zinci
71. N utuk, Cilt: II, s.719 72. Kemal A tatrk Diyor ki, Varlk Yaynlar, stanbul 1951, s.40 73. A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt: II, s. 16 - 17

57

rini krabilecek meziyeti, insaniyeti vermemitir; veremiyor. nk hedefi terbiyeleri mill deildir .(74) Yetiecek ocuklarmza ve genlerimize, grecekleri re nimin snr ne olursa olsun, ilk nce ve hereyden nce Trki yenin bamszlna, kendi benliine mill geleneklerine dman olan btn unsurlarla mcdele etmek gerei retilmelidir. Dnyada, uluslararas duruma gre byle bir mcdelenin gerektirdii manev unsurlara sahip olmayan kiiler ve bu nite likte kiilerden oluan toplumlara hayat ve bamszlk y o k tu r/75* Bir mill eitim programndan sz ederken, eski devrin bo inanlarndan ve yaradl niteliklerimizle hi de ilgisi olmayan yabanc fikirlerden, doudan ve batdan gelebilen btn etkiler den tamamen uzak, mill karakterimiz ve tarihimizle uyumlu bir kltr kasdediyorum. nk mill dehamzn tam olarak geli mesi ancak byle bir kltr ile salanabilir. Herhangi bir yabanc kltr, imdiye kadar takip edilen yabanc kltrlerin ykc so nularn tekrar ettirebilir. Kltr (fikri kltr) ortamla uyum ludur. O ortam milletin karakteridir. ocuklarmz ve genlerimiz yetitirilirken onlara zellikle varl ile, hakk ile, birlii ile ters den btn yabanc unsur larla mcdele lzumunu ve mill duyguya dayanan dnceleri byk bir olgunlukla her kart dnceye kar iddetle ve fe dakarlkla savunma zorunluluu telkin edilmelidir. Yeni neslin btn manev gcne bu zellik ve yeteneklerin alanmas nem lidir. Srekli ve mthi mcdele eklinde beliren milletlerin ha yat felsefesi, bamsz ve mutlu kalmak isteyen her millet iin
74. A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt: II, s. 198 75. A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt: 1, s.224

58

bu zellii byk bir iddetle istem ektedir/76^ c) Likliin Uygulanmas: 1 M art gn, Byk Millet Meclisinin beinci alma yl dolaysyle verdiim nutukta, u noktay zellikle belirttim : 1 Millet, Cumhuriyetin bugn ve gelecekte btn sal drlardan kesin ve ebed olarak korunmasn istemektedir. Mil letin istei, Cumhuriyetin, tecrbe edilmi ve msbet neticeleri grlm olan btn prensiplere bir an nce ve tam olarak da yandrlmas eklinde ifade edilebilir. 2 Millet umum efkrnda tesbit olunan eitim ve re timin birletirilmesi prensibinin bir an nce uygulanmasn ge rekli gryoruz. 3 slm dininin, yzyllardan beri yaplageldii gibi bir siyaset vastas olarak kullanlmaktan kurtarlmas ve yceltilmesinin art olduu hakikatim de tesbit ediyoruz. 3 Mart g n, Meclisin birinci oturumunda, gelen evrak arasnda, u nergeler okundu: i) Hilfetin kaldrlmas ve Osmanl Hanedannn Trki yeden kartlmas hakknda eyh Saffet Efendi ve elli arkada nn kanun teklifi. ii) eriye ve Evkaf ile Erkn- Harbiye Vekletlerinin kal drlmas hakknda, Siirt mebusu Halil Hulki Efendi ve elli ar kadann kanun teklifi. iii) Eitim ve retimin birletirilmesi hakknda Manisa me busu Vasf Bey ve elli arkadann nergeleri, verilmitir. G rme ve mnakaalar be saat devam etti. Saat 18.45 de,
76. A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt: II, s. 16

59

grmeler bittii zaman, Trkiye Byk Millet Meclisi, 429, 430 ve 431. kanunlar karm bulunuyordu. Bu kanunlara gre, Trkiye Cumhuriyetinde millet ile riyle ilgili kanunlar yapma ve yrtme yetkisi Trkiye Byk Millet Meclisi ile onun kurduu hkmete ait ve eriye ve Ev kaf Vekleti kaldrlm oldu. Trkiye iindeki btn ilim ve retim messeseleri... b tn medreseler M aarif Vekletine devredildi ve baland/77* Bir de, Trkiye Cumhuriyeti dahilinde, tm tekkeler, zavi yeler ve trbeler kanunla kapatlmtr. Tarikatlar kaldrlm tr. eyhlik, dervilik, elebilik, halifelik, falclk, byclk, trbedarlk vesaire yasaktr. nk bunlar gericiliin kaynak lar ve cehaletin damgalardr. Trk Milleti, byle meseselere ve onlarn mensuplarna katlanamazd ve katlanm ad/78* Arkadalar, gzel dilimizi ifade etmek iin yeni Trk harf lerini kabul ediyoruz. Arkadalar, bizim gzel ahenkli, zengin lisanmz yeni Trk harfleri ile kendini gsterecektir. Asrlardan beri kafalarmz demir ereve iinde bulunduran, anlalma yan ve anlayamadmz iaretlerden kendimizi kurtarmak mec buriyetindeyiz. Lisanmz muhakkak anlamak istiyoruz. Bu yeni harflerle behemehal pek abuk bir zamanda mkemmel bir su rette anlaacaz. Milletimiz, yazsyla, kafasyla btn lem-i medeniyetin yannda olduunu gsterecektir. Vatandalar, ye ni Trk harflerini abuk reniniz. Btn millete, kadna erke e, kylye, obana, hamala, sandalcya retiniz/79* Bunun gibi bal bulunmakla inanm ve mutlu olduumuz
77. N utuk, s.848 - 849 78. Afet nan, Medeni Bilgiler, A .g.e., s.470 79. A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt: II, s.251

60

slm dinini, yzyllardan beri allm olduu zere, bir politi ka arac durumundan kurtarmak ve ykseltmek gerektii ger eini gryoruz. Kutsal ve tanrsal olan inan ve vicdanlarmz kark ve trl renkte bulunan ve her trl karlarla tutkula rn alan olan siyasetten ve siyasetin btn elerinden bir an nce ve kesinlikle kurtarmak, milletin dnya ve ahiret mutlulu unun emrettii bir zorunluluktur. Ancak bylece slm dini nin ycelii gerekleir/80) Bizim dinimiz akla en uygun ve en tabi bir dindir. Ve an cak bundan dolaydr ki son din olmutur. Bir dinin tabi olma s iin akla, fenne, ilime ve manta uygun olmas lzmdr. Bizim dinimiz bunlara tamamen uygundur. Mslmanlarn toplumsal hayatnda, hi kimsenin zel bir smf olarak varln koruma ya hakk yoktur. Kendilerinde byle bir hak grenler din h kmlere uygun hareket etmi olamazlar. Bizde ruhbanlk (zel bir din adamlar snf) yoktur, hepimiz eitiz ve dinimizin h kmlerini eit olarak renmeye m ecburuz/81) 6 nklplk nklp var olan messeseleri zorla deitirmek demektir. Trk milleti, son asrlarda geri brakm olan meseseleri y karak yerlerine milletin en yksek medeni gereklere gre ilerle mesini salayacak yeni messeseleri koymu olmaktadr. Devlet hayatnda nklp, sosyal durumumuzu da kapsar/82^ Trk inklb nedir? Bu inklp, kelimenin ilk bakta ma ettii ihtill anlamndan baka, ondan daha geni bir deiiklii ifade etmektedir... Milletin varlm devam ettirmesi iin kiile
80. A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt: I, s.318 81. A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt: II, s.89 82. A fet n an , A tat rk H akknda H atralar ve Belgeler, A nkara 1953, s.250

61

rin arasnda dnd ortak ba, yzyllardan beri gelen ekil ve esasn deitirmi yani millet, din ve mezheb balant yeri ne Trk milliyeti bayla kiilerini toplamtr. Millet, milletleraras genel mcdele sahasnda hayat sebe bi ve kuvvet sebebi olacak ilim ve vastann ancak ada mede niyette bulunabileceini hayat boyunca devam edecek bir ilke olarak kabul etmitir. Sonu olarak millet; saydm deiiklik ve inklplarn ta bi ve zorunlu gerei olarak, toplum idaresinin ve btn kanun larn ancak dnyaya ait ihtiyalardan domu ve ihtiyacn deime ve gelimesiyle devaml olarak deime ve gelimesi esas olan dnyaya ait bir zihniyeti, hayat boyunca devam edecek bir idare saymtr. Byk milletimizin hayatmn devamnda meydana getirdi i bu deiiklikler, herhangi bir ihtillden ok fazla, ok yk sek olan en byk inklplardandr/83* stikll Sava ve Trk nklb, her hamlesinde ve her saf hasnda, milletimizin yksek siyas ve medeni karakteriyle mem leket ilerindeki uurlu birliine dayanarak muvaffak olmutur/84* Efendiler, yaptmz ve yapmakta olduumuz inklplarn gayesi Trkiye Cumhuriyeti halkm tamamen ada ve btn anlam ve grnyle uygar bir toplum haline ulatrmaktr. nklplarmzn ana ilkesi budur. Bu gerei kabul edeme yen zihniyetleri darmadan etmek zaruridir, imdiye kadar mil letin beyinlerini paslandran, uyuturan, bu anlayta bulunanlar
83. C um hurbakanlar, Babakanlar ve Milli Eitim Bakanlarnn, Milli Eitimle ilgili Sylev ve Demeleri, Trk Devrim Tarihi Enstits Y aynlan, 1946, s.28 ; 84. Ulus Gazetesi, 6.10.1938

62

olmutur. Her halde anlaylarda var olan uydurma ve bo fi kirler tamamen karlacaktr. Onlar karlmadka beyine ger ein nurlann sokmak imknszdrZ85) Trkiyeyi derece derece mi ilerletmeli, ani olarak m? ki sistem var, biri bilinen byk Fransz htillindeki yntem; Re jimler deiecek, ihtilllere kar mukbil ihtilller yaplacak. Sa solu tepeler, sol sa sprrken bir baklacak ki bir buuk asrlk zaman gemi. Bu milletin damarlarnda o kadar bol kan ve nnde o kadar geni zaman var m?*86) nklbn temellerini her gn derinletirmek, kuvvetlendir mek lazm dr/87^ Biz, byk bir inklp yaptk. Memleketi bir adan alp yeni bir aa gtrdk. Birok eski messeseleri yktk. Bunla rn binlerce taraftan vardr. Frsat beklediklerini unutmamak l zm. En ileri demokrasilerde bile rejimi korumak iin, sert tedbirlere mracaat edilmitir. Bize gelince inklb koruyacak tedbirlere daha ok m uhtacz/88) Uurum kenarnda ykk bir lke... Trl dmanlarla kanl boumalar... yllarca sren sava... ondan sonra, ierde ve darda sayg ile tannan yeni vatan, yeni toplum, yeni devlet ve bunlar baarmak iin arasz inklplar... te Trk genel ink lbnn bir ksa ifadesi../89) Bizim milletimiz vatan iin, hrriyeti ve egemenlii iin fe dakr bir halktr; bunu isbat etti. Milletimiz,yapt inklpla
85. H erbert Melzig, A tatrkn balca N utuklar, stanbul 1942, s.93 86. smail H abip Sevk, A tatrk in, stanbul 1939, s.73 87. A tat rk n Sylev ve Demeleri, C ilt:II, s.226 88. Avni D oan, K urtulu, Kurtulu ve Sonras, stanbul 1964, s. 165 89. A tat rk n Sylev ve Demeleri, C ilt:I, s.365

63

rn kskan m dafiidir/90 C TRK DEVLETNN ORGANLARI : 1 Yasama Organ Cihan tarihinde bir Cengiz, bir Seluk bir Osmanl Devleti tesis eden ve bunlarn hepsini hadiselerle tecrbe eyleyen Trk Milleti bu defa dorudan doruya kendi nam ve sfatnda bir devlet tesis ederek btn felketlerin karsnda doutan ta d kaabiliyet ve kudretle yerini ald. Millet, mukadderatn do rudan doruya eline ald ve mill saltanat ve egemenlii bir ahsta deil, btn fertleri seilmi vekillerden meydana gelen bir yce mecliste temsil etti. t6 o meclis, Yce Meclisinizdir, Trkiye Byk Millet Meclisidir ve bu egemenlik makamnn hkmeti ne Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti derler. Bundan ba ka bir saltanat makam, bundan baka bir hkmet heyeti yoktur ve olam az/91^ Byk Millet Meclisi, Trk Milletinin asrlar sren aray larn z ve onun bizzat kendisinin idare etmek uurunun canl bir timsalidir. Trk milleti mukadderatn Byk Millet Meclisinin kifa yetli ve vatansever eline tevdi ettii gnden itibaren karanlklan synp kaldrm ve mitleri boan felketlerden milletin gzle rini kamatran gneler ve zaferler karm tr/92) Herey A nkara Mill Meclisinin elindedir. Bu Meclisin ga yesi, mill snrlar iinde mill istiklli temindir. Trk Milleti bir mstakil mevcudiyet dairesinde hukukun onaylanmasndan ba ka birey istememektedir/93)
90. Melzig, A .g .e., s.84 91. N utuk, Cilt: III, s.1250 92. Vasfi RaitSevig, Trkiye Cumhuriyeti Esas Tekilat H ukuku ... Cilt:I,1938,s.332 93. A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt: V, s.82

64

Byk Millet Meclisinde ve millete ak olarak millet ileri nin aka tartlmas ve iyi niyetli kiilerin ve partilerin gr lerini ortaya koyarak milletin yksek menfaatlerini aramalar benim genliimden beri k ve taraftar olduum bir sistem dir...Memnuniyetle tekrar gryorum ki lik Cumhuriyet esa snda beraberiz. Zaten benim siyas hayatta bir tarafl olarak daima aradm ve arayacam temel budur. Bundan dolay B yk Mecliste ayn temele dayanan yeni bir partinin faaliyete ge erek millet ilerini serbest mnakaa etmesini Cumhuriyetin esaslarndan sayarm. ^ 94* Benim istediim sadece memleket ilerini Byk Millet Mec lisinde aka mnakaa edilmesidir. Byk Millet Meclisinde Trk Milletinin gz nnde aka konuulmayacak hibir ey y o k tu r/95* Uzmanlarca bilinen bir gerektir ki, kanun koyucular bir takm sekin zelliklere sahip olmak mecburiyetindedirler. O zel liklerden birincisi udur: Kanun teklif eden, kanun yapan, k nun koyan, bir insan, insanln btn hislerini btn ihtiraslarn herkesten daha ok anlar ve bilir. Fakat nefsini birden fazla ve tamamen, btn kapsam ile bunlardan ayrmak kudret ve ka biliyetine sahip olmaldr. Bu sekin zellie sahip olmayan in sanlar, toplum iin kanun yapmak hak ve yetkisinden men edilir. Kanunlar hislere dayanarak ve uyularak yaplm az/96* Kanunlarmz mill ihtiyalara ve hukuk ilminin esinleme lerine gre yeni batan dzeltilecek ve tamamlanacaktr. Btn kanunlarmzn dzenlenmesinde, her eit tekilat
94. A tat rk n Tam im , Telgraf ve Beyannameleri, A .g .e., s.554 95. Asm U s, G rdklerim, Duyduklarm , Duygularm; stanbul 1954, s .132 96. A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt: 1, A .g.e., s. 193

65

ta mill egemenlik esaslar iinde hareket edilecektir.(97) Gnmzdeki ilerlemeler milletlerin medeni ihtiyalarn ge niletir, oaltr ve aydnlatr ve bu medeni ihtiyalar ile uyum lu olarak medeni haklarn olumasn gerektirir. Her devletin ait olduu toplumun medenileme derecesiyle uyumlu, hukuk h kmleri vardr. Dnyada mevcut tm medeni devletlerin mede ni kanunlar hemen birbirinin ok benzeridir/98) Tamamen yeni kanunlar meydana getirerek eski hukuk esas larn kknden kaldrmak teebbsndeyiz. Ve yeni hukuk esas lar ile alfabesinden eitime ba< jyacak yeni bir hukuk neslini yetitirmek iin bu messeseleri ayoruz. Btn bu yaptklarm da dayanamz milletin beceri, yetenei ve kesin iradesidir. Bu teebbslerde arkadalarmz, yeni hukuku, bizimle beraber, bah settiim anlamda anlam olan sekin hukukularm zda/99) Her ey kanun yapmaktan ibaret deildir. Aksine her ey o kanunlar uygulamak ve uygulattrmaktan ibarettir. Uygula yan, yerine getiren, daima karar verenden daha kuvvetlidir/100) 2 Yrtme Organ Kaideten ve usulen milletin ounluunu temsil eden ve zel amac belli olan parti, hkmeti kurma sorumluluunu zerine alr ve kendi ama ve prensiplerini memlekette u y g u lar/101) Mecliste, ounluu olan partinin, hkmetin kurulmasn muhalefet ve aznlkta bulunan bir partiye brakmas ise asla sz konusu olam az/102) Hkmetimiz, devlet tekilatmz dorudan
97. .98. 99. 100. 101. 102. Enver Ziya K aral, A tatrkten Dnceler, A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt: A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt: A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt: N utuk, Cilt: I, s.221 - 222 N utuk, Cilt: I, s. 122 A nkara 1981, s.67 - 68 I, A .g.e., s.217 II, A .g.e., s.243 I, A .g.e., s.207

66

doruya milletin kendi kendine, kendiliinden yapt bir dev let tekilat ve hkmettir ki, onun ismi Cumhuriyettir. Artk Hkmet millettir ve millet hkmettir. Artk hkmet ve h kmet mensuplan kendilerinin milletten baka bir ey olmadk larn ve milletin efendi olduunu tamamen anlamlardr. Hepimizin efendisi olan milletin ilerlemesi, yceltilmesi ve ona hizmet eden devlet memurlar iin baarlar dilerim /103* Hkmet varlnn sebebi, memleketin gvenliini, mille tin huzur ve rahatn temin etmektir. Btn memlekette istik rarl bir gvenlik egemen olmaldr. Millet byk bir huzur ve emniyet iinde rahat bulunmaldr. Memleketimizin herhangi bir kesinde halkn emniyetini, devletin btnlk ve gvenliini bozmaya kalkanlar devletin btn kuvvetlerini karlarnda bul maldrlar. (104) Mill egemenlik esasna gre idare edilen medeni devletler de, kabul edilmi ve fiilen geerli bulunan esas; milletin genel isteklerini en ok temsil eden ve bu isteklerin bal olduu mefaat ve gerekleri, en yksek kudretle ve yetki ile yapabilecek si yas grubun, devlet ilerinin idaresini zerine almas ve bu sorumluluu en yksek liderinin omuzuna brakmas prensibin den ibarettir. Zaten bu artlar kazanamayan bir hkmet vazi fe yapamaz. Hkmeti kuvvetli grup yeleri arasnda ve fakat birinci derecede olmayanlardan zayf bir hkmet yapmak ve onun partinin birinci liderinin emir ve tleriyle yrtmeye kal kmak fikri, elbette doru deildir. Bunun feci neticeleri, bil hassa Osmanl Devletinin son gnlerinde grlmtr. ttihat ve terakki liderlerinin elinde oyuncak olan sadrazamlardan ve on larn hkmetlerinden, millete gelen zararlar saylamayacak ka
103. A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt: II, s.233 - 234 104. A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt: I, s.307

67

dar ok deil midir?^105^ Bir hkmet iyi midir, kt mdr? Hangi hkmetin iyi veya kt olduunu anlamak iin, Hkmetten ama nedir? Bunu dnmek lzmdr. Hkmetin iki hedefi vardr. Biri mil letin kollanmasn ve kincisi milletin refahn temin etmek. Bu iki eyi temin eden iyi, edemeyen k t d r/106^ Bugnk hkmet iyi midir, kt mdr? Her hkmet hem iyidir, hem kt. Hkmetin iyi veya kt olduunu anla yabilmeyi hkmetin kurulu amacnda aramak lzmdr. Ama, hkmet kuran milletin huzur ve rahatm salamak tr. Bunu salayan her hkmet ekli iy id ir/107^ Hkmeti zayf dren nemli sebeplerden birisi de, halk ikyetlerinin ilgisizlikle karlanmasdr. Halktan gelen bavu ru ve ikyetler devlet tekilatmzda daima esasl bir yank uyandrmaldr. Hkmete gelen her bavuru ve ikyet sradan memurlarn deil bizzat bakann (veya blgesine Valinin) imza layaca (olumlu veya olumsuz olsun) gerekelere dayanan bir cevapla karlanmaldr. Bu cevap, ikyet konusunun nem de recesine gre abuk verilmelidir/108) Bakanlar ki milletvekillerinden oluyor ve olmas lzmdr; bunlarn mutlaka uzman olmasn salamak mmkn deildir. Halbuki her ynetim sahasnda esasl ve ok bilgili ekilde ha reket etmek lazmdr.Bunu bakan salayamaz. kincisi uzman bir bakan bulunmu olsa bile, bunlar ayn ve devaml olmad ndan deiiklikleri iin, onun yerine uzmanlarn balad gi
105. 106. 107. 108. N utuk, Cilt: I, s.221 A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt: II, s. 122 Ar nan, Gazi M. Kemal A tatrkn 1923 E skiehir..., A .g .e., s.34 M. K. A tat rk n 1931 Ylnda A nadoluya Yapt Seyahat Sonunda H a zrlad N otlar

68

bi ii takip etmek zere uzman olmayan bir bakan gelebilir. Bu nedenle ilerde uzman olmalar bakanlardan beklememek lzm dr. Geniletilecek ok nokta vardr. Her bakanln emrinde bir uzmanlar heyeti bulundurmak gerekir. Bu uzmanlar heyetinin durumunun bakan kadar ve belki bakandan daha salam olmas lzmdr. Btn faaliyetlerin pro jeleri orada dnlmelidir ve eer projeyi bakan yetkisi iinde ise yapar, deilse bakanlar kuruluna getirir. Onun yetkisi iin de de deilse Meclise gelir. Ve bu projeler uzmanlar heyetinin projesi olabilir. Bununla beraber bakan projede deiiklik yap sa bile faaliyetin ana yn deimez. st dzey yneticilerinin siyasetle ilgisine gelince; uygula maya bakacak olursak, kk memurlar deil fakat st dzey yneticilerinin zellikle idare amirleri, iktidarda bulunanlarn si yasetini takip eder. Hkmetler siyas gruplara dayand iin, iktidara glediklerinde btn st dzey yneticilerinin yalnz kendi grleri paralelinde davranmasn arzu ederler. Uygulama bud u r /109* 3 Yarg Organ Devlet halinde tekilatlanm bir insan toplumu anayasa snda, adalet kuvvetinin bamszlnn nemini aklamaya ge rek yoktur. Milletlerin yarg hakk bamszln birinci artdr. Adalet kuvveti bamsz olmayan bir milletin devlet olarak var l kabul edilemez/110* Adalet bir devletin esas olduuna gre; mahkemelerin sz ile deil, gerekten tarafszln salamak her iin banda gel m elidir/111*
109. A r nan, A .g.e., s.75 - 76 110. A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt: I, s.55 - 56 111. Ali Kl, A tat rk n Hususiyetleri, s.56

69

Hkmet, memlekette kanunu egemen klmak ve adaleti iyi datmakla ykmldr. Bu nedenle adalet ii ok nemli dir... Adl siyasetimizde izlenecek ama, ncelikle halk yormak szn sratle, isabetle, emniyetle adaleti datmaktr. kinci olarak toplumumuzun btnDnya ile temas normal ve zorunludur. Bunun iin adalet seviyemizi btn medeni toplumlarn adalet seviyesi derecesinde bulundurmak zorunluluundayz. Bu hususlar tatmin iin mevcut kanun ve usullerimizi bu grle iyiletirmekte, canlandrmakta ve yenilemekteyiz ve bu na devam edeceiz/112* Bizim milletimiz ve hkmetimiz adalet fikri ve adalet an lay konusunda hibir medeni milletten aa deildir. Belki ta rih bu konuda yksek olduumuza tanklk eder. Bu sebeple bizim yrrlkteki adl yasalarmzn btn medeni milletlerin yrrlkteki yasalarndan eksik olmas uygun deildir. Mcdelelerimizin amalad tam bamszlk kavramnn adl bamszlmz da kapsamas doaldr. Bu nedenle; her ba msz devletin vazgeilmez bir hakk olan adaletin datm va zifesine kimseyi kartramayz < 113* Ha kimler, hem vatandalarn hrriyetini dnmeli, hem de devlet otoritesinin gl kalmasna dikkat ve riayet et m elidir/114* Adliyenin yeniden dzenleme ve tekilatlanmasna verdii miz nemi, nasl ifade etsek azdr...nemli olan nokta; adliye anlaymz adl kanunlarmz, adl tekilatmz, bizi imdiye kadar uurlu, uursuz etki altnda bulunduran an gerekleri
112. A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt: 1, s.217 113.. A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt: I, s.218 114. Taha T oros, A tat rk n A dana Seyahatleri, s.60

70

ne uymayan balardan bir an nce kurtarmaktr. Millet, her ge limi memlekette olan adl ilerlemenin memleketin ihtiyalarna uygun olan esaslarn istiyor, Millet; sratli ve kesin adaleti sa layan medeni usulleri istiyor. Milletin arzu ve ihtiyacna bal olarak adliyemizde her (trl) etkilerden cesaretle silkinmek ve hzla ilerlemeye atlmakta asla tereddt etmemek lzmdr. Me deni hukukta, aile hukukunda takip edeceimiz yol ancak me deniyet yolu olacaktr. Hukukta ileri oluruna brakarak ve hurafelere ballk; milletlerin uyanmalarn engelleyen en ar kbustur. Trk Milleti zerinde kbus bulunduram az/115) Bugnn ihtiyalarna uygun kanun yapmak ve onu iyi uy gulamak refah ve ilerleme sebeplerinin en nemlilerindendir/116> Adl siyasetimizin temel esas, zamann deimesi ile hkm lerin de deimesi gerekeceini inkr edilmez olduu ku ra ld r/117) Hukuki hkmler zaman ve ortam (yer) iinde toplumlarn uradklar deiikliklere, gre deitiklerinden, on drt yz yl nceki zaman ve ortamn ihtiyacna gre lzumlu ve yeterli grlm olan esaslar yerine, bugn birok eitli kanunlar ve usuller konulmas zorunluluu grlmtr. Bunlar bile kalc olmayp zamanla deimeye m ahkum durlar/118^ Kanunlarmz inceleyelim ve bunlarn dayanak noktalar n ncelikle memleketimizin durumuyla, artlaryla ve milleti mizin gerek sosyal ve vicdan ihtiyalaryla ve fakat ayn zamanda gelien dnya ile ilikilerin meydana getirdii zorluk
115. A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt: I, s.317 116. A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt: I, s.328 117. Enver Ziya Karal, A tatrkten Dnceler, s.67 118. T arih II Kitab, 1933, s.92

71

lar da gznne alarak dzeltmek, yararl hale getirpek ve can landrmak lzmdr. Efendiler, biz Trkiye halkn insanlk dnyasndan ayra rak kendi bamza yaayamayz. Btn dnya ile btn insan lkla beraber yaarz ve yrrz! Ve hi olmazsa onlarla bir hizada yrmeye mecburuz. Buna gre her hususta olduu gibi zellikle yargda da zamann gereklerini daima gznnde tut mak ve yeni yapacamz btn eyleri ona gre yapmak zo rundayz/119* Biz, yurt emniyeti iinde kiilerin emniyetini de lyk oldu u derecede gznnde tutarz. Bu emniyet, Trkiye Cumhuri yeti kanunlarnn, Trk Hakimlerinin garantisi altnda, en ileri ekilde mevcuttur...Adalet tekilatmzn ve kanunlarmzn da ima bu ynden incelemelerle, Trkiyenin dinamik hayatnda, tam uygunluklar salanmaldr... Gvenlik ve adalet ileri ile ilgili usullerde ve kanunlarda, kolaylk, abukluk, aklk ve kesinlik esas olm aldr/120*

119. Ar nan, G. M. Kemal A tatrkn 1923 Eskiehir, A .g.e., s. 116 - 117 120. A tat rk n Sylev ve Demeleri, Cilt: I, s.378

B B L Y O G R A FY A

1 N utuk, Cilt: I, A n k ara,1960, 2 N utuk, Cilt: II, 1919 - 1920, A nkara 1960, 3 N utuk, Cilt: III, A nkara 1960, 4 A tat rk n Sylev 5 A tat rk n Sylev 6 A tat rk n Sylev 7 A tat rk n Sylev A nkara 1972 8 A tat rk n Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, A nkara 1964 veDemeleri, Cilt: I, A nkara 1961 ve Demeleri, Cilt: II, 1906 - 1938, A nkara 1952 veDemeleri, Cilt: III, A nkara 1954 veDemeleri, Cilt: V, (Tamim ve Telgraflar),

9 M. Kemal Atatrkn 1981 Ynda Anadoluya Yapt Seyahat S rasnda Hazrlad Notlar
10 Kemal A tatrk Diyor ki! Varlk Y aynlan, stanbul 1951 11 A tatrklk, A tatrkn G r ve D irektifleri, stanbul 1984 12 A tat rk ten Dnceler D er.: Enver 23ya K ARAL 2. Bask, A nkara 13 A tat rk Dedi ki, D er.: H erbert M ELZG , A n k ara 1942 14 Belleten; T rk Tarih Kurumu, Cilt: X XX II N o: 128; 1968 15 Tevfik BIYIKLIOLU, A tatrk A nadolud a (1919-1921), A nkara 1959 16 Sadi BORAK, A tatrk ve D in, stanbul 1962 17 M ahm ut E sat BOZKURT, Y aknlarndan H atralar, stanbul 1955

18 Cumhurbakanlar, Babakanlar ve Milli Eitim Bakanlarnn, Milli Eitimle lgili Sylev ve Demeleri-I, Trk Devrim Tarihi Enstits Yaynlar 1946
19 A vni DOAN, Kurtulu, K urtulu ve Sonras, stanbul 1964 20 H am za ERO LU , Devlet K urucusu A ta t rk , A .I.T .I.A ., Dergi si, Cilt: III, Say: 2 21 H am za ERO LU , A tatrklk, A nkara 1981

73

22 H am z a E R O L U , T rk tn k lp T arihi, sta n b u l 1982 , 23 S u a L H A N , H a rp Ynetim i ve A ta t rk , A ta t rk K o n feran slar 1969, A n k a ra 1970 24 25 A fet N A N , M edeni Bilgiler ve M . Kemal A ta t rk n E l Y azlar; A n k a ra 1969 26 A . A fet !N A N , M . Kemal A ta t rk te n Y azdklarm . sta n b u l 1971 27 A b d lk a d ir N A N , A tat rk ve D T rk le r T rk K lt r D ergisi Say: 13 28 A n N A N , G azi M u stafa Kem al A ta t rk n 1923 E skiehir - zm it K o n u m alar, A n k a ra 1982 29 sm et N N , D evlet K urucusu A ta t rk , A ta t rk K o n feran slar 1969, A n k a ra 1970 30 evket A ziz K A N S U , T arih F a k t r O larak K em al A ta t rk , A ta t rk K o n fera n sla n -I, A n k ara 1964 31 M azh ar M fit K A N SU , E rzu ru m d a n lm e K ad ar A ta t rk le b e rab er, C ilt: I, A n k a ra 1966 32 A li K IL I , A ta t rk n H ususiyetleri, stanbul 1955 33r zdeyileriyle A ta t rk , G n. K u r. A tae B k. A n k a ra 1981 34 H erb e rt M E L Z G , A ta t rk n B alca N u tu k ta n , sta n b u l 1942' 35 A lan M O O R E H E A D , G allipoli, H o n g K ong 1975 36 P eyam i S A F A , E n Byk K aybm z, 1938 37 V asfi R ait S E V G , Trkiye C um huriyeti E sas T ekilat H u k u k u , C ilt: I, 1938 38 sm ail H a b ip SEV K , A ta t rk in; stan b u l 1939 39 N u ru ilah E s a t S M E R , Sm erbank Dergisi C ilt: III, Say: 29, 1963 40 T a h a T O R O S , A ta t rk n A d an a Seyahatleri; A d a n a 1939 41 A sm U S , G rd k lerim , D uyduklarm , D ncelerim , sta n b u l 1954

A fet N A N , A ta t rk H ak k nd a H a tra lar ve Belgeler, A n k a ra 19

74

88.06. Y.0001-867
N 1954

Vous aimerez peut-être aussi