Luce Irigaray* Anjes Manschot Vincenot

'J'aime mieux tes lvres que tes livres' (P. Eluard) Ik aarzel de naam van Luce Irigaray weer uit te spreken. Ik aarzel niet altijd en niet overal. Maar nu zij langzamerhand in Nederland tot begrip en autoriteit wordt gemaakt, en zij hier in een tijdschrift aanwezig is dat haar werk wil omlijnen, tot hoofdlijnen herleiden en waarschijnlijk aan maatstaven meten, wens ik me te onttrekken aan de opdracht 'haar te presenteren'. Het is tot nu toe zo geweest dat ik meer tijd heb besteed aan het lezen en vertalen van haar teksten dan aan het spreken en schrijven over haar. Het is echter geen toeval dat het eerste me beter afgaat dan het tweede. Het tweede vereist, zoals bij de geboorte van paradigma's, het vaststellen van het onbesliste, iets waaraan ik steeds minder mijn instemming geef. Uitmaken bijvoorbeeld of zij bij de schrijfsters Hlne Cixous, Chantal Chawaf 'thuishoort' of eerder bij de filosofen Julia Kristeva, Michle Le Doeff, of 'ertussen' met Annie Leclerc of Catherine Clment; of nog eerder bij degenen die de psychoanalytiese theorie goed kennen, Michle Montrelay of Sarah Kofman? Beslissen of zij dichter bij Michel Foucault en Jacques Derrida staat dan bij Gilles Deleuze en Ren Schrer? Ik lees haar teksten niet zonder aan Georges Bataille, Roland Barthes, Maurice Blanchot en Marguerite Duras te denken. Een tekst is meer dan de naam van een schrijver/ster; meer dan de enkele kernbegrippen die er uit geabstraheerd kunnen worden; meer dan de enkele sleutels die men fabriceert om hem open te krijgen. En ook meer dan de willekeurige serie aan de hand waarvan men hem wil identificeren. De rasters en de reeksen waarin teksten opgenomen worden en waardoor ze begrijpelijk/verkoopbaar worden, kunnen beter genegeerd worden, wil men deze hun intensiteit teruggeven. Teksten reiken verder dan betogen. Herleeft op deze manier een dichotomie tussen hedonisme en politiek? Eerder is er de wil dat teksten die het denken wensen los te rukken van de meest belopen wegen, niet op deze teruggebracht worden door een nuttigheidsinstelling die buiten de driehoek waarheid, aktualiteit, doeltreffendheid,

32

0 0
J 0

sa a

5 0
1 pi rf 0 Hi rf W M rt p.
P J

<
HCJ.

et H Hj 0

0 P
X H

sr a o

< P
a

c m
0
P P
rt hi CO rf 0 rf Hi rf H' rf et

cr
o a
M CO H1 CO CO hi hi

hi

p
p. H rt p.

XS rf H 0 O N ex 0 P p P N d
p. et hi CO rt

p p p

<
a
O d 0 P P p 0 p

^ as <
p

0 O

c P m pr
0 0 d
PJ
CJ.

- <
er
P

cr a
H a pj a o p. o p 0 p o rt
0
hi p.
HJ

N 0

a
rt 0

CO

CO

CO

0 P p

o h ex e t C b sr

<

sr
a
CO rt

sr
0

Hi P.

0 p p d
Hi CO rt H* rf

0 0
X p p

<
0 P
X H p
O CO

o rt M er 0 0
0 d P

M CO

0 P

&
a
rf 03 P rf H0 hi rt Hi 0 H'
p-*

p
X
rt

<
P 0

ha

C P D P

c 0 o
a

et p.

et rt H

3 ex 0

Hi H-

sr
3
0 cr p
0

0 P

as

pr

0 0 X

P
ps 0 rf

rt CO

CO p pr cr xs H- 0 0 o 0 Hi 0 p* P o r t ex Hi CJ. rt P hi 0 ex p. P- a c O et X 0 a < m o

< 0
0
hi Hi

P O P P
M

et

<
c m
P
CO 0
CJ.

N.

p P P P p
p.

<-J.

0
O
M hi i 0 CO

*
0
X 0
0 CO M 1 0 0 Hs Ph-i

G c X m

P P

p P
0

sr cr
HCJ.

3 as p c 0 m X p P pr 0 o et P p . P
CO

p.

0 0 P

a a
H'

c o
a
p
rt

CJ.

W 0 0 9

0 0
P
hi CO Hi hi hi pj rt hi Hj PCO HCO CO
CJ.

0j h
0

a
0

rt

xs B 0
H X 0 er cm 0 0

< as

&
< <
d CO

ex pr d o 0 CO
0 p 0 0 p
H0

< 0
o

rt

sr a
0

p p

<
h^j H.

sr

<
0 d p
Hj N
CJ.

a
O
p-

N 0
Hi

P tb p
0
CO

a. q p c m ss

rf CO rt

0 P O c m

0 0
Hi et

ppHi
ss.

c 0 m 0 a
3
X
Hrt

0 H

p 0
hi

cr
o

...
ex 0
0
CO CO Hi hi p.

<
xs p o o. p
X

0
0 P

P P ex P p 0 c m as 0 p p as d hi 0 X d 0 0 P

pr 0
p ?r
P

N 0 0 hj

o a B pr 0

<
P P
0 0

hi

< P
N O P p
P

0 pj

pj pj

a o P ^r a
0
0 Hi N 0 p,

0 H

rt

< P <
p

<
hi

0
rt

a rf a P > a
p-

0 X
HUi p* hi HCO

^ d d 4 P P

r d c o m a P sr 0 a. P p 0 p c P a m
CO

o B a. p
H
rt p. CO rt

Hj CO

P p

0 d P P
CO
P-*

pr er p . p
0
rf

b B Pj B p as
P

0 P 0 4 P P P
X G P

hi 0 0 hi CO rt

< 0
pi

C D

a
0 i HHppCO

r
rt Hp.

<< 0
P
X

<
o
pr
HHi Hi

P
PJ HCJ.

2 p
Hj PP- CO rf

P o hi c 0 Hi m B p < ex p P 0 a p c o

C D

hi 10 rf 0

O X) 0 P p Hi a as d O 0 H M c m hi
p-

0 0

se c a m
o
0 0 0 p 0
O et

h
P
hi
m

0 P

rf cr *< p et B 3 o per 0 P ex P d P p 0 pr P as CO 4 P Hi a P X. ^ p . 0 p p xs 0 & p P c m H M hi e t ^ VMJ 0 O M r t CHJ -. cr Hi ex d PH rt < G CO O pr as

so 0
o o
0 d 0 sr P
hi ss rt Hf

c m
O
CO

CO

sr
p
p-

0 CO Hi

a xs P
Hi

< 0
< 0 <
a
p-

KJ

P P

c m
0
rt H-

0 4

0 P

0 P

i X cr d 0 rt H c m 0
X

0 rf 0 P XS 0 p P H* H> 0

cr

fij

cr o

pr
d as
N HCO CO H* 0 Hj P0 0 CO rf

hj rf

hi

X p P

p.

p.

US

p p

< 0
0
Hhi rt rt CO et CO et rt 3* 0 hi

3 B S P 0 P 0

a H d
0

0 P 0 0 0 0 P
HCO CO P

<

sr P. p

.
P

0
rt

rt p.

H1

P p

CA3

^ 3 X o 0 a
p p
CO rf

a X c 0 o

c a m
P

GO

0
rt Ui

0
X
H hi hi P' O

C P D 0 4 p P P

<
rt Hj Psr 0 H- 0 P 0 r f xs C J . 0 c r f m a a hi B

*
0
N

0 0 P

<
P
ss hi

p p 0 P

0 P

XS V J G P sr
rf

p.

cr pr P
0
p0

ex
P
P*

p.

N p

hi

d H

a
h-i

c er o
o
0 0 d
hi

rt

>d 0
0 p

0 Hi

DJ
CJ.

P CO

a o o
P1 P
PHH* rf rf O CO Hrt rf pCO

U3 C J rt d 0 hi P 0 0 H H P 0 01 p 0 B c C P m D H rf I B 0 c H- 0 p . hrj m hi 0 as P 0 P cr hi CO M P c p P hi m 0 H P rt 0 p p 0 P 0 0 H- h i M p CO CO CD *o H p sr X r f 0 sr Cft 0 a et p* 0 0 0 a P as Prf CO P 0 P xs 10 P hi o 1 p' P H j N h i B sr H r CO sr e t P 0 a p 0 H0 P P d 0 h i r t as o rf 1 rt et P c O rf m P P o p. 0 et P CO 0 P 0 N hi er sr o 0 P Hi e t pr cm X p. a rf hi p 0 0 as P rf 0 p p P P rt CO pH' P 0 0 0 0 P 0 P P rt P o 0 P 0 P xs a P CO e t (Si

p.

<
P
H1

.
0
pCO

QJ

^ *<
sr a
0 P P P P P
Hi

c m
a
et

h^

c p* er 0 m 0 0 as r f

hi pHj

<
H1

H 0
P P

pr
a
0 P
M Hj p. Hj N

CO rt

cr cr p.
0 d 0 ec p

0 rf

er o a
0 0
CJ.

CO

ex a
P

p PS 0 0 P p 0

rt 1 H

sr 0 d 0
P o sr
P

HHhi p. P4

xs M
0

P H' P p P c m 0 p p 0 N

P
Hj et p

M h-i H-

H.
O
rt rt

0 0 P

sr
0
Hj CO

~
0 0 P
hi CO

O O p

0 0

< 0
O
M

rf 3-

c 0 m
P
rf p. phi 0

hi

c 0 m cr
rt ss

c o
B ex

CO

rf

0 hi CO O

<
CO et CO et

0 P

H O

c m
rf 0 p-

hi

c m
0 p 0 P P P

c m
o 0 c sr c o m
0 0
0

0 H- c m 0 O c m 0 p ji p
N 0

B as 0

4
et 0 pj Hi

Hi

P
O
CO

hi

0
O P 0 0

a r a
O 0

*d 4

rf

rt

0 H

hi

a
0
X
v.

0 0 hi CO et

0
Hi hi Hj p.

a
0 0 0 P 0
hi Hi p..

0
X P p P p c m
OS*
CJ.

H0

<
p
CJ.

o c m pr P 0
0 P
hi

P P c m 0 0 P P cr P pr P sr p *d 0 KJ P P 0 P
rt rf CO 0 M

c m
rf

p.

O
rf

d p P

0 H

< P <
<
N P*

0 0 p
CO O 0

c p o h-i

0 c c 0 m m 0 0 p

^
0

c m
3
hi

< 0
M

er X h i N as rt sc P
H

cr P
Hi M HCJ.

3
hi hi

3 o

Hi

cr
0
PI

CO CO 0

XS 0 0 P
hi

P O
CJ.

sr
0
rf CO 0 hi P-

hj p-

sr 0 O ex er xs 0 G 0 p c m O et sr a P 0 0 0 et Hi c m 0 c m rf ex 0 h i 0

hi CO P P XS P rf O et as H - 0 P H 0 h i CO ex P B hi 0 P 0 p. p rt p 0 p H-

<
tri C D

as c 0 m as 0 M
M CO Us rt 0

* <
X
et

hi 0

sr o d a. p
0 p 0 p

a
rf

c m
H'

0 ex P 0 X a 0 0 P

cr P 0 a
rt

P
O p

et

er a
0 phi p. Hi CO p rt rt

et

c m
P

CO rt 0 P*

cr
er
p

N PO

< as
0 p

c m
3
0 CO 0

t- d. p
X

p a
P.
CO

rt 0

a
0

p.

p.

0
0

rt

>
X 0

- *< 0
a
rt

0 hi

p-

p p

sr
p CO

X p p

3 a
P xs P

as

as
d
hi P'

0 CO

PCO et

ss

0 0 X

a
hi

p
X

p-

CJ.

c m
Hi H-

. < 0
P 0 p 0

0 d
M et

X O c G m P 0 P a cr P 0 0 0 hi p P

0 X d 0 0

0 0 0

o B p a a as
0 hi

P
X
(0

B 3
hi

p. H
CJ,

a
0 p
P

xs

< *

.
sr

c m

p c m
rt

a c m cr a cr 0
Hi H-

Cr

0
hi

0 P

rt

c m

as

0 P

et

H>

<
O

CO CO

rt

M 0 CO rt p.

0 CO M

CJ.

0 p
CO CO

*
a
0

0 0 P

0 H H1 rt H-

p* CO rt

B a
0

0 p 0 XS p
0 et

0 0 c as N
0

X
H'

CO

<
p*

Hi

pr
hi

hi

H P 0 O P Hi 0 c m P h i hr| P

c m
o
N H-

et

p-

0 p

N p.

co 0 l xs H*
as
rf
CJ.

0 0

p o P < G ex 3 h i xs p . p H p . CpJ -. a CO 0 a rt p0 0
N p-

er o
p

P P

0 0 XS p 0 as P 0

CJ. CJ.

a CO
0

a
P

P P

sr

CO

> X * < p o
1

as D p C
rt
hi

d P
"0

3S P
d P

0 d

a
CO

H PJ 0 CO

a a 0
P
CO

< 0
pj

0
Hj

sr rt o o as
p
CO

pj p.

H-

H-

cr a
hi 0
j

P
pi 0 1

*
a

0 N 0 O P c m er c . p . 0 m CO p a P p pj 0 0 0 CO a rt 0 P 0 d as hi
CO

P 3 0 c 0 a m 0 rf p

0 P

ex

et

as 0 i pr

De vaststelling van het geslacht was nodig, zo valt in het lange voorwoord te lezen, omdat bij het uitsterven van het traditionele onderscheid tussen drie genera en het genoegen nemen met de tweedeling in 'de-woorden' en 'het-woorden', ook het onderscheid tussen het masculinum en het femininum binnen het 'de-genus' dreigde verloren te gaan en men de voornaamwoorden 'hij' en 'hem', 'zij' en 'haar' hoogst onbepaald ging gebruiken. De kommissie van 1954 die de geslachtslijst vaststelde, besloot paal en perk te stellen aan de zuidelijke gewoonte, en aan de fantasie van noordelijke journalisten en romanschrijvers, om 'zij' en 'haar' aktieve taalelementen te laten zijn. Ze kon er zich overigens ook mee verenigen, dat het onzijdige toegekend werd aan woorden die in verkleinde vorm gebruikt worden. Hier, in de taal al: gn geslacht buiten de volwassenheid. En hoewel de kommissie het een naviteit noemde, om een taal eens en voor altijd vast te willen stellen, werd de opdracht 'de eenheid van het nederlands na te streven' uitgevoerd via de indeling van de nederlandse woorden per geslacht. Over het terrorisme van een dergelijke onderneming /erd zorgvuldig gezwegen. Ik kan niet aan deze kommissieleden denken, gebogen over het geslacht van de woorden, zonder aan de deskundige arts en rechter te denken, die over het geslacht van Herculine Barbin beslisten. Woorden en mensen worden niet met rust gelaten voordat ze identiteitspapieren, geslachtelijke toewijzing verkregen hebben. Een binair systeem wordt dan voorgesteld, de keuze voor het ene f het andere opgedrongen en men is hoogst gelukkig als er geen aanleiding tot twijfel meer bestaat . In de franse taal is de gevoeligheid voor de geslachtelijkheid van de naamwoorden niet in verval geraakt, er werd. geen kommissie samengesteld die meningsverschillen tot de orde moest roepen. In het frans wint het ene geslacht het van het andere om andere redenen. Een voorbeeld: de franse taal zoals deze 'benoorden de grote rivieren' gesproken wordt, spreekt het kenmerk van het vrouwelijke bij werkwoorden niet uit; de grammatika noemt die immers een 'toegevoegde stomme e' ('je 1'ai vue' - ik heb haar gezien - wordt uitgesproken als 'je 1'ai vu' - ik heb hem gezien). Evenmin wordt overigens het kenmerk van het meervoud van de naamwoorden (s, x) of van de reguliere werkwoorden (-ent, -aient) hardop aangegeven . Onhoorbaar vrouwelijk, onhoorbaar meervoud. Het vrouwelijkmeervoud legt het af tegen het mannelijk-meervoud. En beroemd geval van zelfstandige naamwoorden brengt hetzelfde aan het licht: 'amour', 'dlice', 'orgue' (liefde, genot, orgel), masculina in het enkelvoud, veranderen n van geslacht n van betekenis als ze in het meervoud gebruikt worden: 'les amours' zijn avontuurtjes, 'les dlices' lekker-

34

3
d
rf N rf rf
p j p j

c 3 m
0 d

P* r t 0 d

< P
N p.

p.

r o
c m
3
VS 0

<
p p
C O p.

O p
rf p.
p j

3
P
C O

p p 0
p j

p j

rt

C O C O

o
0
P

ps C O

3
0
O hi rf

0 P
X
rf et M

en pr
Hi

a
P
rt

P 0 p P
p.

C O 0

< a 0
0 d p p

ffi
3 0 0 0
p.

cr S c m
0 P O 0
p j

< < O P
0 0
H"
CJ.

cr 33
Hj

<
0 *S
p j

p
3S 0 p.
PJ CJ.

0 P
rf p.

o P sr P
0 0 P

p P

0 0 H pr 0 0 p P 0 P

C O

C O rt

0
X
p j

m o c p 0
PJ CJ.

0 p

o o p O sr hi C

p. rf 0 XS 0

c ?r m
H j

H0 rt

0 0
et 0
CJ.

c m

o
p j

p.

a 0
C O p.

3
p. H^ C O

a:

er c 0 m rt 0

< 0
P 0
d
rf

0 0 d O P

< hi < p
p 0
p j

cr 0 XS P Hi HP

p j

c m
rf

m < p-s. c 0 0 c dm
p
rt

er

p d 0

0 P
-i

p-

rt

P P

p i p
V.

p 0 0
N p. Oh O

a
rf

*5 cr pr 0
p j

rt

0 0 H O

3 w 0

< hi
O 0 0
rt

H-

c as m
P
hj C O rt p.
H

B 0 ex 0

sr

hi B 0 Os pr d P 0 p- a P

a> sr
p 0
CJ.

<
p j

P p

Cfl o p p 3 Hj d p 0 cr P d

0 hi

< p
3
P- p.

sr

N p.

N O p

0 0 p

B
33 p.

pt 0 C O

P*

< <
p P

0 rt

<
D3 P
C O

0 0 ^ hi XS sr 0 0 a p a 0 a 0 0 P pj

o p pr p H H0 c m 0 0 P P

^ 0
B a XS a o sr 0 p. PJ
0
rt rf p.

rf C O

0 hi

0 p
p.

ex 0 p . C hi B H B
CJ.

c m
0 pr hi
p. 0 O p.

0
N p.

o c 0 m e cr 0 m

<
a
X 0 P

<
P O 0 0
H O

a 0

~ CO
3
p P P 0

h hi S
p.

p G

<
P*

p j

pi 0

p pr p
rf rf C O rf rf rf

rf

0 P
3g

a
P

H
p

p 0

G B G p P P c m rt
p.

O X 0

0 P

P^ 0

as H Hi xs US H M 0 p. 0 c m X a p p- h S C O P a X VJ p P G H O 0 C 0 O 0 p. C P 0 rt P
H
p j p j

p. C O

p p

c m H
rt

< P
P
0 hi

c P m

o sr

<
3
X

<
^r

< <
p.

H rf

. sr
0

c m

< P
P
CJ.

hl P P

sc
0

pr H- C O P rt o P 0 sr hi P Hp.

p j

rt

p.

p j

0 hi

0
3=

a
h* rt

<
c m
P

0 0 hi P O pr C 0 c m

a 0
0 P
1

p. rf

X as P

< P
O P
p. rt rf

0 H X
rf p.

0 0
Hrf
CJ.
p j

0 O

to p
rt et

0 P 0

Hi H-

< P
0
rf hi

0 X

< 0 < p ^ rf
0 p . er P 0 0 H

0 hi 0 p
C O C O p. rf p.

c m 0

0 hi p* a p 0 P

a 0

*.
3
0

a
hi

er c 0 m
0 p

0 a er C J . hi as 0 >r X Hi P 0 C O hh p , p rf 0 rf 0 C O c m % N 0 0 X p P p j rt r f Hi p hi p. p. P N 0 P c m p P p. O P P 0 P C CJ, P X pr H sr p 0 P p . as P r f p P *d o P hi r f er

H.
H> r f

a
0
X

<
p p

p.

et

B 0

a 0
a c m 0
p 0 0
H j

C O f 0 0

a 0
3
p
P
H>

0 0

0 P 0

p.

a 0
p
rf

p. 0 rt

N p. O

a 0
N
N

0
p.

rt

P
0
n-r

c m
3 3
0
rf C O
p j

p. rt p.

o er a. p
p.
p j

a 0
p P O
P

hi 0

0 p

a
as
P

w 0

<
0

< 0
pr hi
d 0 P

a 0
sr
0
Hi

<
p

^
as
p hi P p
hi rt

0 sr d 0 a rt 0 N 0 B p p
hh rt

P p

<
p.

0 0 P P P

<
d

ex
C O

p P P 0 O hi 0 hi

<

hi

<

a sr

sr 0
0 0 rf O O c m hl 0

<
p
rf

<
0 0 P

0 hl

P ex

c m
Os
H

0 C O

er B P
p..
p j

H j

0 hi

p. rt C O Hi

GO CXI p. rf

er O a> N

0 M

"P
Hi Hi

a
P

tas d C O p. p o 0 X 0

p hi p j 0 h p S p. CJ. 0 P X P c as hf m 0

< p
P

rt

0 0

a 0

*
a*

p.

p.

O O p
rf
CJ.

<
PJ

<
O G
rf 3 0

O p N
p j

a
PC J .

^
p. p-

0 0 0
rt
p j

hi p. p.

0 P 0
rt p. p.

hi

0 ""O 0 hi h^ p a pr d rt 0
X
p.

13
H
P
p j

0
hi

<

0 N
H-

0 0 P

p p

a
a
CJ.

P 0

0 0 H

p pj *d 0 p. O hl C hf co Q O cr G o p.. 32 p C J .

p p 0 P P P P a*
p j

<
0 Pp. p.
CJ, CJ..

Hi

*
cm
p
rf

0
CJ.

a
p.

Hi XS

rt

P
X
,e~S
C J .

a O p p p . C cr c o 0. m a a 0 er p 0 0 H a p p. 0

a a 0 c m

hi 0

0 0 P

* 0

hi

0
et p. p. N p.

p P P
X

c 2 m sr P
0
rt

c < c rf m 0 m a r f 0 0 hi 0 p . 0 N c m a cr 0 0 0 B a P sr P H P P p. p. d P c 0 m %m 0 a P r f sr p . 0 c C O P p. 0 a W 0 P ^ c c m > p *d 3 m 0 hi p . p . 0 *. c hi P a m P 0 0 cr 0 0 P c m HC O P c d 0 h i hi P rpr m 0 f P P X

0 P P

3
p.

c m

p p N 0 P

p.

p j

EI S p.

<
p.

c P m
0 0 P
C O
p j

CJ.

p.

p j

CJ.

PC O

C O M

0 d

p j

o
p j

P a <

p. 0 rf

O 0 Sa- p j

0 hi

< P
a h*
P

*5
rf

p j

0
rf
p j

P p
p. rf p. p. O

0 0 P XS 0 N P

"
p p 0

P 0 3
p. C O

^ a CO 0 p. <
<

P P P
hi

0 X 0 p N
p.
CJ.

P P 0 P

X ?r 0 pr 0 0 X

C O rf

0 p

0 cr O cr PT 0 a r f ' O O O 0 C p* T5 d rf rt 3 P p. 0 p j <j P 0 ESI 0 0 P a p . hl P p a 0 CJ. 0 P P O 0 a d P 0 r f *3 XS a p . pr p O hl p hl p p . P o p< a 3 pr p 0 rf sr 3 P p p. 0 0 d CJ. 0 P hl p P pr P p . p , P X 0 O 5 0 p rf P p P 0 rf N 0 P* hl a P hl p . c pJ H- p j P< 0 m P 0 P N N c m pr p . *5 a Ch 0 CJ. P 0 er r f P P 0 N hl hi 0 0 c m p. P 0 N. 0 P. c p o a p ex p 0 cj m P P CJ. c P p m

HJ ss

a
rt

o B xs as cS E S
0

< cr

0 N p.

o
p. C O

a a 0 0
hl
p j

P P P P O P* cr 0 p.

rf o X 0 3 * sr p p pr o O rt p p j p c c o m Hi rf

B
0 d N

hi

a P
c m 0
rt

rt 0

p.

13 p

0
hi

w a p 0

(*> d
CJ.

a P
P
HJ

er
rt

rt

CJ.

c m

p j p j

0 P

0
CJ.

er
H.
rt

< & G

0 P

p.

hi

p
Q

3
d

rt

.
a
0 hi
V.

cr
rf
p j

sr
rf

a 0
0
HJ C O p.

pi

rt Q et prf'

p.

p j

p.

-. < < . 0 0 > hi a CO % 0 P o X

O p
H j

a c cr m
0
P-

sr cm 0 sr rt 0 0 p. O P 0 H er a rt p hh

.
er as P*
rt

0 P
P
H j

B
0

-. po a c . rf 0 c~ hl
p
0 pi

0 hl d
(-"'S

p p

p j

P 0
rt

p* 0

a 0
0 p

p P

a o pr a 0
X

a 0 pr 0 0 0 cm a cr er p p 0 p 0 cr hi o *d 0 X Hi p 0 3 Hj a sr <* p 0 rf P 0 rf p B rt p p. p p 0 p C O PT p j ex p PJ C O a c m 0 a P 0 hi 0 P p X o o P 0 X p* o sr p hi o m o o c p rf p hl o o
hi

< P
hi 0 0 X p

as
hi

rf

pr 0
0
pa

Pr
"W rt p..

p. rt

0 *5 0 O p p p p 0

rt rf

P P N

<
xs
0

er

< H
a hl
p p p 0
p.

a 0
O d 0

<
P

X 3 P

H-

p j

0 P

B P P a

c m
0
CJ.

p.

a rt o
3
rf Hi

sr a p H j rf
w
rt
p j

CJ.

r d
rt

0 0 H

3g

sr
P 0
C O rt

P
C O rf
p j

p. rt

P
hi hi p.
*

P P
O

^
pr 0 0 rf

>

c m
N 0 0

hi d

N p.

< p. c ^ 0 m a *. pr 0 hi < <

rt

<
0
C O

0 H 0 0 hi
N Hf C O

P 0

p. rt

p.

0 P

0 P

CJ.

hi P

P P

*5 3 cr
0

0 a hi ss 0 hi

o a
3

o
0
X
Hi

c m
CJ.

c CpJ.. m 0
H. a
d P
p. 8 C O

rf

O* p.

0 O 0
CJ.

sr 0
rt

o a as
et f

ex 0 j p
HCJ.

o hl
0 H*

Q rf

a
p

P 0
P
f

* * < P
C O

p C O

c cm m 0 as
a
hi p

c m
0
p j

< 0
P P hi

a P

rt 0 f

H. 0 3-

d hi 0 p

0 p . *d O 0 sr P p rf P p

<
O 0
PJ

B a
0 p

< <

d pr 0 O pr 0 P P> P p c N m

p p P4 hl h|

c m
0 0

< O
P

H" hj o < hl 0

. < *, O 0 < f 0
J

c P m
P

3
l

pr 0

p.

ss
p j

P"" P O 0 P hi P pr a 0 p

p p H

hl

f
[

O
P

1 i

p p P 0 p

Sr Ha 0 p . 0 0 cr PT p . C O C O r t r f hi X p j d 0 P P er p . P p O 0 hi 0 X pr r f sr 0 j 0 r f ' o 0 p e+ p d CO s i 8

XS

is niet mogelijk. Behalve dankzij een reducerend en 'a-historiserend' gezichtsbedrog ten opzichte van wat buiten de grenzen van de westerse rede gevallen is. Sommigen zijn verder 'de waanzin' ingegaan dan zij. Anderen noemen haar echter al fascisties om haar 'lof der irrationaliteit' - ze hebben moeite die te begrijpen als een ondermijningswerk ten opzichte van de histories gegroeide deling tussen rede en waanzin. Het lijkt me dat er van fascisme slechts sprake is wanneer hartstochten en fantasma's opnieuw naar n doel gekanaliseerd worden. Dit doet zij niet. Een 'andere' syntaxis. Een syntaxis van de uitbundigheid, omdat de voorkeur niet gegeven zou worden aan de zakkelijkste manier van zeggen. Een syntaxis van het meervoud, omdat er geen rangschikking meer aangebracht zou worden tussen, bijvoorbeeld, eigenlijke betekenis en overdrachtelijke betekenis van een woord, tussen juist en verkeerd woordgebruik, tussen bestaande en verzonnen woorden. Teksten zouden zich nooit in n betekenis opsluiten, maar bij elke lektuur nieuwe betekenissen voortbrengen. Een syntaxis waarin de woorden geen instrument zouden zijn van een bewijsvoering, van het gelijk krijgen. Woorden waaraan teruggegeven wordt wat de logocentriese ontwikkeling van het Westen hen ontnomen heeft: hun klank, hun vorm - de stemmen, de gebaren die ze tot stand brengen. Hun verleidingskracht en hun nutteloosheid. Deze syntaxis houdt uiteraard verband met de lichamelijkheid. Echter eerder vanuit het besef dat het erotiese lichaam de matrix is van de taal, dan omdat lichamelijkheid een te bevoorrechten thema zou zijn. Een dergelijke syntaxis lijkt me niet ht eigendom van vrouwen. Ze zijn niet de eerste, de enige die hun spreek- en schrijfpraktijk aan de grenzen van de ingeburgerde taal- en letterkunde situeren, in een konstant gevecht met de diskursieve rationaliteit. Luce Irigaray zegt zelf dat ze met spanning wacht op de spreek- en schrijfpraktijken die mannen (zullen) ontwikkelen als ze zich losmaken van een instrumentele taaiopvatting, als ze eindelijk ermee stoppen aan de waarheid de voorkeur te geven boven het lichaam. Er op 'wacht': er op hoopt, deze niet wil, noch kan, voorschrijven. Deze niet tot maar n alternatief herleidt. Maar als vrouwen, in de traditionele bespiegeling van mannen, degenen zijn die 'anders' zijn - onlogies, niet om aan te horen; ongrijpbaar, altijd elders dan men denkt; met het onbekende, ja zelfs met God gedentificeerd, of te verachten, te verkrachten; kortom te min of te meer maar nooit n als zij tot het onverdraaglijke exces gemaakt worden, zijn zij dan niet in eerste instantie degenen aan wie het toekomt

36

p
Hi
CJ.

P
0 rt
CJ. CJ.

<
H

m 3
p.
pj

hi pP

Hi

0 p

a 0c s
a
0
Hi

rt 0 P
X 0

C O et 0 0 p 0
h-i

0 P rt p
h-i

er as
N p. O

c as m
o p
X
pCJ. CJ.

O 0 hi

0 0 0 P H1
Hi p-

a
ex
0
p-

S3 0 0 hi

- cm < p p
as
0

<
PP 0 p
X G

< < ! p
rt 0 C O rt rt 0 N p. p p^
pj

> < O
<
a
C O p hi et O 0
CJ.

P
rt 0 p

< P
c c m m
0 0
Hi

ex
0

N 0 0 X 0 P

d p
hi

sr s 3
PT 0 P

a
N et 0 et pC O

sr
d
p. rt

hi 0

c m
cm

p.

hi et 0

S3 0 M P-

p 0 P
Hi

0> 0> P

x ex
a

W 0 P

.
cr P
0 0
Hi p-

a
0 P O

c m
a a a
p 0 hi 0 P

P hi 0

0-

0 p et Het 0 Pet p. 0: hi p hi

c m
0

p hi rt

d m 3 as 0 us p

3 c m v;
P
C O et rt O 0 X 0 C O

pr

p rt

a
p P

et O et

O 0 4 et

us 3 a
0 P HP

M PO

<
PP d p

ex 3 o
P

cr
a

sr
a

o
p.
P-

as

a P H1 p . US 0
0 C O d 0 p N P0 P

>
d
p. C O rf

a
P

cr
hi 0

O 3 a
rt

hi 0 P

rt 0

et G G hi p p p

.
3

< as
c m
a
hi 0 hi C O

c m
ex
HCJ.

et 0 et

X H P O

- cm 0
cr
0 p

0 N 0 et et p. P

a
Hi Hi

d
H X

0 0

< o o
PP

0 N 0

a
rt p p. Hp p 0 rt rt 0 p C O O C O hi 0

o sr

0 0 P rt O rt

sr
a
p. P

m as
0 0 P

0 P 35 O O hi H* C O C O 0

sr c m
0 p PP C O

c c m m
p* p.

a
N 0 N p. O

hi C O

< m as c

N O d
X

o o
HP

P c m a
0 0 p

0 hi p C O rt H-

0 hi p

<
Hj

<
or
p.

p. 0

C O

0 C O H1 P O 0 XS

p- XS Hj H* hi rt 0 0 0

Hj

as
d H p. C O

p. 0

d p as

3 a

< cm 0 ( P *3 M
as p o
Hi

0 M pp

c m
ex

p0 C O 0

0 0 P

p. O

o
p* p. 0 0
Hi p-

C O p 0
CJ.

x
c m
0 p0

c m *5
P
CJ.

sr 3
P

cr c m
0 P 0 p O 0
pj

0 hi 0 P et p. P HP

X X 0 P

3 a
H

P P

3
P P

0 et

CL P I 0 P C O C O et O P sr M p- Hi

c c m m
0 4 C O 0 p

cr

as as sr B

u 0

er
P P

0 H.

2 O O P p. 0 rt O

<
c a m 0 o
0 P 0 0 P p M C O O hi 0 P

er o sr c m cr 0 ex p - P 0 a P

<
p P

hi O d 0 P 0 C O p0 0 P

<
<J O

O O hi et 0

0 hi

< *
c m
P
Hi

PP
m .

c a m
ex cr
P hi P' 0 pp hi 0

0 P

as CpJ .. as

S3 O hi

o c m er 0 et sr

<
<
3 as
p-

0 0 P
O 0 H

~
sr
0

S3 0

sr
P P

s 3

a
P
rt

er ex

< H
o

C O

a
0

0 13 P

o --o sr
PJ

0 H X 0 P P 0 P p. d S3 0 P

>
< cm
P P

0 0 P

c m
0 p 0

0 N 0

G S3 0 P

P
p 0 O

a
Hj Hi

Hj

P c m

0 0 hi

< P
p0 p 0 0 H* 0 hi
Hi

< P

et 0 et

a c p . xs 4 m 0 sr 3 M cr
P p M

< <
rt

a
P

p C O C O 0 P 0 hi

0 p.

sr
a P p
p
0

N 0 0

<
P
pp

p p hi H'

<
d
C O 0 p

Hi Hj

S3 P 1 0

0 hi 0

rt O 0 H-

P 0 O Prt

<

a
Hi

C O N P-

0 C O M P O

rt

p. 0 C O 0 H1 0 p . hi C O a C O 0 0 P XS

0
CJ.

u
CJ. CJ.

sr
0
0

s 5
a
0 hi

c m sr
0 rt 0 rt

0 P* X p p hi C O et P P

< as
cr
H X 0

sr
a
0 p p* 0 p

s| O O hl

< p <
sr
et p. hi

O 0 hi

o ex sr as-

<
< P
HP

a xs o h{
S3 0 hi 0 O X 0 P

< 0 P

P rt

er % rt

0 hi 0

<
p p

0 P

p rt

rt 0

xs
P
p p

Oh p

^ <
0 O H

ex as

p p rt

<
<
0 hi p p

i P
Hi Hi

a
rt

Hi

<
a
C O

as
P
rt

P P

0,

a d

cr
a
p. P

c m
0
CJ.

GO ^J

ex
0

Hi

X X

H-

0 hi X

CJ.

as
rt
H -

a a
rt 0 hi
X

\sr
ex C J .
N 0 0
CJ.

p. 0

o o a. p
0 0 0 et

er a
rt O et

o er

c m
0 hi

<
sr
d a
0 P-

c m
0 C O 0 H0 C O rt

sr
a
O p C O p
Hj

c m
as
N 0 P

0 hi S3 P'

us xs
0 P*

0 hi rt O O

c m
a
P
rt N O d

< O
pj

0 rt O hi

" er
a
0 P

as
H

X G P P 0 P

c~ er o % 0
0 P-

HC O rt p. 0 C O 0

c m cr p.

xs

p rf

<r f

a as H- X as xs as us
0 P0 hi

<

0 hi et 0

cr
p.

<
hj

0 P P"

33 0 0 hi

PC O

c m

p rt

~
c 3 m c m
as
pp

hi H1 p.

p. rt X US h-i rt as hi G P hj h-i 0 0 p P 3 p. rt

c m
d

0 et

rt 0 S3

a a a
X

p. p et 0 H 1 C O 0

sr sr
p P 0

p O

c m

0 0 P C O

0 hi 0 P

a
0 p

0 XS

a
p p 0

c m
0 C O

CJ.

pj

Hi p.

33

p C O C O 0 p

hi p.

c m
ex o er
p p p

Hi

CJ.

p.

p
X

0 p 0

N 0

HJ

rt N hl 0 p 0 et
p.

as p a
C O

d H*

P P hi p. rt

P P P

p P P 0 M p.

as s S
CJ.

as o X

hl
h-i Hi

0 hi

0 P

< as
P
0 0 et

c m pr c m
33 0 0 C O 0 P pCJ.

a o a
p

0 p S3 0 C O C O 0 p

P p X et

c m

0 d s3 0 M p*

0 0 o xs - P p as c m ro

< p
c m
a o
Hj

et O 0

0 N

Hi p-

b 3
rt H-

N 0

cr o

H 0

a
p

CJ.

G C O p0 X 0

cr
pO
p.
CJ.

o o

c m
p-

0 P rt P

M H^ 0 P

< P < p
P
CJ.

< "
0 P P

PT

p p p U 0 N 0 0 P* 0

0 hi 0 P

C O

pj

*3

<

P a
Hi

hi P P

0 O
h-i

cr
P P hi

p p hi rt C O O

xs a
Hi
V.

\Sr
pr
a d
et p P 0 P p 0 0 et S3 0 P N 0 P O et O 0 0 p hi p O p-1 0

er as

p. 0 p et H 0 0 i O O 3 et c P* m p 0 C O p c 0 m

a er p as- r t
4 0

c m

hi 0 0 et C O et 0

<
a

o pr
rt

0 P C O

S3 p p
h{

0 P

<
c m
0 C O
h-i

P
p

c m

-0 <
XS hl

er a
p

p p p

0 rf

sr
a
P
0
Hi

S3 0 hi X
X X 0
Hi

N 0 M

pj 0 0 CL 3 p 0 C O P X

\0
a c m
rt
Hi Hi

3
O

er as
p
X p p hi
Hi

0 rt C O 0 P

N P*

Hi

P
p.
CJ.

H H 0 hi 0 P

et C O

sr sr
0
H p

CJ.

C O V-

K-

sr

<
pr
4 0 P

as

< < hi 0 < < p

p p 0 P

C O rt 0 hi C O

< p
P
P
CJ.

pj

0 S3 0 N 0 P

c m
0
t-i

p-

CJ.

o a
Hd N 0 P

0 P-

XS M P P rt C O N PO

0 p.

as
Hi

Hj

H-

0 0 hi rt 0* 0HO p P p.

o sr

P
0

ex p 3

p. P

a
0 et

d . S3
rt 0

0 0 p 0 O P
Hi HJ

a
rt

c m
a
0 hi

Hi Hi

0 P'

0> Oh X P o

0 p p p

et d C O C O 0 p

<
er 3 a
0 O 0 3 0 P
pj

sr *.
O G

a a
0 4 0 0 hi

p. C O
o

O et

0 d hi 0

X p p hi

CJ.

p-

a ex as as
G

N P O

a d. p a
d N O
X

N 0 rt
X p p

ex
pj

c m
0 P 0

rt O 0 0: p.

< p.
P

c m
0 P

CJ.

0
X

sr
sr cm
N 0 P

rt C O 0 p, p. P

rt

P"* p.

N O

0 P

cr cr sr o

N p. O P N 0

xs

Hi

Hi

C O et 0 0 C O

p.

3 0 hi C O

0 hi 0

cr c m
0
pj

< C O
a 3
p 0 1 C O P et 0 4 1 0 C O H1 p P P hi

p.

0 i

p X ex

c a m
xs
3 I
C O

a
0 d 0 4

sr

sr

0 rt 0 N 0 C O 0 X C O d 0

<
c m
a
0 hi

0 p

sr
< H

a 3

<
c m
0 C O
Hi

c m
0 C O
Hi

p. C O p. p

h-i

0 0 H0 0

ex as
HHi p-

<
ez o o xs xs as
C O rt 0 0

c m c m
ex
H- as US H p rt p o p 0 p

Hj

p.

rt 0 hi d et 0 P 0 PP

a
0

0 P 0 P

^ a
rt

CJ.

X 0

O P

rt OS H d

C O et P rt

c d m
o er
1

0,

p hi 0

p. i

P P P 0 I

a
0

P O P O

< 0
o
p

a
P a X 0 1
O d 1

C O

< O
Hi

o
sr p sr et rt 0 1

rt 0

. < 0 cm < 0
p P P P 0 P 0 p* X p p hi

cr
0
pj

rt p i

o as
hl 1
X us rt

hi 0 hl rt P Hi Hi
Hj

3g P P P 0 hi 0 X 0 p

er o o
0 H as as p

N O d 0

< P
a
P

0 p.

sr
pj

3 O 0 rf 0 1

0 i

0 1

0* P 0

<
0 hi l

pj 0

S3 P rf

0 1

slacht overeind. Het ne tempo. Het is verder bekend. Overvloed in de begeerten wordt niet getolereerd. Hoe zou het ook kunnen als het niet in de taal toegelaten wordt? Wanneer deze heldhaftige beklimming van de heteroseksuele volwassenheid bekritiseerd wordt met behulp van nieuwe tegenstellingen - voortplanting/seks, hetero/homo, geweld/tederheid, neuken/vrijen, pornografie/mensenrechten - is er kans op hernieuwd moralisme; voortzetting van een denken uit verontwaardiging en normering, Instandhouding van de inzet en de grenzen die het Westen aan seksuele verhoudingen gebonden heeft. Onder andere erotiek als dienstmeisje van de identiteit. Binnen de grenzen van het zelf. Van het zelfde. Onveranderlijk 'moi, je...'. Wanneer Luce Irigaray de ordening ondermijnt die het Westen in het spreken evenals in de begeerten aangebracht heeft, doet zij dat niet als een blije apostel uit het Oosten: het buiten waarvan de filosofen niet wilden horen, ligt niet zo ver weg... Overigens voor wie voortdurend scheidslijnen uitwist, bestaat er helemaal geen buiten meer. Differentieel denken over de geslachten reaktiveert een waanzin, die geen chaos is. Waren ze er maar, die twee geslachten! De binaire ordening van de geslachten respekteert de dualiteit niet: vanzelfsprekend zijn de geslachten eikaars tegenstelling of spiegelbeeld, koppel of eigendom van elkaar, wederzijds hulpmiddel of aanvulling, of ononderscheiden geheel. Twee is blijkbaar te veel; via de verhouding wordt het geruststellend ene hersteld. Of nog met andere woorden: alles wordt gedaan alsof niet-inverhouding-zijn niets zijn is. Een droevig en lachwekkend bijgeloof, dat bovendien de noodzaak van een wording vaststelt. Alsof een geslacht niet al lang is, vr de tussenkomst van een ander. Zo werden, wat vrouwen aangaat, ontmaagding, vaginale orgasme, moederschap gewettigd. Het aanbrengen van onderscheid tussen de geslachten reikt verder dan het herstellen van hun autonomie. Het is de mogelijkheid hen normloos te denken. Elk als niet-n. En erotiek als meervoudigheid. In de syntaxis van de eenduidigheid, die van de diskursieve rationaliteit, stroomt een woord nooit over. Woorden funktioneren er als spiegels van vaste betekenissen. In de bekende sociale orde, de schijn, stroomt een lichaam nooit over de ene vastgestelde identiteit. Zwart of kleurloos gestold bloed, doffe spiegel van de sociale orde. Wat is er aan het exces dat woorden en lichamen kunnen zijn, zozeer te vrezen, dat men het door de kruistocht van bespie-

38

geling en schijn heeft willen beteugelen? Hoe zou een kuituur er uitzien, waarin woorden en lichamen anders dan als materie voor bespiegeling en schijn zouden funktioneren? Of waarin in deze spiegels als in lachspiegels gekeken zou worden spiegels die de eigenschap hebben met eindeloze weerkaatsingen van kortstondige gebeurtenissen de toeschouwers te verblinden. Teksten van Luce Irigaray herstellen de mogelijkheid te houden van de diversiteit. En ook van het voorbijgaande liever dan van de eeuwigheid. Zolang het imaginaire van een kuituur doordrongen is van falliese voorstellingen en maatstaven, leent zich een vrouwelijk lichaam wellicht goed voor de metaforiese aanduiding van de veelvuldigheid. De serie auteur, tekst, kommentator, kommentaar wordt gemakshalve tot 'drosteblikeffekt' gemaakt; het ondertekenen van een tekst werkt dit in de hand: auteursnamen worden samenvattende begrippen of eigendomsmerken. In deze tekst is door vele mensen geschreven. Mijn naam er bij heeft niet mr dikte dan een archiefnummer.

* Dij, opstel is geen sluitend betoog. De diverse als afzonderlijke teksten gelezen te worden. 39

alinea1's

dienen