A N N A W I E L I C K A-R E G U L S K A

Wydzia Ekonomiczno-Spoeczny Uniwersytet Przyrodniczy wPoznaniu wielicka@up.poznan.pl

Elementy foresightu korporacyjnego wfarmacji aptecznej

sowa kluczowe: foresight korporacyjny, apteki otwarte, farmacja streszczenie: Celem artykuu jest nakrelenie spodziewanych zmian iprzyszych trendw wdetalicznej sprzeday produktw leczniczych przez kana apteczny. Zjawiska ksztatujce wprzyszoci sprzeda detaliczn lekw zostay wyonione za pomoc narzdzi foresightu korporacyjnego. Wprzedstawionym opracowaniu oparto si na zaoeniach modelu open foresight, dlatego zebrane dane pogrupowano wg zmian indukowanych lub spodziewanych przez najwaniejsze grupy interesariuszy, co umoliwio ukazanie wielowymiarowoci zjawisk oraz ich przyczyn.

Elements of corporate foresight in the community pharmacy

keywords: corporate foresight, community pharmacy, pharmacy abstract: e paper aims at depicting expected changes and future trends in retail sales of medicines. Phenomena that will shape the future of community pharmacy were collected by the means of corporate foresight. Data collection and making assumptions based on conception of open foresight, therefore the data is classied by main stakeholders that enables to show the multidimensionality and reasons for the changes.

250

Anna Wielicka-Regulska WPROWADZENIE

Dzisiejsze szybko zmieniajce si, turbulentne otoczenie jest rdem wielu szans, jak izagroe dla wspczesnych przedsibiorstw. Kada rma bez wzgldu na prol iwielko musi zmierzy si zglobaln konkurencj, ktrej motorem s dynamicznie rozwijajce si technologie informacyjne. atwo, zjak cyrkuluje, ale te rodzi si informacja zainicjowaa powstanie gospodarki opartej na wiedzy. Wg wielu autorw dostp do istotnej informacji moe sta si bez maa rdem przewagi konkurencyjnej (Porter, Millar 1985). Zamierzeniem artykuu jest przeanalizowanie dostpnych informacji zrnych rde oraz wycignicie wnioskw dotyczcych przyszoci rynku aptecznego. Wtym celu skorzystano zmetodologii open foresight izebrano opinie najwaniejszych interesariuszy oraz przedstawiono opinie ekspertw wypowiadajcych si na temat spodziewanych zmian wfarmacji aptecznej. Wiedza ta moe suy indywidualnym aptekom wdostosowaniu si do oczekiwa rynku izmian wotoczeniu. Materiay wykorzystane wopracowaniu zostay zebrane wramach projektu B+R dla Wielkopolski oraz towarzyszcego mu stau wjednej zpoznaskich aptek.
STUDIA LITERATUROWE

Ze wzgldu na zmienno otoczenia trudno podway znaczenie wiedzy wfunkcjonowaniu irozwijaniu dziaalnoci rmy. Mimo to wiele przedsibiorstw nie jest skonnych do angaowania swoich zasobw wposzukiwanie uytecznych informacji, poniewa oznacza to podanie wwtpliwo susznoci dotychczasowych dziaa, ajednoczenie stanowi koszt dla przedsibiorstwa. Denie do poprawienia biecej dziaalnoci, jak iszukanie nowych obszarw ekspansji dla przedsibiorstwa ma wszelkie znamiona inwestycji. Oznacza dla podmiotu pewny koszt iniepewne korzyci, jednak konkurencja ze strony innych podmiotw mobilizuje rmy do podejmowania dziaa innowacyjnych. Firmy, ktre si nie doskonal wturbulentnym otoczeniu skazuj si na niepowodzenie. Ztego wzgldu tak wane jest zrozumienie przez kierownictwo ipracownikw koniecznoci podjcia dziaa zmierzajcych do przygotowania si na niepewne jutro. Integracja dziaalnoci inno-

Foresight korporacyjny w farmacji aptecznej

251

wacyjnej zarwno tej przyrostowej, jak iradykalnej (przeomowej) ze strategi przedsibiorstwa jest pierwszym krokiem, ktry powinien zainicjowa dalsze zmiany wdziaalnoci taktycznej ioperacyjnej rmy (Capozzi, Kellen, Somers 2012). Wprzedsibiorstwach, wktrych ju zaakceptowano nieodzowno innowacji czsto zastanawiano si jak wuporzdkowany sposb poszukiwa sygnaw nadchodzcych zmian. Wostatnich dekadach wodpowiedzi na rosnce zapotrzebowanie rm na narzdzia suce identykacji prawdopodobnych zmian wotoczeniu rozwinito systematyczne metody poszukiwania istotnych dla przedsibiorstwa informacji, aaktywno polegajc na pozyskiwaniu informacji wsposb uporzdkowany wcelu przewidzenia idostosowania si do nadchodzcych zmian nazwano foresightem (Heger, Rohrbeck 2012). Jeli dziaania te su konkretnemu przedsibiorstwu okrelamy to mianem foresightu korporacyjnego (von der Gracht et al. 2010). Model dziaa foresightowych jak wikszo narzdzi zarzdzania ulega modykacjom, bdcym odpowiedzi na zmiany wspecyce dziaania przedsibiorstw idenie do uzyskania przewagi konkurencyjnej. Ewolucj foresightu korporacyjnego wsposb dogbny iprzejrzysty przedstawili Daheim iUerz (Daheim, Uerz 2006), aza nimi von der Gracht iin. (von der Gracht et al. 2010) wyrniajc: foresight oparty na wiedzy ekspertw, foresight bazujcy na modelach, foresight oparty na detekcji trendw iopen foresight. Trzy pierwsze modele foresightu korporacyjnego wopinii cytowanych autorw mog skupia przedsibiorstwa na poszukiwaniu ianalizowaniu informacji sprawiajc, e przedsibiorstwo bdzie si zachowywa reaktywnie, tj. tylko odpowiada na wykryte przez siebie spodziewane zmiany wotoczeniu. Ostatni model wswoim zaoeniu jest natomiast modelem sprzyjajcym aktywnym deniom przedsibiorstwa zmierzajcym do ksztatowania przyszoci poprzez swoje dziaania wpowizaniu zinnymi podmiotami. Cz autorw twierdzi, e przyszo nie moe zosta uchwycona, pojta, tj. wyliczona, skalkulowana, dlatego potrzeba innego spojrzenia, by przewidzie przyszo, zamiast stara si na ni reagowa. Daheim iUerz okrelili to nowe podejcie jako kontekstowy, otwarty foresight, ktry uwzgldnia nasilajce si interakcje spoeczno-kulturowe ispoeczno-techniczne, wynikajce zprzenikania si rnych sfer ycia takich, jak technologia, ekonomia, polityka, kultura. Powstay

252

Anna Wielicka-Regulska

model wswoim zaoeniu jest eklektyczny, tj. korzysta zprzernych narzdzi gromadzenia danych uwzgldniajcych kontekst, wjakim dane s generowane, bierze pod uwag rne grupy interesu zarwno wewntrzne (pracownicy, kierownictwo), jak izewntrzne, poniewa wmodulowaniu interakcji midzy interesariuszami upatruje szansy na aktywne ksztatowanie przyszoci. Wopracowaniu, aby okreli spodziewany kierunek zmian, posuono si elementami modelu kontekstowego foresightu, tj. uwzgldniono opinie imoliwe dziaania rnych interesariuszy oraz skorzystano zrnych rde danych.
METODYKA BADA ICHARAKTERYSTYKA PRZEDMIOTU BADA

Zebrane informacje miay pomc wyznaczy strategi dziaania przedsibiorstwa, ktrego gwn dziaalnoci byo prowadzenie indywidualnej apteki, ale ze wzgldu na podobne uwarunkowania dziaalnoci aptek indywidualnych, niezrzeszonych wsieciach, przedstawiony materia jest rwnie aktualny dla caego segmentu aptek indywidualnych, otwartych. Zgodnie zzaoeniami open foresightu wyoniono najwaniejszych interesariuszy, ktrych wzajemne interakcje istotnie wpywaj na kondycj przedsibiorstwa. Stwierdzono, e grupami interesu s lekarze, szczeglnie ci, ktrzy prowadz praktyk wpobliu danej apteki, pacjenci, pracownicy apteki, konkurenci oraz waciciele ipodmioty zaopatrujce aptek iuatwiajce jej prowadzenie dziaalnoci, atake instytucje majce duy wpyw na dziaalno wszystkich aptek, tj. Nadzr Farmaceutyczny, Narodowy Fundusz Zdrowia iokrgowe izby aptekarskie. Ze wzgldu na ograniczenia czasowo-budetowe zgromadzone dane pochodziy od pacjentw, wacicieli aptek izatrudnionych farmaceutw, ktrych uznano za najbardziej istotne ogniwa. Ich wzajemna interakcja ma charakter cigy, ajednoczenie jest do plastyczna, tj. mona stosunkowo atwo j ksztatowa. Przeprowadzone badania wasne miay form wywiadw zwymienionymi grupami interesu oraz obserwacji iobejmoway 5 wywiadw pogbionych zpacjentami, 8 godzin obserwacji waptece oraz 5 wywiadw z farmaceutami zatrudnionymi na umow oprac iwacicielami aptek. Ze wzgldu na

Foresight korporacyjny w farmacji aptecznej

253

ograniczone moliwo dotarcia do poszczeglnych grup prby badawcze byy stosunkowo mae, co naleaoby zrekompensowa wdalszych badaniach. Niemniej jednak przeprowadzony pilota daje wyobraenie ozmianach, jakie czekaj apteki. Opinie wybranych interesariuszy poszerzono oprzegld artykuw (desk research), ktrych tre wskazywaa na zmiany, jakie zachodz wotoczeniu aptek. Autorami tych pozycji byli gwnie praktykujcy farmaceuci lub pracownicy instytucji regulujcych rynek apteczny zkrajw rozwinitych.
WYNIKI BADA

Dane dotyczce oczekiwa pacjentw isugestii, ktre mogyby wpyn na zmiany wprowadzeniu apteki, pochodziy zwywiadw pogbionych (5 wywiadw) iobserwacji waptece (8 godzin). Wtrakcie wywiadw pytano si m.in. opowody korzystania zkonkretnych placwek aptecznych, struktur zakupw, niezaspokojone potrzeby, yczenia isugestie zmian wdziaalnoci aptek, nastawienie do nowej ustawy refundacyjnej. Wywiady ujawniy, e pacjenci wzwizku zdynamicznym wzrostem liczby produktw leczniczych, wyrobw medycznych, rodkw spoywczych specjalnego przeznaczenia isuplementw diety oraz innych produktw, ktre mog znale si wobrocie aptecznym, poszukuj przede wszystkim fachowej rady farmaceuty. Pacjenci oczekuj opieki farmaceutycznej rwnie wprzypadku przepisania leku przez lekarza. Cz respondentw twierdzia, e lekarze czsto dziaaj wpopiechu, nie udzielajc dostatecznej informacji, co do dawkowania leku, czasu trwania kuracji ipodjcia dziaa zmniejszajcych skutki uboczne (np. stosowanie probiotykw wtrakcie kuracji antybiotykowej). Ze wzgldu na szerok gam produktw leczniczych dostpnych bez recepty oraz ograniczony dostp do lekarzy oglnych ispecjalistw pacjenci coraz czciej podejmuj prb samodzielnego leczenia lub przeduenia kuracji, awtedy oczekuj od farmaceuty, e zastpi on lekarza ibdzie na bieco sterowa leczeniem. Pacjenci coraz czciej chc rwnie konsultowa swoje wtpliwoci co do skutecznoci prowadzonej terapii lub przeciwnie szukaj dodatkowego potwierdzenia efektywnoci stosowanych produktw leczniczych. Dostp do wielu rde informacji (Internet, znajomi, rodzina, czasopisma iinne

254

Anna Wielicka-Regulska

media) powoduje, e pacjent bywa zdezorientowany iposzukuje ostatecznego rozstrzygnicia swoich rozterek wanie waptece. Zdarza si sporadycznie, e pacjenci chc by poinformowani omoliwych interakcjach midzy lekami zdajc sobie spraw, e przyjmowane leki zapisywane s przez rnych lekarzy, ktrych terapie nie musz by ze sob zsynchronizowane. Pacjenci rwnie s zainteresowani moliwoci obejrzenia leku lub innego produktu dostpnego waptece izapoznania si zjego skadem, dziaaniem iinterakcjami. Niestety ze wzgldu na bezpieczestwo, jak itradycyjny model ekspedycji waptece jest to wwikszoci przypadkw niemoliwe. Respondenci chcieli te szybszej ibardziej sprawnej obsugi waptece, atake rozszerzenia prolu dziaalnoci onp. mierzenie cinienia, pomiar nawilenia skry, usugowe wypoyczanie domowego sprztu medycznego iprowadzenie jego sprzeday, zwikszenie gamy dostpnych produktw np. okosmetyki. Wrozmowach pojawi si te wtek dotyczcy zamawiania lekw iobsugi przez Internet, atake oczekiwanie lepszej wsppracy midzy lekarzem ifarmaceut wkontekcie moliwoci, jakie daj technologie informacyjne. Reasumujc, zprzeprowadzonych rozmw iobserwacji pacjentw mona wnioskowa o ich oczekiwaniach wobec apteki. Przede wszystkim zaley im na fachowej opinii iradzie podwyszajcej efektywno kuracji (np. zasugerowanie pory przyjmowania leku), zwikszeniu dostpnoci informacji oprodukcie wsamej aptece iusprawnieniu obsugi pacjenta rwnie zwykorzystaniem technologii informacyjnych oraz poszerzeniu asortymentu produktw iusug. Badania przeprowadzone wrd pracownikw aptek (3 wywiady) iwacicieli (2 wywiady) ze wzgldu na specyk pyta miay charakter bardziej ustrukturyzowany. Farmaceuci iwaciciele wwikszym stopniu ni pacjenci odczuwaj skutki zmiany ustawy refundacyjnej, gdy zwikszaj si straty wynikajce zprzyznania pacjentowi niewaciwego poziomu refundacji waptece. Ponadto cige zmiany na listach lekw refundowanych
Ze wzgldu na to, e waciciele byli jednoczenie farmaceutami oraz na podobiestwo opinii wacicieli ipracownikw wczci obszarw badawczych najczciej wtekcie pojawia si oglne miano: farmaceuci. Wprzypadku znaczcych rnic rozrniano te dwie grupy.

Foresight korporacyjny w farmacji aptecznej

255

powoduj dezorientacj pracownikw, aczsto niezadowolenie pacjentw, ktre przekada si na atmosfer waptece. Farmaceuci dostrzegaj zwikszone zapotrzebowanie na opiek farmaceutyczn, jednak ze wzgldu na organizacj pracy waptece, topogra (ograniczenie powierzchni), atake nie zawsze pen wiedz maj ograniczone moliwoci doradzania pacjentowi. Ze wzgldu na zwikszajce si zakupy lekw otc (over the counter) oraz zmiany wnansowaniu suby zdrowia potrzeba porady farmaceutycznej raczej nie bdzie si zmniejszaa, ale wrcz nasili si. Farmaceuci, zktrymi przeprowadzano wywiad, zauwaaj rosnce wstosunku do nich oczekiwania, ale ich zdaniem rozszerzenie opieki farmaceutycznej trudno powiza zutrzymaniem biecej sprzeday, atym bardziej zpowikszeniem obrotw irentownoci placwki. Systemy wsparcia farmaceutycznego pacjentw mog odgrywa du rol wsystemie opieki zdrowotnej icoraz czciej si otym wspomina take wPolsce. Niemniej potrzebne s rozwizania instytucjonalne, asystematyczna opieka farmaceutyczna nad pacjentem powinna by wopinii jednego zrespondentw dotowana. Rwnie na sytuacj aptek wpywa zjawisko koncentracji zarwno wsprzeday detalicznej, jak ihurtowej produktw leczniczych. Pierwszy obszar koncentracji prowadzi wostatnich czasach do spadku liczby aptek, ajednoczenie poprzez stosowanie do walki zkonkurencj gwnie narzdzi cenowych do spadku mary przez obnienie mary na lekach refundowanych, co potwierdzaj dane zBarometru Pharmaekspert. Koncentracja po stronie dostawcw oznacza wiksz si przetargow hurtowni szczeglnie wstosunku do mniejszych aptek, ato przekada si na gorsze warunki
Wg rmy badawczej pmr, rynek produktw otc wlatach 2012-2014 bdzie rs rednio wtempie 3% rocznie, co czciowo jest spowodowane ograniczeniami wrefundacji spowodowanymi przez now ustaw (Moda na Farmacj nr 10, 2012, s. 5). Pacjenci zainteresowani produktami otc potrzebuj zazwyczaj wikszej pomocy zstrony farmaceuty. Ponadto ograniczenia wdostpnoci do publicznej suby zdrowia powoduj zjednej strony wzrost rynku prywatnej opieki zdrowotnej (wg rmy pmr wzrost w2011 r. wynosi 7%, na kolejne lata planuje si wzrost ok. 5%; Farmacja Praktyczna nr 7-8, 2012, s.2) azdrugiej strony przekierowanie czci pacjentw, ktrych nie sta na prywatne leczenie do aptek wposzukiwaniu diagnozy, terapii ilekw.

256

Anna Wielicka-Regulska

zakupu produktw leczniczych nierefundowanych awic ten dzia, ktry stanowi coraz wikszy udzia wobrotach, jak ipodwysza redni mar apteki. Generalnie indywidualni waciciele obawiaj si dalszej ekspansji aptek sieciowych iaptek zlokalizowanych wduych centrach handlowych. Modsi farmaceuci dostrzegaj pomoc, jak moe przynie im korzystanie znowoczesnych technologii informacyjnych. Wprowadzenie elektronicznej recepty czy drukarki kodw kreskowych, atake zamwienia whurtowni skadane przez Internet to udogodnienia, ktre pozwoliyby im skupi si bardziej na doradztwie, edukacji iprewencji. Magistrowie farmacji krytycznie podchodz do systemu ksztacenia umoliwiajcego prac na podobnych zasadach technikom farmacji, co ogranicza zapotrzebowanie na farmaceutw zpenym wyksztaceniem wyszym, atym samym utrzymuje wynagrodzenia na wzgldnie niskim poziomie. Ze wzgldu na wzrost liczby produktw leczniczych farmaceuci staj przed cig koniecznoci poszerzania swojej wiedzy, co przy obcieniu normaln prac jest kopotliwe oraz nie zawsze doceniane iwspnansowane przez wacicieli aptek. Reasumujc, farmaceuci widz potrzeby pacjentw, ale ich punkt widzenia uwypukla bariery, jakie napotykaj nadrodze ku lepszej obsudze. Jednoczenie indywidualne apteki musz zmierzy si zrosnc konkurencj aptek sieciowych ikoncentracj dostawcw. Wymienianymi rozwizaniami jest tworzenie grup zakupowych iczenie indywidualnych praktyk poprzez wsplny system zarzdzania zapasami izakupami oraz prowadzenie wsplnej polityki kadrowej iszkoleniowej, nawet zopcj scentralizowanego zarzdzania. Innym bardziej kapitaochonnym rozwizaniem jest otwieranie nowych, korzystnych lokalizacjach wcelu zwikszenia skali dziaania. Uzupenieniem przeprowadzonych wywiadw iobserwacji by przegld opracowa ekspertw (desk research) na temat moliwych do przewidzenia zmian wfunkcjonowaniu aptek oglnych. Eksperci wypowiadajcy si olosach farmacji aptecznej wybiegaj znacznie wprzyszo wyznaczajc megatrendy, ktre bd istotnie wpywa na otoczenie, wjakim funkcjonuje apteka (Anscombe et al. 2012, Meszaros 2009, Eckel 2011). Do najczciej wymienianych zjawisk, ktre bd ksztatowa przysze oblicze farmacji nale: konsolidacja brany. Podobnie jak inne obszary suby zdrowia apte-

Foresight korporacyjny w farmacji aptecznej

257

ki cz si wsieci lub bd podlegay integracji pionowej. Wiksze podmioty czerpi korzyci zekonomii skali imaj wiksz si przetargow wobec konsolidujcych si dostawcw. Wrezultacie tych przeksztace jak mona wnioskowa, coraz wicej osb wfarmacji bdzie pracownikami. Koncentracja przyczyni si te do podniesienia poziomu wiedzy, poniewa wsplnie pracowa bd wiksze zespoy, co powinno sprzyja akumulacji wiedzy. sytuacja ekonomiczna. Kondycja gospodarcza, jak isposb nansowania suby zdrowia moe istotnie wpyn na rang aptek. Przeduajce si kryzysy ekonomiczne, jak iwspomniany utrudniony dostp do lekarzy nansowanych przez pastwo mog sprawi, e pacjenci borykajcy si zograniczeniami budetowymi bd bardziej polega na sobie. Moe to wzmocni nacisk na zapobieganie chorobom iupowszechni samoleczenie wlejszych przypadkach. Farmaceuci powinni suy pomoc wpoprawie stylu ycia ioferowa porad kliniczn. umasowienie produktw leczniczych. Apteki, chcc zwikszy swj zysk bd musiay znale sposb na zarabianie na usugach, poniewa leki bd podlegay dalszemu umasowieniu, aich wydawanie bdzie coraz bardziej zautomatyzowane. upowszechnienie farmakogenetyki. Dotychczas tylko kilka lekw przypisywanych jest na podstawie analizy genotypu. Wprzyszoci by moe to wanie farmaceuci bd mieli dominujc rol wokrelaniu terapii na podstawie prolu pacjenta, co moe przyczyni si do wyodrbnienia nowej specjalizacji. dugowieczno. Podobnie jak ograniczenie dostpu do suby zdrowia, jak iumniejszenie dochodw pacjentw, a take rosnca rednia dugo ycia bdzie kierowa pacjentw isystem opieki zdrowotnej ku prewencji zachorowa, co bdzie te sprzyjao rozwojowi sprzeday nutraceutykw (ywnoci, produktw spoywczych opodwyszonych walorach zdrowotnych) rosnce koszty pracy farmaceutw ipotrzeba opieki farmaceutycznej. Koszty zatrudnienia farmaceutw stopniowo rosn, ronie te zapotrzebowanie na fachow porad farmaceutyczn, co sprawia, e waciciele aptek bd przekierowywa farmaceutw do bezporedniej pracy zpacjentem, adystrybucja iwydawanie lekw bdzie podlegaa automatyzacji ipersonelowi mniej wykwalikowanemu.

258

Anna Wielicka-Regulska

wykorzystanie nowoczesnych technologii informacyjnych. Spadajce mare, wzrastajce koszty pracy, stabilne lub spadajce obroty skoni apteki do wykorzystania na wiksz skal nowych rozwiza technologicznych. Do czsto wymienianych uatwie nale: a) Zasoby elektroniczne (gwnie bazy danych) wspomagajce decyzje dotyczce terapii lekowej; b) Kody kreskowe iidentykacja drog radiow umoliwiaj lepsze zarzdzanie zapasami, anawet werykowanie, czy leki s prawidowo uywane; c) Infrastruktura telekomunikacyjna, szczeglnie przydatna wwspomaganiu dziaa prewencyjnych iwprzewlekych chorobach, pozwalajce wysya wiadomoci tekstowe zprzypomnieniem np., aby wzi lekarstwa lub zmierzy poziom glukozy. Infrastruktura telekomunikacyjna dostarcza te rozwiza interaktywnych takich jak ivr (Interactive Voice Response) czy platformy do obsugi handlu elektronicznego produktami leczniczymi; d) Automatyka irobotyka uatwiajce lub przejmujce na siebie wydawanie produktu leczniczego. Tutaj najczciej wymienia si urzdzenia automatycznie przetwarzajce recepty iprzygotowujce cae zamwienie, samoobsugowe kioski informacyjne lub automaty wydajce leki otc; e) Rozwizania it uatwiajce wspprac, np. e-recepty, elektroniczna wymiana danych midzy farmaceut alaboratoriami ipraktykami lekarskimi, szpitalami itd.; f ) Telezdrowie, telefarmacja monitoring zdrowia pacjenta za pomoc bezprzewodowych urzdze wysyajcych dane ostanie zdrowia takich, jak cinienie krwi, waga, poziom glukozy, cholesterolu, rytm serca. Farmaceuta lub inny czonek zespou opieki zdrowotnej moe na bieco monitorowa ireagowa na zmiany samopoczucia pacjenta.
ZAKOCZENIE

Zaprezentowana metodyka open foresightu okazaa si bardzo pomocna wznajdowaniu uytecznych informacji na temat uwarunkowa

Foresight korporacyjny w farmacji aptecznej

259

dziaania aptek oglnych wPolsce iwyzwa, jakie czekaj farmacj apteczn wniedalekiej przyszoci. Przeprowadzone badania wskazuj, e polskie apteki otwarte bd musiay dostosowa si do ewoluujcych potrzeb pacjentw imodykacji wnansowaniu suby zdrowia. Wydaje si, e gwnym motorem zmian bd warunki ekonomiczne, wktrych funkcjonuj apteki ito one przypiesz rne formy integracji czy wprowadzenie dodatkowych oszczdnoci poprzez zastosowanie technologii informacyjnych. Jednoczenie bdziemy wiadkami poszerzenia zakresu dziaalnoci aptek. Apteki bardziej bd przypomina samoobsugowe drogerie, wktrych dodatkowo bdziemy mogli zasign porady farmaceuty, aleki wydawane na recept bd przygotowywane przez automaty. Przedstawiony futurystyczny obraz apteki stoi wopozycji do obecnego stereotypu apteki, wktrej schowany za szyb niedostpny farmaceuta obsuguje pacjentw. Trudno przewidzie tempo zmian zachodzcych wfarmacji aptecznej wPolsce, ale zpewnoci przyspieszy je nowa ustawa refundacyjna ikoncentracja na rynku aptecznym. Wobec powyszego apteki indywidualne powinny rozway wprowadzenie nowych rozwiza technicznych umoliwiajcych wiadczenie personelowi wwikszym zakresie usug opieki farmaceutycznej. Rwnie, aby podwyszy profesjonalizm udzielanych porad, apteki powinny celowo isystematycznie ksztaci swoich pracownikw iwspiera wspprac oraz dzielenie si wiedz. Wzakresie asortymentu produktowego apteki powinny skierowa si wstron wprowadzenia lub rozszerzenia linii sprztu medycznego ispecjalistycznych kosmetykw uzupenionego waciwym merchandisingiem. Wcelu wzmocnienia siy przetargowej apteki indywidualne powinny zawiera alianse iwykorzystywa rne formy integracji lub dalszej ekspansji dziaalnoci. Przeprowadzone wramach projektu badania miay charakter jakociowy. Dobrym uzupenieniem przedstawionych danych byyby badania ilociowe, ktre pozwoliby na skwantyfikowanie opisanych zjawisk iumoliwiyby bardziej dogbn analiz zalenoci midzy charakterystyk apteki awprowadzanymi zmianami oraz otoczeniem.

260

Anna Wielicka-Regulska LITERATURA

Anscombe J., omas M., Plimley J. (2012), The Future of Community Pharmacy in England, h p://www.atkearney.com/paper/-/asset_publisher/dVxv4Hz2h8bS/ content/the-future-of-community-pharmacy-in-england/10192 (stan na dzie 1.11.2012). Barometr Pharmaeksperta (2012), www.nia.org.pl/dat/a ach/464_barometr_pharmaexpertania201201.pdf (stan na dzie 1.11.2012) Capozzi M.M., Kellen A., Somers R. (2012), Making innovation structures work. McKinsey Global Survey results. h ps://www.mckinseyquarterly.com/ Making_innovation_structures_work_McKinsey_Global_Survey_results_ 3018 (stan na dzie 1.11.2012). Daheim C., Uerz G. (2006), Corporate foresight in Europe: ready for the next step? h p://foresight.jrc.ec.europa.eu/documents/papers/Seville-gu-cd-Dra 8-2006-e.pdf (stan na dzie 1.11.2012). Eckel F.M. (2011), Megatrends in Pharmacy: What the Future Holds. h p://www. pharmacytimes.com/publications/issue/2011/December2011/Megatrends-inPharmacy-What-the-Future-Holds (stan na dzie 1.11.2012). Gracht von der H.A., Vennemann Ch. Darkow I.L. (2010). Corporate foresight and innovation management: Aportfolio-approach in evaluating organizational development. Futures 42(4). Meszaros L. (2009), Pharmacy of tomorrow, h p://drugtopics.modernmedicine. com/drugtopics/Modern+Medicine+Now/Pharmacy-of-tomorrow/ArticleStandard/Article/detail/617024 (stan na dzie 1.11.2012) Heger T., Rohrbeck R. (2012) Strategic foresight for collaborative exploration of new business elds.Technological Forecasting and Social Change 79(5). Porter M.E., Millar V.E. (1985). How information gives you competitive advantage, Harvard Business Review 63 (4), s. 149-160.