Nielegitymizowana interwencja zbrojna w Syrii prawdopodobny scenariusz najbliszych miesicy?

Wojna w Syrii, trwajca od marca 2011 r., pochona ju ponad 35 tys. ofiar. Brutalne ataki dokonywane przez obie strony konfliktu dotkny cywilw w kadym wieku (wyjtkowo duo ofiar stanowi dzieci) i obu pci. Ich celowo i masowy charakter pozwalaj zaliczy je do zbrodni ludobjstwa, zbrodni przeciwko ludzkoci i zbrodni wojennych. Dziaania walczcych stron zostay dobrze udokumentowane i s powszechnie znane spoecznoci midzynarodowej. Reakcj pastw i organizacji midzynarodowych na sytuacj w Syrii jest jednak gwnie wielokrotnie wyraane gbokie zaniepokojenie oraz wezwanie do natychmiastowego zaprzestania atakw na ludno cywiln. Apele te nie wpyny jednak na zmian polityki walczcego o przetrwanie reimu, gwnie odpowiedzialnego za ataki. Wojna nadal pociga za sob ofiary i burzy materialne warunki funkcjonowania lokalnych syryjskich spoecznoci. Wobec masowych narusze Nr 100 / 2012 141112 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna praw czowieka w Syrii bezsilny pozostaje gwny organ ONZ odpowiedzialny za zapewnianie globalnego pokoju i bezpieczestwa. Rada Bezpieczestwa ONZ trwa w niemocy, mimo e kwestia syryjska wiele razy bya tematem debaty na forum Rady, co ironicznie potwierdzi przedstawiciel Rosji w Radzie Witalij Churkin. Podczas jednego z posiedze Rady stwierdzi on, e tradycj stao si podczas posiedze Autor: dotyczcych Bliskiego Wschodu dyskutowanie o sytuacji w i wok Syrii (UN Doc. S/PV.6847). Mimo rozmw sprzeczne interesy staych czonkw Rady uniemoliwiaj uruchomienie zbrojnej interwencji humanitarnej.

Joanna DobrowolskaPolak
Redakcja: Marta Gtz Radosaw Grodzki Krzysztof Malinowski

Przeciwko niej konsekwentnie protestuj dwaj stali czonkowie Rady Chiny i Rosja, a ich stanowiska pozostaj niezmienne od pocztku konfliktu. Na ostatnim posiedzeniu w sprawie Bliskiego Wschodu, 15 padziernika 2012 r., przedstawiciel Chin Li Baodong podtrzyma wczeniejsze owiadczenia, e rozwizanie konfliktu w Syrii musi bazowa na poszanowaniu suwerennoci i integralnoci terytorialnej Syrii, a Chiny s przeciwko zewntrznemu narzucaniu Syrii jakichkolwiek rozwiza. W podobnym tonie wypowiedzia si przedstawiciel Rosji, ktry nawoywa do wsparcia wysikw negocjatorw, wskazujc jednoczenie na zwikszajc si liczb i skal aktw terroru i atakw na pokojowo nastawionych obywateli dokonywanych przez opozycjonistw, dozbrajanych przez zewntrzne siy. Stanowiska Chin i Rosji uniemoliwiaj uruchomienie interwencji humanitarnej w Syrii. Oba pastwa skorzystay z prawa weta, blokujc przyjcie rezolucji autoryzujcych potencjaln interwencj, nad ktrymi Rada Bezpieczestwa gosowaa: 4 padziernika 2011 r. (promotorami rezolucji byy Francja, Niemcy, Portugalia i Wielka Brytania, gosowanie odbyo si przy nieobecnoci przedstawicieli Brazylii, Indii, Libanu i RPA), 4 lutego 2012 r. (promotorami rezolucji byy: Arabia Saudyjska, Bahrajn, Egipt, Francja, Jordania, Katar, Kolumbia, Kuwejt, Libia, Maroko, Niemcy, Oman, Portugalia, Togo, Tunezja, Turcja, USA, Wielka Brytania i Zjednoczone Emiraty Arabskie) i 19 lipca 2012 r. (promotorami rezolucji byy: Francja, Niemcy, Portugalia, Wielka Brytania i USA, gosowanie odbyo si przy nieobecnoci przedstawicieli Pakistanu i RPA). Podczas debat powiconych bezpieczestwu w regionie Bliskiego Wschodu przedstawiciele pastw-promotorw rezolucji wyraali swoje niezadowolenie z postawy Chin i Rosji. Reprezentujcy Niemcy Peter Wittig 15 padziernika 2012 r. wyrazi nadziej, e Rada szybko osignie konsensus w sprawie politycznej tranzycji i stworzenia nowej postassadowskiej Syrii. 4 lutego 2012 r. Susan Rice w imieniu Stanw Zjednoczonych wyrazia zdegustowanie wetem Chin i Rosji, a na ostatnim posiedzeniu Rady dotyczcym Bliskiego Wschodu (15 padziernika 2012 r.) zadeklarowaa, e Stany Zjednoczone nie bd czeka a wszyscy czonkowie Rady przejd na waciw stron. Wsplnie z sojusznikami bdziemy wspiera opozycj dc do demokratycznej tranzycji. Poparcie dla podjcia przez spoeczno midzynarodow koniecznych dziaa wyrazili te przedstawiciele m.in. Turcji, Belgii, Libii, Singapuru i Japonii. Determinacji amerykaskiej nie podziela jednak m.in. Pakistan, w ktrego imieniu Masood Khan popra stanowisko chiskie. Wobec paraliu Rady Bezpieczestwa i w obliczu nasilajcego si konfliktu w Syrii Ban Ki-moon, Sekretarz Generalny ONZ 5 wrzenia 2012 r. zasugerowa Zgromadzeniu Oglnemu ONZ przejcie przez nie oraz przez organizacje regionalne

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

odpowiedzialnoci za zakoczenie konfliktu w Syrii. Sekretarz stwierdzi, e zamiast bezczynnoci pozwlmy sobie kontynuowa rozmowy na temat odpowiedzialnoci za ochron we wszystkich aspektach (UN Doc. SG/SM/14490). Sowa te byy bezporednim nawizaniem do koncepcji Odpowiedzialnoci za ochron (The Responsibility to Protect RtoP), przyjtej na szczycie pastw i rzdw w 2005 r. i zostay skierowane do Zgromadzenia w licie przewodnim do kolejnego rocznego raportu o RtoP, opatrzonego przez Ban Ki-moona tytuem Odpowiedzialno za ochron: terminowa i zdecydowana reakcja (The Responsibility to protect: timely and decisive response). Propozycja Sekretarza Generalnego jest prb znalezienia nowych, bardziej efektywnych form nacisku na rzdy pastw dopuszczajcych si atakw na ludno cywiln. Cho Ban Ki-moon rozwija koncepcj zaproponowan w 2001 r. przez Midzynarodow Komisj ds. Nieinterwencji i Suwerennoci Pastw (International Commission on Intervention and State Sovereignty ICISS) i przyjt przez pastwa na wiatowym Szczycie w 2005 r., nie wraca jednak do pierwotnej idei przyjcia zastpczego wobec Rady Bezpieczestwa upowanienia do przeprowadzenia interwencji humanitarnej, ktrego mogyby dokona: Zgromadzenie Oglne NZ (w sytuacji niezdolnoci do dziaania Rady Bezpieczestwa) lub organizacja regionalna (w razie bezczynnoci Rady i Zgromadzenia). Mimo e propozycja ICISS uznania zastpczej legitymizacji bya efektem szerokich negocjacji z przedstawicielami pastw z rnych kontynentw, nie zostaa przyjta przez og pastw, przede wszystkim z powodu naduycia prawa do interwencji zbrojnej przez Stany Zjednoczone i ich koalicjantw w 2001 r. (w Afganistanie) i w 2003 r. (w Iraku). Akcje zbrojne w tych pastwach wywoay bowiem obaw pojawienia si kolejnych naduy prawa, majcych legitymowa uywanie siy pod deklarowanym powodem ochrony ludnoci cywilnej. Obecn sytuacj w dziedzinie ochrony cywilw Ban Ki-moon uzna jednak za wysoce nieadekwatn, prowadzc w jego ocenie do koniecznoci przepraszania w przyszoci za biec bezczynno wobec zbrodni przeciwko ludzkoci i zbrodni ludobjstwa, Srebrenicy. do ktrych dochodzi w Syrii, Sekretarz Generalny w sugeruje gestii podobnie jak wic rozwj dzi spoeczno systemu pastw, sankcji midzynarodowa przeprasza za swoj wczeniejsz bierno w Rwandzie i pozamilitarnych, pozostajcych poszczeglnych organizacji

regionalnych i wyspecjalizowanych agend globalnych, do ktrych nakadania s one upowanione na podstawie rozdziaw VI i VIII Karty NZ. Wskazuje przede wszystkim

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

na konieczno zdecydowanie szybszego ich uruchamiania, podkrelajc szczeglnie wag dziaa prewencyjnych. Rozwizania proponowane przez Sekretarza Generalnego ONZ nie s jednak odpowiednie dla konfliktu syryjskiego, przede wszystkim ze wzgldu na zaawansowany ju charakter tego konfliktu i nieskuteczno dotychczasowych dziaa. Sankcje polityczne i ekonomiczne naoone na reim Baszara al-Assada na podstawie rozdz. VI i VIII Karty NZ przez cz pastw i organizacji midzynarodowych nie wpyny na zmian polityki wadz Syrii, a dziaania polityczne Ligi Pastw Arabskich i wsplnych Specjalnych Przedstawicieli Ligi i ONZ Kofiego Annana i jego nastpcy Lakhdara Brahimiego okazay si nieefektywne. Brak wsparcia ze strony Rady Bezpieczestwa, przy jednoczesnej pomocy staych czonkw Rady przeciwnym stronom konfliktu (rzdzcy reim wspomagany jest przez Rosj, a opozycja przez USA) uniemoliwi regulacj konfliktu. Zamiast ulec deeskalacji konflikt zwikszy swoj intensywno i umidzynarodowi si, a dziaania zbrojne dotkny terytoriw Turcji, Libanu i Jordanii. Syryjski ostrza Turcji, w ktrego konsekwencji mier ponioso picioro tureckich cywili, doprowadzi do odwetowego ataku Turcji na syryjskie cele wojskowe. Zdecydowanie zareagowa te turecki parlament, ktry 4 padziernika 2012 r. da rzdowi wan przez rok zgod na uruchamianie akcji zbrojnych przeciwko Syrii, jeli rzd dostrzee zagroenie dla tureckiego bezpieczestwa. Turcja otrzymaa te wsparcie Sojuszu Pnocnoatlantyckiego i wystpia do NATO o rozmieszczenie wzdu swoich granic systemu rakiet Patriot. Cho turecki rzd zapewni, e uycie siy przeciwko Syrii bdzie miao jedynie charakter odstraszajcy, rwnolegle wzywa jednak do zdecydowanego dziaania przeciw syryjskiemu reimowi. 30 sierpnia 2012 r. podczas debaty na forum Rady Bezpieczestwa Minister Spraw Zagranicznych Turcji Ahmet Davutolu stwierdzi, e nierozwizana sytuacja w Syrii jest powanym zagroeniem dla pokoju i bezpieczestwa w regionie i powinna by przedmiotem natychmiastowego dziaania spoecznoci midzynarodowej. Przywoa wydarzenia ze Srebrnicy, Halabiji i Gazy i podkreli, e nie ma powodw by czyni t niesawn list dusz (UN Doc. S/PV.6826). Czy wic uycie siy zbrojnej przez Turcj jest tylko kwesti czasu? Za interwencj zbrojn w Syrii przemawiaj przesanki humanitarne oraz istotne interesy bezpieczestwa tureckiego pastwa, wstrzymuje j jednak niebezpieczestwo naruszenia kruchego balansu interesw bezpieczestwa pastw regionu, szczeglnie Islamskiej Republiki Iranu. Odczytanie deklaracji tureckich w kontekcie owiadcze USA moe sugerowa wic przede wszystkim przygotowanie do udzielenia przez Turcj i USA (oraz ich sojusznikw) pomocy syryjskim

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

opozycjonistom na wiksz ni dotd skal po to, by zakoczyli oni konflikt zbrojny obaleniem prezydenta Baszara al-Assada. Istnieje prawdopodobiestwo, e dziaania zbrojne przyjm take form ograniczonej interwencji zbrojnej na terytorium Syrii, ktra bdzie usprawiedliwiana realizacj przewodniej ich ycie oraz potrzeb stabilizowania idei konstytuujcej koncepcj granicy przed Responsibility to Protect koniecznoci ochrony cywili przed masowymi atakami na strefy przy tureckiej niekontrolowanym uyciem siy zbrojnej. Prezydent Syrii Baszar al-Assad przestrzega Zachd przed bezporedni interwencj. 8 listopada 2012 r. ostrzeg przed jej globalnym i konsekwencjami i stwierdzi, e nikt nie jest w stanie okreli co bdzie pniej [po interwencji] (Russia Today). Groba destabilizacji regionu Bliskiego Wschodu w razie dokonania interwencji jest rzeczywicie bardzo realna, bowiem Syri zdecydowanie wspieraj Iran i libaski Hezbollah. Zbrojna interwencja w skomplikowany, umidzynarodowiony konflikt moe mie niekontrolowane skutki, podobnie jednak jak jej brak. Przed midzynarodowymi siami stoj wic istotne wyzwania i trudny wybr midzy stosunkowo dyskretnym wsparciem zbrojnych dziaa opozycji a dyplomatyczn neutralizacj syryjskich sojusznikw i wykreowaniem takiej przyczyny interwencji, ktra bdzie zwizana nie tylko z powodami humanitarnymi, ale i z obron bezpieczestwa jednego z ociennych pastw. Alternatyw dla tych dziaa jest rezygnacja z interwencji i ograniczenie si do nieefektywnych, politycznych apeli o poszanowanie ycia i praw ludnoci cywilnej.

Joanna Dobrowolska-Polak - doktor nauk politycznych, adiunkt w Instytucie Zachodnim oraz Wyszej Szkole Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa w Poznaniu, zajmuje si wspczesnymi konfliktami zbrojnymi i kryzysami humanitarnymi.

Publikacja dofinansowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego oraz Stowarzyszenie Instytut Zachodni.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5