KOMUNIKACJA JAKO PROCES.KOMUNIKACJA WERBALNA I NIEWERBALNA 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Komunikacja jako proces Rne formy komunikowania. Komunikowanie/komunikowanie si interpersonalne i masowe.

Teorie komunikacji medialnej Spoeczne funkcje mediw Wybrane problemy komunikacji internetowej. Komunikacja internetowa. Media a jzyk.

Funkcja komunikowania jest najbardziej oczywist funkcj jzyka, niejako nadfunkcj, ktra uzgadnia wszystkie sze pozostaych, bowiem jzyk MOE suy kademu uytkownikowi niejako rodek porozumienia si na wszystkie tematy i we wszystkich okolicznociach., a komunikacja jzykowa w najbardziej banalnym rozumieniu to porozumiewanie si za porednictwem znakw jzykowych. Jest ona procesem: przepywu komunikatw polega na tym, e jedna osoba t drog wpywa na emocje opinie zachowania drugiej. Tu najwaniejsze jest to, co podlega negocjacji czyli negocjowanie znacze, ktre pojawiaj si midzy ludmi czyli: porozumiewanie si osb, gdy tylko czciowo cz je wsplne interesy albo te interesy s rozbiene.. Duga jest droga ewolucji w sposobach, rodkach jzykowego przekazywania informacji (od wynalazku Gutenberga w roku 1428 do Internetu, ktry imituje komunikacj bezporedni). Ad 2) Rne sposoby komunikowania/komunikowania si zale od sposobu przekazu. Std komunikacja werbalna (od verbum sowo) i niewerbalna (mimika, gesty), a take telepimienno, ktra znajduje si na pograniczu pisania i mwienia. Chodzi oczywicie o Internet. Co do niewerbalnej, znany jest pogld: Mona przesta mwi, ale nie mona przesta komunikowa lub komunikowa si ciaem. Wrmy do werbalnej: moe ona mie charakter ustny, kiedy to istnieje kontakt bezporedni, a zatem i sprzenie zwrotne: jeste raz nadawc, raz odbiorc komunikatw. Tutaj trzeba te powiedzie o komunikacji pisemnej, ktra ma bardziej sformalizowany charakter (nie moemy uywa takich samych rodkw jzykowych jak w komunikacji ustnej). Ponadto ma i zalety, a gwna z nich to trwao t drog przekazywanych komunikatw.. Inna klasyfikacja zaley od charakteru relacji midzy nadawc i odbiorc. Std komunikowanie jednokierunkowe (np., ja przekazuj tre wykadu) oraz dwukierunkowe, kiedy to istnieje moliwo sprzenia
1

zwrotnego (np., na zajciach typu wiczenia). Dalej, komunikowanie symetryczne i niesymetryczne, kiedy to aktywny jest tylko nadawca, ale odbiorca moe nie uwierzy, mie inne zdanie, odrzuca rady, co skada si na tzw. selektywn perspektyw odbiorcy. . Jeszcze inne formy komunikowania si: formalne i spontaniczne akty porozumiewania si. Ponadto: obronne i podtrzymujce. Pierwsze wyraaj si w skonnoci do kontroli, pouczania, nawet manipulowania odbiorc, ktry jest niechtny takiej strategii, niejednokrotnie zamyka si. Drugie zale od zachowania nadawcy Np., zgoda na rne punkty widzenia, nieokazywanie wyszoci, empatia zamiast obojtnoci. Ad 3) Komunikacja interpersonalna odbywa si midzy dwoma osobami lub maymi grupkami. Jest tu zawsze zachowane sprzenie zwrotne obecne w nastpujcych formach komunikowania si: dialog. monolog, polilog). Moe mie charakter formalny lub nie, charakter ustny lub pisemny. Jednym z interesujcych zachowa komunikacyjnych w sytuacji dialogowej jest milczenie, ktre mona zaliczy do komunikowania si niewerbalnego. Zatem istnieje wybr Oczywicie milczenie moe te powodowa niepowodzenia komunikacyjne. Warto powici temu zjawisku komunikacyjnemu nieco uwagi. Ot milczenie moe by: odmow kooperacji (wsppracy) w dialogu; moe stanowi to, co nazywamy mwieniem bez sw;\ moe by jednak wyraane przez kontakt wzrokowy, ktrego brak dodatkowo pogbia niepowodzenie komunikacyjne; znane s sytuacje milczenia ze spuszczonymi oczami, co jest demonstracj naszego stosunku do treci dialogu; milczymy, bo nie potrafimy wyrazi swoich uczu lub stanowiska w danej sprawie; milczenie moe te by wyrazem gbokiego porozumienia i autentycznej wizi midzy osobami niejednokrotnie wynika ze strachu lub niewiedzy. Mwic o komunikowaniu/komunikowaniu si masowym warto przypomnie myl wybitnego filozofa jzyka H.G. Gadamera: Mwienie nie tylko naley do sfery wsplnoty, ale take t wsplnot ksztatuje. Dzisiaj media s najwaniejsz instytucj ksztatujc jzyki, ale ksztatujc i nas samych, nasze wyobraenia o wiecie, o rzeczywistoci. Natomiast efektywno przekazu medialnego zaley od wielu okolicznoci. Najwaniejsze wydaj si poniej wymienione: a) dostpno przekazu, b) to, na ile przyciga on uwag, c) jego zrozumienie, , d) to, czy chociaby wstpnie akceptujemy tre, e) to, czy

ma miejsce zgodno naszego rozumienia z intencj nadawcy. Media realizuj take moliwoci komunikowania si, przy czym dawniej najwaniejsze byo KTO i CO mwi, a dzisiaj: KTO sucha oraz CZEGO sucha. (Warto przypomnie, e media to take telefon, fax, poczta elektroniczna). Z powyszym (i nie tylko!) wie si problem odbioru. Ot skonno do suchania i gotowo rozumienia wi si z sympati do nadawcy, a ta z kolei wzrasta, gdy nie stara si on indoktrynowa lub zaatwia swoich osobistych interesw, gdy rzetelnie informuje oraz uywa argumentw zamiast manipulacji, gdy szanuje audytorium nie podkrelajc swojej wyszoci. Przychylno wzgldem nadawcy, a wic i tego, co nam przekazuje wzrasta wtedy, gdy odbiorca w danej sprawie identyfikuje si z nadawc lub te znajduje jakie podobiestwo (pokrewiestwo dusz). Ad 4). Jest wiele teorii komunikacji medialnej; ich autorzy podejmuj prby okrelenia istoty tego rodzaju komunikowania. Teoria magicznego pocisku wyrosa z przekonania o penej i bezwarunkowej skutecznoci przekazu w procesie komunikacji masowej. Teoria sygnaw agresji. Z przekonania, e media j wyzwalaj, a odbiorca poddaje si, bo jest biernym uczestnikiem. Obserwujc nasze media widzimy, e agresj mona wyzwala t drog bardzo skutecznie. Zainteresowanie takim sposobem przekazu wynika prawdopodobnie z faktu, e dobro jako warto nadrzdna le si sprzedaje, natomiast agresja budzi emocje, Podobne zreszt psychologiczne okolicznoci towarzysz kolejnej teorii. Teoria kultywacji, gdzie media narzucaj stereotypowy obraz wiata wynikajcy nie tyle z ich wizji, ile z faktu, e dobre wiadomoci na og le si sprzedaj. Odsyam do nagwkw prasowych, dziennikw TV, gier komputerowych. Ciekawo i lk stwarzaj waciwe podstawy do manipulowania czowiekiem, jego wiadomoci. Przykady zapisane w jzyku mediw: prawdziwy patriota, zamach, zdrajcy ojczyzny. Ta teoria, podobnie jak i nastpna, zakada bierno odbiorcy, ktremu mona wciska kit w dowolnych a nieograniczonych ilociach. Teoria dwuetapowego przepywu: media s tylko nonikiem informacji, a odbiorca ksztatuje swe pogldy posikujc si autorytetami. Jednake problem polega na tym, e jako niewiele jest autorytetw w przestrzeni medialnej, niewiele osobowoci, ktre byyby dla nas kim w rodzaju guru. Mona domniemywa, e z powyszych okolicznoci wynika maa skuteczno kampanii reklamowych, a czciowo i informacyjnych. Dlatego te ostatnio akcentuje si koniecznoc uaktywnienia odbiorcy. Teoria gry. Odbiorca sam ukada swj plan dziaa. Dokonuje wyboru informacji, dostosowuje do swoich potrzeb.
3

Teoria przeciwstawnego dekodowania. Tutaj intencje nadawcy interpretowane s na opak. Np., jeeli nazbyt nachalnie reklamuje si nowy model samochodu, istnieje due prawdopodobiestwo, e potencjalny nabywca, do ktrego skierowany jest komunikat, wybierze model stary. Teoria korzyci i gratyfikacji wrcz akcentuje aktywn rol odbiorcy: wiadome korzystanie z przekazw po to, aeby uzyska to, czego on oczekuje (Trzeba wiedzie o tej rnorodnoci pogldw, a pochyli si tylko nad t teori, ktra wydaje si Pastwu najbardziej przekonywujca). Ad 6) Najistotniejsz kwesti s spoeczne funkcje oddziaywania mediw. (Funkcj naley tutaj rozumie jako dziaanie w celu osignicia okrelonych skutkw oraz same skutki w przestrzeni odbioru). Niewtpliwie wpyw mediw jest tutaj olbrzymi: rozpowszechniaj take potrzebne (obok wyranie zbdnych) spoeczestwu informacje oraz stanowi forum: mona wypowiada si w rnych kwestiach. Jednake wstpny warunek to nasza wiadomo, e komunikowanie si to 4fazowy proces: niewiadoma niekompetencja wiadomo niekompetencji, wiadoma kompetencja niewiadoma kompetencja (po prostu wiemy, i ju nie musimy zastanawia si, docieka). Wymienione okolicznoci dotycz oczywicie i komunikacji midzykulturowej.. Moe nawet przede wszystkim. komunikowania si ludzi z przedstawicielami innych grup etnicznych czy te innych ras., bowiem kada kultura stanowi filtr pojciowy, z ktrego korzystamy przy odbiorze elementw kultury nam obcej. Rewolucja techniczna (od lat 40 XX wieku) doprowadzia do powstania tzw spoeczestwa masowego. Czyli wielkiej masy izolowanych jednostek uzalenionych wzajemnie na wszelkie moliwe sposoby, ale i pozbawionych jednoczenie wsplnych wartoci czy celw. Tutaj dominuj sytuacje bezosobowe i taki jest charakter relacji pomidzy nadawc a odbiorc. W komunikowaniu/komunikowaniu si spoecznym jednostka = konsument. Std bierno, konformizm. Epoka komunikacji masowej zacza si w gruncie rzeczy w latach 60. Po epoce werbalnej nastpia epoka obrazu i dwiku (audiowizualna). Pojawienie si mediw to take intensyfikacja starych problemw: atwiejsze, korzystniejsze warunki do rozprzestrzeniania kamstw i megakamstw. Dominuje problem manipulacji czowiekiem, jego wiadomoci. I nastpny: czy media powinny by rynkiem idei, a jeeli tak, to na jakich zasadach? Czy mona pozwala na goszenie idei zych,
4

na sianie nienawici i t.p. W tym aspekcie rozpatrzymy nastpne zagadnienie. Ad 6). Internet = inter- midzy, net sie. Og pocze, drg, linii przesyowych umoliwiajcych komunikacj. Jako powszechny rodek komunikowania si funkcjonuje niewiele ponad 15 lat, ale sie powstaa w USA ju w roku 1969. Suya wtedy w sytuacjach wyjtkowych. Dzisiaj to metamedium wiatowa pajczyna. Ma charakter interaktywny: umoliwia bezporedni udzia w ksztatowaniu przekazw. Ponadto czy w sobie wszystkie sposoby zapisu informacji, umoliwia uczestnictwo w ich tworzeniu (kodowaniu) oraz nadawaniu. Std nowe znaczenie terminu globalna wioska: wanie masowy odbir, ale i tworzenie komunikatw medialnych. Ponadto powszechny dostp do informacji i swobodne jej przekazywanie (kody: jzykowy, akustyczny, wizualny). Internet jako medium pozostaje w opozycji do mediw oficjalnych. Formaln manifestacj tego stanu rzeczy to stosunek do ortografii i w ogle rozlunienie wszelkich norm. (Moe z tego wynika sytuacja sprzed kilku dni, ktra mnie zaszokowaa, studentka pisze do mnie elektronicznie uywajc zwrotu adresatywnego: Pani Joanno) Ponadto w tego typu komunikacji zanika granica pomidzy twrc a odtwrc. Mamy do czynienia raczej z uczestnikami komunikacji. Z punktu widzenia komunikacji jzykowej mamy tutaj do czynienia z telepimiennoci. Nikt nie narzuca ani rl, ani form jzykowych, posuguj si kodem z pogranicza pisania i mwienia. Nikt te nie narzuca tematyki. Jest to zatem nowy sposb komunikowania si. Bro skuteczna, niekiedy niebezpieczna, zwaszcza dla rzdzcych. Dlatego trzeba odnotowa, e jest to kolejny etap rozwoju komunikacji jzykowej; nastpuje tutaj kumulacja wszystkich dotychczas odnotowanych zjawisk: umoliwienie publikowania rkopisw, przekazywania nagra dwikowych, przekazywania obrazw, komunikowania si t drog z osobami zamieszkujcymi najdalsze zaktki wiata. Uczestnik za staje si sam sobie sterem, eglarzem, okrtem Ad 7) Media a jzyk to nowy problem, ktry sta si przedmiotem zainteresowania oraz obaw zwaszcza w zwizku z rozwojem komunikacji internetowej. Sprbujemy powiedzie o tym w syntetycznej formie. Nastpuje stopniowy zanik jzyka literackiego, ktry nie jest potrzebny internautom, skoro ignoruj jego normy; zanika granica midzy mwieniem (rygory) a pisaniem; obserwuje si niechlujstwo w formuowaniu myli, co jest zwizane z zasadami uycia jzyka telepimiennoci; zanika te znajomo etykiety jzykowej, np., zamiast pan, pani stosuje si (wyranie naduywa si bez zgody odbiorcy) formy 2
5

osoby l.poj lub mnogiej. Czyli powszechne jest tutaj tykanie; Ponadto mnstwo wulgaryzmw, nienawici, co te zapisane jest w uywanym tutaj jzyku. Przypomnimy tutaj opinie wielkiego Gadamera: Kto mwi jzykiem niezrozumiaym dla nikogo poza nim samym, nie mwi w ogle. Opaczny jest te wniosek, e jzyk Internetu rozumiej wszyscy, bowiem prostota i prostactwo to nie s zjawiska pokrewne. Trzeba si liczy z faktem, e to prostactwo jzykowe budzi protest, a std i niech , odrzucenie: nie chc rozumie, nie chc mie nic wsplnego z takimi dyskutantami Istnieje opinia, e zaczynamy si posugiwa jedn uniwersaln, ale te bardzo ograniczona w swych moliwociach odmian jzyka. A jakie s drogi wyjcia z impasu? Ot na razie brak jest jake niezbdnych odpowiedzi jak media wpywaj na rozwj sownictwa z poszczeglnych dziedzin, jaki obraz wiata ksztatuj, jaki to ma zwizek z pozytywnymi lub te negatywnymi zachowaniami. Brakuje te wiedzy na temat wspoddziaywania kodw pisanego i mwionego, midzy przekazami radiowymi , telewizyjnymi, prasowymi. Wci nie wiemy: czy nasz jzyk znajduje si w sytuacji dramatycznego zagroenia, czy te przeywa okres przyspieszonego rozwoju i wzbogacenia? Ponadto obserwujemy powszechne denie do potgowania wyrazistoci (silne nacechowanie ekspresywne wypowiedzi medialnych, zwaszcza internetowych) Powysze refleksje jednoczenie wyznaczaj kierunki badan lingwistycznych: ksztatowanie wiadomoci jzykowej: jak mona i trzeba mwi, z jakich norm nie moemy zrezygnowa. Ta uwaga wie si z odwiecznym prawie problemem co do sprawnego i skutecznego komunikowania si, bowiem to ono decyduje o poziomie rozwoju cywilizacyjnego i o poziomie kultury. Pytania kontrolne. 1. Wasne przykady milczenia jako znaku, ale i jako przyczyny niepowodzenia danego aktu komunikacji. 2. Jak rozumiesz stwierdzenie, e komunikowanie si to czterofazowy proces (o tych fazach, wlasnymi sowami). 3. Co to znaczy, ze w mediach odbiorca jest konsumentem? Opracowanie: prof. zw. dr hab. Joanna Korzeniewska-Berczynska