Dualizm gospodarczy w Europie XVIw. W 2. po. XV i w XVIw.

nastpi ponowny rozwj gospodarki kulturalnej i polityki zachodniej Europy; wiele wanych wynalazkw (proch, kompas, druk, wielki piec hutniczy) zrewolucjonizowao liczne dziedziny ycia; dziki ulepszeniu metod nawigacji stay si moliwe wyprawy dalekomorskie., wielkie odkrycia geograficzne i ekspansja na inne kontynenty; Rewolucja technologiczna, rozwj rolnictwa i zwizane z nim przeobraenia spoeczne na wsi nie przebiegay rwnomiernie w caej nowoytnej Europie. W XVI i XVII w. wyrany by jej podzia na dwie strefy gospodarczo spoeczne. Wyksztaciy si dwa typy stosunkw produkcji rolnej i dwa typy struktury wsi europejskiej doprowadzio to do powstania tzn. dualizmu gospodarczego. Dualizm gospodarczy by to dwutorowy rozwj gospodarczy; w nowoytnej Europie polega na powstaniu w krajach lecych na wschd od rzeki aby (linia graniczna tych stref) gospodarki folwarczno-paszczynianej (rolnictwo ekstensywne), a na zachd pocztkw gospodarki kapitalistycznej (rolnictwo intensywne). Przyczynami wystpienia dualizmu na terenie nowoytnej Europy byy m.in.: wielkie odkrycia geograficzne, rezygnacja ze suby rycerskiej na rzecz wojsk zacinych (w zwizku z tym rycerstwo mogo zaj si upraw roli.) , pierwsza w dziejach nowoytnej Europy rewolucja cen (inflacja), spowodowana napywem kruszcw ( tym samym spadek realnej wartoci pienidza). Ju u schyku XV w. ceny towarw w Europie wyranie rosy. Proces ten nasili si w XVI stuleciu, osigajc w latach 1560-1650r, tzn. rewolucji cen. Najczciej wie si je z kilkoma czynnikami. Pierwszym by to napyw szlachetnych kruszcw pocztkowo z zmodernizowanych kopal europejskich, a potem z kolonii w Nowym wiecie (Ameryki).Pojawiajce si zoto oraz srebro stawao si stosunkowo tanie, std wybijany pienidz traci na wartoci. Drug przyczyn byo powikszenie si liczby ludnoci, a co za tym idzie, wzrost popytu zapotrzebowanie na rne towary. Gwatowny wzrost ludnoci w orodkach portowo-handlowych powodowa,e konieczne byo stae dostarczanie ogromnych iloci ywnoci (gwnie zboa).Podobna sytuacje miay inne rozrastajce si miasta Europy Zachodniej szybka urbanizacja powodowaa,e ich zaopatrzenia nie wystarczaa ju produkcja lokalna. ywno trzeba byo sprowadza z odlegych regonw. Charakterystyczn cecha tych przemian by nierwnomierny wzrost cen ywnoci w stosunku do innych produktw, ktre take droay lecz w nie tak zawrotnym tempie. Tumaczy si to zjawisko wikszym zapotrzebowaniem na ywno ni produkty rzemielnicze. Poda nie nada za popytem zwaszcza w dynamicznie rozwijajcym si zachodzie Europy. Ksztatujcy si ukad cen by korzystny dla producentw ywnoci produkcja rolna na sprzeda dawaa duo zyskw. Jednoczenie mieszkacy wikszych miast byli zmuszeni do nabywania droejcej ywnoci odczuwali spadek dochodw, poniewa wynagrodzenie za prac najemn i zyski z dziaalnoci rzemielniczej rosy powoli. Negatywnie odbio si take na wacicielach ziemskich (przede wszystkim szlachta) ktrzy pobierali od chopw ustalone w pienidzu czynsze, Taka sytuacja sprzyjaa powstaniu poiwza ekonomicznych pomidzy szczeglnymi regionami europejskimi oraz specjalizacji gospodarki w poszczeglnych czciach Europy. Zachodnia cz staa si stref rozwijajc si intensywnie w kierunku rzemiosa oraz handlu, natomiast Europa rodkowo-Wschodnia (na czele z Litw i Polsk) bya obszarem dostarczajcym surowce, ale przede wszystkim ywno. W Europie Wschodniej zboe skupowane z tej czci kontynentu stao si w XVI w. jednym

z najwaniejszych towarw, jakie statki niderlandzkie i hanzeatyckie przewoziy z portw batyckich na zachd. Oglnoeuropejski wzrost cen ywnoci by take rdem rozwoju gospodarczego krajw pooonych na wschd od aby. Rosnca opacalno produkcji rolnej sprawia, e tutejsi waciciele majtkw ziemskich, gwnie kler i szlachta, zaczli dy do przejcia bezporedniej kontroli nad handlem zboem. Wykorzystujc uprzywilejowan pozycj w pastwie, stymulowali ustawodawstwo w kierunku prawnej eliminacji lokalnych kupcw z rynku zboowego. Wkrtce proceder ten zdecydowa o upadku miast i mieszczastwa w krajach wschodnioeuropejskich. W momencie gdy zachodni waciciele ziemscy skupiali si na czerpaniu zyskw z posiadanej ziemi przez ich unowoczenianie i dawaniu swobd na wschodzie byo odwrotnie. Ziemianie starali si zwiksza powierzchnie swoich gospodarstw. W Europie Zachodniej ju od wielkiej epidemii dumy chop by podmiotem i wraz z upywem czasu taka sytuacja pogbiaa si. Natomiast rejony wschodnie cechoway si wykorzystywaniem chopw. Modelowym przykadem takiego stanu rzeczy jest pastwo polskie. Nie dostrzegano tam siy pyncej z uwalniania chopw, ktrzy chtniej pracowali widzc perspektywy zysku i awansu spoecznego. Widoczny by nawrt do ostrzejszych form poddastwa i brak bodcw do upowszechnienia intensywnych form gospodarowania. Dominujc form organizacji rolnej by system folwarczno paszczyniany. Istota jego polegaa na tym, e feudalni waciciele w obrbie swoich woci tworzyli wasne gospodarstwa rolne (folwarki), uprawiane przy pomocy paszczynianej siy roboczej. Folwark funkcjonowa tylko i wycznie dziki pracy chopa paszczynianego, wolno osobista chopa zostaa ograniczona - chop wraz ze swym gospodarstwem zosta cakowicie podporzdkowany panu. Poniewa praca w folwarku wymagaa znacznej siy roboczej, korzystniejsza okazaa si zamiana renty pieninej na rent odrobkow, tak zwan paszczyzn. Mowa tu o wtrnym poddastwie chopw. Rozlege regiony Europy (Sycylia, Sardynia, Bakany, Polska, Litwa) podporzdkowane zostay rynkom zachodnim i skazane na dostosowanie produkcji do popytu na rynkach zagranicznych, a nie do potrzeb krajowych. Mimo e nowe rynki zbytu byy impulsem do rozwoju handlu, to napyw kruszcw spowodowa pierwsz w dziejach nowoytnej Europy inflacj. Znalazo to swoje odbicie w zawieranych umowach midzy wacicielami gospodarstw a chopami. Dugoterminowe umowy nie uwzgldniay spadku wartoci pienidza, wskutek czego wraz z postpujc inflacj chopi pacili mniejsze podatki. Zaczto w Europie Zachodniej zawiera umowy krtkoterminowe, ktre umoliwiay gospodarzom zmian pobieranych podatkw, a z drugiej strony zwikszay mobilno chopw. Wspomniana mobilno polegaa na moliwoci wyboru, chop mg po wypenieniu umowy odej do miast mia take moliwo pozostania w gospodarstwie i bogacenia si. Europa Zachodnia rozlunia gorset poddastwa i preferowaa procesy ksztatujce rynek towarw i rynek siy roboczej. Chop sta si niezaleny od pana i dostrzegano jego warto. Widzc zysk z zarzdzania ziemi jego praca bya staranna, dokonywa specjalizacji gospodarstwa, wydajno rosa. Wzrosa rwnie rola kapitau agrarnego. Pojawiy si rne odmiany wielopolwki, zmniejszyy si ugory, zwikszya si wydajno gleby. Za spraw rozwoju nowoczesnej techniki eglarskiej pastwa takie jak Hiszpania(ekspansja kolonialna), Portugalia czy Wielka Brytania (korsarstwo, penetracja niezajtych terenw zamorskich)pozwoli mogy sobie na organizowanie licznych wypraw. Morza i oceany pokryy si gst sieci szlakw komunikacyjnych, ktre czyy Europ z zagarnitymi koloniami. Na Stary Kontynent przypywa towar z caego wiata, ktry nastpnie stawa si przedmiotem handlu midzy zainteresowanymi. W efekcie takich dziaa gospodarka pastw kolonialnych stopniowo przybieraa charakter towarowo-pieniny. Ksztatowa zacz si rynek, relacje miedzy sprzedajcymi (poda) i kupujcymi (popyt). Polityka gospodarcza prowadzia do ujednolicania zasad handlu, w skutek czego powsta rynek narodowy. Rozwijaa si brana finansowa. Wiele przedsiwzi dokonywano na kredyt. Coraz istotniejsz rol bankowo Pienidzem nie byy jedynie kruszce, wprowadzano pienidz

papierowy -banknoty.Miasto przycigao do siebie handlowcw, kupcw i bankierw ze wzgldu na due moliwoci swobodnej dziaalnoci gospodarczej. Ludzie ci zwierali tam midzynarodowe transakcje handlowe, finansowe i kredytowe przy uyciu weksli.

Ocena przemian w Europie jest tak samo zrnicowana jak same procesy. W wyniku dwustronnych procesw, zachodnioeuropejskich z jednej strony i wschodnioeuropejskich z drugiej nastpi znaczny podzia Europy zarwno w kwestiach politycznych, gospodarczych jak i spoecznych. Dalekosine skutki tych przemian mona obserwowa do dzi.

Gospodarka na wschodzie charakteryzowaa si : dominacj produkcji zboa w folwarku paszczynianym o charakterze ekstensywnym, wzrostem nadwyek zboa poprzez ograniczenie konsumpcji chopa, strukturom produkcji podporzdkowana rynkowi zewntrznemu i duym miastom, naturalizacj dbr szlacheckich: rozwojem manufaktur szlacheckich, ograniczeniem wadzy centralnej oraz wzrost wpyww szlachty: poddastwo chopw, przywileje celne i handlowe, eliminowanie z handlu mieszczastwa.
Skutki: wzrost zamonoci chopw wzrost wydajnoci produkcji rolnej rozwj gospodarki towarowo pieninej -

Cechy gospodarki rolnej: - poddastwo osobiste chopw renta odrobkowa (paszczyzna) chopw na rzecz waciciela wsi na jego folwarku Skutki: uboenie chopw rozwj miast (silne spadek wydajnoci produkcji rolnej gospodarczo miasta i zahamowanie rozwoju gospodarki towarowo pieninej mieszczastwo) zahamowanie rozwoju miast (sabe gospodarczo miasta i wzgldna rwnowaga mieszczastwo) midzy szlacht a mieszczastwem w yciu jednoznaczna dominacja szlachty w yciu gospodarczym gospodarczym podstaw gospodarki dugo pozostanie ekstensywne, zacofane wczeniej narodzi si rolnictwo kapitalizm i nastpi procesy - zacofanie gospodarcze tej czci Europy industrializacyjne (rewolucja przemysowa)

Powstanie dwch rnych obszarw gospodarczych w Europie odegrao znaczc rol w dziejach kontynentu, zarwno u progu nowoytnoci, jak te w pniejszych okresach historycznych. Odrbne typy systemw gospodarczych wytworzyy nie tylko rne typy stosunkw spoecznych w wczesnej Europie, ale te rzutoway na sprawy polityki wewntrznej i zagranicznej pastw pooonych po obu stronach aby.