Biuletyn Instytutu Zachodniego INSTYTUT ZACHODNI IM. Z.

WOJCIECHOWSKIEGO W POZNANIU

nr 11/2009 15022009

Redakcja: Joanna Dobrowolska-Polak (redaktor naczelny), Marta Gtz, Piotr Cichocki

Biuletyn Instytutu Zachodniego

Autor: prof. dr hab. Jadwiga Kiwerska

Konferencja w Monachium o bezpieczeostwie

Nie ma przesady w twierdzeniu, e tegoroczna konferencja

o bezpieczeostwie w Monachium (6-8.02.2009) odbywaa si w szczeglnej sytuacji, i nie chodzi tylko o skal recesji gospodarczej, jaka dopada Stany Zjednoczone, Europ i wiat. By to te wany moment polityczny. wiat stan wobec wielkich wyzwao, znalaz si w obliczu kryzysu, wywoanego zagroeniami dla

bezpieczeostwa, zmianami w rozkadzie si na arenie midzynarodowej, sabym lub nawet zupenym braku wspdziaania rnych paostw w rozwizywaniu wikszych i mniejszych problemw wspczesnoci, rosncym poczuciem saboci struktur odpowiadajcych za bezpieczeostwo. Susznie zatem spodziewano si, e 45. Monachijska Konferencja Bezpieczeostwa bdzie najwaniejszym w 2009 r. forum dyskusji na temat polityki zagranicznej i bezpieczeostwa. Sam fakt, e do Monachium przybyy oficjalne delegacje z ponad 50 paostw, w tym 12 szefw paostw lub rzdw oraz blisko 50 ministrw, dziesitki ekspertw i komentatorw (jeli spojrzy si na list uczestnikw, to zawiera ona nazwiska niemale wszystkich tych, ktrzy licz si obecnie na arenie midzynarodowej i maj wiele do powiedzenia na temat bezpieczeostwa), zmusza do bacznej obserwacji, a pniej wnikliwego

komentowania obrad. Ju wielokrotnie w przeszoci Monachium stawao si miejscem, gdzie wprawdzie nie zapaday decyzje, ale tematyka konferencji, atmosfera rozmw i przedstawiany punkt widzenia oddziayway na pniejsze wspdziaanie paostw w zakresie bezpieczeostwa. Wydarzenia na konferencji monachijskiej mogy te wywoywad konsternacj lub ostre reakcje, jak np. dwa lata temu, kiedy wczesny prezydent Rosji Wadimir Putin straszy otwartym konfliktem i instalowaniem nowych rakiet, lub jeszcze wczeniej, gdy niektrym Europejczykom trudno byo
ul. Mostowa 27 A, 61-854 Poznao, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl , www.iz.poznan.pl

Biuletyn Instytutu Zachodniego INSTYTUT ZACHODNI IM. Z. WOJCIECHOWSKIEGO W POZNANIU

nr 11/2009 15022009

zaakceptowad sposb postpowania amerykaoskiego sekretarza obrony Donalda Rumsfelda, ktry wykazywa wobec niektrych partnerw du arogancj. Tym razem takich spektakularnych sytuacji nie byo, mimo to konferencja monachijska zostaa wysoko oceniona przez politykw i obserwatorw bya bowiem merytorycznie bardzo owocna. Ze stolicy Bawarii popyny wane i nowe impulsy dotyczce architektury bezpieczeostwa (zwaszcza wice si

z rozbrojeniem) oraz wyzwao i zadao stojcych przed spoecznoci midzynarodow (przede wszystkim dotyczce terroryzmu, ale te nowej strategii dla NATO). Konferencja wskazaa, jak poszczeglne paostwa widz przyszod wasnych i wsplnych dziaao na rzecz bezpieczeostwa. Zdaniem komentatorw ycia politycznego by to jeden z gwnych atutw monachijskiej konferencji. Ze szczegln uwag potraktowano w Monachium wystpienie

wiceprezydenta Stanw Zjednoczonych Josepha R. Bidena. Znaczce byo to, e nowa administracja amerykaoska zdecydowaa si wanie w Monachium przedstawid zaoenia dotyczce jej polityki zagranicznej i kwestii bezpieczeostwa. Bya to te pierwsza, od momentu przejcia urzdu w Biaym Domu przez Baracka Obam, tak szeroka wykadnia amerykaoskiej strategii (wyjtkowo taka prezentacja dokonana zostaa poza terytorium Stanw Zjednoczonych). Fakt ten doceni Wolfgang Ischinger, przewodniczcy obrad w Monachium: trudno mi wyrazid, jak wielkie jest moje zadowolenie i satysfakcja z tego faktu mwi do dziennikarzy. Precedensem byo rwnie uczestnictwo tak wysokiego rang przedstawiciela administracji USA w konferencji monachijskiej. Mogo to dowodzid tylko jednego dbaoci prezydenta B. Obamy o dobre relacje z Europ, docenienie jej roli jako partnera Stanw Zjednoczonych w przezwycianiu zagroeo i rozwizywaniu problemw, ale te wskazywao, e Ameryka widzi potrzeb podjcia nowych inicjatyw w zakresie bezpieczeostwa. Nie od rzeczy bdzie dodad, e w licznej ekipie J. Bidena, ktra towarzyszya mu w Monachium, znaleli si wani politycy (tj. John F. Kerry, John McCain, doradca ds. bezpieczeostwa James L. Jones, Richard C. Holbrook) oraz gwni amerykaocy eksperci i specjalici (m.in. Ronald D. Asmus, Strobe Talbott, Philips H. Gordon, Bruce P. Jackson, wreszcie Henry A. Kissinger czowiek instytucja). W wystpieniu wiceprezydenta J. Bidena znalazy si wszystkie gwne wtki dotykajce polityki zagranicznej i zagadnieo bezpieczeostwa: kwestie stosunkw amerykaosko-europejskich, relacji z Rosj, zagroenia proliferacj broni nuklearnej, konfliktu na Bliskim Wschodzie, zadao w Iraku, a przede wszystkim w Afganistanie, oywienia NATO. Uderza koncyliacyjny ton wystpienia

ul. Mostowa 27 A, 61-854 Poznao, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl , www.iz.poznan.pl

Biuletyn Instytutu Zachodniego INSTYTUT ZACHODNI IM. Z. WOJCIECHOWSKIEGO W POZNANIU

nr 11/2009 15022009

amerykaoskiego gocia, odwoywanie si do dyplomacji, ktra jak zapewnia J. Biden w lad za swoim szefem - bdzie istot dziaao na rzecz bezpieczeostwa. Std wyraona wola rozmw z Iranem, ale rwnoczenie wprowadzenie bardziej kategorycznej ni czyni to B. Obama w kampanii wyborczej tonacji: oferujemy prosty wybr: kontynuacja dotychczasowego kursu oznaczad bdzie presj i izolacj, rezygnacja z programu nuklearnego i wspierania terroryzmu to moliwod znacznych zacht. J. Biden zaprezentowa gotowod do wsppracy, a zwaszcza utrzymanie dialogu z partnerami. Ameryka potrzebuje wiata, tak jak wiat potrzebuje Ameryki mwi. Ale te tej gotowoci do dialogu towarzyszyo oczekiwanie wikszego udziau partnerw w rozwizywaniu problemw bezpieczeostwa: Ameryka bdzie czynia wicej, ale te wicej bdzie wymagaa od swoich partnerw. Konkret by waciwie jeden: danie zwikszonego wsparcia militarnego ze strony sojusznikw w Afganistanie. Mona powiedzied, e pod tym wzgldem przedstawiciel administracji B. Obamy powtrzy apel, ktry dod konsekwentnie w ubiegym roku kierowaa do sojusznikw europejskich ekipa Georgea W. Busha z ograniczonym wwczas skutkiem. Czy tym razem bdzie inaczej, czy ten nowy koncyliacyjny ton w polityce Stanw Zjednoczonych spowoduje zwikszenie europejskich kontyngentw w Afganistanie w Monachium tych kwestii nie rozstrzygnito. Chod mona byo odnied wraenie, e w wikszym stopniu uwiadomiono sobie powag sytuacji w Afganistanie. Jeli w czasie konferencji w Monachium powstao jakie okrelenie, ktre w dzisiejszym wiecie prostych konstrukcji sownych przetrwa duej, to byo nim bez wtpienia sowo reset, ktrego wiceprezydent J. Biden uy, odnoszc si do stosunkw z Rosj: Czas nacisnd klawisz reset i zrewidowad wiele obszarw, w ktrych moemy i powinnimy wsppracowad. Ta moliwod wsppracy dotyczya zdaniem J. Bidena takich sfer, jak: wsplna walka z terroryzmem, rozwizanie problemu Iranu, proces rozbrojeniowy, zwaszcza redukcja arsenaw nuklearnych. Szczeglnie ta ostatnia kwestia powrcia na czoo listy priorytetw w zakresie bezpieczeostwa (otwierajcy konferencj panel dyskusyjny - Is Zero Possibile? - powicony by wanie moliwociom ograniczenia, redukcji i kontroli arsenaw nuklearnych). Temat ten, w ostatnich latach odsunity na dalszy plan, zdominowany zagroeniem terrorystycznym i rozwaany bardziej w kontekcie programw nuklearnych Korei Pn. i Iranu ni nowych traktatw rozbrojeniowych, sta si na nowo wany. I aktualny, chodby dlatego, e pod koniec biecego roku
ul. Mostowa 27 A, 61-854 Poznao, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl , www.iz.poznan.pl

Biuletyn Instytutu Zachodniego INSTYTUT ZACHODNI IM. Z. WOJCIECHOWSKIEGO W POZNANIU

nr 11/2009 15022009

wygasa traktat START. Warto wic zauwayd, e w Monachium do kwestii rozbrojeniowej nawiza Henry Kissinger, architekt polityki odprenia w latach siedemdziesitych (rnie ocenianej) i negocjator traktatw rozbrojeniowych w tamtych czasach. Jego pomys, aby doprowadzid do redukcji arsenaw nuklearnych do tysica gowic (obecnie po okoo 2 tys. w posiadaniu USA i Rosji) i podjte ju w tym kierunku nieformalne dziaania, wytworzyy zupenie now sytuacj w dyskusjach o bezpieczeostwie, otwierajc te wany etap tego procesu. Monachium do tej dyskusji wnioso cenny wkad. Rozczarowad mogy sowa J. Bidena odnoszce si do NATO, tym bardziej e -zdaniem wielu ekspertw - Sojusz znalaz si w dod trudnym momencie, spowodowanym nie tylko uwikaniem w cik sytuacj militarn w Afganistanie. Ewidentnie NATO potrzebuje nowego impulsu, niemale nowej strategicznej koncepcji bezpieczeostwa, ktra wzmocni organizacj, nada jej nowy sens i polityczne cele. Nic na ten temat konkretnego w wystpieniu J. Bidena nie byo. Jedynie retoryczne stwierdzenie, e wobec pojawienia si nowych zagroeo, potrzebujemy zwikszonych zdolnoci, aby im podoad. Take niewiele miejsca w swoim wystpieniu powici wiceprezydent USA temu, co najbardziej interesowao stron polsk sprawie tarczy antyrakietowej. Podtrzyma dotychczasowe stanowisko, e mwic najkrcej decyzje jeszcze nie zapady, wiele zaley od skutecznoci technologii oraz racjonalnoci jej kosztw. Ale wprowadzi take konkretne akcenty, gdy zapowiedzia, e sprawa tarczy antyrakietowej bdzie konsultowana z naszymi sojusznikami z NATO i Rosj. Ton i ujcie problemw przez J. Bidena podczas konferencji monachijskiej dowodziy, e Ameryka rozpoczyna nowy etap w swoich relacjach ze wiatem. Chce i stawia na dialog, ale te apeluje o dzielenie si obowizkami. Buduje nowe mosty ze swoimi sojusznikami, ale w orbicie jej nowej, koncyliacyjnej polityki znajduje si take Rosja. I ten fakt powinna uwzgldnid w swoich dziaaniach dyplomacja Polski. Naley uznad, e dobre stosunki z Rosj s jednym z celw polityki nie tyl ko Niemiec czy Francji, ale take nowej administracji amerykaoskiej. Bo jak mwi J. Biden Stany Zjednoczone nie sadz, aby celem NATO bya poraka Rosji lub sia Rosji miaa byd saboci NATO. Dziaania Rosji wprawdzie nadal budz podejrzenia co do jej intencji (szczeglnie Polska nie ma powodw, aby ufad Rosji), ale w adnym razie Warszawa nie powinna stawiad na pogorszenie si relacji amerykaosko-rosyjskich. Raczej wpasowad si w ten nowy nurt polityki Waszyngtonu, w ktrej dogadywanie si z Moskw bdzie przypuszczalnie wanym elementem. Niewykluczone, e
ul. Mostowa 27 A, 61-854 Poznao, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl , www.iz.poznan.pl

Biuletyn Instytutu Zachodniego INSTYTUT ZACHODNI IM. Z. WOJCIECHOWSKIEGO W POZNANIU

nr 11/2009 15022009

oznaczad to bdzie brak rozstrzygnid w sprawie tarczy antyrakietowej lub wrcz udzia Rosji w realizacji tego projektu. Jednak dobra atmosfera w relacjach midzy USA a Rosj jest wartoci sam w sobie. Przy z achowaniu rzecz jasna czujnoci i dbaoci o swoje interesy Polska powinna w tych nowych rozdaniach politycznych uczestniczyd, a w kadym razie ich nie blokowad.

Instytut Zachodni jest jednostk naukowo-badawcz. Dziaa nieprzerwanie od 1944 r. Organem zaoycielskim Instytutu jest Minister Spraw Zagranicznych RP. Czaspisma Instytutu Zachodniego: Przegld Zachodni WeltTrends. Zeitschrift fr internationale Politik und vergleichende Studien Siedlisko Biuletyn Instytutu Zachodniego Nowoci wydawcznicze Instytutu Zachodniego: lzacy, Kaszubi, Mazurzy i Warmiacy midzy polskoci a niemieckoci, red. A. Sakson, Poznao 2008; B. Koszel, Polska i Niemcy w Unii Europejskiej. Pola konfliktw i paszczyzny wsppracy, Poznao 2008; M. Gtz, Czynniki wzrostu gospodarczego zwizane z wiedz. Niemcy na tle Unii Europejskiej, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 48/2008, Poznao 2008; P. Kubiak, Pocztki wielkiej koalicji w Niemczech (2005), Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 49/2008, Poznao 2008; J. Kiwerska, Osabione mocarstwo. Pozycja USA w wiecie po omiu latach prezydentury Georgea Busha, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 50/2008, Poznao 2008; I. Romiszewska, Banki niemieckie w Unii Europejskiej, Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 51/2009, Poznao 2009.

ul. Mostowa 27 A, 61-854 Poznao, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl , www.iz.poznan.pl