Vous êtes sur la page 1sur 153

1

A IDEOLOGIA ALEM
(Primeiro Captulo)

Karl Marx
Friedrich Engels
RIDENDO CASTIGAT MORES
2

A Idcologia Alcna
Princiro Caiulo
(1845/1846}
Karl HcinricI Mar (1818-1883}
FricdricI Engcls (1820-1895}

Ediao
Fidcndo Casiigai Morcs

Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil.con

Fonic Digiial
FoclciEdiiion dc 1999 a ariir dc Iinl cn
www.jaIr.org
Fcvisio ara csia cdiao. Confroniado con a
vcrsao cn csanIol disonvcl no
Marisis Inicrnci ArcIivcs
www.narisis.org

CoyrigIi
Auior. Karl Mar
Ediao clcirnica.
Ed. Fidcndo Casiigai Morcs
(www.jaIr.org}
Todas as olras sao dc accsso graiuiio. Esiudci scnrc or conia
do Esiado, ou nclIor, da Socicdadc quc aga inosios; icnIo a
olrigaao dc rciriluir ao ncnos una goia do quc cla nc
roorcionou." Nclson JaIr Carcia (1947-2002}
3

A IDEOLOGIA ALEM
Primeiro Captulo


Karl Marx
Friedrich Engels
4

ndice
Prcfacio 5
I 7
II 24
III 62
IV 70
Noias 130
5

A IDEOLOGIA ALEM
(Primeiro Captulo)
Karl Marx e Friedrich Engels
PREFCIO
Atc ugou, os Ioncns onuun scnc
dcus usus soIc s ncsnos, soIc uquo
quc suo ou dcucun sc. Ogunzuun us
suus cuocs ntuus cn unuo dus
ccscntuocs dc Dcus, do Ioncn nonu,
ctc., quc ucctuuun. Estcs odutos do scu
cccIo ucuIuun o os donnu; ucsu
dc cudocs, ncnuun-sc cuntc us suus
us cuocs. LIctcno-os otunto
dus quncus, dus dcus, dos dognus, dos
sccs nugnuos cuo ugo os uz
dcgcncu. Hcuotcno-nos contu o nco
dcssus dcus. Ensncnos os Ioncns u
suIsttu cssus usocs o cnsuncntos
quc cocsondun u csscncu do Ioncn,
unu un; u tc cuntc cus unu uttudc
ctcu, unu outo; u tu-us du cuIcu,
dz un tccco c u cududc cxstcntc
dcsuucccu.
Esics sonIos inoccnics c ucris fornan o
nuclco da filosofia aiual dos Jovcns Hcgclianos; c,
6
na AlcnanIa, sao nao so acolIidas clo ullico
con un nisio dc rcsciio c avor cono ainda
arcscniadas clos rorios Icrois filosoficos con
a solcnc convicao dc quc iais idcias, dc una
virulcncia crininosa, consiiiucn ara o nundo
un crigo rcvolucionario. O rinciro volunc
dcsia olra roc-sc dcsnascarar csias ovclIas
quc sc julgan lolos c quc sao ionadas cono
lolos nosirando quc os scus lalidos acnas
rccicn nuna linguagcn filosofica as
rcrcscniacs dos lurgucscs alcnacs c quc as
suas fanfarronadas sc liniian a rcflciir a olrcza
lasiinosa da rcalidadc alcna; roc-sc
ridicularizar c dcsacrcdiiar cssc conlaic
filosofico conira as sonlras da rcalidadc quc
ianio agrada sonolcncia sonIadora do ovo
alcnao.
En icnos, Iouvc qucn cnsassc quc os
Ioncns sc afogavan acnas or acrcdiiarcn na
idcia da gravidadc. Sc iirasscn csia idcia da
calca, dcclarando or ccnlo quc nao cra nais
do quc una rcrcscniaao rcligiosa,
sucrsiiciosa, ficarian incdiaiancnic livrcs dc
qualqucr crigo dc afogancnio. Duranic ioda a
sua vida, o Ioncn quc assin cnsou viu-sc
olrigado a luiar conira rodas as csiaisiicas quc
dcnonsiran rcciidancnic as conscqucncias
crniciosas dc una ial ilusao. Esic Ioncn
consiiiua un ccnlo vivo dos aiuais filosofos
rcvolucionarios alcnacs(1}
7

FEUERBACH
Oposio entre a concepo materialista e a idealista
INTRODUO
I
Dc acordo con ccrios idcologos alcnacs, a
AlcnanIa icria sido ncsics uliinos anos o icairo
dc una rcvoluao scn rcccdcnics. O roccsso
dc dcconosiao do sisicna Icgcliano, iniciado
con Sirauss(2} , icria dado origcn a una
fcrncniaao univcrsal ara a qual icrian sido
arrasiadas iodas as oicncias do assado".
Ncssc caos univcrsal, fornaran-sc incrios
odcrosos quc dcois sofrcran una dcrrocada
inoncnic, surgiran Icrois cfcncros nais iardc
dcrrulados or rivais audazcs c nais odcrosos.
Pcranic una ial rcvoluao, a Fcvoluao franccsa
nao foi nais do quc una lrincadcira dc crianas
c os conlaics dos diadocos(3} arcccn-nos
ncsquinIos. Os rincios foran sulsiiiudos, os
Icrois do cnsancnio dcrrularan-sc uns aos
ouiros. dc 1842 a 1845, o solo alcnao foi nais
rcvolvido do quc nos ircs scculos anicriorcs.
E iudo isio sc icria assado nos donnios do
cnsancnio uro(4}.
8
Traia-sc, con cfciio, dc un aconiccincnio
inicrcssanic. o roccsso dc dcconosiao do
csriio alsoluio(5}
Dcois dc sc ciinguir a sua uliina ccniclIa
dc vida, os divcrsos clcncnios dcsic caui
noriuun(6} cniraran cn dcconosiao,
fornaran novas conlinacs c consiiiuran
novas sulsiancias. Os indusiriais da filosofia,
quc aic cniao vivian da cloraao do csriio
alsoluio, ocuaran-sc incdiaiancnic dcssas
novas conlinacs, rocurando con iodo o zclo
fazcr rcndcr a aric quc lIcs coulcra. Mas
ianlcn aqui Iavia concorrcncia... No incio, csia
foi raiicada dc una forna lasianic scria c
lurgucsa; nais iardc, quando o ncrcado alcnao
ficou saiurado c sc vcrificou scr inossvcl,
acsar dc iodos os csforos, cscoar a ncrcadoria
no ncrcado nundial, o ncgocio foi viciado, cono
c Ialiiual na AlcnanIa, or una roduao
infcrior, cla alicraao da qualidadc, cla
adulicraao da naicria-rina, a falsificaao dos
roiulos, as vcndas ficicias, os cIcqucs scn
colcriura c a insiauraao dc un sisicna dc
crcdiio scn qualqucr lasc concrcia. Esia
concorrcncia dcu origcn a una luia cncarniada
quc nos c agora arcscniada c cnaliccida cono
una rcvoluao Iisiorica quc icria conscguido
rodigiosos rcsuliados c conquisias.
9
Mas ara icr una idcia jusia dcsia
cIarlaianicc filosofica quc dcscria no coraao do
Ioncsio lurgucs alcnao un agradavcl
scniincnio nacional, ara dar una idcia concrcia
da ncsquinIcz, da cqucncz rovinciana(7} dc
iodo csic novincnio jovcn-Icgcliano, c
csccialncnic dc iodo o conirasic iragico-conico
cnirc aquilo quc csics Icrois rcalncnic fazcn c o
quc julgan fazcr, c ncccssario caninar iodo csic
csciaculo dc un onio dc visia cicrior
AlcnanIa(8}
Torna-sc assin cvidcnic quc os jovcns
Icgclianos dcvcn luiar acnas conira csias
iluscs da conscicncia(9}
Cono, na sua inaginaao, as rclacs cnirc
os Ioncns, iodos os scus aios c os scus gosios,
as suas cadcias c os scus liniics, sao roduios
da conscicncia, os jovcns-Icgclianos, cocrcnics
consigo ncsnos, rocn aos Ioncns csic
osiulado noral. sulsiiiuir a sua conscicncia
aiual cla conscicncia Iunana criica ou cgosia
c, ao fazc-lo, alolir os scus liniics, Eigir una ial
iransfornaao da conscicncia significa inicrrciar
difcrcnicncnic aquilo quc cisic, isio c, acciia-lo
con una inicrrciaao difcrcnic. Acsar das
suas frascs onosas, quc rcvolucionan o
nundo", os idcologos da cscola jovcn-Icgcliana
sao os naiorcs conscrvadorcs. Os nais jovcns
dclcs cnconiraran a crcssao caia ara
10
qualificar a sua aiividadc quando afirnan luiar
unicancnic conira una frascologia"; csqucccn-
sc orcn dc quc acnas lIc ocn una ouira
frascologia c dc quc nao c luiando conira a
frascologia dc un nundo, quc sc luia con o
nundo quc rcalncnic cisic. Os unicos
rcsuliados quc sc conscguiran con csia criica
filosofica foran alguns csclarccincnios quanio
Iisioria rcligiosa c ncsno isio dc un onio dc
visia nuiio liniiado do crisiianisno; iodas as
suas ouiras afirnacs consiiiucn novas fornas
dc ornancniar a sua rcicnsao dc icrcn
rcalizado dcscolcrias dc inoriancia Iisiorica
quando, dc faio, nao foran nais do quc
csclarccincnios insignificanics.
NcnIun dcsics filosofos sc lcnlrou dc
crguniar qual scria a rclaao cnirc a filosofia
alcna c a rcalidadc alcna, a rclaao cnirc a sua
criica c o scu rorio ncio naicrial.
A. A IDEOLOGIA ALEM E EM
ESPECIAL A FILOSOFIA ALEM.
(10}
As rcnissas dc quc ariinos nao
consiiiucn lascs arliirarias, ncn dognas; sao
anics lascs rcais dc quc so c ossvcl alsirair no
anliio da inaginaao. As nossas rcnissas sao
os indivduos rcais, a sua aao c as suas
11
condics naicriais dc cisicncia, qucr sc iraic
daquclas quc cnconirou ja claloradas aquando
do scu aarccincnio qucr das quc clc rorio
criou. Esias lascs sao orianio vcrificavcis or
vias urancnic cnricas.
A rincira condiao dc ioda a Iisioria
Iunana c cvidcnicncnic a cisicncia dc scrcs
Iunanos vivos(11}
O rinciro csiado rcal quc cnconiranos c
cniao consiiiudo cla conlcidadc cororal
dcsscs indivduos c as rclacs a quc cla olriga
con o rcsio da naiurcza. Nao odcrcnos fazcr
aqui un csiudo arofundado da consiiiuiao
fsica do Ioncn ou das condics naiurais,
gcologicas, orograficas, Iidrograficas, clinaiicas c
ouiras(12}, quc sc lIc dcararan ja claloradas.
Toda a Iisioriografia dcvc ncccssariancnic ariir
dcssas lascs naiurais c da sua nodificaao
rovocada clos Ioncns no dccurso da Iisioria.
Podc-sc rcfcrir a conscicncia, a rcligiao c iudo
o quc sc quiscr cono disiinao cnirc os Ioncns c
os aninais; orcn, csia disiinao so conca a
cisiir quando os Ioncns inician a roduao dos
scus ncios dc vida, asso cn frcnic quc c
conscqucncia da sua organizaao cororal. Ao
roduzircn os scus ncios dc cisicncia, os
Ioncns roduzcn indirciancnic a sua roria
vida naicrial.
12
A forna cono os Ioncns roduzcn csscs
ncios dccndc cn rinciro lugar da naiurcza,
isio c, dos ncios dc cisicncia ja clalorados c quc
lIcs c ncccssario rcroduzir; nas nao dcvcrcnos
considcrar cssc nodo dc roduao dcsic unico
onio dc visia, isio c, cnquanio ncra rcroduao
da cisicncia fsica dos indivduos. Pclo conirario,
ja consiiiui un nodo dcicrninado dc aiividadc
dc iais indivduos, una forna dcicrninada dc
nanifcsiar a sua vida, un nodo dc vida
dcicrninado. A forna cono os indivduos
nanifcsian a sua vida rcflcic nuiio caiancnic
aquilo quc sao, O quc sao coincidc orianio con
a sua roduao, isio c, ianio con aquilo quc
roduzcn cono con a forna cono o roduzcn.
Aquilo quc os indivduos sao dccndc orianio
das condics naicriais da sua roduao.
Esia roduao so aarccc con o auncnio da
oulaao c rcssuc a cisicncia dc rclacs
cnirc os indivduos.
A forna dcssas rclacs c or sua vcz
condicionada cla roduao.
* * *
As rclacs cnirc as difcrcnics nacs
dccndcn do csiadio dc dcscnvolvincnio das
foras roduiivas, da divisao dc iralalIo c das
rclacs inicrnas cn cada una dclas. Esic
rincio c univcrsalncnic rcconIccido. No
13
cnianio, nao sao acnas as rclacs cnirc una
naao c qualqucr ouira quc dccndcn do nvcl dc
dcscnvolvincnio da sua roduao c das suas
rclacs inicrnas c cicrnas; o ncsno aconiccc
con ioda a csiruiura inicrna dcssa naao.
FcconIccc-sc facilncnic o grau dc
dcscnvolvincnio aiingido clas foras roduiivas
dc una naao a ariir do dcscnvolvincnio
aiingido cla divisao do iralalIo. Na ncdida cn
quc nao consiiiui acnas una ncra cicnsao
quaniiiaiiva das foras roduiivas ja conIccidas
(cono, or ccnlo, o arovciiancnio dc icrras
inculias}, qualqucr nova fora dc roduao icn
or conscqucncia un novo acrfcioancnio da
divisao do iralalIo.
A divisao do iralalIo nuna naao olriga cn
rinciro lugar scaraao cnirc o iralalIo
indusirial c concrcial c o iralalIo agrcola; c,
cono conscqucncia, scaraao cnirc a cidadc c
o cano c oosiao dos scus inicrcsscs. O scu
dcscnvolvincnio ulicrior conduz scaraao do
iralalIo concrcial c do iralalIo indusirial.
Sinuliancancnic, c dcvido divisao dc iralalIo
no inicrior dos difcrcnics ranos, assisic-sc ao
dcscnvolvincnio dc divcrsas suldiviscs cnirc os
indivduos quc coocran cn iralalIos
dcicrninados. A osiao dc quaisqucr dcsias
suldiviscs ariicularcs rclaiivancnic s ouiras
c condicionada clo nodo dc cloraao do
iralalIo agrcola, indusirial c concrcial
14
(airiarcado, cscravaiura, ordcns c classcs}. O
ncsno aconiccc quando o concrcio sc
dcscnvolvc cnirc as divcrsas nacs.
Os varios csiadios dc dcscnvolvincnio da
divisao do iralalIo rcrcscnian ouiras ianias
fornas difcrcnics dc roricdadc; or ouiras
alavras, cada novo csiadio na divisao dc
iralalIo dcicrnina igualncnic as rclacs cnirc
os indivduos no quc ioca naicria, aos
insiruncnios c aos roduios do iralalIo.
A rincira forna da roricdadc c a
roricdadc da irilo; corrcsondc ao iio
rudincniar da roduao cn quc os Ioncns sc
alincniavan da caa c da csca, da criaao dc
gado c dc una agriculiura inciicnic, a qual
rcssuunIa una cnornc quaniidadc dc icrras
inculias. A divisao do iralalIo c cniao nuiio
ouco dcscnvolvida c liniia-sc a consiiiuir una
cicnsao da divisao do iralalIo naiural quc
cisiia no anliio da fanlia. A csiruiura social c,
cla roria, una cicnsao da csiruiura faniliar.
no ioo cnconiravan-sc os cIcfcs da irilo
airiarcal, scguidos dos ncnlros da irilo c,
finalncnic, dos cscravos. A cscravaiura laicnic
na fanlia so sc dcscnvolvc ouco a ouco con o
crcscincnio da oulaao, das ncccssidadcs, c
das rclacs cicriorcs; c, quanio a csias, qucr
fosscn airavcs da gucrra ou do concrcio.
15
A scgunda forna dc roricdadc c a
roricdadc conuniiaria c a roricdadc csiaial,
quc cnconiranos na aniiguidadc c quc rovcn
solrciudo da rcuniao dc varias irilos nuna
unica cidadc, or coniraio ou or conquisia, c na
qual sulsisic a cscravaiura. A ar da roricdadc
conuniiaria dcscnvolvc-sc a roricdadc rivada
noliliaria c nais iardc a inoliliaria; nas
dcscnvolvc-sc ainda cono una forna anornal c
sulordinada roricdadc conuniiaria. Os
cidadaos so colciivancnic ccrccn o scu odcr
solrc os cscravos quc iralalIan ara clcs, o quc
os liga forna da roricdadc conuniiaria. Esia
forna consiiiui ja un iio dc roricdadc rivada
dos cidadaos aiivos quc, facc aos cscravos, sao
olrigados a conscrvar ainda una forna naiural
dc associaao. Toda a csiruiura social quc ncla sc
lascia, assin cono o odcr do ovo, dcsagrcgan-
sc ulicriorncnic na caia ncdida cn quc sc
dcscnvolvc, rincialncnic, a roricdadc
rivada inoliliaria. A divisao dc iralalIo csia
nais cvoluda; cnconiranos ja a oosiao cnirc a
cidadc c o cano, c nais iardc a oosiao cnirc
os Esiados quc rcrcscnian o inicrcssc das
cidadcs c aquclcs quc rcrcscnian o inicrcssc
dos canos. Mcsno no inicrior das cidadcs
vanos cnconirar una oosiao cnirc o concrcio
nariino c a indusiria. As rclacs dc classc
cnirc cidadaos c cscravos aiingcn o scu naior
dcscnvolvincnio(13}.
16
Con a cvoluao da roricdadc rivada,
surgcn cla rincira vcz as rclacs quc
rccnconiranos na roricdadc rivada nodcrna,
cnlora nuna cscala naior. or un lado, a
conccniraao da roricdadc rivada quc
concou nuiio ccdo cn Fona, cono o rova a lci
agraria dc Licinius(14}, c quc avanou raidancnic
a ariir das gucrras civis c solrciudo sol o
Incrio; or ouiro lado, c cn corrclaao con
csics faios, a iransfornaao dos cqucnos
canoncscs lclcus nun rolciariado, cuja
siiuaao inicrncdia cnirc os cidadaos
ossuidorcs c os cscravos incdiu un
dcscnvolvincnio indccndcnic.
A icrccira forna c a roricdadc fcudal ou
roricdadc or ordcns. Ao asso quc a
aniiguidadc ariia da cidadc c do scu cqucno
icrriiorio, a Idadc Mcdia ariia do cano. A
oulaao cisicnic, csalIada or una cnornc
sucrfcic quc ncn scqucr os conquisiadorcs
vinIan ocuar, condicionou csia nudana dc
onio dc ariida. Conirariancnic ao quc
aconicccra na Crccia c cn Fona, o
dcscnvolvincnio fcudal inicia-sc orianio nuna
cicnsao icrriiorial nuiio naior, rcarada clas
conquisias ronanas c clo dcscnvolvincnio do
culiivo da icrra a quc aquclas inicialncnic dcran
origcn. Os uliinos scculos do Incrio Fonano
cn dcclnio c as conquisias dos larlaros
dcsiruran una grandc nassa dc foras
17
roduiivas. a agriculiura dcfinIa, a indusiria
cnira cn dccadcncia or falia dc ncrcados, o
concrcio arrasia-sc cnosancnic ou c ioialncnic
inicrronido cla violcncia, c a oulaao, ianio
a rural cono a urlana, dininui. Esia siiuaao c o
nodo dc organizaao a quc dcu origcn
dcscnvolvcran, sol a influcncia da organizaao
niliiar dos Ccrnanos, a roricdadc fcudal. Tal
cono a roricdadc da irilo c da conuna, aqucla
rcousa or sua vcz nuna conunidadc cn quc ja
nao sao os cscravos, cono aconicccra no sisicna
aniigo, nas sin os scrvos da glcla quc
consiiiucn a classc dirciancnic roduiora.
Paralclancnic ao roccsso dc dcscnvolvincnio do
fcudalisno surgc a oosiao s cidadcs. A
csiruiura Iicrarquica da roricdadc fundiaria c
a suscrania niliiar quc lIc corrcsondia
confcriran nolrcza un odcr ioial solrc os
scrvos Esia csiruiura fcudal, do ncsno nodo
quc a aniiga roricdadc conunal, consiiiua
una associaao conira a classc roduiora
doninada; c as difcrcnas cisicnics cnirc csscs
dois iios dc associaao c dc rclacs con os
roduiorcs incdiaios cran una conscqucncia do
faio dc as condics dc roduao scrcn
difcrcnics.
A csia csiruiura fcudal da roricdadc
fundiaria corrcsondia, nas cidadcs, a
roricdadc cororaiiva, a organizaao fcudal do
aricsanaio. Aqui, a roricdadc consisiia
18
rincialncnic no iralalIo dc cada indivduo, c
foi a ncccssidadc dc associaao conira una
nolrcza voraz, a vaniagcn dc disor dc locais dc
vcnda conuns nuna coca cn quc o indusirial
cra sinuliancancnic concrcianic, a concorrcncia
crcsccnic dos scrvos quc sc cvadian cn nassa
ara as cidadcs roscras c a csiruiura fcudal dc
iodo o as quc lcvaran consiiiuiao dc
cororacs; os cqucnos caiiais ccononizados
ouco a ouco clos aricsaos isolados c o nuncro
invariavcl quc csics rcrcscniavan nuna
oulaao quc auncniava scn ccssar
dcscnvolvcran a condiao dc conanIciro c dc
arcndiz, quc, nas cidadcs, dcu origcn a una
Iicrarquia scnclIanic cisicnic no cano.
Porianio, duranic a coca fcudal, o iio
fundancnial dc roricdadc cra o da roricdadc
fundiaria qual csiava sulnciido o iralalIo dos
scrvos, or un lado, c, or ouiro, o iralalIo
cssoal aoiado nun cqucno caiial c rcgcndo o
iralalIo dos oficiais. A csiruiura dc cada una
dcsias duas fornas cra condicionada clas
liniiadas rclacs dc roduao, a agriculiura
rudincniar c rcsiriia c a indusiria aricsanal.
Aquando do aogcu do fcudalisno, a divisao do
iralalIo foi nuiio ouco inulsionada. cada as
coniinIa cn si ncsno a oosiao cidadc-cano.
A divisao cn ordcns cra nuiio accniuada nas
nao cnconiranos ncnIuna ouira divisao dc
iralalIo inorianic fora da scaraao cnirc
19
rncics, nolrcza, clcro c canoncscs no cano,
c ncsircs, conanIciros c arcndizcs, c
osicriorncnic una lclc dc jornalciros, nas
cidadcs. Na agriculiura, cssa divisao iornava-sc
nais difcil cla cisicncia da cloraao
arcclar, aralclancnic qual sc dcscnvolvcu a
indusiria doncsiica dos rorios canoncscs; na
indusiria, nao cisiia divisao do iralalIo dcniro
dc cada ofcio, c nuiio ouca cnirc os difcrcnics
ofcios. A divisao cnirc o concrcio c a indusiria
cisiia ja nas cidadcs aniigas, nas so nais iardc
sc dcscnvolvcu nas cidadcs novas, quando csias
iniciaran coniaios nuiuos.
O agruancnio dc icrras dc una ccria
cicnsao cn rcinos fcudais cra ianio una
ncccssidadc ara a nolrcza da icrra cono ara
as cidadcs. or csia razao quc a organizaao da
classc doninanic, isio c, da nolrcza, icvc scnrc
un nonarca calca.
* * *
Cono vcnos, sao scnrc indivduos
dcicrninados(15}, con una aiividadc roduiiva
quc sc dcscnrola dc un dcicrninado nodo, quc
cniran cn rclacs sociais c oliicas
dcicrninadas. ncccssario quc, cn cada caso
ariicular, a olscrvaao cnrica(16} nosirc nos
faios, c scn qualqucr cscculaao ou
nisiificaao, o clo cisicnic cnirc a csiruiura
20
social c oliica c a roduao. A csiruiura social c
o Esiado rcsulian consianicncnic do roccsso
viial dc indivduos dcicrninados; nas nao
rcsulian daquilo quc csics indivduos aarcnian
cranic si ncsnos ou cranic ouiros c sin
daquilo quc sao na rcalidadc, isio c, ial cono
iralalIan c roduzcn naicrialncnic. Fcsulian
orianio da forna cono aiuan ariindo dc
lascs, condics c liniics naicriais dcicrninados
c indccndcnics da sua voniadc(17}
A roduao dc idcias, dc rcrcscniacs c da
conscicncia csia cn rinciro lugar dircia c
iniinancnic ligada aiividadc naicrial c ao
concrcio naicrial dos Ioncns; c a linguagcn da
vida rcal. As rcrcscniacs, o cnsancnio, o
concrcio iniclcciual dos Ioncns surgc aqui cono
cnanaao dircia do scu conoriancnio naicrial.
O ncsno aconiccc con a roduao iniclcciual
quando csia sc arcscnia na linguagcn das lcis,
oliica, noral, rcligiao, nciafsica, cic., dc un
ovo. Sao os Ioncns quc roduzcn as suas
rcrcscniacs, as suas idcias, cic.(18}, nas os
Ioncns rcais, aiuanics c iais cono foran
condicionados or un dcicrninado
dcscnvolvincnio das suas foras roduiivas c do
nodo dc rclacs quc lIc corrcsondc, incluindo
aic as fornas nais anlas quc csias ossan
ionar. A conscicncia nunca odc scr nais do quc
o scr conscicnic c o scr dos Ioncns c o scu
roccsso da vida rcal. E sc cn ioda a idcologia os
21
Ioncns c as suas rclacs nos surgcn invcriidos,
ial cono aconiccc nuna cancra olscura(19} isio c
acnas o rcsuliado do scu roccsso dc vida
Iisiorico, do ncsno nodo quc a inagcn
invcriida dos oljcios quc sc forna na rciina c
una conscqucncia do scu roccsso dc vida
dirciancnic fsico.
Conirariancnic filosofia alcna, quc dcscc
do ccu ara a icrra, aqui aric-sc da icrra ara
aiingir o ccu. Isio significa quc nao sc aric
daquilo quc os Ioncns dizcn, inaginan c
cnsan ncn daquilo quc sao nas alavras, no
cnsancnio, na inaginaao c na rcrcscniaao
dc ouircn ara cIcgar aos Ioncns cn carnc c
osso; aric-sc dos Ioncns, da sua aiividadc rcal.
a ariir do scu roccsso dc vida rcal quc sc
rcrcscnia o dcscnvolvincnio dos rcflcos c das
rccrcusscs idcologicas dcsic roccsso viial.
Mcsno as faniasnagorias corrcsondcn, no
ccrclro Iunano, a sullinacs ncccssariancnic
rcsulianics do roccsso da sua vida naicrial quc
odc scr olscrvado cniricancnic c quc rcousa
cn lascs naicriais. Assin, a noral, a rcligiao, a
nciafsica c qualqucr ouira idcologia, ial cono as
fornas dc conscicncia quc lIcs corrcsondcn,
crdcn incdiaiancnic ioda a aarcncia dc
auiononia. Nao icn Iisioria, nao icn
dcscnvolvincnio; scrao anics os Ioncns quc,
dcscnvolvcndo a sua roduao naicrial c as suas
rclacs naicriais, iransfornan, con csia
22
rcalidadc quc lIcs c roria, o scu cnsancnio c
os roduios dcssc cnsancnio... Nao c a
conscicncia quc dcicrnina a vida, nas sin a vida
quc dcicrnina a conscicncia. Na rincira forna
dc considcrar csic assunio, aric-sc da
conscicncia cono scndo o indivduo vivo, c na
scgunda, quc corrcsondc vida rcal, aric-sc
dos rorios indivduos rcais c vivos c considcra-
sc a conscicncia unicancnic cono sua
conscicncia
Esia forna dc considcrar o assunio nao c
dcsrovida dc rcssuosios. Paric dc rcnissas
rcais c nao as alandona un unico insianic.
Esias rcnissas sao os Ioncns, nao isolados
ncn fios dc una qualqucr forna inaginaria,
nas arccndidos no scu roccsso dc
dcscnvolvincnio rcal cn condics dcicrninadas,
dcscnvolvincnio csic quc c visvcl cniricancnic.
Dcsdc quc sc rcrcscnic csic roccsso dc
aiividadc viial, a Iisioria dcia dc scr una
colcao dc faios scn vida, cono a arcscnian os
cnirisias, quc sao clcs rorios ainda alsiraios,
ou a aao inaginaria dc sujciios inaginarios,
cono a arcscnian os idcalisias.
ondc icrnina a cscculaao, isio c, na vida
rcal, quc conca a cicncia rcal, osiiiva, a
crcssao da aiividadc raiica, do roccsso dc
dcscnvolvincnio raiico dos Ioncns ncssc
onio quc icrnina o frascado oco solrc a
23
conscicncia c o salcr rcal assa a ocuar o scu
lugar. Ao cor a rcalidadc, a filosofia dcia dc icr
un ncio ondc ossa cisiir dc forna auinona.
En vcz dcla odcr-sc-a considcrar, quando
nuiio, una snicsc dos rcsuliados nais gcrais
quc c ossvcl alsirair do csiudo do
dcscnvolvincnio Iisiorico dos Ioncns. Esias
alsiracs, ionadas cn si, dcsiacadas da
Iisioria rcal nao icn qualqucr valor. Podcn
quando nuiio scrvir ara classificar nais
facilncnic a naicria, ara indicar a succssao das
suas csiraiificacs ariicularcs. Mas nao dao, dc
forna alguna, cono a filosofia, una rccciia, un
csqucna scgundo o qual sc ossan aconodar as
cocas Iisioricas. Pclo conirario, a dificuldadc
conca rccisancnic quando sc inicia o csiudo(20}
c a classificaao dcsia naicria, qucr sc iraic dc
una coca assada ou do icno rcscnic. A
clininaao dcsias dificuldadcs dccndc dc
rcnissas quc c inossvcl dcscnvolvcr aqui, ois
rcsulian do csiudo do roccsso dc vida rcal c da
aiuaao dos indivduos dc cada coca. Ircnos
clicar airavcs dc ccnlos Iisioricos algunas
das alsiracs conscicncia quc usarcnos quando
do csiudo da idcologia.
24

[2]
ccrio(21} quc nao nos rcocuarcnos cn
clicar aos nossos salios filosofos quc, ao
dissolvcrcn na conscicncia dc si" a filosofia, a
icologia, a sulsiancia, cic., lilcriando assin o
Ioncn" da diiadura quc nunca o suljugou, nao
coniriluran scqucr ara quc a lilcriaao" do
Ioncn" avanassc un unico asso; quc nao c
ossvcl lcvar a calo una lilcriaao rcal scn scr
no nundo rcal c airavcs dc ncios rcais; quc nao c
ossvcl alolir a cscravaiura scn a naquina a
vaor c a nulc-jcnny(22} ncn a scrvidao scn
acrfcioar a agriculiura; quc, nais
gcncricancnic. nao c ossvcl lilcriar os Ioncns
cnquanio clcs nao csiivcrcn conlciancnic
aios a forncccrcn-sc dc conida c lclida, a
saiisfazcrcn as suas ncccssidadcs dc alojancnio
c vcsiuario cn qualidadc c quaniidadc
crfciias(23}. A lilcriaao" c un faio Iisiorico c
nao un faio iniclcciual, c c rovocado or
condics Iisioricas, clo |rogrcsso| da
indusiria, do concrcio, da agriculiura...(24} csias
(rovocan} dcois, cn viriudc dos scus difcrcnics
csiadios dc dcscnvolvincnio, csscs alsurdos. a
sulsiancia, o sujciio, a conscicncia dc si c a
criica ura, assin cono os alsurdos rcligiosos c
icologicos, quc sao novancnic clininados quando
ja csiao suficicnicncnic dcscnvolvidos.
25
Naiuralncnic, nun as cono a AlcnanIa, ondc
o dcscnvolvincnio Iisiorico so sc roduz da
forna nais irivial, csics novincnios na csfcra do
cnsancnio uro, csia irivialidadc glorificada c
inaiiva concnsan a insuficicncia dc
novincnios Iiioricos, sc incrusias c Ia quc sc
conlaic-los. Mas csia luia nao icn una
inoriancia Iisiorica gcral, cla so icn una
inoriancia local(25}.
(A Histria)
Dc faio, ara o naicrialisia raiico(26} ou scja
ara o conunisia, c nisicr rcvolucionar o nundo
cisicnic, aiacar c iransfornar raiicancnic o
csiado dc coisas quc cnconira. Sc or vczcs sc
olscrvan cn FcucrlacI onios dc visia
scnclIanics a csic, c ncccssario anoiar quc
nunca vao alcn dc sinlcs iniuics isoladas
con nuiio ouca influcncia solrc ioda a sua
conccao gcral; acnas odcnos considcra-los
cono gcrncs susccivcis dc dcscnvolvincnio.
Para FcucrlacI, a conccao"(27} do nundo
scnsvcl liniia-sc, or un lado, sinlcs
conicnlaao dcsic uliino c, or ouiro, ao
sinlcs scniincnio. Fcfcrc-sc ao Honcn" cn
vcz dc sc rcfcrir aos Ioncns Iisioricos rcais". O
Honcn" c na rcalidadc o Alcnao". No rinciro
caso, isio c, na conicnlaao do nundo scnsvcl.
cIoca-sc ncccssariancnic con oljcios quc sc
cnconiran cn coniradiao con a sua conscicncia
26
c o scu scniincnio, quc criurlan a Iarnonia
dc iodas as arics do nundo scnsvcl quc
rcssuuscra solrciudo a do Ioncn c da
naiurcza. Para clininar csics oljcios c-lIc
ncccssario rcfugiar-sc nun dulo onio dc visia.
cnirc una visao rofana quc acnas sc acrcclc
daquilo quc c visvcl a olIo nu" c una ouira
nais clcvada, filosofica, quc alcana a vcrdadcira
csscncia das coisas".(28}
Nao vc quc o nundo scnsvcl cn scu rcdor
nao c oljcio dado dirciancnic ara ioda a
cicrnidadc, c scnrc igual a si ncsno, nas anics
o roduio da indusiria c do csiado da socicdadc,
isio c, un roduio Iisiorico, o rcsuliado da
aiividadc dc ioda una scric dc gcracs(29} cada
una das quais uliraassava a rcccdcnic,
acrfcioando a sua indusiria c o scu concrcio, c
nodificava o scu rcginc social cn funao da
nodificaao das ncccssidadcs. Aic os oljcios da
nais sinlcs ccricza scnsvcl" so lIc sao dados
airavcs do dcscnvolvincnio social, da indusiria c
das irocas concrciais. Salc-sc quc a ccrcjcira,
cono iodas as ouiras arvorcs fruifcras, foi
irazida ara as nossas laiiiudcs clo concrcio,
acnas Ia alguns scculos, c quc foi soncnic
dcvido aao dc una socicdadc dcicrninada,
nuna coca dcicrninada, quc a arvorc surgiu
cono ccricza scnsvcl" a FcucrlacI.
27
Alias, ncsia conccao quc vc as coisas iais
cono sao na rcalidadc c cono rcalncnic ocorrcn,
qualqucr rollcna filosofico rofundo sc rcduz
nuiio sinlcsncnic a un faio cnrico, cono
vcrcnos nais clarancnic un ouco adianic.
Toncnos cono ccnlo a inorianic qucsiao
das rclacs cnirc o Ioncn c a naiurcza (ou
ncsno, ial cono Druno diz na agina 110(30}, as
coniradics na naiurcza c na Iisioria.", cono sc
a Iouvcssc duas coisas" disjunias, cono sc o
Ioncn nao sc cnconirassc scnrc cranic una
naiurcza quc c Iisiorica c una Iisioria quc c
naiural}. Esia qucsiao, da qual nasccran iodas
as olras dc una grandcza insondavcl"(31} solrc a
Sulsiancia" c a Conscicncia dc si", rcduz-sc
conrccnsao do faio dc quc a iao cclclrc
Unidadc do Ioncn c da naiurcza" cisiiu
scnrc na indusiria c sc arcscniou cn cada
coca sol fornas difcrcnics consoanic o
dcscnvolvincnio naior ou ncnor dcssa indusiria;
c o ncsno aconiccc quanio Luia" do Ioncn
conira a naiurcza, aic quc as foras roduiivas
dcsdc uliino sc icnIan dcscnvolvido solrc una
lasc adcquada. A indusiria c o concrcio, a
roduao c a iroca das ncccssidadcs viiais
condicionan a disiriluiao, a csiruiura das
difcrcnics classcs sociais, scndo, or sua vcz,
condicionadas or clas no scu nodo dc
funcionancnio. E c or isso quc FcucrlacI
acnas vc, or ccnlo, cn MancIcsicr, falricas
28
c naquinas, quando Ia un scculo airas acnas
a cisiian icarcs c oficinas dc iccclao, c so
dcscolrc asiagcns c anianos nos canos
ronanos ondc, no icno dc Augusio, so odcria
icr cnconirado vinIas c nanscs dc caiialisias
ronanos. FcucrlacI rcfcrc-sc cn ariicular
conccao da cicncia da naiurcza, cvoca scgrcdos
quc acnas sao visvcis clo fsico c o qunico;
nas quc scria da cicncia da naiurcza scn o
concrcio c a indusiria? E nao scrao o concrcio c
a indusiria, a aiividadc naicrial dos Ioncns, quc
airilucn un fin a cssa cicncia da naiurcza diia
ura" c lIc forncccn os scus naicriais?
Essa aiividadc, cssc iralalIo, cssa criaao
naicrial inccssanic dos Ioncns, cssa roduao c
a lasc dc iodo o nundo scnsvcl ial cono Iojc
cisic, c a ial onio quc sc o inicrroncsscnos
acnas or un ano, FcucrlacI nao so
cnconiraria cnorncs nodificacs no nundo
naiural cono aic lancniaria a crda dc iodo o
nundo Iunano c da sua roria faculdadc dc
conicnlaao, ou ncsno da sua roria
cisicncia. ccrio quc o rinado da naiurcza
cicrior nao dcia or isso dc sulsisiir, c iudo
isio nao odc ccriancnic alicar-sc aos rinciros
Ioncns nascidos or gcncuto ucquuocu
(gcraao csonianca-NT}, nas csia disiinao
acnas icn scniido sc sc considcrar o Ioncn
cono scndo difcrcnic da naiurcza. Dc qualqucr
nodo, csia naiurcza quc rcccdc a Iisioria dos
29
Ioncns nao c dc forna alguna a naiurcza quc
rodcia FcucrlacI; ial naiurcza nao cisic nos
nossos dias, salvo ialvcz cn alguns aiois
ausiralianos dc fornaao rcccnic, c orianio nao
cisic ara FcucrlacI.
Adniiinos quc FcucrlacI icn solrc os
naicrialisias uros" a grandc vaniagcn dc sc
acrcclcr dc quc o Ioncn c ianlcn un oljcio
scnsvcl"; nas alsiraianos do faio dc acnas o
considcrar cono oljcio scnsvcl" c nao cono
aiividadc scnsvcl", ois ncssc onio ainda sc
agarra icoria c nao inicgra os Ioncns no scu
conicio social, nas suas condics dc vida quc
fizcran dclcs o quc sao. Nao Ia duvida dc quc
nunca aiingc os Ioncns quc cisicn c aiuan
rcalncnic, quc sc aicn a una alsiraao, Ioncn
rcal o Ioncn", c quc acnas conscguc
rcconIcccr o Ioncn rcal, individual, cn carnc c
osso", no scniincnio ou, dizcndo dc ouiro nodo,
acnas conIccc o anor c a anizadc cnquanio
rclacs Iunanas" do Ioncn con o Ioncn", c
ncsno assin idcalizadas. Nao criiica as aiuais
condics dc vida. Nao conscguc arccndcr o
nundo scnsvcl cono a sona da aiividadc viva c
fsica dos indivduos quc o concn c, quando
or ccnlo olscrva un gruo dc Ioncns con
fonc, cansados c iulcrculosos, cn vcz dc
Ioncns dc lon oric, c consirangido a rcfugiar-
sc na conccao sucrior das coisas" c na
concnsaao idcal no inicrior do gcncro"; cai
30
orianio no idcalisno, rccisancnic ondc o
naicrialisno vc sinuliancancnic a ncccssidadc c
a condiao dc una iransfornaao radical ianio
da indusiria cono da csiruiura social.
Enquanio naicrialisia, FcucrlacI nunca faz
inicrvir a Iisioria; c quando acciia a Iisioria, nao
c naicrialisia. Nclc, Iisioria c naicrialisno sao
coisas conlcncnic scaradas, o quc dc rcsio ja
c suficicnicncnic clicado clas considcracs
rcccdcnics.(32}
Fclaiivancnic aos Alcnacs, quc sc julgan
dcsrovidos dc qualqucr rcssuosio, dcvcnos
lcnlrar a cisicncia dc un rinciro rcssuosio
dc ioda a cisicncia Iunana c, orianio, dc ioda
a Iisioria, a salcr, quc os Ioncns dcvcn csiar
cn condics dc odcr vivcr a fin dc fazcr
Iisioria". Mas, ara vivcr, c ncccssario anics dc
nais lclcr, concr, icr un icio ondc sc alrigar,
vcsiir-sc, cic.. O rinciro faio Iisiorico c ois a
roduao dos ncios quc crniicn saiisfazcr as
ncccssidadcs, a roduao da roria vida
naicrial; iraia-sc dc un faio Iisiorico, dc una
condiao fundancnial dc ioda a Iisioria, quc c
ncccssario, ianio Iojc cono Ia nilIarcs dc anos,
cccuiar dia a dia, Iora a Iora, a fin dc nanicr
os Ioncns vivos. Mcsno quando a rcalidadc
scnsvcl sc rcduz a un sinlcs cdao dc
nadcira, ao nnino ossvcl, cono cn Sao
Druno, cssa ncsna rcalidadc inlica a aiividadc
31
quc roduz o cdao dc nadcira. En qualqucr
conccao Iisiorica, c rinciro ncccssario
olscrvar csic faio fundancnial cn ioda a sua
inoriancia c cicnsao c coloca-lo no lugar quc
lIc concic. Todos salcn quc os alcnacs nunca
o fizcran; nunca iivcran una lasc icrrcsirc ara
a Iisioria c nunca iivcran, or isso, ncnIun
Iisioriador. Tanio os franccscs cono os inglcscs,
sc lcn quc acnas sc acrcclcsscn da concao
cnirc csic faio c a Iisioria dc un onio dc visia
lasianic rcsiriio, c solrciudo cnquanio sc
naniivcran risionciros da idcologia oliica, nao
dciaran or isso dc lcvar a calo as rinciras
icniaiivas ara dar Iisioriografia una lasc
naicrialisia, cscrcvcndo as rinciras Iisiorias da
socicdadc civil, do concrcio c da indusiria.
O scgundo onio a considcrar c quc una vcz
saiisfciia a rincira ncccssidadc, a aao dc a
saiisfazcr c o insiruncnio uiilizado ara ial
conduzcn a novas ncccssidadcs c cssa roduao
dc novas ncccssidadcs consiiiui o rinciro faio
Iisiorico. a quc sc rcconIccc incdiaiancnic dc
quc nassa c fciia a grandc salcdoria Iisiorica
dos alcnacs; orquc na falia dc naicrial osiiivo
c quando nao dclaicn disaraics icologicos,
oliicos ou liicrarios, os alcnacs dcian dc falar
cn Iisioria ara assarcn a rcfcrir-sc aos
icnos rc-Iisioricos", nao nos indicando alias
cono sc assa dcsia alsurda rc-Iisioria" ara
a Iisioria roriancnic diia sc lcn quc scja
32
cvidcnic, or ouiro lado, quc as suas
cscculacs Iisioricas sc scrvcn dcsia rc-
Iisioria" orquc a sc julgan a salvo da
ingcrcncia dos ioscos aconiccincnios" c ainda
orquc a odcn dar rcdca solia aos scus
insiinios cscculaiivos roondo c rccusando
nilIarcs dc Iioicscs.
O icrcciro asccio quc inicrvcn dirciancnic
no dcscnvolvincnio Iisiorico c o faio dc os
Ioncns, quc cn cada dia rcnovan a sua roria
vida, criarcn ouiros Ioncns, rcroduzircn-sc. c
a rclaao cnirc o Ioncn c a nulIcr, os ais c os
filIos, a fanlia. Esia fanlia, quc c inicialncnic a
unica rclaao social, iransforna-sc nuna rclaao
sulalicrna (cccio na AlcnanIa} quando o
acrcscino das ncccssidadcs cngcndra novas
rclacs sociais c o crcscincnio da oulaao da
origcn a novas ncccssidadcs; dcvc-sc or
conscguinic alordar c dcscnvolvcr csic icna da
fanlia a ariir dos faios cnricos cisicnics c
nao do concciio dc fanlia", cono c Ialiio fazcr-
sc na AlcnanIa. Alias, nao sc dcvcn
conrccndcr csics ircs asccios da aiividadc
social cono ircs csiados difcrcnics, nas nuiio
sinlcsncnic cono ircs asccios ou, ara
cnrcgar una linguagcn conrccnsvcl ara os
alcnacs, ircs noncnios" quc cocisiiran dcsdc
o incio da Iisioria dos rinciros Ioncns o quc
ainda Iojc ncla sc nanifcsian.
33
A roduao da vida, ianio a roria airavcs
do iralalIo cono a alIcia airavcs da rocriaao,
surgc-nos agora cono una rclaao dula. or un
lado cono una rclaao naiural c, or ouiro, cono
una rclaao social social no scniido dc aao
conjugada dc varios indivduos, nao inoria cn
quc condics, dc quc nancira c con quc
oljciivo. Scguc-sc quc un dcicrninado nodo dc
roduao ou csiadio dc dcscnvolvincnio
indusirial sc cnconiran crnancnicncnic
ligados a un nodo dc coocraao ou a un csiado
social dcicrninados, c quc cssc nodo dc
coocraao c clc ncsno una fora roduiiva";
scguc-sc igualncnic quc o conjunio das foras
roduiivas accssvcis aos Ioncns dcicrnina o
csiado social c quc sc dcvc csiudar c clalorar a
Iisioria dos Ioncns" cn csirciia corrclaao con
a Iisioria da indusiria c das irocas. Mas c
ianlcn cvidcnic quc c inossvcl cscrcvcr ial
Iisioria na AlcnanIa, ois falian aos alcnacs,
ara o fazcr, nao soncnic os naicriais c a
caacidadc ara a concclcr nas ianlcn a
ccricza scnsvcl"; c or ouiro lado nao c ossvcl
lcvar a calo ccricncias solrc csias qucsics do
ouiro lado do Fcno visio quc a ja nao sc faz
Iisioria. Logo, nanifcsia-sc incdiaiancnic un
sisicna dc laos naicriais cnirc os Ioncns quc c
condicionado clas ncccssidadcs c o nodo dc
roduao c quc c iao vclIo cono os rorios
Ioncns sisicna dc laos quc adquirc
34
consianicncnic novas fornas c icn assin una
Iisioria" ncsno scn quc cisia ainda qualqucr
alsurdo oliico ou rcligioso quc conirilua
ianlcn ara unir os Ioncns.
E so agora, dcois dc ja caninados quairo
noncnios, quairo asccios das rclacs
Iisioricas originarias, nos acrcclcnos dc quc o
Ioncn ianlcn ossui conscicncia".(33}
Mas nao sc iraia dc una conscicncia quc scja
dc anicnao conscicncia ura". Dcsdc scnrc
csa solrc o csriio" a naldiao dc csiar
inludo" dc una naicria quc aqui sc nanifcsia
sol a forna dc canadas dc ar cn novincnio, dc
sons, nuna alavra, sol a forna da linguagcn. A
linguagcn c iao vclIa cono a conscicncia. c a
conscicncia rcal, raiica, quc cisic ianlcn ara
ouiros Ioncns c quc orianio cisic igualncnic
so ara nin c, ial cono a conscicncia, so surgc
con a ncccssidadc, as cigcncias dos coniaios
con os ouiros Ioncns(34}.
Ondc cisic una rclaao, cla cisic ara
nin. O aninal nao sc cnconira cn rclaao" con
coisa alguna, nao conIccc dc faio qualqucr
rclaao; ara o aninal, as rclacs con os ouiros
nao cisicn cnquanio rclacs.
A conscicncia c ois un roduio social c
coniinuara a sc-lo cnquanio Iouvcr Ioncns. A
conscicncia c. anics dc iudo, a conscicncia do
35
ncio scnsvcl incdiaio c dc una rclaao liniiada
con ouiras cssoas c ouiras coisas siiuadas fora
do indivduo quc iona conscicncia; c
sinuliancancnic a conscicncia da naiurcza quc
inicialncnic sc dcara ao Ioncn cono una
fora francancnic csiranIa, ioda-odcrosa c
inaiacavcl, cranic a qual os Ioncns sc
conorian dc una forna urancnic aninal c
quc os aicnoriza ianio cono aos aninais; or
conscguinic, una conscicncia dc naiurcza
urancnic aninal (rcligiao naiural(35}}.
Por ouiro lado, a conscicncia da ncccssidadc
dc cnialular rclacs con os indivduos quc o
ccrcan narca ara o Ioncn a ionada dc
conscicncia dc quc vivc cfciivancnic cn
socicdadc. Esic conco c iao aninal cono a
roria vida social ncsia fasc; iraia-sc dc una
sinlcs conscicncia grcgaria c, ncsic asccio, o
Ioncn disiinguc-sc do carnciro clo sinlcs faio
dc a conscicncia sulsiiiuir nclc o insiinio ou dc o
scu insiinio scr un insiinio conscicnic. Esia
conscicncia grcgaria ou irilal dcscnvolvc-sc c
acrfcioa-sc osicriorncnic dcvido ao auncnio
da roduiividadc, das ncccssidadcs c da
oulaao, quc consiiiui aqui o faior lasico.
dcsic nodo quc sc dcscnvolvc a divisao do
iralalIo quc riniiivancnic nao assava dc
divisao dc funcs no aio scual c, nais iardc, dc
una divisao naiural" do iralalIo consoanic os
doics fsicos (o vigor cororal, or ccnlo}, as
36
ncccssidadcs, o acaso, cic. A divisao do iralalIo
so surgc cfciivancnic a ariir do noncnio cn
quc sc ocra una divisao cnirc o iralalIo
naicrial c iniclcciual. A ariir dcsic noncnio, a
conscicncia odc suor-sc algo nais do quc a
conscicncia da raiica cisicnic, quc rcrcscnia
dc faio qualqucr coisa scn rcrcscniar algo dc
rcal. E igualncnic a ariir dcsic insianic cla
cnconira-sc cn condics dc sc cnanciar do
nundo c dc assar fornaao da icoria ura",
da icologia ura", da filosofia ura", da noral
ura", cic. Mas ncsno quando cssa icoria, cssa
icologia, cssa filosofia, cssa noral, cic., cniran
cn coniradiao con as rclacs cisicnics, isso
dcvc-sc acnas ao faio dc as rclacs sociais
cisicnics icrcn cnirado cn coniradiao con a
fora roduiiva cisicnic; alias, o ncsno odc
aconicccr nuna dcicrninada csfcra nacional
orquc, ncssc caso, a coniradiao roduz-sc nao
no inicrior dcssa csfcra nacional nas cnirc a
conscicncia nacional c a raiica das ouiras
nacs, qucr dizcr, cnirc a conscicncia nacional
dc una dcicrninada naao c a sua conscicncia
univcrsal(36} (cono aiualncnic na AlcnanIa};
nas, dado quc csia coniradiao sc arcscnia
cono coniradiao cisicnic so no dcniro do
quadro da conscicncia nacional, ara ial naao,
lIc arccc quc inlcn a luia sc circunscrcvc
odridao nacional.
37
Pouco inoria, dc rcsio, aquilo quc a
conscicncia cnrccndc isoladancnic; ioda cssa
odridao icn un unico rcsuliado. os ircs
noncnios, consiiiudos cla fora roduiiva, o
csiado social c a conscicncia, odcn c dcvcn
ncccssariancnic cnirar cn confliio cnirc si, ois,
airavcs da divisao do iralalIo, iorna-sc ossvcl
aquilo quc sc vcrifica cfciivancnic. quc a
aiividadc iniclcciual c naicrial(37}, o gozo c o
iralalIo, a roduao c o consuno, cailan a
indivduos disiinios; cniao, a ossililidadc dc quc
csscs clcncnios nao cnircn cn confliio rcsidc
unicancnic na Iioicsc do acalar dc novo con a
divisao do iralalIo. Conscqucnicncnic, os
faniasnas", laos", cnic sucrior", concciio",
cscruulos"(38}, sao acnas a crcssao ncnial
idcalisia, a rcrcscniaao aarcnic do indivduo
isolado, a rcrcscniaao dc cadcias c liniiacs
nuiio cnricas no inicrior das quais sc novc o
nodo dc roduao da vida c o nodo dc iroca quc
csic inlica.(39}
Esia divisao do iralalIo, quc inlica iodas
csias coniradics c rcousa or sua vcz solrc a
divisao naiural do iralalIo na fanlia c solrc a
divisao da socicdadc cn fanlias isoladas c
oosias, inlica sinuliancancnic a rcariiao do
iralalIo c dos scus roduios, disiriluiao
dcsigual ianio cn qualidadc cono cn
quaniidadc; da orianio origcn roricdadcs
cuja rincira forna, o scu gcrnc, rcsidc na
38
fanlia, ondc a nulIcr c as crianas sao cscravas
do Ioncn. A cscravaiura, dcccrio ainda nuiio
rudincniar c laicnic na fanlia, c a rincira
roricdadc, quc aqui ja corrcsondc alias
dcfiniao dos ccononisias nodcrnos scgundo a
qual c consiiiuda cla livrc disosiao da fora
dc iralalIo dc ouircn. Dc rcsio, divisao do
iralalIo c roricdadc rivada sao crcsscs
idcniicas na rincira, cnuncia-sc
rclaiivancnic aiividadc o quc na scgunda sc
cnuncia rclaiivancnic ao roduio dcsia aiividadc.
A divisao do iralalIo inlica ainda a
coniradiao cnirc o inicrcssc do indivduo
singular ou da fanlia singular c o inicrcssc
colciivo dc iodos os indivduos quc sc rclacionan
cnirc si; nais ainda, cssc inicrcssc colciivo nao
cisic acnas, diganos, na idcia, cnquanio
inicrcssc univcrsal", nas solrciudo na rcalidadc
cono dccndcncia rccroca dos indivduos cnirc
os quais c ariilIado o iralalIo.
rccisancnic csia coniradiao cnirc o
inicrcssc ariicular c o inicrcssc colciivo quc faz
con quc o inicrcssc colciivo adquira, na
qualidadc dc Esiado, una forna indccndcnic,
scarada dos inicrcsscs rcais do indivduo c do
conjunio c ionc sinuliancancnic a aarcncia dc
conunidadc ilusoria, nas scnrc solrc a lasc
concrcia dos laos cisicnics cn cada
congloncrado faniliar c irilal, iais cono laos dc
39
sanguc, lngua, divisao do iralalIo cn larga
cscala c ouiros inicrcsscs; c cnirc csscs
inicrcsscs rcssalian ariicularncnic os
inicrcsscs das classcs ja condicionadas cla
divisao do iralalIo, quc sc difcrcncian cn
qualqucr agruancnio dcsic iio c cnirc as quais
cisic una quc donina as rcsianics. Daqui sc
dcrccndc quc iodas as luias no scio do Esiado, a
luia cnirc a dcnocracia, a arisiocracia c a
nonarquia, a luia clo dirciio dc voio, cic., cic.,
sao acnas fornas ilusorias quc cncolrcn as
luias cfciivas das difcrcnics classcs cnirc si
(aquilo dc quc os icoricos alcnacs ncn scqucr
susciian, sc lcn quc solrc isso sc lIcs icnIa
nosirado o suficicnic nos Anais franco-alcnacs"
c na Sagrada Fanlia"(40}; dcrccndc-sc
igualncnic quc ioda a classc quc asira ao
donnio, ncsno quc o scu donnio dcicrninc a
aloliao dc iodas as aniigas fornas sociais da
doninaao cn gcral, cono aconiccc con o
rolciariado, dcvc anics dc iudo conquisiar o
odcr oliico ara conscguir arcscniar o scu
inicrcssc rorio cono scndo o inicrcssc
univcrsal, aiuaao a quc c consirangida nos
rinciros icnos.
Prccisancnic orquc os indivduos so
rocuran o scu inicrcssc ariicular quc ara
clcs nao coincidc con o scu inicrcssc colciivo,
ois a univcrsalidadc c acnas una forna
ilusoria da colciividadc cssc inicrcssc
40
arcscnia-sc cono un inicrcssc ariicular quc
lIcs c csiranIo" c indccndcnic", c quc
sinuliancancnic c un inicrcssc univcrsal
csccial c ariicular; ou cniao oscilan no scio
dcsic dualisno, cono aconiccc na dcnocracia.
Por ouiro lado, o conlaic raiico dcsics
inicrcsscs ariicularcs, quc sc cIocan consianic
c rcalncnic con os inicrcsscs colciivos c
ilusoriancnic colciivos, iorna ncccssario a
inicrvcnao raiica c o rcfrcancnio airavcs do
inicrcssc univcrsal" ilusorio sol a forna dc
Esiado.
Finalncnic, a divisao do iralalIo ofcrccc-nos
o rinciro ccnlo do scguinic faio. a ariir do
noncnio cn quc os Ioncns vivcn na socicdadc
naiural, dcsdc quc, orianio, sc vcrifica una
cisao cnirc o inicrcssc ariicular c o inicrcssc
conun, ou scja, quando a aiividadc ja nao c
dividida voluniariancnic nas sin dc forna
naiural, a aao do Ioncn iransforna-sc ara clc
nun odcr csiranIo quc sc lIc oc c o suljuga,
cn vcz dc scr clc a donina-la. Con cfciio, dcsdc o
noncnio cn quc o iralalIo conca a scr
rcariido, cada indivduo icn una csfcra dc
aiividadc cclusiva quc lIc c inosia c da qual
nao odc sair; c caador, cscador, asior ou
criico(41} c nao odc dciar dc o scr sc nao quiscr
crdcr os scus ncios dc sulsisicncia. Na
socicdadc conunisia, orcn, ondc cada indivduo
odc acrfcioar-sc no cano quc lIc arouvcr,
41
nao icndo or isso una csfcra dc aiividadc
cclusiva, c a socicdadc quc rcgula a roduao
gcral c nc ossililiia fazcr Iojc una coisa,
ananIa ouira, caar da nanIa, cscar iardc,
asiorcar noiic, fazcr criica dcois da rcfciao,
c iudo isio a ncu lcl-razcr, scn or isso nc
iornar cclusivancnic caador, cscador ou
criico. Esia fiaao da aiividadc social, csia
cirificaao do nosso rorio iralalIo nun odcr
oljciivo quc nos donina c cscaa ao nosso
conirolo conirariando a nossa ccciaiiva c
dcsiruindo os nossos calculos, c un dos
noncnios caiiais do dcscnvolvincnio Iisiorico
aic aos nossos dias(42}.
O odcr social, qucr dizcr, a fora roduiiva
nuliilicada quc c dcvida coocraao dos
divcrsos indivduos, a qual c condicionada cla
divisao do iralalIo, nao sc lIcs arcscnia cono o
scu rorio odcr conjugado, ois cssa
colaloraao nao c voluniaria c sin naiural, anics
lIcs surgindo cono un odcr csiranIo, siiuado
fora dclcs c do qual nao conIcccn ncn a origcn
ncn o fin quc sc roc, quc nao odcn doninar
c quc dc ial forna airavcssa una scric ariicular
dc fascs c csiadios dc dcscnvolvincnio iao
indccndcnic da voniadc c da narcIa da
Iunanidadc quc c na vcrdadc cla qucn dirigc
cssa voniadc c cssa narcIa da Iunanidadc.
42
Esia alicnaao" ara quc a nossa osiao
scja conrccnsvcl ara os filosofos so odc
scr alolida ncdianic duas condics raiicas.
Para quc cla sc iransfornc nun odcr
insuoriavcl", qucr dizcr, nun odcr conira o
qual sc faa una rcvoluao, c ncccssario quc
icnIa dado origcn a una nassa dc Ioncns
ioialncnic rivada dc roricdadc", quc sc
cnconirc sinuliancancnic cn coniradiao con
un nundo dc riqucza c dc culiura con cisicncia
rcal; anlas as coisas rcssucn un grandc
auncnio da fora roduiiva, isio c, un csiadio
clcvado dc dcscnvolvincnio. Por ouiro lado, csic
dcscnvolvincnio das foras roduiivas (quc
inlica ja quc a cisicncia cnrica aiual dos
Ioncns dccorra no anliio da Iisioria nundial c
nao no da vida local} c una condiao raiica
rcvia alsoluiancnic indiscnsavcl, ois, scn
clc, acnas sc gcncralizara a cnuria c, con a
olrcza, rcconcara aralclancnic a luia clo
indiscnsavcl c cair-sc-a faialncnic na inundcic
anicrior. Elc consiiiui igualncnic una condiao
raiica sinc qua non, ois c unicancnic airavcs
dcssc dcscnvolvincnio univcrsal das foras
roduiivas quc c ossvcl csialclcccr un
inicrcanlio univcrsal cnirc os Ioncns c orquc,
dcsic nodo, o fcnncno da nassa rivada dc
roricdadc" odc cisiir sinuliancancnic cn
iodos os ascs (concorrcncia univcrsal},
iornando cada un dclcs dccndcnic das
43
criurlacs dos rcsianics c fazcndo con quc
finalncnic os Ioncns cniricancnic univcrsais
vivan dc faio a Iisioria nundial cn vcz dc scrcn
indivduos vivcndo nuna csfcra cclusivancnic
local. Scn isio. 1} o conunisno so odcria cisiir
cono fcnncno local; 2} as foras das rclacs
Iunanas nao odcrian dcscnvolvcr-sc cono
foras univcrsais c, orianio, insuoriavcis
coniinuando a scr sinlcs circunsiancias"
noiivadas or sucrsiics locais; 3} qualqucr
anliaao das irocas aloliria o conunisno local.
O conunisno so c cniricancnic ossvcl cono
aao raida" c sinulianca dos ovos
doninanics, o quc rcssuc o dcscnvolvincnio
univcrsal da fora roduiiva c as irocas nundiais
quc lIc csicjan csirciiancnic ligadas.
Para nos, o conunisno nao c un csiado quc
dcva scr inlaniado, ncn un idcal a quc a
rcalidadc dcva olcdcccr. CIananos conunisno
ao novincnio rcal quc acala con o aiual csiado
dc coisas. As condics dcsic novincnio(43}
rcsulian das rcnissas aiualncnic cisicnics.
Alias, a nassa dc iralalIadorcs consiiiuda
clos sinlcs ocrarios fora dc iralalIo
nacia, scarada do caiial ou dc qualqucr
csccic dc saiisfaao ncsno liniiada
rcssuc o ncrcado nundial, scndo a cisicncia
dcsic asscgurada cla ossililidadc dc crda nao
icnoraria dcssc iralalIo cono fonic scgura dc
44
sulsisicncia, crda noiivada cla concorrcncia.
O rolciariado(44} so odc orianio cisiir cscala
ala Iisioria univcrsal, assin cono o conunisno,
quc c o rcsuliado da sua aao, so odc
concrciizar-sc cnquanio cisicncia Iisiorico-
univcrsal". Eisicncia Iisiorico-univcrsal dos
indivduos, isio c, cisicncia dos indivduos
dirciancnic ligada Iisioria univcrsal.
Dc ouiro nodo, cono odcria a roricdadc
icr or ccnlo una Iisioria, rcvcsiir difcrcnics
fornas? Cono c quc a roricdadc fundiaria icria
odido, con as condics cniao cisicnics,
assar cn Frana do arcclancnio ara a
conccniraao nas naos dc alguns, c cn
Inglaicrra da conccniraao nas naos dc alguns
ara o arcclancnio, cono aiualncnic sc
vcrifica? Ou cniao, cono clicar quc o concrcio,
quc nao c nais do quc a iroca dc roduios cnirc
difcrcnics indivduos c nacs, doninc o nundo
iniciro airavcs da rclaao cnirc a ofcria c a
rocura rclaao quc, scgundo un ccononisia
inglcs. aira solrc a icrra cono a aniiga
faialidadc c disirilui, con nao invisvcl, a
fclicidadc c a infclicidadc cnirc os Ioncns cria c
dcsirui incrios, faz nasccr c dcsaarcccr ovos
ao asso quc, una vcz alolida a lasc, a
roricdadc rivada, c insiaurada a
rcgulancniaao conunisia da roduao quc
acala con a siiuaao quc lcvava os Ioncns a
scniircn os scus roduios cono coisas
45
csiranIas, ioda a fora da rclaao cnirc a ofcria c
a rocura c rcduzida a nada, rcadquirindo os
Ioncns o donnio da iroca, da roduao c do scu
nodo dc conoriancnio rccroco?
* * *
A forna das irocas, condicionadas clas
foras dc roduao cisicnics cn iodas as ciaas
Iisioricas quc rcccdcran a aiual c quc or sua
vcz as condicionan, c a socicdadc civil(45}, quc,
cono sc dcrccndc do quc ficou diio, icn or
condiao rcvia c lasc fundancnial a fanlia
sinlcs c a fanlia conosia, aquilo a quc
cIananos cla c dc quc ja foran dadas
anicriorncnic dcfinics nais rccisas
orianio cvidcnic scr csia socicdadc civil o
vcrdadciro lar, o vcrdadciro ccnario dc ioda a
Iisioria c scr alsurda a aniiga conccao da
Iisioria quc. oniiindo as rclacs rcais, sc
liniiava aos grandcs aconiccincnios Iisioricos c
s acs oliicas rciunlanics.
Aic aqui considcranos rincialncnic un
asccio da aiividadc Iunana. o iralalIo dos
Ioncns solrc a naiurcza. O ouiro asccio, o
iralalIo dos Ioncns solrc os Ioncns...(46}
Origcn do Esiado c rclaao do Esiado con a
socicdadc civil.
* * *
46
A Iisioria nao c nais do quc a succssao das
difcrcnics gcracs, cada una dclas clorando
os naicriais, os caiiais c as foras roduiivas
quc lIcs foran iransniiidas clas gcracs
rcccdcnics; or csic noiivo, cada gcraao
coniinua, or un lado, o nodo dc aiividadc quc
lIc foi iransniiido nas cn circunsiancias
radicalncnic iransfornadas c, or ouiro,
nodifica as aniigas circunsiancias dcdicando-sc
a una aiividadc radicalncnic difcrcnic. Aconiccc
or vczcs quc csics faios sao conlciancnic
alicrados cla cscculaao ao fazcr da Iisioria
rcccnic o fin da Iisioria anicrior. c assin, or
ccnlo, quc sc airilui dcscolcria da Ancrica
o scguinic oljciivo. ajudar a cclodir a Fcvoluao
franccsa. Inscrcn-sc dcsic nodo na Iisioria os
scus oljciivos ariicularcs. quc sao
iransfornados nuna cssoa ao lado dc ouiras
cssoas" (a salcr, Conscicncia dc si, Criica,
nico", cic.}, ao asso quc aquilo quc sc dcsigna
clos icrnos Dcicrninaao", Oljciivo",
Ccrncs", Idcia" da Iisioria assada c acnas
una alsiraao da Iisioria anicrior, una
alsiraao da influcncia aiiva quc a Iisioria
anicrior ccrcc na Iisioria rcccnic.
Ora, quanio nais as csfcras individuais, quc
aiuan una solrc a ouira, auncnian no dccorrcr
dcsia cvoluao, c nais o isolancnio riniiivo das
divcrsas nacs c dcsirudo clo acrfcioancnio
do nodo dc roduao, cla circulaao c a divisao
47
do iralalIo cnirc as nacs quc da rcsulia
csoniancancnic, nais a Iisioria sc iransforna
cn Iisioria nundial. Assin, sc cn Inglaicrra sc
invcniar una naquina quc, na ndia ou na
CIina, iirc o ao a nilIarcs dc iralalIadorcs c
alicrc ioda a forna dc cisicncia dcsscs incrios,
cssa dcscolcria iorna-sc un faio da Iisioria
univcrsal. Foi assin quc o aucar c o cafc
dcnonsiraran a sua inoriancia ara a Iisioria
univcrsal no scculo XIX, quando a carcncia
dcsscs roduios, rcsuliado do lloqucio
coniincnial dc Naolcao, rovocou a rclcliao dos
alcnacs conira aquclc gcncral, iransfornando-sc
assin na lasc concrcia das gloriosas gucrras dc
lilcriaao dc 1813. Daqui sc dcrccndc quc csia
iransfornaao da Iisioria cn Iisioria univcrsal
nao c, diganos, un sinlcs faio alsiraio da
Conscicncia dc si", do Esriio do nundo ou dc
qualqucr ouiro faniasna nciafsico, nas una
aao urancnic naicrial quc odc scr vcrificada
dc forna cnrica, una aao dc quc cada
indivduo fornccc a rova no aio dc concr, lclcr
ou vcsiir-sc(47}.
A lcn dizcr, ianlcn c un faio crfciiancnic
cnrico o dc, na Iisioria assada, con a
cicnsao da aiividadc ao lano da Iisioria
univcrsal, os indivduos icrcn ficado cada vcz
nais sulnciidos a un odcr quc lIcs cra
csiranIo orcssao quc ionavan or una
aiifaria daquilo a quc sc cIana o Esriio do
48
nundo , odcr quc sc iornou cada vcz nais
nacio c sc rcvcla, cn uliina insiancia, iraiar-sc
do ncrcado nundial. Mas c ianlcn cnrico quc
cssc odcr iao nisicrioso ara os icoricos
alcnacs, scra alolido cla surcssao do aiual
csiado social, cla rcvoluao conunisia c cla
aloliao da roricdadc rivada quc lIc c
incrcnic; a lilcriaao dc cada indivduo cn
ariicular rcalizar-sc-a cniao na ncdida cn quc a
Iisioria sc for convcricndo ioialncnic cn Iisioria
nundial. A ariir daqui, c cvidcnic quc a
vcrdadcira riqucza iniclcciual do indivduo
dccndc acnas da riqucza das suas rclacs
rcais. So dcsia forna sc odcra lilcriar cada
indivduo dos scus divcrsos liniics nacionais c
locais, dcois dc cnialular rclacs raiicas con
a roduao do nundo iniciro (incluindo a
roduao iniclcciual} c dc sc cnconirar cn csiado
dc odcr lcncficiar da roduao do nundo iniciro
cn iodos os donnios (criaao dos Ioncns}. A
dccndcncia univcrsal, cssa forna naiural da
coocraao dos indivduos u cscala da Iisioria
nundial, scra iransfornada cla rcvoluao
conunisia cn conirolo c donnio conscicnic
dcsscs odcrcs quc, cngcndrados cla aao
rccroca dos Ioncns uns solrc os ouiros, sc
lIcs inuscrcn c os doninaran aic agora. cono
sc sc iraiassc dc odcrcs alsoluiancnic
csiranIos. Esia conccao odc, or sua vcz, scr
inicrrciada dc forna cscculaiiva c idcalisia,
49
qucr dizcr, faniasiica, cono auio-criaao do
Ccncro" (a socicdadc cono sujciio"},
rcrcscniando-sc airavcs dcla a succssiva scric
dc indivduos rclacionados cnirc si cono un
unico indivduo quc rcalizara o nisicrio do
cngcndrar-sc a si ncsno Aqui odcrcnos vcr quc
os indivduos sc crian uns aos ouiros, ianio
fsica cono csiriiualncnic. nas quc nao sc
crian a si ncsnos ncn na disaraiada
conccao do Sao Druno(48} ncn no scniido do
nico", do Ioncn fciio a si ncsno".
A conccao da Iisioria quc acalanos dc
cor crniic-nos ainda iirar as scguinics
concluscs. 1. No dcscnvolvincnio das foras
roduiivas aiingc-sc un csiadio cn quc surgcn
foras roduiivas c ncios dc circulaao quc so
odcn scr ncfasios no anliio das rclacs
cisicnics c ja nao sao foras roduiivas nas sin
foras dcsiruiivas (o naquinisno c o dinIciro},
assin cono, faio ligado ao rcccdcnic, nascc no
dccorrcr dcssc roccsso do dcscnvolvincnio una
classc quc suoria iodo o cso da socicdadc scn
dcsfruiar das suas vaniagcns, quc c culsa do
scu scio c sc cnconira nuna oosiao nais
radical do quc iodas as ouiras classcs, una
classc quc inclui a naioria dos ncnlros da
socicdadc c da qual surgc a conscicncia da
ncccssidadc dc una rcvoluao, conscicncia cssa
quc c a conscicncia conunisia c quc, lcn
cnicndido, sc odc ianlcn fornar nas ouiras
50
classcs quando sc conrccndc a siiuaao dcsia
classc ariicular. 2. As condics cn quc sc
odcn uiilizar foras roduiivas dcicrninadas
sao as condics dc doninaao dc una
dcicrninada classc da socicdadc(49} o odcr social
dcsia classc, dccorrcndo do quc cla ossui,
cnconira rcgularncnic a sua crcssao raiica
sol forna idcalisia no iio dc Esiado rorio dc
cada coca; c or isso quc ioda a luia
rcvolucionaria c dirigida conira una classc quc
doninou aic cniao(50}} En iodas as rcvolucs
anicriorcs, crnanccia inalicrado o nodo dc
aiividadc c roccdia-sc acnas a una nova
disiriluiao dcssa aiividadc, a una nova
rcariiao do iralalIo cnirc ouiras cssoas; a
rcvoluao c, clo conirario, dirigida conira o
nodo dc aiividadc anicrior surinc o
iralalIo(51} c acala con a doninaao dc iodas as
classcs cla surcssao das rorias classcs
ois c rcalizada cla classc quc, no anliio da
aiual socicdadc, ja nao c considcrada cono una
classc dcniro dcssa socicdadc c consiiiui a
crcssao da dissoluao dc iodas as classcs, dc
iodas as nacionalidadcs, cic. Torna-sc ncccssaria
una iransfornaao nacia dos Ioncns ara
criar cn nassa cssa conscicncia c lcvar a lon
icrno csscs oljciivos; ora una ial iransfornaao
so odc scr cfciuada or un novincnio raiico,
or una rcvoluao; csia nao scra cniao acnas
ncccssaria clo faio dc consiiiuir o unico ncio dc
51
liquidar a classc doninanic, nas ianlcn orquc
so una rcvoluao crniiira classc quc dcrrula
a ouira aniquilar ioda a odridao do vclIo
sisicna c iornar-sc aia a fundar a socicdadc
solrc lascs novas(52}.
Esia conccao da Iisioria icn orianio
cono lasc o dcscnvolvincnio do roccsso rcal da
roduao, coniriiancnic a roduao naicrial da
vida incdiaia; concclc a forna das rclacs
Iunanas ligada a csic nodo dc roduao c or
clc cngcndrada, isio c, a socicdadc civil nos scus
difcrcnics csiadios, cono scndo o fundancnio dc
ioda a Iisioria. Isio cquivalc a rcrcscnia-la na
sua aao cnquanio Esiado, a clicar airavcs
dcla o conjunio das divcrsas roducs icoricas c
das fornas da conscicncia, rcligiao, noral,
filosofia, cic., c a aconanIar o scu
dcscnvolvincnio a ariir dcsias roducs; o quc
crniic naiuralncnic rcrcscniar a coisa na sua
ioialidadc (c caninar ainda a caao rccroca
dos scus difcrcnics asccios}. Ela nao c olrigada,
cono aconiccc conccao idcalisia da Iisioria,
a rocurar una caicgoria difcrcnic ara cada
crodo, anics sc nanicndo consianicncnic no
lano rcal da Iisioria; nao icnia clicar a raiica
a ariir da idcia, nas sin a fornaao das idcias a
ariir da raiica naicrial; cIcga orianio,
conclusao dc quc iodas as fornas c roduios da
conscicncia odcn scr rcsolvidos nao cla criica
iniclcciual, cla rcduao Conscicncia dc si" ou
52
cla ncianorfosc cn aarics", cn
faniasnas"(53}, cic., nas unicancnic cla
dcsiruiao raiica das rclacs sociais concrcias
dc ondc nasccran as lagaiclas idcalisias. Nao c a
Criica nas sin a rcvoluao quc consiiiui a fora
noiriz da Iisioria, da rcligiao, da filosofia ou dc
qualqucr ouiro iio dc icorias. Esia conccao
nosira quc o oljciivo da Iisioria nao consisic cn
rcsolvcr-sc cn Conscicncia dc si" cnquanio
Esriio do csriio", nas quc sc cnconircn
dados cn cada csiadio un rcsuliado naicrial,
una sona dc foras roduiivas, una rclaao con
a naiurcza c cnirc os indivduos, criados
Iisioricancnic c iransniiidos a cada gcraao or
aqucla quc a rcccdc, una nassa dc foras dc
roduao, dc caiiais c dc circunsiancias quc sao
or un lado nodificadas cla nova gcraao nas
quc, or ouiro lado, lIc diian as suas rorias
condics dc cisicncia c lIc inrincn un
dcscnvolvincnio dcicrninado, un caraicr
csccfico; or conscqucncia, c iao vcrdadc scrcn
as circunsiancias a fazcrcn os Ioncns cono a
afirnaao coniraria. Esia sona dc foras dc
roduao, dc caiiais, dc fornas dc rclacs
sociais, quc cada indivduo o cada gcraao
cnconiran cono dados ja cisicnics c a lasc
concrcia daquilo quc os filosofos considcran
cono sulsiancia" c csscncia do Ioncn",
daquilo quc arovaran c daquilo quc
conlaicran, lasc concrcia cujos cfciios c cuja
53
influcncia solrc o dcscnvolvincnio dos Ioncns
nao sao dc forna alguna afciados clo faio dc os
filosofos sc rcvoliarcn conira cla na qualidadc dc
Conscicncia dc si" c dc nicos". Sao igualncnic
cssas condics dc vida, quc cada gcraao
cnconira ja claloradas, quc dcicrninan sc o
alalo rcvolucionario quc sc rcroduz
criodicancnic na Iisioria scra suficicnicncnic
foric ara dcrrular as lascs dc iudo quanio
cisic; os clcncnios naicriais dc una sulvcrsao
ioial sao, or un lado, as foras roduiivas
cisicnics c, or ouiro, a consiiiuiao dc una
nassa rcvolucionaria quc faa a rcvoluao nao
acnas conira as condics ariicularcs da
socicdadc assada nas ainda conira a roria
roduao da vida" anicrior, conira o conjunio
da aiividadc" quc c o scu fundancnio; sc csias
condics nao cisicn, c crfciiancnic
indifcrcnic, ara o dcscnvolvincnio raiico, quc a
idcia dcsia rcvoluao ja icnIa sido crcssa nil
vczcs. cono o rova a Iisioria do conunisno.
Aic aqui, iodas as concccs Iisioricas
rccusaran csia lasc rcal da Iisioria ou, clo
ncnos, considcraran-na cono algo dc accssorio,
scn qualqucr ligaao con a narcIa da Iisioria.
or isio quc a Iisioria foi scnrc dcscriia dc
acordo con una norna quc sc siiua fora dcla A
roduao rcal da vida surgc na origcn da Iisioria
nas aquilo quc c roriancnic Iisiorico surgc
scarado da vida ordinaria, cono cira c
54
suraicrrcsirc. As rclacs cnirc os Ioncns c a
naiurcza sao assin ccludas da Iisioriografia, o
quc da origcn oosiao cnirc naiurcza c
Iisioria. Conscqucnicncnic, csia conccao so
crniiiu cnconirar os grandcs aconiccincnios
Iisioricos ou oliicos, as luias rcligiosas c
rincialncnic icoricas, c foi olrigada a ariilIar
con qualqucr coca Iisiorica a ilusao dcssa
coca. SuonIanos quc una dada coca julga
scr dcicrninada or noiivos urancnic
oliicos" ou rcligiosos", sc lcn quc oliica" c
rcligiao" consiiiuan acnas as fornas
adquiridas clos scus noiorcs rcais. o scu
Iisioriador acciiara aqucla oiniao. A
inaginaao", a rcrcscniaao" quc csscs
Ioncns dcicrninados icn da sua raiica rcal
iransforna-sc no unico odcr dcicrninanic c
aiivo quc donina c dcicrnina a raiica dcsscs
Ioncns. Sc a forna rudincniar sol a qual sc
arcscnia a divisao do iralalIo na ndia c no
Egiio susciia a cisicncia ncsics ascs dc un
rcginc dc casias no Esiado c na rcligiao, o
Iisioriador cnsa quc cssc rcginc dc casias
consiiiui o odcr quc cngcndrou a forna social
rudincniar. Enquanio os Franccscs c os Inglcscs
sc aicn ilusao oliica, quc c ainda a nais
roina da rcalidadc, os alcnacs novcn-sc no
donnio do csriio uro" c fazcn da ilusao
rcligiosa a fora noiriz da Iisioria. A filosofia da
Iisioria dc Hcgcl c o uliino rcsuliado
55
conscqucnic, lcvado sua crcssao nais ura",
dc ioda csia forna dc dcscrcvcr a Iisioria, iica
dos alcnacs, c na qual nao inicrcssan os
inicrcsscs rcais ncn scqucr os inicrcsscs
oliicos nas sin as idcias uras.
Ncsias condics, nao adnira quc a Iisioria
surja a Sao Druno cono una ncra scqucncia dc
Idcias" quc luian cnirc si c quc finalncnic sc
rcsolvc na Conscicncia dc si", c quc ara Sao
Ma Siirncr, quc nada salc dc Iisioria, o
dcscnvolvincnio dcsia scja, c con nuiio nais
logica, una sinlcs Iisioria dc cavalciros", dc
landidos c dc faniasnas dc cuja visao so
conscguc cscaar graas ao gosio do sacrilcgio",
Esia conccao c vcrdadcirancnic rcligiosa,
rcssuc quc o Ioncn rcligioso c o Ioncn
riniiivo dc quc aric ioda a Iisioria, c sulsiiiui,
na sua inaginaao, a roduao rcal dos ncios dc
vida c da roria vida or una roduao rcligiosa
dc coisas inaginarias. Toda csia conccao da
Iisioria, assin cono a sua dcgradaao c os
cscruulos c as duvidas quc da rcsulian, c una
qucsiao urancnic nacional quc so inicrcssa aos
alcnacs. Un ccnlo disio c a inorianic
qucsiao, rcccnicncnic nuiio dclaiida, dc salcr
cono sc odcra caiancnic assar do rcino dc
Dcus ara o rcino dos Ioncns"; cono sc csic
rcino dc Dcus" iivcssc cisiido alguna vcz fora
da inaginaao dos Ioncns c cono sc csics
douios scnIorcs nao iivcsscn vivido scnrc (c
56
scn dar or isso} no rcino dos Ioncns" quc
rocuran, ou cono ainda sc o divcriincnio
cicnifico ois iraia-sc acnas disso quc
consisic cn icniar clicar a singularidadc dcsia
consiruao icorica nas nuvcns nao fossc nuiio
nclIor alicado na rocura das razcs dc cla icr
nascido do csiado dc coisas rcal facc da icrra.
En gcral, csscs alcnacs rcocuan-sc
conicnicncnic cn clicar os alsurdos quc
cnconiran airavcs dc ouiras quincras;
rcssucn quc iodos csics alsurdos icn un
scniido ariicular quc c ncccssario dcscolrir,
quando conviria clicar csia frascologia icorica a
ariir das rclacs rcais cisicnics. A vcrdadcira
soluao raiica dcsia frascologia, a clininaao
dcsias rcrcscniacs na conscicncia dos
Ioncns, so scra rcalizada, rciiano-lo, airavcs
dc una iransfornaao das circunsiancias c nao
or dcducs icoricas. Para a grandc nassa dos
Ioncns, ara o rolciariado, csias
rcrcscniacs icoricas nao cisicn, c orianio
nao icn ncccssidadc dc scr surinidas; c sc
csscs Ioncns ja iivcran algunas rcrcscniacs
icoricas cono, or ccnlo, a rcligiao, Ia nuiio
quc csias foran dcsirudas clas circunsiancias.
O caraicr urancnic nacional dcsias
qucsics c das suas solucs nanifcsia-sc ainda
no faio dc csscs icoricos acrcdiiarcn, c o nais
scriancnic dcsic nundo, quc as divagacs do
csriio do gcncro Honcn-dcus", Honcn", cic.,
57
rcsidiran s difcrcnics cocas da Iisioria Sao
Druno cIcga a afirnar quc sao acnas o Criico
c as criicas quc fazcn a Iisioria" c ainda,
quando sc cnircgan a consirucs Iisioricas, or
saliarcn raidancnic or cina dc iodo o
assado, assando da civilizaao nongol"
Iisioria roriancnic rica dc conicudo", isio c,
Iisioria dos Anais dc Hallc c dos Anais
alcnacs(54}, c acalando or nos coniar acnas
cono a cscola Icgcliana dcgcncrou cn disuia
gcral. Todas as ouiras nacs c iodos os
aconiccincnios rcais foran csquccidos liniiando-
sc o icairo do nundo fcira dos livros dc Lcizig
c s conirovcrsias rccrocas da Criica", do
Honcn" c do nico"(55}.
Quando sc lcnlran dc csiudar icnas
vcrdadcirancnic Iisioricos cono o scculo XVIII,
or ccnlo, csics filosofos so nos dao a Iisioria
das rcrcscniacs, dcsiacada dos faios c dos
dcscnvolvincnios raiicos quc dclas consiiiucn a
lasc; nais ainda, so concclcn una ial Iisioria
con o oljciivo dc rcrcscniar a coca cn qucsiao
cono una rincira ciaa incrfciia, cono un
rcnuncio ainda liniiado da vcrdadcira coca
Iisiorica, ou scja, da coca dc luia dos filosofos
alcnacs, cnirc 1840 c 1844. Prcicndcn orianio
cscrcvcr una Iisioria do assado quc faa
rcslandcccr con o naior lrilIo a gloria dc una
cssoa quc nao c Iisiorica c daquilo quc cla
inaginou; nao inicrcssa, ois, cvocar quaisqucr
58
aconiccincnios rcalncnic Iisioricos ncn scqucr
as iniruscs da oliica na Iisioria. En
concnsaao, inicrcssa forncccr un cscriio quc
nao rcousc nun csiudo scrio nas sin cn
noniagcns Iisioricas c cn ninIarias liicrarias,
cono o fcz Sao Druno na sua Hisioria do scculo
XVI!! aiualncnic csquccida. Esics cnfaiuados
ncrccciros do cnsancnio quc sc julgan
infiniiancnic acina dos rcconcciios nacionais
sao, na raiica, nuiio nais nacionais do quc
csscs filisicus das ccrvcjarias quc sonIan
lurgucsncnic con a unidadc alcna. Fccusan
iodo o caraicr Iisiorico s acs dos ouiros
ovos, vivcn na AlcnanIa c ara a AlcnanIa,
iransfornan a Canao do Fcno cn Iino
csiriiual(56}, c conquisian a Alsacia-Lorcna
ilIando a filosofia franccsa, cn vcz dc ilIarcn
o Esiado franccs, c gcrnanizando o cnsancnio
franccs, cn vcz dc gcrnanizarcn as rovncias
franccsas. Aic o Sr. Vcncday(57} faz figura dc
;cosnooliia ao lado dc Sao Druno c dc Sao
Ma(58} quc roclanan a Icgcnonia da AlcnanIa
quando roclanan a Icgcnonia da icoria.
Dcsias considcracs dcduz-sc facilncnic o crro
cn quc cai FcucrlacI quando (na Fcvisia
irincsiral dc Wigand, 1845, iono II(59}}, ao
qualificar-sc dc Ioncn conuniiario", sc
roclana conunisia c iransforna csic nonc nun
rcdicado dc o" Ioncn, julgando assin odcr
iransfornar nuna sinlcs caicgoria o icrno dc
59
conunisia quc, no nundo aiual, dcsigna aquclc
quc adcrc a un dcicrninado ariido
rcvolucionario. Toda a dcduao dc FcucrlacI no
quc rcsciia s rclacs rccrocas cnirc os
Ioncns rcicndc unicancnic rovar quc os
Ioncns icn ncccssidadc uns dos ouiros c quc
scnrc assin aconicccu. Qucr quc scja
csialclccida a conscicncia dcsic faio; ao conirario
dos ouiros icoricos, acnas rcicndc susciiar
una jusia conscicncia dc un faio cisicnic, ao
asso quc ara o conunisia rcal o quc inoria c
dcrrular cssa ordcn cisicnic. Por ouiro lado,
rcconIcccnos quc FcucrlacI, nos scus csforos
ara gcncralizar a conscicncia dcsic faio, vai iao
longc quanio lIc c ossvcl scn dciar dc scr un
icorico c un filosofo; nas cnsanos scr
caracicrsiico o faio dc Sao Druno c Sao Ma
uiilizarcn a rcrcscniaao do conunisia scgundo
FcucrlacI cn vcz do conunisia rcal, c dc o
fazcrcn cn aric con o oljciivo dc odcrcn
conlaicr o conunisno cnquanio Esriio do
csriio", cnquanio caicgoria filosofica cnquanio
advcrsario cisicnic ao ncsno nvcl dclcs c, no
caso dc Sao Druno, cn ariicular, ainda or
inicrcsscs ragnaiicos. Cono ccnlo dcsic
rcconIccincnio c dcsconIccincnio do csiado dc
coisas cisicnics, lcnlrcnos a assagcn da
Filosofia do fuiuro(60} ondc dcscnvolvc a idcia dc
quc o Scr dc un oljcio ou dc un Ioncn
consiiiui igualncnic a sua csscncia, dc quc as
60
condics dc cisicncia, o nodo dc vida c a
aiividadc dcicrninada dc una criaiura aninal ou
Iunana sao aquclcs con quc a sua csscncia" sc
scnic saiisfciia. Cada conccao c aqui
conrccndida crcssancnic cono un acaso
infcliz, cono una anonalia quc nao sc odc
nodificar. Porianio, sc cisicn nilIcs dc
rolciarios quc nao sc scnicn saiisfciios con as
suas condics dc vida, sc o scu Scr" nao
corrcsondc dc forna alguna sua csscncia",
dcvcranos considcrar csic faio cono una
infclicidadc incviiavcl quc scria convcnicnic
suoriar iranquilancnic. No cnianio, csics
nilIcs dc rolciarios icn una oiniao nuiio
difcrcnic solrc csic assunio c dcnonsira-la-ao
quando cIcgar o noncnio, quando uscrcn na
raiica o scu scr" cn Iarnonia con a sua
csscncia", airavcs dc una rcvoluao.
rccisancnic or isso quc, ncsics casos,
FcucrlacI nunca fala do nundo dos Ioncns c sc
rcfugia na naiurcza cicrior, na naiurcza quc o
Ioncn ainda nao conirolou. Mas cada invcnao
nova, cada rogrcsso da indusiria faz ionlar un
ouco csia arguncniaao c o cano ondc
nasccn os ccnlos quc crniicn vcrificar as
afirnacs daquclc gcncro, dininui cada vcz
nais. A csscncia" do cic, ara rcionar un dos
ccnlos dc FcucrlacI, corrcsondc caiancnic
ao scu scr", agua, c a csscncia" do cic dc rio
scra a agua dcssc rio. Mas cssa agua dcia dc scr
61
a sua csscncia" c iransforna-sc nun ncio dc
cisicncia quc nao lIc convcn, a ariir do
noncnio cn quc assa a scr uiilizada cla
indusiria c fica oluda or coranics c ouiros
dcscrdcios, a ariir do noncnio cn quc o rio c
crcorrido or larcos a vaor ou cn quc o scu
curso c dcsviado ara canais ondc c ossvcl
rivar o cic do scu ncio dc cisicncia clo
sinlcs aio dc coriar a agua. Dcclarar quc iodas
ais coniradics dcsic gcncro sao ncras
anonalias incviiavcis nao difcrc dc nodo algun
da consolaao quc Sao Siirncr ofcrccc aos
insaiisfciios quando lIcs dcclara quc csia
coniradiao lIcs c inirnscca, quc csia na
siiuaao c ncccssariancnic a quc lIcs
corrcsondc, concluindo quc nao lIcs concic
roicsiar nas sin guardar ara si ncsnos a sua
indignaao ou rcvoliarcn-sc conira a sua soric
nas dc una forna niica. Esia clicaao"
ianlcn nao difcrc da criica quc lIc c fciia or
Sao Druno ao afirnar quc cssa siiuaao infcliz c
una conscqucncia dc os inicrcssados sc icrcn
naniido ao nvcl da Sulsiancia" cn vcz dc
rogrcdircn aic Conscicncia dc si alsoluia" c
dc nao icrcn salido vcr ncssas nas condics dc
vida o Esriio do scu csriio.
62

[3]
Os cnsancnios da classc doninanic sao
ianlcn, cn iodas as cocas, os cnsancnios
doninanics, ou scja, a classc quc icn o odcr
naicrial doninanic nuna dada socicdadc c
ianlcn a oicncia doninanic csiriiual. A classc
quc disc dos ncios dc roduao naicrial
disc igualncnic dos ncios dc roduao
iniclcciual, dc ial nodo quc o cnsancnio
daquclcs a qucn sao rccusados os ncios dc
roduao iniclcciual csia sulnciido igualncnic
classc doninanic. Os cnsancnios doninanics
sao acnas a crcssao idcal das rclacs
naicriais doninanics concclidas sol a forna dc
idcias c, orianio, a crcssao das rclacs quc
fazcn dc una classc a classc doninanic; dizcndo
dc ouiro nodo, sao as idcias do scu donnio. Os
indivduos quc consiiiucn a classc doninanic
ossucn cnirc ouiras coisas una conscicncia, c c
cn conscqucncia disso quc cnsan; na ncdida
cn quc doninan cnquanio classc c dcicrninan
una coca Iisiorica cn ioda a sua cicnsao, c
logico quc csscs indivduos donincn cn iodos os
scniidos, quc icnIan, cnirc ouiras, una osiao
doninanic cono scrcs cnsanics, cono
roduiorcs dc idcias, quc rcgulancnicn a
roduao c a disiriluiao dos cnsancnios da
sua coca; as suas idcias sao, orianio, as idcias
63
doninanics da sua coca. Considcrcnos or
ccnlo un as c un icno cn quc o odcr
rcal, a arisiocracia c a lurgucsia disuian o
odcr c ondc csic c orianio ariilIado; vcnos
quc o cnsancnio doninanic c a a douirina da
divisao dos odcrcs, or isso cnunciada cono lci
cicrna".
Fccnconiranos aqui a divisao dc iralalIo
quc anics cnconiranos cono una das foras
caiiais da Iisioria.
Manifcsia-sc igualncnic no scio da classc
doninanic sol a forna dc divisao cnirc o
iralalIo iniclcciual c o iralalIo naicrial, a onio
dc cnconirarnos duas caicgorias difcrcnics dc
indivduos ncssa ncsna classc. Uns scrao os
cnsadorcs dcssa classc (os idcologos aiivos, quc
rcflcicn c iiran a sua sulsiancia rincial da
claloraao das iluscs quc cssa classc icn dc si
roria}, c os ouiros icn una aiiiudc nais
assiva c nais rccciiva facc a csscs
cnsancnios c a cssas iluscs, orquc sao, na
rcalidadc, os ncnlros aiivos da classc c discn
dc ncnos icno ara roduzircn iluscs c idcias
solrc as suas rorias cssoas. No scio dcssa
classc, cssa cisao so odc dar origcn a una ccria
oosiao c a una ccria Iosiilidadc cnirc as duas
arics cn rcscna. Mas quando surgc un
confliio raiico cn quc ioda a classc c ancaada,
cssa oosiao dcsaarccc c cai a ilusao dc quc as
64
idcias doninanics nao sao as idcias da classc
doninanic c dc quc icn odcr disiinio do odcr
dcssa classc. A cisicncia dc idcias
rcvolucionarias nuna coca dcicrninada
rcssuc ja a cisicncia dc una classc
rcvolucionaria; disscnos anicriorncnic iudo o
quc cra ncccssario rcfcrir accrca das condics
rcvias dc una ial siiuaao.
Adniianos quc, na nancira dc concclcr a
narcIa da Iisioria, sc dcsiacan as idcias da
classc doninanic dcssa ncsna classc doninanic
c quc sc considcran aquclas cono una cniidadc.
SuonIanos quc so nos inicrcssa o faio dc
dcicrninadas idcias doninarcn nuna ccria
coca, scn nos rcocuarnos con as condics
dc roduao ncn con os roduiorcs dcssas
idcias, alsiraindo orianio dos indivduos c das
circunsiancias nundiais quc ossan csiar na
lasc dcssas idcias. Podcr-sc-a cniao dizcr, or
ccnlo, quc no icno cn quc rcinava a
arisiocracia, csiava-sc cn lcno rcinado dos
concciios dc Ionra, dc fidclidadc, cic., c quc no
icno cn quc rcinava a lurgucsia cisiia o
rcinado dos concciios dc lilcrdadc, dc igualdadc,
cic.(61}
o quc cnsa a roria classc doninanic.
Esia conccao da Iisioria, conun a iodos os
Iisioriadorcs, rincialncnic a ariir do scculo
XVIII, cIocara con o faio dc os cnsancnios
65
rcinanics scrcn cada vcz nais alsiraios,
adquirindo cada vcz nais una forna univcrsal.
Con cfciio, cada nova classc no odcr c olrigada,
quanio nais nao scja ara aiingir os scus fins, a
rcrcscniar o scu inicrcssc cono scndo o
inicrcssc conun a iodos os ncnlros da
socicdadc ou, crinindo a coisa no lano das
idcias, a dar aos scus cnsancnios a forna da
univcrsalidadc, a rcrcscnia-los cono scndo os
unicos razoavcis, os unicos vcrdadcirancnic
validos. Do sinlcs faio dc cla sc dcfroniar con
una ouira classc, a classc rcvolucionaria surgc-
nos rincirancnic nao cono classc nas cono
rcrcscnianic da socicdadc inicira, cono ioda a
nassa da socicdadc cn cIoquc con a unica
classc doninanic. Isio c ossvcl orquc, no
incio, o scu inicrcssc csia ainda iniinancnic
ligado ao inicrcssc conun dc iodas as ouiras
classcs nao doninanics c orquc, sol a rcssao
do csiado dc coisas anicriorcs, csic inicrcssc
alinda nao sc dc dcscnvolvcr cono inicrcssc
ariicular dc una classc ariicular. Por csic faio,
a viioria dcssa classc c uiil a nuiios indivduos
das ouiras classcs quc nao conscgucn cIcgar ao
odcr; nas c unicancnic na ncdida cn quc
coloca o s indivduos cn csiado dc odcrcn
cIcgar classc doninanic. Quando a lurgucsia
franccsa dcrrulou o donnio da arisiocracia,
crniiiu a nuiios rolciarios sulir acina do
rolciariado, nas crniiiu-o acnas no scniido
66
dc quc fcz dclcs lurgucscs. Cada nova classc
acnas csialclccc orianio o scu donnio nuna
lasc nais vasia do quc a classc quc doninava
anicriorncnic; or ouiro lado, a oosiao cnirc a
nova classc doninanic c as quc nao doninan
iorna-sc ainda nais rofunda c aiual. Daqui sc
dcrccndc quc o conlaic quc c ncccssario iravar
conira a nova classc dirigcnic icra or fin ncgar
as condics sociais anicriorcs dc una forna
nais dccisiva c nais radical do quc aqucla quc
fora cnrcguc or iodas as classcs quc anics
dciivcran o odcr. Toda a ilusao quc consisic cn
cnsar quc o donnio dc una classc dcicrninada
c acnas o donnio dc ccrias idcias, ccssa
naiuralncnic dcsdc quc o donnio dc una classc
dcia dc scr a forna do rcginc social, isio c,
quando dcia dc scr ncccssario rcrcscniar un
inicrcssc ariicular cono scndo o inicrcssc gcral
ou dc rcrcscniar o Univcrsal" cono
doninanic.(62}
Dcois dc scarar as idcias doninanics dos
indivduos quc ccrccn o odcr c solrciudo das
rclacs quc dccorrcn dc un dado csiadio do
nodo dc roduao, c facil concluir quc sao
scnrc as idcias quc doninan na Iisioria,
odcndo-sc cniao alsirair, dcsias difcrcnics
idcias, a Idcia", ou scja, a idcia or ccclcncia,
cic., fazcndo dcla o clcncnio quc donina na
Iisioria c concclcndo cniao iodas as idcias c
concciios isolados cono auiodcicrninacs" do
67
concciio quc sc dcscnvolvc ao longo da Iisioria.
En scguida, c igualncnic naiural fazcr dcrivar
iodas as rclacs Iunanas do concciio dc
Ioncn, do Ioncn rcrcscniado, da csscncia do
Ioncn, nuna alavra, dc o Honcn. o quc faz
a filosofia cscculaiiva. O rorio Hcgcl afirna,
no fin da Filosofia da Iisioria, quc acnas
canina o dcscnvolvincnio do Concciio" c quc
cs na sua Iisioria a vcrdadcira icodiccia"
(ag. 446}. Podcnos agora rcgrcssar aos
roduiorcs do Concciio", aos icoricos, idcologos
c filosofos, ara cIcgar conclusao dc quc os
filosofos cnquanio iais scnrc doninaran na
Iisioria ou scja, a un rcsuliado a quc o rorio
Hcgcl ja iinIa cIcgado, cono acalanos dc vcr.
Con cfciio, a faanIa quc consisic cn
dcnonsirar quc o Esriio c solcrano na Iisioria
(o quc Siirncr cIana Iicrarquia} rcduz-sc aos
ircs csforos scguinics. 1.0 ncccssario scarar
as idcias daquclcs quc, or razcs cnricas,
doninan cnquanio indivduos naicriais c cn
condics cnricas, dcsscs rorios Ioncns, c
rcconIcccr cn scguida quc sao as iluscs ou as
idcias quc doninan a Iisioria. ncccssario
ordcnar cssc donnio das idcias, csialclcccr una
rclaao nsiica cnirc as succssivas idcias
doninanics, c isio conscguc-sc concclcndo-as
cono auiodcicrninacs do concciio". (O faio dc
csics cnsancnios csiarcn rcalncnic ligados
cnirc si airavcs da sua lasc cnrica iorna a
68
coisa ossvcl; or ouiro lado, conrccndidos
cono cnsancnios uros c sinlcs, iornan-sc
difcrcnciacs dc si, disiincs roduzidas clo
rorio cnsancnio}. Para dcscnvcncilIar do scu
asccio nsiico csic concciio quc sc dcicrnina a
si ncsno", clc c iransfornado cn cssoa a
Conscicncia dc si" ou, ara arcccr
naicrialisia , c considcrado cono una scric dc
cssoas quc rcrcscnian o Concciio" na
Iisioria, a salcr os cnsadorcs", os filosofos" c
os idcologos quc sao considcrados, or sua vcz,
cono os falricanics da Iisioria, cono o coniic
dos guardics", cono os doninadorcs. Elininan-
sc sinuliancancnic iodos os clcncnios
naicrialisias da Iisioria c odc-sc
iranquilancnic dar rcdca solia ao cndor
cscculaiivo.
Esic nciodo do fazcr Iisioria quc cra
cnrcguc solrciudo na AlcnanIa dcvc scr
clicado a ariir do conicio. a ilusao dos
idcologos cn gcral quc, or ccnlo, csia
rclacionada con as iluscs dos jurisias, dos
oliicos (c dos Ioncns dc Esiado}. cniao
ncccssario considcrar os sonIos dognaiicos c as
idcias ciravaganics dcsscs sujciios cono una
ilusao quc sc clica nuiio sinlcsncnic cla
sua osiao raiica na vida, a sua rofissao c a
divisao do iralalIo.
69
Na vida corrcnic, qualqucr sIolcccr(63}
salc nuiio lcn fazcr a disiinao cnirc aquilo quc
cada un rcicndc scr c aquilo quc c rcalncnic;
nas a nossa Iisioria ainda nao conscguiu cIcgar
a cssc conIccincnio vulgar. Fclaiivancnic a
cada coca, a Iisioriografia acrcdiia lcnancnic
naquilo quc a coca cn qucsiao diz dc si ncsna
c nas iluscs quc icn solrc si ncsna.
70

[4]
...foi cnconirado(64} Do rinciro onio rcsulia
a ncccssidadc dc una divisao do iralalIo
acrfcioada c dc un concrcio vasio cono
condics rcvias, rcsuliando o caraicr local do
scgundo onio. No rinciro caso, dcvc-sc
associar os indivduos; no scgundo, csics
cnconiran-sc ao ncsno nvcl dc qualqucr
insiruncnio dc roduao, sao clcs ncsnos
insiruncnios dc roduao. Surgc aqui orianio a
difcrcna cnirc os insiruncnios dc roduao
naiurais c os insiruncnios dc roduao criados
cla civilizaao. O cano culiivado (a agua, cic.}
odc scr considcrado cono un insiruncnio dc
roduao naiural. No rinciro caso, o do
insiruncnio dc roduao naiural, os indivduos
csiao sulordinados naiurcza; no scgundo,
csiao sulordinados a un roduio do iralalIo. No
rinciro caso, a roricdadc, iraia-sc aqui da
roricdadc fundiaria, aarccc orianio ianlcn
cono un donnio incdiaio c naiural; no
scgundo, csia roricdadc surgc cono donnio
do iralalIo c nais ainda do iralalIo acunulado,
do caiial. O rinciro caso rcssuc quc os
indivduos csiao unidos or algo, qucr scja a
fanlia, a irilo, aic o rorio solo, cic. O scgundo
rcssuc quc clcs sao indccndcnics uns dos
ouiros c so sc nanicn unidos dcvido s irocas.
71
No rinciro caso, a iroca c csscncialncnic una
iroca cnirc os Ioncns c a naiurcza, una iroca
cn quc o iralalIo do uns c irocado clo roduio
do ouiro; no scgundo, iraia-sc
rcdoninanicncnic dc una iroca cnirc os
rorios Ioncns. No rinciro caso, lasia ao
Ioncn una inicligcncia ncdia c a aiividadc
cororal c iniclcciual nao csiao ainda scaradas.
no scgundo, a divisao cnirc o iralalIo cororal c
o iralalIo iniclcciual ja csia raiicancnic
cfciuada. No rinciro caso, o donnio do
roriciario solrc os nao-ossuidorcs odc
rcousar cn rclacs cssoais, nuna csccic dc
conunidadc; no scgundo, dcvcra icr ionado una
forna naicrial, cncarnar-sc nun icrcciro icrno,
.} dinIciro. No rinciro caso, cisic a cqucna
indusiria, nas sulordinada uiilizaao do
insiruncnio dc roduao naiural c, orianio,
scn rcariiao do iralalIo cnirc os difcrcnics
indivduos; no scgundo, a indusiria so cisic na
divisao do iralalIo c airavcs dcla.
Aic agora ariinos dos insiruncnios dc
roduao, c ncsno ncsias condics a
ncccssidadc da roricdadc rivada ara ccrios
csiadios indusiriais cra ja cvidcnic. Na indusiric
ciraciivc(65}, a roricdadc rivada coincidc
ainda lcnancnic con o iralalIo; na cqucna
indusiria c cn ioda a agriculiura a roricdadc c.
aic agora, a conscqucncia ncccssaria dos
insiruncnios cisicnics; na grandc indusiria, a
72
coniradiao cnirc o insiruncnio dc roduao c a
roricdadc rivada c iao soncnic un scu
roduio, c cla ncccssiia dc sc cnconirar nuiio
dcscnvolvida ara o odcr criar. A aloliao da
roricdadc rivada so c orianio ossvcl con a
grandc indusiria.
* * *
A naior divisao cnirc o iralalIo naicrial c o
iniclcciual c a iraduzida cla scaraao da cidadc
c do cano. A oosiao cnirc a cidadc c o cano
surgc con a assagcn da larlaric civilizaao,
da organizaao irilal ao Esiado, do
rovincialisno naao, c crsisic airavcs dc ioda
a Iisioria da civilizaao aic aos nossos dias (Liga
conira a lci solrc os ccrcais}. A cisicncia da
cidadc inlica incdiaiancnic a ncccssidadc da
adninisiraao, da olcia, dos inosios, cic.,
nuna alavra, a ncccssidadc da organizaao
conuniiaria, ariindo da oliica cn gcral. a
quc aarccc cn rinciro lugar a divisao da
oulaao cn duas grandcs classcs, divisao cssa
quc rcousa dirciancnic na divisao do iralalIo c
nos insiruncnios dc roduao. A cidadc c o
rcsuliado cia conccniraao da oulaao, dos
insiruncnios dc roduao, do caiial, dos
razcrcs c das ncccssidadcs, ao asso quc o
cano c cn cvidcncia o faio oosio, o
isolancnio c a discrsao. A oosiao cnirc a
cidadc c o cano so odc cisiir no quadro da
73
roricdadc rivada; c a nais flagranic crcssao
da sulordinaao do indivduo divisao do
iralalIo, da sulordinaao a una aiividadc
dcicrninada quc lIc c inosia. Esia
sulordinaao faz dc un Ialiianic un aninal da
cidadc ou un aninal do cano, iao liniiados un
cono o ouiro, c faz rcnasccr iodos os dias a
oosiao cnirc os inicrcsscs das duas arics. O
iralalIo c anui ainda o nais inorianic, o odcr
solrc os indivduos, c cnquanio csic odcr cisiir
Iavcra scnrc una roricdadc rivada.
A aloliao dcsia oosiao cnirc a cidadc c o
cano c una das rinciras condics dc una
cisicncia vcrdadcirancnic conuniiaria; cssa
condiao dccndc or sua vcz dc un conjunio dc
condics naicriais rcvias quc nao c ossvcl
rcalizar or un ncro aio dc voniadc, cono sc
odc vcrificar rincira visia (c ncccssario quc
cssas condics ja csicjan dcscnvolvidas}. Podc-
sc ainda considcrar a scaraao cnirc a cidadc c
o cano cono scndo a scaraao cnirc o caiial c
a roricdadc fundiaria, cono o incio dc una
cisicncia c dc un dcscnvolvincnio do caiial
indccndcnics da roricdadc fundiaria, cono o
conco dc una roricdadc icndo or unica lasc
o iralalIo c as irocas.
Nas cidadcs quc nao foran consirudas anics
da Idadc Mcdia c sc fornaran, orianio, ncsia
coca, ovoando-sc dc scrvos lilcrios, o iralalIo
74
ariicular dc cada un cra a sua unica
roricdadc, ara alcn do cqucno caiial quc
lIcs cricncia c quc cra quasc cclusivancnic
consiiiudo clos insiruncnios nais
indiscnsavcis. A concorrcncia dos scrvos
fugiiivos quc nao ccssavan dc afluir s cidadcs a
gucrra inccssanic do cano conira as cidadcs c,
orianio, a ncccssidadc dc una fora niliiar
urlana organizada, a rclaao cnirc osso-as
consiiiuda cla roricdadc cn conun dc un
dado iralalIo, a ncccssidadc dc cdifcios conuns
ara a vcnda das ncrcadorias nun icno cn quc
os aricsaos cran ianlcn concrcianics c a
cclusao dc iais cdifcios dc cssoais nao
qualificadas, a oosiao dos inicrcsscs das
difcrcnics rofisscs, a ncccssidadc dc roicgcr
un iralalIo arcndido con csforo c a
organizaao fcudal dc iodo o as foran a causa
dc os iralalIadorcs sc unircn cn cororacs.
Nao dcscjanos arofundar aqui ais nuliilas
nodificacs do sisicna das cororacs
iniroduzidas clos dcscnvolvincnios Iisioricos
ulicriorcs. O codo dos scrvos ara as cidadcs
rosscguiu scn qualqucr inicrruao duranic
ioda a idadc ncdia. Esics scrvos, crscguidos no
cano clos scus scnIorcs, cIcgavan s cidadcs
ondc cnconiravan una conunidadc organizada
conira a qual cran inoicnics c no inicrior da
qual lIcs cra ncccssario acciiar a siiuaao quc
lIcs airiluan o quc cra conscqucncia da
75
ncccssidadc quc Iavia do scu iralalIo c do
inicrcssc dos scus concorrcnics organizados da
cidadc. Esics iralalIadorcs, cIcgando cidadc
isolados, nunca conscguiran consiiiuir una
fora, ois ou o scu iralalIo cra da concicncia
dc una dada cororaao o dcvia scr arcndido, o
cniao os ncsircs dcssa cororaao sulnciian-
nos s suas lcis o organizavan-nos dc acordo
con os scus inicrcsscs, ou o scu iralalIo nao
cigia qualqucr arcndizagcn, nao cra da
concicncia dc qualqucr cororaao, cra un
iralalIo do jornalciros c, ncsic caso, nunca
cIcgavan a consiiiuir una organizaao
nanicndo-sc cono una lclc inorganizada. A
ncccssidadc do iralalIo jornada nas cidadcs
criou a lclc.
Esias cidadcs fornavan vcrdadciras
associacs" rovocadas clas ncccssidadcs
incdiaias, clas rcocuacs dc roicao da
roricdadc, c csiavan a nuliilicar os ncios dc
roduao c os ncios dc dcfcsa dos scus ncnlros
individualncnic considcrados. A lclc dcsias
cidadcs, conondo-sc dc indivduos
dcsconIccidos uns dos ouiros c quc cIcgavan
cidadc scaradancnic, nao iinIa qualqucr
organizaao quc lIc crniiissc cnfrcniar un
odcr ja organizado, cquiado ara a gucrra c
quc os vigiava invcjosancnic; c isio clica quc
cla fossc rivada dc qualqucr odcr. Os
conanIciros c arcndizcs csiavan organizados
76
cn cada rofissao da forna quc nclIor scrvia os
inicrcsscs dos ncsircs(66}, as rclacs airiarcais
quc cisiian cnirc clas c os ncsircs confcrian a
csics uliinos un odcr dulo. Por un lado,
iinIan una influcncia dircia solrc ioda a vida
dos oficiais; or ouiro lado, clo faio dc csias
rclacs rcrcscniarcn una vcrdadcira ligaao
cnirc os conanIciros quc iralalIavan ara un
ncsno ncsirc, csics consiiiuan un lloco frcnic
aos conanIciros ligados a ouiros ncsircs, o quc
os scarava; c cn uliino lugar, os conanIciros
ja csiavan ligados ao rcginc cisicnic clo
sinlcs faio dc icrcn inicrcssc cn cIcgar a
ncsircs. Por conscqucncia, cnquanio a lclc sc
lanava, clo ncnos dc vcz cn quando, cn
noiins conira ioda a ordcn nunicial, noiins
csscs quc, dada a sua inoicncia cran
crfciiancnic inocranics, os oficiais nunca
uliraassaran cqucnas rclclics no inicrior dc
cororacs isoladas, cono cisicn alias cn
qualqucr rcginc cororaiivo. As grandcs
sullcvacs .da idadc ncdia ariiran iodas do
cano, c iodas clas falIaran dcvido discrsao
dos canoncscs c inculiura quc cra a sua
conscqucncia.
Nas cidadcs, o caiial cra un caiial naiural
quc consisiia cn alojancnio, insiruncnios c una
clicnicla naiural Icrcdiiaria, c iransniiia-sc
ncccssariancnic dc ais ara filIos dado o
csiado ainda cnlrionario das irocas c a falia dc
77
circulaao quc. inossililiiava a rcalizaao dcssc
caiial. Conirariancnic ao caiial nodcrno, o
dcssa coca nao odia scr avaliado cn dinIciro c
nao cra indifcrcnic quc clc fossc alicado ncsic
ou naquclc invcsiincnio. iraiava-sc dc un caiial
ligado dirciancnic ao iralalIo dcicrninado do
scu ossuidor, inscaravcl dcsic iralalIo, ou
scja, dc un caiial ligado a un csiado.
Nas cidadcs, a divisao do iralalIo cfciuava-
sc ainda dc una forna crfciiancnic csonianca
cnirc as difcrcnics cororacs nas nao cisiia
cnirc os ocrarios ionados isoladancnic no
inicrior das rorias cororacs. Cada
iralalIador dcvia csiar aio a cccuiar iodo un
ciclo dc iralalIos; dcvia odcr fazcr iudo o quc
odia scr fciio con os scus insiruncnios; as
irocas rcsiriias, as oucas ligacs cisicnics
cnirc as divcrsas cidadcs, a raridadc da
oulaao c o iio dc ncccssidadc nao favorccian
una divisao dc iralalIo dcscnvolvida, c c or isso
quc qucn dcscjava iornar-sc ncsirc dcvia
conIcccr a sua rofissao a fundo. Dcvido a isio,
cnconira-sc ainda nos aricsaos da Idadc Mcdia
un inicrcssc clo scu iralalIo ariicular c cla
Ialilidadc ncssc iralalIo quc odia aic clcvar-sc
a un ccrio scniido arisiico. E c ianlcn or isso
quc cada aricsao da Idadc Mcdia sc dava
inicirancnic ao scu iralalIo; sujciiava-sc
scniincnialncnic a clc c csiava--lIc nuiio nais
78
sulordinado do quc o iralalIador nodcrno ara
o qual o scu iralalIo c crfciiancnic indifcrcnic.
O scqucnic dcscnvolvincnio da divisao dc
iralalIo iraduziu-sc cla scaraao cnirc a
roduao c o concrcio, a fornaao dc una classc
ariicular dc concrcianics, scaraao cssa quc ja
cra un faio nas cidadcs aniigas (o caso dos
Judcus, cnirc ouiros}, c quc dcrcssa surgiu nas
cidadcs dc fornaao rcccnic. Isio inlicava a
ossililidadc dc una ligaao concrcial quc
uliraassava os arrcdorcs nais roinos c a
rcalizaao dcsia ossililidadc dccndia dos ncios
dc conunicaao cisicnics, do csiado da
scgurana ullica no cano, o qual cra ainda
condicionado clas rclacs oliicas (salc-sc
quc, duranic ioda a Idadc Mcdia, os concrcianics
viajavan cn caravanas arnadas}; dccndia
ianlcn das ncccssidadcs do icrriiorio accssvcl
ao concrcio, ncccssidadcs cujo grau dc
dcscnvolvincnio cra dcicrninado, cn cada caso,
clo nvcl dc civilizaao.
A consiiiuiao dc una classc ariicular quc
sc cnircgava acnas ao concrcio c o alargancnio
do concrcio ara alcn dos arrcdorcs incdiaios
da cidadc graas aos ncgocianics, fizcran surgir
incdiaiancnic una aao rccroca cnirc a
roduao c o concrcio. As cidadcs cniran(67} cn
rclacs cnirc si, iransorian-sc dc una cidadc
ara ouira insiruncnios novos c a divisao da
79
roduao c do concrcio susciia raidancnic una
nova divisao da roduao cnirc as difcrcnics
cidadcs, ficando cada una a clorar
rcdoninanicncnic un dcicrninado rano da
indusiria. Os liniics anicriorcs concan ouco a
ouco a dcsaarcccr.
O faio dc as foras roduiivas adquiridas
nuna dada localidadc, solrciudo as invcncs, sc
crdcrcn ou nao, ara o dcscnvolvincnio
ulicrior, dccndia unicancnic da cicnsao das
irocas. Enquanio nao cisicn ainda rclacs
concrciais ara alcn da vizinIana incdiaia, c
foroso rcalizar a ncsna invcnao cn cada
localidadc, c lasian uros acasos iais cono o
aarccincnio dc ovos larlaros c ncsno as
gucrras nornais ara olrigar un as quc icn
foras roduiivas c ncccssidadcs dcscnvolvidas a
ariir novancnic do nada. No incio da Iisioria,
cra ncccssario criar iodos os dias cada invcnao c
fazc-lo cn cada localidadc dc una forna
indccndcnic. O ccnlo dos fcncios nosira-nos
aic quc onio as foras roduiivas dcscnvolvidas
ncsno con un concrcio rclaiivancnic ouco
vasio, sao susccivcis dc una dcsiruiao ioial,
ois a naior aric das suas invcncs
dcsaarcccran cn rcsuliado dc a naao icr sido
clininada do concrcio c conquisiada or
Alcandrc, o quc rovocou a sua dccadcncia. O
ncsno aconiccc na Idadc Mcdia con a iniura
do vidro, or ccnlo. A duraao das foras
80
roduiivas adquiridas so c asscgurada quando o
concrcio adquirc una cicnsao nundial quc icn
or lasc a grandc indusiria c quando iodas as
nacs sao arrasiadas ara a luia da
concorrcncia.
A divisao do iralalIo cnirc as difcrcnics
cidadcs icvc cono rincira conscqucncia o
nascincnio das nanufaiuras, ranos da roduao
quc cscaavan ao sisicna cororaiivo. O
rinciro surio dc nanufaiuras na Iialia c nais
iardc na Flandrcs icvc cono condiao Iisiorica
rcvia o concrcio con as ouiras nacs. Nos
ouiros ascs a Inglaicrra c a Frana, or
ccnlo as nanufaiuras liniiaran-sc nos
scus concos ao ncrcado inicrno. Alcn das
condics rcvias ja indicadas, as nanufaiuras
ncccssiian ainda, ara sc csialclcccrcn, dc una
ja clcvada conccniraao da oulaao
solrciudo nos canos c dc caiial quc ncssc
noncnio sc concava a acunular nun cqucno
nuncro dc naos, cn aric nas cororacs
acsar dos rcgulancnios adninisiraiivos, c cn
aric nos concrcianics.
O iralalIo quc nais dcrcssa sc nosirou
susccivcl dc dcscnvolvincnio foi aquclc quc
inlicava o cnrcgo dc una naquina, or nuiio
rudincniar quc cla fossc. A iccclagcn, quc os
canoncscs cfciuavan aic cniao nos canos,
nargcn do scu iralalIo, ara arranjarcn o
81
vcsiuario dc quc ncccssiiavan, foi o rinciro
iralalIo quc rccclcu un inulso c icvc un
naior dcscnvolvincnio graas cicnsao das
rclacs concrciais. A iccclagcn foi a rincira c,
duranic nuiio icno, a rincial aiividadc
nanufaiurcira. A rocura dc fazcndas ara
confcccionar o vcsiuario, quc auncniava
roorcionalncnic ao acrcscino da oulaao, o
incio da acunulaao c da nolilizaao do caiial
riniiivo graas a una circulaao acclcrada, a
ncccssidadc dc luo quc da rcsuliou c quc
favorcccn solrciudo a cicnsao rogrcssiva do
concrcio, dcran iccclagcn ianio no quc
rcsciia quaniidadc cono qualidadc, un
inulso quc arrancou forna dc roduao
anicrior. Ao lado dos canoncscs quc iccian
ara saiisfazcr as suas ncccssidadcs cssoais,
quc alias coniinuaran a sulsisiir c alinda Iojc sc
cnconiran, nasccu nas cidadcs una nova classc
dc iccclcs cujos anos cran dcsiinados a iodo o
ncrcado inicrno c, nuiias vczcs, aos ncrcados
cicrnos.
A iccclagcn, iralalIo quc cigc ouca
Ialilidadc na naior aric dos casos c quc sc
suldividc dcrcssa nuna infinidadc dc ranos,
cra naiuralncnic rcfraiaria s cadcias da
cororaao. Dcvido a isio, foi solrciudo raiicada
nas aldcias c nos ovoados scn organizaao
cororaiiva quc sc iransfornaran ouco a ouco
82
cn cidadcs, c aic nas cidadcs nais florcsccnics
dc cada as.
Con o aarccincnio da nanufaiura lilcriada
da cororaao, as rclacs dc roricdadc
iransfornaran-sc ianlcn incdiaiancnic. O
rinciro asso cn frcnic ara uliraassar o
caiial riniiivo ligado a un csiado foi narcado
clo aarccincnio dos concrcianics quc
ossuan un caiial novcl orianio un caiial
no scniido nodcrno do icrno, ianio quanio cra
ossvcl nas condics dc vida do icno. O
scgundo rogrcsso foi narcado cla nanufaiura
quc nolilizou or sua vcz una grandc nassa do
caiial riniiivo c auncniou dc un nodo gcral a
nassa do caiial novcl rclaiivancnic ao caiial
riniiivo.
A nanufaiura iornou-sc sinuliancancnic
un rccurso ara os canoncscs conira as
cororacs quc os ccluan ou lIcs agavan
lasianic nal, do ncsno nodo quc ouirora cssas
ncsnas cororacs lIcs iinIan scrvido dc
rcfugio conira os roriciarios dc icrras.
O incio da laloraao nanufaiurcira foi
narcado sinuliancancnic or un crodo dc
vagalundagcn causado clo dcsaarccincnio
das coniiivas arnadas dos scnIorcs fcudais c
clo liccnciancnio dos ccrciios quc os rcis
iinIan uiilizado conira os scus vassalos, clos
83
rogrcssos da agriculiura c a iransfornaao dc
icrras dc iralalIo cn asics. Daqui sc conclui
quc a vagalundagcn csiava iniinancnic ligada
dcconosiao do fcudalisno. A ariir do scc. XIII
cnconiranos alguns crodos csoradicos cn quc
csic fcnncno sc vcrificava, nas so nos finais do
scculo. XV c rincios do scculo XVI odcrcnos
cnconirar una vagalundagcn crnancnic c
gcncralizada. Os vagalundos cran cn ial
nuncro quc o rci Hcnriquc VIII dc Inglaicrra.
cnirc ouiros. nandou cnforcar 72.000 c ncsno
assin so una niscria circna os lcvou a
iralalIar, dcois dc cnorncs dificuldadcs c dc
una longa rcsisicncia. A raida roscridadc das
nanufaiuras, solrciudo na Inglaicrra. alsorvcu-
os rogrcssivancnic.
Con o advcnio da nanufaiura, as difcrcnics
nacs cniraran cn concorrcncia nuna luia
concrcial quc sc cfciuou airavcs dc gucrras, dc
dirciios alfandcgarios c dc roilics, cnquanio
anicriorncnic so cisiian irocas inofcnsivas
cnirc as nacs. O concrcio assa a icr un
significado oliico.
A nanufaiura conduziu sinuliancancnic a
una nodificaao das rclacs cnirc iralalIador c
cnrcgador. Nas cororacs, as rclacs
airiarcais cnirc os oficiais c o ncsirc
sulsisiian; na nanufaiura, foran sulsiiiudas
or rclacs nonciarias cnirc o iralalIador c o
84
caiialisia, as quais, nos canos c nas cqucnas
cidadcs, ainda naniinIan iraos dc
airiarcalisno, nas quc os crdcran quasc
ioialncnic nas cidadcs, solrciudo nas
nanufaiurciras dc una ccria inoriancia.
A nanufaiura c o novincnio da roduao
sofrcran un inulso rodigioso dcvido
cansao do concrcio quc conduziu dcscolcria
da Ancrica c do caninIo nariino ara a ndia.
Os novos roduios inoriados das ndias, c
rincialncnic o ouro c a raia quc cniraran cn
circulaao, iransfornaran inicirancnic a
siiuaao rccroca das classcs sociais c
dcsfcriran un rudc golc na roricdadc
fundiaria fcudal c nos iralalIadorcs; as
ccdics dos avcniurciros, a colonizaao, c
acina dc iudo o faio dc os ncrcados adquirircn a
anliiudc dc ncrcados nundiais, o quc sc iorna
agora ossvcl c cada dia iona naiorcs
roorcs, rovocaran una nova fasc do
dcscnvolvincnio Iisiorico; nas nao vcnos or
ora ncccssidadc dc nos dcicr aqui. A colonizaao
dos ascs rcccn-dcscolcrios fornccc un
alincnio novo luia concrcial a quc as nacs sc
cnircgavan c, conscqucnicncnic, csia luia
adquiriu una cicnsao c un cncarniancnio
ainda naiorcs.
A cansao do concrcio c da nanufaiura
acclcraran a acunulaao do caiial novcl, ao
85
asso quc, nas cororacs quc nao rccclian
csinulo ara auncniar a sua roduao, o caiial
riniiivo crnanccia csiavcl ou aic dininua. O
concrcio c a nanufaiura criaran a grandc
lurgucsia; nas cororacs, vcrificou-sc una
conccniraao da cqucna lurgucsia quc dciou
dc alundar nas cidadcs cono anicriorncnic,
ara sc sulncicr ao donnio dos grandcs
concrcianics c dos nanufaciuricrs(68}.
Daqui rcsuliou o dcclnio das cororacs a
ariir do noncnio cn quc cniraran cn coniaio
con a nanufaiura.
As rclacs concrciais cnirc as nacs
rcvcsiiran dois asccios difcrcnics no crodo a
quc nos rcfcrinos. Dc incio, a fraca quaniidadc
dc ouro c dc raia cn circulaao dcicrninou a
roiliao dc coriar csscs nciais; a ncccssidadc
dc ocuar a crcsccnic oulaao das cidadcs
iornou ncccssaria a indusiria, nornalncnic
inoriada do csirangciro, c cssa indusiria nao
odia discnsar os rivilcgios quc cran
conccdidos nao soncnic conira a concorrcncia
inicrna, nas solrciudo conira a concorrcncia
cicrna. Ncsias rinciras disosics, incluiu-sc
o alargancnio do rivilcgio cororaiivo local a
ioda a naao. Os dirciios alfandcgarios icn a sua
origcn nos dirciios quc os scnIorcs fcudais
inunIan aos ncrcadorcs quc airavcssavan o
scu icrriiorio a iiiulo dc rcsgaic da ilIagcn.
86
csics dirciios foran nais iardc inosios clas
cidadcs c, con o aarccincnio dos Esiados
nodcrnos, consiiiuran a forna nais facil dc
crniiir ao fisco arnazcnar dinIciro.
Esias ncdidas rcvcsiian-sc dc un novo
significado con o aarccincnio do ouro c da
raia ancricanos nos ncrcados curocus, con o
rogrcssivo dcscnvolvincnio da indusiria, o
raido inulso do concrcio c as suas
conscqucncias, a roscridadc da lurgucsia fora
das cororacs c a inoriancia crcsccnic do
dinIciro. O Esiado, ara o qual sc iornava dia a
dia nais difcil discnsar o dinIciro, nanicvc a
inicrdiao dc coriar ouro c raia, unicancnic
or considcracs fiscais; os lurgucscs, cujo
oljciivo rincial cra agora o dc aanlarcar a
grandc nassa dc dinIciro novancnic lanada no
ncrcado, cnconiravan-sc lcnancnic saiisfciios;
os rivilcgios cisicnics iornaran-sc una fonic
dc rccciias ara o govcrno c foran vcndidos a
iroco dc dinIciro; na lcgislaao das alfandcgas
aarcccran os dirciios coriaao quc, ondo
un olsiaculo no caninIo da indusiria, iinIan
un fin urancnic fiscal. O scgundo crodo
iniciou-sc cn ncados do scculo XVII c durou
quasc aic ao fin do scculo XVIII. O concrcio c a
navcgaao iinIan-sc dcscnvolvido nais
raidancnic do quc a nanufaiura, quc
dcscncnIava un acl sccundario; as colnias
iransfornaran-sc gradualncnic cn grandcs
87
consunidorcs; cusia dc longos conlaics, as
difcrcnics nacs ariilIaran cnirc si o ncrcado
nundial quc sc alria. Esic crodo conca con
as lcis solrc a navcgaao(69} c os nonoolios
coloniais. Eviiou-sc, ianio quanio ossvcl, or
ncio dc iarifas, roilics c iraiados, quc as
divcrsas nacs udcsscn fazcr concorrcncia
unas s ouiras; c, cn uliina insiancia, foran as
gucrras, c solrciudo as gucrras nariinas, quc
scrviran ara conduzir a luia da concorrcncia c
dccidir do scu rcsuliado. A naao nais odcrosa
no nar, a Inglaicrra, conscrvou a rinazia no
concrcio c na nanufaiura. Ja aqui sc vcrificava
una conccniraao nun unico as.
A nanufaiura oliinIa garaniias consianics
no ncrcado nacional airavcs dc dirciios
roiciorcs. da conccssao dc nonoolios no
ncrcado colonial, c, ara o cicrior, ncdianic
alfandcgas difcrcnciais. Favorccia-sc a
iransfornaao da naicria lruia roduzida no
rorio as (la c linIo cn Inglaicrra, scda cn
Frana}; inicrdiiou-sc a coriaao da naicria-
rina roduzida no local (la rin Inglaicrra} c
ncgligcnciou-sc ou dificuliou-sc a da naicria
inoriada (algodao cn Inglaicrra}. A naao quc
ossua a surcnacia no concrcio nariino c o
odcr colonial asscgurou ianlcn naiuralncnic a
naior cicnsao quaniiiaiiva c qualiiaiiva da
nanufaiura. A nanufaiura nao odia dc forna
alguna discnsar roicao, na ncdida cn quc a
88
ncnor alicraao vcrificada nouiros ascs a odia
lcvar crda do scu ncrcado c,
conscqucnicncnic runa; ois sc c facil
iniroduzi-la nun as cn condics un ouco
favoravcis c igualncnic facil dcsiru-la. Por ouiro
lado, cla forna cono cra raiicada no cano,
solrciudo no scculo XVIII, a nanufaiura
cnconira-sc iao iniinancnic ligada s condics
dc vida dc una grandc nassa dc indivduos quc
ncnIun as odc arriscar-sc a r a sua
cisicncia cn jogo cla iniroduao da livrc
concorrcncia ncssc cano. Na ncdida cn quc
aiingc a coriaao, assa or isso a dccndcr
inicirancnic da cicnsao ou da liniiaao do
concrcio c ccrcc solrc clc una caao rccroca
nuiio fraca. Dai, a sua inoriancia
sccundaria...(70} c a influcncia dos concrcianics
no scculo XVIII. Foran os concrcianics, c nuiio
ariicularncnic os arnadorcs, quc, nais do quc
quaisqucr ouiros, insisiiran na roicao do
Esiado c nos nonoolios; c ccrio quc os
nanufaiurciros cdiran c oliivcran ianlcn
csia roicao, nas ccdcran scnrc o asso aos
concrcianics no quc sc rcfcrc inoriancia
oliica. As cidadcs concrciais, c os orios cn
ariicular, alcanaran un rclaiivo grau dc
civilizaao c iornaran-sc cidadcs da grandc
lurgucsia cnquanio nas cidadcs indusiriais
sulsisiiu nais o csriio cqucno-lurgucs. Cf.
Ailin(71} or ccnlo. O scculo XVIII foi o scculo
89
do concrcio. Pinio(72} di-lo crcssancnic Lc
conncrcc faii la naroiic du sicclc"(73} c Dcuis
quclquc icns il n'csi lus qucsiion quc dc
conncrcc, dc navigaiion ci dc narinc"(74}.
O novincnio do caiial, sc lcn quc
noiavclncnic acclcrado, nanifcsiava
rclaiivancnic ao concrcio una naior lcniidao, a
divisao do ncrcado nundial cn fracs isoladas,
cn quc cada una cra clorada or una naao
ariicular, a clininaao da concorrcncia cnirc
nacs, a inccia da roria roduao c o sisicna
financciro quc nal uliraassara o rinciro
csiadio do scu dcscnvolvincnio, cniravavan
considcravclncnic a circulaao. Daqui advcio un
csriio ncrcador dc una ncsquinIcz sordida
quc naculava iodos os concrcianics c iodo o
nodo dc cloraao concrcial. En conaraao
con os nanufaiurciros c nais ainda con os
aricsaos, cran a lcn dizcr grandcs lurgucscs.
conarados aos concrcianics c indusiriais do
crodo scguinic, crnancccn cqucno-
lurgucscs. Cf. Adan SniiI(75}.
Esic crodo c igualncnic caracicrizado clo
lcvaniancnio da inicrdiao dc coriar o ourc c a
raia, clo nascincnio do concrcio do dinIciro,
dos lancos, das dvidas dc Esiado, do acl-
nocda, das cscculacs solrc os fundos c as
acs, da agioiagcn solrc iodos os ariigos, do
dcscnvolvincnio do sisicna nonciario cn gcral.
90
O caiial crdcu or sua vcz una grandc aric
do caraicr naiural quc lIc cra ainda incrcnic.
A conccniraao do concrcio c da indusiria
nun unico as, a Inglaicrra, ial cono sc
dcscnvolvcu scn inicrruao no scculo XVII,
criou rogrcssivancnic ara cssc as un
ncrcado nundial razoavcl c susciiou or isso
una rocura dos roduios inglcscs
nanufaiurados quc as forais roduiiva.
indusiriais anicriorcs ja nao odian saiisfazcr.
Esia rocura quc uliraassava as foras
roduiivas foi a fora noiriz quc susciiou o
icrcciro crodo da roricdadc rivada dcsdc a
Idadc Mcdia, criando a grandc indusiria a
uiilizaao das foras naiurais ara fins
indusiriais, o naquinisno c a divisao do iralalIo
nais inicnsiva. As ouiras condics dcsia nova
fasc, iais cono a lilcrdadc dc concorrcncia
dcniro da naao, o acrfcioancnio da nccanica
icorica, cic., ja cisiian cn Inglaicrra (a
nccanica, acrfcioada or Ncwion, cra alias a
cicncia nais oular cn Frana c cn Inglaicrra
no scculo XVIII}. (Quanio livrc concorrcncia
dcniro da roria naao, foi ncccssaria una
rcvoluao cn ioda a aric ara a conscguir cn
1640 c cn 1688 cn Inglaicrra, cn 1789 cn
Frana.} A concorrcncia olrigou raidancnic
iodos os ascs quc rcicndian conscrvar o scu
acl Iisiorica a roicgcr as suas nanufaiuras
airavcs dc novas ncdidas alfandcgarias (ois as
91
aniigas ja nao rcsiavan qualqucr auilio conira
a grandc indusiria} c a iniroduzir ouco dcois a
grandc indusiria aconanIada dc iarifas
roicioras. Acsar dcsias ncdidas dc roicao, a
grandc indusiria iornou a concorrcncia univcrsal
(cla rcrcscnia a lilcrdadc concrcial raiica, c as
alfandcgas roicioras sao ara cla acnas un
aliaiivo, una arna dcfcnsiva no inicrior da
lilcrdadc do concrcio}, csialclcccu os ncios dc
conunicaao c o ncrcado nundial nodcrno(76},
colocou o concrcio sol o scu donnio,
iransfornou iodo o caiial cn caiial indusirial c
dcu assin origcn circulaao (acrfcioancnio
do sisicna nonciario} c raida ccniralizaao
dos caiiais. Airavcs da concorrcncia univcrsal,
consirangcu iodos os indivduos a una icnsao
naina da sua cncrgia. Aniquilou o nais ossvcl
a idcologia, a rcligiao, a noral, cic., c scnrc quc
isso nao lIc cra ossvcl, iransfornou-as cn
flagranics ncniiras. Foi cla quc criou
vcrdadcirancnic a Iisioria nundial na ncdida
cn quc fcz dccndcr do nundo iniciro cada
naao civilizada c, ara saiisfaao das suas
ncccssidadcs, cada indivduo dcssa naao,
dcsiruindo o caraicr cclusivo das divcrsas
nacs quc cra aic cniao naiural. Sulordinou a
cicncia da naiurcza ao caiial c rciirou divisao
do iralalIo a sua uliina aarcncia dc fcnncno
naiural. Dcsiruiu, na ncdida do ossvcl, iodos
os clcncnios naiurais no inicrior do iralalIo c
92
conscguiu dissolvcr iodas as rclacs naiurais
ara as iransfornar cn rclacs nonciarias. En
vcz dc cidadcs nascidas naiuralncnic, criou as
grandcs cidadcs indusiriais nodcrnas quc sc
dcscnvolvcran cono sc sc iraiassc dc cogunclos.
Ondc qucr quc cncirassc dcsirua o aricsanaio
c, dc una forna gcral, iodos os anicriorcs
csiadios da indusiria. Conlciou a viioria da
cidadc solrc o cano. |A sua condiao
rinordial(77}| c o sisicna auionaiico, O scu
dcscnvolvincnio criou un conjunio dc foras
roduiivas ara as quais a roricdadc rivada
sc iransfornou ianio nun olsiaculo cono a
cororaao o iinIa sido ara a nanufaiura, c
assin cono a cqucna cloraao rural o fora
igualncnic ara o aricsanaio cn vias dc
dcscnvolvincnio. Esias foras roduiivas quc, na
roricdadc rivada, conIccian un
dcscnvolvincnio cclusivancnic unilaicral,
acalaran or sc iransfornar, na naioria dos
casos, cn foras dcsiruiivas, ao onio dc grandc
aric dclas nao cnconirar a nnina ossililidadc
dc uiilizaao sol o scu rcginc. Criou or iodo o
lado as ncsnas rclacs cnirc as classcs da
socicdadc, dcsiruindo or isso o caraicr
ariicu1ar das difcrcnics nacionalidadcs. E
finalncnic, cnquanio a lurgucsia dc cada naao
conscrva ainda inicrcsscs nacionais ariicularcs,
a grandc lurgucsia surgc con una classc cujos
inicrcsscs sao os ncsnos cn iodas as nacs c
93
ara a qual a nacionalidadc dcia dc cisiir; csia
classc dcscnlaraa-sc vcrdadcirancnic do
nundo aniigo c cnira sinuliancancnic cn
oosiao con clc. Nao sao acnas as rclacs
con o caiialisno quc cla iorna insuoriavcis
ara o ocrario, nas ianlcn o rorio iralalIo.
cvidcnic quc a grandc indusiria nao aiingc
o ncsno grau dc acrfcioancnio cn iodas as
agloncracs dc un ncsno as. Mas csic faio
nao irava o novincnio dc classc do rolciariado,
na ncdida cn quc os rolciarios cngcndrados
cla grandc indusiria sc colocan calca dcssc
novincnio c arrasian consigo as nassas, aic
orquc os iralalIadorcs ccludos da grandc
indusiria sc cnconiran colocados nuna siiuaao
ainda ior do quc a dos rorios iralalIadorcs da
grandc indusiria. Os ascs ondc sc dcscnvolvcu
una grandc indusiria aiuan dc igual nodo solrc
os ascs lus ou noins(78} dcsrovidos dc
indusiria, dcvido ao faio dc csics uliinos sc
vcrcn arrasiados clo concrcio nundial no
dccorrcr da luia lcvada a calo cla concorrcncia
univcrsal.
Esias divcrsas fornas consiiiucn
sinuliancancnic fornas da organizaao do
iralalIo c da roricdadc. Vcrifica-sc quc. ara
cada crodo, c scnrc quc as ncccssidadcs o
iornaran incrioso, sc concrciizou cfciivancnic
una uniao das foras roduiivas cisicnics.
94
* * *
Esia coniradiao cnirc as foras roduiivas c
a forna dc iroca quc, cono vinos, ja sc roduziu
divcrsas vczcs no dccorrcr da Iisioria aic aos
nossos dias, scn iodavia conroncicr a sua lasc
fundancnial, iraduziu-sc ncccssariancnic, cn
cada un dos casos, nuna rcvoluao, rcvcsiindo
ao ncsno icno divcrsas fornas accssorias iais
cono iodo un scn nuncro dc confliios, cIoqucs
dc difcrcnics classcs, coniradics da
conscicncia, luia idcologica, luia oliica, cic. Dc
un onio dc visia liniiado, c ossvcl dcsiacar
una. dcsias fornas accssorias c considcra-la
cono lascs dcssas rcvolucs, coisa ianio nais
facil orquanio os indivduos dc quc ariian as
rcvolucs iinIan clcs rorios iluscs solrc a
sua aiividadc consoanic o scu grau dc culiura c o
csiadio dc dcscnvolvincnio Iisiorico.
* * *
Logo, c dc acordo con a nossa conccao,
iodos os confliios da Iisioria icn a sua origcn na
coniradiao cnirc as foras roduiivas c o nodo
dc irocas. Nao c, alias, ncccssario quc csia
coniradiao scja lcvada a un circno nun
dcicrninado as ara a rovocar confliios. A
concorrcncia con ascs cuja indusiria sc
cnconira nais dcscnvolvida, concorrcncia
rovocada cla cicnsao do concrcio
95
inicrnacional, lasia ara dar origcn a una
coniradiao dcsic iio, ncsno nos ascs ondc a
indusiria csia ncnos dcscnvolvida (or ccnlo,
o aarccincnio dc un rolciariado laicnic na
AlcnanIa rovocado cla concorrcncia da
indusiria inglcsa}.
* * *
A concorrcncia isola os indivduos uns dos
ouiros, nao acnas os lurgucscs, nas ianlcn, c
nais ainda, os rolciarios, sc lcn quc os
conccnirc. or csic noiivo quc dccorrc scnrc
un longo crodo anics quc csics indivduos sc
ossan unir, alsiraindo do faio dc quc sc sc
rcicndcr quc a sua uniao nao scja urancnic
local , csia cigc rcviancnic a consiruao dos
ncios ncccssarios, cla grandc indusiria, iais
cono as grandcs cidadcs indusiriais c as
conunicacs raidas c laraias, razcs or quc
so dcois dc longas luias sc iorna ossvcl vcnccr
qualqucr fora organizada con indivduos
isolados c vivcndo cn condics quc rccrian
quoiidianancnic csic isolancnio. Eigir o
conirario cquivalcria a cigir quc a concorrcncia
nao dcvcssc cisiir cn dcicrninada coca
Iisiorica ou quc os indivduos invcniasscn
condics solrc as quais nao icn qualqucr
conirolc cnquanio indivduos isolados.
* * *
96
Consiruao das Ialiiacs. cvidcnic quc,
ara os sclvagcns, c nornal cada fanlia icr a sua
gruia ou a sua cIoa roria, do ncsno nodo
quc c nornal ara os nnadas quc cada fanlia
ossua una icnda. Esia ccononia doncsiica
scarada, iorna-sc ainda nais indiscnsavcl con
o dcscnvolvincnio da roricdadc rivada. Para
os ovos agriculiorcs, a ccononia doncsiica
conuniiaria c iao inossvcl cono o culiivo solo
cn conun. A consiruao das cidadcs consiiiuiu
dc faio un cnornc rogrcsso. En iodos os
crodos anicriorcs, cra no cnianio inossvcl a
surcssao da ccononia scarada inscaravcl da
surcssao da roricdadc rivada, cla sinlcs
razao dc Iavcr carcncia dc condics naicriais. O
csialclccincnio dc una ccononia doncsiica
conuniiaria icn or condics rcvias o
dcscnvolvincnio da naquinaria, da uiilizaao das
foras naiurais c dc ouiras nuncrosas foras
roduiivas iais cono conduias dc agua,
iluninaao a gas, aquccincnio a vaor, cic.,
surcssao da oosiao cidadc-cano. Scn a
cisicncia dcsias condics ncn a ccononia cn
conun consiiiuiria una fora roduiiva nova,
ois faliar-lIc-ia una lasc naicrial c rcousaria
acnas solrc una lasc icorica, isio c, scria una
sinlcs faniasia conduzindo acnas a una
ccononia nonacal o quc cra ossvcl cono o
rova o agruancnio cn cidadcs c a consiruao
dc cdifcios conuns ara dcicrninados fins
97
ariicularcs (riscs, cascrnas, cic.}. cvidcnic
quc a surcssao da ccononia scarada c
inscaravcl da aloliao. da fanlia.
A frasc. aquilo quc cada un c dcvc-o ao
Esiado", quc sc cnconira frcqucnicncnic cn Sao
Ma, cquivalc no fundo afirnaao dc quc o
lurgucs c un ccnlar da csccic lurgucsa, o
quc rcssuc a cisicncia da classc dos
lurgucscs anics dos indivduos quc a consiiiucn.
Na Idadc Mcdia, os lurgucscs cran
consirangidos a unir-sc, cn cada cidadc, conira a
nolrcza rural ara dcfcndcrcn a clc; a cansao
do concrcio c o csialclccincnio das
conunicacs lcvaran cada cidadc a conIcccr
ouiras cidadcs quc iinIan fciio iriunfar os
ncsnos inicrcsscs Luiando conira a ncsna
oosiao(79}
A classc lurgucsa so nuiio lcniancnic sc
fornou a ariir das nuncrosas lurgucsias locais
das divcrsas cidadcs. A oosiao s rclacs
cisicnics, assin cono o nodo dc iralalIo
condicionado or csia oosiao, iransfornaran
sinuliancancnic as condics dc vida dc cada
lurgucs cn ariicular, cn condics dc vida
conuns a iodos os lurgucscs c indccndcnics dc
cada indivduo isolado(80}.
Os lurgucscs criaran cssas condics na
ncdida cn quc sc scararan da associaao
98
fcudal, c foran criados or clas na ncdida cn
quc cran dcicrninados cla sua oosiao
fcudalidadc cisicnic. Con o csialclccincnio das
ligacs cnirc as divcrsas cidadcs, cssas
condics conuns iransfornaran-sc cn
condics dc classc. As ncsnas condics, a
ncsna oosiao, os ncsnos inicrcsscs, dcvcrian
ianlcn, grosso nodo, fazcr surgir os ncsnos
cosiuncs cn iodo o lado. Mcsno a lurgucsia so
sc dcscnvolvc ouco a ouco, juniancnic con as
condics quc lIc sao rorias; dividc-sc or sua
vcz cn difcrcnics fracs, consoanic a divisao cio
iralalIo, c acala or alsorvcr no scu scio iodas
as classcs ossuidoras rccisicnics
(iransfornando cnircianio nuna nova classc, o
rolciariado, a naioria da classc nao ossuidora
quc cisiia anics dcla c una aric das classcs aic
a ossuidoras(81} na ncdida cn quc ioda a
roricdadc cisicnic c convcriida cn caiial
concrcial ou indusirial. Os indivduos isolados
fornan una classc clo faio dc icrcn dc cncciar
una luia conun conira una ouira classc;
quanio ao rcsio, acalan or scr ininigos na
concorrcncia. Alcn disso, a classc iorna-sc or
sua vcz indccndcnic dos indivduos, dc nodo
quc csics uliinos cnconiran as suas condics
dc vida rcviancnic csialclccidas c rccclcn da
sua classc, conlciancnic dclincada, a sua
osiao na vida juniancnic con o scu
dcscnvolvincnio cssoal; csiao, ois,
99
sulordinados sua classc. Traia-sc do ncsno
fcnncno anics cisicnic na sulordinaao dos
indivduos isolados divisao do iralalIo; c csic
fcnncno so odc scr surinido sc for surinida
a roricdadc rivada c o rorio iralalIo.
Indicanos nuiias vczcs cono c quc csia
sulordinaao dos indivduos sua classc acala
or consiiiuir sinuliancancnic a sulordinaao a
iodas as csccics dc rcrcscniacs, cic.
Sc considcrarnos, do onio dc visia
filosofico, o dcscnvolvincnio dos indivduos
nas(82} condics dc cisicncia conun das ordcns
c das classcs quc sc succdcn Iisioricancnic o
nas rcrcscniacs gcrais quc or isso lIcs sao
inosias, c dc faio ossvcl inaginar facilncnic
quc o Ccncro ou o Honcn sc dcscnvolvcran
ncsscs indivduos ou quc clcs. dcscnvolvcran o
Honcn. visao inaginaria quc iraz Iisioria
scrias afronias. cniao ossvcl conrccndcr
csias difcrcnics ordcns c classcs cono
csccificacs da crcssao gcral, cono
suldiviscs do Ccncro, cono fascs dc
dcscnvolvincnio do Honcn.
Esia sulordinaao dos indivduos a
dcicrninadas classcs nao odc acalar cnquanio
nao cisiir una classc quc ja nao icnIa
ncccssidadc dc fazcr rcvalcccr un inicrcssc dc
classc ariicular conira a classc doninanic.
100
* * *
A iransfornaao das foras cssoais
(rclacs} cn foras oljciivas, airavcs da divisao
do iralalIo, nao odc scr alolida ciirando do
ccrclro cssa rcrcscniaao gcral, nas
unicancnic airavcs dc una nova sulnissao das
foras oljciivas c a aloliao da divisao do
iralalIo or aric dos indivduos. Ora isio nao c
ossvcl scn a conunidadc(83}c soncnic cn
conunidadc |con ouiros quc cada| indivduo icn
os ncios ncccssarios ara dcscnvolvcr as suas
faculdadcs cn.iodos os scniidos; a lilcrdadc
cssoal so c, orianio, ossvcl na conunidadc.
Nos succdancos dc conunidadcs quc aic agora
cisiiran, no Esiado, cic., a lilcrdadc cssoal so
cisiia ara os indivduos quc sc iinIan
dcscnvolvido nas condics da classc doninanic
c soncnic na ncdida cn quc cran indivduos
dcssa classc. A conunidadc aarcnic,
anicriorncnic consiiiuda clos indivduos,
adquirc scnrc cranic clcs una cisicncia
indccndcnic c, sinuliancancnic, orquc
significa a uniao dc una classc facc a una ouira,
rcrcscnia nao acnas una conunidadc ilusoria
ara a classc doninada, nas ianlcn una nova
cadcia. Na conunidadc rcal, os indivduos
adquircn a sua lilcrdadc sinuliancancnic con a
sua associaao, graas a csia associaao c dcniro
dcla.
101
Os indivduos ariiran scnrc dc si ncsnos,
nao ccriancnic do indivduo "uro" no scniido
dos idcologos, nas dc si ncsnos no anliio das
suas condics c das suas rclacs Iisioricas
dadas. Mas vcrifica-sc no dccurso do
dcscnvolvincnio Iisiorico, c rccisancnic cla
indccndcncia quc adquircn as rclacs sociais,
fruio incviiavcl da divisao do iralalIo, quc cisic
una difcrcna cnirc a vida dc cada indivduo na
ncdida cn quc c cssoal, c a sua vida cnquanio
sulordinada a un qualqucr rano do iralalIo c
s condics incrcnics a cssc rano (nao sc dcvc
concluir, a ariir daqui. quc o rcndciro ou o
caiialisia, or ccnlo, dcicn dc scr cssoas;
nas a sua crsonalidadc c condicionada or
rclacs dc classc nuiio lcn dcicrninadas c csia
difcrcna so sc nanifcsia or oosiao a una
ouira classc c so sc lIcs arcscnia no dia cn quc
cacn cn lancarroia}. Na ordcn (c nais ainda na
irilo}, csic faio cnconira-sc oculio; or ccnlo,
un nolrc coniinua a scr scnrc nolrc, un
roiuricr(84} scra scnrc un roiuricr, alsiraindo
das suas ouiras rclacs; iraia-sc dc una
qualidadc inscaravcl da sua individualidadc. A
difcrcna cnirc o indivduo cssoal oosio ao
indivduo na sua qualidadc dc ncnlro dc una
classc o a coniingcncia das suas condics dc
cisicncia, so sc nanifcsian con a classc quc c
un roduio da lurgucsia. Acnas a concorrcncia
c a luia dos indivduos cnirc si cngcndra c
102
dcscnvolvc cssa coniingcncia cnquanio ial. Por
conscguinic, na rcrcscniaao, os indivduos sao
nais livrcs sol o donnio da lurgucsia do quc
anicriorncnic orquc as suas condics dc
cisicncia lIcs sao coniingcnics; na rcalidadc,
clcs sao naiuralncnic ncnos livrcs orquc sc
cnconiran nuiio nais sulordinados a un odcr
oljciivo. Fclaiivancnic ordcn, a difcrcna
surgc solrciudo na oosiao cnirc a lurgucsia c
rolciariado. Quando a ordcn dos cidadaos das
cidadcs, as cororacs, cic., surgiran cranic a
nolrcza da icrra, as suas condics dc cisicncia,
roricdadc noliliaria c iralalIo aricsanal, quc
ja iinIan cisiido dc forna laicnic anics dc sc
icrcn scarado da associaao fcudal, aarcccran
cono una coisa osiiiva quc sc fcz valcr conira a
roricdadc fundiaria fcudal c quc, ara concar,
ionou or sua vcz a forna fcudal sua nancira.
Os scrvos fugiiivos considcravan scn duvida o
scu csiado dc scrvidao rcccdcnic cono una
coisa coniingcnic sua crsonalidadc. quanio a
isio, agian sinlcsncnic cono o faz qualqucr
classc quc sc lilcria dc una cadcia c, dcsic
nodo, nao sc lilcriavan cono classc nais
isoladancnic. Alcn disso, nao saan do donnio
da organizaao or ordcns, icndo acnas fornado
una nova ordcn c conscrvado o scu nodo dc
iralalIo anicrior na sua nova siiuaao,
rcalizando csic nodo dc iralalIo dc forna a
lilcria-lo dos laos do assado quc ja nao
103
corrcsondian ao csiadio dc dcscnvolvincnio quc
iinIan aiingido.
Pclo conirario. as condics dc vida rorias
dos rolciarios, o iralalIo c. orianio. iodas as
condics dc cisicncia da socicdadc aiual,
iransfornaran-sc ara clcs cn qualqucr coisa dc
coniingcnic, quc os rolciarios isolados nao
odcn conirolar ncn iao-ouco qualqucr
organizaao social. A coniradiao cnirc...(85} a
crsonalidadc do rolciario cn ariicular c as
condics dc vida quc lIc sao inosias, qucr
dizcr, o iralalIo, c-lIcs crfciiancnic crccivcl
ianio nais quc icn sido sacrificado dcsdc a sua
nais icnra juvcniudc c nao odcra alcanar,
dcniro da sua classc, as condics quc lIc
crniiirian assar ara ouira classc.
N. D. Nao csqucanos quc a ncccssidadc
dc sulsisiir, cn quc sc cnconiravan os scrvos, c
a inossililidadc dc cloraao cn larga cscala,
quc conduziu rcariiao dos loicancnios(86}
cnirc os scrvos, rcduziran nuiio dcrcssa as
olrigacs dcsics ara con o scnIor fcudal a
una dcicrninada ncdia dc coniriluics cn
csccic c dc corvcias; isio dava ao scrvo a
ossililidadc dc acunular lcns novcis, favorccia
a sua cvasao da roricdadc do scnIor c dava-lIc
a crscciiva dc conscguir ir ara a cidadc cono
cidadao; da rcsuliou una Iicrarquizaao cnirc
os rorios scrvos, dc ial nodo quc aquclcs quc
104
conscgucn cvadir-sc sao ja scnilurgucscs.
assin cvidcnic quc os vilaos conIcccdorcs dc un
ofcio iinIan o naino dc ossililidadcs dc
adquirir lcns novcis.
Logo, cnquanio os scrvos fugiiivos acnas
rcicndian dcscnvolvcr livrcncnic as suas
condics dc cisicncia ja csialclccidas c fazc-las
valcr, nas conscguian quando nuiio o iralalIo
livrc, os rolciarios, sc rcicndcn afirnar-sc
cono cssoas, dcvcn alolir a sua roria
condiao dc cisicncia anicrior, quc c
sinuliancancnic a dc ioda a socicdadc aic aos
nossos dias, isio c, dcvcn alolir o iralalIo. Por
csic noiivo, clcs cnconiran-sc cn oosiao dircia
forna quc os indivduos cia socicdadc
cscolIcran aic Iojc ara crcssao dc conjunio,
qucr dizcr, cn oosiao ao Esiado,scndo-lIcs
ncccssario dcrrular cssc Esiado ara rcalizar a
sua crsonalidadc.
* * *
Podcnos concluir dc iodo o dcscnvolvincnio
Iisiorico aic aos nossos dias quc(87} as rclacs
colciivas cn quc cniran os indivduos dc una
classc, c quc scnrc foran condicionadas clos
scus inicrcsscs conuns rclaiivancnic a icrcciros,
consiiiuan scnrc una conunidadc quc
cnglolava csscs indivduos unicancnic cnquanio
indivduos ncdios, na ncdida cn quc vivian nas
105
condics dc vida da ncsna classc; iraia-sc
orianio dc rclacs cn quc das nao ariician
cnquanio indivduos, nas sin cnquanio
ncnlros dc una classc. Por ouiro lado, na
conunidadc dos rolciarios rcvolucionarios quc
cn sol o scu conirolc iodas as suas condics
dc cisicncia c as dos ouiros ncnlros da
socicdadc, roduz-sc o invcrso. os indivduos
ariician cnquanio indivduos, E (lcn
cnicndido, con a condiao dc quc a associaao
dos indivduos ocrc no quadro das foras
roduiivas quc sc sucn ja dcscnvolvidas c csia
rcuniao quc coloca sol o scu conirolc as
condics do livrc dcscnvolvincnio dos indivduos
c do sou novincnio, cnquanio aic a clas iinIan
sido alandonadas ao acaso c adoiado una
cisicncia auinona cranic os indivduos,
dcvido rccisancnic cisicncia da sua
scaraao cono indivduos c da ncccssidadc da
sua uniao, inlicada cla divisao do iralalIo,
nas iransfornada nun lao csiranIo dcvido
sua scaraao cnquanio indivduos. A associaao
aic aqui conIccida nao cra dc forna alguna a
uniao voluniaria (quc nos c.or ccnlo,
arcscniada no Coniraio(88}nas una uniao
ncccssaria lascada cn condics no inicrior das
quais os indivduos dcsfruiavan da coniingcncia
(conarar, or ccnlo, a fornaao do Esiado da
Ancrica do Noric c as rcullicas da Ancrica do
Sul}. Esic dirciio dc odcr dcsfruiar
106
iranquilancnic da coniingcncia cn ccrias
condics consiiiui aquilo quc aic Iojc sc
dcsignava or lilcrdadc cssoal. Esias
condics dc cisicncia sao naiuralncnic as
foras roduiivas c os nodos dc iroca dc cada
crodo.
* * *
O conunisno disiinguc-sc dc iodos os
novincnios quc o rcccdcran clo faio dc alicrar
a lasc das rclacs dc roduao c dc iroca
anicriorcs c dc, cla rincira vcz, iraiar as
condics naiurais rcvias cono criacs dos
Ioncns quc nos anicccdcran, dcsojando-as da
sua aarcncia naiural c sulncicndo-as ao odcr
dos indivduos unidos. A organizaao quc
roclana c, or isso ncsno, csscncialncnic
cconnica. c a criaao naicrial das condics
dcssa uniao; iransforna as condics cisicnics
nas condics da uniao. O csiado dc coisas assin
criado consiiiui rccisancnic a lasc rcal quc
iorna inossvcl iudo o quc cisic
indccndcnicncnic dos indivduos ois cssc
csiado dc coisas cisicnic c ura c sinlcsncnic
un roduio das anicriorcs rclacs dos
indivduos cnirc si. Dcsic nodo, os conunisias
iraian raiicancnic cono faiorcs inorganicos as
condics criadas anics dclcs cla roduao c o
concrcio. Isio nao significa quc considcrcn quc a
razao dc scr ou a inicnao das gcracs
107
anicriorcs foi dc lIcs forncccr lascs naicriais, ou
quc cnscn icrcn sido cssas condics
considcradas inorganicas or aquclcs quc as
criaran. A difcrcna cnirc o indivduo cssoal c o
indivduo coniingcnic nao consiiiui una
disiinao concciual, nas un faio Iisiorico. Esia
disiinao icn un scniido difcrcnic cn cocas
difcrcnics. or ccnlo, a ordcn, cnquanio
coniingcncia ara o indivduo no scculo XVIII,
assin cono lus ou noins(89} a fanlia. una
disiinao quc nao ncccssiia dc scr fciia or nos,
ois cada coca sc cncarrcga dc a fazcr a ariir
dos difcrcnics clcncnios quc Icrda da coca
anicrior, fazcndo-o nao a ariir dc un concciio
nas sol a rcssao dos confliios naicriais da
vida. Aquilo quc nuna coca ulicrior surgc cono
coniingcnic or oosiao coca anicrior, ou
ncsno cnirc os clcncnios Icrdados dcssa coca
anicrior, c un nodo dc irocas quc corrcsondc a
un dcicrninado dcscnvolvincnio das foras
roduiivas. A rclaao cnirc foras roduiivas c
fornas dc iroca c a rclaao cnirc o nodo dc
irocas c(90} a aao ou a aiividadc dos indivduos.
(A forna lasica dcssa aiividadc(91} c naiuralncnic
a forna naicrial dc quc dccndc qualqucr ouira
forna iniclcciual, oliica, rcligiosa, cic. ccrio
quc a difcrcnic forna adquirida cla vida naicrial
c cn cada ocasiao dccndcnic das ncccssidadcs
ja dcscnvolvidas, ncccssidadcs cssas cuja
roduao c saiisfaao consiiiucn un roccsso
108
Iisiorico inossvcl dc dcicciar nos carnciros ou
nos cacs |arguncnio caiial dc Siirncr advcrsus
Ionincn(92} dc r os calclos cn c| sc lcn quc
os carnciros c os cacs, na sua forna aiual scjan.
nalgrc cu(93} roduios dc un roccsso Iisiorico.}
Anics dc a coniradiao sc nanifcsiar, as
condics cn quc os indivduos sc rclacionan
cnirc si sao condics incrcnics sua
individualidadc; nao lIcs sao dc forna alguna
cicriorcs c. alcn disso, crniicn or si sos quc
csscs indivduos dcicrninados, vivcndo cn
condics dcicrninadas, roduzan a sua vida
naicrial c iudo o quc dcla dccorrc; sao orianio
condics da sua nanifcsiaao aiiva dci si,
roduzidas or cssa. nanifcsiaao dc si(94}.
Por conscguinic, as condics dcicrninadas
cn quc os indivduos roduzcn anics dc a
coniradiao sc nanifcsiar corrcsondcn sua
liniiaao cfciiva, sua cisicncia liniiada; csic
caraicr liniiado so sc rcvcla con o aarccincnio
da coniradiao c cisic, or isso, ara a gcraao
ulicrior. Esia condiao aarccc assin cono un
cniravci acidcnial, airilui-sc conscqucnicncnic
coca anicrior a conscicncia dc quc consiiiua
un cniravc.
Esias difcrcnics condics, quc surgcn
rincirancnic cono condics da nanifcsiaao
dc si, c nais iardc cono scus olsiaculos, fornan
cn ioda a cvoluao Iisiorica una scqucncia
109
cocrcnic dc nodos dc iroca cujo lao dc uniao c a
sulsiiiuiao da forna dc irocas anicrior, quc sc
iornara un olsiaculo, or una nova forna quc
corrcsondc s foras roduiivas nais
dcscnvolvidas c, or isso ncsno ao nodo nais
acrfcioado da aiividadc dos indivduos. forna
quc son iour(95} sc iransforna nun olsiaculo c
c cniao sulsiiiuda or ouira. Na ncdida cn quc,
ara cada csiadio, cssas condics corrcsondcn
ao dcscnvolvincnio sinulianco das foras
roduiivas, a sua Iisioria c ianlcn a Iisioria
das foras roduiivas quc sc dcscnvolvcn c sao
rcionadas or cada nova gcraao, c c
conscqucnicncnic a Iisioria do dcscnvolvincnio
das foras dos rorios indivduos.
Esic dcscnvolvincnio, roduzindo-sc
naiuralncnic, isio c, nao csiando sulordinado a
un lano do conjunio csialclccido or indivduos
associados livrcncnic, aric dc localidadcs
difcrcnics, dc irilos, dc nacs, dc ranos dc
iralalIo disiinios, cic., cada un dclcs sc
dcscnvolvcndo rinciro indccndcnicncnic dos
ouiros c acnas csialclcccndo rclacs cnirc si a
ouco c ouco. Progridc, alias, lcniancnic. os
difcrcnics csiadios c inicrcsscs nunca sao
conlcncnic uliraassados, nas acnas
sulordinados ao inicrcssc quc iriunfa, ao lado do
qual sc arrasian ainda duranic scculos. Da
rcsulia a cisicncia dc difcrcnics graus dc
dcscnvolvincnio cnirc os indivduos dc una
110
ncsna naao, ncsno sc alsirairnos das suas
condics financciras. c ianlcn o faio dc un
inicrcssc anicrior, cujo nodo dc irocas ariicular
sc cnconira ja sulaniado or un ouiro
corrcsondcnic a un inicrcssc osicrior,
coniinuar ainda duranic nuiio icno, na
conunidadc aarcnic, cn odcr dc una fora
iradicional quc sc iornou auinona rclaiivancnic
aos indivduos (Esiado, dirciio}. so una rcvoluao
conscguc, cn uliina insiancia, quclrar cssa
fora. Tanlcn assin sc clica o noiivo clo
qual a conscicncia, ao rcocuar-sc con asccios
singularcs quc sao assvcis dc una snicsc nais
gcral, odc or vczcs uliraassar aarcnicncnic
as rclacs cnricas conicnorancas, dc ial
nodo quc, nas luias dc un crodo osicrior,
scja liciio uiilizar-sc as concluscs a quc ossan
icr cIcgado icoricos anicriorcs.
Pclo conirario, cn ascs cono a Ancrica do
Noric, cuja cisicncia sc inicia nun crodo
Iisiorico ja dcscnvolvido, o dcscnvolvincnio
roccssa-sc con raidcz. Tais ascs icn acnas
cono condiao naiural rcvia os indivduos quc
a sc csialclcccn c quc ara ai foran cono
rcaao aos nodos dc roduao dos vclIos ascs,
quc ja nao corrcsondian s suas ncccssidadcs.
Esics ascs concan ois con os indivduos
nais cvoludos do vclIo nundo, c or
conscguinic con o nodo dc irocas nais
dcscnvolvido, corrcsondcnic a csscs indivduos,
111
ncsno anics dc csic sisicna dc irocas sc icr
conscguido inor nos vclIos ascs. o caso dc
iodas as colnias quc nao foran sinlcs lascs
niliiarcs ou concrciais, iais cono Cariago, ais
colnias grcgas c a Islandia nos scculos XI c XII.
Vcrifica-sc un caso analogo quando, cono
rcsuliado dc conquisia, sc lcva ara o as
conquisiado o nodo dc irocas quc sc
dcscnvolvcra nun ouiro solo; cnquanio no scu
as do origcn csia forna sc cnconirava ainda
cn cIoquc con os inicrcsscs c as condics dc
vida das cocas rcccdcnics, aqui, clo conirario.
odc c dcvc inlaniar-sc ioialncnic c scn
quaisqucr cniravcs ao conquisiador (a Inglaicrra
c Naolcs dcois da conquisia nornanda, aliura
cn quc conIcccran a forna nais acalada da
organizaao fcudal}.
* * *
A conquisia, cono faio, arccc csiar cn
coniradiao con ioda csia conccao da Iisioria.
Aic Iojc, icn-sc fciio da violcncia, cia gucrra, da
ilIagcn, do landiiisno. cic.. a fora noiriz da
Iisioria. Cono nos vcnos aqui olrigados a
liniiar-nos aos onios caiiais, considcrarcnos
acnas un ccnlo vcrdadcirancnic flagranic.
quc c o da dcsiruiao dc una vclIa civilizaao
or un ovo larlaro c a fornaao conjunia dc
una csiruiura social a ariir do zcro (Fona c os
Darlaros, o fcudalisno c a Calia, o Incrio do
112
Oricnic c os Turcos}. Para o ovo larlaro
conquisiador, a gucrra c ainda, ial cono airas
disscnos, un nodo nornal dc rclaao ianio nais
zclosancnic raiicado quanio nais incriosa sc
iorna a ncccssidadc dc novos ncios dc roduao
dcvido ao auncnio da oulaao c ao nodo dc
roduao iradicional, rudincniar c unico
ossvcl, dcssc ovo. En Iialia, clo conirario,
assisic-sc conccniraao da roricdadc
fundiaria rcalizada or Icrana, or conra c
ainda or cndividancnio; c isio orquc a circna
dissoluao dos cosiuncs c a cscasscz dos
casancnios originavan a rogrcssiva ciinao
das vclIas fanlias, acalando os scus lcns or
cair nas naos dc un cqucno nuncro dclas.
Alcn disso, ial roricdadc fundiaria foi
iransfornada cn asiagcns. iransfornaao cssa
rovocada, ara alcn das causas cconnicas
Ialiiuais validas ainda nos nossos dias, cla
inoriaao dc ccrcais ilIados ou cigidos a
iiulo dc iriluio o a conscqucnic falia dc
consunidorcs dc irigo iialiano quc isso inlicava.
Dcvido a csias circunsiancias, a oulaao livrc
dcsaarcccu ioialncnic c os rorios cscravos
ancaavan alandonar a sua siiuaao, icndo dc
scr consianicncnic sulsiiiudos. A cscravaiura
coniinuava a scr a lasc dc ioda a roduao. Os
lclcus, colocados cnirc os Ioncns livrcs c os
cscravos, nunca conscguiran uliraassar a
condiao dc Luncnrolciariai(96}
113
Dc rcsio, Fona nunca uliraassou o csiadio
dc cidadc; cnconirava-sc ligada s rovncias or
laos quasc cclusivancnic oliicos quc, lcn
cnicndido, odcrian scr quclrados or
aconiccincnios oliicos.
* * *
nuiio usual a idcia dc quc na Iisioria iudo
sc rcsuniu aic agora a ionadas dc odcr. Os
larlaros aodcraran-sc do Incrio ronano, c c
assin clicada a assagcn do nundo aniigo ao
fcudalisno. Mas, quanio a csia conquisia dos
larlaros, c ncccssario salcr sc a naao dc quc sc
aodcraran iinIa dcscnvolvido foras roduiivas
indusiriais, cono aconiccc nos ovos nodcrnos,
ou sc as suas foras roduiivas rcousavan
unicancnic na sua uniao c(97} na vida cn
conunidadc. A ionada dc odcr c, alcn disso,
condicionada clo oljcio quc sc aroria.
Ningucn sc odc aodcrar da foriuna dc un
lanquciro, quc consisic cn acis, scn sc
sulncicr s condics dc roduao c dc
circulaao do as conquisiado. Succdc o ncsno
con iodo o caiial indusirial dc un as
indusirial nodcrno. Finalncnic, quando nuna
rcgiao sulnciida ja nao Ia nais nada ara
conquisiar, c ncccssario quc sc conccc a
roduzir. Dada csia ncccssidadc, quc nuiio ccdo
sc nanifcsia, a forna dc conunidadc adoiada
clos conquisiadorcs dcvc csiar cn concordancia
114
con o csiado dc dcscnvolvincnio das foras
roduiivas quc cnconiran ou, sc ial nao
aconicccr, dcvc iransfornar-sc cn funao das
foras roduiivas. Isio clica un faio quc arccc
icr-sc vcrificado or ioda a aric na coca quc sc
scguiu s grandcs invascs. os vassalos
convcricran-sc cn scnIorcs c os conquisiadorcs
adoiaran raidancnic a lngua, a culiura c os
cosiuncs do as conquisiado.
O fcudalisno nao foi dc forna alguna irazido
da AlcnanIa na sua forna acalada; icvc a sua
origcn na organizaao niliiar dos ccrciios
duranic a roria conquisia. Esia organizaao
dcscnvolvcu-sc dcois da conquisia sol o
inacio das foras roduiivas cnconiradas no
as conquisiado, so cniao sc iransfornando no
fcudalisno roriancnic diio. O fracasso das
icniaiivas lcvadas a calo ara inor ouiras
fornas nascidas dc rcninisccncias da aniiga
Fona (Carlos Magno, or ccnlo} nosira-nos
aic quc onio a forna fcudal cra condicionada
clas foras roduiivas.
A coniinuar.
* * *
Na grandc indusiria c na concorrcncia, iodas
as condics dc cisicncia, dcicrninacs c
condicionalisnos dos indivduos sc lascian nas
scguinics duas fornas. roricdadc rivada c
115
iralalIo. Con o dinIciro, iodas as fornas dc
iroca, assin cono a roria iroca, sc arcscnian
aos indivduos cono coniingcnics. a roria
naiurcza do dinIciro quc nos lcva a cnsar quc
iodas as rclacs anicriorcs cran acnas rclacs
dc indivduos vivcndo cn dcicrninadas
condics, c nao rclacs cnirc indivduos
cnquanio indivduos. Essas condics rcduzcn-
sc a. iralalIo acunulado ou roricdadc rivada,
or un lado, c iralalIo rcal, or ouiro. O
dcsaarccincnio dc una dcssas condics faz
con quc a iroca scja inicrronida. Os rorios
ccononisias nodcrnos, cono or ccnlo
Sisnondi. CIcrlulicz(98} cic., ocn l'associaion
dcs individus l'associaiion dcs caiiau(99}
Por ouiro lado, os indivduos sao
conlciancnic sulordinados divisao do
iralalIo c fican or isso ncsno colocados nuna
siiuaao dc dccndcncia ioial uns dos ouiros. Na
ncdida cn quc sc oc ao iralalIo no scio dcsic,
a roricdadc rivada nascc c dcscnvolvc-sc a
ariir da ncccssidadc dc acunulaao c, cnlora
conscrvc inicialncnic a forna da conunidadc,
aroina-sc ouco a ouco, no scu
dcscnvolvincnio ulicrior, da forna nodcrna da
roricdadc rivada. Logo, a divisao do iralalIo
inlica igualncnic a divisao das condics dc
iralalIo, insiruncnios c naicriais c, con cssa
divisao, a fragncniaao do caiial acunulado
cnirc divcrsos roriciarios; or conscguinic,
116
inlica ianlcn a scaraao cnirc caiial c
iralalIo, assin cono cnirc divcrsas fornas da
roricdadc. Quanio nais acrfcioada csiivcr a
divisao do iralalIo, naior c a acunulaao c nais
accniuada c cssa scaraao O rorio iralalIo so
odc sulsisiir cusia dcssa scaraao.
* * *
(Encrgia cssoal dos indivduos dc difcrcnics
nacs Alcnacs c Ancricanos cncrgia dcvida
ao cruzancnio dc raas da o crciinisno dos
Alcnacs vcrdadciros crciinos cn Frana,
Inglaicrra, cic., dos ovos csirangciros
iranslaniados ara un icrriiorio cvoludo c ara
un local inicirancnic novo na Ancrica; na
AlcnanIa a oulaao riniiiva nao icvc a
nnina rcaao}.
* * *
Enconirano-nos, orianio, cranic dois
faios. Princiro, as foras roduiivas arcscnian-
sc cono conlciancnic indccndcnics c
scaradas dos indivduos, cono un nundo
nargcn dcsics, o quc sc dcvc ao faio dc os
indivduos. a qucn clas cricnccn cfciivancnic,
cisiircn disscninados c cn oosiao uns aos
ouiros, sc lcn quc cssas foras so scjan rcais no
concrcio c na inicrdccndcncia dcsscs
indivduos. Logo, cisic or un lado un conjunio
dc foras roduiivas quc adquiriran, dc ccrio
117
nodo, una forna oljciiva c ja nao sao ara os
indivduos as suas rorias foras, nas as da
roricdadc rivada c, orianio, dos indivduos,
nas acnas na ncdida cn quc forcn
roriciarios rivados. En ncnIun crodo
anicrior as foras roduiivas iinIan rcvcsiido
csia forna indifcrcnic s rclacs dos indivduos
cnquanio indivduos, ois csias rclacs cran
ainda liniiadas. Por ouiro lado, olscrva-sc una
oosiao a cssas foras roduiivas or aric da
naioria dos indivduos dc qucn clas sc iinIan
dcsiacado c quc, or csiarcn dcsojadas dc iodo
o conicudo rcal da sua vida, sc convcricran cn
indivduos alsiraios; nas c or isso ncsno c so
cniao quc csics ficaran cn condics dc sc
rclacionarcn uns con os ouiros cono indivduos.
O iralalIo, unico lao quc os unc ainda s
foras roduiivas c sua roria cisicncia,
crdcu ara clcs ioda a aarcncia dc
nanifcsiaao dc si c so lIcs conscrva a vida
dcfinIando-a. Enquanio cn cocas anicriorcs a
nanifcsiaao dc si c a roduao da vida naicrial
cran acnas scaradas clo sinlcs faio dc
conciircn a cssoas difcrcnics c dc a roduao
da vida naicrial scr ainda considcrada cono una
nanifcsiaao dc si. una aiividadc dc ordcn
infcrior dcvido ao caraicr liniiado dos rorios
indivduos, Iojc, nanifcsiaao dc si c roduao
da vida naicrial csiao dc ial nodo scaradas quc
a vida, naicrial c considcrada cono fin c a
118
roduao da vida naicrial, qucr dizcr, o iralalIo,
cono ncio (agora a unica forna ossvcl, cnlora
ncgaiiva, da nanifcsiaao dc si}.
CIcganos ois ao onio dc os indivduos sc
vcrcn olrigados a aroriarcn-sc da ioialidadc
das foras roduiivas cisicnics, nao acnas ara
conscguircn nanifcsiar o scu cu, nas solrciudo
ara asscgurar a sua cisicncia. Esia aroriaao
c, anics dc iudo, condicionada clo oljcio a
aroriar, ncsic caso as foras roduiivas
dcscnvolvidas ao onio dc consiiiurcn una
ioialidadc c cisiindo unicancnic no anliio das
irocas nundiais. Sol csic angulo, csia
aroriaao dcvc ncccssariancnic arcscniar un
caraicr univcrsal corrcsondcnic s foras
roduiivas c s irocas. A aroriaao dcsias
foras consisic no dcscnvolvincnio das
faculdadcs individuais quc dc algun nodo
corrcsondcn aos insiruncnios naicriais dc
roduao. Por isso ncsno, a aroriaao dc una
ioialidadc do insiruncnios dc roduao consiiiui
ja o dcscnvolvincnio dc una ioialidadc dc
faculdadcs nos rorios indivduos. Esia
aroriaao c ainda condicionada clos
indivduos quc sc arorian. So os rolciarios da
coca aiual, ioialncnic ccludos dc qualqucr
nanifcsiaao dc si, sc cnconiran cn condics
dc odcrcn alcanar una nanifcsiaao dc si
ioial, nao liniiada, quc consisic na aroriaao
dc una ioialidadc dc foras roduiivas c no
119
dcscnvolvincnio dc una ioialidadc dc faculdadcs
quc isso inlica. Todas as aroriacs
rcvolucionarias anicriorcs foran liniiadas; os
indivduos cuja nanifcsiaao dc si cra liniiada
or un insiruncnio dc roduao liniiado c
irocas liniiadas, aroriavan-sc dcssc
insiruncnio dc roduao liniiado c so
conscguian, dcssc nodo, aiingir una nova
liniiaao. Aroriavan-sc do scu insiruncnio dc
roduao nas coniinuavan sulordinados
divisao do iralalIo c ao scu rorio insiruncnio
dc roduao. En iodas as aroriacs
anicriorcs Iavia una sulordinaao dc una
nassa dc indivduos a un unico insiruncnio dc
roduao; na aroriaao clos rolciarios, c
una nassa dc insiruncnios dc roduao quc c
ncccssariancnic sulordinada a cada indivduo,
ficando a roricdadc sulordinada a iodos clcs.
As irocas nundiais nodcrnas so odcn csiar
sulordinadas aos indivduos sc o csiivcrcn a
iodos.
A aroriaao c ianlcn condicionada cla
forna ariicular quc dcvc ncccssariancnic
rcvcsiir. Con cfciio, so odcra scr lcvada a calo
ncdianic una uniao quc, dado o caraicr do
rorio rolciariado, c olrigaioriancnic
univcrsal; so sc cfciuara airavcs dc una
rcvoluao quc, or un lado, dcrrulara o odcr do
nodo dc roduao c dc iroca anicrior assin cono
o odcr da csiruiura social rcccdcnic, c quc or
120
ouiro lado dcscnvolvcra o caraicr univcrsal do
rolciariado c a cncrgia quc lIc c ncccssaria ara
consunar cssa aroriaao. Traia-sc orianio dc
una rcvoluao cn quc o rolciariado sc lilcriara
dc iudo o quc ainda lIc rcsia da sua osiao
social anicrior.
acnas ncsia fasc quc a nanifcsiaao dc si
coincidc con a vida naicrial; cssa fasc
corrcsondc iransfornaao dos indivduos cn
indivduos conlcios c sucraao dc iudo o quc
lIcs foi originariancnic inosio cla naiurcza;
corrcsondc-lIc a iransfornaao do iralalIo cn
nanifcsiaao dc si c a ncianorfosc das rclacs
aic cniao condicionadas cn rclacs dos
indivduos cnquanio indivduos. Con a
aroriaao da ioialidadc das foras roduiivas
clos indivduos unidos, c alolida a roricdadc
rivada. Enquanio na Iisioria anicrior, cada
condiao ariicular surgia scnrc cono
acidcnial, agora c o isolancnio dos rorios
indivduos, o lucro rivado dc cada un, quc sc
iorna acidcnial.
Aos indivduos ja nao sulordinados divisao
do iralalIo, os filosofos rcrcscniaran-nos cono
un idcal a quc auscran a dcsignaao dc
Honcn"; c conrccndcran iodo o roccsso quc
acalanos dc cor cono scndo o
dcscnvolvincnio do Honcn". Sulsiiiuran Os
indivduos cisicnics cn cada coca da Iisioria
121
assada clo Honcn" c arcscniaran-no cono
a fora da Iisioria. Todo o roccsso foi orianio
conrccndido cono roccsso dc auio-alicnaao
do Honcn", o quc sc dcvc csscncialncnic ao
faio dc o indivduo ncdio do crodo ulicrior icr
sido scnrc sulsiiiudo clo do crodo anicrior,
ao ncsno icno quc sc airilua a csic a
conscicncia ulicrior. Craas a csia invcrsao, quc
oniic as condics rcais, foi ossvcl convcricr
ioda a Iisioria nun roccsso dc dcscnvolvincnio
da conscicncia.
* * *
A socicdadc civil alarca o conjunio das
rclacs naicriais dos indivduos no inicrior dc
un dcicrninado csiadio dc dcscnvolvincnio das
foras roduiivas. Enccrra o conjunio da vida
concrcial c indusirial cisicnic nuna dada fasc c
uliraassa or isso ncsno o Esiado c a naao, sc
lcn quc dcva afirnar-sc no cicrior cono
nacionalidadc c organizar-sc no inicrior cono
Esiado, O icrno socicdadc civil surgiu no scculo
XVIII, quando as rclacs dc roricdadc sc
dcsligaran da conunidadc aniiga c ncdicval. A
socicdadc civil cnquanio ial so sc dcscnvolvc con
a lurgucsia; iodavia, a organizaao social
dirciancnic rcsulianic da roduao c do
concrcio, c quc consiiiuiu scnrc a lasc do
Esiado c do rcsio da sucrcsiruiura idcalisia,
122
icn sido consianicncnic dcsignada clo ncsno
nonc.
Relaes do Estado e do Direito com a Propriedade
A rincira forna da roricdadc c, ianio no
nundo aniigo cono na idadc ncdia, a
roricdadc irilal, rincialncnic condicionada
cnirc os Fonanos cla gucrra, c cnirc os
Ccrnanos, cla criaao dc gado. Para os ovos
aniigos(100} (nao csqucanos quc nuna ncsna
cidadc co-Ialiiavan divcrsas irilos}, a
roricdadc irilal aarccc cono roricdadc do
Esiado c o dirciio do indivduo a dcsfruia-la cono
una sinlcs osscssio, a qual, no cnianio,
scnclIana da roricdadc irilal, sc liniia
roricdadc da icrra. A roricdadc rivada
roriancnic diia conca. ianio ara os aniigos
cono ara os ovos nodcrnos, con a roricdadc
noliliaria, (Escravaiura c conunidadc}
(doniniun c jurc quiriiun(101}
Para os ovos quc sacn da Idadc Mcdia, a
roricdadc irilal cvolui assando" or difcrcnics
csiadios roricdadc fundiaria fcudal,
roricdadc noliliaria cororaiiva, caiial dc
nanufaiura aic ao caiial nodcrno,
condicionado cla grandc indusiria c a
concorrcncia univcrsal, quc rcrcscnia a
roricdadc rivada no csiado uro, dcsojada dc
qualqucr aarcncia dc conunidadc c icndo
ccludo ioda a aao do Esiado solrc o
123
dcscnvolvincnio da roricdadc. a csia
roricdadc rivada nodcrna quc corrcsondc o
Esiado nodcrno, adquirido ouco a ouco clos
roriciarios rivados airavcs dos inosios,
inicirancnic cado nas suas naos clo sisicna
da dvida ullica c cuja cisicncia dccndc
cclusivancnic, clo jogo da alia c da laia dos
valorcs do Esiado na Dolsa, do crcdiio concrcial
quc lIc conccdcn os roriciarios rivados, os
lurgucscs. A lurgucsia, or scr ja una classc c
nao una sinlcs ordcn, c consirangida a
organizar-sc cscala nacional c ja nao
cclusivancnic nun lano local, c a dar una
forna univcrsal aos scus inicrcsscs conuns.
Dado quc a roricdadc rivada sc cnanciou da
conunidadc, o Esiado adquiriu una cisicncia
ariicular junio da socicdadc civil c fora dcla;
nas cssc Esiado nao c nais do quc a forna dc
organizaao quc os lurgucscs consiiiucn cla
ncccssidadc dc garaniircn nuiuancnic a sua
roricdadc c os scus inicrcsscs, ianio no
cicrior cono no inicrior. A indccndcncia do
Esiado so cisic Iojc nos ascs ncnos
dcscnvolvidos ondc as ordcns ainda nao sc
dcscnvolvcran ao onio dc consiiiurcn classcs c
ondc ainda dcscncnIan un ccrio acl; ascs
csscs cn quc cisic una siiuaao Ilrida c ondc,
conscqucnicncnic, ncnIuna aric da oulaao
odc doninar as ouiras. nuiio ariicularncnic
o caso da AlcnanIa, ao asso quc o ccnlo
124
nais acalado dc Esiado nodcrno c a Ancrica do
Noric. Os cscriiorcs franccscs, inglcscs c
ancricanos nodcrnos afirnan iodos, scn
cccao, quc o Esiado so cisic dcvido
roricdadc rivada, idcia cssa quc acalou or
scr acciic cla conscicncia conun.
Scndo orianio o Esiado a forna airavcs da
qual os indivduos dc una classc doninanic
fazcn valcr os scus inicrcsscs conuns c na qual
sc rcsunc ioda a socicdadc civil dc una coca,
conclui-sc quc iodas as insiiiuics ullicas icn
o Esiado cono ncdiador c adquircn airavcs dclc
una forna oliica. Da a ilusao dc quc a lci
rcousa solrc a voniadc c, nclIor ainda, solrc
una voniadc livrc, dcsligada da sua lasc
concrcia. O ncsno aconiccc con o dirciio quc c
or sua vcz rcduzido lci.
O dirciio rivado dcscnvolvc-sc,
conjuniancnic con a roricdadc rivada, cono
rcsuliado da dissoluao da conunidadc naiural.
Enirc os Fonanos, o dcscnvolvincnio da
roricdadc rivada c do dirciio rivado nao icvc
qualqucr conscqucncia indusirial ou concrcial
clo faio dc o scu nodo dc roduao nao sc icr
nodificado(102}
Nos ovos nodcrnos, ondc a conunidadc
fcudal foi dissolvida cla indusiria c o concrcio, o
nascincnio da roricdadc rivada c do dirciio
125
rivado narcou o incio dc una nova fasc
susccivcl dc un dcscnvolvincnio ulicrior.
Analfi(103} a rincira cidadc da Idadc Mcdia a icr
un concrcio nariino considcravcl, foi ianlcn a
rincira a criar o dirciio nariino. E cn Iialia,
cn rinciro lugar, ial cono nais iardc nouiros
ascs, quando o concrcio c a indusiria
conduziran a roricdadc rivada a un
dcscnvolvincnio considcravcl.rcionou-sc
incdiaiancnic o dirciio rivado dos Fonanos c
clcvou-sc csic caicgoria dc auioridadc. Mais
iardc, quando a lurgucsia adquiriu odcr
suficicnic ara quc os rncics sc rcocuasscn
con os scus inicrcsscs c uiilizasscn cssa
lurgucsia cono insiruncnio ara dcrrular a
classc fcudal, concou cn iodos os ascs
cono cn Frana, no scculo XVI o vcrdadciro
dcscnvolvincnio do dirciio, quc cn iodos clcs,
cccao da Inglaicrra, ionou cono lasc o
dirciio ronano. Mcsno cn Inglaicrra foran
iniroduzidos, ara acrfcioar o dirciio rivado,
alguns rincios do dirciio ronano
(ariicularncnic no quc sc rcfcrc roricdadc
noliliaria}. (Nao csqucanos quc o dirciio, ial
cono a rcligiao, nao ossui una Iisioria roria.}
O dirciio rivado crinc as rclacs dc
roricdadc cisicnics cono o rcsuliado dc una
voniadc gcral.
126
O rorio jus uicndi ci aluicndi(104} crinc,
or un lado, o faio dc a roricdadc rivada sc
iornar conlciancnic indccndcnic da
conunidadc c, or ouiro, a ilusao dc quc cssa
roricdadc rivada rcousa solrc a sinlcs
voniadc rivada, solrc a livrc disosiao das
coisas. Na raiica, o aluiii(105} icn liniiacs
cconnicas lcn dcicrninadas ara o
roriciario rivado sc csic nao quiscr quc a sua
roricdadc, c con cla o scu jus aluicndi, assc
ara ouiras naos; ois, no fin dc conias, a coisa,
nada c, considcrada unicancnic nas suas
rclacs con a sua voniadc, c so sc iransforna
nuna coisa, nuna roricdadc rcal (nuna
rclaao, naquilo a quc os filosofos cIanan una
idcia}, airavcs do concrcio c indccndcnicncnic
do dirciio. Esia ilusao jurdica, quc rcduz o
dirciio sinlcs voniadc, conduz faialncnic
ncnic, na scqucncia do dcscnvolvincnio das
rclacs dc roricdadc. ossililidadc dc
qualqucr cssoa osicniar un iiulo jurdico dc
roricdadc scn cfciivancnic ossuir cssa
roricdadc. SuonIanos, or ccnlo, quc un
icrrcno dcia dc scr rcniavcl dcvido
concorrcncia o scu roriciario conscrvara
scn duvida alguna o iiulo jurdico da
roricdadc, assin cono o scu jus uicndi ci
aluicndi. Mas nada odcra fazcr con clc ncn
nada ossuira dc faio sc nao disuscr dc caiial
suficicnic ara culiivar o scu icrrcno. csia
127
ncsna ilusao quc clica o faio dc, ara os
jurisias, assin cono ara iodos os codigos
jurdicos, as rclacs cnirc os indivduos
cclclrada or coniraios, or ccnlo, surgircn
cono algo foriuiio c dc, a scu vcr, as rclacs
dcsic iio |odcrcn| ou nao scr acciics na ncdida
cn quc o scu conicudo rcousa inicirancnic
solrc a voniadc arliiraria c individual das arics
coniraianics.
Dc cada vcz quc o dcscnvolvincnio da
indusiria c do concrcio criou novas fornas dc
iroca, or ccnlo conanIias dc scguros c
ouiras, o dirciio viu-sc rcgularncnic olrigado a
inicgra-las nos nodos dc aquisiao da
roricdadc.
* * *
Influcncia(106} da divisao do iralalIo solrc a
cicncia.
Pacl da rcrcssao no Esiado, no dirciio, na
noral, cic.. ncccssario quc a lci consiiiua una
crcssao da lurgucsia rccisancnic or csia
doninar cono classc. Cicncia da naiurcza c
Iisioria. Nao Ia Iisioria da oliica, do dirciio, da
cicncia, cic., da aric, da rcligiao, cic.
* * *
128
Fazao or quc os idcologos cn iudo s
avcssas. Honcns dc rcligiao, jurisias, oliicos.
Jurisias, oliicos (Ioncns dc Esiado cn gcral},
noralisias, Ioncns dc rcligiao.
A roosiio dcsia suldivisao idcologica no
inicrior dc una classc. I. auiononia da rofissao
cono conscqucncia da divisao do iralalIo. cada
qual considcra a sua rofissao cono vcrdadcira.
Solrc a ligaao do scu iralalIo con a rcalidadc,
iludcn-sc ncccssariancnic dada a naiurcza
dcssc iralalIo. En jurisrudcncia, cn oliica,
cic., cssas rclacs iransfornan-sc na
conscicncia cn concciios; cono nao sc clcvan
acina dcssas rclacs, os concciios quc solrc
clas ossucn sao concciios rgidos. o juiz, or
ccnlo, clo faio dc alicar o codigo, considcra a
lcgislaao cono vcrdadciro noior aiivo. Cada un
rcsciia a sua ncrcadoria ois cla csia cn
rclaao con o univcrsal.
Idcia do dirciio. Idcia do Esiado. Na
conscicncia vulgar o assunio c osio s avcssas.
* * *
A rcligiao c cn rincira analisc conscicncia
da iransccndcncia, |conscicncia quc| nascc da
olrigaao rcal.
Erinir isio dc una forna nais oular.
129
A iradiao ara o dirciio, a rcligiao, cic.
* * *
Os indivduos scnrc ariiran dc si ncsnos,
aricn scnrc dc si ncsnos. As suas rclacs
sao rclacs quc corrcsondcn ao roccsso rcal
da sua vida. A quc sc dcvc o faio dc as suas
rclacs asccndcrcn auiononia c sc cIocarcn
con clcs rorios? Dc os odcrcs dos indivduos
sc iornarcn iodos-odcrosos cranic csscs
ncsnos indivduos?
Nuna alavra. dcvc-sc divisao do iralalIo,
cujo grau dccndc da fora roduiiva
dcscnvolvida cn cada noncnio.
Proricdadc fundiaria. Proricdadc
conuniiaria. Fcudal Modcrna.
Proricdadc das ordcns da socicdadc.
Proricdadc nanufaiuraria. Caiial indusirial.
* * *
|A ariir daqui, A Idcologia Alcna iona o asccio
dc un concniario dc icios, o quc clica as
nuncrosas ciiacs das olras dc Sao Druno
(Daucr} c dc Sao Ma (Siirncr}|
130

NOTAS
(} A Idcoogu Acnu. Criica da novssina
filosofia alcna, rcrcscniada or FcucrlacI, D.
Daucr c Siirncr c do socialisno alcnao
rcrcscniado or scus divcrsos rofcias" c una
olra conjunia dc Mar c Engcls, cscriia cn
Druclas cnirc 1845 c 1846. Ncla dcscnvolvcran,
cla rincra vcz, cn iodos os asccios a
conccao naicrialisia da Iisioria.
O nanuscriio dc A Idcoogu Acnu dc Mar c
Engcls consiava dc dois ionos, o rincro dos
quais coniinIa a criica da filosofia os-
Icgcliana, c o scgundo, a criica do socialisno
vcrdadciro".
No rinciro caiulo do rinciro iono sc
cc o conicudo osiiivo fundancnial dc ioda a
olra. Por isso o rinciro caiulo c o nais
inorianic dc iodos c icn significado
indccndcnic.
O nanuscriio do rinciro caiulo consia dc
ircs arics cn rascunIo c duas assadas a
lino, do conco do ncsno. Dc acordo con clc, o
icio do caiulo sc dividc cn quairo arics.
131
As aginas das ircs arics do lorrador,
nuncradas or Mar, sao indicadas con nuncro
cnirc colcIcics | |.
Na fonic digiial (c na FoclciEdiiion}, nao
consiava csia divisao, quc foi, ara csia cdiao,
iniroduzida a ariir da vcrsao cn csanIol
disonvcl no Marisis Inicrnci ArcIivc
|www.narisis.org|, dc ondc ianlcn sc ciraiu
as infornacs acina.
Escriio cn alcnao, or Mar c Engcls cn
Druclas cnirc novcnlro dc 1845 c agosio dc
1846. Princira cdiao. En russo, no Arquivo dc
K. Mar c F. Engcls, livro I, 1924.
1. |Passagcn coriada no nanuscriio.|
NcnIuna difcrcna csccifica disiinguc o
idcalisno alcnao da Idcologia dc iodos os ouiros
ovos. Esia uliina considcra igualncnic quc o
nundo c doninado or idcias, quc csias c os
concciios sao rincios dcicrninanics, quc o
nisicrio do nundo naicrial, acnas accssvcl aos
filosofos, c consiiiudo or dcicrninadas idcias.
Hcgcl lcvou ao naino o idcalisno osiiivo.
Para clc, o nundo naicrial nao sc liniiara a
ncianorfoscar-sc nun nundo dc idcias c a
Iisioria nuna Iisioria dc idcias. Hcgcl nao sc
conicnia con o rcgisiro dos faios do cnsancnio;
rocura ianlcn analisar o aio dc roduao.
132
Quando sao olrigados a sair do scu nundo
dc sonIos, os filosofos alcnacs roicsian conira
o nundo das idcias quc lIcs |...| a rcrcscniaao
do |nundo| rcal, fsico
Todos os criicos alcnacs afirnan quc as
idcias, rcrcscniacs c concciios doninaran c
dcicrninaran aic agora os Ioncns rcais c quc o
nundo rcal c un roduio do nundo das idcias.
Todos cnsan quc assin aconicccu aic agora,
nas quc a siiuaao sc vai nodificar; c c aqui quc
sc difcrcncian cnirc si, ois icn oinics
difcrcnics solrc a forna Cono sc dcvc lilcriar o
nundo dos Ioncns, o qual, scgundo clcs,
gcncria sol o cso das suas rorias idcias fias,
c solrc aquilo quc cada un considcra cono idcia
fia. Mas iodos acrcdiian no donnio das idcias c
julgan quc o scu raciocnio rovocara
ncccssariancnic a qucda do csiado dc coisas
cisicnic, qucr clo sinlcs odcr do scu
cnsancnio individual qucr or icniarcn
conquisiar a conscicncia dc iodos.A crcna dc
quc o nundo rcal c o roduio do nundo idcal, dc
quc o nundo das idcias |...| Alucinados clo
nundo Icgcliano das idcias, quc sc iornou o
dclcs, os filosofos alcnacs roicsian conira o
donnio dos cnsancnios, idcias c
rcrcscniacs quc aic agora, no scu arcccr, ou
nclIor, dc acordo con a ilusao dc Hcgcl, dcran
origcn ao nundo rcal, o dcicrninaran, o
doninaran. Ealan un uliino roicsio c
133
sucunlcn |...| No sisicna dc Hcgcl, as idcias,
cnsancnios c concciios roduziran,
dcicrninaran c doninaran a vida rcal dos
Ioncns, o scu nundo naicrial, as suas rclacs
rcais. Os scus disculos rcvoliados
asscnIorcaran-sc dcsic osiulado |...|
2. David FricdricI Sirauss (1808-1874},
filosofo alcnao.
3. Ccncrais dc Alcandrc da Maccdnia quc,
aos a sua noric, sc cnircgaran a una luia
cncarniada a fin dc aiingircn o odcr.
4. |Passagcn coriada no nanuscriio.| O
nundo cicrior rofano nao sc acrcclcu
cvidcnicncnic dc nada; ncnIun dcsics
aconiccincnios quc rcvolucionaran o nundo
conscguiu cccdcr os liniics dc un roccsso dc
dcconosiao do csriio alsoluio.
5. |Passagcn coriada no nanuscriio.| O
criico, cssc ordcnador dc casancnios c funcrais,
nao odcria naiuralncnic csiar auscnic; dc faio,
cnquanio rcsduos das grandcs gucrras dc
lilcriaao,
6. Ncsic caso. rcsduo.
7. |Passagcn coriada no nanuscriio.| (c da
cqucncz nacional}.
134
8. |Passagcn coriada no nanuscriio.| or
cssa razao quc farcnos rcccdcr a criiica
individual dos divcrsos rcrcscnianics dcsic
novincnio dc algunas anoiacs gcrais (as quais
lasiarao ara caracicrizar o nosso onio dc visia
criiico c fundancnia-lo ianio quanio ncccssario.
Sc oonos csias anoiacs a FcucrlacI, c or
scr clc o unico a consiiiuir un cfciivo rogrcsso,
o unico cujas olras odcn scr csiudadas dc
Ionnc o(}; iais anoiacs csclarcccrao os
rcssuosios idcologicos quc lIcs sao conuns.
(} Dc loa fc; cn franccs no icio original.
9. |Passagcn coriada no nanuscriio.| c quc
acnas rocuran aiingir una nodificaao da
conscicncia doninanic.
10. |Passagcn coriada no nanuscriio.|
Acnas conIcccnos una cicncia, a da Iisioria.
Esia odc scr caninada sol dois asccios;
odcnos dividi-la cn Iisioria da naiurcza c
Iisioria dos Ioncns. Porcn, csics dois asccios
nao sao scaravcis; cnquanio cisiircn Ioncns,
a sua Iisioria c a da naiurcza condicionar-sc-ao
rccirocancnic. A Iisioria da naiurcza, aquilo
quc sc dcsigna or cicncia da naiurcza, nao nos
inicrcssa aqui; clo conirario, c-nos ncccssario
analisar cn orncnor a Iisioria dos Ioncns,
ois, con cfciio, quasc ioda idcologia sc rcduz a
una falsa conccao dcssa Iisioria, uro c
135
sinlcs alsirair dcla. A roria idcologia c
soncnic un dos asccios dcssa Iisioria,
11. |Passagcn coriada no nanuscriio.| O
rinciro aio Iisiorico dcsscs indivduos, airavcs
do qual sc disiingucn dos aninais, nao c o faio
dc cnsarcn, nas sin o dc roduzircn os scus
ncios dc cisicncia.
12. |Passagcn coriada no nanuscriio.| Ora
csic csiado dc coisas nao condiciona acnas a
organizaao quc cnana da naiurcza, a
organizaao riniiiva dos Ioncns,
rincialncnic no quc sc rcfcrc s difcrcnas dc
raa; condiciona igualncnic iodo o scu
dcscnvolvincnio ou nao dcscnvolvincnio ulicrior.
13. |Passagcn coriada no nanuscriio.| cnirc
os Plclcus ronanos cnconiranos cn rinciro
lugar cqucnos roriciarios dc icrra, ao quc sc
scguc a consiiiuiao cnlrionaria dc un
rolciariado, icndcncia quc alias nao sc
dcscnvolvc dcvido sua osiao inicrncdia cnirc
cidadaos ossuidorcs c cscravos.
14. Licinius. iriluno do ovo quc cdiiou cn
367, juniancnic con Sciius, lcis quc favorccian
os lclcus, c scgundo as quais ncnIun cidadao
ronano iinIa o dirciio dc ossuir nais do quc
una dcicrninada cicnsao dc icrras cricnccnics
ao Esiado.
136
15. |Passagcn coriada no nanuscriio.| cn
rclacs dc roduao dcicrninadas.
16. |Passagcn coriada no nanuscriio.| quc sc
aicn acnas aos dados rcais.
17. |Passagcn coriada no nanuscriio.| As
rcrcscniacs acciics or csics indivduos sao
idcias qucr solrc as suas rclacs con a
naiurcza, qucr solrc as rclacs quc csialclcccn
cnirc si ou qucr solrc a sua roria naiurcza.
cvidcnic quc, cn iodos csics casos, iais
rcrcscniacs consiiiucn a crcssao
conscicnic rcal ou inaginaria das suas
rclacs c das sua aiividadcs rcais, da sua
roduao, do scu concrcio, do scu (organizaao}
conoriancnio oliico c social, So c dcfcnsavcl a
Iioicsc invcrsa sc suc un ouiro csiriio, un
csriio ariicular, ara alcn do csiriio dos
indivduos rcais, condicionados naicrialncnic.
Sc a crcssao conscicnic das condics dc vida
rcais dcsics indivduos c inaginaria, sc nas suas
rcrcscniacs considcran a rcalidadc invcriida,
csic fcnncno c ainda una conscqucncia do scu
nodo dc aiividadc naicrial liniiado c das
rclacs sociais dcficicnics quc dclc rcsulian.
18. |Passagcn coriada no nanuscriio.| c,
ara scrnos rccisos, os Ioncns iais cono sao
condicionados clo nodo dc roduao da sua
vida naicrial, clo scu concrcio naicrial c o scu
137
dcscnvolvincnio ulicrior na csiruiura social c
oliica.
19. Canara cscura.
20. |Passagcn coriada no nanuscriio.| a
rocurar a inicrdccndcncia rcal, raiica, dcssas
difcrcnics csiraiificacs.
21. |Passagcn coriada no nanuscriio.| anics
da crcssao 'c ccrio'. na Sagrada Fanlia, foi
convcnicnicncnic rcfuiada a idcia dc quc csics
sanios filosofos c icologos, ao cscrcvcrcn
algunas vulgaridadcs solrc o csriio alsoluio,
icrian criado a nao-auiononia dos indivduos".
Cono sc o indivduo, qucr dizcr, iodo o scr
Iunano, dciassc dc scr auinono" indivduo,
dccndcncia csiivcssc rcalncnic dissolvido no
Esriio alsoluio" a ariir do noncnio cn quc
alguns olrcs cscculadorcs dcsscn a conIcccr
csias ninIarias ao indivduo", dando-lIc ordcn
ara sc dissolvcr" incdiaiancnic no Esriio
alsoluio" scn a nais cqucna Icsiiaao! dc
noiar quc sc csscs ncrccciros udcran cIcgar a
iais nanias filosoficas nao o conscguiran dcvido
dccndcncia, nao-auiononia do indivduo",
nas or causa da niscria da siiuaao social.
22. Princira naquina dc fiaao auionaiica.
138
23. Mar iinIa cscriio rinciro. cn qualidadc
c quaniidadc suficicnics; csic adjciivo foi riscado
c sulsiiiudo or vollsindig.
24. |Manuscriio dcicriorado.| As alavras
cnirc arcnicsis nao sao lcgvcis no original.
25. |Varianic no nanuscriio original.| iraia-sc
dc una luia quc nos iraz novos rcsuliados c.
nassa dos Ioncns; a luia da AlcnanIa...
|Passagcn coriada no nanuscriio original.|
Sao Druno da-nos una "Caracicrsiica dc Ludwig
FcucrlacI", isio c, una vcrsao rcvisia c corrigida
dc un ariigo ja ullicado nos NorddcuiscIc
Dliicr. Dado o caraicr sagrado cn quc nos
rorios... FcucrlacI c dcscriio cono dcfcnsor da
"Sulsiancia", con o oljciivo dc dar naior rclcvo
"Conscicncia dc si" laucrianasulsiancia. Alias, c
ja un Ialiio. dcsdc Ia algun icno quc csic
auior sc liniia a dizcr dc iudo c dc iodos quc sao
a Sulsiancia". No dccurso dcsia
iransulsianciaao dc FcucrlacI, o nosso sanio
Ioncn salia dirciancnic dos cscriios dc
FcucrlacI ara a Esscncia do Crisiianisno,
assando solrc Daylc c Lcilniz. Nao ncnciona o
ariigo dc FcucrlacI conira a filosofia "osiiiva"
Includo nos HalliscIc JaIrlucIcr, cla sinlcs
razao dc FcucrlacIsulsiancia alsoluiaa
dcsnascarar, facc aos rcrcscnianics osiiivos da
sulsiancia" ioda a cicncia da conscicncia dc si
139
alsoluia, nuna coca cn quc Sao Druno ainda
cscculava (} solrc a Inaculada Conccao c
ondc sc crinia nuiio nais clarancnic... do quc
... alguna vcz o fizcra... |A scqucncia dcsic icio c
acnas una varianic dc una assagcn do
caiiulo II (S. Druno}|. (} Incio dc frasc
coriado.
26. Falian as folIas aginadas or Mar
conccao do con os nuncros 3, 4, 5, 6 c 7.
27. |Varianic no nanuscriio.| conccao"
icorica.
28. |Noia dc Engcls.| O crro dc FcucrlacI
nao rcsidc no faio dc sulordinar o quc c visvcl a
olIo nu, a aarcncia scnsvcl. A rcalidadc
scnsvcl olscrvada graas a un canc nais
arofundado do csiado dc coisas concrcio;
consisic, clo conirario, no faio dc, cn uliina
insiancia, nao sc odcr asscnIorcar da
naicrialidadc scn a considcrar con os olIos",
isio c, airavcs dos oculos" do filosofo.
29. |Varianic no nanuscriio original.| quc c
cn cada coca Iisiorica o rcsuliado da aiividadc
dc ioda una scric dc gcracs.
30. Druno Daucr. Caracicrsiica dc Ludwig
FcucrlacI", Wigand's VicricljaIrsscIrifi, 1845, i.
III, ags. 86-146
140
31. Alusao a un vcrso do Fausio dc CociIc.
32. |Passagcn coriada no nanuscriio.| Sc
acsar dc iudo caninanos aqui a Iisioria un
ouco nais dciidancnic, c clo faio dc os
Alcnacs, ao ouvircn as alavras Iisioria" c
Iisiorico", icrcn o Ialiio dc cnsar cn iodas as
coisas ossvcis c inaginavcis ncnos na
rcalidadc. Sao Druno, cssc orador vcrsado na
cloqucncia sagrada", c disso un lrilIanic
ccnlo.
33. |Noia dc Mar.| Os Ioncns icn una
Iisioria clo faio dc scrcn olrigados a roduzir a
sua vida c dc icrcn dc o fazcr dc un dcicrninado
nodo. csia ncccssidadc c una conscqucncia da
sua organizaao fsica; o ncsno aconiccc con a
sua conscicncia.
|Varianic no nanuscriio.| acrcclcno-nos dc
quc, cnirc ouiras coisas, o Ioncn icn csiriio",
c quc cssc csiriio" sc nanifcsia" cono
conscicncia.
34. |Frasc coriada no nanuscriio.| a ninIa
conscicncia c a ninIa rclaao con o quc nc
rodcia.
35. |Noia dc Mar.| Conrccndc-sc
incdiaiancnic quc csia rcligiao naiural ou csic
iio dc rclacs con a naiurcza csiao
condicionados cla forna da socicdadc c vicc-
141
vcrsa. Ncsic caso, cono cn qualqucr ouiro, a
idcniidadc cnirc o Ioncn c a naiurcza iona
igualncnic csia forna, ou scja, o conoriancnio
liniiado dos Ioncns cranic a naiurcza
condiciona o conoriancnio liniiado dos
Ioncns cnirc si c csic condiciona or sua vcz as
suas rclacs liniiadas con a naiurcza,
rccisancnic orquc a naiurcza nal foi
nodificada cla Iisioria.
36. |Noia dc Mar.| Fcligiao. Os Alcnacs no
quc sc rcfcrc idcologia cnquanio ial.
37. |Passagcn coriada no nanuscriio
aiividadc c cnsancnio, isio c, aiividadc scn
cnsancnio c cnsancnio scn aiividadc.
38. Tcrnos do vocalulario dos jovcns-
Icgclianos c dc Siirncr, cn ariicular.
39. |Passagcn coriada no nanuscriio.| Esia
crcssao idcalisia das liniiacs cconnicas
cisicnics c nao so icorica, cono ianlcn cisic
na conscicncia raiica; isio significa quc a
conscicncia quc sc cnancia c quc cnira cn
coniradiao con o nodo dc roduao cisicnic
nao consiiiui acnas rcligics c filosofias, nas
ianlcn Esiados.
40. Os Anais franco-alcnacs" cran una
rcvisia cdiiada cn Paris or Mar c A. Fugc. So
foi ullicado o rinciro nuncro, cn Fcvcrciro dc
142
1844, quc coniinIa dois ariigos dc Mar. Solrc a
qucsiao judaica", Coniriluiao criiica da
filosofia do dirciio dc Hcgcl" c un longo ariigo dc
Engcls. Esloo dc una criiica da ccononia
oliica". As divcrgcncias cnirc Mar c Fugc
incdiran o rosscguincnio dcsia ullicaao.
En 1845, cn Francfori-solrc-Mcno, aarccc
a olra dc Mar c Engcls iniiiulada a Sagrada
Fanilia, ou Criica da Criica criica". Conira
Druno Daucr c consorics.
41. Daucr rcicndia-sc o cancao dc una
cscola filosofica criiica.
Daucr, Druno (1809-1882}. Tcologo,
Iisioriador da rcligiao c ullicisia alcnao.
Hcgcliano dc csqucrda quc, cn 1842, crdcu a
caicdra na Univcrsidadc dc Dona dcvido aos scus
cscriios radicais. Uniu-sc nais iardc aos
conscrvadorcs c aoiou a rcaao russiana.
42. |Passagcn coriada no nanuscriio.| c
quanio roricdadc, quc foi Inicialncnic una
insiiiuiao criada clos rorios Ioncns, da cn
lrcvc socicdadc una caracicrsiica roria quc
dc forna alguna foi dcscjada clos scus auiorcs
iniciais, crfciiancnic visvcl ara qucn nao sc
icnIa sulnciido dcfiniiivancnic conscicncia
dc si, ou ao nico,.
143
43. |Passagcn coriada no nanuscriio.| dcvcn
scr cnsadas cn funao da rcalidadc naicrial.
44. |Passagcn coriada no nanuscriio.|
rcssuc orianio quc a Iisioria univcrsal icnIa
una cisicncia cnrica raiica.
45. A crcssao alcna c lurgcrlicIc
CcscllscIafi, quc odcra alcn disso significar
socicdadc lurgucsa".
46. |Noia narginal dc Mar.| Concrcio
|VcrlcIr| c fora roduiiva.
47. |Passagcn coriada no nanuscriio.| Sao
MAX Siirncr asscia-sc lcvando a Iisioria
nundial s cosias, concndo-a c lclcndo-a iodos
os dias cono aniigancnic sc fazia con o coro c
o sanguc dc nosso scnIor Jcsus Crisio, c a
Iisioria univcrsal rodu-lo quoiidianancnic, a
clc, o nico, quc c o scu roduio or ncccssiiar
dc concr, lclcr c vcsiir-sc; as ciiacs coniidas
no nico (na olra}, cic., assin cono a olcnica
dc Sao MAX conira Hcss c ouiras cssoas
afasiadas, dcnonsira cono ianlcn no lano
csiriiual clc c roduzido cla Iisioria nundial.
Daqui sc dcrccndc.quc, na Iisioria nundial, os
indivduos sao iao ossuidorcs cono os
clcncnios dc qualqucr ouira Associaao
siirncana dc csiudanics c dc cosiurciras livrcs
144
48. |Passagcn coriada no nanuscriio.| or
isso o concciio da crsonalidadc inlica dc una
forna gcral quc csic surja con iodos os scus
liniics, (conscguc-o adniravclncnic} c scja
lcvado a alolir dc novo a liniiaao quc iniroduz
(nao or si ncsna, ncn dc forna gcral, nas
acnas clo scu concciio} airavcs da sua csscncia
univcrsal, a qual c acnas o rcsuliado da auio-
difcrcnciaao inicrna da sua aiividadc", ags.,
87-88
49. |Noia dc Mar.| cada ciaa dc
dcscnvolvincnio das foras roduiivas scrvc dc
lasc ao donnio dc una dcicrninada classc.
50. |Noia narginal dc Mar. consiiiuda or
cssoas quc csiao inicrcssadas cn nanicr o
aiual csiado dc roduao.
51. |Passagcn coriada no nanuscriio| forna
nodcrna da aiividadc sol a qual a doninaao das
52. |Passagcn coriada no nanuscriio.| Ja Ia
algun icno quc iodos os conunisias, ianio na
Frana cono na Inglaicrra ou na AlcnanIa, csiao
dc acordo solrc a ncccssidadc dcsia rcvoluao;
no cnianio, Sao Druno coniinua calnancnic o
scu sonIo c cnsa, quc sc sc adniic o
Iunanisno rcal", ou scja o conunisno, cn vcz
do csiriiualisno" (quc ja nao c jusiificavcl}, c
acnas ara quc aquclc ganIc naior rcsciio.
Eniao coniinua o sonIo scra ncccssario quc
145
nos surja a salvaao, quc o ccu laic icrra c
quc csia scja o Ccu" (o nosso douio icologo
coniinua a nao conscguir rcscindir do ccu}. E
assin lrilIarao a alcgria c a fclicidadc ara iodo
o scnrc, no ncio das cclcsics Iarnonias, (ag.
140}.
53. Alusao s icorias dc Daucr c dc Siirncr.
54. Dc 1838 a 1841, foi cdiiada na Prussia
una rcvisia iniiiulada Anais dc Hallc da cicncia c
aric alcnas, sol a dircao dc Arnold Fugc c dc
TIcodor EcIicrncycr. Ancaada dc inicrdiao na
Prussia, a rcvisia nudou-sc ara a Saonia
iniiiulando-sc, cnirc 1841 c 1843, Anais alcnacs
da cicncia c da aric. Finalncnic, cn 1843, o
govcrno roiliu ara ioda a AlcnanIa a sada da
rcvisia.
55. Aluscs fciias rcscciivancnic a Daucr,
FcucrlacI c Siirncr.
56. Canio nacionalisia dc Nicolas Dclcr.
57. Jalol Vcncday (1805-1971}, oliilco
alcnao dc csqucrdas.
58. Mar rcfcrc-sc aqui a Ma Silrncr.
59. Wigand's VicricljaIrsscIrifi, rcvisia dos
jovcns-Icgclianos cdiiada cn Lcizig dc 1844 a
1845.
146
60. Olra dc FcucrlacI
61. |Passagcn coriada no nanuscriio.|
Nornalncnic, a classc doninanic julga scrcn
csics concciios qucn vcrdadcirancnic rcina, c so
os disiinguc das idcias doninanics das cocas
anicriorcs arcscniando-os cono vcrdadcs
cicrnas. Esics concciios doninanics" icrao una
forna ianio nais gcral c gcncralizada quanio
nais a classc doninanic c olrigada a arcscniar
os scus inicrcsscs cono inicrcsscs dc iodos os
ncnlros da socicdadc.
62. |Varianic no nanuscriio.| dc rcrcscniar,
no lano raiico, un inicrcssc ariicular cono
inicrcssc conun a iodos, c, no lano icorico,
cono Inicrcssc univcrsal.
63. En inglcs no original. Lojisia.
64. Falia o incio dcsic cadcrno.
Considcrando a aginaao dc Mar, dcvcrao faliar
quairo aginas.
65. En franccs no original.
66. |Passagcn coriada no nanuscriio.|
csiavan nulio divididos, ois os oficiais dos
varios ncsircs ounIan-sc uns aos ouiros no
scio dc una ncsna rofissao.
67. |Passagcn coriada no nanuscriio.|
saindo do scu isolancnio
147
68. En franccs no original
69. Lcis cdiiadas or Cronwcll cn 1651 c
rcnovadas nais iardc. Esiiulavan quc a naioria
das ncrcadorias inoriadas da Euroa, da
Fussia ou da Turquia so dcvian scr
iransoriadas or navios Inglcscs ou dos ascs
coriadorcs. A caloiagcn ao longo das cosias
inglcsas dcvia scr fciia cclusivancnic or larcos
inglcscs. Esias lcis, dcsiinadas a favorcccr a
narinIa inglcsa, cran solrciudo dirigidas conira
a Holanda; foran alolidas cnirc 1793 c 1854.
70. |Passagcn dcicriorada no nanuscriio.|
71. AIKIN, JoIn (1747-1822}. ncdico Inglcs
quc foi sinuliancancnic Iisioriador.
72. PINTO, Isaac (1715-1787}. cscculador c
ccononisia Iolandcs. As ciiacs do icio
cricnccn Caria solrc a rivalidadc do
concrcio" da sua olra. Traiado da circulaao c do
crcdiio. Ancsicrdao, 1771.
73. En franccs no original.
74. En franccs no original.
75. Auior conIccido or Mar ncsia coca
airavcs da sua olra iniiiulada. Invcsiigaao solrc
a naiurcza c as causas da riqucza das nacs.
148
76. |Passagcn riscada no nanuscriio.| c dcu
origcn raida circulaao c conccniraao dos
caiiais.
77. Passagcn dcicriorada no nanuscriio.
78. En franccs no original. nais ou ncnos.
79. |Varianic no nanuscriio.| conduziu
uniao dc varias cidadcs, o quc sc clicava cla
idcniidadc dos scus inicrcsscs cranic os
scnIorcs fcudais.
80. |Passagcn coriada no nanuscriio.|
iornando-sc o conjunio dcsias condics dc vida
Individuais as condics dc cisicncia conuns dc
una classc.
81. |Noia dc Mar.| alsorvc rinciro os
sciorcs dc iralalIo dirciancnic ligados ao
Esiado, c dcois iodas as rofisscs nais ou
ncnos idcologicas.
82. |Passagcn coriada no nanuscriio.| nas
suas condics dc cisicncia cn aric dadas c cn
aric rcsuliando dc un dcscnvolvincnio dcssas
condics dadas.
83. |Passagcn coriada no nanuscriio.| c scn
o conlcio c livrc dcscnvolvincnio do indivduo
quc cla inlica.
84. En franccs no icio original.
149
85. Passagcn dcicriorada no nanuscriio.
86. Parcclas.
87. |Passagcn coriada no nanuscriio.| os
indivduos quc sc lilcriaran cn cada coca
Iisiorica acnas coniinuaran a dcscnvolvcr as
condics dc cisicncia ja rcscnics, quc ja lIcs
cran dadas.
88. Olra dc Jcan-Jacqucs Fousscau,
89. En franccs no original. nais ou ncnos.
90. |Palavra coriada no nanuscriio.|
nanifcsiaao dc si, Scllsilciiigung.
91. Idcn.
92. Conira o Ioncn.
93. En franccs no original. scn o qucrcrcn.
94. |Noia narginal dc Mar. Produao do
rorio nodo dc irocas.
95. En franccs no original. or sua vcz.
96. Significado liicral. rolciariado andrajoso.
Elcncnios narginais classc do rolciariado
urlano, niscravcis, nao organizados.
97. |Coriado no nanuscriio.| coocraao
ianio quanio cla c ossvcl.
150
98. Sisnondi 1773-1S42} ccononisia Suo
quc criiica o caiialisno dc un onio dc visia
cqucno-lurgucs. CIcrlulicz (1797-1869 }
disculo dc Sisnondi quc nisiurou s idcias
dcsic nocs ciradas dc Ficardo
99. En franccs no original... a associaao dos
indivduos associaao dos caiiais.
100. |Passagcn coriada no nanuscriio.| (cn
ariicular, Fona c Esaria}.
101. Proricdadc dc un cidadao ronano dc
vclIa csiirc.
102. |Passagcn coriada no nanuscriio.| c
csia cvoluao nao foi rovocada or una
cicnsao da indusiria c do concrcio.
103. Cidadc iialiana siiuada ao Sul dc
Naolcs. Nos scculos X c XI, cra un orio
florcsccnic c o scu dirciio nariino foi adoiado
or ioda a Iialia.
104. Dirciio dc usar c dc alusar.
105. Dirciio dc alusar.
106. Enconiran-sc aqui agruadas noias
nuiio sunarias includas nas duas rinciras
aginas do nanuscriio.
151

152


Tcio. |Coniriluiao cnviada or c-nail or Nclson JaIr Carcia
(njaIraiinci.con.lr} Vcrsao clcirnica disonvcl cn
Iii.//www.jaIr.org|
153

Esia FoclciEdiion c dc inicira rcsonsalilidadc c iniciaiiva dc
cloolsTcoCon |Iii.//www.icoionio.org/clools| c Tcoionio
Sincs |icoionioicoionio.org|. Foi rcarada a ariir dc vcrsao
clcirnica cnviada or Nclson JaIr Carcia (Iii.//www.jaIr.org}.
Todo conicudo original foi rcscrvado c, iodos os crcdiios
idcniificados, ncncionados c cliciiados. Auiorizado o uso c
rcroduao acnas ara fins cducacionais. Todos os dirciios dc
vcrsao ara FoclciEdiiion rcnunciados.
RocketEdItIon
setembro de 1999

1999 Fidcndo Casiigai Morcs

Verso para eBook
eBooksBrasII.com

__________________
Scicnlro 1999

Vcrsao ara df c cDoolLilris
Fcvcrciro 2005

Proilido iodo c qualqucr uso concrcial.
Sc vocc agou or cssc livro
VOCE FOI FOUDADO!
Vocc icn csic c nuiios ouiros iiulos CFTIS
dircio na fonic.
www.cloolslrasil.con

Vous aimerez peut-être aussi