Z HISTORII OCHRONY GRANIC

Grzegorz GORYSKI
Morski Oddzia Stray Granicznej Gdask

Kto nie szanuje i nie ceni swojej przeszoci, ten nie jest godzien szacunku i teraniejszoci, ani nie ma prawa do przyszoci. marsz. Jzef PISUDSKI

PUKOWNIK KAROL BACZ (1900 1984) 1

onierz Legionw Polskich, oficer odrodzonego Wojska Polskiego oraz Korpusu Ochrony Pogranicza, inspektor Pomorskiego Inspektoratu Stray Granicznej,2 komendant lskiego Okrgu Stray Granicznej, szef Wydziau Wojsk Ochrony Pogranicza przy II Okrgu Wojskowym, dowdca 12 Oddziau Wojsk Ochrony Pogranicza, uczestnik trzech wojen, kawaler srebrnego orderu Virtuti Militari. W minionych osiemdziesiciu piciu latach dziejw polskich formacji granicznych, sub w nich penio szereg wybitnych oficerw, ktrzy wnieli istotny wkad w ich organizacj oraz pniejszy rozwj. Do tego grona z pewnoci naley rwnie pukownik Karol Bacz. Karol Jzef Bacz urodzi si 18 padziernika 1900 roku w Krakowie. By on pitym z szstki dzieci Wincentego i Zofii (z domu Ciapaa) Baczw. Najstarszym by Kazimierz, drugim Maria, trzecim Eugenia, czwartym Zofia, a najmodszym Stanisaw.3 Ojciec pracowa na kolei, a matka zajmowaa si wychowaniem dzieci i domem. Karol najpierw by uczniem (1907 1911) Szkoy Powszechnej w. Floriana w Krakowie, a pniej (od 1911) Gimnazjum w. Anny. Nauk przerwaa mu pierwsza

Autor serdecznie dzikuje wszystkim, ktrzy w jakikolwiek sposb przyczynili si do powstania tego artykuu, za ich yczliwo i udzielona pomoc, a bez ktrych jego powstanie byoby niemoliwe. Szczeglne sowa wdzicznoci kieruj do Pani Anny Bacz Surowy. Dzikuj rwnie pracownikom Centralnego Archiwum Wojskowego, Pierwszego Oddziau ZUS Warszawa rdmiecie, Wojskowego Biura Emerytalnego w Warszawie oraz Archiwum Stray Granicznej za nieocenion pomoc w gromadzeniu archiwaliw. 2 Nowe nazwy jednostek organizacyjnych Stray Granicznej wprowadzono w kwietniu 1938 r., w miejsce Okrgowy Inspektorat Stray Granicznej wprowadzono Okrg Stray Granicznej. Okrelenie terytorialne np.: Pomorski pozostay bez zmian. H. M. Kula, Polska Stra Graniczna w latach 1928 1939, Warszawa 1994, s. 61. 3 Wincenty Bacz urodzi si w 1861 r. a jego ona Zofia w 1864 r. Mieli oni szecioro dzieci: Kazimierza ur. w 1892 r., Mari ur. w 1895 r., Eugeni ur. w 1896 r. zm. 16 stycznia 1920 r., Zofi ur. 1899 r. zm. 13 czerwca 1918 r., Karola ur. w 1900 r. i Stanisawa ur. w 1902 r. Centralne Archiwum Wojskowe w Warszawie (dalej CAW), teczka akt personalnych (dalej TAP) nr 45/42 pk. Karola Jzefa Bacza, Zeszyt Ewidencyjny, k. 104; Relacja ustna Anny Bacz Surowy udzielona 26 lutego 2004 r.

97

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

wojna wiatowa. 5 lutego 1915 roku wstpi jako ochotnik do 1 Brygady Legionw Polskich.

Zdjcie 1. Najblisza rodzina Karola Bacza. Stoj od lewej: najstarszy z braci Kazimierz; ojciec Wincenty i matka Zofia; siostry Maria, Zofia i Eugenia. Z przodu od lewej: Stanisaw i Karol.

Mia w tym czasie czternacie lat i cztery miesice (zatai waciw dat urodzenia, czynic si o jeden rok starszym). Trafi do 2 kompanii 5 puku piechoty Legionw. W puku tym suy z przerwami do 18 wrzenia 1917 roku. Dwie z nich dotyczyy pobytu w Szpitalu Zapasowym w Krakowie (23 maja 1915 4 sierpnia 1915) i Szpitalu w Hranicach (19 czerwca 1916 23 sierpnia 1916 r.). Ze szpitala trafi na okres ponad miesica (35 dni) jako instruktor do Batalionu Zapasowego 1 Brygady Legionw w Kazienicach, z ktrego wrci ponownie do 5 puku piechoty Legionw. Nie bya to 2, ale 9 kompania, w ktrej suy prawie rok (od 29 wrzenia 1916 do 18 wrzenia 1917 r.). Po kryzysie przysigowym, 19 wrzenia 1917 przydzielony zosta do 13 puku piechoty C. K. wojsk austro wgierskich. W puku tym suy do koca
98

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

roku, jako dowdca sekcji. Od 2 stycznia 1918 roku by instruktorem w Batalionie Zapasowym 13 p.p., a od 1 marca skierowany zosta na kurs oficerw rezerwy do Szkoy Oficerskiej I Korpus w Opawie. Po jej ukoczeniu od 2 czerwca 1918 roku do upadku Pastw Centralnych, by dowdc plutonu w 7 kompanii 100 puku piechoty. W okopach I wojny wiatowej Karol Bacz spdzi 652 dni, czyli prawie dwa lata, odznaczajc si dzielnoci, ktr nagrodzono odznaczeniem Brzowym Medalem Walecznoci Krzyem Karola. W odrodzonym Wojsku Polskim Dzie przed zakoczeniem pierwszej wojny wiatowej (10 listopada 1918 roku), jako ochotnik w stopniu plutonowego, wstpi do Wojska Polskiego do 5 puku piechoty Legionw. W Batalionie Zapasowym plutonowy Karol Bacz suy krtko, bo do 21 lutego 1919 roku. Std, jako instruktor, przeniesiony zosta do kadry formowanego 1 puku piechoty Legionw.

Zdjcie 2. Mody Karol Bacz. 99

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

Jego suba w 5 p.p. Leg. zostaa doceniona awansem na stopie sieranta 21 stycznia 1919 r. W nowym puku Karol Bacz zapisa si niezwykle chlubnie, osigajc w subie wojskowej uznanie przeoonych. Pocztkowo, do 17 marca 1919 r. trafi on do Batalionu Zapasowego, z ktrego, jako dowdca plutonu przeniesiony zosta do 10 kompanii. Rozkazem dowdcy 1 Dywizji Piechoty Legionw 10 maja 1919 r. mianowany zosta podchorym. Z 10 kompani rozsta si na pewien czas 2 czerwca 1919 r., z ktrej przeniesiony zosta na dowdc plutonu szturmowego 3 Bata lionu. Tu 1 lipca tr. mianowano go podporucznikiem. 19 wrzenia 1919 r. przeniesiony zosta na dowdc plutonu do 3 kompanii karabinw maszynowych (KM). W tej kompanii suy do 6 sierpnia 1920 r. Na rnych stanowiskach. Od 20 stycznia 1920 roku w zastpstwie obj funkcj dowdcy tej kompanii i obowizki te sprawowa do 16 marca tr. Dwa tygodnie po przekazaniu obowizkw dowdcy kompanii, z dniem 1 kwietnia 1920 roku, mianowany zosta porucznikiem. W sierpniu wraca ponownie do 10 kompanii. Tu, od 6 sierpnia 1920 r. do 17 stycznia 1921 r., z 5 tygodniow przerw (11.10. 18. 11.), kiedy zastpowa dowdc kompanii, dowodzi plutonem. 18 stycznia 1921 roku obj funkcj dowdcy 8 kompanii 1 puku piechoty Legionw. Sprawowa j do koca stycznia 1922 r. Ten siedmioletni okres suby wojskowej by dla modego porucznika Karola Bacza czasem istotnych przey oraz yciowych decyzji. Na jego oczach odradzaa si po 123 latach niewoli Rzeczypospolita Polska. Mody Karol, jak wielu jego rwienikw, nie czeka bezczynnie. Sam z karabinem w rku stan do walki o woln Polsk, o jej niepodlego. Kiedy Ojczyzna odrodzia si, take i on wczy si w jej odbudow i obron, aby jak napisze po latach (...) uczciwie, szczerze i z nakadem maksimum si pracujc w umiowanym zawodzie nie tylko dobrze wykonuj mj onierski obowizek, ale e stanowi poyteczn jednostk w odbudowie tak straszliwie dotknitej Ojczyzny. Zakoczenie pierwszej wojny wiatowej nie stanowio koca zmaga Polakw o ksztat terytorialny i przysz suwerenno Polski. Dobrze rozumia to podporucznik Bacz. Wojna polsko rosyjska, na ktr wyruszy ze swoim plutonem, postawia go w nowej roli, roli dowdcy. W opinii przeoonych zyska opini oficera: bardzo pilnego, energicznego, uczciwego i sumiennego, o niezwykej odwadze a niekiedy nawet brawurze. Posiadajcego bardzo due zdolnoci subowe, lubianego przez podwadnych i kolegw.4 Tak oceni ppor. Bacza kapitan Kazimierz Burczak, bezporedni przeoony, opiniujc jego sub frontow (od kwietnia 1919 do 5 grudnia 1920 r.) Zrwnowaony, oddany swoim
4

CAW, teczka AP 22 72, Karta ewidencyjna z 11 lutego 1921 r.

100

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

obowizkom, sumienny, samodzielny i energiczny. Inteligentny. Bardzo dzielny, posiada duo inicjatywy, atwo si orientuje. Bardzo dobry oficer bojowy. W ostatnim okresie walk kilkakrotnie si odznaczy. Na dowdc kompanii bardzo dobry: po odpowiednim kursie mgby by dobrym dowdc i wyszej jednostki ni kompania. Dowdca 3 batalionu major Micha Pakosz go tak scharakteryzowa: Bardzo dzielny oficer, dobry organizator i instruktor. Kilkakrotnie peni funkcj dowdcy kompanii w zastpstwie. Z zada swoich wywizywa si zawsze bez zarzutu. Natomiast opinia dowdcy 1 puku piechoty Legionw podpukownika Jana Kraszewskiego (pniejszego dowdcy Korpusu Ochrony Pogranicza) bya nastpujca: Oficer bardzo odwany, o duym dowiadczeniu bojowym. Bojowo nadzwyczaj wartociowy. Instruktor i wychowawca bardzo dobry. Doskonay gospodarz. Charakter prawy.5 Na wojnie polsko rosyjskiej ppor. Bacz kilkakrotnie wyrni si odwag i zdecydowaniem. 3 stycznia 1920 r. w bitwie pod Jzefowem, aby pomc piechocie zdoby umocniony folwark, podczoga si z plutonem pod silnym ogniem nieprzyjaciela pod stanowisko bolszewickie i mimo wielkiego ryzyka obezwadni nieprzyjaciela. 16 sierpnia 1920 r. pod Parczewem otrzyma rozkaz zaatakowania siami swojego plutonu tyu kolumny wojsk Armii Czerwonej. Ppor. Bacz obszed bolszewikw i rozbi usiujcy stawia mu opr oddzia. Do niewoli wzi 70 jecw, zdobywajc 70 wozw i 2 karabiny maszynowe. Sze dni pniej (22 sierpnia tr.) w Biaymstoku zdoby w walkach cz rynku i zrcznie manewrujc garstk onierzy zdoa utrzyma si na stanowisku mimo bolszewickich atakw prowadzonych przewaajcymi siami. W akcji tej wzi do niewoli Nitka Roko i wiksz ilo jecw. 14 padziernika 1920 r. z plutonem piechoty przechodzi w brd pod ostrzaem rzek Serwecz i na przeciwnym brzegu odpiera 3 kontrataki bolszewikw, umoliwiajc tym samym wasnemu batalionowi sforsowanie rzeki. Najwiksze uznanie w oczach przeoonych ppor. Bacz zyska jednak w czasie dziaa pod Lid 27 wrzenia 1920 roku. Tam, w czasie boju 10 kompania zostaa nage zaatakowana z boku przez silny oddzia kawalerii bolszewickiej, usiujcy utorowa drog cofajcym si nieprzyjacielskim taborom i artylerii (10 dzia polowych). Ppor. Bacz nie tracc przytomnoci skupi natychmiast obok siebie kilkunastu onierzy i podj walk. Ogniem broni strzeleckiej i granatw rcznych odpar ten atak. wiecc przykadem odwagi i zimnej krwi jak napisa 9 padziernika 1920 r. we wniosku na odznaczenie orderem Virtuti Militari kpt. Kazimierz Burczak ratuje swj oddzia przed rozbiciem, przez co umoliwia ostatecznie zamknicie
5

CAW, teczka AP 22 72, Tymczasowa lista kwalifikacyjna dla oficerw, k. 16 17; Karta kwalifikacyjna, k. 21.

101

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

cofajcym si siom bolszewickim drogi i wzicie caej kolumny nieprzyjacielskiej do niewoli.6 Za niezwyke mstwo i odwag wykazane w boju Karol Bacz zosta kilkakrotnie nagrodzony. 10 stycznia 1921 roku dowdca 2 Armii gen. por. Edward Rydz migy nada mu Krzy Walecznych po raz pierwszy, natomiast 16 lutego 1921 r. zosta odznaczony Krzyem Virtuti Militari V klasy.7 Porucznikiem mianowano go nieco wczeniej w grudniu grudniu 1920 r. ze starszestwem od 1 kwietnia 1920 r.8 Otrzyma take Krzy 1 Brygady Za wiern sub i Odznak Wilno. Zakoczenie wojny i ustanowienie pokoju wizao si ze zmian roli armii. Przede wszystkim konieczno jej przejcia na stop pokojow i zmniejszenie stanw osobowych, a w dalszej perspektywie szkolenie. Istniaa bowiem potrzeba uzupeniania wyksztacenia oglnego, ktre zostao przerwane wojn oraz wojskowego, niezbdnego do dalszej suby. Z takiej moliwoci korzysta rwnie por Bacz. Najpierw ukoczy on przerwan edukacj w krakowskim Gimnazjum w. Anny, a od 1 lutego 1922 r. skierowany zosta na 5 miesiczny kurs w celu przeszkolenia porucznikw i podporucznikw w warszawskiej Szkole Podchorych. Na kursie zyska doskona opini. Poczucie godnoci czytamy w niej bardzo wysokie, bardzo ideowy, charakter bardzo wyrobiony, koleeski, bardzo lojalny, szczery, ambicja pracy bardzo dua, bardzo schludny, dobra wymowa, sprytny, dokadno i atwo uczenia si dua, orientowanie si bardzo dobre, zdolno wydawania jasnych rozkazw wielka, samodzielny, bardzo energiczny, pewny siebie, stanowczy, bardzo duo zimnej krwi, zachowanie si w subie i poza sub wzorowe, inteligencja wysoka.9 10 sierpnia 1922 r. wysany zosta do Szkoy Podchorych Piechoty na piciotygodniowy kurs przygotowujcy do studiw. W padzierniku 1922 r. wrci ponownie do 1 puku piechoty Legionw na stanowisko dowdcy 1 kompanii, ktrym zosta do pocztku kwietnia 1924 r. Na pocztku tego miesica zosta mianowany kapitanem ze starszestwem od dnia 1 lipca 1923 r.10 oraz na dwa miesice dowdc Szkoy Podoficerskiej 1 puku Legionw.
6

CAW, teczka AP 22 72, Wniosek na odznaczenie orderem Virituti Militari w myl uchway Kapituy Tymczasowej sporzdzony 9 padziernika 1920 r. w Boczycach. Dziennik Personalny nr 8 Ministerstwa Spraw Wojskowych z dnia 26 lutego 1921 r. 8 Dziennik Personalny nr 49 Ministerstwa Spraw Wojskowych z dnia 22 grudnia 1920 r. 9 Porucznik Karol Bacz ukoczy w Warszawskiej Szkole Podchorych piciomiesiczny kurs doszkolenia i uzyska nastpujce noty (w 10 punktowej skali: wyszkolenie osobiste 8; znajomo regulaminw 9; dowodzenie 9; instruowanie 9; taktyka 7; suba saperska 8; terenoznawstwo 7; nauka o broni 8; historia wojskowoci 5; geografia 7; czno 8; gazy 10. Ponadto uzyska ocen 10 ze sprawowania i pilnoci oraz 9 ze sprawnoci fizycznej i prezencji. Oglnie oceniono go na bardzo dobrze, a osignite wyniki pozwoliy osign 2 lokat na 129 kursantw. CAW, teczka AP 2272, Opinia absolwentw 3 Kursu przeszkolenia dla porucznikw i podporucznikw w Szkole Podchorych w Warszawie z 25.07.1922 r., k. 49; CAW, teczka AP 22 72, Wycig kwalifikacyjny Warszawskiej Szkoy Podchorych z 15.07.1922 r. 10 Dziennik Presonalny nr 32 Ministerstwa Spraw Wojskowych z 1924 r.
7

102

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

Po tym czasie, ponownie, aczkolwiek na krtko obj dowdztwo kompanii 1, a pniej 8.

Zdjcie 3. Kpt. Karol Bacz wrd onierzy 1 puku piechoty Legionw.

Suba w Korpusie Ochrony Pogranicza W sierpniu 1924 r. zapada decyzja o koniecznoci zapewnienia skutecznej ochrony wschodniej granicy Polski i utworzenia nowej formacji wojskowej Korpusu Ochrony Pogranicza11. Przed kapitanem Karolem Baczem stany nowe obowizki, jake odmienne od dotychczasowych. Do ich realizacji przystpi jak zwykle niezwykle sumiennie. 29 wrzenia 1924 r. zosta na trzy tygodnie mianowany dowdc formowanego w 1 puku piechoty Legionw 5 batalionu KOP uki. Po jego utworzeniu, 23 padziernika, przyjmuje obowizki dowdcy 4 kompanii w tyme batalionie. Sprawowa je przez ponad ptora roku.1212 maja 1926 r. dowdca 5 baonu KOP mjr Dubliski przenis go na kwatermistrza batalionu. Przez rok by,
11

12

Korpus Ochrony Pogranicza 1924 1939. Wybr dokumentw. O niepodleg i granice, t. 4, Warszawa Putusk 2001, s. 6 oraz 19 in.; M. Jabonkowski, Formacja specjalna Korpus Ochrony Pogranicza 1924 1939, Warszawa 2002/2003, s. 37. W lipcu 1925 roku Karol Bacz zosta przeniesiony: etatowo, subowo i gospodarczo z 1 puku piechoty Legionw do Korpusu Ochrony Pogranicza. Z t chwil rozsta si ostatecznie z t jednostk oraz Legionami. Dziennik Personalny nr 75 Ministerstwa Spraw Wojskowych z 21. 07.1925 r.

103

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

na tym stanowisku. 13 czerwca 1927 r. dowdca 3 Brygady KOP pk Skorobohaty Jakubowski, w ktrej ten batalion funkcjonowa, powierzy kpt. Baczowi do 2 sierpnia 1927 r. obowizki pierwszego oficera sztabu (szefa sztabu) 3 Brygady KOP.

Zdjcie 4. Zdjcie grupowe z dowdc KOP gen. dyw. Henrykiem Mickiewiczem Odrowem i crkami Jzefa Pisudskiego. Kpt. Karol Bacz stoi w drugim rzdzie, drugi od prawej.

Po ich zakoczeniu wrci do poprzednich obowizkw, tj. kwatermistrza 5 batalionu KOP, ktre realizowa do koca czerwca 1929 r.13. Od zakoczenia dziaa wojennych i powrotu 15 marca 1921 r. z frontu do zakoczenia suby w Korpusie Ochrony Pogranicza Karol Bacz wykonywa obowizki na rnych stanowiskach, poczwszy od dowdcy plutonu do kwatermistrza batalionu, zyskujc od przeoonych bardzo wysokie oceny swojej pracy. Rysuj one doskonale obraz modego wwczas oficera, jego postaw i osobowo. W sporzdzonej na koniec grudnia 1921 r. opinii, dowdca 1 puku piechoty Legionw ppk Jan Kruszewski scharakteryzowa por. Bacza nastpujco. W boju osobicie i jako dowdca bardzo odwany; wykazuje duo ideowoci w pojmowaniu suby; dbay o onierzy, yczliwy i sprawiedliwy w stosunku do nich; pracowity, obowizkowy, lojalny w subie; charakter prawy, chocia niezupenie jeszcze wyrobiony.
13

Dziennik Personalny nr 11 Ministerstwa Spraw Wojskowych z dnia 6.07.1929 r.

104

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

Umys do bystry, posiada dokadno i atwo uczenia si; postawa i wymowa bardzo dobre; posiada zmys organizacyjny i wykonawczy. Pod wzgldem inicjatywy i samodzielnoci wyrabia si, energiczny, stanowczy, pewny siebie. Ponadto ppk Kruszewski stwierdzi, e opiniowany jest bardzo dobrym instruktorem, dobrym wychowawc i dobrym dowdc kompanii. Bardzo dobrze oceni por. Bacza rwnie dowdca 1 Dywizji Piechoty Legionw pk (od 1923 r. gen. bryg.) Stefan Db Biernacki. W boju pisze on o swoim podwadnym b. odwany, pracowity i sumienny. Inteligencja dobra. Oglna warto b. dobra. W nastpnym roku bardzo dobra opinia o poruczniku Karolu Baczu rwnie si potwierdzia si. Dowdca 1 batalionu 1 p.p. Leg. napisa o nim, e jest Ambitny i honorowy. Prawego i czystego charakteru; moe nieco raptowny, lecz potrafi opanowa si. Dbay i troskliwy o byt i wywiczenie onierza. W poyciu z oficerami koleeski i taktowny. Wytrzymay na trudy; wymowa powolna, dobitna i pewna. Inteligentny o ywym umyle, sprytny. Posiada zdolno i ch do nauki. Wiele posiada inicjatywy i samodzielnoci; energiczny i zawsze pewny swoich czynw. O duych zdolnociach organizacyjnych. Dobry wychowawca. Doskonale wyszkolony, wyrobiony i zrczny. Ppk Micha Pakosz Oficer bardzo wartociowy, o duej ambicji pracy, sumienny i dbay o onierza. Bardzo energiczny i stanowczy i ma bardzo duy posuch wrd podkomendnych. Bardzo dobry dowdca kompanii, nadaje si rwnie na instruktora w szkoach wojskowych. Oceny te byy zgodne z opiniami wyszych przeoonych: ppk. Skwarczyskiego dowdcy piechoty dywizyjnej oraz pk. Db Biernackiego dowdcy 1 Dywizji Piechoty Legionw. Take i w nastpnych latach ta bardzo dobra opinia o Karolu Baczu nie zmieniaa si. By on nadal postrzegany przez przeoonych jako: bardzo dobry, ideowy, inteligentny, stanowczy, energiczny i pewny siebie oficer, uzyskujcy w pracy z podwadnymi bardzo dobre wyniki. Dbay i troskliwy o onierzy. onierzowi caym sercem oddany. Cigle pracujcy nad sob. Wykazujcy duo inicjatywy i samodzielnoci. W walce bardzo odwany i rzutki. Bardzo pracowity, obowizkowy i ambitny. Pewny siebie. Posiadajcy due zdolnoci gospodarcze. Bdcy wreszcie: bardzo dobrym instruktorem, wychowawc i dowdc kompanii. Z upywem czasu zyskiwa on w oczach przeoonych, a ocena wybitny stawaa si nieodczn jego miar. Tak byo w 1 puku piechoty Legionw oraz w 3 Brygadzie Korpusu Ochrony Pogranicza. Swoje zdolnoci i umiejtnoci, a wic i wczeniejsze opinie przeoonych, kapitan Karol Bacz potwierdzi w subie granicznej. Tak doskonae oceny otrzymywa kpt. Bacz od kolejnych dowdcw 3 Brygady: pk. Kazimierza Rumszy, pk. Jana Skorobohaty Jakubowskiego i pk. Wincentego Nowaczyskiego. W subie na stanowisku kwatermistrza 5 batalionu KOP uki przyczyni si do bardzo dobrego gospo105

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

darowania powierzonym mieniem pastwowym. ()ustawicznie walczy skutecznie czytamy we wniosku o nadanie kpt. Karolowi Baczowi Krzya Zasugi z trudnociami prowadzenia gospodarki baonu KOP. Trudnoci te s olbrzymie i jeli przyjmie si pod uwag specyficznie cikie warunki, w jakich znajduje si 5 Baon KOP. Dziki inicjatywie i zapobiegliwoci kapitana Bacza jako kwatermistrza, Skarb Pastwa stale uzyskuje stosunkowo znaczne oszczdnoci Na terenie baonu zdoa kapitan Bacz wystawi cay szereg budynkw gospodarczych, ktre dzi przedstawiaj znaczn warto, a budowane byy przy mniej ni wystarczajcych rodkach. Staa troska o onierza i interes Skarbu Pastwa s sta dewiz pracy kapitana Bacza. Opiniujc w wniosek dowdca 5 batalionu KOP mjr Kazimierz Heilman Rawicz napisa oficer ideowy, majcy za sob cay szereg lat ofiarnej pracy dla Niepodlegoci Polski. Osiga bardzo dodatnie wyniki suby. Natomiast dowdca 3 Brygady KOP pk Wincenty Nowaczyski zanotowa Wobec dodatnich wysikw dla dobra pastwa oraz nieustannej ofiarnej pracy w zupenoci zasuguje na odznaczenie.14 W 1929 r. za zasugi pooone w dziedzinie administracji majtkiem pastwowym kpt. Karol Bacz zosta odznaczony Srebrnym Krzyem Zasugi. W poowie 1929 roku opuszcza on szeregi Korpusu Ochrony Pogranicza. Warta odnotowania jest ostatnia opinia jego bezporedniego przeoonego mjr. Kazimierza Heilman Rawicza z 5 czerwca 1929 r. Kpt. Bacz w ocenie dowdcy 5 Baonu KOP by oficerem wybitnie ideowym, lojalnym, koleeskim, stanowczym i energicznym. Towarzysko wzorowym. Mjr Heilman Rawicz wskazuje, e jest to ideowiec zdolny do powice. Pewien siebie, a w dziaaniu konsekwentny. Do podwadnych odnoszcy si po ojcowsku. Rozumie jak pisa on dusz onierza. Bardzo dobry instruktor i wykadowca, osigajcy bardzo dobre wyniki w subie. Dobry organizator. Kapitan Karol Bacz, w ocenie swojego bezporedniego przeoonego, mg peni funkcj kwatermistrza lub dowdcy batalionu w puku piechoty. Nie lubi natomiast pracy w sztabach. Podobny wniosek zreszt, dowdca 5 batalionu KOP wysun rok wczeniej wskazujc, e kpt. Bacz nadaje si na obecne i wysze stanowisko subowe w linii: na dowdc batalionu w puku piechoty. Z wnioskiem tym zgodzi si dowdca 3 Brygady KOP pk Wincenty Nowaczyski, uznajc, e kpt. Bacz moe sprawowa rwnie poza lini obowizki referenta w Dowdztwie Okrgu Korpusu lub Ministerstwie Spraw Wojskowych. Dowdca Korpusu Ochrony Pogranicza gen. dyw. Henryk Minkiewicz Odrow uwaa,

14

CAW, teczka AP 2272, Wniosek, k. 32 35.

106

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

e kpt. Bacz nadawa si na jedno wysze stanowisko dowdcy batalionu w puku piechoty15. Ponownie w strukturach Wojska Polskiego Tak si jednak nie stao. Z Korpusu Ochrony Pogranicza kpt. Karol Bacz przeniesiony zosta do sztabu, na stanowisko, ktrego jak myl, najmniej oczekiwa. W Biurze Personalnym Ministerstwa Spraw Wojskowych, bo tam zosta skierowany, powierzono jemu obowizki kierownika referatu podoficerskiego,16 Tu pracowa do lipca 1931 r. W tym czasie by rwnie w mieszczcym si na terenie Rembertowa Dowiadczalnym Centrum Wyszkolenia na czteromiesicznym (1.08 29.11.1930 r.) kursie unifikacyjno doskonalcym dla kapitanw. Szkolenie to w DCW kpt. Bacz ukoczy z wynikiem pozytywnym, a z pobytu tam zyska nastpujc opini: oficer powany, zrwnowaony, o charakterze ustalonym. Umys ywy i bystry. Pracowa gorliwie i systematycznie osigajc widoczne postpy w toku kursu.17 Ocena jego blisko dwuletniej suby w sztabie Ministerstwa Spraw Wojskowych z tego okresu, nie bya najwysza. Zreszt jak si wydaje, nie moga by inna, gdy opiniowany nie mia dowiadczenia w dziaalnoci sztabowej. Zasadniczo jak napisa przeoony na stanowisku kierownika referatu B. Pers. odpowiada (Biura Personalnego MSWojsk. przyp. GG) jakkolwiek wykazuje moe za may brak inicjatywy i systematycznoci. Nadaje si na wysze stanowisko w linii np. dowdc batalionu subie administracyjno kancelaryjnej nie.18 Szef Biura Personalnego MSWojsk. scharakteryzowa kpt. Karola Bacza nastpujco. Prawy, ideowy i skromny w sposobie bycia. Myli powoli nie do lotny. Robi wraenie nie tylko na podstawie dotychczasowych opinii i przebiegu suby, ale z caego nastawienia, e ma wszelkie dane by bardzo dobrym oficerem liniowym; natomiast do suby przy biurku mniej si nadaje i dlatego przydzia jego do Biura Personalnego na kierownika referatu podoficerskiego oceniam jako pomyk zwaszcza w okresie intensywnych prac tego referatu nad zmian ustaw i przepisw wykonawczych. Okazywa tam brak inicjatywy, brak gitkoci umysu, pracowa zbyt powoli... Pozatem pobyt w stolicy traktowa jako podan okazj do wykorzystania wszelkich rozrywek (wprawdzie w ramach dozwolonych) i zabawy. Formalnie wykonywa powierzone mu prace
15

CAW, teczka AP 2272, Arkusz ewidencyjno kwalifikacyjny kpt. Bacza Karola, k.51 57, Krtka opinia dla kpt. Bacza Karola, k. 67. 16 Dziennik Personalny nr 11 Ministerstwa Spraw Wojskowych z 6.07.1929 r. 17 CAW, teczka AP 2272, Wycig z oglnej listy kwalifikacyjnej suchaczy XVI Kursu unifikacyjno doskonalcego w DCW oraz wiadectwo kpt. Bacza z DCW. 18 CAW, teczka AP 2272, Roczne uzupenienie listy kwalifikacyjnej za rok 1929, k. 66 i n.

107

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

wzgldnie punktualnie i wzgldnie sumiennie ale to za mao dla kierownika referatu na co si oglnie biorc nie nadaje.19 W czerwcu 1931 roku przeniesiony zosta z Biura Personalnego Ministerstwa Spraw Wojskowych do 20 puku piechoty 6 Dywizji Piechoty i w poowie tego miesica przydzielony na stanowisko dowdcy 1 kompanii ckm (cikich karabinw maszynowych).20 Na pocztku 1932 r., przez miesic sprawowa w zastpstwie obowizki dowdcy 1 batalionu, a od 20 lutego zosta komendantem 5 tygodniowego Kursu Instruktorw PW (przysposobienia wojskowego) przy 20 puku piechoty. W tej dziaalnoci subowej kpt. Karol Bacz otrzyma od przeoonych bardzo dobr ocen, rnic si zasadniczo od poprzedniej z Biura Personalnego MS Wojsk.

Zdjcie 5. Kpt. Karol Bacz na czele kompanii honorowej 20 puku piechoty.

Charakter ustalony, o wysokim poczuciu honoru i ambicji osobistej. Oficer o duych indywidualnych zaletach osobistych. Ambicja pracy dua zdyscyplinowany. Wyrobienie towarzyskie wybitne nadzwyczaj koleeski i taktowny. O bardzo duym intelekcie. Konsekwentny i stanowczy. Posiada jak napisa dowdca 1 batalionu mjr Chrobaczyski, bezporedni przeoony wysoko
19 20

CAW, teczka AP 2272, Krtka opinia z dnia 10.06.1931 r., k. 71 Dziennik Personalny nr 5 Ministerstwa Spraw Wojskowych z 3. 08.1931 r.; CAW, teczka AP 2272, Roczne uzupenienie listy kwalifikacyjnej za rok 1931, k. 72.

108

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

rozwinity dar staego wypowiadania si. Umys bystry i gitki, pami bardzo dobra. Orientuje si szybko i dobrze. Wiadomoci fachowe due. Zdolnoci dowodzenia na szczeblu kompanii a nawet baonu due. Taktycznie wyrobiony, cechuje go szybko podejmowania decyzji. Rozumie dusz onierza i jest przez nich lubiany. Zdolnoci organizacyjne i administracyjne na szczeblu komp. wykaza due. W pracy zdaniem mjr. Chrobaczyskiego kpt. Bacz by dokadny i sumienny. Na swoim stanowisku, jako dca komp. i jako wychowawca dobry, wykaza wiele zainteresowania. Na podkomendnych wywiera dodatni wpyw sprawiedliwy. Umie zachowa spokj. Usposobienia pogodnego. W sentencji kocowej dowdca 1 batalionu 20 puku piechoty napisa: opini mu podwyszyem, gdy na ni zasuy. Dowdca 20 puku piechoty ppk Kazimierz Broek z opini dowdcy batalionu zgodzi si w caoci i zanotowa Jednostka kierownicza. Stanowczy posiada dobre wystpienia przed frontem oddziau. Taktycznie wyrobiony. Natomiast gen. bryg. Mieczysaw Smorawiski dowdca 6 Dywizji Piechoty napisa Bardzo dobry nadaje si na dc baonu.21 Wydaje si, e opinie oficerw 6 Dywizji Piechoty wartociujce postaw kpt. Bacza, a przedstawiajce w obiektywnym wietle jego wartoci osobiste, inteligencj, zdolnoci zawodowe oraz umiejtnoci dowdcze i pedagogiczne, blisze byy prawdy, ni te z Biura Personalnego, do ktrego trafi on przypadkowo. Cech tych nie mg w peni wykorzysta w pracy sztabowej, gdy charakter nowych obowizkw by odmienny od poprzednich. Nie by do niech waciwie przygotowany, gdy przez cay czas suby wojskowej przed skierowaniem do sztabu, sprawowa obowizki dowdcze na rnych stanowiskach liniowych. W padzierniku 1932 r. obj stanowisko dowdcy 2 kompanii ckm, ktre zajmowa do 16 marca 1933 r. Niezalenie od tej funkcji powierzono mu dodatkowo dowdztwo 6 kompanii strzelcw, ktre take sprawowa do poowy marca. Po przekazaniu obowizkw subowych wyjecha do Zakopanego na 8 tygodniowy urlop zdrowotny Z leczenia powrci do swojej jednostki 13 maja 1933 r. i ponownie obj dowdztwo 2 kompanii ckm. Obowizki te z przerw na leczenie (23.03 21.05.1934 r.) w Sanatorium Wojskowym w Zakopanem, kpt. Bacz sprawowa do poowy stycznia 1935 r. Realizacja przez niego zada dowdcy kompanii w tym czasie zostaa oceniona najwyej jak mona byo. Zyska on not wybitny, czyli stosujc obecn, szkoln skal ocen, szstk. Mjr Jacek Jura dowdca batalionu stwierdzi, e kpt. Karol Bacz jest wybitnym dowdc kompanii cikich karabinw maszynowych i okreli jego sylwetk oraz osobowo nastpujco: Wywiera na podkomendnych b. dodatni wpyw. Posiada zdolnoci wychowawcze w wysokim stopniu.
21

CAW, teczka AP 2272, Roczne uzupenienie listy kwalifikacyjnej za rok 1932, k. 73 i n.

109

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

Surowy, ale sprawiedliwy. Cieszy si penym szacunkiem u przeoonych i podkomendnych. Pierwszorzdny organizator. Kad jego czynno charakteryzuje przemylenie i planowo. Zdolny administrator. Prezencja onierska bez zarzutu. Na trudy wytrzymay. Wymowa b. dobra. Umys bystry logiczny. W kadej sytuacji orientuje si b. szybko. Posiadane wiadomoci umie zuytkowa z poytkiem dla suby Zdolnoci wojskowe b. due. Posiada w wysokim stopniu zdolnoci taktyczne i rozkazodawcze. Poczucie honoru i godnoci wasnej wedug mjr. Jury wybitne. Charakter zrwnowaony. Bardzo energiczny. Szczery i prawy. Ambicja pracy i osobista b. dua. Sub traktuje ideowo. Poczucie dyscypliny b. wysokie. Taktowny koleeski uczynny.22 T wyjtkow opini o kpt. Baczu podzielali take przeoeni mjr. Jacka Jury, m.in. dowdca 20 puku piechoty ppk Kazimierz Broek i dowdca piechoty 6 Dywizji Piechoty pk dypl. Jzef Omertniak. Na pocztku stycznia 1934 r. kpt. Bacz dokona zmian swojego imienia oraz daty urodzenia z Karol ur. 18 padziernika 1899 na Karol Jzef ur. 18 padziernika 1900.23 Zabieg ten wynika z koniecznoci sprostowania podanych wczeniej, w chwili wstpowania do Legionw Polskich, danych. W roku 1935 kpt. Karol Bacz nie by dugo w 20 puku piechoty. Wynikao to z czasowego przydziau do Wojskowego Sdu Rejonowego w Krakowie, ktry mia miejsce od 17 stycznia do 22 czerwca. Suba w Stray Granicznej Od 1 lipca kpt. Bacz przydzielony zosta na 6 miesiczn praktyk do Stray Granicznej.24 Peni on w tym czasie obowizki kierownika Inspektoratu Stray Granicznej w Gdyni. Faktycznie trwaa ona do 31 marca 1936 r. Na praktyce tej zyska bardzo dobr ocen. Komendant Stray Granicznej pk Jan Gorzechowski Jur scharakteryzowa Karola Bacza nastpujco: Oficer wyrniajcy si cechami charakteru i zdolnociami. Charakter mocny i zdecydowany. Rozumuje jasno i logicznie. Posiada siln wol, gotowo do ponoszenia odpowiedzialnoci za swe czyny. Oficer b. zdolny. Oszczdny i skromny, bez dugw. Fizycznie zdrw i wytrzymay. Dobry organizator i wyszkoleniowiec. Umie kierowa prac. Osign due wyniki na stanowisku kierownika Inspektoratu Stray Granicznej. Specjalnie studiuje zagadnienia w zakresie spraw portowych. Na zajmowanym stanowisku napisa pk Gorzechowski nadaje si b. dobrze. Umie organizowa prac podwadnych.
22 23

CAW, teczka AP 2272, Roczne uzupenienie listy kwalifikacyjnej za rok 1934, k. 75 i n. Dziennik Personalny nr 2 Ministerstwa Spraw Wojskowych z 26.01.1934 r. 24 Dziennik Personalny nr 10 Ministerstwa Spraw Wojskowych z 4.07.1935 r.

110

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

Zdjcie 6. Kpt. Karol Bacz na praktyce w Stray Granicznej w Gdyni.

Posiada zdolnoci wychowawcze i umiejtno prowadzenia korpusu oficerskiego. posiada wszystkie cechy dowdcy. Specjalne zainteresowanie: wyszkolenie.25 Do 6 DP mjr Bacz26 ju nie wrci. Z kocem marca na jego prob wdroono postpowanie zwolnienia lekarskiego, a przydzia do Stray Granicznej zosta przeduony do 30 kwietnia 1936 r. Minister Spraw Wojskowych gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki na podstawie orzeczenia komisji wojskowo lekarskiej przy Ministrze Spraw Wojskowych o zupenej i trwaej niezdolnoci do zawodowej suby wojskowej przenis 11 maja tr. mjr. Karola Bacza w stan spoczynku z dniem 30 kwietnia 1936 r.27 Z t chwil Minister Skarbu Eugeniusz

25 26

CAW, teczka AP 2272, Roczna lista kwalifikacyjna za rok 1935, k. 76 i n. Prezydent Rzeczypospolitej mianowa z dniem 1 stycznia 1936 r. majorem w korpusie oficerw piechoty kpt. Karola Jzefa Bacza, lokata 11. Dziennik Awansowy nr 3 (Tajny) Ministerstwa Spraw Wojskowych z 19.03.1936 r. 27 Niezdolno powstaa z powodu uszkodzenia zdrowia nabytego bez wasnej winy po wstpieniu do suby wojskowej. Uszkodzenie to czciowo stao w zwizku przyczynowym ze sub wojskow. Z oglnej utraty zdolnoci zarobkowej, wynoszcej na stae 52%, suba wojskowa stanowia 30%. CAW, teczka AP 2272, Orzeczenie komisji wojskowo lekarskiej przy Ministrze Spraw Wojskowych dla wojskowych zawodowych z dnia 8.04.1936 r., k. 79.

111

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

Kwiatkowski powoa go do Stray Granicznej i mianowa Inspektorem tej formacji.28 Tym samym skoczya si trwajca ponad dwadziecia jeden lat suba w wojsku. Przypada ona na szczeglny okres, zarwno w yciu Polski, jak i samego Karola Bacza. Miaa ona lepsze i gorsze okresy. Trudno jest jednoznacznie odpowiedzie, co wpyno na to, e mimo tak doskonaych ocen i opinii oraz wnioskowania nie zosta on dowdc batalionu piechoty. Niemniej jednak, lata 1934 1935 byy nieco odmienne od oczekiwa samego zainteresowanego. W efekcie wpyny one na jego decyzj o odejciu z czynnej suby wojskowej i rozpoczcie jej w Stray Granicznej. Tu, w tej nowej formacji, inspektor Bacz mia zapewne sposobno wikszego spenienia si w umiowanym zawodzie.

Zdjcie 7. Inspektor Stray Granicznej Karol Bacz.

Od maja 1936 r. do koca sierpnia 1937 r. sprawowa on obowizki kierownika Inspektoratu Stray Granicznej w Gdyni. By zwolennikiem ustalenia jak najszerszej strefy nadgranicznej na terenie powiatu morskiego. W Gdyni przewodniczy konferencji na ten temat. Stanowisko Stray Granicznej byo odmienne od wadz administracyjnych tego terenu, ktre uwaay ludno zamieszkujc pogranicze (gwnie Kaszubw) za najbardziej polsk, patriotyczn
28

Archiwum Wojskowego Biura Emerytalnego w Warszawie (dalej AWBE), Akta emerytalne nr 2958 Bacz Karol (dalej teczka pk. w st. spocz. Karola Bacza), Pismo Ministra Skarbu nr KSG/1791/I/36 z 30 kwietnia 1936 r., k. 101.

112

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

i pewn, a pas przygraniczny zachodni za najbardziej bezpieczny. Na konferencji w czerwcu 1937 r. Stra Graniczna przeforsowaa swoje postulaty. Udowodnia, i nie jest zawsze tak, jak przedstawiaj to wadze administracyjne, e stosunki panujce na naszym pograniczu s bardzo dalekie od pewnych i potwierdzajcych waciw lojalno ludnoci do Pastwa. Propozycj Stray Granicznej poparli przedstawiciele wojska, a w kocu i starosta. W efekcie zostao ono przyjte.29 Inspektor Karol Bacz zwraca du uwag na prac wywiadu i wspprac z II Oddziaem Wojska Polskiego, wskazujc niedomagania i postulujc ich usunicie. Stara si poprawi prac wywiadowcz. Niekiedy zmuszony by do czynienia podkomendnym uwag. Instruowa ich jak powinna ona wyglda organizacyjnie i dyscyplinarnie oraz jak naley j rozszerza i dobiera do niej personel. Wskazywa te na sposb prowadzenia kartotek przestpcw i podejrzanych, jak maj by pisane meldunki oraz analizy terenu. Bardzo szczegowo analizowa sub. Sta na stanowisku, e naley ograniczy prac spoeczn, jeli kolidowaaby ona z interesami suby, czy te zbytnio absorbowaa, przynoszc jej uszczerbek. By doskonale zorientowany we wszystkim, kontrolowa dokadnie i czsto podwadnych. Sam drobiazgowo ich instruowa, wskazujc popeniane bdy oraz sposoby ich usunicia. Du wag inspektor Bacz przywizywa take do szkolenia i cigych wicze. Interesujco przedstawia si jego stosunek do podchorych rezerwy, ktrzy przybywali na praktyki do Inspektoratu Granicznego w Gdyni. Nakada na poszczeglnych kierownikw komisariatw obowizek, by szczeglnie interesowali si oni ich yciem, by w kontaktach z nimi kierowali si jak najdalej posunitym obiektywizmem i traktowali ich waciwie, w sposb na jaki zasuguj. Od podchorych da reprezentowania wysokiego stopnia ideowoci, solidnoci i zrwnowaenia, dam od nich, by prcz penowartociowych cech wyszkolenia, wnieli dodatnie cechy podoficera, by odpowiednio ustosunkowali si do starych stranikw. To wszystko chciabym pocztkiem nich znale i wtedy bd ich uwaa za taki materia ludzki, o jaki nam chodzi. Jego uwadze nie uchodziy rwnie sprawy wygldu zewntrznego stranikw. W jego ocenie funkcjonariusz musia by codziennie ogolony, buty mie bardzo dobrze wyczyszczone, a kurtk zapit na wszystkie guziki. Dodawa jeszcze, e nie wolno mu chodzi krokiem ociaym, lecz zawsze sprycie w postawie onierskiej.30 Z pocztkiem wrzenia 1937 r. Karol Bacz przeniesiony zosta do Bydgoszczy na Komendanta Pomorskiego Okrgu Stray Granicznej. Po roku, dokadnie 1 padziernika 1938 r., obj obowizki Komendanta
29

30

Archiwum Stray Granicznej w Szczecinie (dalej ASG), Pomorski OISG, sygn.489/195, Protok z odprawy kierownikw komisariatw odbytej dnia 17.06.1937 r. w biurze ISG w Gdyni. Tame.

113

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

lskiego Okrgu Stray Granicznej, ktre sprawowa do wybuchu drugiej wojny wiatowej. Na sub wywiadowcz zwraca take uwag bdc komendantem lskiego Okrgu Stray Granicznej. (Wojna zbliaa si szybkimi krokami.) Krytycznie ocenia przesyane meldunki sytuacyjne, poniewa wiadomoci z przedpola opieray si jedynie na spostrzeeniach wasnych organw i dotyczyy faktw dokonywanych w bezporedniej bliskoci linii granicy. Jego zdaniem brakowao wiadomoci niekiedy istotniejszych z przedpola gbszego, gdy placwki nie wykorzystyway dostatecznie swoich osobowych rde informacji.31 Wojna i okupacja Wybuch wojny zasta Karola Bacza na lsku. Do 12 wrzenia 1939 r. uczestniczy on w walkach jednostek Stray Granicznej na tym rejonie. Pniej z innymi onierzami, jako dowdca batalionu kolarzy w grupie gen. bryg. Piotra Skuratowicza, uczestniczy ponownie w walkach z Niemcami pod Raw Rusk. Tu 25 wrzenia 1939 r. dosta si do niewoli. Na pocztku padziernika, trakcie transportu jecw do Krakowa, podj skuteczn prb ucieczki na stacji kolejowej Biadoliny pod Tarnowem. Na wolnoci nie by jednak dugo. W czasie apanki ulicznej 9 listopada 1939 r. zosta aresztowany i osadzony z grup zakadnikw w krakowskim wizieniu na Montelupich do poowy stycznia 1940 r. Po zwolnieniu z wizienia, do stycznia 1945 r. ukrywa si na terenie powiatw: Brzesko, Tarnw i Dbrowa oraz w Krakowie. Od maja 1943 do koca lutego 1945 r. na terenie okrgu Krakw, otrzymawszy pseudonim Gski, bra udzia w ruchu konspiracyjnym organizacji PAL jako oficer cznikowy.32 Z chwil wyzwolenia Krakowa zatrudni si jako referent w krakowskiej Likwidaturze Okrgowej. Po rozwizaniu agend teje Likwidatury i przejciu jej przez Tymczasowy Zarzd Pastwowy Karol Bacz od 1 maja 1945 r. przeszed do pracy w instytucji, w ktrej by zatrudniony do chwili powoania go do wojska. Rwnie i tu okaza si jak napisa naczelnik Tymczasowego Zarzdu Pastwowego na wojewdztwo krakowskie p. Nasierowski pracownikiem wartociowym, lojalnym.33

31

32

33

ASG, lski IOSG, sygn. 407/56, Pismo K. Bacza z 28.04.1939 r. do komendanta Obwodu SG w Chorzowie. CAW, TAP nr 45/742, Zeszyt ewidencyjny, k. 101 105, CAW, TAP nr 45/742, yciorys pk. rez. Karola Bacza sporzdzony 30 padziernika 1951 r., k. 98; CAW, TAP nr 45/742, Karta ewidencyjna oficera WP, k. 9; AWBE, teczka pk. w st. spocz. Karola Bacza bez numeru, Pismo nie datowane Karola Bacza, k.50. CAW, TAP nr 45/742, Zawiadczenie, k.15.

114

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

Suba w Wojskach Ochrony Pogranicza W maju 1945 r. Karol Bacz podj starania o przyjcie do wojska. Po rozmowie przeprowadzonej z nim komendant Rejonowej Komendy Uzupenie w Krakowie rotmistrz J. Butkiewicz odnotowa wymieniony robi wraenie lojalnego w stosunku do Tymczasowego Rzdu Narodowego i Naczelnego Dowdztwa WP. Na podstawie sw jego uznajemy go odpowiednim do wcielenia do Korpusu Oficerskiego WP.34 Do suby powoany zosta w kocu wrzenia 1945 r. Ppk Bacz do tworzonych Wojsk Ochrony Pogranicza trafi za porednictwem gen. bryg. Juliana Skokowskiego dowdcy Krakowskiego Okrgu Woj.skowego, ktry w jego sprawie skierowa pismo do szefa Sztabu Generalnego WP gen. broni Wadysawa Korczyca. Informowa w nim swojego przeoonego o tym, e kieruje ppk. Bacza jako b. dobrego oficera kopist do ew. wykorzystania.35 Ostatecznie powoany on zosta 8 padziernika 1945 r. na szefa tworzonego w Dowdztwie Okrgu Wojskowego nr II (Pomorskim) Wydziau Wojsk Ochrony Pogranicza.

Zdjcie 8. Bacz w mundurze WOP. (reprodukcja Antoni Ciejpa).

Ten Okrg Wojskowy mia podj niebyway wysiek organizacyjny, polegajcy na sformowaniu od podstaw nowych jednostek: wydziau WOP przy wasnym dowdztwie, dwch sztabw
34

35

CAW, TAP nr 45/742, Pismo Komendanta RKU Krakw rtm. J. Butkiewicza datowane na 22. brak miesica.1945 r. J. awski, Ochrona granic Polski Ludowej 1945 1948, Warszawa 1974, s. 135 oraz foto. po 80 str.

115

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

oddziaw WOP (3 i 4) wraz z pododdziaami obsugi, jedenastu komend odcinkw, pidziesiciu piciu stranic WOP, siedmiu przejciowych punktw kontrolnych oraz trzech samodzielnych kompanii cznoci. cznie naleao do tych jednostek wybra i powoa do tej nowotworzonej formacji, zgodnie z przewidzianymi etatami, 5894 oficerw, podoficerw i szeregowych oraz 59 pracownikw cywilnych. Oprcz skomplikowanych problemw organizacyjno kadrowych, trzeba byo rwnie rozwiza bardzo trudne zagadnienia logistyczne, gdy okrg mia obsadzi tymi jednostkami odcinek granicy dugoci 762 kilometrw, od Kostrzyna nad Odr do Braniewa. Tego niebywaego, jak na wczesne warunki po-wojenne, wysiku organizacyjnego podj si ppk Karol Bacz. Sprawowa on nadzr i ponosi odpowiedzialno za realizacj tych zada przed szefem Departamentu Wojsk Ochrony Pogranicza pk. Gwidonem Czerwieskim. Czasu na realizacj zamierze byo bardzo mao, gdy Naczelne Dowdztwo WP termin zakoczenia prac organizacyjnych i rozpoczcia suby granicznej okrelio pierwotnie na 1 listopada 1945 r., a pniej, po wystpieniu licznych trudnoci, nieco go skorygowao, okrelajc go dla oddziaw WOP z pnocy i wschodu na 15 grudnia tr.36 Mimo duych kopotw, szczeglnie kadrowych, zadanie utworzenia okrelonych struktur Wojsk Ochrony Pogranicza na wybrzeu zostao zrealizowane. Bardzo dua w tym zasuga ppk. Bacza, ktry bez przerwy nadzorowa realizacj prac organizacyjnych w terenie oraz niestrudzenie poszukiwa onierzy w rnych jednostkach wojskowych. Najtrudniejszy okres w tych pracach zakoczy si w poowie stycznia 1946 r., kiedy wszystkie sformowane jednostki WOP przystpiy do penienia suby granicznej. Poczynania ppk. Bacza, jak i on sam ze wzgldu na przedwojenn przeszo poddawany by wnikliwej obserwacji i ocenie. Bardzo szybko zyska u przeoonych opini bardzo dobrego onierza i fachowca. Ze wzgldu na przysze wydarzenia zaprezentowanych zostanie kilka ocen o tym czowieku, aby czytelnik mg osobicie przekona si, czego si dopuszczono. W listopadzie 1945 r. gen. bryg. Jan Joskiewicz (oficer radziecki) dowdca Okrgu Wojskowego nr II tak go scharakteryzowa oficer zdyscyplinowany o bardzo dobrej prezencji. Inteligentny, przedsibiorczy, peen inicjatywy i energii. Dobry organizator. Umys logiczny i przewidujcy. Lojalny w stosunku do obecnego ustroju. Ma wybitne przygotowanie teoretyczne i praktyczne do pracy w Wojskach Ochrony
36

G. Goryski, Organizacja ochrony morskiej granicy Polski przez Wojska Ochrony Pogranicza w latach 1949 1965, Gdask 1998, (maszynopis rozprawy doktorskiej napisanej na seminarium prof. dr. hab. Czesawa Ciesielskiego i obronionej na Uniwersytecie Gdaskim w 1999 r.). s. 44 45.

116

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

Pogranicza. Zajmowanemu stanowisku w zupenoci odpowiada. Genera Joskiewicz t charakterystyk koczy wnioskiem, e ppk Bacz moe by awansowany do stopnia pukownika.37 P roku pniej ten sam przeoony oraz zastpca dowdcy Okrgu Wojskowego nr II do spraw politycznych ppk Marian Gutaker (od kwietnia 1947 r. dowdca WOP) napisali o Karolu Baczu da si pozna jako oficer dobrze wyszkolony i waciwie penicy swe obowizki. W szczeglnoci ppk Bacz jest doskonaym organizatorem, co si dao stwierdzi przeformowaniu III-go i IV-go oddziau WOP przeprowadza czsto inspekcje w terenie i bezporednio nadzoruje prace swoich podkomendnych. Jest dokadnie zaznajomiony z yciem podlegych mu pododdziaw. Tpi naduycie, waciwie instruuje i poucza oficerw. Prac sw lubi i podchodzi z entuzjazmem do niej. Jest czowiekiem wysoce kulturalnym, cieszy si zaufaniem Dowdcy, oraz posiada wysoki autorytet u kolegw i podwadnych. W stosunku do obecnego ustroju bezwzgldnie lojalny.38 Ppk Bacz cieszy si czytamy we wniosku o nadanie stopnia pukownika zasuonym autorytetem u przeoonych i podwadnych. Jest oficerem o wysokim poziomie moralnym. Inteligentny i wyksztacony. Posiada due zamiowanie do suby wojskowej i oddaje si jej z entuzjazmem. Dbay o warunki materialne podlegych oddziaw. Wykaza niepospolit energi i wybitny zmys organizacyjny przy tworzeniu suby WOP DOW. Odpowiada w zupenoci na zajmowanym stanowisku i zasuguje na awans do stopnia pukownika.39 Na wniosek Komisji Weryfikacyjnej przy Departamencie Personalnym WP Naczelny Dowdca WP marsz. Micha ymierski zatwierdzi i nada mu 9 maja 1946 r. stopie wojskowy podpukownika ze starszestwem od 1 maja 1945 r.40 Wzorowe wykonywanie obowizkw subowych oraz pomylne rezultaty w subie granicznej sprawiy, e ppk Bacz by wyrniany i nagradzany. Otrzyma on m.in. w pierwszym proczu 1946 r. dwie nagrody pienine, a 17 lipca tr. zosta mianowany na stopie pukownika ze starszestwem od 22 lipca. To jeszcze nie koniec wyrnie, jakimi nagrodzono jego ofiarn sub. We wrzeniu 1946 r. gen. bryg. Gwidon Czerwieski (notabene oficer radziecki) szef Departamentu Wojsk Ochrony Pogranicza przedstawi przeoonym do rozpatrzenia
37 38

CAW, TAP nr 45/742, Charakterystyka subowa ppk. Bacza Karola z dnia 24.11.1945 r., k. 20. CAW, TAP nr 45/742, Charakterystyka subowa na ppk. Bacza Karola z dnia 11.04.1946 r., k. 30. 39 CAW, TAP nr 45/742, Wniosek awansowy sporzdzony w listopadzie 1945 r., a podpisany przez penicego obowizki dowdcy Okrgu Wojskowego nr II pk. Uszpalewicza i zastpc dowdcy OW do spraw polityczno wychowawczych w zastpstwie ppk. Halickiego, k. 60. 40 CAW, TAP nr 45/742, Odpis z wycigu z rozkazu personalnego nr 375 Naczelnego Dowdcy WP, k. 39.

117

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

wniosek o odznaczenie pk. Bacza. Wniosek ten gen. Czerwieski tak uzasadni. Jeden z pierwszych oficerw WOP, organizator ochrony morskiego pogranicza RP. Na stanowisku Szefa Wydziau WOP przy DOW nr II mimo trudnych warunkw transportowych zorganizowa 3-ci i 4-ty Oddziay WOP i postawi ich funkcjonowanie na odpowiednim poziomie. Jako dobry znawca wybrzea umie wnikn w kady szczeg, umie wsppracowa z wadzami cywilnymi oraz ludnoci cywiln. Oficer powany, energiczny, zdolny i dobry organizator. Na terenie wybrzea niezastpiony. Dobry gospodarz, dba o dobro oglne. Politycznie lojalny. Bierze udzia w pracy uwiadamiajcej. Za zasugi pooone przy organizacji WOP bezwzgldnie zasuguje na odznaczenie Zotym Krzyem Zasugi.41 Odznaczenie to pk Bacz otrzyma. Niezwykle istotna jest opinia dotyczca suby pk. Bacza podpisana pod koniec wrzenia 1946 r. m.in. wasnorcznie przez zastpc dowdcy OW II do spraw politycznych pk. Mariana Gutakera. Oto niektre tylko oceny. Wartoci osobiste taktowny, opanowany, bez naogw. Posiada wysoki autorytet u podwadnych i przeoonych. Uczciwo i moralno bez zarzutu. Inteligentny. Stosunek do kolegw i onierzy poprawny, yczliwy. Wygld zewntrzny bardzo dobry. Odznacza si duym poczuciem obowizku. Lojalny wzgldem przeoonych. Zdyscyplinowany. Posiada zdolno dowodzenia. Samodzielno na wysokim poziomie. Troszczy si szczeglnie o najbliszych wsppracownikw. Posiada zamiowanie do suby wojskowej. Z punktu widzenia lojalnoci do ustroju Demokratycznego nie budzi zastrzee. Udzia w yciu spoeczno politycznym przed 1939 r. w organizacjach apolitycznych. Czy interesuje si obecnie yciem spoeczno politycznym: Tak, bez gbszego wnikania. Odnosi si z yczliwoci do aparatu Polit. Wych. Sam udziau nie bierze. Ocena oglna Bardzo dobry oficer.42 We wrzeniu i padzierniku 1946 r. przeprowadzono pierwsz reorganizacj Wojsk Ochrony Pogranicza. Istotnych zmian dokonano na odcinku granicy morskiej, bowiem stopniowy rozwj ruchu statkw, rybowstwa i turystyki wskazywa, e jeden oddzia na prawie caym wybrzeu to za mao. W efekcie tej reorganizacji powoano now jednostk WOP Gdaski Oddzia WOP nr 12 z siedzib w Gdasku. Obowizki dowdcy tego Oddziau powierzono pk. Karolowi Baczowi,
41

Wniosek ten zosta rozpatrzony pozytywnie. Zasuguje na odznaczenie Zotym Krzyem Zasugi. Pod tym wnioskiem podpisali si: II wiceminister Obrony Narodowej gen. dyw. Bordziowski i zastpca II wiceministra ON do spraw polityczno wychowawczych ppk Szemberg. CAW, TAP nr 45/742, Wniosek odznaczeniowy z 30.09.1946 r. podpisany wasnorcznie przez gen. Czerwiskiego, k. 46 42 CAW, TAP nr 45/742, Karta opiniodawcza datowana na dzie 25.09.1946 r., k. 33.

118

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

ktry wraz ze ca obsad rozwizanego w wyniku przeprowadzanych zmian Wydziau WOP Dowdztwa Okrgu Wojskowego nr II, zasili sztab nowej jednostki. Formalne przyjcie dowdztwa nastpio 8 padziernika 1946 r.43 Przeprowadzenie zamierzonych zmian spoczywao rwnie na pk. Baczu, a ich ukoczenie zamykao proces formowania nowego systemu ochrony polskich granic, zasadniczo rnicy si od istniejcego w drugiej Rzeczypospolitej. Realizujc te skomplikowane zadania, w skrajnie trudnych warunkach kraj odradza si ze zniszcze wojennych, a braki zaopatrzeniowe byy czym naturalnym pk Bacz stworzy od podstaw sprawnie dziaajcy organizm i nada mu rozwojow wizj przyszoci. Majc dowiadczenia z ochrony granicy na morzu w okresie przedwojennym dostrzeg konieczno opracowania wizji przyszych rozwiza organizacyjnych ochrony granicy pastwowej na Batyku. Pierwszy caociowy projekt przyszego systemu ochrony gra-nicy morskiej uwzgldniajcy niezbdne do tego rodki i ich organizacj okreli pk Bacz w lipcu 1946 r. Jego projekt przewidywa oparcie ochrony tej granicy na kilku rzutach (na morzu i na ldzie). Zakada take, e jednostki pywajce (okrty) uywane do tych celw, tj. ochrony morza terytorialnego i wd wewntrznych, stanowi bd odrbny czon organizacyjny Wojsk Ochrony Pogranicza.44 Schyek 1946 roku nie by najszczliwszy dla pk. Karola Bacza. Trudy suby, szczeglnie dwch powojennych lat sprawiy, e day o sobie zna problemy zdrowotne. Pod koniec listopada 1946 r. trafi on do szpitala z problemami kardiologicznymi, a niespena miesic pniej, uleg wypadkowi. Spowodowa on trzy miesiczn niezdolno do suby. Do zaj subowych mg dopiero powrci pod koniec marca 1947 r.45 Jednak nie byo to ju moliwe. Pk. Karol Bacz z niejasnych powodw, zosta odsunity od penienia obowizkw subowych. Kiedy dokadnie to nastpio, trudno jednoznacznie ustali. Nieco wiata na ten temat rzucaj dwa dokumenty. Pierwszym jest meldunek samego zainteresowanego do marsz. Michaa ymierskiego ministra Obrony Narodowej, w ktrym pk Bacz sygnalizuje problem jego odwoania z zajmowanego stanowiska. Nieznane mi s powody dla ktrych ob. gen. bryg. Czerwiski powzi t decyzj. Pk Bacz najprawdopodobniej nie wiedzia jeszcze, e gen. Czerwiski z powodu niesusznych
43 44 45

G. Goryski, op. cit., s.49 50 i 234. H. Kula, Granica morska PRL 1945 1950, Warszawa 1979, s. 123. CAW, TAP nr 45/742, Pismo pk. K. Bacza do dowdcy WOP z 2.12.1946 r., k.36; CAW, TAP nr 45/742, Odpis meldunku kpt. dr. Laseckiego lekarza Komendy 20 Odcinka do dowdcy 12 Oddziau WOP z 27.12.1946 r., k. 31; CAW, TAP nr 45/742, Orzeczenie komisji wojskowo lekarskiej nr 79 z 10.02.1947 r., k. 52; CAW, TAP nr 45/742, Zawiadczenie Komendanta Szpitala Marynarki Wojennej w Gdyni z 12.02.1947 r., k. 50.

119

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

oskare 22 listopada 1945 r. poprosi marszaka o zwolnienie ze stanowiska i jak sdz nie on t decyzj podj (przyp. G.G.) Wykonujc otrzymany w lipcu br. rozkaz, aeby meldowa to co jest niezgodne z planem Obywatela Marszaka dotyczcym spraw organizacji przyszego planu obrony Wybrzea i wobec wyranego rozkazu Ob. Marszaka, e ja mam w terenie Wybrzea pozosta i dowodzi jednostk WOP niniejszym skadam o tym meldunek. Rozkaz o moim odejciu z Wybrzea odczuwam, jako krzywd z nastpujcych powodw: 8.X.1945 r. zostaem skierowany do DOW II na stanowisko Szefa Wydziau WOP z zadaniem zorganizowania jednostek WOP Okrgu tj. Wydziau, 3 i 4 oddziau WOP. W straszliwych warunkach prac wykonaem w terminie osigalnym, doprowadzajc poziom oddziaw do tego, i 3 Oddzia uzyska po roku istnienia pierwsze miejsce za najlepsze wyniki w subie granicznej w grupie wszystkich oddziaw WOP. Dla wydwignicia poziomu jednostek na najwyszy szczebel pisze pk Bacz mieszkaem po prostu w samochodzie i w pocigu odbywajc niekoczce si podre, aby sabo przygotowan kadr nastawi na waciwe tory i typ pracyAby sprecyzowa swj stosunek do obecnego ukadu politycznego w Kraju, zacignem si do szeregw Polskiej Partii Socjalistycznej() rozumiaem, i uczciwie, szczerze i z nakadem maksimum si pracujc w umiowanym zawodzie nie tylko dobrze wykonuj mj onierski obowizek, ale e stanowi poyteczn jednostk w odbudowie tak straszliwie dotknitej Ojczyzny() uwaam za swj obowizek nie dopuci do tego, aby na moim do tej pory czystym kcie onierskiego ycia miaa z jakichkolwiek wzgldw powsta skaza() Gboko przekonany o najwyszej obiektywnoci Ob. Marszaka z onierskim zaufaniem skadam swoje losy w Jego rce.46 4 marca 1947 r. marszaek ymierski rozpatrzy ten meldunek, dekretujc pk Gutaker do osobistego omwienia. Nie znamy treci rozmowy. Nie przyniosa ona jednak pozytywnych rezultatw dla pk. Bacza. Zachowaa si natomiast opinia dowdcy Wojsk Ochrony Pogranicza pk. Mariana Gutakera z pocztkw maja 1947 r., ktry, podobnie jak Karol Bacz, suy w tym czasie w Dowdztwie OW nr II, zna go i opiniowa (ostatni raz dla przypomnienia 25 wrzenia 1946 r.). Jest ona raco inna, stawiajca opiniowanego w bardzo zym wietle. Jako Szef Wydziau WOP przy DOW Nr II pk. Bacz czytamy w opinii podpisanej przez pk. Gutakera da si pozna jako dobry organizator, szczeglnie w okresie formowania 3 i 4 Oddziau WOP. Oficer inteligentny, energiczny i przedsibiorczy. Ma za sob szereg lat suby
46

ASG, DWOP, sygn. 218/68, Meldunek pk. Karola Bacza dowdcy 12 Oddziau WOP do Naczelnego Dowdcy Wojsk Polskich z 28.02.1947 r., k. 219 220.

120

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

na odpowiedzialnych stanowiskach w b. KOP ie i b. Stray Granicznej. Jednak przy swoich moliwociach pk. Bacz nie wykorzysta wszystkich zasobw wiedzy by postawi na naleytym poziomie sub graniczn. Przeprowadzajc czste inspekcje w terenie skupi sw uwag raczej na stron zewntrzn i gospodarcz Odcinkw i Stranic w rezultacie czego suba graniczna kulaa. Duo pk. Bacz robi dla zewntrznego efektu zwaszcza gdy si spodziewa inspekcji starszych przeoonych. Mimo, e deklaruje si jako demokrata i jak twierdzi jest starym czonkiem PPS, pk. Bacz absolutnie nie dba o wychowanie obywatelskie i polityczne oficerw i onierzy WOP w wyniku czego wysoki procent oficerw zdemobilizowano ze wzgldw politycznych i moralnych lub zasdzono za naduycia na stanowiskach. Wyznaczony na stanowisko Dowdcy nowotworzcego si 12 Oddziau WOP, w trudnym okresie organizacyjnym bardziej zaj si sprawami prywatnymi anieli subowymi. Na wybrzeu posiada szerokie znajomoci, w szczeglnoci utrzymuje kontakt z byymi wyszymi urzdnikami przedwojennymi. Lubi zaglda do kieliszka. Na stanowisku Dowdcy Oddziau WOP nie budzi zaufania.47 Czy zaprezentowana powyej, po raz pierwszy publicznie, opinia o pk. Karolu Baczu jest w peni obiektywna i bezstronna? Jej wiarygodno, w moim odczuciu, budzi uzasadnione wtpliwoci. Raco rni si ona od poprzednich, rwnie tych, ktre podpisywa pk Gutaker jako zastpca dowdcy Okrgu Wojskowego nr II w kwietniu i wrzeniu 1946 r. Opinia ta wynikaa raczej z negatywnego stosunku kierownictwa MON, a take WOP do oficerw armii przedwrzeniowej, a szczeglnie oficerw KOP i Stray Granicznej oraz realizowanych w Wojskach Ochrony Pogranicza czystek, ni z faktycznych zastrzee do osoby podlegajcej opiniowaniu.48 Zreszt zawarta na tej opinii dekretacja zwolni zdaje si potwierdza t tez. Kto podj tak decyzj, trudno jest na to pytanie jednoznacznie odpowiedzie. Wane, e zostaa ona wykonana i jak si pniej okazao, skutkowaa negatywnie. 28 maja 1947 roku pk Karol Bacz na stae rozsta si ze sub wojskow. Nie nastpio to jak napisze 36 lat pniej ani na moj prob, ani w wyniku zwolnienia dyscyplinarnego.49 Dziaalno po zakoczeniu suby wojskowej

47

48

49

CAW, TAP nr 45/742, Charakterystyka subowa dla Bacza Karola dowdcy WOP szefa Departamentu WOP pk. Gutakera z 4.05.1947 r., k.65. Szerzej na temat przeprowadzonych czystek w Wojskach Ochrony Pogranicza pisze G. Goryski, Formowanie korpusu oficerskiego Wojsk Ochrony Pogranicza w latach 1945 1956, [w] Problemy ochrony granic biuletyn, nr 17, Wyd. Centrum Szkolenia Stray Granicznej, Ktrzyn 2001, s. 38. AWBE, teczka pk. w st. spocz. Karola Bacza, Owiadczenie Karola Bacza z 2.11.1983 r., k. 110.

121

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

Pod koniec maja 1947 r. nie majc rodkw na utrzymanie, Karol Bacz podj prac na odcinku cywilnym. Pocztkowo bya to dziaalno w Zwizku Inwalidw Wojennych, na stanowisku przewodniczcego Zarzdu Okrgowego w Gdasku. Ze wzgldu na czynione trudnoci, trwaa ona stosunkowo krtko, tj. od 1 czerwca tr. do 28 lutego 1949 r. Za odchylenia prawicowe w listopadzie 1948 r. usunito go z Polskiej Partii Socjalistycznej. Przed pierwszym powojennym zjazdem delegatw okrgu tego stowarzyszenia, ktry mia wybra nowe wadze, minister Pracy i Opieki Spoecznej K. Rusinek prosi szefa Departamentu Personalnego Ministerstwa Obrony Narodowej o opini dotyczc pk. Bacza, a zwaszcza, czy mimo usunicia wymienionego z partii, moe on by uyty do prac w Zwizku Inwalidw, na stanowisku przewodniczcego Zarzdu Okrgowego, wzgldnie na stanowisku w administracji pastwowej lub w Zakadach Szkolenia Inwalidw.50 Pukownik Jzef Turski w odpowiedzi na to pytanie okreli, ()opierajc si na posiadanych opiniach uwaam, e pk. rez. Bacz moe pracowa w administracji pastwowej lub w Zakadach Szkolenia Inwalidw, jednak na stanowisku niesamodzielnym. Na stanowisko przewodniczcego Zarzdu Okrgowego Zwizku Inwalidw Wojennych nie powinien by wysuwany.51 Tak te si stao. 23 stycznia 1949 r. w czasie zjazdu delegatw Okrgu Gdaskiego zostay wybrane nowe wadze zwizkowe, do ktrych Karol Bacz ju nie wszed.52 Ponowne starania o prac, cho szo to opornie przynioso rezultat zatrudnieniem na stanowisku dyrektora Portowych Zakadw Sanitarnych w Gdyni od 15 marca do 31 padziernika 1949 r.53 Przed ponownym zatrudnieniem, ktre nastpio dopiero na pocztku marca 1950 r., Karol Bacz poddany zosta procedurze ponownej weryfikacji przez Okrgow Komisj Rejestracyjno Weryfikacyjn nr 6. Komisja (jej skad trudny do ustalenia) w opinii okrelia, ()Klasowo bliski. Usunity z PZPRNotowany w UBP Urzdzie Bezpieczestwa Publicznego przyp. G.G. Ideologicznie obcy. Element wrogi.54 Taka opinia nie uatwia zapewne dalszych jego poczyna. Po zakoczeniu suby wojskowej pk Bacz podj, a w okresie pniejszym jeszcze wielokrotnie tak czyni, starania o przeniesienie w stan spoczynku i nabycie praw do emerytury. Tych spraw nie chciano jednak zaatwi pozytywnie, pomimo istniejcych moliwoci. Szef Depar50

51

52 53 54

AWBE, teczka pk. w st. spocz. Karola Bacza, Pismo ministra Pracy i opieki Spoecznej do szefa Departamentu Personalnego MON z 8.01.1949 r., k. 87. AWBE, teczka pk. w st. spocz. Karola Bacza, Pismo szefa Departamentu Personalnego MON pk. Jzefa Turskiego do ministra Pracy i Opieki Spoecznej K. Rusinka z 15.01.1949 r., k. 86. CAW, TAP nr 45/742, Zawiadczenie przewodniczcego Jana Andrysiaka z 27.01.1949 r., k. 84 AWBE, teczka pk. w st. spocz. Karola Bacza, Zawiadczenie z 15.09.1958 r., k 103. CAW, TAP nr 45/742, Arkusz weryfikacyjny, k. 99.

122

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

tamentu Personalnego MON pk Jzef Turski powoujc si na negatywn opini pk. Gutakera, napisa: na przeniesienie pk. Bacza w stan spoczynku w drodze wyjtku, brak jest przesanek polityczno personalnych. Zgodnie bowiem z ustaw () prawa emerytalne oficerw b. stray granicznej i b. korpusu ochrony pogranicza winny by poddane weryfikacji a emeryt przypadkach uzasadnionych moe by pozbawiony praw emerytalnych. Nie wydaj si wskazane, pisa pk Turski by Obywatel Minister Obrony Narodowej przenosi w drodze wyjtku w stan spoczynku osob, ktrej prawa emerytalne mog by kwestionowane ze wzgldu na jej przedwojenn dziaalno polityczn.55 Dopiero w 1956 r. czynione starania zostay uwieczone pozytywnym rezultatem i przyznaniem niewielkiej renty.56 W Miejskim Przedsibiorstwie Remontowo Budowlanym w Gdyni Bacz pracowa na stanowisku kierownika wydziau od marca 1950 r. do koca grudnia 1957 r.57 Na pocztku 1955 roku Karol Bacz dokona drugiego, po subie wojskowej, yciowego wyboru. 27 stycznia tr. zawar zwizek maeski z Antonin Kaufer.58 W 1958 roku pastwo Baczowie opucili Gdyni i na stae osiedlili si w Warszawie (Plac Konstytucji 2/4). Tu te nadal pracowali zawodowo. Od 1 marca tr. pk Bacz podj na okres 13 miesicy zatrudnienie w Zarzdzie Gwnym Zwizku Inwalidw Wojennych PRL na stanowisku sekretarza generalnego. Pniej, od 21 kwietnia 1959 r. zatrudniono go na stanowisku starszego inyniera BHP w Spdzielni Inwalidw wit. Tu pracowa do 30 czerwca 1970 r. na rnych stanowiskach, przez 4 lata by przewodniczcym Rady Zakadowej, a nastpnie pierwszym przewodniczcym nowo powstaej Rady Zakadowej. Ostatnie dwa lata, tj. od 1 padziernika 1968 r. w zwizku otrzymaniem renty specjalnej od Prezesa Rady Ministrw, zrezygnowa z pracy na penym etacie, ale nadal pracowa w nie penym wymiarze godzin.59
55

56 57 58

59

CAW, TAP nr 45/742, Pismo szefa Departamentu Personalnego MON do gabinetu ministra Obrony Narodowej z 28.02.1950 r., k.89. AWBE, teczka pk. w st. spocz. Karola Bacza, Pismo pk. Bacza niedatowane, k. 50. AWBE, teczka pk. w st. spocz. Karola Bacza, Zawiadczenie z 11.09.1958 r., k. 104. Antonina Wadysawa Kaufer crka Jakuba i Laury z domu Lobert, urodzia si 30.10.1916r. we Lwowie. AWBE, teczka pk. w st. spocz. Karola Bacza, Odpis skrcony aktu maestwa wydany przez USC w Gdyni, k.122. AWBE, teczka pk. w st. spocz. Karola Bacza bez numeru, Zawiadczenie Zwizku Inwalidw Wojennych PRL z sierpnia 1983 r., k. 102; AWBE, teczka pk. w st. spocz. Karola Bacza bez numeru, Wycig z ewidencji ludnoci Urzdu Dzielnicowego Warszawa rdmiecie z 3.12.1984 r., k.123; AWBE, teczka pk. w st. spocz. Karola Bacza, wiadectwo pracy wydane przez Spdzielni Inwalidw wit 8.07.1970 r., k.105; AWBE, teczka pk. w st. spocz. Karola Bacza bez numeru, Pismo pk. Bacza niedatowane, k. 50; Archiwum Zakadu Ubezpiecze Spoecznych I Oddziau ZUS Warszawa rdmiecie, Teczka Karola Bacza nr RW 2958, Zawiadczenie wydane przez Spdzielni Inwalidw wit 5.10 1968 r., karta nie numerowana.

123

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

Od lipca 1970 roku pk Karol Bacz, ze wzgldu na wiek i stan zdrowia, po blisko 55 latach aktywnoci w rnych dziedzinach, przesta by czynny zawodowo. Rok pniej uchwa Rady Pastwa z 13 lipca Z 1971 r. za wybitne zasugi w dziedzinie dziaalnoci spoeczno gospodarczej zosta odznaczony Krzyem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.60 Zmar 23 listopada1984 r.61 Pochowany zosta w kwaterze woj.skowej na Cmentarzu Pnocnym na Wlce W glowej. Karol Jzef Bacz swoje ycie powici na sub Ojczynie. Nie by biernym obserwatorem tego, co si wok niego dziao. By twrc nowej polskiej rzeczywistoci. Jako czternastoletni chopiec w Pierwszej Brygadzie Legionw z karabinem w rku i zapewne z pieni Pierwszej Brygady na ustach () Umielimy w ogie zapau Modzieczych wiar roznieci skry Nie ycie swe dla ideau i swoj krew, i marze sny. Legiony to ebracza nuta, Legiony to ofiarny stos, Legiony to onierska buta, Legiony to stracecw los aktywnie wsptworzy ksztat przyszej odrodzonej i suwerennej Rzeczypospolitej. Kiedy ju powstaa i trzeba byo powici dla niej swe siy i talenty, nie waha si wcale. W umiowanym zawodzie, w umiowanej subie, tworzy nowy wizerunek odrodzonego Wojska Polskiego. Kiedy nastaa konieczno wykazania si mstwem i odwag wieci przykadem. Na wojnie by cznie 1270 dni, czyli ponad trzy i p roku. W okresie suby wojskowej oraz suby w Stray Granicznej by cenionym, prawym oraz pracowitym onierzem i funkcjonariuszem. Bez reszty oddany Polsce. By wymagajcym przeoonym, cenionym wychowawc i dobrym koleg. Jest dla nas wzorem godziwego, rzetelnego oficera oraz czuego i wraliwego na ludzkie troski czowieka. Swoim yciem, sub i prac zasuy sobie na szacunek i trwa pami. Za sub i prac pk Karol Bacz by wielokrotnie odznaczany m.in. Srebrnym Krzyem Virtuti Militari (1921), Krzyem Walecznych (1921), Medalem Niepodlegoci62 (1932), Srebrnym Krzyem Zasugi (1929), Medalem Pamitkowym za Wojn 1918 1921 (1929), Medalem Dziesiciolecia Odzyskanej Niepodlegoci (1929), Srebrnym i Brzowym Medalem Za Dugoletni Sub, Medalem Zwycistwa i Wolnoci 1945 r., Orderem Polonia Restituta V klasy (1937), Zotym Krzyem Zasugi (1947), Krzyem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1971), Krzyem I Brygady Za wiern sub, Odznak Wilno, otewskim
60 61

62

AWBE, teczka pk. w st. spocz. Karola Bacza, Odpis, k. 109. AWBE, teczka pk. w st. spocz. Karola Bacza, Odpis skrcony aktu zgonu, k.121. Pastwo Antonina i Karol Baczowie nie mieli dzieci. Antonina Bacz zmara w Warszawie 4 czerwca 1994 r. Za prace w dziele odzyskania niepodlegoci kpt. Karol Bacz Zarzdzeniem Prezydenta RP uhonorowany zosta Medalem Niepodlegoci. Dziennik Personalny nr 8 Ministra Spraw Wojskowych z 4.07.1932.

124

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

Medalem Pamitkowym, Brzowym Medalem Walecznoci Krzyem Karola (austriacki). * * * Fotografie pochodz z archiwum rodzinnego Pastwa BACZW.

125

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

Zdjcie 9. Karol Bacz siedzi z prawej strony.

126

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

Zdjcie 10. Karol Bacz w drugim rzdzie z lewej.

127

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

Zdjcie 11. Por. Karol Bacz wrd onierzy kompanii ckm.

Zdjcie 12. Wigilia na kresach.

128

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

Zdjcie 13. Stranica KOP.

Zdjcie 14. Inspekcja dowdcy WOP gen. bryg. G. Czerwieskiego na wybrzeu.

129

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

Zdjcie 15. Na zamku krlewskim.

Zdjcie 16. Karol Bacz. Legitymacja. Foto 1949 r. 130

Zdjcie 17. Karol Bacz. Legitymacja. Foto 1962 r.

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

Zdjcie18. Bacz z on i rodzin brata Stanisawa.

131

Z HISTORII OCHRONY GRANIC

Zdjcie 19. Zdjcie rodzinne. Karol Bacz z bratem Stanisawem.

132