MAOPOLSKI INSTYTUT SAMORZDU TERYTORIALNEGO I ADMINISTRACJI

Prognozy demograficzne i gospodarcze dla wojewdztwa lubuskiego do roku 2020.

Materia pomocniczy do aktualizacji Strategii Rozwoju Wojewdztwa Lubuskiego
Krzysztof Malczyk Jacek Kwiatkowski Wojciech Odzimek wrzesie 2011

Spis treci
Wprowadzenie............................................................................................................................ 4 1. Trendy demograficzne ........................................................................................................ 5 1.2 1.3 1.4 1.5 2. Zmiany struktury demograficznej wg biologicznych grup wieku............................... 5 Zmiany struktury demograficznej wg ekonomicznych grup wieku ............................ 8 Determinanty struktury demograficznej .................................................................... 14 Wpyw zmian struktury demograficznej na finansowanie owiaty........................... 16

Trendy gospodarcze .......................................................................................................... 18 2.1 2.2 2.3 Zmiany PKB per capita ............................................................................................. 18 Rynek pracy............................................................................................................... 21 Inwestycje .................................................................................................................. 30

Podsumowanie ......................................................................................................................... 31

Spis wykresw
Wykres 1 Prognozowana liczba ludnoci wojewdztwa lubuskiego w latach 2011 2020 z podziaem na grupy wiekowe..................................................................................................... 6 Wykres 2 Prognozowana liczba ludnoci Polski w latach 2011-2020 z podziaem na grupy wiekowe. .................................................................................................................................... 7 Wykres 3 Prognozowana liczba mieszkacw miast wojewdztwa lubuskiego w latach 20112020 z podziaem na grupy wiekowe. ........................................................................................ 8 Wykres 4 Prognozowana liczba mieszkacw obszarw wiejskich wojewdztwa lubuskiego w latach 2011-2020 z podziaem na grupy wiekowe. ................................................................ 8 Wykres 5 Prognozowana liczba mieszkacw wojewdztwa lubuskiego w latach 2011-2020 z podziaem na ekonomiczne grupy wieku. .................................................................................. 9 Wykres 6 Prognozowana liczba mieszkacw Polski w latach 2011-2020 z podziaem na ekonomiczne grupy wieku. ........................................................................................................ 9 Wykres 7 Prognozowana liczba mieszkacw miast wojewdztwa lubuskiego w latach 20112020 z podziaem na ekonomiczne grupy wieku. .................................................................... 11 Wykres 8 Prognozowana liczba mieszkacw wsi wojewdztwa lubuskiego w latach 20112020 z podziaem na ekonomiczne grupy wieku. .................................................................... 11 Wykres 9 Porwnanie prognozowanych i rzeczywistych wskanikw obcienia ekonomicznego dla wojewdztwa lubuskiego i Polski............................................................ 12 Wykres 10 Porwnanie prognozowanych i rzeczywistych wskanikw osb w wieku produkcyjnym niemobilnym dla wojewdztwa lubuskiego i Polski. ...................................... 13

Wykres 11 Porwnanie prognozowanych i rzeczywistych wskanikw przyrostu naturalnego dla wojewdztwa lubuskiego i Polski. ..................................................................................... 14 Wykres 12 Porwnanie prognozowanych i rzeczywistych imigracji zagranicznych na pobyt stay dla wojewdztwa lubuskiego i Polski.............................................................................. 15 Wykres 13 Porwnanie prognozowanych i rzeczywistych wskanikw emigracji zagranicznych na pobyt stay dla wojewdztwa lubuskiego i Polski....................................... 16 Wykres 14 Prognozowana liczba ludnoci Polski w latach 2011-2020 w grupach dzieci i modziey w wieku szkoy podstawowej, gimnazjum oraz ponadgimnazjalnym. .................. 17 Wykres 15 Porwnanie prognozowanego tempa zmian PKB dla wojewdztwa lubuskiego i Polski........................................................................................................................................ 19 Wykres 16 Prognoza poziomu PKB per capita wojewdztwa lubuskiego wzgldem Polski. 20 Wykres 17 Prognoza poziomu PKB per capita wojewdztwa lubuskiego i Polski wzgldem redniej krajw UE 27.............................................................................................................. 21 Wykres 18 Porwnanie prognoz wskanikw zatrudnienia ogem dla wojewdztwa lubuskiego oraz Polski. ............................................................................................................ 22 Wykres 19 Porwnanie prognoz wskanikw zatrudnienia kobiet dla wojewdztwa lubuskiego oraz Polski. ............................................................................................................ 23 Wykres 20 Porwnanie prognoz wskanikw zatrudnienia mczyzn dla wojewdztwa lubuskiego oraz Polski. ............................................................................................................ 23 Wykres 21 Prognoza wskanikw wydajnoci pracy w wojewdztwie lubuskim wzgldem Polski........................................................................................................................................ 24 Wykres 22 Prognoza wskanikw wydajnoci pracy w wojewdztwie lubuskim i Polsce wzgldem redniej krajw UE 27. ........................................................................................... 25 Wykres 23 Porwnanie prognoz produktywnoci pracy w wojewdztwie lubuskim oraz Polsce wg sektorw aktywnoci gospodarczej (sektor I i II). .................................................. 27 Wykres 24 Porwanie prognoz produktywnoci pracy w wojewdztwie lubuskim oraz Polsce wg sektorw aktywnoci gospodarczej (sektor III i usugi rynkowe)...................................... 27 Wykres 25 Porwnanie prognoz stopy bezrobocia ogem dla wojewdztwa lubuskiego oraz Polski........................................................................................................................................ 28 Wykres 26 Porwnanie prognoz stopy bezrobocia kobiet dla wojewdztwa lubuskiego oraz Polski........................................................................................................................................ 29 Wykres 27 Porwnanie prognoz stopy bezrobocia mczyzn dla wojewdztwa lubuskiego oraz Polski. ............................................................................................................................... 30 Wykres 28 Porwnanie prognoz nakadw inwestycyjnych na mieszkaca w wojewdztwie lubuskim oraz Polsce (ceny biece). ...................................................................................... 31 Wykres 29 Porwnanie prognoz tempa nakadw inwestycyjnych na mieszkaca w wojewdztwie lubuskim oraz Polsce. ...................................................................................... 31

Wprowadzenie
Niniejszy dokument zawiera opracowanie prognoz trendw spoeczno-gospodarczych dla wojewdztwa lubuskiego w perspektywie czasowej do roku 2020. Przedstawiane wskaniki zostay podzielone na dwie grupy: trendw demograficznych oraz trendw gospodarczych. Niniejsze rozgraniczenie zostao dokonane w celu podkrelenia roli czynnikw demograficznych na wikszo sfer spoecznego oraz gospodarczego ycia regionu. Tym samym wrd pierwszej grupy wskanikw przedstawiono prognozowane ksztatowanie si liczby mieszkacw wojewdztwa lubuskiego oraz struktury ludnoci, poprzez uwzgldnienie podziau na biologiczne oraz ekonomiczne grupy wieku. Szczegowej analizie poddano take czynniki determinujce zmiany demograficzne w regionie. Ponadto przedstawiono wpyw zmian liczby i struktury ludnoci na finansowanie owiaty w wojewdztwie lubuskim, celem zobrazowania potencjalnego wpywu opisywanych trendw na ksztat polityki spoecznej w regionie. Bezporedni konsekwencj zmian demograficznych jest ksztatowanie si wskanikw gospodarczych. W drugiej czci opracowania szeroko omwione zostay wskaniki wzrostu gospodarczego oraz rynku pracy. Sytuacj wojewdztwa lubuskiego przedstawiono zarwno w odniesieniu do prognozowanych wielkoci dla caego kraju jak i w stosunku do redniej szacowanej dla pastw dzisiejszej Unii Europejskiej. Opracowanie koczy informacja o prognozowanym tempie inwestycji w regionie, co jest kluczow informacj z punktu widzenia rozwoju gospodarczego wojewdztwa lubuskiego w kolejnych latach.

1. Trendy demograficzne
Jednym z kluczowych czynnikw wpywajcych na spoecznogospodarczy rozwj wojewdztwa lubuskiego s zmiany struktury demograficznej spoeczestwa. Zasoby ilociowe ludnoci to podstawowy skadnik kapitau ludzkiego. Dla jego oceny uwzgldniono prognozy przyrostu naturalnego, liczby ludnoci z podziaem na grupy wiekowe (ludno w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym, wskanik ludnoci w wieku 45-59/64) oraz trendy migracyjne. Prezentowane analizy zostay opracowane na podstawie oficjalnych projekcji demograficznych Gwnego Urzdu Statystycznego na lata 2008 - 2035. 1.2 Zmiany struktury demograficznej wg biologicznych grup wieku W zaoonym horyzoncie czasowym do roku 2020 prognozuje si stabilny charakter oglnej liczby ludnoci wojewdztwa (patrz wykres 1). Szacowana warto w roku 2020 na poziomie prawie 1 008 tys. mieszkacw jest nisza od liczby ludnoci w roku 2010 o zaledwie 0,33% (dla Polski prognozowany spadek wynosi 0,97%). Jednoczenie zaobserwowa mona do istotne zmiany w strukturze wiekowej mieszkacw wojewdztwa lubuskiego. Liczba ludnoci w wieku poniej 15 lat powinna charakteryzowa si mniej wicej staym poziomem i wynosi w prognozowanym przedziale czasowym okoo 160 tys. mieszkacw. Szacuje si natomiast istotny spadek ludnoci w przedziale wiekowym 15-24 lata (czyli gwnie modziey uczcej si) na poziomie ponad 30% (z ponad 142 tys. osb w roku 2010 do okoo 99 tys. w roku 2020). Taki stan rzeczy skutkowa moe koniecznoci ponoszenia co najmniej na relatywnie podobnym jak obecnie poziomie kosztw utrzymania infrastruktury szczeglnie edukacyjnej, ale i sportowej oraz kulturalnej, podczas gdy znacznie spadnie liczba osb z niej korzystajcych. Lekko spadkow tendencj charakteryzuj si dwie kolejne grupy wiekowe (tj. 25-54 oraz 55-64) na poziomach odpowiednio 3,65% i 7,18%. Oznacza to bdzie stopniowy spadek poday siy roboczej, co moe korzystnie wpyn na poziom bezrobocia w regionie, jednoczenie niekorzystnym efektem takich zmian mog by rosnce koszty pracy i spadek konkurencyjnoci gospodarki (szczeglnie w sytuacji utrzymywania si na dotychczasowym poziomie wydajnoci pracy i braku daleko idcych reform w zakresie zabezpieczenia emerytalnego). Najbardziej widoczn zmian w strukturze wiekowej regionu bdzie przyrost ludnoci w grupie 65 i wicej lat, szacowany na poziomie ponad 50% (z ponad 119 tys. osb w roku 2010 do prawie 180 tys. w roku 2020). W tym przypadku istotnemu zwikszeniu bd musiay ulec wydatki zwizane opiek spoeczn nad osobami starszymi oraz koszty opieki zdrowotnej.

Wykres 1 Prognozowana liczba ludnoci wojewdztwa lubuskiego w latach 2011 2020 z podziaem na grupy wiekowe.

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS.

Dla porwnania, na wykresie 2 znajduj si wyniki prognozy w odniesieniu do caego kraju. Prognozowane wartoci dotycz okresu 2011 2020, natomiast dla lat minionych przedstawiono dane rzeczywiste. Na wykresach mona zauway rnice struktury demograficznej pomidzy wojewdztwem lubuskim a stanem w caej Polsce w dwch kluczowych grupach wiekowych, tj. 15-24 lata oraz 65 i wicej lat. Opisany uprzednio spadek liczby ludnoci w grupie 15-24 na poziomie 30% jest istotnie niszy od prognozowanego ubytku w skali caego kraju, gdzie wynosi on ma prawie 40%. Natomiast w grupie 65+ w wojewdztwie lubuskim szacuje si przyrost ludnoci o okoo poow, podczas gdy przecitnie w Polsce wzrost ten wynie powinien okoo 35%. Tendencje w pozostaych grupach nie wykazuj istotnych rozbienoci.

Wykres 2 Prognozowana liczba ludnoci Polski w latach 2011-2020 z podziaem na grupy wiekowe.

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS.

Dodatkowo na wykresach 3 i 4 przedstawione zostao oddzielnie ksztatowanie si struktury demograficznej ludnoci miejskiej i wiejskiej. Z analizy prognoz wynika stopniowy, lecz postpujcy spadek liczby ludnoci miejskiej przy jednoczesnym wzrocie liczby mieszkacw obszarw wiejskich (w perspektywie 10 lat o okoo 2% w obu przypadkach, co stanowi spadek liczby ludnoci miejskiej o ponad 12 tys. osb i przyrost liczby mieszkacw wsi o prawie 9 tys. osb). Porwnujc zmiany struktury demograficznej w ukadzie miasto/wie ze zmianami na poziomie caego wojewdztwa zauway mona istotn rnic w przypadku grup wiekowych 25-54 oraz 55-64. W miastach szacuje si spadek ludnoci w tych grupach odpowiednio na poziomie 6,71% i 14,62%, podczas gdy na obszarach wiejskich prognozowany jest wzrost liczby ludnoci na poziomie odpowiednio 1,7% oraz 8,35%. Jak wczeniej wspomniano, omawiane grupy skadaj si gwnie z osb aktywnych na rynku pracy, w zwizku z tym istotnym wyzwaniem rozwojowym wydaje si zapewnienie dostpnoci komunikacyjnej, w tym infrastruktury i organizacji transportu publicznego, pozwalajcej osobom mieszkajcym na obszarach wiejskich sprawnie dojeda do pracy w miastach. Inn widoczn rnic jest skala przyrostu ludnoci w grupie wiekowej powyej 65 lat. Wrd ludnoci wiejskiej przyrost w tej grupie szacowany jest na poziomie okoo 43%, podczas gdy w miastach wynosi on prawie 55%. Pozostae grupy wiekowe nie wykazyway istotnych rnic w prognozowanym okresie.

Wykres 3 Prognozowana liczba mieszkacw miast wojewdztwa lubuskiego w latach 2011-2020 z podziaem na grupy wiekowe.

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS. Wykres 4 Prognozowana liczba mieszkacw obszarw wiejskich wojewdztwa lubuskiego w latach 20112020 z podziaem na grupy wiekowe.

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS.

1.3 Zmiany struktury demograficznej wg ekonomicznych grup wieku Z uwagi na kluczowe znaczenie analiz rynku pracy zasadne wydaje si przedstawienie prognoz w podziale na grupy ludnoci w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym. Pierwsza grupa okrela osoby poniej osiemnastego roku ycia. Do ludnoci w wieku produkcyjnym zalicza si osoby penoletnie, ktre nie osigny jeszcze wieku emerytalnego tj. 60 lat u kobiet i 65 lat w przypadku mczyzn. Osoby, ktre osigny
8

wiek emerytalny stanowi grup w wieku poprodukcyjnym. Prognoza zmian struktury ludnoci wojewdztwa lubuskiego w tym ukadzie przedstawiona zostaa na wykresie 5, natomiast wykres 6 zawiera zestawienie w ujciu oglnokrajowym.
Wykres 5 Prognozowana liczba mieszkacw wojewdztwa lubuskiego w latach 2011-2020 z podziaem na ekonomiczne grupy wieku.

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS. Wykres 6 Prognozowana liczba mieszkacw Polski w latach 2011-2020 z podziaem na ekonomiczne grupy wieku.

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS.

W przypadku dwch pierwszych grup wiekowych, w wojewdztwie lubuskim zauway mona zmiany wielkoci populacji przebiegajce w obu kierunkach, cho w duszym horyzoncie prognozy liczba ludnoci w wieku produkcyjnym zdecydowanie maleje.
9

Natomiast sta tendencj wzrostow wykazuj wskaniki liczby ludnoci w wieku poprodukcyjnym. Zmiany struktury w wojewdztwie lubuskim nie odbiegaj od tendencji oglnopolskiej. W najbliszym dziesicioleciu szacowany jest przyrost liczby emerytw w tempie ponad 30% wyszym ni wskazuje na to dynamika ostatnich lat. Wyhamowanie trendu wzrostowego w tej grupie przewiduje si dopiero po roku 20201. Na terenach zurbanizowanych jak i na obszarach wiejskich wielko populacji w wieku poprodukcyjnym w roku 2020 prognozowana jest na poziomie o ponad 40% wyszym ni zaobserwowana w roku 2010. W celu pogbienia analizy dokonano rwnie rozbicia prognoz w ukadzie mieszkacw miast i wsi wojewdztwa lubuskiego. Istotn rnic wynikajc z miejsca zamieszkania jest skala ubytku ludnoci w wieku produkcyjnym. O ile na wsi grupa ta ma charakter w miar stabilny (w najbliszych latach nawet z lekk tendencj rosnc), o tyle na terenach zurbanizowanych zaobserwowa mona postpujcy spadek ludnoci w wieku produkcyjnym, co jest wynikiem innej struktury mieszkacw miast (wzrost udziau osb starszych szybszy ni przyrost udziau osb modych). W perspektywie najbliszych dziesiciu lat opisane procesy doprowadz do spadku liczby ludnoci w omawianej grupie wiekowej o okoo 10% w stosunku do roku 2010. W miastach spadek ten szacuje si na okoo 13,6%, podczas gdy na terenach wiejskich wynie ma jedynie 3,6%. Przygldajc si wzgldnym zmianom liczby ludnoci wojewdztwa lubuskiego w wieku produkcyjnym w odniesieniu do struktury caej populacji naley stwierdzi, e udzia tej grupy w strukturze ludnoci zmniejszy si o okoo 6,35 pkt. proc., przy czym w miastach spadek ten wyniesie 7,86 pkt. proc., a na terenach wiejskich - 3,82 pkt. proc. Tym samym opisywane tu zjawisko w wojewdztwie lubuskim nie bdzie odbiega od tendencji oglnopolskich, gdzie szacuje si obnienie odsetka populacji w wieku produkcyjnym o 9 pkt. proc. w miastach oraz o 3,4 pkt. proc. na obszarach wiejskich.

GUS, Departament Bada Demograficznych, Prognoza ludnoci na lata 2008-2035, Warszawa 2009

10

Wykres 7 Prognozowana liczba mieszkacw miast wojewdztwa lubuskiego w latach 2011-2020 z podziaem na ekonomiczne grupy wieku.

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS. Wykres 8 Prognozowana liczba mieszkacw wsi wojewdztwa lubuskiego w latach 2011-2020 z podziaem na ekonomiczne grupy wieku.

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS.

Dodatkowo na podstawie prognoz oszacowano warto wskanika obcienia ekonomicznego, czyli liczb osb w wieku nieprodukcyjnym (przedprodukcyjnym oraz poprodukcyjnym) przypadajc na 100 osb w wieku produkcyjnym. Wzrost tego wskanika informuje o koniecznoci ponoszenia coraz wyszych wydatkw na usugi w zakresie suby zdrowia, opieki nad osobami starszymi itd., oraz o moliwym jednoczesnym spadku funduszy publicznych na te cele. Jest to zwizane ze spadajcym pokryciem skadkami ubezpiecze
11

spoecznych i zdrowotnych osb w wieku produkcyjnym wiadcze osb w pozostaych grupach wiekowych. Sposobem na przezwycienie problemu niszego udziau rodkw wynikajcego ze zmian struktury wiekowej spoeczestwa moe by jednak wzrost wydajnoci pracy oraz pogbione reformy w systemach ubezpiecze spoecznych i zdrowotnych.
Wykres 9 Porwnanie prognozowanych i rzeczywistych wskanikw obcienia ekonomicznego dla wojewdztwa lubuskiego i Polski.

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS.

Na wykresie 9 zaobserwowa mona, e dotychczasowa warto wskanika obcienia ekonomicznego dla wojewdztwa lubuskiego utrzymuje si na poziomie niszym od redniej oglnopolskiej, jednoczenie nie wykazujc wyranych trendw w jakimkolwiek kierunku. W roku 2010 na 100 osb w wieku produkcyjnym w wojewdztwie lubuskim przypaday ok. 52 osoby w wieku nieprodukcyjnym, podczas gdy rednia krajowa wynosia ok. 55 osb. Wartoci rzeczywiste w minionych latach praktycznie pokryway si z szacunkami GUS. W najbliszych latach prognozuje si jednak istotne odwrcenie sytuacji, co bdzie wynikiem omawianego uprzednio przyrostu liczby ludnoci w wieku poprodukcyjnym. Prognozowana warto wskanika dla wojewdztwa lubuskiego ma wzrasta w tempie wyszym ni rednie tempo dla Polski. Dla roku 2020 szacuje si, e w wojewdztwie lubuskim na 100 osb w wieku produkcyjnym przypada bdzie ponad 68 osb niepracujcych, to jest o 2 osoby wicej ni przecitnie w Polsce. Z punktu widzenia rynku pracy szczeglne znaczenie maj take zmiany wewntrznej struktury ludnoci w wieku produkcyjnym. Proponowanym wskanikiem opisujcym tendencje wewntrz tej grupy jest udzia grupy osb w tzw. wieku produkcyjnym niemobilnym (45-64 lata dla mczyzn i 45-59 lat dla kobiet) w odniesieniu do caej populacji. Sytuacja osb niemobilnych na rynku pracy jest szczeglnie trudna. Istotnego znaczenia nabiera to w sytuacji prognozowanego starzenia si spoeczestwa, ktre ju dzi jest widoczne oraz pozostawania w rejestrach urzdw pracy osb, ktre maj najwiksze problemy w znalezieniu zatrudnienia z uwagi na posiadane wyksztacenie, kwalifikacje
12

zawodowe, czy czas pozostawania bez pracy. Przy powyej przedstawionych tendencjach demograficznych i prognozach, aktywizacja i zatrzymanie na rynku pracy osb w wieku niemobilnym nabiera szczeglnej wagi. Zmiany w strukturze wieku ludnoci oznaczaj istotne wyzwania dla systemu zabezpieczenia spoecznego. Starzenie si ludnoci oznacza konieczno zwikszenia transferw spoecznych na rzecz tej grupy ludnoci2. Ksztatowanie si wskanika osb niemobilnych przedstawione zostao na wykresie 10.
Wykres 10 Porwnanie prognozowanych i rzeczywistych wskanikw osb w wieku produkcyjnym niemobilnym dla wojewdztwa lubuskiego i Polski.

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS.

W ostatnich latach odsetek mieszkacw wojewdztwa lubuskiego w wieku niemobilnym nieznacznie przewysza redni krajow i utrzymywa si na poziomie powyej 25 osb na 100 mieszkacw wojewdztwa. Prognozowane trendy zakadaj stopniowy spadek udziau tej grupy osb. Zaoone tempo zmian dla wojewdztwa lubuskiego jest wysze od dynamiki oglnopolskiej, dziki czemu wskaniki w tej grupie ludnoci pod koniec dekady ksztatowa si bd korzystniej od prognozowanej redniej wartoci dla caego kraju. Warto wskanika w roku 2020 dla wojewdztwa lubuskiego prognozowana jest na poziomie 20,04, podczas gdy przecitnie w Polsce ma on wynosi 22,29. Wewntrzna struktura zbiorowoci osb w wieku produkcyjnym w wojewdztwie lubuskim przedstawia si stabilnie, na poziomie okoo 37% osb w wieku niemobilnym w odniesieniu do caej grupy osb w wieku produkcyjnym. W miastach szacuje si spadek udziau osb niemobilnych z ponad 39% w roku 2010 do okoo 36% w roku 2020. Na terenach wiejskich prognozowany jest natomiast nieznaczny wzrost na poziomie 1 pkt. proc. Naley jednak mie na uwadze, e spadek udziau ludnoci w wieku niemobilnym wie si z przechodzeniem tej grupy ludnoci do wieku poprodukcyjnego, nie za z korzystnych trendw w modszych grupach wiekowych.
2

por. Program dziaa na rzecz promocji zatrudnienia, agodzenia skutkw bezrobocia i aktywizacji zawodowej na rynku niemobilnym, Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej, Warszawa, maj 2008r.

13

1.4 Determinanty struktury demograficznej Opisywane zmiany struktury demograficznej wojewdztwa lubuskiego bd wynikiem przede wszystkim trzech czynnikw: postpujcego spadku bezwzgldnej liczby urodze, stopniowego spadku natenia zgonw, a take intensywnoci migracji. Podstawowym wskanikiem odzwierciedlajcym ksztatowanie si przyszej liczby ludnoci jest wskanik przyrostu naturalnego. Na wykresie 11 przedstawiono wartoci tego wskanika na 1000 mieszkacw. Szacowane wartoci charakteryzuj si silnym trendem spadkowym, co zgodnie z zaoeniami prognozy GUS spowodowane bdzie obniajcymi si wskanikami podnoci oraz jednoczenie hamujc w wolniejszym tempie umieralnoci. Nisza podno wie si z prognozowanym spadkiem liczby zawieranych zwizkw oraz pniejszym wiekiem ich zawierania, a take przesuwaniem si wieku najwikszego natenia urodze do pniejszych grup wiekowych. Szczegowy opis zaoe modelowania trendw dzietnoci oraz umieralnoci znajduje si w Uwagach metodycznych do prognozy ludnoci GUS na lata 2008-20353.
Wykres 11 Porwnanie prognozowanych i rzeczywistych wskanikw przyrostu naturalnego dla wojewdztwa lubuskiego i Polski.

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS.

Naley zauway, e wojewdztwo lubuskie na tle redniej krajowej wypada korzystnie. Cho zakada si stopniowe upodabnianie si trendw, w caym okresie prognozy wskaniki przyrostu naturalnego dla wojewdztwa lubuskiego osigaj wartoci zdecydowanie wysze od przecitnego poziomu w Polsce (dla roku 2011 jest to 1,36 w stosunku do redniej krajowej na poziomie 0,28; dla roku 2020 wartoci odpowiednio 0,82 i -1,48). Dodatkowo dla lat 2008-2010 przeanalizowano prognozy wygase wskanikw; to jest takie, dla ktrych dostpne s dane rzeczywiste. Zarwno dla wojewdztwa lubuskiego, jak i caej Polski, oceny wskanikw zostay niedoszacowane (gwnie ze wzgldu na wyszy od
3

Szczegowy opis mona odnale na http://www.stat.gov.pl/gus/5840_8708_PLK_HTML.htm.

14

oczekiwanego wzrost natenia urodze, bdcy wynikiem kompensaty urodze odoonych w czasie). Tym samym mona oczekiwa, e rzeczywiste ksztatowanie si przyrostu naturalnego w kolejnych latach prognozy bdzie przebiega korzystniej ni to wynika z pierwotnych zaoe projekcji GUS. Wspczynniki przepyww migracyjnych, okrelajce jaka cz populacji jednostki w danym wieku i pci zmienia miejsce zamieszkania, zostay przez GUS policzone na podstawie danych z lat 2005-2006. Na cay okres prognozy przyjto sta struktur intensywnoci migracji. Od roku 2007 zaobserwowa mona jednak spadek wyjazdw Polakw zagranic zarwno na pobyt stay, jak i czasowy. Jednoczenie obserwowany jest wzrost liczby powrotw z zagranicy (wrd powodw najczciej wymieniany jest kryzys gospodarczy). Dotyczy to zarwno Polakw przebywajcych za granic czasowo, jak i tych, ktrzy wyjechali na stae4. Rnice w dynamikach zjawisk prognozowanych i rzeczywistych przedstawiono na wykresie 12 dla imigracji oraz wykresie 13 dla emigracji.
Wykres 12 Porwnanie prognozowanych i rzeczywistych imigracji zagranicznych na pobyt stay dla wojewdztwa lubuskiego i Polski.

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS.

Odsetek imigrantw w wojewdztwie lubuskim prognozuje si na poziomie przecitnie o poow wyszym ni w caym kraju. Do roku 2020 zaoono systematycznie zwikszajcy si udzia przybywajcych na stae z zagranicy, z obserwowanych obecnie ok. 5 osb na 10 tys. mieszkacw do ok. 12 na koniec okresu prognozy. Dla porwnania liczba ta w ujciu oglnokrajowym szacowana jest na poziomie 8 osb. Naley jednak zauway, e rzeczywista skala imigracji rni si do znacznie od wartoci prognozowanych, charakteryzujc si co najwyej lekk tendencj rosnc.

GUS, Departament Bada Demograficznych, Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski w latach 2000 -2010, materia na konferencj prasow z dnia 28 stycznia 2011 r.

15

Wykres 13 Porwnanie prognozowanych i rzeczywistych wskanikw emigracji zagranicznych na pobyt stay dla wojewdztwa lubuskiego i Polski.

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS.

W przypadku skali wyjazdw zagranicznych na pobyt stay zaoono lekk tendencj rosnc do roku 2012 oraz stopniowy spadek w kolejnych okresach. Trend dla wojewdztwa lubuskiego jest zbliony do procesw oglnopolskich, z tym, e szacowana skala emigracji w odniesieniu do ogu mieszkacw ksztatuje si na poziomie nieznacznie wyszym od redniej krajowej. Do roku 2020 zaoono stopniowe zblianie si obu krzywych trendu dla regionu i caego kraju. Tymczasem rzeczywista skala emigracji w minionych latach okazaa si drastycznie rna od przewidywa. Zarwno w ujciu oglnopolskim, jak i w wojewdztwie lubuskim zaobserwowa mona spadek wyjazdw, co korzystnie przekada si na rzeczywisty przyrost ludnoci. W roku 2010 w wojewdztwie lubuskim po raz pierwszy od ponad 15 lat nie odnotowano ujemnego salda migracji. Utrzymanie si korzystnych trendw wyjazdowych w korelacji z wyszymi wskanikami przyrostu naturalnego w najbliszych latach moe przyczyni si do korzystniejszych od szacowanych wartoci wskanikw liczby oraz struktury ludnoci wojewdztwa lubuskiego. 1.5 Wpyw zmian struktury demograficznej na finansowanie owiaty Z punktu widzenia zarzdzania finansami jednostek samorzdu terytorialnego istotne wydaj si informacje dotyczce wydatkw na owiat. Na potrzeby badania przeprowadzono analiz ksztatowania si liczby ludnoci w wieku szkolnym, gimnazjalnym oraz ponadgimnazjalnym. Za dzieci i modzie w wieku szkolnym uznano osoby koczce w danym roku kalendarzowym 7-12 lat, w wieku gimnazjalnym 13-15 lat oraz w wieku ponadgimnazjalnym 16-18 lat. Ze wzgldu na fakt, e od roku szkolnego 2012/2013 obowizkiem edukacji w szkole podstawowej objte zostan wszystkie szeciolatki, wymienione przedziay wiekowe od roku 2012 ulegy obnieniu o 1 rok. Zgodnie z przedstawionymi wytycznymi, na wykresie 14 zaprezentowano ksztatowanie si liczby ludnoci wojewdztwa lubuskiego w podanych grupach.

16

Wykres 14 Prognozowana liczba ludnoci Polski w latach 2011-2020 w grupach dzieci i modziey w wieku szkoy podstawowej, gimnazjum oraz ponadgimnazjalnym.

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS.

Prognozowana liczba ludnoci w wojewdztwie lubuskim w wieku szkolnym szacowana jest na poziomie ponad 67 tys. osb w roku 2020, co jest wielkoci o ok. 15% wiksz od obserwowanej obecnie. W pozostaych grupach wiekowych spodziewany jest natomiast spadek liczby ludnoci. Liczba osb w wieku gimnazjalnym pod koniec dekady wynosi powinna niecae 32 tys., tj. o 7% mniej ni w roku 2010, a liczba modziey w wieku ponadgimnazjalnym w roku 2020 szacowana jest na poziomie o 27% niszym od obecnego i wynosi powinna okoo 29 tys. osb. Odnoszc przytoczone dane do koniecznoci ponoszenia wydatkw na edukacj w wymienionych grupach przez jednostki samorzdu terytorialnego, naley stwierdzi, e zmiany w strukturze ludnoci nie powinny mie istotnego wpywu na wielko wydatkowanych rodkw. W roku 2009 suma wydatkw poniesionych przez gminy oraz powiaty wojewdztwa lubuskiego na szkoy podstawowe, gimnazja, szkoy rednie oglnoksztacce i zawodowe wyniosa prawie 932 mln z, co po uwzgldnieniu wskanikw skolaryzacji na kadym z wymienionych poziomw edukacji daje redni roczny koszt wyksztacenia ucznia w szkole podstawowej na poziomie ok. 7500 z, w gimnazjum ok. 6600 z oraz na poziomie ponadgimnazjalnym ok. 5100 z. Przy zaoeniu staych wskanikw skolaryzacji brutto (wynoszcych w roku 2009 97,88% dla osb w wieku edukacji podstawowej, 101,58% dla modziey gimnazjalnej oraz 114,39% dla osb w wieku ponadgimnazjalnym) oraz rednich wydatkw na ucznia na kadym poziomie edukacji z roku 2009, w roku 2020 cakowite wydatki JST na edukacj wynie powinny okoo 880 mln z, co stanowi kwot 5,5% nisz od wydatkowanej w roku 2009 (spadek liczby ludnoci w grupie objtej edukacj szacowany jest na poziomie ok. 7%). Cho nie przewiduje si istotnych rnic w poziomie wydatkw w ujciu globalnym naley podkreli, e konieczne bd istotne zmiany organizacyjne na poszczeglnych szczeblach finansowania edukacji, pozwalajce na elastyczne przesunicia rodkw w lad za uczniem.
17

2. Trendy gospodarcze
Opisane w poprzedniej czci prognozowane zmiany demograficzne mog w istotny sposb przeoy si na gospodark wojewdztwa lubuskiego. Ze wzgldu na stopniowe odchodzenie na emerytur rocznikw powojennego wyu demograficznego, nisze wskaniki podnoci oraz wyduanie si przecitnej dugoci ycia, przewiduje si znaczne obcienie finansw publicznych w wojewdztwie lubuskim, co bdzie zjawiskiem charakterystycznym w skali caego kraju5. W analizie wskanikw gospodarczych wykorzystane zostay prognozy systematycznie przygotowywane na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego przez Instytut Bada Strukturalnych oraz Instytut Bada nad Gospodark Rynkow i Neovision. Orodki te dokonuj ewaluacji polityki spjnoci UE poprzez badanie wpywu funduszy strukturalnych na ksztatowanie najistotniejszych kategorii makroekonomicznych (m.in. wielkoci PKB, wskanikw zatrudnienia, stopy bezrobocia), przy wykorzystaniu odpowiednio wyspecyfikowanych modeli ekonometrycznych (model EUImpactModIII klasy DSGE oraz model MaMoR3 klasy CGE)6. Oba narzdzia, obok swojego podstawowego celu, dostarczaj wiarygodnych prognoz wymienionych kluczowych wskanikw gospodarczych w ujciu regionalnym, std decyzja o ich wykorzystaniu na potrzeby niniejszego opracowania. Przedstawione wyniki prognoz opisuj wariant penego wykorzystania rodkw unijnych, w wielkociach na podstawie danych dostarczonych przez MRR (wypaty do roku 2015). Ze wzgldu na fakt, e w chwili obecnej nie s znane wielkoci rodkw unijnych ani obszary ich wydatkowania w kolejnej perspektywie finansowej, w projekcjach modeli nie zostay one uwzgldnione. Jednoczenie zaoono utrzymanie dotychczasowych trendw rozwojowych poszczeglnych wojewdztw wzgldem kraju oraz brak istotnych zmian strukturalnych w zakresie polityki fiskalnej, monetarnej czy rynku pracy. 2.1 Zmiany PKB per capita Podstawowym wskanikiem opisujcym sytuacj gospodarcz i rozwj regionu jest wskanik Produktu Krajowego Brutto na mieszkaca (PKB per capita). Informuje on o tym, jaka przecitnie wielko wartoci dodanej zostaa wytworzona przez mieszkaca wojewdztwa w przyjtym do analiz okresie. Na wykresie 15 przedstawiono dynamik zmian nominalnego PKB w wojewdztwie lubuskim oraz w Polsce ogem, w odniesieniu do roku poprzedniego. Prognozy modeli s do siebie zblione, wraz z pogbiajcym si horyzontem prognozy wartoci wskanikw
Prognozy Komisji Europejskiej dla pastw Unii na lata 2008-2060 obejmujce wydatki zwizane z transferami socjalnymi, opiek zdrowotn, opiek dugoterminow, edukacj oraz bezrobociem, http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/publication_summary14911_en.htm. 6 Pogbiony opis modeli odnale mona w raportach: Wpyw realizacji polityki spjnoci na ksztatowanie si gwnych wskanikw dokumentw strategicznych NPR 2004-2006 i NSS 2007-2013 oraz Wpyw realizacji polityki spjnoci na ksztatowanie si gwnych wskanikw dokumentw strategicznych Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 i Narodowej Strategii Spjnoci 2007-2013 oraz innych wybranych wskanikw makroekonomicznych na poziomie krajowym i regionalnym dostpnych na stronie: http://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/ewaluacja_i_analizy/oddzialywanie_makroekonomiczne/strony/oddzi alywanie_makroekonomiczne_funduszy_unijnych.aspx.
5

18

zbliaj si do siebie. Przecitne tempo zmian nominalnego PKB dla wojewdztwa lubuskiego wynosi 5 procent, co jest wartoci nisz od redniej krajowej rednio o 0,5 pkt. proc. Ponadto naley zaznaczy, e prognozy modeli w ujciu oglnopolskim wydaj si by zbiene z szacunkami Ministerstwa Finansw, gdzie na lata 2015-2020 zaoono przecitne realne tempo wzrostu PKB na poziomie 3,4 proc. oraz inflacj na poziomie 2,5 proc.
Wykres 15 Porwnanie prognozowanego tempa zmian PKB dla wojewdztwa lubuskiego i Polski.

rdo: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (prognozy wykonane przez IBnGR i Prevision oraz IBS).

Zaprezentowana niewielka rnica w tempie rozwoju na poziomie krajowym i dla wojewdztwa lubuskiego przeoy si jednak na realne oddalanie si omawianych obszarw. Prognozowane nisze od krajowego tempo wzrostu PKB w wojewdztwie lubuskim przeoy si rosnce zrnicowanie gospodarki regionu od redniej oglnopolskiej. Na wykresie 16 zaprezentowano ksztatowanie si wskanika wartoci PKB per capita w odniesieniu do redniej krajowej. Symulacje obu modeli wskazuj na stopniowo rosnce zrnicowanie pomidzy przecitnym poziomem bogactwa w Polsce oraz w wojewdztwie lubuskim. W zalenoci od wybranego narzdzia, warto PKB per capita w wojewdztwie lubuskim w roku 2020 szacuje si na poziomie od 78% do 84% redniej dla Polski (w II kwartale 2010 warto ta wyniosa ok. 86%).

19

Wykres 16 Prognoza poziomu PKB per capita wojewdztwa lubuskiego wzgldem Polski.

rdo: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (prognozy wykonane przez IBnGR i Prevision oraz IBS).

Dodatkowo analizie poddano ksztatowanie si wskanika PKB per capita w odniesieniu do redniej unijnej. Jak mona zauway na wykresie 17, wojewdztwo lubuskie w najbliszych latach bdzie rozwija si w tempie szybszym od przecitnego tempa wzrostu gospodarczego pastw UE. Taki stan rzeczy potwierdzaj take prognozy Komisji Europejskiej i Komitetu Polityki Gospodarczej Rady Ministrw Gospodarki i Finansw UE. Zakadaj one realn konwergencj pomidzy pastwami starej i nowej UE, wynikajc z rnicy w rednim tempie wzrostu PKB w tych grupach na poziomie odpowiednio 1,4 oraz 2,6%7. Niestety, zblianie si regionw Polski (w tym wojewdztwa lubuskiego) do redniej unijnej wynika raczej z zakadanej sabncej pozycji gospodarczej pastw starej pitnastki, anieli z dynamicznego rozwoju kraju8.

Mc Morrow K. [2010], Macroeconomic scenarios for the EU until 2020, Economic Policy Committee, Bruksela, 28 wrzenia 2010. 8 Kotyski J., Smuga T. i in. [2010], Prognoza ksztatowania si wskanikw realizacji celw rozwojowych wyznaczonych w podstawowych dokumentach strategicznych kraju, Instytut bada rynku, konsumpcji i koniunktur, Ekspertyza wykonana na zamwienie MRR, Warszawa, padziernik 2010.

20

Wykres 17 Prognoza poziomu PKB per capita wojewdztwa lubuskiego i Polski wzgldem redniej krajw UE 27.

rdo: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (prognozy wykonane przez IBnGR i Prevision oraz IBS).

2.2 Rynek pracy Analizujc prognozy pod ktem sytuacji na rynku pracy naley stwierdzi, e zarwno w wojewdztwie lubuskim, jak i w skali caego kraju oczekiwa mona istotnej poprawy wskanikw zatrudnienia. Prognozuje si, e w roku 2020 wskanik zatrudnionych w wieku 15-64 lata w wojewdztwie lubuskim wzronie o 5 pkt. proc. w stosunku do dzisiejszej wartoci wynoszcej 55 proc. W przypadku Polski wskaniki te ksztatuj si odpowiednio na poziomach 59 proc. obecnie i 65 proc. prognozowane w roku 2020, czyli niszych ni zaoenia zapisane w Traktacie Lizboskim i dokumencie strategicznym Komisji Europejskiej Europa 2020. Z jednej strony taki stan rzeczy spowodowany bdzie zaoonym stabilnym wzrostem gospodarczym. Z drugiej strony naley pamita o stopniowo zmniejszajcej si poday pracy i spadku liczby ludnoci w wieku produkcyjnym. Ten niekorzystny trend wraz z potencjalnym wzrostem popytu na prac moe wymusi na pracodawcach realne podwyki pac, ktrych konsekwencj bdzie spadek konkurencyjnoci. Taki stan rzeczy moe wystpi zarwno w wojewdztwie lubuskim, jak i w skali oglnokrajowej. Niemniej z uwagi na korzystniejsz struktur demograficzn Lubuskiego w stosunku do reszty kraju, spodziewa si mona, e ewentualne niekorzystne zmiany bd tu przebiega w bardziej agodny sposb. Ponadto naley zaznaczy, e realne podwyki pac korzystnie przeo si na stan dobrobytu spoecznego w regionie, o ile bd dodatnio skorelowane z rosnc wydajnoci pracy. W ostatnich latach w tym zakresie wojewdztwo lubuskie wyrniao si na tle kraju, co znajduje potwierdzenie w wartociach wskanikw statystycznych. Dane z 2011 roku mwi o tym, e lubuskie zajo pierwsze miejsce w kraju w dynamice produkcji sprzedanej przemysu za 2010 rok (Regiony Polski, W-wa, 2011, str. 23).

21

Wykres 18 Porwnanie prognoz wskanikw zatrudnienia ogem dla wojewdztwa lubuskiego oraz Polski.

rdo: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (prognozy wykonane przez IBnGR i Prevision oraz IBS).

Zmiany wskanika zatrudnienia rozkadaj si w sposb nierwnomierny. W omawianej grupie wiekowej 15-64 zatrudnionych jest obecnie okoo 62 na 100 mczyzn, natomiast jedynie 49 na 100 kobiet (wskaniki dla Polski wynosz odpowiednio 65 i 52 osoby). W najbliszych latach prognozuje si wzrost zatrudnienia zarwno wrd kobiet, jak i mczyzn. W wojewdztwie lubuskim wskanik zatrudnienia kobiet w roku 2020 prognozowany jest rednio na poziomie 54 osb, natomiast w przypadku mczyzn - 67 osb. Tymczasem w Polsce w grupie wiekowej 15-64 w roku 2020 prognozuje si zatrudnienie na poziomie 55 osb na 100 kobiet i 72 osb na 100 mczyzn. Zakadane wskaniki i tak s nisze ni te, ktre podane zostay w dokumencie strategicznym Komisji Europejskiej Europa 20209, a ktre wynosz 75% dla przedziau wiekowego 20-64 lata. Ksztatowanie si wskanikw zatrudnienia ze wzgldu na pe przedstawiaj wykresy 19 oraz 20.

Komunikat Komisji Europejskiej z dnia 3 marca 2010 roku Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrwnowaonego rozwoju sprzyjajcego wczeniu spoecznemu, KOM 2010, http://ec.europa.eu/eu2020/pdf/1_PL_ACT_part1_v1.pdf

22

Wykres 19 Porwnanie prognoz wskanikw zatrudnienia kobiet dla wojewdztwa lubuskiego oraz Polski.

rdo: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (prognozy wykonane przez IBnGR i Prevision oraz IBS).

Wykres 20 Porwnanie prognoz wskanikw zatrudnienia mczyzn dla wojewdztwa lubuskiego oraz Polski.

rdo: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (prognozy wykonane przez IBnGR i Prevision oraz IBS).

Innym kluczowym wskanikiem opisujcym konkurencyjno regionu jest wydajno (produktywno) pracy, utosamiana z wartoci dbr i usug wytworzonych przez przecitnego pracownika w okrelonym czasie. W niniejszym opracowaniu jako miar wydajnoci przyjto warto PKB na 1 pracujcego. Na wykresie 21 przedstawiono prognozowane ksztatowanie si wydajnoci pracy w odniesieniu do redniej krajowej. Kierunek zmian szacowany przez oba modele jest rny, natomiast dugookresowo wartoci prognoz zbliaj si do siebie. Po obserwowanym w ostatnich latach szybszym od oglnokrajowego wzrocie produktywnoci pracy w wojewdztwie lubuskim model MaMoR3 prognozuje stopniowe odwrcenie tego trendu (co nie oznacza spadku wydajnoci
23

w Lubuskiem, lecz szybszy jej wzrost w pozostaych regionach kraju), tym samym spadek wzgldnej wydajnoci z poziomu 87,3% w roku 2009 do 81% w roku 2020. Natomiast w modelu EUImpact zaktualizowano warto wskanika wydajnoci w wojewdztwie lubuskim o dane z II kwartau 2010, kiedy wynosia ona 82,2% redniej krajowej. W kolejnych okresach zgodnie z zaoeniami tego modelu wydajno powinna stopniowo wzrasta, osigajc w roku 2020 wskanik 83,3% redniego poziomu w Polsce.
Wykres 21 Prognoza wskanikw wydajnoci pracy w wojewdztwie lubuskim wzgldem Polski.

rdo: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (prognozy wykonane przez IBnGR i Prevision oraz IBS).

Analizujc wskaniki wydajnoci pracy w odniesieniu do redniej unijnej naley stwierdzi, e wojewdztwo lubuskie w cigu najbliszych lat zbliy si do przecitnej wartoci pastw Wsplnoty, a wskanik wydajnoci pracy w wojewdztwie lubuskim wzronie o okoo 6 pkt. proc., z obserwowanych obecnie 55,3% do ponad 61,2% wg oszacowa modelu EUImpact (w modelu MaMoR3 warto omawianego wskanika przekracza 64%). Dodatkowo z pogbionej analizy IBnGR i Neovision wynika, e wojewdztwo lubuskie jest liderem pod wzgldem wzrostu wydajnoci, analizujc jedynie wpyw rodkw unijnych determinujcy wzrost nakadw inwestycyjnych. Przyrost wydajnoci spowodowany tym czynnikiem szacuje si w odniesieniu do redniej unijnej na poziomie 4,4 pkt. proc. w roku 2015. Oznacza to, e 4,4 pkt. proc. wskanika wydajnoci prognozowanego na poziomie 61,5% bd zasug wykorzystania funduszy unijnych i jednoczenie obrazuje skuteczno wykorzystywania tych rodkw w wojewdztwie lubuskim. Pozycja lidera w wydatkowaniu funduszy wsplnotowych stanowi tym samym rekomendacj do inwestycji podnoszcych wydajno w najbliszych latach. Przede wszystkim naley mie na uwadze inwestycje w kapita ludzki, podnoszenie jakoci edukacji oraz poziomu opacalnoci i efektywnoci szkole (szczeglnie ksztacenia ustawicznego).

24

Wykres 22 Prognoza wskanikw wydajnoci pracy w wojewdztwie lubuskim i Polsce wzgldem redniej krajw UE 27.

rdo: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (prognozy wykonane przez IBnGR i Prevision oraz IBS).

Kolejnym etapem analizy byo zbadanie produktywnoci pracy w zalenoci od sektora gospodarki. W tym celu zbudowano wskaniki wartoci dodanej brutto w przeliczeniu na jednego pracujcego w danym sektorze. Zgodnie z metodologi przyjt przez twrcw modelu EUImpactIII (z ktrego zaczerpnito dane o prognozach dotyczcych wartoci dodanej i zatrudnienia) dokonano podziau na 3 gwne sektory gospodarki (wg PKD 2004): Sektor I: rolnictwo, owiectwo, lenictwo oraz rybactwo (sekcje A-B);

Sektor II: energetyka, grnictwo, kopalnictwo i produkcja paliw, przemys ciki, przemys lekki, budownictwo (sekcje C-F); Sektor III: handel hurtowy i detaliczny, usugi finansowe, usugi publiczne, transport i pozostae usugi (sekcje G-Q). Dodatkowo w ramach sektora trzeciego wyodrbniono segment jedynie usug rynkowych. W tabeli 1 przedstawiony zosta procentowy udzia poszczeglnych sektorw gospodarki w tworzeniu wartoci dodanej na obszarze wojewdztwa lubuskiego. Dla porwnania przedstawiono analogiczny rozkad w skali caego kraju.
Tabela 1 Porwnanie udzia sektorw aktywnoci gospodarczej w wytwarzaniu PKB w wojewdztwie lubuskim oraz Polsce.

Lubuskie 2004 2005 2006 2007 2008 Sektor I 5,7 4,6 3,9 4,4 3,6 Sektor II 32,2 33,3 34,1 35,2 34,6 Sektor III 62 62 62,1 60,4 61,8 25 Sektor I 5 4,5 4,3 4,3 3,7

Polska Sektor II 30,3 29,5 30,2 30,8 31 Sektor III 64,7 66 65,6 64,9 65,3

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

3,6 3,5 3,5 3,5 3 3,1 3,2 3,4 3,4 3,5 3,5 3,4

33,4 34,3 35,2 36,2 38,6 39,4 40,3 41 42,1 42,9 43,8 44,7

63,1 62,2 61,3 60,3 58,4 57,5 56,6 55,6 54,5 53,6 52,7 51,9

3,6 3,5 3,5 3,4 3,1 3,1 3,1 3,2 3,2 3,1 3 3

29,9 30,1 30,3 30,4 31,5 31,6 31,8 31,6 31,8 31,9 31,9 32

66,5 66,4 66,3 66,2 65,3 65,2 65,1 65,3 65,1 65 65 65

rdo: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (prognozy wykonane przez IBS).

Najmniejsz rol w wytwarzaniu PKB wojewdztwa lubuskiego odgrywa rolnictwo (podobnie jak w caym kraju). Niemniej ta ga gospodarki regionu jest najbardziej konkurencyjna w odniesieniu do redniej krajowej. Produktywno rolnictwa (wraz z owiectwem i lenictwem) w wojewdztwie lubuskim utrzymuje si na poziomie okoo 30% wyszym od przecitnej w Polsce i wynosi okoo 24 tys. z, a w kolejnych latach spodziewany jest dalszy jej wzrost. Warto dodana brutto w roku 2020 na jednego pracujcego w sektorze pierwszym szacowana jest na okoo 57 tys. z, co stanowi powinno wynik o 50% wyszy od redniej krajowej. Bdzie to jednak w duej mierze spowodowane spadkiem zatrudnienia w rolnictwie, charakteryzujcego si w minionych latach wysokim bezrobociem ukrytym10, z dzisiejszych 30 tys. osb do okoo 17 tys. pod koniec dekady. Produktywno pracy w przemyle (sektor II) w wojewdztwie lubuskim w najbliszych latach charakteryzowa si powinna tendencj rosnc w tempie nieznacznie wyszym od redniej dynamiki krajowej. Obecnie warto dodana brutto na 1 pracujcego szacowana jest na niecae 50 tys. z, co jest wynikiem o okoo 15% niszym od przecitnego poziomu w skali kraju, natomiast prognozowana produktywno pracy w przemyle w roku 2020 szacowana jest na poziomie 85 tys. z (ok. 4% wicej od redniej dla Polski). Co wane, zatrudnienie w przemyle szacowane jest w wojewdztwie lubuskim na poziomie stabilnym powyej 150 tys. osb, co przy spadajcym poziomie zatrudnienia ogem wiadczy o znaczcej roli tego sektora dla caej gospodarki regionu.

10

Zarzd Wojewdztwa Lubuskiego, Strategia Rozwoju Wojewdztwa Lubuskiego Aktualizacja z horyzontem czasowym do 2020 roku, Zielona Gra, grudzie 2005.

26

Wykres 23 Porwnanie prognoz produktywnoci pracy w wojewdztwie lubuskim oraz Polsce wg sektorw aktywnoci gospodarczej (sektor I i II).

rdo: obliczenia wasne na postawie danych MRR (prognozy wykonane przez IBS). Wykres 24 Porwanie prognoz produktywnoci pracy w wojewdztwie lubuskim oraz Polsce wg sektorw aktywnoci gospodarczej (sektor III i usugi rynkowe).

rdo: obliczenia wasne na postawie danych MRR (prognozy wykonane przez IBS).

Z punktu widzenia gospodarki wojewdztwa lubuskiego najbardziej istotny jest jednak sektor usug, w ktrym wytwarza si zdecydowan wikszo PKB w regionie (podobna zaleno jest charakterystyczna w skali caego kraju). Ksztatowanie si produktywnoci pracy w tym sektorze przedstawione zostao na wykresie 24. Obecnie warto dodana brutto wytworzona przez przecitnego pracownika sektora usug wynosi okoo 55 tys. z, co jest wynikiem gorszym o ponad 20% od redniej krajowej. W kolejnych latach szacowane jest poszerzanie tego rozwarstwienia do ponad 30% w roku 2020. Prognozowana na ten okres produktywno pracy w wojewdztwie lubuskim powinna mimo wszystko wzrosn do 60 tys. z. Zatrudnienie w sektorze szacowane jest na stabilnym

27

poziomie ok. 250 tys. osb, podczas gdy w skali kraju do koca dekady prognozuje si niewielki wzrost liczby zatrudnionych w usugach o prawie 10%. Najwiksz rnic w poziomie produktywnoci pracy midzy wojewdztwem lubuskim a przecitn w kraju wida w sektorze usug, w tym szczeglnie w podsektorze usug rynkowych. Obecnie warto dodana na 1 pracownika w tej czci gospodarki regionu wynosi okoo 70 tys. z, co jest wynikiem prawie 35% niszym od redniej dla Polski. W najbliszych latach szacuje si wzrost bezwzgldnej produktywnoci o okoo 10 tys. z w roku 2020, co jednak w odniesieniu do caego kraju stanowi bdzie spadek o kolejnych 10 pkt. proc. Zatrudnienie w usugach rynkowych w wojewdztwie lubuskim w roku 2020 szacowane jest na okoo 158 tys. osb, co stanowi 8 procent wicej ni liczba obserwowana obecnie (zbliony wzrost prognozowany jest w ukadzie oglnopolskim).
Wykres 25 Porwnanie prognoz stopy bezrobocia ogem dla wojewdztwa lubuskiego oraz Polski.

rdo: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (prognozy wykonane przez IBnGR i Prevision oraz IBS).

Ostatnim etapem analizy rynku pracy s oszacowania ksztatowania si stopy bezrobocia. Wyniki przedstawiono na wykresie 25. Oba wykorzystane do analiz prognostycznych modele dostarczaj do rozbienych prognoz trendw przed rokiem 2016, ktre nastpnie wraz z postpujcym horyzontem prognozy zbliaj si do siebie. Jest to wynikiem wspomnianego koca napywu rodkw z funduszy UE. W modelu EUImpact zaoono, e zakoczenie inwestycji zwizanych z rozbudow infrastruktury podstawowej, a take zaprzestanie bezporedniego subsydiowania przedsibiorstw i znaczcy spadek wydatkw na akumulacj kapitau ludzkiego przeoy si w 2016 r. na silny spadek popytu na prac, co w efekcie oznacza bdzie skurczenie si liczby pracujcych oraz zauwaalny wzrost bezrobocia. Naley jednak pamita, e w sytuacji, gdy znane bd kryteria prowadzenia polityki spjnoci w kolejnej perspektywie finansowej szacunki stopy bezrobocia mog ulec zmianie. Napyw funduszy europejskich moe mie szczeglne znaczenie w wojewdztwie lubuskim, ktre wg analiz IBnGR i Prevision osignie najwyszy w Polsce wskanik spadku stopy bezrobocia dziki wykorzystaniu funduszy UE, na poziomie 3.8 pkt. proc. w roku 2015. Oznacza to, e wysoko stopy bezrobocia w tym okresie byaby o tak wielko wysza od
28

prognozowanych 11,2%, gdyby nie korzystny wpyw rodkw unijnych na redukcj bezrobocia w regionie. Niemniej, przy przyjtych zaoeniach, oba modele prognozuj ksztatowanie si stopy bezrobocia w sposb istotnie nieodbiegajcy od redniej krajowej. rednia z prognoz na rok 2020 wynosi niecae 10%, w stosunku do przecitnego prognozowanego poziomu w kraju 9%. Pogbiona analiza wykonana osobno dla kobiet i mczyzn rwnie nie dostarcza znaczcych rnic pomidzy wskanikami dla wojewdztwa lubuskiego i redniej oglnopolskiej. rednia z prognoz stopy bezrobocia w roku 2020 dla kobiet wynosi okoo 10% zarwno w Polsce, jak i w wojewdztwie lubuskim. Nieznacznie wiksze zrnicowanie wystpuje u mczyzn, gdzie stopa bezrobocia w wojewdztwie lubuskim na koniec dekady szacowana jest na poziomie 10%, podczas gdy rednia w kraju oscylowa powinna wok poziomu 8,5%. Oszacowania stopy bezrobocia z podziaem na pe przedstawiono na wykresach 26 oraz 27.
Wykres 26 Porwnanie prognoz stopy bezrobocia kobiet dla wojewdztwa lubuskiego oraz Polski.

rdo: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (prognozy wykonane przez IBnGR i Prevision oraz IBS).

29

Wykres 27 Porwnanie prognoz stopy bezrobocia mczyzn dla wojewdztwa lubuskiego oraz Polski.

rdo: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (prognozy wykonane przez IBnGR i Prevision oraz IBS).

2.3 Inwestycje Kluczow z punktu widzenia rozwoju gospodarczego wielkoci ekonomiczn s inwestycje. Na potrzeby niniejszego opracowania za miar inwestycji przyjto wielko nakadw brutto na rodki trwae przypadajc na 1 mieszkaca. Prognozy na rok 2020 w obu modelach s bardzo zblione, zarwno jeli chodzi o wojewdztwo lubuskie, jak i redni dla Polski. Szacowana wielko inwestycji w wojewdztwie lubuskim na koniec dekady wynosi powinna okoo 8 tys. z na 1 mieszkaca, co jest jednak wartoci o ponad jedn czwart nisz od redniej krajowej, prognozowanej na ponad 11 tys. z. Ksztatowanie si wielkoci inwestycji per capita w najbliszych latach przedstawiono na wykresie 28. Dodatkowo na wykresie 29 zobrazowano zmiany tempa nakadw brutto na rodki trwae. Obserwowane na wykresach rnice pomidzy wartociami wskanikw inwestycji w najbliszych latach wynikaj z zastosowania rnych metod modelowania. Wykorzystane modele najprawdopodobniej z odmienn wraliwoci reaguj na brak rodkw unijnych, std rnice s szczeglne widoczne w okresie nowej perspektywy finansowej UE (np. nagy spadek tempa nakadw inwestycyjnych obserwowany po roku 2013 wg ocen modelu EUImpact). Naley jednak zauway, e prognozy dla okresu po roku 2016 nie wykazuj tak istotnych odchyle. Ponadto mimo tego, i szacunki konkretnych wartoci nakadw inwestycyjnych na mieszkaca wg ocen obu modeli s znaczco rne, w kadym z nich zauway mona, e odlegoci pomidzy wielkociami inwestycji w wojewdztwie lubuskim a redni dla caego kraju s do siebie zblione.

30

Wykres 28 Porwnanie prognoz nakadw inwestycyjnych na mieszkaca w wojewdztwie lubuskim oraz Polsce (ceny biece).

rdo: obliczenia wasne na postawie danych MRR (prognozy wykonane przez IBnGR i Prevision oraz IBS). Wykres 29 Porwnanie prognoz tempa nakadw inwestycyjnych na mieszkaca w wojewdztwie lubuskim oraz Polsce.

rdo: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (prognozy wykonane przez IBnGR i Prevision oraz IBS).

Podsumowanie
Przedstawione opracowanie miao na celu zaprezentowanie prognoz gwnych trendw spoeczno-gospodarczych dla wojewdztwa lubuskiego w perspektywie czasowej do roku 2020. Podsumowujc pierwsz cz raportu dotyczc sytuacji demograficznej regionu naley stwierdzi, e wojewdztwo lubuskie w najbliszej dekadzie charakteryzowa si bdzie stabiln liczb ludnoci. Istotnym zmianom podlega bdzie natomiast jej wewntrzna struktura. Analizujc biologiczne grupy wieku mona zauway wysoki spadek liczby mieszkacw w grupie wiekowej 15-24 lata na poziomie 30 proc. oraz wzrost liczby
31

mieszkacw w wieku 65+ o okoo 50 proc. Odnoszc te wielkoci do ekonomicznych grup wieku naley stwierdzi, e spadkow tendencj charakteryzowa si bdzie liczba ludnoci w wieku produkcyjnym przy jednoczesnym wzrocie liczby ludnoci w wieku poprodukcyjnym. Dla wojewdztwa lubuskiego prognozuje si wzrost opisujcego te tendencje wskanika obcienia ekonomicznego w tempie wyszym od redniej oglnopolskiej. Konsekwencj przedstawionych trendw zmian struktury demograficznej moe by konieczno wzmoonego wydatkowania rodkw publicznych na zadania zwizane opiek spoeczn i zdrowotn, co powinno stanowi bodziec dla wadz wszystkich szczebli do przeprowadzenia koniecznych reform w systemach ubezpiecze spoecznych i zdrowotnych oraz wspierania inwestycji podnoszcych wydajno pracy w regionie. Zmiany w strukturze demograficznej nie powinny mie istotnego wpywu na wielko rodkw zwizanych z finansowaniem owiaty, sugeruje si jednak zmiany organizacyjne pozwalajce na elastyczne przesuwanie funduszy pomidzy rnymi poziomami edukacji, w lad za uczniem. Analiza wskanikw ekonomicznych pokazuje, e w najbliszych latach gospodarka wojewdztwa lubuskiego rozwija si bdzie tempie niszym od redniej krajowej, jednak bdzie to dynamika szybsza od przecitnego tempa wzrostu gospodarczego pastw Unii Europejskiej. Przewiduje si popraw sytuacji na rynku pracy, co obrazuj prognozy rosncych wskanikw zatrudnienia i jednoczesny szacowany lekki spadek stopy bezrobocia. Wojewdztwo lubuskie odstaje od redniej krajowej pod wzgldem wydajnoci pracy, natomiast tempo wzrostu wydajnoci jest wysze od redniego tempa pastw UE. Ponadto region jest liderem pod wzgldem wzrostu wydajnoci spowodowanego wykorzystaniem funduszy unijnych. Szacuje si take rosnce tempo inwestycji, jednak wielko nakadw brutto na rodki trwae przypadajca na mieszkaca wojewdztwa lubuskiego jest nisza od analogicznej wielkoci przypadajcej na przecitnego mieszkaca Polski. Oglnie sytuacj gospodarcz wojewdztwa lubuskiego w najbliszej dekadzie naley uzna za stabiln i podlegajcy lekkiemu wzrostowi, jednak w tempie niszym ni prognozowany dla caego kraju. Naley przy tym pamita, e rzeczywisty obraz gospodarki regionu zalee bdzie od zmian sytuacji makroekonomicznej w Polsce oraz trendw oglnowiatowych.

32