INVESTIGATIONES LINGUISTICAE VOL. XXV INSTITUTE OF LINGUISTICS, ADAM MICKIEWICZ UNIVERSITY, AL.

NIEPODLEGOCI 4, 60-874, POZNA, POLAND

Logika Digngi problemy interpretacji Digngas Logic problems of interpretation

Sawomir Sikora
INSTYTUT JZYKOZNAWSTWA, UNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA AL. NIEPODLEGOCI 4, 61-874 POZNA
INVELING@AMU.EDU.PL

Abstract In the article an example of logic and epistemology of the Buddhist philosopher Dignaga indicates some limitations of both standard logic languages and adequacy of basic epistemological concepts: meaning and truth. Contrary to the methodological lines suggested by ukasiewicz and Schayer, the structure of inference schema anumna is not determined by truth-functional operator between sentences. Semantic inference structure is determined by generic name, relation qualifications on the basis of distributive or collective class. The Buddhist inference can not be reflected by the relationship between a cause and an effect. The recognition of the thesis is the result of applying the operation to the exclusion (apoha) of other meanings for the hetu premise. At the level of syntax, the cognitive act of agreement with the thesis of inference (based on the exclusion of other meanings for the hetu) is expressed with the ablative case (separation) by the suffix -at.

Nota biograficzna
Dignga (stosuje si rwnie pisowni Digaga) by buddyjskim mdrcem, autorem Pramnasamuccaya pracy, ktra daa podstawy logice buddyjskiej. Najprawdopodobniej Dignga urodzi si ok. 480 roku w okolicach miasta Kacipura. Zgodnie z tradycj tybetask zamieszka w jaskini na Bhoraaila. Czsto goci w klasztorze Nalanda, ktry od 427 do 1197 roku by centrum nauczania buddyzmu. W jzyku sanskryt nalan znaczy lotus - symbol wiedzy, da natomiast dawanie. W klasztorze nauczali wybitni nauczyciele buddyjscy zwizani gwnie z doktryn mdhjamaki. Na przeomie 12 i 13 wieku Nalanda zostaa cakowicie

Sawomir Sikora: Logika Digngi problemy interpretacji

zniszczona przez muzumanw. Spaleniu ulegy bezcenne zbiory manuskryptw buddyjskich wielkiej biblioteki klasztornej. Intelektualny dorobek Digngi i innych logikw buddyjskich, przetrwa dziki zachowanym tumaczeniom tybetaskim i chiskim.1 W oparciu o zachowane tumaczenia tybetaskie, historyk logiki indyjskiej Satis Chandra Vidyabhushna zapocztkowa w kocu XIX wieku, wspczesne systematyczne badania dotyczce epistemologicznych i logicznych osigni staroytnego i redniowiecznego buddyzmu indyjskiego. W jego pracy A History of Indian Logic znalazo swoje miejsce pierwsze tumaczenie z jzyka tybetaskiego na angielski tekstu Pramnasamuccaya Digngi. Kontynuatorw w pracach translacyjnych jak i w pisaniu komentarzy do nich mia Vidyabhushna w osobach wybitnych indologw: Th. Stacherbatsky, S. Mookereje, E. Frauwallner, H. Kitagawa, M.Hattori, S. Katsura, R. Herzberger, H.N. Randle. W ramach projektu Encyclopedia of Indian Philosophies, kierowanego przez H. Pottera, w roku 2003 dorobek Digngi zosta zebrany w jedn cao i opatrzony komentarzami. Poszczeglne prace zostay opracowane w nastpujcej kolejnoci: Abhidharmakoa-Marmapradpa, lambanapark, Hastavlanmaprakaraavtti, Hetucakra, Nyyamukha, Prajpramitpirtha, Upd yaprajaptiprakaraa, Traiklyapark, Smnyalakaapark, Rjaparikathratnamalasutra, Vivaraa. Pierwsza z wymienionych prac napisana bya jako komentarz (virrti) do nauczania mistrza Vasubandhu. W kolejnych traktatach Dignga skupi si ju jednak na analitycznym wyoeniu wasnych epistemologicznych podstaw teorii percepcji, teorii jzyka oraz teorii poprawnych wnioskowa. Uznaje si, e najdoskonalsze rozwinicie treci dotyczcych logiki i teorii argumentacji tego autora zawieraj dwa traktaty: Pramasamuccaya i Hetucakra.

W VII wieku uczniem, a potem take i wykadowc w Naladzie by chiski pielgrzym Xuangzang. Dziki niemu oraz chiskiemu mnichowi Yijing, dorobek redniowiecznej szkoy logiki buddyjskiej przetrwa w chiskich tumaczeniach do czasw wspczesnych.

129

Investigationes Linguisticae, vol. XXV

Cz I
Orygina Pramasamuccaya, podobnie jak wiele indyjskich dzie filozoficznych, napisanych byo wierszem. Suyo to lepszemu zapamitywaniu przez uczniw myli mistrza podczas nauki. Traktat cechuje si ekstremaln zwizoci stosowanych sw, ktrych waga, kadego z osobna jest nie do przecenienia. Legenda gosi e, podczas, gdy Dignga koczy pisanie ostatniego wersu swojego dziea, nieopodal miasta Vedi, zatrzso si wzgrze, caa okolica rozbysa witaem i sycha byo grzmoty. Ktokolwiek staje przed interpretacj Pramasamuccaya, musi liczy si z przestrog wyraon przez mistrza w sowach:
Let no one wipe these out even in joke or sport, for none should wipe out what are of great importance: if the sense of the words is not right, and one wishes to dispute on that account, let appear before me in person.

Std na wstpie, peen pokory, ogranicz si jedynie do odtworzenia w krtkim zarysie podstawowych tez epistemologiczno-logicznych pramnaa - wiedzy wanej (ang. valid knowledge). Korzystam z tumacze i komentarzy do tekstu podstawowego zawartych w: Vidyabhushna (2005), Randle (1926), Potter (2003), Pind (2009). 1. Cao dziea Pramnaasamuccaya skomponowana jest z szeciu czci: Pratyaka - percepcja (ang. perception), 2. Svarthanumna - wnioskowanie dla samego z siebie ( ang. inference for ones own self), 3. Parrthnumna - wnioskowanie dla innych ( ang: inference for the sake of others), 4. Dnta przykad, obrazowanie (ang. example) 5. Apohapark uznanie przez wykluczenie (ang. negation of the opposite) 6. Jti - analogie (ang. analogue). W pierwszej czci Pramasamuccaya sformuowany jest epistemologiczny postulat odnoszcy si do moliwych i zarazem jedynych rde wiedzy wanej: percepcji (pratyaka) i inferencji (anumna). Zgodnie z tym postulatem wszelkie obiekty mog by poznane jedynie za ich porednictwem i nie ma innych prawomocnych sposobw osigania wiedzy. Percepcja (pratyaka) jest wiedz uzyskan poprzez zmysy. Procesy percepcji nie maj adnego zwizku z jzykiem w oparciu o ktry komunikujemy efekty naszych aktw poznawczych. Moemy poznawa przedmioty bez znajomoci ich nazw. Znak (jzyk) jest autonomicznym

130

Sawomir Sikora: Logika Digngi problemy interpretacji

rodkiem dojcia do wiedzy wanej. Wiedz uzyskan za porednictwem inferencji znakw nazywa si anumna. 2 Inferencj dzielimy na: a) inferencja dla samej siebie (svrthnnumna); b) inferencja dla innego celu (parrthnnumna). Inferencja svrthnnumna nie jest definiowana jako wiedza uzyskana bezporednio z danych zmysowych, lecz tylko ze znaku (liga). Znak ujawnia si nam w jednej z poniszych trzech form: 1) skutek (krya) znak moe by skutkiem dziaania obiektu, ktry jest do wywnioskowania: dym i ogie; 2) identyczno (svabhva) znak moe by identyczny esencjalnie z obiektem do wywnioskowania: db identyczny z drzewem; 3) brak percepcji (anupalabdhi) z braku percepcji znaku moemy wnioskowa o nieistnieniu rzeczy do wywnioskowania: brak percepcji dymu jest znakiem braku w danym miejscu ognia. Niewaciwe stosowanie inferencji moe zdaniem Digngi prowadzi do licznych nieporozumie. Ze znaku dym wielu wnioskowao ogie na wzgrzu (zarzut kierowany gwnie do przedstawicieli tradycji filozoficznej Vaieka), poniewa dym jest poczony z ogniem, a dalej z relacji poczenia dymu i ognia, wnioskowali: na wzgrzu jest ogie. Kade wnioskowanie z relacji poczenia implikuje zdaniem Digngi dwa obiekty, podczas gdy przez percepcj mamy dany tylko jeden: gr. Co zatem moemy wnioskowa z dymu na grze? Ani ognia, ani jego poczenia z gr, lecz tylko ponc gr.3 Inferencja parrthnnumna ma miejsce wtedy, gdy prezentujemy pewne wnioski innym uczestnikom dyskursu na podstawie inferencji svrthnnumn, np: wypowiedziana konkluzja: ponca gra, jest uznana na zasadzie inferencji parrthnnumna wtedy, gdy nie stoi ona w opozycji do percepcji lub innej inferencji svrthnnumn. Wymienione formy inferencji maj zastosowanie w sylogizmach sucych do przekonania o swoich racjach innych. Dla ilustracji zwizkw logicznych, zachodzcych midzy poszczeglnymi znakami w sylogizmie, autor Pramna jak rwnie jego liczni komentatorzy, najczciej odwouj si do nastpujcego wnioskowania: sbdah anityam, teza: Dwik jest nietrway, thesis: Sound is impermanent, hetu: krtakatvat,
Teoriopoznawcza niezaleno sfery zmysowej od sfery konceptualnej, to jedna z zasadniczych rnic epistemologicznych midzy dwoma wielkim tradycjami filozoficznymi kultury indyjskiej - hindusk tradycj Vaieka a buddyzmem. Hinduska filozofia Vaieka uznaje, e poznanie zmysowe i jzykowe s ze sob nierozerwalnie zwizane. 3 Naley zauway, e Dignga w podanej argumentacji, odrzuca inferencj wedug regu addycji.
2

131

Investigationes Linguisticae, vol. XXV przyczyna: poniewa jest produktem. justification: because is createdness. dnta: yat krtakam tad anityam drstam. egzemplifikacja: Cokolwiek jest produktem, jest nietrwae. exemplification: Whatever is a created, that (is) impermanent, sapaka: yatha ghata adis, podobny przykad: jak garnek, similar example: as in the case of pot, vipaka: yatha akasam. niepodobny przykad: jak kosmos. dissimilar example: as not in the case of space.4 Struktura przedstawionego wnioskowania nazywana sylogizmem (nyyvayava) musi skada si z nastpujcych piciu elementw: paka teza; hetu, (liga, sdhana) znak lub przyczyna; dnta egzemplifikacja; sapaka, sadharmya homogeniczny przykad; vipaka, vaidharmya heterogeniczny przykad.5 Teza dzielona jest na dwie czci: podmiot paka oraz orzeczenie sdhya. Relacja midzy przyczyn hetu, a tez sylogizmu okrelona jest przez reguy pakadharma. Reguy pakadharma Chandra Vidyabhushna w angielskim tumaczeniu oddaje jako law of the extension of the minor term. Wyznacz one trzy warunki, jakie musi spenia przyczyna hetu, aby sylogizm mona byo uzna za wany (ang. valid): 1) hetu musi by obecne (sattvam) w paka; 2) hetu musi by obecne (sattvam) w przykadzie sapaka, ktry jest zgodny z sdhya; 3) hetu nie moe by obecne (casatvam) w przykadzie vipaka niezgodnym z sdhya.
Thus we understand the marked (ligin) i.e., the property to be inferred through the inferential mark (liga) which possesses the three characteristics. If any of these three characteristics is missing from a property used as an inferential sign, then the sign is not a reliable indicator of the property to be confirmed (sdhyadharma) through it ( Potter 2003,vol ix, 32).
4 Sanskryck 5

wersj przykadu sylogizmu przytoczyem za D. Daye (1977). Termin paka w logice buddyjskiej suy do oznaczenia tezy jako czci sylogizmu lub samego podmiotu w tezie.

132

Sawomir Sikora: Logika Digngi problemy interpretacji

Rol przykadw w formuowaniu wnioskowania, szczegowo omawia Dignga w czci Dnta . Egzemplifikacja sapaka lub sadharmya to homogeniczny przykad, znany przypadek obiektu, w ktrym obecna jest wasno orzekana w tezie. Zakada si, e jest ona trwale obecna w przyczynie hetu. Vipaka lub vaidharmya to heterogeniczny przykad, znany przypadek obiektu, w ktrym nie wystpuje wasno orzekana w tezie. Zakada si, e jest ona trwale nieobecna w przyczynie hetu. Przykady s niezbdn czci struktury wnioskowania: ,,Demonstration and refutation together with their fallacies are useful in arguing with others, and perception and inference together with their fallacies are useful self -understanding: seeing these I compile this astra (Vidyabhushna 2003, 289) Podane warunki dochodzenia przez wnioskowanie do wiedzy wanej, znane byy wczeniej w logice indyjskiej jako zasada trairpya.6 Zauwamy, i warunki 2 i 3 wzite cznie, ustalaj wasnoci zwizku midzy hetu i sdhya.7 Zwizek ten ma by uniwersalny (ang: universally), trway (ang. invariably) i nierozczny (ang. inseparable). Uniwersalny, trway i nierozczny zwizek midzy przyczyn hetu a wasnoci do udowodnienia sdhya w tradycji logiki hinduskiej nazywany jest vypti. Przez porednictwo egzemplifikacji sapaka i vipaka, w lapidarny sposb Dignga zestawi w 12 wersowym traktacie Hetucakra dziewi moliwych relacji midzy hetu z sadhya: lp Homogeniczny Heterogeniczny Rodzaj przyczyny przykad sapaka przykad dla sdhya vipaka dla hetu sdhya przyczyna jest w caoci przyczyna jest w przyczyna caoci obecna w jest niepewna obecna w sapaka vipaka przyczyna jest w przyczyna jest przyczyna caoci obecna w cakowicie jest nieobecna w wana sapaka vipaka przyczyna jest w caoci przyczyna jest przyczyna czciowo obecna jest niepewna obecna w sapaka w vipaka przyczyna jest przyczyna jest w przyczyna

2 3 4
6

Oponent Digngi, mistrz Uddyotakara w Nyyavarttika cytuje zasad trairpya jak nastpuje: anumeya tat tulya sadbvo nsit sati. W Nyyabindu mistrza Dharmakiri regua trairpya formuowana jest w sowach: anumeye sattvam eva, sapaksa eva sattvam, aspaksa casattvam eva. Wspczesna interpretacja podana przez Randlego brzmi: Existence in the probandum, and in what is like the probandum, absence in what is not. 7 Sowo sdhya uywane byo w logice indyjskiej rwnie jako termin okrelajcy to co do udowodnienia w procesie inferencji ( ang: that which is to be proved).

133

Investigationes Linguisticae, vol. XXV cakowicie nieobecna w caoci obecna w sapaka vipaka przyczyna jest przyczyna jest cakowicie nieobecna w cakowicie nieobecna w sapaka vipaka przyczyna jest przyczyna jest czciowo obecna w czciowo obecna sapaka w vipaka przyczyna jest przyczyna jest w czciowo obecna w caoci obecna w sapaka vipaka przyczyna jest przyczyna jest czciowo obecna w cakowicie nieobecna w sapaka vipaka przyczyna jest przyczyna jest czciowo obecna w czciowo obecna sapaka w vipaka jest sprzeczna przyczyna jest niepewna przyczyna jest sprzeczna przyczyna jest niepewna przyczyna jest wana przyczyna jest niepewna

6 7 8

Spord dziewiciu wymienionych moliwych zwizkw hetu z sdhya, dwa tylko uwaa si za wane: - przyczyna jest w caoci obecna w potwierdzeniu i przyczyna jest cakowicie nieobecna w potwierdzeniu; - przyczyna jest czciowo obecna w potwierdzeniu i przyczyna jest cakowicie nieobecna w potwierdzeniu. O ile pierwszy z wymienionych zwizkw - zgodny z powszechn intuicj wrd komentatorw Dignigi nie budzi kontrowersji, to w drugim przypadku takowe maj miejsce. Przedstawiona przez Dignig teoria wnioskowa (anumna) przez wieki bya podstaw nauczania poprawnych sposobw argumentacji dla szk buddyjskich nie tylko tych z obszaru Indii, lecz rwnie z Chin i Japonii. W zachodnim obszarze kulturowym dopiero z pocztkiem XX wieku rozpoczy si prace nad formalnym ujciem przedstawionej w Pramsamuccaya buddyjskiej teorii wnioskowa. Pocztkowych prb formalnego modelowania logiki buddyjskiej dokonywano w bezporedniej analogii do logiki nazw Arystotelesa. W pniejszym okresie, po tym jak wspczesna logika otrzymaa od G. Fregego narzdzie opisu formalnego w postaci rachunku predykatw, a J. ukasiewicz wyznaczy metodologiczny paradygmat w diachronicznych badaniach systemw logiki, norm stay si modele interpretacyjne budowane na logice pierwszego rzdu (FOL). Z bardziej znanych i jednoczenie szeroko dyskutowanych prac podejmujcych prb formalnej interpretacji dorobku Digngi, wymieni naley prace: St. Schayera, J. F. Staal, S. S. Barlingay, R. S. Y. Chi, C. Oetke, K. Glashoffa.

134

Sawomir Sikora: Logika Digngi problemy interpretacji

Wszystkie dotychczasowe prby formalnego modelowania logiki buddyjskiej spotykay si z krytyk. Zazwyczaj owa krytyka formuowana bya na styku analizy filologicznej z formalnymi wykadnikami formy logicznej struktur argumentacyjnych. Problemem byy i naszym zdaniem nadal pozostaj, kryteria adekwatnoci reprezentacyjnej midzy staymi logicznymi a ich odpowiednikami (lub ich brakiem) w jzyku naturalnym, w stosunku do ktrego dokonuje si wyboru okrelonego typu modelu formalnego. W kolejnej czci artykuu przestawi dwa przykady krytyki formalizacji logiki buddyjskiej z zarzutem nieadekwatnoci modelu formalnego budowanego na rachunku predykatw. W pierwszym przypadku bdzie to zarzut nieadekwatnoci translacyjnej midzy implikacyjn struktur logiczn formuy jzyka predykatw a relacj vypti, w drugim natomiast, nieadekwatno zwizku implikacji materialnej jako translacji zwizku przyczyny hetu z tez wnioskowania paka. Wspczesne jzyki formalne wypracowane przez zachodni myli filozoficzno logiczn bardzo czsto s niezbdnym narzdziem tumaczenia, interpretacji i analizy staroytnych teksw orientalnych. Musimy by jednak wiadomi faktu, e nasze wasne zachodnie zaoenia i koncepcje epistemologiczno ontologiczne s dla nas samych problematyczne, a c dopiero kiedy konfrontujemy je z inn kultur.

Cz II
Klaus Glashoff to jeden z tych wspczesnych badaczy tematyki logiki porwnawczej, ktry w oparciu o argumentacj filologiczn - logiczn prbuje pokaza liczne problemy czekajce na tych, ktrzy si jej podejmuj. W pracy Problems of transcribig avinabhavant into predicate logic wskazuje na powane trudnoci interpretacyjne, ktre pojawiaj si w momencie gdy do formalizacji teorii wnioskowa anumna zastosujemy jzyk rachunku predykatw. Glashoff argumentuje, e opierajc si na wprowadzanej przez Fregego klasycznej symbolice rachunku predykatw, wielu logikw powielao i powiela bdy formalne w prbach modelowania sylogistyki Arystotelesa. Gorzej, owe bdy s systematycznie przenoszone na badania porwnawcze z logik chisk i indyjsk. Glashoff przypomina nam, e przesanka demonstratywna od ktrej bierze pocztek kade konieczne wnioskowanie teorii sylogizmw Arystotelesa, jest wyraeniem zbudowanym na strukturze zdania, w ktrym czy si dwa rne terminy: subiectum S i predicatum P. Arystoteles zwizek tych terminw nazywa zdaniem oglnym i przedstawia schematycznie: S huparchein P8
8

W Analitykach Pierwszych Arystotelesa czytamy: Wyraenie ,, to zawiera si w caoci w czym innym i ,,to drugie orzeka o wszystkich przypadkach pierwszego stwierdzaj to samo. Mwimy, e ,, co si orzeka w wszystkich przypadkach, gdy nie mona wskaza adnego przypadku, objtego przedmiotem, o ktrym nie orzekaby ten drugi

135

Investigationes Linguisticae, vol. XXV

Wiemy, e od redniowiecznej scholastyki po wiek XX takie wyraenie przyjo si w tradycji logiki i filozofii zachodniej przedstawia jako zdanie oglno-twierdzce (affirmo): Kade S jest P W kocu XIX wieku Gottlieb Frege, poprzez wprowadzon przez siebie symbolik rachunku predykatw, logiczn struktur zdania oglnotwierdzce (affirmo) wyrazi jako zwizek zmiennych predykatywnych ze zmienn indywiduow zwizan operatorem kwantyfikacji oglnej: x (S(x) P(x)) Dla kadego x: jeeli x jest S, to x jest P Wychodzc ze zdania oglno-twierdzcego intuicyjnie wnioskowano: Pewne S jest P Logiczny zwizek obu zda wyraa si w intuicyjnym prawie: Ze zdania oglnotwierdzcego typu A: ,,Wszelkie S jest P wynika logicznie zdanie szczegowo-twierdzce typu I ,,Pewne S jest P. W przekadzie na jzyk rachunku predykatw otrzymujemy reprezentacj formaln tego prawa o postaci: x(S(x) P(x)))9 x((S(x) P(x)) Dalej w oparciu o przedstawion formu jzyka rachunku predykatw wyprowadza si zwizki formalne kwadratu logicznego. Formua powysza nie jest jednak tez w rachunku predykatw.10 Okazao si tym samym, e midzy przesank a wnioskiem w intuicyjnie poprawnym wnioskowaniu wedle regu sylogistyki Arystotelesa, nie

termin; wyraenie ,, nie by orzekane o adnym naley rozumie w ten sam sposb (Arystoteles 1990, 129). Utosamienie ontologicznego stosunku zawierania si w caoci w czym innym i semantycznego zwizku to drugie orzeka o wszystkich przypadkach pierwszego wyraa zaoenie, e kategorie orzekania s rwnie sposobami istnienia. W ujciu Arystotelesa kategorie s zarazem podstawowymi formami ontologicznymi. Stanowisko to, nagminnie we wspczesnej logice zachodniej przyjmowano za oczywiste ( Frege, Wittgenstein, Russell), co w przypadku logiki buddyjskiej i daoistycznej jest rwnie oczywistym, ale bdem. 9 Przedstawiony zapis sformuowany jest w symbolice jzyku rachunku predykatw. Oryginalna symbolika Fregego bya nieco inna, jednak ze wzgldu na jego skomplikowan notacj w tym miejscu zostanie pominita. 10 Tez w jzyk rachunku predykatw jest formua: x((S(x) P(x)) x(S(x) P(x)));

136

Sawomir Sikora: Logika Digngi problemy interpretacji

zachodzi ten sam zwizek formalny, z jakim mamy do czynienia w przypadku staych logicznych w logice predykatw pierwszego rzdu. Problem z tumaczeniem staroytnych tekstw Stagiryty na jzyki wspczesnej logiki matematycznej by w XX wieku wielokrotnie podnoszony. Z gosw tych na szczegln uwag zasuguj dwa: polskiego logika i filologa klasycznego Jana ukaszewicza oraz Johna Corcorana.11 Pierwsze konsekwentne aplikacje logiki predykatw do analizy logiki indyjskiej miay miejsce okoo roku 1930, kiedy to polski indolog Stanisaw Schayer przenis metodologiczne zaoenia formalne Jana ukaszewiczana na interpretacj schematw argumentacyjnych logiki indyjskiej (Schayer, 1932). Zdaniem Glashoffa prace Schayera nie s przekonywujce z wielu rnych powodw, ale jeden jest szczeglnie godny uwagi. Chodzi o jego stwierdzenie, e relacja vypti, ktra we wnioskowaniu ustanawia zwizek pomidzy przyczyn hetu H z predykatem tezy sdhya S, jest odbiciem logicznej struktury zdania oglno twierdzcego wyraonej w formule jzyka predykatw: x( Hx Sx ) 12 W interpretacji reguy inferencyjnej vypti Schayer odwouje si dokadnie do tej samej formy logicznej zdania oglnotwierdzcego, jak uczyni to Fregege w tumaczeniu przesanki demonstratywnej w sylogizmach
Rekonstrukcja ukaszewicza sylogistyki Arystotelesa pokazaa, e sama w sobie nie tworzy ona samodzielnego systemu logiki, gdy wyjanienie problemu poprawnoci wnioskowa wymaga odwoania si do pojcia tautologiczno formu, ktre to s definiowane w teorii rachunku zda (ukaszewicz, 1957). Cel badawczy postawiony przez ukaszewicza, czyli rekonstrukcja struktury logicznej wnioskowa w oparciu o funkcj prawdziwociowe, byy cakowicie obce Arystotelesowi. Interpretator, w takim przypadku ukaszewicz, musi odpowiedzie na podstawowe pytanie dotyczce metody: czy jako wynik interpretacji wolno wnosi to co jest dodane przez narzdzie interpretacji, a jednoczenie jest cakowicie nieobecne w teorii rekonstruowanej. Z kolei Corcoran podnis i wyjani problem przedstawionego wyej prawa subalternacji w oparciu o logik dedukcji naturalnej i teori modeli (Corcoran, 1973). Zrobi to dwustopniowo.Najpierw przyj zaoenie, e Arystoteles konstruujc swj system kierowa si intuicj, ktra wskazywaa poprawno takich przej jak przytoczona wyej subalternacja. Intuicje te Corcoran opisa jako siedem sekwencyjnych regu dedukcji naturalnej zda typu SaP, SeP, SiP, SoP. Trzy z nich to tradycyjne reguy konwersji midzy zdaniami kategorycznymi, pozostae cztery to wybrane figury sylogizmu Arystotelesa ze zdaniami kategorycznymi, pozwalajce na przyjcie jednych zada na podstawie innych. W drugim kroku, podzieli wyrnione sekwencje, na bezporednie dedukowane i porednio dedukowane. Model Corcorana wskaza moliwoci formalnej interpretacji sylogistyki Arystotelesa poza teori logiki pierwszego rzdu. 12 W czci I artykuu zostay opisane podstawowe terminy sylogistyki indyjskiej. We wnioskowaniu, w ktrym z przyczyny: produkt (hetu), wnioskujemy, e dwik jest nietrway, zwizek midzy pojciami produkt i nietrway jest zwizkiem dajcym si wyrazi w zdaniu oglno-twierdzcym: Wszystko co jest nietrwae jest produktem, a dalej, odpowiednio w translacji na formu jzyka rachunku predykatw:
11

x( Hx Sx ) .

137

Investigationes Linguisticae, vol. XXV Arystotelesa, z ktrej miaoby wynika logicznie zdanie szczegowotwierdzcej. W tym konkretnym przypadku przenosimy problem pseudosubalternacji z logiki zachodniej wprost na logik buddyjsk.13 Podajc za argumentacj Glashoffa uzna naley, e zastosowanie formalnej struktury jzyka predykatw w modelowaniu struktury wnioskowa logiki buddyjskiej, budowane byo na nieuzasadnionej hipotezie, e nowoczesna logika symboliczna jest uniwersalnym i neutralnym narzdziem, ktrego zastosowanie automatycznie daje gwarancj bezstronnoci prowadzonej analizy. Logika predykatw jednak, oprcz nieskomplikowanego systemu skadni, posiada swoj wasn standardow semantyk, ktra z kolei jest konsekwencj standardowej ontologii. Semantyczno ontologiczne zaoenia logiki predykatw s transformowane do filozoficznych podstawy staroytnej logiki zachodniej jak rwnie, co pokaza powyszy przykad, indyjskiej. Rezultat takiej interpolacji moe, i czsto prowadzi do niezamierzonych i sprzecznych wynikw interpretacyjnych. Na nieco inn stron problemu, ktry nazwalimy nieadekwatnoci translacyjn, zwraca uwag Dunsmore Daye w pracy Metalogical Incompatibilities in the formal description of Buddhist Logic (nyaya). W swoim artykule Daye pokazuje niezgodnoci midzy gramatycznymi aplikacjami przypadku ablativus w sanskrycie z jego formaln interpretacj w logice funkcji prawdziwociowych. Z tego faktu wnosi 0 nieadekwatno zwizku implikacji materialnej jako translacji zwizku przyczyny hetu z tez wnioskowania paka. Analiz struktury sylogizmw buddyjskich Daye rozpocz od przypomnienia pierwszych kontaktw Zachodu z kultur Chin. Zwrci uwag na fakt, ze misjonarze jezuiccy przybywszy do Chin, zaczli nauk jzyka chiskiego od prb kodyfikacji gramatyki tego jzyka, w terminach nieizomorficznej z ni opisowo gramatyk acisk. Prby owe zakoczyy si cakowitym niepowodzeniem. Wyniesione przez pierwszych jezuickich komparatystw jzyka chaskiego dowiadczenie, winno by przestrog dla innego rodzaju bada porwnawczych. Jednak, jak wiele innych przestrg, bya i jest ona czsto ignorowana. Metodologiczne zaoenia, co do formalnych oczekiwa postpowania porwnawczego, mog wspczesnych logikw doprowadzi do projekcji wasnej metody w stosunku do analizowanych odmiennych kulturowo tekstw logicznych i filozoficznych. Czsto wynikiem takich prac jest czytanie minimalnie lub wcale niezaangaowanych formalnie tekstw, przez pryzmat wyrafinowanych metod logiki wspczesnej. Nie twierdzi si, e takie metodologiczne projekcje nie s moliwe lub przydatne. Bardziej trafna jednak wydaje si by metoda uwzgldniajca interdyscyplinarno i wielokulturowo problematyki bdcej przedmiotem badania.14 W
K. Glashoff proponuje modelinterpretacji formalnej sylogizmw buddyjskich w oparciu o matryce logiczne L. Carrolla (Glashoff, 1999). 14 Podobne zdanie dotyczce podstawowych zaoe w odniesieniu bada porwnawczych nad logik wyraa sinolog Ch. Hansen (Hansen 1983 ) oraz autor niniejszego opracowania.
13

138

Sawomir Sikora: Logika Digngi problemy interpretacji

konkretnym przypadku logiki porwnawczej, wicej zyskw moe przynie badanie metajzykowych i metalogicznych aspektw proktologicznych regu inferencyjnych w sanskrycie, anieli nakadanie na metodologicznych projekcji kultury wasnej. Modelowanie wnioskowa lub sposobw argumentacji w odmiennych kulturach nie powinno sprowadza si do bezkrytycznego zastosowania narzdzi formalnych oferowanych przez bogate instrumentarium logiki wspczesnej. Zdaniem Dayea, w przypadku logiki Digngi problematyka logiki porwnawczej powinna skupi si przede wszystkim na pytaniu o adekwatno deskryptywn midzy implikacj materialn, a wskanikami inferencji logicznej midzy poszczeglnymi elementami sylogizmw. Daye twierdzi, e midzy poszczeglnymi elementami wnioskowania nie ma przej skadniowych, ktre mogy by by opisane i analizowane w oparciu o spjniki logiczne reprezentujce funkcje prawdziwociowe, oraz w konsekwencji, nie da si uy pewnych wspczesnych teorii logicznych w stosunku do logiki indyjskiej. Podkrelajc niemae zasugi w temacie nowego, metalogicznego odczytania sylogistyki Arystotelesa przedstawione w pierwszej poowie XX wieku przez Jana ukaszewicza, zwraca jednoczenie uwag, i rozwizanie takie nie musi by jedynym, tym bardziej uniwersalnym. Metalogiczny uniwersalizm ufundowany na formalnym zwizku wynikania logicznego midzy zbiorem przesanek a wnioskiem, nie musi dziaa w stosunku do logiki indyjskiej i chiskiej. Metodologiczne deklaracje D. Daye egzemplifikuje w oparciu o analiz przytaczanego ju wczeniej w pracy wnioskowania: paka: sabdah anityam hetu: krtakatvat Danta: yat krtakam tad anityam dam. Sapaka: yatha ghata adis Vipaka: yatha akasam (Daye 1977) Zakada si, e jeeli seria zda stwierdze, zostaa zestawiona w kolejno podanej wyej, to kolejnoci taka jest konsekwencj pewnego porzdku. Rol interpretacji logicznej jest jego odtworzenie. Dla odtworzenia porzdku logicznego midzy tez paka i pozostaymi elementami wnioskowania - o czym wspominalimy ju wielokrotnie stosowana bya implikacja materialna. Stosowanie implikacji do opisu tego rodzaju zwizkw jest niezgodne z proto metalogicznymi teoriami odnalezionymi w indyjskiej i chiskiej logice buddyjskiej. Daye wskazuje w tym miejscu na zasad trirpyahetu. Termin hetu ma w logice indyjskiej dwa znaczenia; numeracyjne - hetu jako drugi element wnioskowania; metalogiczne - hetu jako metalogiczny termin wyraajcy relacj wspwystpowania (ang. concommit) wasnoci wyraonej w tezie sylogizmu np. nietrwao (anityam) i wasnoci wyraonej w przesance hetu np. produkt (krattva).

139

Investigationes Linguisticae, vol. XXV Pierwsze znaczenie ma charakter czysto opisowy i jest nieistotne dla prowadzonej analizy. W drugim przypadku daje si wyrni w hetu dwa czysto lingwistyczne jego aspekty: aspekt znaczenia midzy sowem wystpujcym w hetu i sowem wystpujcym w tezie, oraz aspekt gramatyczny, manifestujcy si w liczbie pojedynczej rzeczownika i przypadku ablativus z sufiksem -t. Przypadek ablativus w sanskrycie jest pitym przypadkiem (panchami) w gramatyce sanskrytu i wyraa w nim: usuwanie, pochodzenie, separacja, rozrnienie, spowodowany przez pewn sytuacj lub przyczyn (lac. ablativus causae). We wnioskowaniu Digngi uycie przypadku ablativus moe wskazywa na: 1) podmiot paka w tezie sylogizmu ma, lub jest miejscem lokacji (ang. possesing) wasnoci, ktra jest do wywnioskowania (nietrwao) i jednoczenie ma, lub jest miejscem lokacji wasno wyraonej w hetu; 2) podmiot paka w tezie sylogizmu ma, lub jest miejscem lokacji wasnoci z powodu wasnoci hetu. W analizie struktury logicznej wnioskowania stoimy przed alternatywnym wyborem, albo przyjmiemy ablativus jako odpowiednik klasycznie interpretowanego spjnika ,,i lub ,,jeeli, to, albo funkcj metalogicznego wskanika inferencji wyraonego w metajzyku wanie. W pierwszej interpretacji jednak tego rodzaju wyjanienie nie pokrywa si z gramatycznym sposobem uycia przypadku ablativus. Moemy przypisa przypadkowi ablativus funkcj metalogicznego wskanika inferencji i wtedy w drugim przytoczonym moliwym zastosowaniu przypadku ablativus utrzymuje si, e teza jest miejscem lokacji okrelonej wasno poniewa, z powodu jest to konsekwencj uzasadnienia zawartego w hetu. Orzekanie wasnoci wyraonej w tezie ma wyjanienie w teorii, ktrej funkcj peni hetu. Innymi sowy, hetu jest przyczyn sprawcz dla kognitywnego procesu uznania tezy. Wanie takie zastosowanie przypadku ablativus do poczenia elementw hetu z tez, zdaniem Daye, decyduje o tym, e kto jest w stanie wykona wnioskowanie anumna. Koniunkcyjna funkcja ablativus wykorzystana jest natomiast w poczeniu hetu z pozostaymi elementami wnioskowania: danta, sapka i vipaka. Jak mona wobec tego posumowa funkcj przypadku ablativus we wnioskowaniu anumna? W funkcji operatora lingwistycznego wydaje si, e rola przypadku ablativus sprowadza si raz do utworzenia koniunkcyjnego cigu uzasadniania (hetu, danta, sapaka,vipaka), aby dalej, ju na metajzykowym poziome, funkcja jego sprowadzona zostaa do pragmatycznej funkcji uznawania tezy sylogizmu z powodu inferencji zawartych w cigu uzasadniania. Konkluzja: przytoczone dwa krytyczne stanowiska dotyczce problemu, ktry nazywamy adekwatnoci translacyjn midzy jzykiem naturalnym a formalnym pokazay, e wszelkie prby formalnego modelowania schematw argumentacyjnych niezalenie od kultury i jzyka, uwzgldnia

140

Sawomir Sikora: Logika Digngi problemy interpretacji

musz kwestie pragma -semantycznej reprezentacji regu inferencji i to nie tylko poprzez odwoanie si do ewentualnych staych logicznych. W konsekwencji zaprezentowanych wyej krytycznych ustale, w dalszych dwch czciach pracy zrezygnuj z kolejnej prby formalnego modelowania sylogizmu buddyjskiego w oparciu o neutralne ontologicznie stae logiczne, na rzecz prby odtworzenia regu inferencji logiki buddyjskiej poprzez si bezporednie odwoanie si do do szeroko omwionej - jak na Digng - teorii znaczenia apoha. Tym zabiegiem, postaram si wyeliminowa konieczno transformacji zachodnich systemw formalnych (logiki spjnikw prawdziwociowych w szczeglnoci) w procesie interpretacji regu inferencji w logice buddyjskiej.

Cz III
Cz V Pramnasamuccaya jest osobnym traktatem, ktry stanowi teoriopoznawcze uzupenienie oraz w wielu aspektach uzasadnienie dla wczeniejszych prac Digngi. Cao otwiera lakoniczna, jednak wyrana deklaracja co do epistemologicznym pogldw jej autora:
,,It has been explained that there are two means of cognition (pramadvayam). But some think that verbal cognition (bdam) is a separate means of cognition (pramntaram) too. Now (tatra) verbal cognition is not a means of cognition separate from inference (anumnt).That is, a word denotes bhate its own referent (svrtham) by exclusion of other referents (anypohena) like the general property being produced, and the like. Since (hi) a word (abda) indicates (dyotayati) through exclusion of other referents (arthntaravyavacchedena), that part (aa) of the object (viaya) to which (yatra) it is applied (prayujyate), being connected to it as invariaby concomitant (avinbhvitvasambandha), (tasmt) (verbal cognition) does not differ from inference.

Dignga definiuje percepcj (pratyaka), jako system kognitywny, cakowicie niezaleny od konstruktw ludzkiej wyobrani vikalpa, kalpan (ang. imaginative construction).15 W aktach percepcji chwytamy tylko bezporednie dane (svalakana), ktre wymykaj si jzykowej reprezentacji. W kontekcie tradycji buddyjskiej do opisu tego rodzaju procesw poznawczych stosuje si okrelenie ,,universal flux.16 Kady
Zgodnie z doktryn buddyjskiego monizmu metafizycznego (filozofofie Asanga i Vasubandhu) wiat jest tylko konstruktem naszej wyobrani, poniewa wszystkie nasze stany poznawcze maj jedynie odniesienie w wiadomoci. W aktach poznawczych nasza wiadomo nie jest w stanie wyj poza siebie sam (consciousness only). 16 Filozoficzn anali problematyki ,,universal flux przedstawi Satkari Mookarejee (1997).
15

141

Investigationes Linguisticae, vol. XXV tego rodzaju ,,partykularyzm jest niepowtarzalny, unikatowy i niepodobny do czego innego. Stacherbatsky uywa okrelenia ,,instantaneous being (Stacherbatsy 1930: 79). ,,Instantaneous being nie mog by ujte w procesie werbalizacji i tym samym le poza znaczeniem sw. Wszystko co ma charakter ,,instantaneous being i tylko to, jest realne i prawdziwe w ostatecznym sensie. Bezporednio doznawana rzeczywisto jest niewyraalna w sowach i moe by dana tylko za porednictwem postrzegania zmysowego. O ile cokolwiek, co jest dane podmiotowi poznajcemu wykracza poza ramy ,, instantaneous, to jest powtarzalne i tym samym ma charakter uniwersalny smnyalakana. Dlatego, e smnyalakana jest tylko reprezentacj jzykow, to okrela te tylko oglny charakter rzeczy. Poziom tej konwencjonalnej rzeczywisto nazywano czsto poziomem ukrytym samvti (ang. concealing) Dwa wiaty: wiat svalakana i wiat smnyalakana, s metafizycznie nie do pogodzenia, jednak na poziomie epistemologicznym wzajemnie si uzupeniaj. Jeli rzeczywistoci nie daje si uj w mowie, to nasze sowa nie mog odnosi si bezporednio do niej. Epigram Digngi Speech is born out of conceptual construction and conceptual construction is born out of speech cakowicie rozwiewa nasz nadzieje na odnalezienie trwaego zwizku sowa z rzeczywistoci. Warto w tym miejscu zaakcentowa, e w odrnieniu od tradycji zachodniej, w ktrej podstawy dyskursu epistemologicznego Platon osadzi na styku wzajemnie dychotomicznych elementw wiedzy episteme i doksa (aproioryzm empiryzm), Dignga teoriopoznawcz tematyk opar rwnie na dwch filarach tyle, e wzajemnie komplementarnych. Pierwszy z nich, poznanie pramna pratyaka, to wiedza uzyskana na drodze zmysowej. Wynikiem aktu poznawczego pratyaka jest svalakana - indywidualny charakter rzeczy, ktry wymyka si jzykowej reprezentacji. Drugi filar to poznanie przez sowo pramna anumna. Obiekt poznania, na ktry wskazuje sowo nazywa si smnyalakana. Smnyalakana zgodnie z epistemologiczn doktryn Digngi, ma charakter oglny i posiada status konstrukcji mentalnej. Smnyalakana jest jedynym waciwym obiektem procesu wnioskowania i debaty. Status ontologiczny tego rodzaju uniwersaliw jest dla Dignagi bezsporny nie przysuguje im realne istnienie., W sporze o uniwersalia autor Pramna jest bez wtpienia skrajnym nominalist. Dla bada porwnawczych istotnym jest, aby odnotowa, e w tradycji buddyjskiej waciwym przedmiotem logiki s tylko konstrukcje mentalne smnyalakana. Logik zatem, naley postrzega raczej jako jeden z dwch kognitywnych trybw ujmowania procesw poznawczych (anumna), a nie jako rodzaj rachunku. Logika nie jest odbiciem logiki

142

Sawomir Sikora: Logika Digngi problemy interpretacji

wiata jak chcieli j widzie neopozytywici zachodniego kulturowego, a wic w konsekwencji nie reprezentuje jego struktury. Przyjte zaoenia teoriopoznawcze nie pozwalaj Digndze ustanowi bezporedniego zwizku midzy sowem a tym, co przez podmiot ujmowane jest w kognitywnym akcie pratyaka. Oddala nas to tym samym od ewentualnych pokus interpretacji regu logiki buddyjskiej, w oparciu o dobrze ugruntowane w tradycji logiki zachodniej semantyczne pojcie prawdy. Ten oparty na zasadzie adekwatnoci i relacyjnie ujty zwizek midzy sowem a rzecz do ktrej ono nas odsya, od Arystotelesa do Tarskiego, paradygmatycznie wyznacza cel bada logicznych w filozofii zachodniej. Cytowany wyej epigram Digngi bdziemy w dalszej czci pracy traktowa, jako gwny postulat jego teorii jzyka. Ontologiczny status takiego nierozerwalnego zwizku sw i poj Dignga wyrazi w zdaniu: Sowa wyraaj pojcia, pojcia istniej w fikcji (Pind 2009: 76). Z tego powodu nie mona pozytywnie oznacza, stosowa (animitta) sw, kwalifikowa ich (vieaavieyat) do partykularnych bezporednich danych (hednnam) jako referentw (arthapratti). W szczeglnoci nazwy oglne jtiabde (ang. general term) nie denotuj bezporednich danych.17Nazwy oglne (jtiabde) nie denotuj posiadacza tej nazwy (advadmatram) (Pind 2009: 82). W przypadku gdyby sowa lub nazwy miay by podobne do unikatowych danych, byyby tylko zdarzeniem, przemijajcym dwikiem i wymagayby zastosowania symbolu do ich oznaczenia. Na przykad nazwa oglna w wyraona dwikiem, gdyby oznaczaa pewien przedmiot partykularny w (zbir wow, ide wou) wymagaaby zastosowania symbolu do oznaczenia przemijajcych, ale powtarzalnych zdarze dwikowych ,,zbioru takich dwikw, ktre denotuj denotacje nazwy oglnej w. Aby unikn regresu w nieskoczono sowa naley traktowa jako powtarzalne konstrukcje mentalne, uniwersalia. Problem denotacyjnej nieoznaczonoci dotyczy wszelkich wyrae jzyka. Zapytamy zatem, w jaki sposb sowa su nam do odwoywania si do konkretnych danych, jeeli nie tumaczy tego teoria denotacji? Sowa wyraaj pojcia. Pojcia istniej tylko na ukrytym poziomie i nie mog pozytywnie kwalifikowa lub charakteryzowa danych percepcji. Moliwa jest jednak negatywna kwalifikacja, odrzucenie, wykluczenie stosowania do danego partykularyzmu innych nazw. In the exact same way as the general property (smnyam) being produced (ktakatvam) is([explained) to indicate 'impermanence' (anityatvagamakam) through its exclusion of what is not a product
17

Wspczenie w badaniach semiotycznych funkcj odnoszenia si nazwy do przedmiotu okrela si mianem referencji (ang: refernce). Funkcja oznaczania (referencji) to semantyczno-pragmatyczna relacja okrelajca sposb odnoszenia si nazwy do przedmiotu na mocy znaczenia.

143

Investigationes Linguisticae, vol. XXV (akrtakavyudsena), the general property in a word (abde) is explained [to be] due to its exclusion of other words (abdntaravyavacchedena); and only through this (tenaiva ca) does it indicate its referent (arthapratyyaka) (Pind 2009: 103). Poniewa wszystkie pojcia s fikcj, zatem adne nie odnosi si do bezporednich danych. Wykluczenie innych znacze (apoha) zakada, e relacja midzy sowem a jego referentem podlega tym samym ograniczeniom, co zwizek hetu i sdhya w sformuowanych w czci II Pramna zasadach dochodzenia do wiedzy waciwej (trairpya). Podobnie jak hetu we wnioskowaniu wskazuje na sdhya, sowo wskazuje na swj referent poprzez wsplne niewystpowanie w innych referentach (w logice jest to zwizek vyatirekt), oraz tym samym wskazuje na wspwystpowanie tylko (eva) w nim jego referencie (w logice jest to zwizek vypti lub avinbhva). Sowo w stosujemy do oznaczenia jego referenta przez nieobecno w referentach do niepodobnych np. w referencie ko, oraz przez obecno w referencie do niego podobnym np. rogacizna. Sowa w uywamy do wyraania pojcia ,,w, a nie oznaczania zwierzcia w. Sowo w wyraa okrelone uniwersalium (smnyalakana) - pojcie w. Funkcja nazywania sprowadza si do wykluczenia tego, co dane w pratyaka z klasy przedmiotw, do ktrych nazwa si nie stosuje. Sowa wyraajce wasnoci oglne nazywa si abde smnyam. Tym samym, poprzez funkcj wykluczania innych znacze, Dignga eliminujemy konieczno hipostazowania bytw oglnych typu woowo czy kosko, ktre w denotacyjnym ujciu stanowiy waciwy przedmiot odniesienia nazwy do jej przedmiotu. Trway zwizek sowo obiekt poznania nie istnieje, poniewa jest to czysta imaginacja (Pind 2009: 116). W jako partykularne, bezporednio dane zwierz jest kategorialnie czym zupenie rnym od uniwersalium. Posiada okrelony zesp danych sensualnych; zapach, barw, dwik etc. Z jednej strony bezporednie dane nie s wyraalne przez sowa, z drugiej za, w celu odniesienia si do danych trzeba uywa sw, a dla uywania sw trzeba posiada pojcia do ich zastosowania. Znaczeniem sw jest moliwo ich zastosowania w oparciu o dziedzin konceptualnych konstrukcji nazywanych pojciami. Sowo ,,w wyraa tylko takie pojcie, konstrukt mentalny, a nie poszczeglne zwierz. Moemy powiedzie, e funkcja nazywania jest funkcj lokacji obiektu poza klas obiektw, do ktrych nazwa nie moe by stosowana. Sowo ,,w zyskuje znaczenie na mocy negatywnej kwalifikacji w klasie wszystkich obiektw nie-w. Fikcyjne przedmioty konstrukcje nie istniej same z siebie, lecz ich istnienie zakada si tylko dla celw dyskursu. 18

18

Dokadny opis teorii znaczenia apoha, w kategoriach wspczesnej metodologii bada semiotycznych wymagaoby osobnego opracowania. W tej kwestii zob. np. Hayes 1988.

144

Sawomir Sikora: Logika Digngi problemy interpretacji

Akty kwalifikacji sowa do pojciowej reprezentacji nie maj swojej reprezentacji w wiecie realnym.19 Znaczenie nie jest realnym przedmiotem, jest konwencj na zasadzie ktrej kwalifikujemy sowa do ich przedmiotw odniesienia. Stanowisko Digngi okrelmy jako antyrealizm semantyczny. Dla skontrastowania, w tradycji zachodniej ojciec wspczesnej semiotyki logicznej G. Frege zdecydowanie odrzuca moliwo komunikowania czego, co istnieje tylko w sferze mentalnej czowieka. Antypsychologizm tego logika, doprowadzi go do wpisania znacze wyrae jzykowych w ,,rzeczywistoci myli obiektywnych. Obiekty, ktre speniaj nazwy i obiekty, ktre speniaj zdania, ekstrapolowane s w wiat bytw idealnych. Denotacj zdania s byty idealne prawda i fasz. Dla kogo, kto swoje przekonania teoriopoznawcze podziela z logikami buddyjskimi, fregowskie rozwizanie jest nieakceptowane nie tylko na poziomie przedstawionej wyej krytyki nieadekwatnoci translacyjnej jzyka rachunku predykatw, ale i na poziomie reprezentacji semantycznej, oraz ontologii elementw struktury logicznej. Zestawiajc z sob cytowany wyej epigram oraz reguy uznawania znacze trairpya, moemy uzna, e prby wpisania idei semiotycznych Digngi we wspczenie kreowane teorie znaczenia, z jednej strony powinny uwzgldnia jej asocjacyjno konstruktywistyczny charakter, z drugiej natomiast liczy si z faktem, e kade wyraenie jzyka jest jedynie konsekwencj uycia regu lub zasad stwierdzalnoci. Dignga uwaa, e ludzka mowa operuje na poziomie rzeczywistoci dyskursywnej nazywanej ,,ukrytym poziomem (samwrti). Jak wiemy, podstawow funkcj kadej nazwy jest kwalifikowanie (vieanaviesyat) sowa do pojcia. Kluczow rol w wyjanianiu tego zwizku odgrywaj pewne struktury mentalne zwane konstrukcjami. Konstrukcje konceptualne oraz ich werbalizacje, to dwa aspekty tego samego procesu asocjacji. Przypomnijmy raz jeszcze Speech is born out of conceptual construction, and conceptual construction is born out of speech. Konstrukcje jak twierdzi Dignga to nic innego jak asocjacje pewnych nazw wasnych, nazw oglnych, nazw, jakoci, oraz nazw relacji midzy przedmiotami. Daje si wyrni si pi typw kwalifikacji nazw do ich referentw: 1) viea (ang. particularity) nazwa wasna kwalifikuje si przez sam siebie;
19

Problematyka nazywana w filozofii zachodniej sporem o uniwersalia bya rwnie przedmiotem sporu w kulturze Indii midzy rywalizujcymi ze sob szkoami logiki Nayay i logiki buddyjskiej. Buddyzm postrzega uniwersalia jako obiekty fikcyjne, imaginacje naszej sfery mentalnej. Logicy ze szkoy Nyaya przeciwnie, opisuj je jako wasno gatunkow, byt obecny w wielu indywiduach. W jako gatunek (ang. cowness) jest obiektywnym bytem i moe w logice by kwalifikowany jako odrbne indywiduum.

145

Investigationes Linguisticae, vol. XXV 2) smanya (ang. generality) - nazwa oglna kwalifikuje si przez asocjacj z danym unwerslium np: nazwa czowiek kwalifikuje si z uniwersalium czowieczestwa; 3) karma (ang. action) nazwa dziaania kwalifikuje si przez asocjacj z pojciami przedmiotw lub osb, ktrych to dziaanie dotyczy np. nazwa gotowania kwalifikowana jest z uniwersalium kucharz; 4) gua (ang. quality) jakoci nazwa kwalifikuje si przez asocjacj z pojciem danej jakoci np. nazwa bkitny lotos kwalifikuje si z uniwersalium biel; 5) dravya (ang. substance) - nazwa kwalifikuje si przez asocjacj z pojciem okrelonej substancji np. w kwalifikuje si z uniwersalium rogacizny. Na przykadzie kwalifikacji gua Dignga wyjania zwizek koreferencji dwch sw. Sowa niebieski i lotos, kade z osobna maj wasne odrbne znaczenia. W koreferencji niebieski lotos, zarwno niebieski jak i lotos nie maj odrbnego znaczenia. Przez fakt, e nie moe by obiektem denotacji co, co nazywane jest obiektem tylko przez wzgld posiadania oglnej wasnoci, relacja kwalifikowany kwalifikujcy (vieaavieyatvam) nie jest relacj samo niezalen (asvtantryt). If it is accepted that verbal signs do not express real qualities or universals but serve only to isolate particulars from one another, it is still possible to account for the linguistic phenomena of grammatical agreement, also known as coreferentiality (smndhikara ya),and the qualification of one term by another (vie yavi eraabhva) (Potter 2011: 43). Przy takim ujciu semantycznego problemu denotacji nie mamy do czynienia z bezporednim orzekaniem wasnoci o przedmiotach. Tak wic uznanie wsplnego odniesienia (ang. co-reference) dla terminu kwalifikowanego i terminu kwalifikujcego jest uzasadnione tylko przez wykluczenie innych odpowiednikw tego wspoznaczajcego sowa. Zaprezentowana w V czci Pramnasamucca teorii znaczenia apoha, upowania do sformuowania wnioskw, ktre jak sdzimy w kolejnych krokach rekonstrukcji regu inferencji w sylogizmie buddyjskim Digngi pozwol na uniknicie metodologicznych bdw, ktre zostay pokazane przez K. Glashoffa i D.Daya: 1. Znak nie jest umotywowany w stosunku do elementu znaczonego i nie czy go z nim adna wi pierwotna. W logice buddyjskiej (podobnie jak w teorii Ferdynanda de Saussurea) znak znaczy tylko w opozycji do innego znaku. Aby okreli warto i funkcj znaku, nie moemy tego uczyni pozytywnie przez jego tre, ale negatywnie przez jego zwizki z innymi elementami systemu. Wszystko w jzyku istnieje dziki opozycjom. Okrelony znak jest tym, czym nie s inne znaki.

146

Sawomir Sikora: Logika Digngi problemy interpretacji

2. Inferencja rozumiana jako element systemu znakowego musi uwzgldnia okrelone zaoenia ontologiczne. Wszystko co ma charakter ,,universal flux i tylko to, jest realne i prawdziwe w ostatecznym sensie. Rzeczywisto jest niewyraalna w sowach i moe by dana tylko za porednictwem postrzegania. Kada prba formalnego ujcia logiki buddyjskiej powinna potraktowa ontologiczn opozycj midzy konwencjonaln, fikcyjn rzeczywistoci, a rzeczywistoci ostateczn, jako podstawowy postulat teorii reprezentacji i teorii prawdy takiego systemu. 3. Ze wzgldu na to, e pojcie prawdy rozumiane jako cel podejmowanych dziaa argumentacyjnych nie moe by budowane na wzr hipostazowanych przez kultur Zachodu bytw idealnych, w epistemologicznym formacie buddyzmu byyby one dostpne poznawczo tylko jako pewne indywidua , zatem zastosowane wszelkich operatw inferencji w stosunku do nich jest wykluczone. Wnioskowanie na wzr rachowania na prawdzie" i faszu postrzeganych jako uniwersal flux prowadzioby do zamania podstawowej zasady odrbnoci poznania pratyaka od poznania anumna.

Cz IV
W posumowaniu czci III naszej pracy stwierdzono, e teoria znaczenia apoha okrela zwizki midzy nazw a referentem na zasadzie wykluczenia innych znacze. Obecnie przyjmiemy, e w odniesieniu do nazw oglnych funkcja wykluczenia prowadzi do okrelenia pewnej wieloci referentw przez ni wyznaczonych. Za tradycj Georga Cantora wieloci, ktre nie maj charakteru kontinum, jednak mog by nieskoczone, nazywa bdziemy tutaj zbiorami. Kluczow dla zrozumienia relacji inferencji w logice Digngi i sposobw uznawania wanoci sylogizmw buddyjskich jest naszym zdaniem teza 64 Pramasamuccaya. Odnajdujemy w niej wyjanienie mnogociowej funkcji zwizku kwalifikacji terminw oglnych w stosunku do oznaczanych przez nie referentw. Opisane w czci III artykuu relacje asocjacji midzy nazw ogln a referentami s konstrukcjami kognitywnymi na zasadzie wyznaczania pewnych wieloci. Przyjmujemy, e na poziomie nazw oglnych semantyczna funkcja wykluczania wyznacza pewn wielo referentw, ktr nazwiemy zbiorem. Ze wzgldu na rodzaj zwizku midzy referentami bdcymi czci referenta - zbioru, w tezie 64 wyrnione s dwa typy nazw oglnych: nazwy generalne smnyaabda (ang. general term) i agregatywne samudyaabda (ang. aggregative term). Nazwa generalna, jak wyjania Dignga, odnosi si w jednakowy sposb do wszystkich pojedynczych czci (avayaveu) wchodzcych w skad okrelonej caoci zbioru, ktry nazywa smnyavc.

147

Investigationes Linguisticae, vol. XXV W terminologii wspczesnych teorii zbiorw mona stwierdzi, e kwalifikacja nazwy generalnej do jej referenta moliwa jest ze wzgldu na wsplny atrybut operator abstrakcji, odnoszcy si jednakowo do wszystkich elementw zbioru.20 W innych przypadkach, gdy nazwa oglna odnosi si nieatrybutywnie do referenta, mamy do czynienia z pewn caoci agregatywn samudyavc. Proponuj, aby agregat rozumie jako zwyk kolekcj, lub jako mereologiczny zwizek midzy caoci a jej czciami . Agregatywny charakter maj kwalifikacje, w ktrych nazwa odnosi si do ksztatu (np. nazwa okrg w skad referentw ktrej wchodz rwnie pokrgi, etc.), koloru (np. ty nakrapiany), ilo (tysic), wagi (kilo). Kwalifikacje wymienionego rodzaju opisuje cytat: ,,And in some cases an aggregate term (samudyaabda) comprises each single part (pratyekam parisampyate), as, for instance, in the statement: The village came back (grma gata).In some cases it is transferred (upacarita) to each single part, like: The action of the tman is explained by the action of the body (kyakarma 'tmakrma vykhytam). In some cases it does not refer to the parts of the aggregate, as for instance, [the words] 'troop' (ytham), and forest (vanam). Interpretujc agregatywny rodzaj relacji asocjacji, moemy powiedzie, e kwalifikacja nazwy agregatywnej do jej referenta moliwa jest ze wzgldu na zwizek odmienny od atrybutywnego - zwizek miedzy caoci a jej czciami. Na czym polega rnica midzy nazw generaln a nazw agregatywn? Na niczym, brzmi odpowied Dignagi. Rnic ujawnia dopiero sposb uycia nazwy, jej kontekst. Stwierdzamy, e za spraw Dignigi w logice buddyjskiej dokonuje si wyranego podziau nazw oglnych, na nazwy generalne i nazwy agregatywne. Pierwsze z nich kwalifikuj si semantycznie do mentalnych uniwersaliw poprzez atrybutywne asocjacje, drugie natomiast, poprzez asocjacje kolektywne. Na podstawie wyrnionych typw asocjacji terminw oglnych, wyznaczone na drodze kwalifikacji zbiory referentw nazw oglnych, moemy podzieli na zbiory: w pierwszym przypadku dystrybutywne, w drugim, na zbiory agregatywne. Wyraam przekonanie, e teoria znaczenia apoha i dokonana w niej klasyfikacja nazw oglnych, rzuca nowe wiato na kryteria formalne
20

Przykad podany przez Dignag brzmi: ,,one should not eat the village swine (Pind 2009: 114). Nazwa the village swine kwalifikuje si do uniwersalium zbioru the village swine, ktrego elementy wyznaczone s przez operator abstrakcji - wasno bycia wiejsk wini. Zbir wyznaczony przez klas abstrakcji nazywa si zbiorem dystrybutywnym.

148

Sawomir Sikora: Logika Digngi problemy interpretacji

stawiane przed modelami formalnymi przedstawionej w czci I artykuu teorii inferencji anumna. Jeeli model formalny ma adekwatnie opisywa struktur wnioskowania, to jako warunki stae teorii, musi uwzgldnia dwa rne typy terminw oglnych, na ktrych wnioskowanie jest budowane. W przypadku logiki buddyjskiej (i nie tylko) w dotychczasowych prbach formalizacji warunek ten cakowicie ignorowano. Poniej przedstawiam wstpn analiz porwnawcz dwch typw wnioskowa, wyrnionych ze wzgldu na sposb uycia w nich nazw oglnych: 1) wnioskowania z uyciem terminw generalnych, 2) wnioskowania z uyciem terminw agregatywnych. Na podstawie sformuowanych w P.S. II, przyjmuje si zaoenia oglne teorii wnioskowania anumna o postaci: a) na poziomie syntaktycznym zakada si, e struktura sylogizmu nyyvayava ma posta nastpujc: paka - dharma hetu dnta: sapaka visapaka teza do udowodnienia powd obrazowanie przykad afirmatywny przykad negatywny

b) na poziomie semantycznym zakada si, e wnioskowanie oparte na strukturze sylogizmu nyyvayava jest wnioskowaniem wanym wtedy, gdy spenione s nastpujce warunki: A) przyczyna hetu musi by obecna (sattvam) w podmiocie (paka) tezy sylogizmu nyyvayava; B) przyczyna hetu musi by tylko (eva) obecna (sattvam) w przykadzie zgodnym z predykatem (sdhya) tezy; C) przyczyna hetu musi by nieobecna (casattvam) tylko (eva) w przykadzie niezgodnym z predykatem (sdhya) tezy. Ad.1 Wnioskowania z nazwami oglnymi uytymi jako terminy generalne. Przykad wnioskowania: Dwik jest nietrway, poniewa, jest produktem; podobnie jak garnek, niepodobnie jak eter. Warunek A speniony jest gdy referent dystrybutywny paksa dwik jest obecny (sattvam) w referencie dystrybutywnym hetu produkt.

149

Investigationes Linguisticae, vol. XXV Przy spenionym warunku A, dla wanoci caego postpowania inferencyjnego w sylogizmie musi by speniony rwnie warunek B i C ustalajcy stopie wanoci przesanki hetu w sylogizmie. Ustalany jest on na podstawie tabeli Hetucakra. Zgodnie z tabel przesanka jest wana wtedy, gdy: referent dystrybutywny hetu produkt, poprzez przykad sapaksa garnek, jest w caoci obecny (sattvam) wycznie (eva) w sdhya nietrwao, oraz jest on poprzez kontrprzykad vipaksa eter w caoci nieobecny wycznie w nie sdhya nie nietrwao. Oglnie: jeeli spenione s warunki B i C, to przesanka we wnioskowaniu uznawana jest za wan, natomiast zwizek midzy hetu a sdhya nazywa si zwizkiem wspwystpowania yvpti. W przykadzie 1. relacja yvpti wyznaczona jest dla referentw dystrybutywnych. Relacja yvpti wyraa dystrybutywn wspwystpowalno midzy ,,nietrwao, a ,,produkt. Formalnie moe ona by opisana przez zwizek inkluzji waciwej midzy zbiorami dystrybutywnymi w teorii zbiorw i relacji. W zgodzie z teori, dystrybutywnie wyznaczona relacja yvpti moe by formalnie interpretowana jako relacja wspwystpowania dystrybutywnego speniajca warunki inkluzji waciwej midzy hetu i sadhya. Relacja yvpti dla zbiorw wyznaczonych dystrybutywnie jest antyzwrotna, antysymetryczna i przechodnia. Spenienie warunku semantycznego A tj. obecno referenta dwik w referencie produkt, oraz B i C tj. dystrybutywne wspwystpowanie referenta produkt w referencie nietrway pozwala na uznanie semantycznego zwizku obecnoci paka w sdhya. Ad.2. Wnioskowania z uyciem w sylogizmie terminw agregatywnych. Przykad wnioskowania: Na grze jest ogie poniewa, tam jest dym; podobnie jak w kuchni, niepodobnie jak w jeziorze. Warunek A speniony jest gdy, referent agregatywny hetu dym jest obecny (sattvam) w caoci lub czci w referencie agregatywnym paksa gra. Podobnie jak wyej, stopie wanoci przesanki hetu w sylogizmie ustala si na podstawie warunku C i B. Przesanka jest wana wtedy, gdy referent agregatywny hetu dym, w przykadzie sapaka kuchnia, jest w caoci lub czci obecny (sattvam) tylko (eva) z sdhya ogie, oraz jest on w kontrprzykadzie vipaka jezioro w caoci nieobecny tylko z sdhya w nie ogie. Spenienie obu warunkw wyznacza relacj wspwystpowania, w tym przypadku jednak dla referentw agregatywnych. W przykadzie 2. relacja

150

Sawomir Sikora: Logika Digngi problemy interpretacji

yvpti wyznaczona jest dla referentw agregatywnych. Relacja yvpti wyraa agregatywn wspwystpowalno midzy ,,dym, a ,,produkt. Formalnie moe ona by opisana przez zwizek overlep midzy zbiorami agregatywnymi w teorii zbiorw mereologicznych. Mereologicznie wyznaczona relacja vypti rozumiana bdzie jako relacja wspwystpowania mereologicznego, ktr wyraamy jak nastpuje: midzy dowolnymi dwoma elementami x i y zachodzi relacja wspwystpowania mereologicznego wtw, gdy dla pewnej caoci z, x jest czci z i y jest czci z. Spenienie warunku semantycznego A tj. obecno referenta dym w referencie gra, oraz B i C tj. mereologiczne wspwystepowanie referenta ogie i referenta dym we wsplnej caoci, pozwala na uznanie semantycznego zwizku obecnoci sdhya ogie w paka gra. Konkluzja: w analizowanych przykadach semantyczna relacja obecnoci (sattvam) midzy referentami poj oglnych wchodzcych w skad sylogizmu, w jednym przypadku jest operatorem dziaajcym na zbiorach dystrybutywnych, w drugim na zbiorach agregatywnych. W konsekwencji na jednej wsplnej formie syntaktycznej sylogizmu, w zalenoci od sposobw uycia terminw oglnych, logika buddyjska buduje dwie rne struktury inferencyjne na poziomie semantycznym: struktur inferencyjn dla kwalifikacji nazw generalnych oraz dla kwalifikacji agregatywnych. Podsumowanie: Zastosowanie teorii znaczenia apoha do interpretacji relacji inferencji w sylogistyce Digngi pokazao, e: 1) Wbrew linii metodologicznej proponowanej przez ukaszewicza i Schayera, struktura semantyczna wnioskowania anumna nie jest determinowana zwizkami funkcji prawdziwociowych midzy zdaniami. Struktura semantyczna wnioskowa determinowana jest zwizkami kwalifikacji nazw oglnych na zasadzie asocjacji dystrybutywnej albo agregatywnej. 2) W zgodzie z Dayem, zwizek miedzy tez sylogizmu a przyczyn hetu, czyli zwizek midzy tym co wnioskowane z tym z czego wnioskowane, jest zwizkiem metalogicznym. Zwizek ten, tym razem wbrew propozycji Dayea, nie wyraa kognitywnego zwizku uznania tezy wnioskowania ze wzgldu na przesank hetu na zasadzie przyczyna skutek, lecz zwizek kognitywnego uznania tezy wnioskowania ze wzgldu na przesank hetu poprzez zastosowanie wykluczenia innych znacze dla przesanki hetu. Na poziomie syntaksy, kognitywny akt uznania tezy wnioskowania na podstawie wykluczenie innych znacze dla hetu, wyraany jest przypadkiem ablativus (separacja) poprzez sufiks at.

151

Investigationes Linguisticae, vol. XXV W podsumowaniu caoci pracy stwierdzamy, e metodologia bada porwnawczych logik z obszarw kulturowo odmiennych powinna uwzgldnia nastpujce zakresy analizy semiotycznej: a) zakres adekwatno translacyjnej, b) semantyczny zakres reprezentacji staych logicznych, c) ontologiczny zakres reprezentacji staych logicznych, d) epistemiczny zakres reprezentacji staych logicznych. Zestawienie wynikw wymienionych wyej czterech zakresw bada porwnawczych powinno ujawni, czy z zaoenia neutralne ontologicznie stae logiczne obecne s w analizowanych schematach wnioskowa, oraz jaka jest ich ewentualna reprezentacja semantyczna i epistemiczna.21

21

Zastosowania metody porwnawczej wedug podanych zakresw semiotycznych, przedstawiem w roku 2010 na seminarium Zakadu Logiki Stosowanej Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, na przykadzie ontologii formalnej ksigi Laozi.

152

Sawomir Sikora: Logika Digngi problemy interpretacji

Bibliografia: Barlingay, S. 1962. The significance of Drishtanta in Indian logic. in: Essays in Philosophy, presented to Dr. T. M. P. Mahadevan, Ganesh, Madras. Barlingay, S. S. 1965. A Modern Introduction to Indian Logic, National Publishing House, Delhi. Bochenski, J.M. 1956. Formale Logik. Freiburg u. Mnchen. Carroll, L. 1897. Symbolic Logic, Part 1: Elementary. Mac Millan and Co., Ltd., London, (Deutsche Ausgabe 1998). Chatterji, D. 1933. Hetucakranirnaya. Indian Historical Quarterly IX. pp. 26672. Chi, R. S. Y. 1973. Buddhist Formal Logic. 2 ed., Motilal Banarsidass, Delhi. Chi, R.S.Y. 1986 Dinnaga and Post-Russell Logic. in: B. K. Matilal and R.D. Evans (eds.), Buddhist Logic and Epistomology, pp. 107-115, D. Reidel Publishing Company. Corcoran, J. 1972. Completeness of an ancient logic. The journal of symbolic logic, 37. pp. 696 -702. Corcoran, J. 2006. Schemata: The Concept of Schema in the History of logic. Bulletin of Symbolic Logic 12. pp. 219-240. Daye, D.D. 1975. Remarks on Early Buddhist Proto - Formalism (Logic) and Mr. Tachikawa's Translation of the Nyayapravesa. Journal of Indian Philosophy 3. pp. 383 - 398. Daye, D. D. 1977. Metalogical incompatibilittes in the formal description of buddhist logic (nyaya). Notre Dame Journal of Formal Logic, Volume XVIII, Number 2. Frauwallner, E. 1959. Dignaga, sein Werk und seine Entwicklung. Wiener Zeitschrift fr die Kunde Sd- und Ostasiens 3. pp. 83 164. Frege, F, G. 1977. Pisma semantyczne. PWN, Warszawa. Ganeri, J. (ed), 2001. Indian logic: a reader, Richmond: Curzon. Glashoff, K. 2004. On Stanislaw Schayer's Research on Nyaaya. Journal of Indian Philosophy, 32. pp.295-319. Glashoff, K. Problems of transcribing avinabhava into predicate logic. Glashoff, K. 1999. Das Rad der Grnde-Der Hetucakradamaru von Dignaga. Mitt. Math. Ges. Hamburg 18.pp. 1-30. Hattori, M. 1968. Dignga on Perception, being the Pratyakapariccheda of Digngas Pramasamuccaya from the Sanskrit fragments and the Tibetan versions. Translated and annotated by Masaaki Hattori, Cambridge, Massachusetts. Hattori, M. 1982. The Pramasamuccayav tti of Dignga with Jinendrabudddhis commentary. Chapter five: Anypoha-Park. Tibetan text with Sanskrit Fragments. Ed. Masaaki Hattori. Memoirs of the Faculty of Letters, Kyoto University, no.21. Kyoto. Hansen, Ch. 1983. Language and Logic in Ancient China. Ann Arbor, The University of Michigan Press. Hayes, R. P. 1988. Dignga on the Interpretation of Signs. Kluwer Academic Publishers.

153

Investigationes Linguisticae, vol. XXV

Hayes, R. P. 1980. Dinnaga's View on Reasoning (Svarthanumana): Journal of Indian Philosophy 8. pp. 219 - 277. Inference. In: B. K. Matilal and R. D. Evans (eds.), Buddhist Logic and Epistemology, D. Reidel Publishing Company. pp. 31 57. Ingalls, D. H. 1951. Materials for the Study o fNavya-Nyya Logic, Harvard Oriental Series, vol. 40, Harvard University Press, Cambridge. Nakamura, H. 1958. Buddhist logic expounded by means of symbolic logic, in Indogaku Bukkydgaku Kenkyu, vol. 7 (1958). pp. 375-395. Kitagawa, H. 1960. A note on the methodology in the study of Indian logic. Indogaku Bukkydgaku Kenkyu. vol. 8. pp. 380-390. Kitagawa, H. 1965. A study of a shortphilosohical treatise ascribed to Dignga, in H. Kitagawa, Dignga no Taikei Kyoto. pp. 430-439. McDermott, Ch. 1970. An Eleventh-Century Buddhist Logic of "Exists". Foundations of Language, Supplementary Series, Vol. 11, D. Reidel, Dordrecht, Holland. ukasiewicz, J. 1957. Aristotle's Syllogistic. Clarendon Press, Oxford, 2. edition. Matilal, B. 1985. Logic, Language and Reality. Motilal Banarsidass, Dehli. Matilal, B. K. 1968. The Navya-Nyaya Doctrine of Negation. Harvard Oriental Series, Vol. 46, Harvard University Press, Cambridge and particularly. Matilal, B.K. 1971. Epistemology, Logic and Grammar in Indian Philosophical Analysis. Mouton, the Hage.Paris. Mookerjee, S. 1997. The Buddhist Philosophy of Universal Flux. Motilal Banarsidass, Dheli. Oetke, C.1994. Studies on the doctrine of trairuupya. Volume 33 of Wiener Studien zur Tibetologie und Buddhismuskunde. Arbeitskreis fr Tibetische und Buddhistische Studien, Wien. Pind, O. H. 2009. Digngas Philosophy of Language Dissertationsgebiet lt. Studienblatt: Tibetologie und Buddhismuskunde Betreuer: emer. Univ.-Prof. Dr. Ernst Steinkellner, Viena. Randle, H. N. 1926. Fragments from Dinnga, The Royal Asiatic Society, London. Rangaswamy Iyengar H. R. 1930. Pramana samuccaya. Edited and restored into Sanskrit (from the Tibetan translation) with vrittitika and notes. The Goyt, Branch Press in Mysore. Randle, H, N. 1930. Indian logic in the early schools. A study of the Nyyadarana in its relation to the early logic of other schools, Oxford: Oxford University Press. Ryle G. 1963. If, So and "Because" in Philosophical Analysis, A Collection of Essays, edited by Max Black, Prentice-Hall Siderits, M. Dignga on anypoha Pramasamuccaya V. Texts, Translation, and Annotation. Tillemans, M., Chakrabarti, A., 1993. Apoha: Buddhist Nominalism and Human Cognition. Columbia University Press. Schayer, S. 1932. Studien zur indischen Logik. I. Der indische und der aristotelische Syllogismus. Bulletin International de l'Academie Polonaise des Sciences et de Lettres, Classe de Philologie, Krakow, (4-6):98-102, 1932. Transl. into English in Ganeri (2001).pp 93-101. Staal, J. F. 1958. Means of formalization of Indian and Western thought. in: Logic, Methodology and Philosophy of Science, Proceedings of the Xth International Congress of Philosophy, Venice.

154

Sawomir Sikora: Logika Digngi problemy interpretacji

Staal, J. F. Contraposition in Indian logic. in: Logic, Methodology and Philosophy of Science, Proceedings of the 1960 International Congress, edited by E. Nagel, Stanford University Press, Stanford, Cal. Stasiak, S. 1929. Fallacies and their Classiffcation according to the Early Hindu Logicians. Rocznik Orientalistyczny VI. pp. 191 198. Potter, K. H. 1963. Presuppositions of Indias Philosophies. Englewood Cliffs, N.J. Prentice Hall. Potter, K. H. 2003. Buddhist Philosophy from 350 to 600 A.D. Encyclopedia of Indian Philosophies, Matilal Banarsidass Volume IX: Delhi: Motilal Banarsidass. Stcherbatsky, Th. I. 1930. Buddhist Logic I, II. Reprinted, Motilal Banarsidass, Delhi, 1994. First published 1930/32. Tachikawa, M. 1971. A Sixth - Century Manual of Indian Logic (A Translation of the Nyayapravesa). Journal of Indian Philosophy 1. pp. 11 1 - 145. Tola, F. Dragonetti, C. 1982. lambanaparka. Journal of Indian Philosophy 10. pp 105-129. Tola, Dragonetti, 1980. Hastavlanmaprakaraavtti. Journal of Religious Studies (Patiala) 8.1. Tillemans, T. J. F. 1990. On Sapaksa. Journal of Indian Philosophy 18. pp. 53 79. Toulmin, S. 2003. The Uses of Argument, Cambridge University Press, Cambridge. Tucci, G. 1930. Materialen zur Kunde des Buddhismus. 15 Heidelberg. Tucci, G. 1947. Minor Sanskrit Texts on the Praj-pmitI The Prajpramit-pirtha of Diga, Journal of the Royal Asiatic Society. pp. 5375. Vidyabhushna, S. Ch. 2005. A History of Indian Logic. SHIV Books International, New Dehli 2.

155