Formule Blad General

Navigation

Mark Hoiting
CAE/NLS 0803
 blad GNAV

Locatie en tijden

Positie op aarde: (breedte graad; latitude γ, Lengte graad; longitude L)  (γ, L)

Graden, (boog)minuten, (boog)seconden  (xx°, xx’, xx”) + N/S of E/W

1° = 60 (boog)minuten; 1 (boog)minuut = 60 (boog)seconden

24 uur  360° longitude

1 uur  15° longitude
1° longitude  4 boogminuut

Local mean time is de tijd op een gegeven plaats. Longitude in time (L.i.t) is het tijdsverschil tussen 2 plaatsen.
GWT is de tijd op de 0° meridiaan (standaard tijd)

360°/24 uur  15°/uur

L.i.t. (uur) = ∆ Long°/15

2
 blad GNAV

Richtingen

W/- E/+

TH = MH + Var E; MH - Var W

MH = CH + Dev E; CH - Dev W

TH = TT + DA E; TT - DA W (DA = Drift Angle)

Compass Error = Var + Dev

TN = GN + MC E; GN - MC W (MC = Map Convergence)

GN = MN + Griv E; MN – Griv W (Griv = Grivation)

Var = MC + Griv (+ = E; - = W)

Gecombineerde Richtingen

GS > TAS GS < TAS

γ γ

GS (TT) TAS (TH)

GS
TAS (TT)
(TH)
β β
α α
WV
WV = WA (angle) & WS (speed) WV

Gegeven: NB  voor toepassen formule vul of richtingen

• TAS, TH, WV beide magnetisch in en trek VAR af van uitkomst,
Gevraagd: of vul voor beide TRUE in.
• GS
• Drift Angle (DA)

α = Hoek |WV en TH| = WV° - TH° of 360° - |WV en TH| (positieve, kleinste hoek)  belangrijke hoek!
γ = DA

GS = [ TAS2 + WS2 – ( 2 x TAS x WS x COS | WA° - TH°| ) ] ½ (wortel)

DA = invCOS [ WS2 – GS2 – TAS2 / (-2 x GS x TAS) ]

3
 blad GNAV

Gegeven:
• TAS, GS, TH, TT
Gevraagd:
• WV (WA & WS)

γ = DA = | TT° – TH°| (TH < TT = DA r; TH > TT = DA l); α  zie boven

WS = [ TAS2 + GS2 – ( 2 x TAS x GS x COS | TT° - TH°| ) ] ½ (wortel)

WA = TH +/- { invCOS [ GS2 – TAS2 – WS2 / (-2 x WS x TAS) ] } (- als DA r; + als DA l )

Gegeven:
• GS, TT, WV
Gevraagd:
• TAS
• TH

β = | 180 - | WA° – TT°| |

TH > TT = DA r; TH < TT = DA l

TAS = [ GS2 + WS2 – ( 2 x GS x WS x COS { | 180 - | WA° – TT°| | } ) ] ½ (wortel)

TH = WA +/- { invCOS [ GS2 – TAS2 – WS2 / (-2 x WS x TAS) ] } (+ als DA r; - als DA l )

Vertrek- en aankomstrichtingen vanaf grootcirkels

Gewenst te weten vertrekrichting in A = α en aankomst-
richting in B = β. Tekening uit blok ‘Afstanden’. C/ lat 90°
Met behulp van de sinusregel zijn beide hoeken te berekenen.
∆LAB
SIN A / SIN α = SIN B / SIN β = SIN C / SIN θ
90- γ°B
waarin A, B en C de, tov deze punten tegenoverliggende benen 90- γ°A
van de driehoek zijn.
A  BC = 90- γ°B
B  AC = 90- γ°A
C  AB = GCdist. (berekend mbv cosinusregel) β
θ  ∆LAB
α
GC B/ lat γ°B
invullen geeft:
A/ lat γ°A

SIN (90- γ°B)/ SIN α = SIN (90- γ°A) / SIN β = SIN GCdist. / SIN ∆LAB, met Sinus definitie zie blok ‘Afstanden’

COS γ°B / SIN α = COS γ°A / SIN β = SIN GCdist. / SIN ∆LAB

SIN α, β zijn respectievelijk de te berekenen hoek voor vertrek en aankomst.

SIN α = (SIN ∆LAB x COS γ°B) / SIN GCdist.

SIN β = (SIN ∆LAB x COS γ°A) / SIN GCdist.

4
 blad GNAV

Rhumbline richtingen
Een rhumbline is een rechte lijn tussen twee posities op aarde, welke onder gelijke hoek meridianen snijdt. Zie
voor uitleg figuur blok ‘Afstanden’

Dept./n Dept.
B

∆γ
RL
α

∆γ/n
RL/n
A

Αvertrek = αaankomst (zie definitie rhumbline)

α = invSIN (Dept (NM) / RL (NM))

Gecombineerde richtingen grootcirkel en rhumbline (flight paths)

Earth convergency (EC°) is de hoek tussen 2 meridianen op een bol (aarde).

Map convergency (MC°) is de hoek tussen 2 representatieve meridianen op een kaart (grid).

A B
MC°
EC°

EC°
B
A

EC° = ∆L° x SIN (γ°Mean)

Waarbij γ°Mean de gemiddelde latitude is tussen 2 verschillende locaties. Indien beide locaties op dezelfde
latitude liggen pas je γ° toe.

γ°Mean = (γ°A + γ°B) / 2

In principe worden 2 punten op een bol verbonden door 2 lijnen die beide op dezelfde meridiaan een andere
invalshoek hebben:
o Grootcirkel
o Rhumbline (rechte lijn)

5
 blad GNAV

De hoek tussen een grootcirkel en rhumbline is de conversion angle (CA°)

EC°
EC°

CA°
GC

CA° CA°

RL

Bij gelijke hoeken CA° geldt wiskundig dat EC° = 2 x CA°

CA° = EC° / 2 = ∆L° x SIN (γ°Mean) / 2

MC kan op de zelfde wijze gevonden worden

Verschillende vliegroutes zijn mogelijk. Bijvoorbeeld die via een grootcirkel of rhumbline.

Op een conformele kaartprojectie is de grootcirkelboog gelijk aan EC° en is de hoek tussen grootcirkel en
rhumbline EC° / 2.

Om maximale offtrack-distance te berekenen van de route tov een rechte lijn is de MC te bepalen. Dit gaat in
principe op dezelfde wijze als in de figuren boven. De hoek tussen een rechte lijn en de rhumbline is MC° / 2.

EC°

GC
α
CA° SL
MC°/2
RL

MC°

Hoek tussen grootcirkel en de rechte lijn is α:

α = | (EC° / 2) – (MC° / 2) | met MC° = ∆L° x cc en cc = SIN (γ°Mean)

α = ∆L° x SIN (γ°Mean - cc) / 2

6
 blad GNAV

Afstanden

Nautische mijl (NM) is de afstand aan het oppervlak van de aarde, welke gelijk is aan een hoek van 1
boogminuut vanuit het centrum van de aarde.

Omtrek aarde 40000 km  360°, met 1 NM  1’, met 1’  1/60°

1°
40000x1000/ (360x60) = 1852 m

1° = 60 NM
360° = 21600NM = 40000 km
1NM= 1,852 km

Bolling van de aarde F (Ellipsoid)

F = (ØEquator – ØPole) / ØEquator ≈ 1/300

Omtrek bol (aarde) = 2ΠR  360° (= 21600 NM)

Latitude
∆γ°
Afstande ∆γ° (tussen meridian in NM) is (∆γ° / 360) deel van 2ΠR
Op meridians geldt voor 1° = 60 NM:

Distance meridian NM = ∆γ° x 60 NM

Longitude

Afstande (tussen parallels in NM) is (∆L° / 360) deel van 2ΠR

Op equator geldt voor 1° = 60 NM:

Distance equator NM = ∆L° x 60 NM

Op overige parallels geldt geen lineair verband tussen hoekverschil en 60 NM aangezien het vlak waardoor de
parallel loopt niet door het centerpunt van de aarde loopt.
r
Voor DA en DB geldt: ∆L° is gelijk, maar de afstand in NM niet. DB γ°
γ°
γ°
Cirkel Eq. met R en afstand DA = (γ° / 360) x 2ΠR DA Eq.
Cirkel γ ° met r en afstand DB = (γ° / 360) x 2Πr R

Afstand op latitude γ° = {( γ° / 360) x 2Πr}/ {(γ° / 360) x 2ΠR} ∆L°

= r / R = cos γ°

Departure (DeptNM) = ∆L°x 60 NM x cos γ° of

∆L° = DeptNM / (60 NM x cos γ°) of

γ ° = InvCOS { DeptNM / (∆L°x 60 NM) }

7
 blad GNAV

Schaalafstanden Mercator
Afstanden (Dept) op verschillende latitudes door schaalverloop op Mercator kaart zijn te berekenen met
‘schaalverloop-formule’ (zie blok ‘Kaartschaal’). In plaats van schaalgrootte de afstand invullen.

DeptA. x COS γ°B = DeptB.x COS γ°A

DeptA = (DeptB x COS γ°A) / COS γ°B

DeptB = (DeptA x COS γ°B) / COS γ°A

γ°B = invCOS (DeptB.x COS γ°A) / DeptA

γ°A = invCOS (DeptA.x COS γ°B) / DeptB

Grootcirkelafstanden

Grootcirkel afstanden worden berekend met behulp van de sinus- en cosinusregel aan de oppervlakte van
een bol. De afgeleide regels aan de oppervlakte van een bol luidt alsvolgt:

C/ lat 90°

∆LAB
90- γ°B
90- γ°A

β
α
GC B/ lat γ°B
A/ lat γ°A
A, B en C gewijzigd tov andere figuur

Grootcirkel afstand tussen A (departure) en B (arrival) (zie dat het vlak waarin A & B liggen door het center
punt van de bol gaat  def. Grootcirkel). Completeer de driehoek door punt C toe te voegen en wel op γ = 90°
(PN). De afstanden AC en BC (lengtes van de benen van de driehoek) zijn te bepalen mbv de latitudes  AC =
90- γ°A en BC = 90- γ°B. De afstand AB is de te vliegen grootcirkel-afstand welke berekend dient te worden,
evenals de vertrekrichting α vanuit A en aankomst richting β in B. Deze worden gegeven in blok ‘Richtingen’.

Met behulp van de cosinusregel voor bollen wordt de GC-afstand (GCdist.) berekend.

COS A = COS B x COS C + SIN B x SIN C x COS α

waarin A, B en C de, tov deze punten tegenoverliggende benen van de driehoek zijn.
A  BC = 90- γ°B
B  AC = 90- γ°A
C  AB = GCdist. (te berekenen)

Echter wil je voor het berekenen van de GCdist. graag werken met een bekende hoek  ∆LAB
Herschrijven van de cosinusregel als boven geeft:

COS C = COS A x COS B + SIN A x SIN B x COS θ (met θ = ∆LAB)

8
 blad GNAV

Invullen van A, B en C geeft voor de grootcirkelafstand:

COS GCdist. = COS (90- γ°B) x COS (90- γ°A) + SIN (90- γ°B) x SIN (90- γ°A) x COS (∆LAB)

Volgens de cosinus definitie  COS (90-A) = SIN A en SIN (90-A) = COS A kun je bovenstaande
vereenvoudigen tot:

COS GCdist. = SIN γ°B x SIN γ°A + COS γ°B x SOC γ°A x COS (∆LAB)

Rhumbline-afstanden
Een rhumbline is een rechte lijn tussen punt van vertrek en punt van aankomst. Aangezien de aarde een bol is, is
het niet mogelijk om direct een driehoek met bijbehorende sinusvergelijkingen op te stellen. Om toch van de
basis sinusvergelijking te kunnen uitgaan dient de hoofd driehoek (met rhumbline als rechte over een bol,
waarbij deze niet met een vlak door het centerpunt van de bol snijdt) opgedeeld te worden in dermate kleine
driehoeken, dat de schuine zijde (als Rhumbline) wel als rechte in een plat vlak beschouwd mag worden. Hierbij
kunnen dan wel de basis sinusvergelijkingen gebruikt worden (al blijft het een benadering).

Dept./n Dept.
B

∆γ
RL
α

∆γ/n
RL/n
A

De totale ‘kromme’ RL is opgedeelt in n RL’s met n dept’s en n RL’s. In de kleine driehoek n geldt met gelijke
koers α:

TAN α = (Dept./n) / (∆γ/n)

COS α = (∆γ/n) / (RL/n)
SIN α = (Dept./n) / (RL/n)

Herschrijven leidt tot:

Dept NM = TAN α x ∆γ

RL (distance) NM = ∆γ / COS α = ∆γ x SEC α

RL (distance) NM = Dept (NM) / SIN α

Hieruit blijkt dus dat de onderverdeling in n kleinere driehoeken geen invloed heeft op de uitkomst van de lengte
en vertrekhoek van een rhumbline. Zie voor vertrek = aankomst hoek blok ‘richtingen’

Met behulp van EC° en MC°, GC, RL en SL (straight line) (zie blok ‘Richtingen’) kan de maximale offtrack-
distance van de route berekend worden (er van uitgaande dat vliegroutes regelmatige ‘bogen’ zijn).

9
 blad GNAV

α
∆
A D C

∆° = α° / 2

1 : 60 regel geeft:

(BD / AD) x 60 = ∆° = α° / 2 met AD = AC / 2 (= Dept)

Max off track (NM) = BD = (Dept x α°) / 240

Met Dept = ∆L° x 60 x COS γ°

Max off track (NM) = BD = (∆L° x COS γ° x α°) / 4

Point equal time en distance

Point equal time (PETtime) is die positie waarbij de tijd om terug te vliegen gelijk is aan de tijd om door te
vliegen.

Deze tijd is direct afhankelijk van de snelheid (heen en terug vanaf het omkeerpunt). Hoe groter de snelheid om
door te vliegen vanaf het omkeer punt ten opzicht van de snelheid om terug te vliegen, hoe dichterbij het omkeer
punt ligt bij het vertrekpunt en hoe korter de tijd vanaf het vertrekpunt tot het omkeerpunt (hoe kleiner PETtime).

Aangezien de tijden gelijk zijn is de fractie van de totale tijd van begin tot eindpunt afhankelijk van de
verhouden Vheen : Vterug. De fractie van de totaal te vliegen tijd kan berekend worden door de fractie van Vterug
van het totaal van Vheen en Vterug.

PETtime = totale geplane vliegtijd x { Vterug / (Vheen + Vterug) }

Indien er een brandstof limiet is (Point no return (PNRtime):

PNTtime = (maximale vliegtijd – vertragingstijd) x { Vterug / (Vheen + Vterug) }

Bij gelijke afstanden is de fractie te halen uit de tijd of snelheid.

PETdistance = totale geplane vliegtijd x { (Vterug x Vheen ) / (Vheen + Vterug) }

PNTdistance = (maximale vliegtijd – vertragingstijd) x { (Vterug x Vheen ) / (Vheen + Vterug) }

De vliegsnelheid is afhankelijk van mee- of tegenwind, waarbij de windvector (EWC) genomen moet worden
(recht op vliegtuig); deze kan dus mee of tegen zijn (+ of -):

Vheen = TAS + windvector

Vterug = TAS – windvector

10
 blad GNAV

Deze invullen in de formules geeft het volgende:

PETdistance = [ totale geplane vliegtijd x { TAS – ( EWC2 / TAS ) } ] / 2

PRNdistance = [ (maximale vliegtijd – vertragingstijd) x { TAS – ( EWC2 / TAS ) } ] / 2

Hier is dus te zien dat wanneer TAS erg hoog is EWC2 / TAS heel klein wordt, en PETdistance en PRNdistance meer
halverwege de geplande route komt te liggen.

11
 blad GNAV

Verloop kaartschaal
Schaalaarde algemeen  afmetingen globe / afmetingen aarde

Schaalkaart  afstand op kaart / afstand op aarde

Gebruik hierbij altijd gelijke eenheden!

Schaalverloop op Mercator kaart (voor berekeningen schaal of departures op verschillende latitudes).

Dept γ°A Schaalγ°A

Verloop
∆γ°
Schaalγ°Eq.
DeptEq.

r
γ°

Dept op kaart
Parallels op de kaart hebben r = Raarde = R

SA = DeptA kaart / DeptA aarde = 2ΠR / 2ΠrA = R / rA met rA = R x COS γ°A

= 1 / COS γ°A

SA = 1: COS γ°A = Sec γ°A

Op overige latitudes γ° geldt deze schaalberekening ook.

Schaalverloop tussen werkelijke aarde, equator en A  SA. / SEq. = rA / rB

= (R x COS γ°A)] / (R x COS γ°Eq.)
= COS γ°A / COS γ°Eq.

met γ°Eq elke willekeurige latitude γ°B, dus voor ∆S∆ γ° 

SA. x COS γ°B = SB.x COS γ°A (in te vullen voor SA, B kaartequivalent A resp. B)

S = Sec γ°A

SA = (SB x COS γ°A) / COS γ°B

SB = (SA x COS γ°B) / COS γ°A

γ°B = invCOS (SB.x COS γ°A) / SA

γ°A = invCOS (SA.x COS γ°B) / SB

12