TEKSTOPDRACHT

KUNSTGEMEEN
LETOP:MAAKEERSTEENKOPIEVANDITDOCUMENTENGEEFDIEJEEIGENNAAM.
Onderstaandetekstiseeninleidingtotdetwintigsteeeuw.Hetbehandeltmetnamedenegentiendeeeuw.Detekstis nunogvrijwelonleesbaar.Waarom?Omdatergeenordeninginisgemaakt:erzijngeenkoppenengeenalineas. Erontbreekthierendaarzelfseenpunt,ofkommaenpuntzijnverwisseld.Eenbeetjegemeenomjullienieuwestof zoaantebiedenmaardaarisweleengoederedenvoor... Omdezetekstgoedtekunnenbegrijpengaanjulliedezeordenen.Deinhoudisbelangrijkomstraksdecultuurvan detwintigsteeeuwgoedtekunnenplaatsenindegeschiedenis.BijhetexamenvanKunstAlgemeeniszorgvuldig lezenentekstbegripessentieel.Jemoethoofdzakenenbijzakenkunnenonderscheiden.Hetisdusookeen belangrijkeoefening. Achtergrondinformatievindjeevt.indegelereader,opblz.16t/m19vanhetboekTwingtigsteeeuw,enindetekst diejenogapartkrijgt.LETOP:nietallesvindjeindiebronnenterug.Misschienmoetjeduswelietsopzoeken (googlen). Detekst,zoalsdiehieronderstaat,wordtookmetjulliegedeeldviagoogledrive.Iedereenmaaktdaarzijneigen versievan.Jeuiteindelijketekstdelenjullieweermetmij.Ikkrijgdetekstdusdigitaal(eenprinterbijmagwel).We gaangezamenlijkbeoordelenwiedebesteversieheeft.SUCCES!

NBerzijnmeermanierenwaaropjedetekstkuntindelen:opdisciplineopperiodeen/ofopland,ofeenandere indelingdiedetekstvoorjoubegrijpelijkermaakt.

InhetbeginvandeachttiendeeeuwwordthetcultureleklimaatinFrankrijkbepaalddoordeStyleLouisXV,een lichtvoetigeopdeItaliaansebarokgenspireerdestijl,ookwelderococogenoemd.Dezeelegantestijl weerspiegelthetzorgelozeluxebestaanvandeadel.DeVerlichtingluidtdeondergangvandeadelin.Inde rationelebenaderingvandedenkersvandeVerlichtingisergeenplaatsmeervoordeadelenhundoorGod gewildebevoorrechtepositieIndeVerlichtingneemtverstanddeplaatsinvanreligieengevoelendaarpastde rococometmeerbij.Zoweldebouwkunstalsdebeeldendekunstkerenterugnaarklassieke bronnen.Ondersteunddoorarcheologischonderhoek,breidtdekennisvanklassiekeoudheidsneluit.In tegenstellingtotderenaissancevolgthetclassicisme,destijlvandeVerlichting,deoudheidnietnaaralleende geestmaarooknaardeletter.Indezeeeuwgaandeverschillendekunstdisciplineseenzelfstandigbestaan leiden.InhetwerkvanBachenMozartneemtinstrumentalemuziekeenbelangrijkeplaatsin.Concertenworden gecomponeerdvoorsoloinstrumentenenkleinebezetting.Voorgrotebezettingontwikkeltzicheenandere vorm,desymfonie.Voordeopbouwvandesymfoniegeldenvasteregels,dieontleendzijnaanhetklassieke drama.Binnendezevastevormgaandeklassiekecomponisten,waaronderBeethoven,alsnelopzoeknaar uiterstegrenzen.Ookhetballetverzelfstandigtzichalskunstvorm.Nuhetnietmeereenonderdeelvormtvande (Franse)balletoperaligtermeernadrukophetverhalendballet.Pantomimeachtigebewegingenworden toegevoegdaandedansbewegingendieoverigensgebaseerdblijvenopdeacademischedans.DeVerlichtingen socialeonrust,almerkbaarindeonrustrondomdekomedieLemanagedeFigaro,leidenuiteindelijktotde FranseRevolutiein1789.DezeomwentelinginFrankrijkisvoorderestvanEuropanietzondergevolgen.

RevolutieDeRomantiekalscultuurbewegingontstaattegenheteindevandeachttiendeeeuw.DeFranse RevolutiehaddeidealenvandeVerlichtinggestaltemoetengeven.Maaralvanafhetbeginrakende revolutionairenverwikkeldineenonderlingestrijd.Napoleonmaakthiergebruikvandoorzijnmachtuitte breiden.In1804kroonthijzichzelftotkeizereentiteldiebeslistnietpastbijdeideenvanderevolutie. NapoleonstortFrankrijkineenoorlogszuchtigavontuurenlijdtin1815bijWaterloozijndefinitievenederlaag.De optimistischevisteuitdeachttiendeeeuw.eenmaatschappijzondermisstanden,looptdoordeze gebeurtenisseneengevoeligedeukop.VanuitEngelandverspreidtzichdeIndustrileRevolutie.Deuitvinding vandestoommachineleidtlotnieuweproductiemethodenenvervoersmogelijkheden.Fabriekennemendeplaats invanhuisnijverheid.Arbeiders,gedegradeerdtolverlengstukvandemachine,werkenonderslechteomstandig hedenErontstaateengrootverschiltussendekapitaalkrachtigeindustrilenendebezitlozearbeidersklasse. Werktijdenvanzestienuurperdag,kinderarbeid,slechtevoedingenhuisvestingkenmerkendesituatievande arbeiders.Tegendezesocialemisstandenonstaatveelverzet.HetCommunistischManifest(1848)vanKarl Marxishiervaneenvandebelangrijksteuitingen.Eenandergevolgisdeconcentratievandebevolkinginde stedenwaardearbeidersbevolkingopgaatineenanoniememassa:degeborgenheidvanhetplattelandis verledentijd.Kunstenaarszoekeneenuitweguittreurigealledaagsebestaan,endezevluchtkrijgtvormineen hangnaarhetverledenennaarexotische,nietwesterseculturenDenatuurwordtgedealiseerdenerissteeds meeraandachtvoorgevoelensentiment.Tenslotteiserooksteedsmeerwaarderingvoordezelfverwer kelijkingvanhetindividu.Hetgeniemoetzichnietstorenaanvoorbeeldenofregels,nietdevleugelsvananderen gebruiken,maarzelfvliegen,aldusGoethe(17491832).Deromantiekontstaattegeneenachtergrondvan industrialisatie,verstedelijking,toenemendearmoedevandearbeiderdieverdwijntindeanoniememassa. Kunstenaarsvluchtenineendenkbeeldigewereldvansprookjes,mythenensagenZeverheerlijkenhetverleden enexotische,nietwesterseculturen.Denatuurwordtgedealiseerdendeaandachtvoorgevoelensentiment neemttoe.Dewaarderingvoordenatuurvindenweteruginderomantischelandschapstuinen.Constableis waarschijnlijkeenvandeeersteschildersdiebuitenolieverfschetsennaardenatuurmaakt.Deschilder Friedrichgaatnogverderdoormeerdanalleendenatuurtewillenreproduceren.IndeschilderijenvanTurner speeltdaarbijdeemotieeengroterol.DecomponistSchubertprobeertinzijnliedereniederestemmingof gemoedstoestandineenmelodietevertalenDehangnaarhetverledenvindenweterugindeGothicRevival.In deArts&Craftsbewegingherleefthetmiddeleeuwseambacht.OokinNederlandvindtditnavolging.Cuypers richtbijdebouwvanhetRijksmuseumeensoortmiddeleeuwsewerkgemeenschapop.HetRijksmuseum moesteenwaardigverblijfwordenvoordenationalekunstverzamelingenCuypersgebruikthiervooreen eclectischebouwstijl.ParijsgroeitindenegentiendeeeuwuittotEuropesehoofdstadvandeopera.Desteeds machtigerwordendemiddenklassewilsensatieensentiment.HetontwerpvandeOpraGarnierlaatde gewijzigdefunctievanhettheaterbezoekzien.Degrandopraontleentzijnthemasaandemodernetijdende Middeleeuwen.Dewijzevanuitbeeldenisromantischkleurigensprookjesachtig,volksennationalistisch.De operaCarmenvanBizettoonteentypischaspectvanderomantiek,namelijkhetexotisme.Defolkloristische dansenindezeoperabehorentothetmuzikalerealisme.DeDuitsecomponistWagnermaaktvandeoperaeen romantischmuziekdrama.HijbeschouwtdeoperaalsGesamtkunstwerk.Devasteindelinginafgeronde nummersverdwijnt.Hetorkestindeorkestbakdraagthetverhaal.Hijkoppeltleidmotievenaanpersonen,zaken engebeurtenissen.Indesymfonischemuziekzienwetweerichtingen:deabsolutemuziekendeprogramma muziek,dieietsbuitenmuzikaalswiluitdrukken.Deorkestenwordengroter,klankkleurwordtbelangrijker. Technischeveranderingenindeinstrumentbouwmakenditmogelijk.Hetsymfonischgedichtiseenvormvan programmamuziek.Inhetromantischballet,methetballetblancalsnieuwonderdeel,zweeftdeballerinain haartutuoverhettoneel,dansendophaarspitzen.Hetgaslichtinhettheaterismetzijnwarmegloederg geschiktomeenmagischesfeertescheppen.Indetweedehelftvandenegentiendeeeuwkunnenwespreken vaneenballetrageinMoskouenSt.Petersburg.Choreografenproberenmethundivertissementenelkaarde loefaltesteken.Grotemuzikalesterrenblinkenuitalsinstrumentalesolistenenbrengenhetpubliekin vervoering.Hetlichterevermaakbloeit.Dewalsisdedansvanhetvolk.Denieuwerijkenkomennaarde populairetheatersomtegenietenvandemelodramasendevaudeville.DeindustrileRevolutiezorgtinde

negentiendeeeuwvoorgrotesocialeveranderingen.Deverstedelijkingendeontwikkelingvaneen spoorwegennetvragenomgebouwenwaarnoggeenvoorbeeldenvoorbestaan.Nieuwematerialenalsgietijzer enstaalbiedendearchitectuureenscalaaannieuwemogelijkheden.Maarhetuiterlijkblijftgebaseerdopoude stijlenIndezeperiodeontstaateenscheidingtussenkunstentechniek.Pasrond1090zorgtdeJugendstilvoor eendoorbraakindearchitectuur,metdecoratiesdiedeintegratievangietijzer,staalenglasmogelijkmaken. Dewereldtentoonstellingenrichtenzichvooralophetindustrileproduct,waarvandestoelenvanThoneteen voorbeeldzijn.Opdetentoonstellingenmaakthetpubliekkennismetnietwesterse.Deoperettetrekt duizendenmensen.DeSaloninParijs,doordeFransestaatgeorganiseerd,isdeplaatsvoorkunstenaarsom roem,opdrachtenenprijzenteverkrijgen.InFrankrijkontstaanervoortdurendconflictentussendeofficilekunst entegendraadsevernieuwersdieinalternatievesalonshunwerkpresenteren.DeschoolvanBarbizonleidthet Realismein,waarinaandachtisvooronderwerpenuithetgrauwealledaagsebestaan.Indeoperawordtdit realismehetverismegenoemd.Inl863wijstdejuryvandeofficileSaloneengrootaantalkunstwerkenafinde SalondesRefussishetafgekeurdewerktezien.HetwerkvanManetveroorzaakteenrel.Manetheeftveel invloedopjongekunstenaarsdiespottendimpressionistenwerdengenoemd.Zeobserverenlichtenkleurzoals zeindenatuuropeenbepaaldmomentverschijnen,hetonderwerpisminderbelangrijk.Defotografieen JapanseprentenzijnbelangrijkeInspiratiebronnenvoordeimpressionisten.DecomponistDebussyhoortonder andereindeklankenvandeJavaansegamelanovereenkomstenmethetimpressionisme.Zijncomposities bestaanuitstemmingendieevensnelkomenalsgaan.Czannezoektnaareenverzoeningtussende methodenvandeimpressionistenendebehoefteaanordening.Seuratpaktditprobleembijnaalseen wiskundigevergelijkingaan.Zijnkleuronderzoekleidttothetpointillisme.Waarnemingmaaktplaatsvoor symboliek.Kunstenaarszoekensymbolischewaardenvankleurgebruikenlijnvoering,enpassende beeldaspectenzelfstandigtoe.Gauguinvereenvoudigtinzijnschilderijendeomtrekkenengebruiktgrote vlakkenenfellekleurenomdevrijeuitdrukkingswijzevanprimitievevolkerentebenaderen.Indenegentiende eeuwishetnationalismeeenbelangrijkepolitiekekrachtdieookindekunstvormentotuitdrukkingkomt. Componistenontwikkelenhuneigennationalestijlen.Themasvoorlibrettoswordenontleendaannationale legendenenliteratuur.DerealistischedramasvanIbsentrekkeneengrootpubliek.Hetrealismeinde dramapraktijkwordtdoorgetrokken,watresulteertinhetnaturalisme.Decorsschittereninhuneenvoud.Doorde toepassingvanelektrischlichtwordtbelichtingeensteedsbelangrijkeronderdeelindeenscenering.Deeerste helftvandetwintigsteeeuwisopallefronteneenzeerbewogenperiode.Hetisdeperiodewaarin wereldoorlogengenummerdenslachtoffersnietmeergeteldworden.DeEersteWereldoorlog(19141918)telt miljoenen,vooralmilitaire,slachtoffers.Deeconomischewereldcrisisendeopkomstvanhetfascisme verlammenindejarendertighetcultureleklimaat.DeTweedeWereldoorlog(19391945)overtreftde verschrikkingenvanalleeerdereoorlogen,metdegenocidevanjoodseburgersalsnietinwoordentevatten dieptepunt.Opallerleimanierenspeeltdezewereldgeschiedeniseenrolindestormachtigeontwikkelingenvan dekunstwereld.Bestaanderegelsenuitgangspuntenwordenoverboordgezet.Opzoeknaarnieuwe uitgangspunten,ontstaatereenwisselwerkingtussendeverschillendekunsten.Opgejaagddoorpolitieke ontwikkelingentrekkenkunstenaarsdoorheetEuropaentenslottenaardeVerenigdeStaten.Deze internationaliseringvandekunstwordtverstrektdooreengroeiendebelangstellingvoorcultuurenvolkerenbuiten Europa.Deinternationaleavantgardezoektvoortdurenddeconfrontatieenmaaktzichlosvande maatschappij.Terwijlhetimpressionismeindenegentiendeeeuwdenadruklegtopalleswatzichtbaaris,wil hetexpressionismeuitdrukkinggevenaanhetgeenachterhetzichtbareschuilgaat.Emotieswordenbreed uitgemeten.BestaanderegelsbeperkendemogelijkheidexpressievekunsttemakenIndebeeldendekunst verdwijntderelatietussendezichtbarewerkelijkheidendeafbeelding,watuiteindelijkleidtlotvolledigabstracte kunst.IndemuziekontwikkeltSchnbergdeatonalemuziek.MarthaGrahamnegeertdeklassieke balletposities.Nudewetmatighedenvandeverschillendekunstdisciplinesverdwijnen,komtermeerruimtevoor onderlingeuitwisseling.ZoisinLesBalletsRusseseenbelangrijkerolweggelegdvoorbeeldendekunstenaars. Daarnaastiserveelinternationaleuitwisselingvanideen.Dezeinternationaliseringwordtindehandgewerkt

doorverzettegendeEersteWereldoorlog.Dedrangtotexpressieenvernieuwingmaaktdekunstminder toegankelijkvooreenpubliekdatisopgegroeidmetdevertrouwdekunstvormen.Deklooftussendejonge avantgardeenhetpubliekwordtnoggroternadeEersteWereldoorlog,wanneerdadaenhetsurrealisme bewustdeconfrontatiezoekenmetdegevestigdeorde.Deavantgardevindtweiniginspiratieindegevestigde cultuur.Belangstellingvoorprimitievecultuur(primitiefindezinvanongekunsteld),duidelijkherkenbaarinhet werkvandekubistPicasso,speeltzowelindebeeldendekunstalsbijdanseenbelangrijkerol.Ookindejazz, demuziekvandeAfroAmerikaneninNewOrleansenChicago,klinkennietwesterseinvloedendoor.Fascinatie voortechnischevooruitgangiskenmerkendvoorhetfuturisme.Demensinrelatietotdemachineiseenveel voorkomendthema.Robotachtigemensfiguren,onderandereindeavantgardistischedansvoorstellingen,geven uitdrukkingaandezefascinatie.NadeEersteWereldoorlogkrijgtditthemaeenandere,meercynische, inhoud.Kunstgaatindezejarensamenmetdemontage.PicassoontkoppeltledematenvanderompBalta schildertgeenauto,maarfragmentenvanbewegingSchwittersslaattaalinstukken.Dewereldverliestelke vormvansamenhang.Diechaoswordtzichtbaarindemontage,waarindelossefragmentenworden samengevoegd.Belangstellingvoorhetonbewusteisinbijnaallekunstvormenvandezeperiodeherkenbaar.Het surrealismegaathierinhetverstenverklaartdewereldvanhetonbewustetotenigmogelijke(sur)realiteit. Tegendraadsekunstenaarsdieheersendeopvattingenbestrijdenenvoortdurendhetpubliekuitdagen,bepalen vooreenbelangrijkdeelhetkaraktervandeavantgardekunstindeeerstehelftvandetwintigsteeeuw. Maatschappelijkeomwentelingen,zoalsdeRussischerevolutiein1917veranderendepositievandeavantgarde Kunstenaarsblijvennietkritischebuitenstaanders,maarondersteunennudemaatschappelijkeveranderingen. Aandachtvoorindividueleexpressiemaaktplaatsvoorcollectieveidealen.HetconstructivismeinRuslandiseen voorbeeldhiervan.Hetloslatenvantraditioneleopvattingenoverkunstvalthierkortetijdsamenmet maatschappelijkevernieuwingen.Volledigeabstractieenaandachtvoortoegepastekunstenzijnkenmerkend voorhetconstructivisme.DefilmsvanEisenstein,metvoordietijdrevolutionairevernieuwingenophetgebied vanmontage,hebbenalsdoeldebevolkingtemobiliserenenenthousiasttemaken.Ookdetheaterstukkenvan MeyerholdenBrechtrichtenzichnietopeenkleineburgerlijkeelite,maaropeenbreedpubliekHetBauhaus, opgerichttentijdevandeWeimarrepubliek,wordtookgedrevendoorsocialistischeidealen.Inplaatsvanop handwerkenvrijekunstenrichtdezekunstopleidingzichopindustrileontwerpenvoortoegepastekunste.De industrialisatiestaathoogopdeagendavanhetCIAM,vanuitdeopvattingdatalleenindustrialisatieeen oplossingkanbiedenvoordebehoefteaangoedehuisvestingvandemassa.Zowelbijhetconstructivismealsbij Bauhausheersthetideedatdemaatschappelijkebreukzichmoetvertaleninhetvolledigherzienenuitwissen vanbestaandeopvattingenoverkunst.Alleballastoverboordenvanafnulopnieuwbeginnen,isnietalleende strekkingvanMalevitsjZwarteVierkant,maarisookherkenbaarinhetwerkvanDeStijl.Volledigeabstractieen hetzoekennaardemeestessentilegrondvormisverderzichtbaarinhetwerkvanBrancusi.Bijhunzoektocht naarvernieuwingspeeltdeanalysevanvolkskunsteenrolinhetwerkvanBrancusienBartok.Andere kunstenaars,waaronderWright,BrechtenEisensteinlatenzichbenvloedendoorJapansevoorbeelden.De opkomstvanhetfascisme,deverwordingvanhetcommunismeonderStalinentenslottehetuitbrekenvande TweedeWereldoorlog,staanverdereontwikkelingenvandemodernekunstindeweg.