O ksztat granic II Rzeczypospolite

Koncepcje polskich granic Podczas tworzenia si polskiej pastwowoci istotn kwesti byy granice przyszego pastwa. W kraju istniay dwa programy dotyczce przyszych granic inkorporacyjny i federacyjny. Narodowa Demokracja gosia program inkorporacyjny i postulowaa wyznaczenie terytorium na zasadach narodowych tereny gdzie Polacy stanowili co najmniej 60% ludnoci, powinny znale si w granicach Rzeczpospolitej. W skad terytorium miay wej ziemie zaboru pruskiego (Wielkopolska, Pomorze Gdaskie, Warmia), Grny lsk, Opolszczyzna, cay zabr austriacki ze lskiem Cieszyskim oraz Krlestwo Polskie, Wileszczyzna i zachodnie ziemie Biaorusi i Ukrainy. Z kolei obz Pisudskiego opowiada si za programem federacyjnym , odwoujc si do unii Polski z byym Wielkim Ksistwem Litewskim w granicach z 1569 roku (z Biaorusi i Litw etniczn). Unia miaa sta si konfederacj, a Litwa i Biaoru miay peni rol pasa buforowego przed Rosj Radzieck. Ukraina miaa sta si samodzielnym pastwem, co miao osabi ywio rosyjski. Po podporzdkowaniu si w grudniu 1918 roku krakowskiej Polskiej Komisji Likwidacyjnej rzd Jdrzeja Moraczewskiego kontrolowa tereny Krlestwa Polskiego bez Suwalszczyzny, a take Galicj na Zachd od Przemyla z Lwowem i lskiem Cieszyskim. 16 stycznia 1919 roku Pisudski zdecydowa si na powoanie rzdu pod przewodnictwem Ignacego Paderewskiego, ktry cieszy si szacunkiem wrd wszystkich rodowisk. Wkrtce zosta on uznany przez Komitet Narodowy Polski w Paryu, a stacjonujca tam armia polska wiosn 1919 roku rozpocza ewakuacj do Polski. Granice wschodnie Na granicach wschodnich ziem polskich zderzyy si interesy trzech stron Polski, ktra dya do unii z dawnym Wielkim Ksistwem Litewskim, bolszewikw, ktrzy dyli do rozprzestrzenienia komunistycznych idei oraz prowincji imperium rosyjskiego dcych do niepodlegoci. Rozwizanie moga przynie jedynie konfrontacja militarna. W Galicji Wschodniej toczyy si walki z Ukraicami, ktrzy w listopadzie 1918 roku utworzyli Zachodni Republik Ludow. Na pozostaych terenach jeszcze w listopadzie 1917 roku proklamowano Ukraisk Republik Ludow. W styczniu 1919 roku dwie republiki postanowiy o stworzeniu federacji. W odpowiedzi na to polskie wojska podjy ofensyw w poowie maj i do poowy lipca wyparli zachodnioukraiskie wojska a po rzek Zbrucz . Bolszewicy prowadzili ofensyw na Biaorusi i Litwie, gdzie w styczniu 1919 roku utworzyli komunistyczne republiki rad (w Misku i w Wilnie). W poowie lutego 1919 roku polskie oddziay podjy pod wodz generaa Stanisawa Szeptyckiego kontrofensyw 21 kwietnia zajli Wilno, gdzie dzie pniej Jzef Pisudski wyda odezw do mieszkacw byego Wielkiego Ksistwa Litewskiego, zapowiadajc utworzenie federacji. W zwizku z odmow litewskiego rzdu konferencja pokojowa obradujca w Paryu przyja projekt granicy polsko-litewskiej na zasadzie etnicznej (Wilno po stronie polskiej). Wojska polskie skieroway si na Biaoru, co byo bezporedni przyczyn wybuchu wojny polsko-bolszewickiej .

Po zdobyciu Wilna i Miska Pisudski zdecydowa si na porozumienie z Ukrain, ktrej terytorium byo niemal w caoci zajte przez wojska bolszewickie. 21 kwietnia 1920 roku podpisane zostao porozumienie z Semenem Petlur. Polska uznawaa niepodlego Ukrainy na ziemiach rosyjskich, za Ukraina rezygnowaa z Galicji Wschodniej i czci Woynia (tereny te wczono do Polski). 25 kwietnia rozpoczy si walki na Ukrainie, ktre po dwch tygodniach doprowadziy do zajcia przez Pisudskiego Kijowa. Polskie sukcesy przerwaa jednak kontrofensywa wojsk Armii Czerwonej, ktra rozpocza si 10 czerwca 1920 roku. Armia Siemiona Budionnego wypara Polakw z Kijowa, za na pnocy atakoway oddziay Michaia Tuchaczewskiego, ktry po zajciu Wilna w sierpniu doszed pod Warszaw. Sytuacj t wykorzystali polscy komunici i 30 lipca 1920 roku w Biaymstoku utworzyli Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski , na ktrego czele stan Julian Marchlewski. Zagroenie polskiej pastwowoci zmobilizowao wszystkie siy w kraju. 1 lipca 1920 roku powstaa Rada Obrony Pastwa z Pisudskim na czele. PremierWadysaw Grabski zwrci si do pastw zachodnich o mediacj z Rosja i na konferencji w Spa w Belgii musia przysta na akceptacj niekorzystnej granicy polsko-rosyjskiej wzdu Niemna i Bugu nazwanej od nazwiska brytyjskiego ministra spraw zagranicznychlini Curzona. Rosja jednak odrzucia te propozycje 24 lipca powsta koalicyjny Rzd Obrony Narodowej z Wincentym Witosem na czele. Sytuacja rozstrzygna si w trakcie bitwy warszawskiej w dniach 13-25 sierpnia 1920 roku, ktra kierowa Jzef Pisudski. Kontrofensywa polskiej armii rozpoczta 16 sierpnia przez Pisudskiego przeamaa front rosyjski i rozbia wojska radzieckie, ktre rozpoczy odwrt na wschd. 10 wrzenia ofensywa dotara na Woy, a 20-28 rozegraa si bitwa nad Niemnem , ktra wygrali Polacy. Po zawarciu rozejmu podjto rokowania pokojowe w

Rydze, ktre zakoczyy si podpisaniem 18 marca 1921 roku traktatu pokojowego, ustalajcego wschodnie granice Rzeczpospolitej ziemie ukraiskie i biaoruskie zostay podzielone midzy Polsk i Rosj Radzieck. Cud nad Wis mia dla Polski olbrzymie znaczenie. Ocali suwerenno i tosamo narodow. Byo to pierwsze tak wielkie po wiktorii wiedeskiej zwycistwo, ktre pozwolio odzyska wiar we wasne siy. Ponadto zawayo na losach caej Europy unicestwio plany eksportu rewolucji na zachd. Granica Wschodnia zostaa ostatecznie uznana przez Lig Narodw w 1923 roku. Kwestia Wileszczyzny, gdzie jesieni 1920 roku wkroczyy wojska polskie, zostaa rozegranapodstpem . Genera Lucjan eligowski upozorowa bunt, a jego oddziay weszy do Wina, proklamujc utworzenie Litwy rodkowej . Obradujcy tam w 1922 roku Sejm Wileski opowiedzia si za przynalenoci Wilna i Wileszczyzny do Polski, a dwudziestu posw doczyo do Sejmu Ustawodawczego. Litwa nigdy tego faktu nie uznaa. Granice zachodnie i pnocne W Wielkopolsce dziaay Polskie Rady Ludowe, nad ktrymi wadz sprawowa Komisariat Naczelnej Wadzy Ludowej w Poznaniu, zwizany z endecj. Jego gwnym dziaaczem by Wojciech Korfanty. Po kapitulacji Niemiec w listopadzie 1918 roku nowy rzd Republiki Weimarskiej nie zamierza rezygnowa z ziem zabranych Polsce. Sejm Dzielnicowy, ktry obradowa od 3 do 5 grudnia 1918 postanowi poczeka na zakoczenie konferencji pokojowej z Niemcami. Przyjazd 26 grudnia do Poznania witanego entuzjastycznie Ignacego Paderewskiego da impuls Niemcom do atakw na ludno polsk, ktre doprowadziy do antyniemieckiego powstania. 8 stycznia 1919 roku wyzwolone od wpyww niemieckich obszary przejmuje Naczelna Rada Ludowa. Wojskami powstaczymi dowodzi mjr Stanisaw Taczak, a od 16 stycznia genera Jzef Dowbr-Municki. W poowie stycznia Niemcy przystpili do kontrofensywy, jednak na tereny Wielkopolski rozcignito warunki rozejmu z Niemcami z 11 listopada 1918 roku. Walki ustay 16 lutego 1919 roku, a o losie Wielkopolski miaa rozstrzygn konferencja pokojowa. Powstanie wielkopolskie jako jedyne w historii polskich powsta narodowych zakoczyo si zwycistwem. Traktat wersalski przyzna Polsce niemal ca Wielkopolsk 11 lipca zniesiono granic zreszt kraju, a 1 sierpnia 1919 roku sejm uchwali ustaw o tymczasowym podziale administracyjnym Prowincji Poznaskiej. Na obszarze Pomorza Gdaskiego utworzono wojewdztwo pomorskie (wojska niemieckie wycofay si z tych terenw w listopadzie 1919 roku). W zwizku z tym, e Gdask w 85% zamieszkany by przez ludno niemieck postanowiono przeksztaci go w wolne miasto pod zwierzchnictwem Ligi Narodw, przyznajc Polsce przywileje ekonomiczne (polski obszar celny) i wojskowe. Obszar Wolnego Miasta Gdaska wynosi 1892 km, zarzdza nim Senat pochodzcy z wolnych wyborw, za nadzr w imieniu Ligii Narodw sprawowa Wysoki Komisarz. Grny lsk, ktry nie przynalea do Polski przed zaborami, take sta si terenem spornym. O jego przynalenoci mia zadecydowa plebiscyt, czyli gosowanie mieszkacw dotyczce przynalenoci zamieszkiwanych przez nich terenw. Po konferencji pokojowej na Grnym lsku wzmogy si dziaania antypolskie. Spowodoway one 17 sierpnia 1919 roku wybuch I powstania lskiego. W wyniku dysproporcji si Polacy ponieli klsk. W lutym 1920 roku na Grnym lsku zacza dziaalno Midzysojusznicza Komisja Rzdzca i Plebiscytowa, jednak administracja i policja pozostay w rkach niemieckich. Narastajce akcje przeciw Polakom wiosn i latem 1920 roku doprowadziy do wybuchu 20 sierpnia II powstania lskiego zorganizowanego przez lsk Polsk Organizacj Wojskow. Dziki mediacji Komisji Midzysojuszniczej walki ustay 28 sierpnia. Gosowanie na Grnym lsku odbyo si 20 marca 1921 roku. Za przyczeniem tych terenw do Rzeczpospolitej gosowao 40% mieszkacw. Alianci zdecydowali si przyzna Polsce jedynie powiaty pszczyski i rybnicki. Decyzja ta spowodowaa wybuchIII powstania lskiego, ktre objo niemal cay Grny lsk. 5 lipca 1921 roku podpisano zawieszenie broni. Wybuch i zasig powstania wpyno na zmian decyzji komisji alianckiej i przyznanie Polsce ostatecznie 1/3 spornego obszaru tj. powiatw katowickiego, lublinieckiego, pszczyskiego, rybnickiego, witochowickiego i tarnogrskiego, zamieszkiwanych przez 46% ludnoci Grnego lska. Ostatecznie polska administracja obja przyznane tereny po podpisaniu polsko-niemieckiego porozumienia o podziale w lipcu 1922 roku. Niekorzystny dla Polski by wynik plebiscytu na Warmii, Mazurach i Powilu, ktry odby si 11 lipca 1920 roku. Wpyny na to zarwno zaniedbania ze strony polskiej (brak zaangaowania w dziaalno propolsk), a take silna propaganda niemiecka i antypolskie dziaania przed i w trakcie plebiscytu. Do polski przyczono jedynie kilka miejscowoci: wsie Lubstynek, Napromek oraz Groszki, a na Powilu Mae Plko, Nowe Lignowy, Kramrowo, Bursztych i Janowo.

Konflikt z Czechosowacj o lsk Cieszyski

W listopadzie 1918 roku pomidzy polsk Rad Narodow Ksistwa Cieszyskiego, a czeskim przedstawicielstwem (Narodni Vybor) zostao podpisane porozumienie o linii podziau lska Cieszyskiego. Jednak wojska czechosowackie zamay ten ukad, wkraczajc 23 stycznia 1919 roku na polsk cz lska Cieszyskiego, za rzek Olz, gdzie zatrzymay je oddziay miejscowej samoobrony wspomagane przez wojska polskie. W zwizku z walkami na wschodzie (wojna polsko-bolszewicka) Polska nie moga w tym rejonie zaangaowa wikszych si. 27 wrzenia 1919 roku Rada Najwysza podja decyzj o plebiscycie na spornym terenie, Polska zgodzia si jednak by o losie lska Cieszyskiego zadecydowaa Liga Narodw. Wadze polskie pochonite walkami z bolszewikami nie mogy w peni zaangaowa si w walk o te tereny, co wykorzysta czechosowacki minister spraw zagranicznych Eduard Benesz, ktry wymg na Polakach przyczenie spornych terenw do swego pastwa. 28 lipca 1920 roku Czechosowacji przyznano sporne Zaolzie, a take Spisz i Oraw.