Van verminderde toerekeningsvatbaarheid naar volledige toerekeningsvatbaarheid (deel 2) Inleiding Ik ga nog even door op de verminderde toerekeningsvatbaarheid.

Ik ga allereerst in op de vraag hoe het kan dat psychiaters zo verschillen in hun beoordeling. En ook al geeft de psychiater een deskundig oordeel, dan legt de rechter -en dat gebeurt vooral bij volledige ontoerekeningsvatbaarheid- het vaak naast zich neer. Ik geef een aantal voorbeelden Vervolgens komt de vraag aan de orde: wat is dat nu precies de verminderde toerekeningsvatbaarheid? De ene zegt het zus, de ander zo. Er is wel verschil in. Dat zal ik laten zien. Moeten we dat schrappen uit het wetboek van strafrecht? Tenslotte enkele markante voorbeelden van volledige ontoerekeningsvatbaarheid. Psychiaters moeten oordelen over de volgende (gefingeerde) zaken: - Een autistisch persoon gaat regelmatig door het lint als het hem niet zint; als de zaken niet precies in zijn straatje passen. Daarbij heeft hij ook nog eens paranode trekken. Hij denkt vaak dat ze hem expres pesten om hem uit te lokken en dat bevalt hem niet; - Een manisch persoon heeft al langere tijd het obsessieve idee om een persoon die hem niet aanstaat te pakken; - Een man met een schizode persoonlijkheidsstoornis heeft jongeren mishandeld . Hij is pas 22 j. De mensen om hem heen en hij zelf, maar in mindere mate, vrezen voor herhaling. Het is dan allemaal nog niet zo expliciet, maardan barst de bom. In de eerste twee gevallen wordt iemand dodelijk verwond; in het laatste geval worden opnieuw twee meisjes mishandeld. . De psychiater/en psycholoog moeten nu oordelen wie er simpel gezegd toerekeningsvatbaar is (dat zou betekenen straf + tbs) of wie ontoerekeningsvatbaar is (alleen tbs). Er is hem om een rapport gevraagd. Of helemaal geen tbs, maar gewoon gevangenisstraf. Ik zou zeggen de autistische persoon ontoerekeningsvatbaar; de manische persoon gevangenisstraf +tbs en de 22j. man alleen gevangenisstraf. Maar in het eerste geval zou je ook kunnen zeggen: biedt die persoon een gestructureerde veilige omgeving en kijk eens goed op welke medicijnen hij reageert. Met een lichte straf en een (verplichte opname) in een Beschut Wonen Complex kom je een heel eind. In de voorbeelden zijn variaties mogelijk naar gelang de omstandigheden; in de oplossingen ook waar de rechter rekening mee kan houden. Zo makkelijk is het dus niet. Kim de Gelder Opnieuw kijken we naar het proces De Gelder. Daar deed zich een soortgelijke situatie voor. U kent het geval. Kim de Gelder vermoordde in Belgi een 72-j weduwe; en daarna richtte hij en bloedbad aan in kinderdagverblijf Fabeltjesland. Dat gebeurde vlak over de grens. Nu kent Belgi alleen de volledig ontoerekeningsvatbaarheid, niet de verminderde. Ons land is zon beetje het enige dat dit kent. Aan het slot daarover nog enkele woorden. De vraag was dus: is Kim de Gelder ontoerekeningsvatbaar ?

De psychiaters van de verdediging (gerenommeerde psychiaters!): zeiden: De Gelder is psychotisch, intriest en hoort ook stemmen. Daar komt nog bij dat het functioneren van zijn hersenen op scans stoornissen vertoont. Dus ontoerekeningsvatbaar. De gerechtspsychiaters (voor het Hof van Assisen in Antwerpen) zeiden: De Gelder heeft weliswaar een persoonlijkheidsstoornis. Echter op het fatale moment in Fabeltjesland wist hij wat hij deed. Hij is een serie- en massamoordenaar. Bovendien vormt hij en gevaar voor zichzelf en de maatschappij. De moord op de 72-j. weduwe was bijna perfect; een ziek persoon is niet in staat zoiets perfect uit te kienen. Dit arrest bevat eigenlijk alle elementen in de discussie over toerekeningsvatbaar of niet. De Gelder werd uiteindelijk tot een levenslange gevangenisstraf veroordeeld, hoewel hijzelf liever ontoerekeningsvatbaar verklaard had willen worden. Straks enkele gevallen uit Nederland en de Ned. Antillen van volstrekte ontoerekeningsvatbaarheid. Keren we terug naar het begrip gedeeltelijk ontoerekeningsvatbaar . Wat is nu precies verminderde of gedeeltelijke ontoerekeningsvatbaarheid? Gedeeltelijk wil bv. niet zeggen dat je gedeeltelijk nog wist dat je iemand de keel doorsneed. Dus: je wist het een beetje wel en een beetje niet. Dat zou misschien nog wel kunnen als je er een toelichting van een kwartier bij doet. Zo simpel ligt het niet. Sommigen zeggen (zie ook hierboven bij K. de G.): Hij wist nog heel goed wat hij deed, of: Hij wist helemaal niet (meer) wat hij deed. Om het laatste wat anders te zeggen: Hij was zo geoccupeerd, zo in beslag genomen door het idee die persoon om het leven te brengen, dat dit het enige was wat hem nog bezighield. Over beide statements zijn opmerkingen te maken. Als je zegt : Hij wist niet meer wat hij deed, dan moet dit haast zoveel inhouden als: Hij was niet bij zinnen. Als je eronder verstaat: Hij wist niet dat hij een ander de keel doorsneed, dan wordt het toch wel erg merkwaardig, omdat de meeste mensen , zelfs al zijn ze niet bij hun positieven, toch nog wel beseffen dat je een ander maar niet zo de keel mag doorsnijden, vermoorden dus (ik ken slechts n uitzondering en dat is een geval van sleeping disorder) . We moeten het dan wel zo opvatten dat iemand zo in beslag genomen werd door zijn plannen dat dit zijn denken beheerste. Volledig ontoerekeningsvatbaar wil dan zeggen compleet in de war. Gedeeltelijk ontoerekeningsvatbaar wil dan zeggen flink in de war. Volledig ontoerekeningsvatbaar ben je dus feitelijk buiten je wil; je hebt geen controle meer over je denken welke je wil bepaalt. Ben je verminderd ontoerekeningsvatbaar dan kan je wil om het niet te doen je toch nog aan het denken zetten om er vanaf te zien. Maar bij menigeen gebeurt het dan toch omdat het vertroebelde denken je wil stuurt. Als deskundigen zeggen: Hij wist niet wat hij deed, kan het feitelijk alleen op volledige ontoerekeningsvatbaarheid slaan. Dan moet een persoon wel compleet psychotisch of paranode zijn (lijdend aan waanideen) of een andere bijzonder ernstige stoornis. Zijn ziekte stuurt hem of haar. Ben je een beetje, licht psychotisch dan wordt het al gauw verminderd toerekeningsvatbaar. De Nederlandse wetgever heeft hiervoor gekozen, omdat de mate waarin je door je ziekte gestuurd werd, erg moeilijk te bepalen is. Als de psychiater van oordeel is dat je toch

wel benvloed werd door je stoornis, dan zal hij tot verminderde toerekeningsvatbaarheid komen. Je kunt zeggen de wetgever geeft het voordeel van de twijfel en biedt de kans op behandeling. Alleen hoe dat geregeld is, daar kun je ook je vragen bij hebben of een andere regeling bepleiten eerst straf en dan tbs Punt n is dat eerst de straf en dan de tbs ten uitvoer gebracht wordt. Stel een jongetje is op weg naar school ziek en misselijk geworden. Eenmaal op school gekomen, zegt de leraar: Je bent te laat, ga eerst maar een half uur in de hoek staan. Normaal is dat de leraar vraagt: Wat is er aan de hand? Heb je iets verkeerds gegeten of heb je ook hoofdpijn? Hij probeert te achterhalen waarom het jongetje ziek is en of hij er wat aan kan doen. Vers twee is dat hij weliswaar te laat is, maar of hij dan niet even kon bellen, want hij heeft toch een iPhone? Hoewel er tijdens de detentie al veel meer dan vroeger rekening mee gehouden wordt dat de patint nog een tbs heeft (eerder naar de tbs bv.), is het toch de omgekeerde wereld. Niet behandeld zitten is helemaal een opgave en onmenselijk haast. Tijdens je straf en dat is punt twee zal je stoornis er waarschijnlijk niet beter op worden ondanks de aangeboden hulp van af en toe een psycholoog of psychiater. De gevangenis is er in principe niet voor psychiatrische behandeling. Er zal wat op gevonden moeten worden. Wat zal er gebeuren als we de verminderde toerekeningsvatbaarheid stoppen? Ik kom daar zo nog op, maar het aantal na verloop van de procedures onherroepelijke ontoerekeningsvatbare gevallen is de laatste jaren circa 6 tot 7 in getal. De rest van de tbsers is verminderd toerekeningsvatbaar. Zon 130 per jaar ongeveer. Als we die schrappen, kunnen we de tbs evengoed stoppen. Die 6 tot 7 personen gaan in de meeste gevallen ook niet naar een tbs-kliniek; 1 of 2 gevallen per jaar wellicht en daar is wel een andere oplossing voor te vinden. Wat doen we met die ca. 130 dan? -De rechter kan een zwaardere straf eisen. Dat gebeurt al bij mensen die totaal niet mee willen werken aan een tbs onderzoek. Die zeggen het hele onderzoek geen woord; -Hij kan ook zeggen: Het is weliswaar zo dat U een psychiatrisch mankement heeft, maar U krijgt hulp in de gevangenis en dan moet U het daar kunnen redden. Het zou anderzijds de geschakeerdheid van ons strafrechtssysteem afbreuk doen. de Amerikaanse optie Als we de verminderde toerekeningsvatbaarheid zouden schrappen, zouden we AngloAmerikaanse toestanden krijgen. In Amerika is het nu al zo dat je volkomen knettergek (om het eens Oud Hollands te zeggen) moet zijn, wil je tot een Amerikaans psychiatrische inrichting van de Staat veroordeeld worden. Neem bv. Charles Manson, de man achter de moorden op Sharon Tate (indertijd de vrouw van filmregisseur Polanski) en andere Hollywood-figuren. Die zit gewoon in de gevangenis. Ook bekende seriemoordenaars zitten of zaten daar. Gewoon levenslang. Een soort EBI als in Vught. Niks geen tbs-inrichting voor Manson en consorten

In Nederland is het wel zo dat in de jaren 80 en 90 er veel eerder verminderde toerekeningsvatbaarheid opgelegd werd. De rechters zijn er sinds een jaar of vijftien mee opgehouden om bij constatering van gedeeltelijke ontoerekeningsvatbaarheid zonder meer straf +tbs te geven. Ook bij stoornissen waar nog binnen bepaalde grenzen mee te leven valt , vooral bij bepaalde persoonlijkheidsstoornissen, werd er tbs+straf gegeven. Dat lijkt de langste tijd gehad te hebben . Een dader moet nu toch echt wel flink paranoia of psychotisch zijn en dat al langere tijd, niet een uur voor het delict , wil de rechter de straf + maatregel opleggen. Daar zijn talrijke voorbeelden van. Een vlaag van verstandsverbijstering volstaat niet. Heb je in Amerika een persoonlijkheidsstoornis doet er niet toe welke, die tijdelijk van aard lijkt te zijn, paranode of psychotisch; histrionisch (theatraal), asociaal, schizode of welke dan ook, je gaat in principe naar de gevangenis. De vraag is of we dat in Nederland moeten volgen, maar hieren daar. Rest mij nog op merken maar dat bewaar ik voor een andere keer- of de behandeling in de tbs-klinieken en psychiatrische ziekenhuizen wel zo veel zoden aan de dijk zet. Dat lijkt er soms niet op. Als je dan naar een kliniek gaat en een behandeling daar slaat slechts incidenteel aan, wat doe je er dan? Dan kun je evengoed niet gaan, maar.. We moeten ook niet voorbijgaan aan de tweede eis bij ontoerekeningsvatbaarheid (welke) dan ook, dat je een gevaar voor de samenleving bent. Men is bang dat je in herhaling valt; voor recidive. Er zijn talloze voorbeelden waarin de vrees voor herhaling de doorslag voor een straf +tbs gegeven heeft. Enkele voorbeelden van ontoerekeningsvatbaarheid -de Trekpleister In febr. 2011 gijzelt en een man een medewerkster van De Trekpleister in Aalten. Hij werd door de rechter volledig ontoerekeningsvatbaar verklaard begin 2012. Een psycholoog van het PB Centrum had dat geadviseerd. De man is psychotisch en lijdt aan waanideen, maar de rechter twijfelde nog over zijn toestand ten tijde van de gijzeling. Op 21 juni 2012 werd hij door de rechtbank te Zwolle volledig ontoerekeningsvatbaar verklaard. Carice van Houten De 41-j Johannes K. stalkte de actrice Carice van Houten in Amsterdam, Culemborg en Groningen in 2010. Ook stuurde hij haar brieven en gooide in Amsterdam voorwerpen door haar brievenbus. Hij was geobsedeerd door haar. Ook lijdt hij aan grootheidswaan (megalomanie) en zegt hij dat hij helderziende is. Hij is bovendien gevaarlijk. De kans op herhaling is erg groot. De onderzoeksdeskundigen van de Forensisch Psychiatrische Afdeling vonden hem volledig ontoerekeningsvatbaar. Dat vond de rechtbank ook Het OM vroeg zich echter af waarom er in dit geval geen tbs opgelegd was, dat had het liever gehad. Daarop werden de psycholoog en psychiater nogmaals gehoord . Bovendien vond het dat de gevaren op langere termijn in een ziekenhuis op langere termijn moeilijk in te schatten zijn. Er is daar onvoldoende waarborg daar voor herhaling (1 van de verschillen tussen ziekenhuis en tbs-kliniek derhalve). De deskundigen bleven bij hun mening en het Gerechtshof te Amsterdam nam dat op 6-9-

12 over: Johannes K. gaat voorlopig voor 1 jaar naar een psychiatrisch ziekenhuis. Hij is volledig ontoerekeningsvatbaar. Willemstad De Dutch Caribbean Legal Portal te Curaao meldt op 27 febr. 2013 dat een 53-j. man ontslagen is van alle rechtsvervolging vanwege volledige ontoerekeningsvatbaarheid. Hij had op 15 nov. 2012 zijn nichtje met een mes aangevallen. Daarbij raakte zij aan haar rug gewond. Het OM zag daar poging tot mishandeling en doodslag met een mes in. Ruim 20 jaar eerder (!) was de man eerder opgenomen geweest, maar bleef daarna verder onbehandeld. Op moment van aanhouding ging hij met agenten op de vuist. Hij stond eerder in de deuropening met een mes en een stuk hout te zwaaien. Hij liet die weliswaar vallen, maar in een handgemeen sloeg hij de tanden door de lip van de agent. Vandaar de mishandeling. De man zei dat hij docent was aan de UNA en dat er geen familierelatie tussen hem en zijn nichtje was. Hoe het ook zij, de man was volledig schizofreen. Dat bleek ook uit nader onderzoek. Het OM eiste daarop ontslag van rechtsvervolging en opname voor tenminste 1 jaar in het psychiatrisch ziekenhuis Dr. David Ricardo Capriles. Het gerecht ging daarmee akkoord. U moet niet denken dat alles zo soepel verloopt als in bovenstaande zaken. W kennen allemaal het verhaal van de man die in sept. 2010 een waxinelichtjeshouder naar de Gouden Koets gooide. Erwin L. heette de man. Een jaar later werd hij volledig ontoerekeningsvatbaar verklaard door de rechtbank. Dat duurde voort tot febr. 2013 . Toen werd de man door het Gerechtshof te Den Haag als niet volledig ontoerekeningsvatbaar verklaard, wat resulteerde in 5 maanden cel met aftrek. Die had hij allang uitgezeten. Hij kon gelijk gaan. Geen tbs of straf + tbs, hoewel voor het Hof het OM nog volledige ontoerekeningsvatbaarheid geist had. Ook in Limburg speelde zoiets. Een Congolees stak zijn moeder met een mes. Op 4 juli 2009. Hij zou onder invloed van West-Afrikaanse voodoo gehandeld hebben. Deze natuurreligie staat bekend om haar talloze gruwelijk gewelddadige rituelen (vgl. de Londense voodoo-moorden). De Congolees lijdt bovendien aan schizofrenie. Het OM meende dat hij onmiddellijk opgenomen moest worden in een psychiatrisch ziekenhuis . Daar ging de rechtbank in Maastricht mee akkoord en ontsloeg de man van rechtsvervolging. De man zou volledig ontoerekeningsvatbaar zijn. Maar niet het Hof Die eiste 6 jaar gevangenisstraf plus tbs. Tenslotte de moord op Etty Dekker en de docufilm Moeder moet dood. Van belang, omdat een uitspraak verder gaat, verder reikt dan alleen het slachtoffer en zijn of haar familie. In de documentaire Moeder moet dood van Jessica Villerius wordt de moord op de 62-j. Etty Dekker, de moeder van de 36-j. Alain, en het vervolg daarop uit de doeken gedaan. Alain lijdt aan paranode schizofrenie en is een bekende van de plaatselijke GGZ Rivierduinen te Zoetermeer. De GGZ Rivierduinen kwam de week voor de moord op Etty Dekker ook al in het nieuws door het bloedbad dat Tristan van der Vlis aanrichtte in

winkelcentrum De Ridderhof te Alphen aan den Rijn. Tristan van der Vlis was ook clint van GZ Rivierduinen. Moeder Etty alarmeert een week voor die tijd al de GGZ, bang dat het met haar zoon fout gaat. Alain is al verschillende keren gedwongen opgenomen geweest. Te laat. Hij stekt met een bot aardappelschilmesje op zijn slapende moeder in. Ik heb haar van duivel gered, beweert hij. Alain wordt door de rechter volledig ontoerekeningsvatbaar verklaard en krijgt TBS (geen psychiatrische ziekenhuis-opname dus). Twee jaar na zijn daad is Alain nog psychotisch schizofreen. Zijn zuster, Linda, liet het daar niet bij. Zij diende een klacht in tegen de behandelaars van har broer wegens onzorgvuldigheid en nalatigheid. Mijn broer is geen beest, hij heeft dringend hulp nodig. Waar waren jullie? De documentaire tekent de tweestrijd van Linda tussen de moord op haar moeder en het begaan zijn met het lot van haar broer. Een tweestrijd. Rest nog te vermelden dat tbs geen straf, maar een matregel is. Krijg je volledige ontoerekeningsvatbaarheid dan is die ontoerekeningsvatbaarheid juridisch gezien geen straf, maar een schulduitsluitingsgrond. Je krijgt geen straf, omdat die je niet aangerekend kan worden. Verminderd toerekeningsvatbaar, dan wordt het je dus wel enigszins aangerekend. Daar heb je al straf voor, maar we zullen maar zeggen dat voor behandeling en de veilige maatschappij is Nico van Bruggen, criminoloog te Utrecht, juni 2013.