Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
FIRAT ÜNĠVERSĠTESĠ
MÜHENDĠSĠK FAKÜLTESĠ
MAKĠNE MÜHENDĠSLĠĞĠ BÖLÜMÜ
YILĠÇĠ PROJESĠ
07210009
Ufuk SARIALTIN
ġubat, 2012
Elazığ
ii
iii
T.C.
FIRAT ÜNĠVERSĠTESĠ
MÜHENDĠSĠK FAKÜLTESĠ
MAKĠNE MÜHENDĠSLĠĞĠ BÖLÜMÜ
YILĠÇĠ PROJESĠ
07210009
Ufuk SARIALTIN
ġubat, 2012
Elazığ
iv
ĠÇĠNDEKĠLER
ÖNSÖZ
ĠÇĠNDEKĠLER
2. DĠġLĠ ÇARKLAR
2.1. DiĢli Çarkların Tanımı
2.2. DiĢli Çarkların Sınıflandırması
2.2.1. Geometriye Göre Sınıflandırma
2.2.2. Eksen Durumuna Göre Sınıflandırma
2.2.3. DiĢlerin YerleĢim Yüzeyine Göre Sınıflandırma
2.2.4. DiĢ Yapısına Göre Sınıflandırma
2.2.5. DiĢ Profiline Göre Sınıflandırma
2.3. Kinematik Hesaplar
2.3.1. Temel Terimler
2.3.2. Çevrim Oranı
2.3.3. DiĢli Ana Kanunu
2.3.4. Kavrama Eğrisi
2.4. Evolvent DiĢliler
2.4.1. Evolventin Tanımı
2.4.2. Düz DıĢ DiĢlinin Genel Boyutları
2.4.3. Evolvent DiĢlilerde Kavrama
2.4.4. DiĢ Dibi Kesilmesi
2.4.5. Profil Kaydırma ĠĢlemi
KAYNAKLAR
… / … / 2012
Ufuk SARIALTIN
Verilen Not:
Bölüm BaĢkanı
vi
ÖNSÖZ
Bu çalıĢmada evolvent diĢlilerin SolidWork ve MatLab programları yardımı ile nasıl
çizilebileceği anlatılmıĢtır. Ġlk ve ikinci bölümde bilgisayar destekli tasarım ve diĢli
geometrisi hakkında geniĢ bilgi verilmiĢ ve son bölümde evolvent düz dıĢ, kremayer
ve iç diĢli tasarımları hesaplamalarıyla beraber yapılmıĢtır. Tüm iĢlemler adım adım
ve son derece açık olacak Ģekilde yapılmıĢtır.
Ufuk SARIALTIN
30.01.2012
1
Bünyesindeki ‘Hole wizard’(delik sihirbazı) ile metrik veya inch, havĢalı veya
faturalı tüm delikleri oluĢturarak montaj ve tasarımda hızlılığı sağlar.
2. DĠġLĠ ÇARKLAR
DiĢli çarklar, M.Ö. zamanlarda dayanan tarihi ile en eski makine elemanlarındandır.
Eski zamanlarda su çekme, yük kaldırma gibi basit iĢlemlerde kullanılan diĢli çarklar
günümüzde çoğu geliĢmiĢ makinenin vazgeçilmez elemanlarından biridir. Son
teknolojik geliĢmeler sayesinde bugün en önemli makine elemanları arasında yer
alan bu elemanların zaman içerisinde birçok çeĢidi tasarlanmıĢtır.
Dişli çarklar, makine elemanının üzerinde çeĢitli metotlarla eĢit aralıklarla açılmıĢ ve
diĢ adı verilen yapıların birbirini kavraması sayesinde ve birlikte uyumla
çalıĢmasıyla güç, hareket, kuvvet ve momenti zorunlu Ģekil bağı ile ileten makine
elemanıdır. Birlikte çalıĢan en az iki diĢliden oluĢan sistemlere dişli çark
mekanizmaları denir. DiĢli çarklar çok büyük kuvvet ve moment iletebilirler.
DiĢli çarka ait birçok farklı parametrenin olması sınıflandırmasını karmaĢık hale
getirir. ġimdi bu çeĢitliliği inceleyelim.
Düz diĢli çarklar diĢli malzemesi de göz önüne alınarak 20 m/s’den daha düĢük
çizgisel hızlarda ve az miktarda yük taĢıyan uygulamalarda kullanılır. Bu çarklar
diĢlinin eksenel hareket etmesi gereken (örneğin vites kutusu) yerlerde
kullanılabilirler. Düz diĢli çarkların imalatı ve kontrolü helisel diĢlilere nazaran daha
kolaydır. Düz diĢli çarklarda diĢlilerin birbirleriyle teması ani olarak bütünüyle
meydana gelir. Helisel diĢlilerde bu durum görülmez. Eğer diĢler uygun biçimde
boyutlandırılmazsa gürültü ve arızalar meydana gelir.
6
Helisel diĢliler, aynı boyuttaki düz diĢliye oranla daha uzun olduğundan imalatı daha
uzun sürer ve daha pahalıdır. Aynı boyuttaki düz diĢliye göre %50 daha fazla yük
taĢır. Sessiz çalıĢırlar. 10 m/s’den yüksek hızlarda kullanılırlar.
Helis açısı nedeni ile radyal kuvvetlere ek olarak eksenel yönde de kuvvetler
meydana gelir. Yataklamalar bu kuvvetler göz önüne alınarak yapılmalıdır.
Helis yönleri birbirine zıt iki helisel diĢlinin birbirine bitiĢik Ģekildeki diĢlilere çift
helis diĢliler denir. Helislerin birleĢme noktasında gerilme yığılması oluĢur. Bu
durum da diĢin kırılmasına neden olur. Yüksek hızlarda helislerin birleĢtiği uçlarda
yağ sıkıĢması meydana gelir. Bu gürültüye neden olur. Eksenel kuvvetlerin
oluĢmaması için tasarlanmıĢtır.
DiĢli çarkların önemli bir hesaplama basamağı diĢlilerin birbiri ile çalıĢırken ki
hızları ve diĢliler arasında kinematik bir bağıntının kurulabilmesidir.
Bir diĢli çark ile ilgili basit olarak tanımlanabilecek kinematik değerler aĢağıdaki
gibidir.
: devir sayısı
: Yarıçap
: Açısal hız
: Çizgisel hız
: DiĢ sayısı
DiĢli çarkların birbirlerine temas ettikleri ortak çaplarında çizgisel hızları birbirine
eĢittir.
Çizgisel hızı her iki diĢli için genel formülü ile açısal hızlara çevirelim ve
birbirine eĢitleyelim:
8
DiĢli çarkların yarıçapları ile sahip oldukları diĢ sayıları birbiri ile orantılıdır.
Tahrik eden diĢlinin açısal hızının, tahrik edilen diĢlinin açısal hızı oranına çevrim
oranı denir. i harfi ile gösterilir.
Silindirik diĢliler için i<10, sonsuz vida ve diĢlisi için i<60 olarak seçilmesi
uygundur.
Birlikte çalıĢan diĢlilerin tasarımında, diĢlilerin kayma olmadan birbiri ile çalıĢması
istenir. Yani çevrim oranı sabit tutulmalıdır ( ⁄ ). Dönerek çalıĢan makine
elemanlarında kayma oluĢması, çevrim oranının sabit olarak ayarlanamamasından
kaynaklanır. DiĢli çark tasarımında keyfi seçilmiĢ bir diĢ profili ile çevrim oranını
sabit tutmak mümkün değildir.
Birbirine temas ederek çalıĢan diĢlilerin sürekli olarak temas halinde kalabilmesi için
temas noktasındaki normal hızların birbirine eĢit olması gerekir ( ).
Dönme hareketi çevrimi i’nin sabit olabilmesi için birbirlerini döndüren elemanların
ortak normalleri, eksenler arası mesafeyi hep i oranında kesmelidir.
mesafesi sabit bir değerdedir ve bu doğruyu i oranında kesen bir tek C noktası vardır.
Bu oranda merkezlerden çizilen dairelere yuvarlanma daireleri, bu dairelerin teğet
oldukları noktaya ise yuvarlanma noktası (C noktası) denir.
̅̅̅̅̅̅̅
DiĢli çarklarda eĢ çalıĢan yüzeylerin temas noktalarındaki ortak normalleri her zaman
yuvarlanma noktasından geçmelidir. Buna dişli ana kanunu adı verilir. Çevrim
oranının sabit tutulabilmesi için diĢli ana kanununun sağlanması gerekir. Bu kuralı
sağlayan çeĢitli eğriler vardır. (Sikloid ve evolvent gibi)
10
Endüstride, üretim kolaylığı ve ucuzluğu nedeni ile evolvent diĢlilerin kullanım oranı
oldukça yüksektir. Bu sebeple evolvent diĢlileri ayrıntılı bir Ģekilde inceleyeceğiz.
∎ Ġmalatı kolaydır.
∎ Eksenler arası mesafenin değiĢmesi çevrim oranını etkilemez. Bu yüzden
montajdan kaynaklanan hatalar sistemi etkilemez.
∎ Aynı adım değerine sahip olmak koĢulu ile farklı sayıda diĢi olan her diĢli çark
aynı takımla imal edilebilir.
∎ Aynı kesici takım kullanılarak farklı diĢ profilleri elde edilebilir.
∎ DiĢli normal kuvvetinin yönü ve büyüklüğü her temas noktasında aynı değerdedir.
Mahsurlar:
∎ DiĢ yan yüzeyleri dıĢ bükeydir. Bundan dolayı temas iki dıĢ bükey yüzey arasında
meydana gelir. Yüksek yüzey basıncı meydana gelir. Yüzeyler arasında
hidrodinamik yağ filmi oluĢması zorlaĢır.
∎ DiĢ sayısı azalınca diĢ tabanında kesilme olayı ile karĢılaĢılır. Aktif yan yüzey
küçülür, diĢ tabanı zayıflar.
Sabit yarıçaplı bir daire üzerinde, kaymadan yuvarlanan bir doğrunun herhangi bir
noktasının çizdiği eğriye evolvent eğrisi adı verilir. Buradaki daire ve doğruya da
temel daire ve temel doğru denir.
Evolvent eğrisi iplik sarılı bir makaradan ipliğin açılması ile ipliğin bir noktasının
izlediği yol olarak da düĢünülebilir.
12
( o n )
( n o )
s yayı evolventin herhangi bir açılma noktasında temel çember üzerinde oluĢan yay
uzunluğudur. Tanımı gereği bu yay, ̅̅̅̅̅ doğrusunun uzunluğundadır
( ̅̅̅̅̅). Her birim açılmada kırmızı renkle görülen Evolvent eğrisi çizilmiĢ olur.
n …(I)
( )…(II)
n ( )
( ) n
21 0.017345 0.017603 0.017865 0.018129 0.018395 0.018665 0.018937 0.019212 0.019490 0.019770
22 0.020054 0.020340 0.020629 0.020921 0.021217 0.021514 0.021815 0.022119 0.022426 0.022736
23 0.023049 0.023365 0.023684 0.024006 0.024332 0.024660 0.024992 0.025326 0.025664 0.026005
24 0.026350 0.026697 0.027048 0.027402 0.027760 0.028121 0.028485 0.028852 0.029223 0.029600
25 0.029975 0.030357 0.030741 0.031130 0.031521 0.031917 0.032315 0.032718 0.033124 0.033534
26 0.033947 0.034364 0.034785 0.035209 0.035637 0.038069 0.036505 0.036945 0.037388 0.037835
27 0.038287 0.038742 0.039201 0.039664 0.040131 0.040602 0.041076 0.041556 0.042039 0.042526
28 0.043017 0.043513 0.044012 0.044516 0.045024 0.045637 0.046054 0.046576 0.047100 0.047630
14
29 0.048164 0.048702 0.049245 0.049792 0.050344 0.060901 0.051462 0.052027 0.052597 0.053172
30 0.053751 0.0543360. 0.054924 0.055518 0.066116 0.066720 0.057328 0.057940 0.058558 0.059181
31 0.059809 0.060441 0.061079 0.061721 0.062369 0.063022 0.063880 0.064343 0.065012 0.065685
32 0.066364 0.067048 0.067738 0.068432 0.069133 0.069838 0.070549 0.071266 0.071988 0.072716
33 0.073449 0.074188 0.074932 0.075683 0.076439 0.077200 0.077968 0.078741 0.079620 0.080306
34 0.081097 0.081894 0.082697 0.083506 0.084321 0.085142 0.085970 0.086804 0.087644 0.088490
35 0.089342 0.090201 0.091067 0.091938 0.092816 0.093701 0.094592 0.096490 0.096395 0.097306
36 0.098224 0.99149 0.100080 0.101019 0.101964 0.102916 0.103876 0.104841 0.105814 0.106795
37 0.107782 0.108777 0.109779 0.110788 0.111805 0.112829 0.113860 0.114899 0.116945 0.116999
38 0.118061 0.119130 0.120207 0.121291 0.122384 0.123484 0.124592 0.125709 0.126833 0.127965
39 0.129108 0.130254 0.131411 0.132676 0.133750 0.134931 0.136122 0.137320 0.138528 0.139743
40 0.140908 0.142201 0.143443 0.144894 0.146954 0.147222 0.148500 0.149787 0.151083 0.152388
41 0.153702 0.156025 0.156358 0.157700 0.159052 0.160414 0.161785 0.163165 0.164556 0.165956
42 0.167306 0.168786 0.170216 0.171656 0.173106 0.174566 0.176037 0.177518 0.179009 0.180511
43 0.182024 0.183547 0.185080 0.186625 0.188180 0.189746 0.191324 0.192912 0.194511 0.196122
44 0.197744 0.199377 0.201022 0.202678 0.204346 0.206026 0.207717 0.209420 0.211135 0.212863
15
DiĢli çarkların temel büyüklükleri ve temel tanımları ISO R-701 ve DIN 3960 ile
belirlenmiĢtir.
DiĢli boyutları modül (m) ve diĢ sayısının (z) bir fonksiyonudur. Yani bu iki değer
bilinirse geriye kalan tüm değerler formüller yardımıyla hesaplanabilir.
∎DiĢ adımı (t): Ġki diĢ arasında ve bölüm dairesi üzerinde bulunan yay uzunluğudur.
DiĢli üzerinde bulunan diĢliler periyodik olarak birbirini takip eder. Bu periyodik
Ģeklin bir periyoduna diş adımı denir.
∎Modül (m): DiĢ uzunluğunun bir ölçüsüdür. KarĢılıklı çalıĢan diĢliler için her iki
diĢlide de bu değer aynıdır. Ölçüleri standartlaĢtırılmıĢtır. Tablodan seçilerek
alınırlar. Düz silindirik diĢliler için aĢağıdaki modül tablosunu kullanabilirsiniz.
Tablo: Alın ve konik diĢliler için standart modül değerleri (ISO R-54, DIN 780)
1.seri 0.05 0.06 0.08 0.1 0.12 0.16 0.20 0.25 0.3
2.seri 0.055 0.07 0.09 0.11 0.14 0.18 0.22 0.28 0.35
3.seri - - - - - - - - -
1.seri 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1 1.25 1.5
2.seri 0.45 0.55 0.65 0.75 0.85 0.95 1.125 1.375 1.75
3.seri - - - - - - - - -
1.seri 2 2.5 3 4 5 6 8 10 12
2.seri 2.25 2.75 3.5 4.5 5.5 7 9 11 14
3.seri - 3.25 3.75 - 6.5 - - - -
1.seri 16 20 25 32 40 50 60
2.seri 18 22 28 36 45 55 70
3.seri - - - - - 65 75
Bu değerler normal kesit içindir. Küçük numaralı seriler öncelikli kullanılmaya çalıĢılmalıdır.
16
∎Bölüm dairesi çapı (dt): Ġki diĢlinin çalıĢması sırasında birbirine teğet olan
dairelerin ölçüsüdür.
∎DiĢ yüksekliği (h): DiĢ dibi dairesinden diĢ üstü dairesine kadar olan radyal
mesafedir. Bir diĢi bölüm dairesi iki yükseklik değerine ayırır.
∎Kavrama doğrusu ve açısı (𝛂): Birbiri ile çalıĢan diĢlilerin temas noktalarının
geometrik yeridir. Genellikle bu doğrunun açısı 20° olarak alınır.
∎Temel daire (db): Evolvent eğrisinin çizilmesini sağlayan dairedir. Bir doğru bu
çaplı daire üzerinde yuvarlanarak o diĢliye ait diĢ profilini oluĢturur.
o
17
∎DiĢ Dolusu ve DiĢ BoĢluğu (s, e): Bölüm dairesi üzerindeki sırasıyla diĢin kalınlığı
ve boĢluğun uzunluğudur.
…I
…II
Eğer çapı modül değerine eĢit olan bir çember çizecek olsaydık bu çemberin çevresi
adım değerine eĢit olurdu.
18
DiĢ dolusu s
DiĢ boĢluğu e
Eksenler arası mesafe
(Sıfır diĢli)
DiĢ geniĢliği b ( )
Yuvarlanma dairesi çapı o
Mil çapı d
Göbek geniĢliği ( )
Jant kalınlığı
Evolvent diĢlilerde kavrama eğrisi belirli bir eğimdeki bir doğru parçasıdır. Bu
doğrunun baĢlangıç noktasında diĢler temasa geçer ve doğrunun bitiminde ise
diĢlerin birbiri ile olan teması kesilir. Bir diĢlinin diĢinin bir ucunun köĢesi, diğer
diĢlinin temel dairesine değdiği anda kavrama olayı baĢlar ve bu durum diğer diĢli
için oluĢtuğunda kavrama durumu biter. Bu doğru boyunca diĢlilerin birbirine teması
olayına diĢlerin birbirini kavraması denir.
Kavrama açısı, kavrama doğrusu ile profil orta doğrusu arasındaki açıdır. Evolvent
diĢlilerde kavrama açısı genellikle 20° olarak alınır.
Kavrama doğrusunun eğimi diĢlilerin dönme yönüne bağlıdır. Bunun nedeni farklı
dönüĢ yönlerinde diĢlerin farklı yüzeylerinin birbiri ile temas etmesidir.
19
o
20
̅̅̅̅̅̅ değerinin en küçük değer olarak diĢ adımından daha büyük olması istenir
(̅̅̅̅̅̅ ). Bunun sebebi beraber çalıĢan karĢılıklı diĢlerin kavramasının henüz
bitmeden diğer kavramanın baĢlayacak olmasıdır. Aksi halde kavramalar arasında
boĢluk olursa hareket sürekli olmaz, kesik kesik olur. Tahrik diĢlisi, diğer diĢliyi
kavradığı zamanlarda döndürür ancak kavrama sona erdiğinde hareket durur. Yani
tahrik edilen diĢli durarak döner.
o
Kavrama oranının ε, çeĢitli mekanizmalar için nasıl hesaplanacağı aĢağıda
verilmiĢtir.
Yapılan hesaplamalara göre α 20° için değerini alabilir. Düz dıĢ diĢli
bir mekanizmada olur.
21
Tasarlanan silindirik diĢlinin diĢ sayısı belirli bir sayının altına düĢtüğünde diĢ dibi
kesilmesi durumu görülür. Bu durum kesici takım profilinden kaynaklanan bir
durumdur. Temel dairenin altında kalan diĢ profili evolvent değildir. Özellikle küçük
diĢ sayısı olan diĢlilerin imalatında kesici takım kendi geometrisinden dolayı
dönerken diĢlerin dibini bir miktar oyar. Bu durum sonucunda diĢ dibi kesiti zayıflar.
Bu durumda kavrama oranı 1’den daha küçük değerler alabilir. DiĢ mukavemeti
azalır ve yük taĢıyabilme özelliği azalır.
Kavrama açısının 20° olmasına karĢılık diĢ dibi kesilmesinin meydana gelmemesi
için gerekli olan en az diĢ sayısını hesaplamaya çalıĢalım:
22
̅̅̅̅̅
̅̅̅̅̅
̅̅̅̅̅
n
̅̅̅̅̅
̅̅̅̅̅
n
̅̅̅̅̅
̅̅̅̅̅ ̅̅̅̅̅ n
̅̅̅̅̅
̅̅̅̅̅
n
̅̅̅̅̅
̅̅̅̅̅ n
n
n
n
n
° olarak alınırsa olarak hesaplanır.
teorik diĢ sayısıdır. Pratikte diĢ sayısı belirli bir katsayı ile çarpılarak aĢağıdaki
Ģekilde hesaplanır:
olarak hesaplanır.
Bulduğumuz bu sonuca göre kavrama açısının 20° olduğu durumda 14 adet diĢin
altındaki diĢ sayılarında diĢ dibi kesilmesi görülecektir. Eğer tasarım aĢamasında
mümkünse 14’ten daha fazla sayıda diĢ alınmalıdır.
DiĢ sayısının artırılamadığı durumlarda, diĢ dibi kesilmesini önlemek için çeĢitli
önlemler alınabilir. BaĢ yüksekliği kısaltılmıĢ takım kullanmak diĢ dibini
zayıflatmadan evolvent diĢ açabilir. Ancak bu durumda ayrı takımlar gerekeceğinden
maliyet artacaktır. Aynı zamanda bu iĢlem kavrama uzunluğunu azaltır. Kavrama
açısını büyütmek de bir çözümdür. Bu durumda da standartların dıĢına çıkılmıĢ
olunur. Yine bu iĢlemde de kavrama oranı küçülür. DiĢ dibi kesilmesine en iyi çözüm
profil kaydırma iĢlemidir.
23
Bu iĢlem kesici takımın normalden daha ileri veya geri çekilmesi ile elde edilir.
Takım diĢliye yaklaĢtırılırsa, negatif profil kaydırma, takım diĢliden uzaklaĢtırılırsa,
pozitif profil kaydırma uygulanmıĢ olur. Bu mesafe profil kaydırma faktörü ( )
olarak tanımlanır ve modülün katları Ģeklinde hesaplanır.
Pozitif profil kaydırma ile kritik diĢ sayısının altına düĢen diĢliler üretilebilir. DiĢ
dibi kalınlaĢacağından yük taĢıma kapasitesi artar. Kavrama oranı iyileĢir.
24
Profil kaydırma iĢlemi ile eksenler arasındaki mesafeler ayarlanabilir. Özellikle diĢli
kutusu tasarımlarında çoğu zaman yan yana çalıĢan diĢlilerin eksenler arası
mesafesinin ayarlanması gerekir.
Pozitif profil kaydırma iĢleminde , negatif profil kaydırma iĢleminde ise – iĢaret
alınır.
DiĢ kalınlığının her hangi bir çaptaki değeri aĢağıdaki formül yardımıyla hesaplanır:
[ ( n ) ]
o o
Sıfır diĢlinin geometrik formüllerini daha önceki bölümde çıkarmıĢtık. ġimdi sıfır
diĢli için geometrik boyutları hesaplayan MatLab programını yazalım ve daha
sonrasında bazı çizim örnekleri yapalım.
Sıfır düz bir diĢlinin boyutlarının hesaplanması için aĢağıdaki gibi bir program
yazıldı.
26
ÖRNEK 1:
Modülü 5mm ve diĢ sayısı 30 adet olan sıfır dıĢ diĢlinin çizimini gerçekleĢtirelim.
∎ Çizim düzlemine diĢ üstü dairesi, bölüm dairesi, temel daire ve diĢ dibi dairesi
yardımcı çizgi olarak çizilir.
∎ Evolvent diĢi oluĢturmak için çemberlerin üst kısmına odaklanalım. Denklem ile
eğri çizimi komutu ile parametrik evolvent formülünü girerek evolvent eğrisini elde
edelim. Bunun için temel daire çapını kullanmalıyız.
28
∎ Çizdirilen evolvent parçasının baĢlangıç noktası temel dairesi ile çakıĢık hale
getirilir.
[ ( n ) ]
o o
olarak hesaplandı.
∎ Evolventin dil üstü dairesi üzerinde kalan kısım objeleri buda komutu ile silinir.
29
∎ Temel daire ile diĢ dibi dairesi arasında kalan kısma uygun bir kavis verilerek diĢ
dibi kısmı oluĢturulur.
∎ OluĢturulan profiller ile diĢ üstü ve diĢ dibi dairelerinin parçaları ile diĢ tamamen
oluĢturulur. Bunun için geriye kalan kısımlar budanır.
30
Sıfır diĢlide olduğu gibi profil kaydırmalı diĢli için de benzer bir boyut hesaplama
programı hazırlayalım.
Buradaki örnek için diĢdibi kesilmesinin meydana geleceği bir diĢli oluĢturalım ve bu
diĢliye pozitif profil kaydırma uygulayarak diĢliyi çalıĢabilir hale getirelim.
ÖRNEK 2:
∎ Modülü 3mm ve diĢ sayısı 8 olan diĢliyi çizmeye çalıĢalım. Bunun için sıfır diĢli
oluĢturma programını kullanıyoruz.
32
∎ Daha önce anlatıldığı gibi diĢ üstü, bölüm dairesi, temel daire ve diĢ dibi dairesi
çizildikten sonra evolvent eğrisi oluĢturulur. Sonrasında diĢ profili oluĢturulur ve
kalınlık değeri verilir. Bu iĢlem merkez etrafında sekiz adet çoğaltılır.
∎ Bu aĢamada aynı diĢli değerlerine pozitif profil kaydırma uygulanarak diĢli tekrar
çizilmeye çalıĢıldı. Bunun için kaydırmalı diĢli boyutlandırma programı kullanıldı.
33
∎ Hesaplanan yeni kaydırılmıĢ boyutlarla diĢli adım adım tekrar çizilmiĢtir. Profil
kaydırma faktörü olarak seçildi. Dikkat edilecek olursa diĢ dibi kesilmesi bir
miktar engellendi. katsayısı artırılarak diĢ dibinin daha da kalınlaĢması sağlanabilir
ancak diĢ ucunun kalınlığı azalır. DiĢ üstü çapı diĢ kalınlığının mukavemet açısından
belirli bir değerden daha küçük olmaması gerekir.
ÖRNEK 3:
∎ OluĢturduğumuz diĢ profilini 40 adet kopyalayalım. Bunun için mesafe diĢ adımı
kadar seçilmelidir.
∎ Kremayer diĢlinin alt kısmını jant kalınlığına göre çizilip gerekli kavisleri
oluĢturalım ve iĢlemi bitirelim.
36
Ġç diĢli çizimi, dıĢ diĢli çiziminin yaklaĢık olarak aynısıdır. Ancak burada iç değil dıĢ
kısım dolu olacaktır. Bir örnek yaparak konuyu açıklayalım:
ÖRNEK 4:
∎ DiĢ profili elde edildikten sonra daha önce oluĢturulmuĢ olan halkadan çıkarılır.
Bu iĢlem diĢ sayısı kadar merkez etrafında tekrarlanarak diĢli oluĢturulmuĢ olur.
39
Bu bölümde konunun daha da iyi anlaĢılması için güneĢ diĢli mekanizması ile
oluĢturulmuĢ bir redüktörün hesaplaması yapıldı.
∎ DiĢli çizimine en küçük çaplı olan gezegen (planet) diĢliden baĢlayalım. MatLab
ile diĢlinin boyutlarını hesaplatalım.
40
∎ Ġç diĢlinin çizimi daha önce anlatıldığı gibi benzer bir Ģekilde yapıldı.
42
KAYNAKLAR
∎BABALIK C. F. , Makine Elemanları ve Konstürüksiyon Örnekleri Cilt-III,
Uludağ Üniversitesi, 2002, ISBN:975-564-131-9