Lesfasen A.

Instap

Leerinhouden
Kenmerken van de art nouveau in de beroemde kandelaar van Henry Van de Velde zijn: Dynamisch lijnenspel Inspiratie uit natuur Utilitaire kunst Symbiose tussen functie en ornament

Werkvormen
Onderwijsleergesprek: - Tot welke kunststroming behoort de kandelaar? Waarom? - Welke kenmerken van de Art Nouveau kan je nog opnoemen?

Leermiddelen
Prezi/PowerPoint

Algemene kenmerken van de art nouveau zijn: Dynamisch lijnenspel Organische vormen uit de natuur Utilitaire kunst Functionele primeert boven het esthetische Ornamentele schoonheid en sierlijkheid Nieuwe materialen: ijzer en glas Exotisme: interesse in Japanse kunst (de libel) Kunst als gesamtkunstwerk Kunst voor iedereen

B. Inleiding Henry Van de Velde

- Henry Van de Velde was een Belgische architect. Hij werd architect omdat hij op die manier het best een bijdrage kon leveren aan de samenleving. Hij staat bekend om zijn abstracte stijl met golvende lijnen. Het logo en het interieur van de eerste elektrische Belgische treinen (de letter B in een liggende ellipsvorm) en de boekentoren van de Gentse universiteit zijn twee van zijn bekendste realisaties in Belgi. - Henry Clemens Van de Velde (1863-1957) was een Vlaamse kunstschilder, ontwerper, vormgever en architect. Samen met Victor Horta kan hij beschouwd worden als n van de belangrijkste vertegenwoordigers van de art nouveau. Van de Velde studeerde schilderkunst aan de kunstacademie in Antwerpen en in Parijs. Aanvankelijk was hij een schilder, die schilderde in de stijl van het pointillisme, onder invloed van Seurat.

Doceren

Prezi/PowerPoint

- In 1889 werd Van de Velde lid van de kunstenaarsgroep Les XX/Les Vingt in Brussel en vond ook zijn eerste belangrijke expositie plaats (Les Vingt was een Belgische kunstenaarsgroep waartoe verschillende bekende schilders behoorden, zoals ook James Ensor). Later raakte hij benvloed door de werken van Vincent Van Gogh en ging hij schilderen met langere kronkelige penseelstreken. - Van de Velde raakte in de ban van de idealen van de Engelse Arts and Crafts Movement (=de benaming voor art nouveau in Engeland) met John Ruskin en William Morris en gaf omstreeks 1894 het schilderen op. Hij ging zich bezighouden met toegepaste kunst en architectuur. De Arts and Crafts-beweging stelde zich tot doel, mede uit sociale overwegingen, om het ambachtelijke te doen herleven en alledaagse gebruiksvoorwerpen (meubels, bestek, behang,) artistiek verantwoorde vormen te geven. Ze ijverden voor een eerlijke kunst: de gebruikte materialen moesten goed zichtbaar zijn. Tegen het machinaal kopiren van voorbeelden uit het verleden in ijverden ze voor een totaal nieuwe kunst: geen imitaties meer, maar iets totaal nieuw. Daarbij gingen ze uit van het idee dat schoonheid ook in soberheid kan huizen. Door zich te verdiepen in deze nieuwe beweging kwam hij in contact met de art nouveau van Victor Horta, een vooraanstaand Belgisch kunstenaar. - Van de Velde was meer gewonnen voor abstracte voorstellingen dan wel voor bloemen, vogels en vrouwen uit de Japanse kunst. Hij had meer interesse in de koele Britse stijl, dan in de stijl van Horta. Door de invloed van de Arts and Crafts-beweging was Van de Velde n van de eerste architecten en meubelontwerpers die in een abstracte stijl met gebogen lijnen werkte. - Daardoor kwam hij regelrecht in botsing met Victor Horta, die eerder een afkeer had van Engelse stijlen. Het Belgische publiek was nog niet rijp voor deze vreemde art nouveau. In 1900 verplaatst hij zijn atelier naar Duitsland, waar ze wel enthousiast zijn voor zijn weergave van art nouveau. Hier legt hij zich ten volle toe op de architectuur. Van de Velde geloofde heilig in het kunstonderwijs, waarmee zowel de kwaliteit

van leven als de plaatselijke economie verbeterd kon worden. Hij stichtte de 'Kunstgewerbeschule' in Weimar en was er tot 1914 directeur. Nadien verhuisde de school naar Dessau, waar ze onder zijn opvolger Walter Gropius tot Bauhaus werd herdoopt.

C. Bespreking Hohenhof

- En van zijn mooiste referenties is Villa Hohenhof in Hagen (1908). De invloed van de Engelse woningarchitectuur op het landhuis is duidelijk zichtbaar. Karl Ernst Osthaus was de opdrachtgever voor deze villa, die een oord van kunst en cultuur moest worden. Van de Velde ontwierp Villa Hohenhof als totaalkunstwerk, wat wil zeggen dat interieur en exterieur (inclusief tuin) als totaal zijn ontworpen en op elkaar zijn afgestemd. - In samenspraak met Osthaus ontwierp Van de Velde zo het interieur met alles wat daar in hoorde: meubels, muurdecoraties, vloerbedekking, lampen, stoffen, servies en bestek. Bepalend voor de compositie van de inrichting van de hoofdvertrekken waren diverse kunstwerken. Ieder detail is ontworpen om bij te dragen tot een sfeer van huiselijke harmonie. - De contouren van het huis doen vreemd aan, en ook de dakconstructie werd op een vreemde manier gerealiseerd. De ingang van het huis is nagenoeg helemaal weggewerkt. Het is erg eigenzinnig ontworpen. Voor Van de Velde was het uiterlijk van een huis slechts een omhulsel van datgene waarrond het draait in een woonhuis: het interieur. Hij vertrok bij de planning van zijn huis vanuit de noodzakelijke ruimtes. Deze moesten zo functioneel mogelijk aangepast worden aan het leven. Hij vertrok dan ook van een centrale plaats, van waaruit het hele gezin de andere ruimtes vlot kon bereiken. De woonkamer was dan ook de centrale plaats, de ontmoetingsruimte. Hij speelde met de praktische uitwerking van het interieur. Hij gebruikte kleuren en gaf deze vaak de rol om elementen in het interieur te accentueren. De vrij hoog gelegen plafonds, typisch voor huizenbouw uit die tijd, leenden de mogelijkheid om verschillende dimensies te geven aan de wanden door alweer kleuren. Op de bovenverdieping waren de slaapkamers aangepast aan de bewoners. Kinderkamers waren ruim en voorzien van speeloppervlakten en ruimtes voor

Onderwijsleergesprek, doceren

Prezi/PowerPoint

studiefaciliteiten. Architectonisch kwamen steeds opnieuw rechte lijnen voor. Als compensatie voor de noodzakelijke rechtlijnige architectonische structuren zoekt hij de natuurlijke loop van de lijn in het meubilair, de trap, in de decoratieve elementen van deuren en ramen en in interieurelementen. - Pas na het realiseren van de noodzakelijke ruimtes in het huis, boog Henry zich over het 'omhulsel' ervan: de buitenkant. Vandaar de vreemd aandoende vormgeving. Hij zorgde er eveneens voor dat het huis een massief karakter uitstraalde om zo een eigen afgesloten wereld te creren. - Zijn opleiding in de schilderkunst en de vermenging met toegepaste kunsten maken van deze woning een totaalconcept. Hij was een echte perfectionist: alles moest tot het laatste detail uitgewerkt worden. Het gebouw is gekenmerkt door een merkwaardige eenheid, zowel aan de buitenkant als bij het interieur. Gaande van de ruimteverdeling tot de vloertegels, van de meubels tot het tafelgerei. Zelfs de kleding van zijn vrouw is ontworpen in dezelfde stijl. - Henry Van de Velde gaat in tegen de heersende mode, gedicteerd in D. Bespreking modeontwerpen Parijs. Hij pleitte voor een praktische kleding in plaats van de ongezonde insnoering. Tegenover het lichaamsverminkende silhouet van de wespentaille plaatste hij een losvallende snit, waardoor het lichaam niet werd ingesnoerd. Onderwijsleergesprek, doceren Prezi/PowerPoint

- De overdreven uiterlijke versiering met ruches, pailletten of strikjes werd vervangen door een sobere, functionele versiering. - De huidonvriendelijke stoffen ruimen plaats voor natuurlijke materialen. - Ook de lengte van het kleed werd ingekort, om de vrouw meer bewegingsvrijheid te geven. - In het concept van de reformkledij worden dus de ideen van de algemene verandering van het leven rond de eeuwwisseling

weerspiegeld. De kunstenaars wilden nog een stap verder gaan, namelijk de hervormingsideen in harmonie brengen met de esthetische verschijning van de omgeving. Van de Velde verantwoordde zijn tussenkomst als volgt: Dezelfde krachten, die mij ertoe hebben aangezet, de plannen van ons huis te tekenen zonder architect te zijn en bovendien niet alleen meubels, lichtarmaturen en andere voorwerpen maar ook behangpapier, matten en tapijten te ontwerpen, zonder ooit aan het creren van dergelijke zaken te hebben gedacht, hebben mij ertoe aangezet het principe van de rationele vormgeving, de fundamentele methode voor mijn hele oeuvre, eveneens op de vrouwenkleding toe te passen. - Er werden niet enkel fotos van de kledij gepubliceerd, maar ook voorbeelden voor toepassingen en delen van knippatronen, die ertoe konden aanzetten om zelf kleren te maken. Dit sluit aan bij het concept kunst voor iedereen.

E. Bespreking Gentse Boekentoren

- De Boekentoren van Van de Velde is het meest opvallende voorbeeld van modernistische architectuur in de stad. De toren herbergt ca. 3 miljoen boeken van de Gentse universiteitsbibliotheek. - Van de Velde, toen professor aan de Gentse universiteit, werd op zeventigjarige leeftijd (1933) gevraagd een nieuwe universitaire bibliotheek te ontwerpen en nieuwe gebouwen voor de instituten voor Kunstgeschiedenis, Dierkunde en Farmacie. - Het is n van de weinige gebouwen die Van de Velde in zijn eigen land heeft kunnen ontwerpen en bouwen. - Van de Velde dacht meteen aan een toren als boekenmagazijn. De ligging op het hoogste punt van de stad deed hem dromen van een baken, een teken van de universiteit, een symbool van wetenschap, wijsheid en kennis. Dit was naast de Sint-Niklaaskerk, de SintBaafskathedraal en het Belfort de vierde toren in de stad. Gemakkelijk had hij het niet, want de bibliothecarissen zagen zijn

Onderwijsleergesprek, doceren - Waarom koos Van de Velde voor een toren? - Wat is er opmerkelijk aan de toren?

Prezi/PowerPoint

project niet zitten. Hij hield echter koppig vast aan zijn toren en hij kreeg die ook. In 1934 stelde hij het complex voor met een indrukwekkende gipsen maquette. - Als symbool voor de moderniteit koos Van de Velde een constructie uit beton, waarvan de sokkel bekleed is met arduin. Hij werd hierbij bijgestaan door de kennis van collegas en specialisten in gewapend beton. Het grondplan kreeg de vorm van een Grieks kruis, om de verbinding tussen hemel en aarde en de vermenging van tijd en ruimte te symboliseren. De constructie was 64 m hoog, telde vier kelderverdiepingen, twintig verdiepingen en een imponerende belvedre als uitkijkplatform. - De inval van het licht speelde een rol bij de situering van de leeszalen: de grote leeszaal en de tijdschriftenleeszaal voorzag hij van veel zenitaal licht en richtte hij op het zuiden, de handschriftenleeszaal richtte hij naar het noorden zodat schadelijk licht werd geweerd. - Als totaalkunstenaar tekende Van de Velde alle details: zwarte ijzeren raamprofielen, vloerpatronen, deurkrukken, meubilair, bekleding van de radiatoren. Maar de moeilijke economische situatie en het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog stonden de realisatie van zijn totaalproject in de weg: hij moest de keuze van het materiaal wijzigen. Ook het meubilair werd slechts gedeeltelijk gerealiseerd, vaak ook met andere materialen dan gepland. Van de vele geplande kunstprojecten bleven slechts enkele overeind. - Voor het pronkstuk van de Boekentoren, de belvedre, werden toch speciale materialen gebruikt, aangezien vele daarvan op voorhand besteld of gekocht waren. Van de Velde richtte deze belvedre volledig in met materialen uitsluitend afkomstig van Belgi of haar kolonie Kongo. Zo zijn de zuilen gedecoreerd met koloniaal hout, ligt er onder de huidige linoleumvloer het restant van een compleet eikenhouten parketvloer en werd de trap van de lift naar de eigenlijke belvedrezaal opgetrokken in marmer. De vier terrassen werden dan weer volledig met platen van arduinsteen afgewerkt, maar helaas heeft slechts 1 terras nog haar volledige arduinbekleding.

- In het complex vinden we behalve het spectaculaire torenmagazijn een grote leeszaal, tijdschriftenzaal, cataloguszaal, bureaus voor de professoren en verder nog een kaarten- en prentenzaal. Overal vinden we grote glas-in-staalpartijen, glooiende afrondingen van de hoeken en betonnen luifels voor de ingangen. - Het aanpalende gebouw voor het Hoger Instituut voor Kunstgeschiedenis en Oudheidkunde werd ook afgewerkt, maar de afdelingen voor Dierkunde en Farmacie kwamen er niet. In de jaren 50 werden op die plaats de nieuwe gebouwen voor de Faculteit voor Letteren en Wijsbegeerte opgetrokken, maar in een andere stijl en met andere materialen dan Van de Velde voorzien had. Het nieuwe gebouw vloekt dan ook op vele punten met het eigenlijke ontwerp. - Vandaag is de boekentoren in slechte staat. Gedurende jaren werd het monument verschillende keren gebrekkig opgelapt, soms met een slechte materiaalkeuze, terwijl de zware structurele problemen aan hun lot werden overgelaten bij gebrek aan geld. Zo is bijvoorbeeld de betonnen buitenmantel zwaar aangetast door betonrot. Op 1 juli 1992 kreeg de boekentoren de status van beschermd monument. Ondertussen raakte bekend dat de restauratie startte in 2010. - Na de Tweede Wereldoorlog werd Van de Velde beschuldigd van collaboratie. Tot een proces kwam het nooit, maar Van de Velde ging wel in vrijwillige ballingschap en trok zich terug in Zwitserland. Hij overleed in 1957 in Zrich. - De Henry van de Velde Prijzen van Design Vlaanderen lauweren jaarlijks ontwerpers en bedrijven uit Vlaanderen met een trofee, een geldprijs van 2.500 euro en een kalligrafisch getuigschrift.

F. Afronding

Typische kenmerken van Van de Velde zijn: Inspiratie uit de natuur Abstracte stijl met golvende lijnen Kunst voor het volk/iedereen

Onderwijsleergesprek: - Welke zijn de typische kenmerken van de stijl van Henry Van de Velde?

Prezi/PowerPoint

Aandacht voor de natuurlijke loop van de lijnen Dualisme tussen decoratieve en sobere vormgeving Verzoening tussen functionaliteit en decoratie (wat praktisch is, kan evengoed mooi zijn en wat mooi is, kan ook praktisch zijn. Elk decoratief element is tevens functioneel verantwoord. Uiteindelijk zal Van de Velde enkel de zuiver constructivistische vormgeving behouden zonder decoratie en evolueren naar de Art Dco.)

OF Evaluatiemoment: Wat vinden de leerlingen nu zelf van de stijl van Henry Van de Velde?

Bibliografie
http://kunstencultuur.pbworks.com/van-de-Velde,-Henry http://www.mamac.be/spip.php?article45 Bhaskaran, L., Design, 2006, Kerkdriel: Librero, p. 184-189, p. 216-221. Van Strydonck de Burkel, R., Art Nouveau juwelen in Europa,1998, Tielt: Lannoo. Paul, T., Tiffany, Alphen aan den Rijn:Atrium. Greenhalgh, P., Essential Art Nouveau, 2000, Londen: V&A Publications. Film by Franoise Levie, Mr. Bing & Art Nouveau, 2004, Idale Audience. Leblanc, C., Art Nouveau & Design: sierkunst van 1830 tot Expo 58, 2005, Tielt: Lannoo. Vigu, J., Toulouse-Lautrec, 2005, Lisse: Rebo Productions. De Jong, C.W.; le Coultre, M.F.; ea; NL affiches: meer dan een eeuw Nederlandse affiches, 2007, Kerkdriel: Librero. Sembach, K.J.; Schulte, B., Henry Van de Velde, 1993, Keulen: Pandora. Canning, S.M., Henry Van de Velde, Gent: Snoeck-Ducaju & Zoon.