NA BUDOWIE

instalacje

Sposb na wasny prd

w TEKST DR IN. GRZEGORZ BARZYK (RZECZOZNAWCA ENERGETYCZNY SEP), ANNA GRUNWALD w RYSUNKI WAWRZYNIEC WICICKI
Fot.: MAST (monta)

Jeli zdarzaj ci si czste przerwy w dostawie prdu, lub twj dom jest daleko od sieci energetycznej, pomyl o wasnej elektrowni na wiatr.

1 Elektrownia wiatrowa z poziom osi obrotu. Wiatrak taki moe si obraca w ten sposb, by wykorzystanie siy wiatru byo najefektywniejsze

rzydomowe elektrownie wiatrowe mog suy jako dodatkowe rdo energii, ktre w pewnym stopniu uniezalenia od sieci lokalnego dystrybutora energii elektrycznej. Najlepiej sprawdzaj si jako zasilanie domw niskoenergetycznych bardzo dobrze ocieplonych, ktre potrzebuj maej iloci prdu. Elektrownie wiatrowe staj si coraz bardziej popularne, a zainteresowanie nimi moe w przyszoci jeszcze wzrosn, bo do prawa polskiego wprowadzana jest obecnie Dyrektywa Unii Europejskiej nr 2002/91/WE, wedug ktrej w budynkach nowych oraz starych gruntownie remontowanych projektant bdzie musia uwzgldni w dokumentacji budynku zastosowanie energii pochodzcej z odnawialnych rde energii (OZE). Poniewa elektrownie wiatrowe mog dziaa praktycznie wszdzie, wietnie nadaj si do spenienia tego warunku. Przydomowa elektrownia wiatrowa moe dostarcza prd na potrzeby odbiornika autonomicznego (wydzielonego), czyli dziaajcego niezalenie od sieci elektroenergetycznej. Moe nim by albo:
A D N Y D O M w s i e r p i e 2 0 0 6

w wydzielony obwd w domu, zwykle niskonapiciowy (np. obwd owietleniowy czy obwd ogrzewania podogowego wspomagajcego ogrzewanie domu), dziaajcy niezalenie od pozostaej instalacji elektrycznej w domu zasilanej z konwencjonalnej sieci elektroenergetycznej, albo w caa instalacja domowa, odczana od sieci energetycznej na czas korzystania z energii wytworzonej przez przydomow elektrowni, albo w ogle niepodczona do sieci elektroenergetycznej. Wiksze elektrownie wiatrowe (zwane te siowniami) przeznaczone s przede wszystkim do wytwarzania energii, ktra nastpnie przekazywana jest do sieci elektroenergetycznej. S one jednak znacznie drosze od maych przydomowych.
ILE TO KOSZTUJE*

FIRMY OFERUJCE SIOWNIE WIATROWE:

AC Prim tel. 022 740 01 35 www.windandpower.com Enwia tel. 091 483 19 97 w. 21 www.enwia.pl Mast tel. 044 635 01 10 www.mast.com.pl Metalic tel. 065 511 73 37 www.metalic.com.pl Rotal tel. 091 422 65 87 www.rotal.pl

Maa, nowa elektrownia wiatrowa o mocy: 100 W . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ok. 150 euro (615 z) 500 W . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ok. 750 euro (3000 z) 2-3 kW . . . . . . . . . . . . . . ponad 2500 euro (10 250 z) 15 kW . . . . . . . . . . . . . . . ok. 15 850 euro (65 000 z) Im mniejsza moc elektrowni, tym zwykle duszy czas zwrotu poniesionych kosztw.
*Ceny netto

78

instalacje
ELEKTROWNIA NIEZALENA OD SIECI

Aby podczas bezwietrznej pogody w elektrowni wiatrowej nie zabrako prdu, czsto stosuje si tzw. ukad hybrydowy, to znaczy poczenie elektrowni wiatrowej z panelami fotowoltaicznymi oraz nierzadko z tradycyjnym generatorem spalinowym (w1). Ze wzgldu na due wahania mocy dostarczanej przez rda odnawialne (w tym wiatr) w ukadach hybrydowych trzeba zastosowa dodatkowe akumulatory. Umoliwiaj one gromadzenie nadwyek energii w okresach zmniejszonego poboru i oddawanie jej odbiorcy, kiedy zapotrzebowanie na ni wzrasta.

turbina wiatrowa

prdnica z napdem spalinowym

ogniwo fotowoltaiczne

instalacja elektryczna w domu

kontroler adowania

inwerter (przetwornica) 12-24 V/ 230 V

tablica z przecznikiem zasilania zasilanie z sieci energetycznej

bateria akumulatorw zasilanie odbiornikw niskonapiciowych

w1 Ukad hybrydowy do zasilania domu. Elementy pokazane na szarej planszy montuje si w pomieszczeniu gospodarczym lub garau

Wybr wielkoci i typu elektrowni wiatrowej oraz okrelonego rozwizania zaley od tego, czemu elektrownia ma suy; powinien te by poprzedzony badaniami zasobw wietrznoci i opacalnoci inwestycji.Najlepiej w tym celu skorzysta z pomocy i opinii fachowcw na przykad z Polskiego Stowarzyszenia Energetyki Wiatrowej (www.visventi.org.pl) lub te Europejskiego Centrum Energii Odnawialnej EC IBMER (www.ecbrec.pl).

Fot. (2, 3): AC PRIM/WIND AND POWER (monta)

2 Elementy skadowe elektrowni wiatrowej zwykle sprzedawane s w odpowiednio dobranych kompletach: a) turbina wiatrowa, b) akumulator, c) inwerter (przetwornica)

2a

3 Urzdzenia elektrowni zainstalowane w pomieszczeniu gospodarczym w domu

Jak dziaa elektrownia?

Elektrownie wiatrowe mog wytwarza energi elektryczn tylko wtedy, gdy wieje wiatr i to w dodatku z prdkoci wiksz od prdkoci tzw. startowej, poniej ktrej turbina po prostu stoi. Przydomowe elektrownie wiatrowe s cakowicie niezalenymi rdami energii,w ktrych instaluje si jeden z dwch rodzajw prdnic: 1) prdu staego, 2) mae, trjfazowe asynchroniczne. Elektrownie z prdnic prdu staego (najczciej stosowane) mog zasila obiekty, jeeli s wyposaone w regulator napicia oraz akumulatory do gromadzenia energii ( 2 , 3 ), a jeli maj www

2b

2c
s i e r p i e 2 0 0 6 A D N Y D O M

79

instalacje
www

dostarcza prd przemienny (taki jak w sieci) musz mie falownik. Jeli elektrownie te maj zasila dom mieszkalny, to wspomniane urzdzenia skadowe umieszcza si zwykle w pomieszczeniach gospodarczych, garaach itp.

ELEKTROWNIA WIATROWA Z POZIOM OSI OBROTU

opaty wirnika

wirnik gondola moe zawiera zesp napdowy, generator, czsto te elektronik

Moc. Ze wzgldu na moc elektrownie wiatrowe

dzieli si na modele mikro, mae i due. Do zasilania domw stosuje si gwnie dwa pierwsze rodzaje. w Mikroelektrownie wiatrowe to modele poniej 100 Watw (W) mocy. Uywa si ich najczciej do adowania baterii akumulatorw stanowicych zasilanie obwodw wydzielonych tam, gdzie nie ma sieci elektroenergetycznej, lub z jakiego powodu nie chce si z niej korzysta. Takie elektrownie mona wykorzysta do zasilania przez akumulatory czci owietlenia domu: pojedynczych lamp, a nawet poszczeglnych pomieszcze czy urzdze. w Mae elektrownie wiatrowe to nieco wiksze modele o mocy od 100 W do 50 kW. Modele z tej grupy mog zapewnia energi elektryczn w pojedynczych gospodarstwach domowych, a nawet w maych firmach. W warunkach przydomowych najpopularniejsze s elektrownie 3-5 kW. Moc takich elektrowni, wspomagana energi zmagazynowan w akumulatorach, wystarczy nierzadko do zasilania owietlenia, ukadw pompowych, sprztu i urzdze domowych. w Due elektrownie wiatrowe (w praktyce powyej 100 kW), oprcz tego, e mog zasila dom, stosowane s przede wszystkim do wytwarzania prdu, ktry sprzedaje si sieci elektroenergetycznej. Taka elektrownia musi spenia szczegowe wymagania lokalnego operatora sieci, potrzebna jest te oczywicie jego zgoda na takie przyczenie. Wielko. Ilo energii elektrycznej produkowanej w elektrowni wiatrowej zaley gwnie od prdkoci wiatru. Ta z kolei zaley od wielu czynnikw zarwno klimatycznych, jak i zwizanych na przykad z wysokoci usytuowania wiatraka (im jest on wyej, tym wiksza produkcja energii). Wspczesne due elektrownie wiatrowe osadza si na wieach 70-, 80-, a nawet 100- czy 120-metrowych. Mae najczciej maj za podstaw maszty od 1,5 m (na dachach) do 15-20 m nad poziomem gruntu. Podzia ze wzgldu na inne kryteria. Podstawowym kryterium podziau elektrowni wiatrowych jest pooenie osi obrotu wirnika, zgodnie z ktrym rozrniamy dwa rodzaje elektrowni:

5,5 m

Rodzaje elektrowni

w2 Przykadowa budowa elektrowni wiatrowej (na podstawie elektrowni Enwia)

maszt

tablica przyczeniowa

5,5 m

ZALETY I WADY ELEKTROWNI ZALENIE OD RODZAJU WIATRAKA

Z poziom osi obrotu

duy zakres mocy duy wybr urzdze do gone

Z pionow osi obrotu

ciche do lekkie stosunkowo may wybr urzdze i zakres mocy

w z poziom osi obrotu HAWT (w2) (ang. Horizontal Axis Wind Turbines); najpopularniejsze ponad 95% stosowanych rozwiza; w z pionow osi obrotu VAWT (ang. Vertical Axis Wind Turbines) ( 4 ). Ze wzgldu na kolejne kryteria: w sposb wykorzystania produkowanej energii wyrnia si na przykad siownie energetyczne i siownie pompowe; w liczb patw wirnika elektrownie jedno-, dwu-, trzy-, cztero- i wielopatowe; w usytuowanie wirnika wzgldem kierunku wiatru i masztu (w elektrowniach typu HAWT): dowietrzne (ang. up-wind) oraz odwietrzne (ang. down-wind);

CO TO ZNACZY
w Szybkobieno stosunek prdkoci obwodowej wirnika rotora (czyli obracajcego si elementu turbiny silnika wiatrowego) do prdkoci wiatru.

80

A D N Y

D O M

s i e r p i e

2 0 0 6

0,7 m

podstawa fundamentowa

18-20 m

instalacje
Fot.: ARTIN ZESP KOORDYNACJI INWESTYCJI (monta) 4 Dom z siowni wiatrow o pionowej osi obrotu usytuowan na dachu. Aby tak umieci wiatrak, konstrukcja dachu musi by przygotowana na stosowne obcienie

w szybkobieno elektrownie wolnobiene, redniobiene i szybkobiene. Wrd najpopularniejszych maszyn typu HAWT ponad 90% obecnie stosowanych to trjpatowe urzdzenia typu up-wind suce gwnie do wytwarzania energii elektrycznej.

Gdzie postawi wiatrak?

Najlepsz odpowiedzi jest sentencja: suchaj ludzi kieruj si rozumem. Dostpne atlasy i mapy wietrznoci (w3) naley traktowa jedynie jako materiay pomocnicze. W budowie maych elektrowni wiatrowych bardziej istotna od atlasw wiatru jest obserwacja i dowiadczenie. Lokalne uwarunkowania oreografii (uksztatowania) terenu mog sprawi, e nawet w regionie uwaanym za bezwietrzny elektrownia wiatrowa moe by opacalna. Uwarunkowania lokalne. Elektrownia wiatrowa dziaa najlepiej, gdy strumie wiatru jest laminarny (niezaburzony). Aby wic zwikszy pewno, i struga wiatru docierajca do wiatraka bdzie miaa przepyw bliski idealnemu, odlegoci wiatraka od wszelkich przeszkd terenowych (w tym budynkw, drzew itp.) powinny spenia warunki przedstawione na rysunku (w4). Jeli wiatrak miaby sta za przeszkod (domem, drzewem, lasem), to trzeba pamita, e za tymi przeszkodami (patrzc w kierunku wiatru) w strefie oznaczonej na rysunku kolorem szaroniebieskim strugi powietrza wiruj.Aby wic wiatrak dziaa efektywnie, jego wirnik powinien znajdowa si poza t stref a sam wiatrak powinien by albo bardzo wysoki, albo znacznie oddalony od przeszkody (zwykle o odlego rwn okoo 20 wysokociom przeszkody). Duo lepiej, gdy wiatrak ma si znajdowa przed przeszkod, bo strefa zawirowa powietrza jest wwczas znacznie mniejsza. Dziki temu wiatrak moe sta bliej przeszkody i by znacznie niszy ni w pierwszej opisanej sytuacji. Umiejscowienie wiatraka przydomowego powinno by jednak kadorazowo dobierane do lokalnych warunkw i poprzedzone badaniami wietrznoci w danej okolicy. Zgodnie z zasad przepywu Bernoulliego, zmniejszenie przepywu (cinicie) wylotu wa ogrodowego powoduje, e prdko wody jest wiksza i struga siga dalej. To samo prawido odnie mona do przepywu strugi wiatru w przewitach pomidzy budynkami wiatr jest silniejszy. Umiejtno wykorzystania istniejcych uwarunkowa terenowych to warunek opacalnoci przedsiwzicia. Najczciej wiatraki umieszcza si obok domu na masztach (supach) osadzonych w gruncie na

4
fundamencie lub utrzymywanych odcigami. Mae wiatraki mona te instalowa na dachu domu, pod warunkiem e konstrukcja dachu bdzie przystosowana do takiego obcienia; trzeba to uwzgldni ju na etapie projektowania domu. Ograniczenia. Elektrownie wiatrowe rwnie mae, przydomowe stanowi rdo haasu. Zgodnie z przepisami* (patrz s. 82) obiekty i urzdzenia stanowice rda haasu naley lokalizowa tak, by nie naruszay dopuszczalnych poziomw haasu. Najcichszymi urzdzeniami s elektrownie wiatrowe o pionowej osi obrotu, w tym widerkowe ( 4 ). Elektrownie przydomowe z reguy speniaj wymogi wynikajce z ochrony przed haasem ju w odlegoci 20-100 m od budynkw mieszkalnych. www

POLSKA. MAPA WIETRZNOCI

lokalizacja: wybitnie korzystna korzystna do korzystna niekorzystna wybitnie niekorzystna

w3 Mapa prdkoci wiatru na wysokoci 10 m wykonana przez IMIGW. Moe by traktowana jako szacunkowa wskazwka lokalizacji elektrowni wiatrowych, ale wiksze znaczenie w ocenie inwestycji maj warunki lokalne

s i e r p i e

2 0 0 6

A D N Y

D O M

81

instalacje
www

Due elektrownie wiatrowe mog wymaga oddalenia nawet o 500-800 m. Aby upewni si, e po postawieniu elektrowni ssiedzi nie zaczn nka inwestora licznymi kontrolami, zaleca si wykonanie specjalistycznych analiz ju na etapie przygotowania inwestycji.Takie analizy wykonuj na zlecenie chtnych wyspecjalizowane firmy oferujce elektrownie wiatrowe, a take instytucje zajmujce si energi wiatrow.

USYTUOWANIE ELEKTROWNI WARUNKI LOKALNE

dominujcy kierunek wiatru 2H H 2H 20 H

Ile uzyskamy prdu?

Dobrze dobrana i usytuowana elektrownia wiatrowa moe wytworzy rocznie tak ilo energii elektrycznej, jaka odpowiada 10-20% iloczynu mocy nominalnej instalowanej turbiny oraz liczby godzin w cigu roku (24 h365).W tak wyliczonej wielkoci uwzgldnione s zarwno okresy bezwietrzne, jak i te, kiedy prdko wiatru jest mniejsza lub wiksza od tej, przy ktrej elektrownia wiatrowa produkuje moc nominaln. Otrzymany wynik, mimo e szacunkowy, z pewnoci pomoe w uzmysowieniu i urealnieniu oczekiwa. Szczegowej oceny produkcji energii dokona mona dopiero po uwzgldnieniu zasobw wietrznoci w konkretnej lokalizacji oraz waciwoci dobranego typu elektrowni wiatrowej.

w4 Zasady umieszczania przydomowych elektrowni wiatrowych. Wirnik i opaty powinny znajdowa si w strefie laminarnych (niezaburzonych) strug wiatru. Poniewa za przeszkodami powstaj zawirowania, wiatraki lepiej umieszcza przed przeszkodami, bo wwczas mog by nisze i sta bliej przeszkody

i niskooprocentowanych (nawet 1%) kredytw instytucji finansowych, na przykad Banku Ochrony rodowiska. Kredyty te wedug zaoe mog by przeznaczone na zakup lub monta urzdze i wyrobw sucych ochronie rodowiska. Fachowa pomoc. Planujc budow elektrowni wiatrowej, warto skorzysta z pomocy fachowcw, ktrzy odpowiednio dobior jej typ oraz wielko i pomog przebrn przez gstwin obowizujcych przepisw prawnych.

*Rozporzdzenie ministra rodowiska z 9 stycznia 2002 r. w sprawie wartoci progowych poziomw haasu (DzU 2002 r., nr 8, poz. 81) **Ustawa z 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy Prawo energetyczne, i ustawy Prawo ochrony rodowiska (DzU nr 91, poz. 875)

Formalnoci
Wymagane zezwolenia. Elektrownie wiatrowe,

Eksploatacja
ywotno elektrowni wiatrowych siga wedug producentw okoo 25 lat. W tym czasie jednak naley liczy si z koniecznoci ich okresowej obsugi, wymian materiaw eksploatacyjnych oraz serwisem.
Wicej informacji o elektrowniach wiatrowych mona znale w internecie, na stronie: www.elektrownie-wiatrowe.org.pl

ktre maj by trwale zwizane z gruntem (maj mie fundament), s uwaane za obiekty budowlane i podlegaj wszelkim przepisom prawa budowlanego. Na ich postawienie wymagane jest zatem uzyskanie pozwolenia na budow. Wyjtek stanowi urzdzenia niedue i sigajce niewiele poza obrys okolicznej zabudowy, a posadawiane zazwyczaj na masztach z odcigami na te czsto nie trzeba uzyskiwa pozwolenia na budow ani ich zgasza (ale lepiej upewni si co do tego przed rozpoczciem budowy!). Aby mona byo sprzedawa nadwyki energii do sieci elektroenergetycznej, zgodnie z przepisami obowizujcymi od 1 maja 2004 r.** trzeba uzyska od Urzdu Regulacji Energetyki specjalne zezwolenie (koncesj) na prowadzenie takiej dziaalnoci gospodarczej i zarejestrowa t dziaalno w stosownym urzdzie (np. miejskim, gminy lub innym). Niestety, zakres formalnoci wymaganych od potencjalnego producenta czystej energii wiatrowej nie sprzyja popularnoci takich inwestycji w Polsce. Finansowanie. Wszyscy (take indywidualne osoby fizyczne) chtni do postawienia przydomowej elektrowni wiatrowej mog skorzysta z pomocy

5 Elektrownia wiatrowa zasilajca cae gospodarstwo rolne. Pozwala uniezaleni si od sieci elektroenergetycznej zwaszcza na terenach o rzadkiej zabudowie

82

A D N Y

D O M

s i e r p i e

2 0 0 6

Fot.: MAST (monta)