110 | Jubileumpublicatie 45 jaar SMO

DOOR DE BRICS UITEENGEDREVEN? In februari 2006 verscheen in de SMO-serie het boek De BRICs gekraakt (Hillen, 2006). Het was destijds het eerste Nederlandstalige boek dat een integraal overzicht gaf van de opkomst van de BRIC-landen.1 Behalve een beschrijving van de BRIC-landen bevatte het boek ook een aantal reflecties op het fenomeen en enkele conclusies over de verhouding tussen de BRIC-landen en Europa. Zeven jaar na dato is het interessant om te zien in hoeverre de reflecties juist waren en, zo ja, of ze nog steeds actueel zijn. Wat is er sindsdien veranderd ten aanzien van de verhouding tussen de BRIC-landen en Europa? Mr. M.Ph. Hillen
Michiel Hillen is eigenaar van Emerging Markets Africa (EMSA), een adviesbureau dat bedrijven begeleidt die investeren in opkomende markten in Afrika. EMSA is opgericht in februari 2006, toevallig (of niet) in dezelfde maand dat het boek De BRICs gekraakt is verschenen. Michiel is tevens bestuurslid van de Netherlands African Business Council (NABC) en lid van de raad van toezicht van Stichting Sankofa. Charlotte Rosalie, projectmanager bij EMSA, heeft opgetreden als co-auteur.

Van BRIC naar CIVETS en naar N-11 De term BRIC-landen dateert van 2003. Met de term werd verwezen naar de opvallende economische opkomst van Brazili, Rusland, India en China. Deze BRIC-landen brachten de traditionele economische wereldtop (landen in Noord-Amerika en de EU, Japan en Australi) in verwarring door de vele en plotse uitdagingen en kansen die hun snelle opkomst met zich mee bracht. In de eerste paar jaren nadien is de term BRIC in de wetenschappelijke en economische literatuur steeds tamelijk letterlijk opgevat: het acroniem stond voor deze vier landen, niets meer en niets minder. Een van de hoofdboodschappen van De BRICs gekraakt was dat het verschijnsel BRICs juist niet al te letterlijk moest worden opgevat. Aan de hand van een zelfontworpen profiel met vijf elementen (een explosieve cocktail met vijf basisingredinten; Hillen 2006: 18-20) werden de oorspronkelijke vier landen getoetst, evenals een twintigtal andere snelle groeiers. Conclusie was dat het verschijnsel BRICs vooral is op te vatten als een metafoor voor een veel breder verschijnsel. Het zijn niet die toevallige vier landen, maar een groep van rond de twintig landen (waarvan sommige zelfs beter aan het BRIC-profiel voldeden dan de oorspronkelijke vier)2 die hun plaats in de wereldeconomie snel aan het veroveren zijn en de bestaande

1 2

De term werd voor het eerst gebruikt in Wilson & Purushothaman (2003). De economie van Brazili groeit de laatste jaren bijvoorbeeld niet meer echt spectaculair en de economie van Rusland blijkt in de praktijk wel erg van olie en gas afhankelijk te zijn.

Publicaties toen en nu Michiel Hillen | 111

orde flink opschudden. Zeven jaar later zien we dat deze zienswijze in brede kring omarmd is. Er zijn zelfs nieuwe acroniemen gentroduceerd voor de bredere groep landen. Eerst werd het BRICS met de toegevoegde S voor South Africa om de opmerkelijke groei in Afrika in de term te verwoorden. Later introduceerde de Britse bank HSBC de term CIVETS, die staat voor Colombia, Indonesi, Vietnam, Egypte, Turkije en Zuid-Afrika.3 Bekender nog is het concept Next Eleven, dat werd gelanceerd door Goldman Sachs: een kansrijk elftal, met usual suspects als Turkije en Mexico n underdogs als Iran en Bangladesh.4 In het vervolg van dit artikel zal de term BRICs gebruikt blijven worden, maar dan in de breedst mogelijke betekenis, namelijk niet-Westerse landen met een grote bevolkingsomvang en snelgroeiende economien. Europa verkoopt inderdaad goed in de BRICs In de publicatie De BRICs gekraakt werden hoge verwachtingen gepresenteerd op het gebied van EU-export naar de BRIC-landen. De drie miljard consumenten in de BRIClanden (in ruime zin) vormen een mooie afzetmarkt voor onze hoogwaardige producten; niet alleen op de consumentenmarkt, maar ook de business-to-businessmarkt. Hierbij valt te denken aan machines, infrastructuurwerken en diensten. Daar zou de relatief kleine EUbevolking toch een aardige spreekwoordelijke boterham, baguette of ciabatta aan moeten kunnen verdienen. De publicatie voorspelde dat Europa het in de eerste jaren vooral goed zou doen in het topsegment van de markt. Zeven jaar later blijkt dat dit inderdaad het geval is. Vooral Duitsland, de exportkoning van de EU, vaart wel bij de BRICs. Weliswaar zijn de VS en de EU nog steeds Duitslands belangrijkste exportbestemmingen, maar het relatieve aandeel van de export naar de BRICs is in de laatste zeven jaar meer dan verdubbeld naar een omvang van rond de 20 procent. In macrocijfers is deze ontwikkeling al bijzonder indrukwekkend, maar de individuele voorbeelden die erachter schuilgaan, maken haar een stuk beeldender. Neem de export van Duitse personenautos. In 2000 ging 48 procent hiervan naar andere EU-landen en slechts 1 procent naar de BRIC-landen. In 2011 was dit respectievelijk 31 en meer dan 17 procent, ondanks het feit dat er in die landen inmiddels al aardig wat lokale productie van Duitse merken op gang is gekomen.5

3 http://www.businesswithoutborders.com/industries/others-industries/the-decade-of-the-civets/ http://www.chicagobooth.edu/alumni/clubs/pakistan/docs/next11dream-march%2007-goldmansachs.pdf 5 Cijfers Deutsche Bank juli 2012, via www.dbresearch.com.

112 | Jubileumpublicatie 45 jaar SMO

Weliswaar zijn de VS en de EU nog steeds Duitslands belangrijkste exportbestemmingen, maar het relatieve aandeel van de export naar de BRICs is in de laatste zeven jaar meer dan verdubbeld naar een omvang van rond de 20 procent.
Opvallend is dat de EU het op verschillende terreinen beter doet dan de VS. Een goed voorbeeld is de modewereld. Terwijl Amerikaanse modehuizen vooral in eigen land verkopen en slechts voor 7,5 procent in de BRIC-landen, verkopen hun Europese concurrenten voor maar liefst 30,5 procent in de BRICs. Europese design- en luxeproducten zijn er erg in trek. Bekende Europese merken als Chanel, Dior, Louis Vuitton, Herms en Gucci verkopen al meer in de BRICs dan in de EU zelf.6 Om nog even in Frankrijk te blijven; de vraag naar Bordeauxwijnen in China gaat door het dak en maakt de dalende vraag in Frankrijk zelf meer dan goed. In tien jaar is de export naar China verhonderdvoudigd. De Chinezen kopen overigens al lang niet meer alleen de wijnen op, maar tegenwoordig ook hele wijndomeinen. Ze zijn inmiddels, na de Belgen, de belangrijkste categorie buitenlandse bezitters van chateaus in de Bordeaux.7 Een effectief Europees beleid ontbreekt De publicatie uit 2006 sloot af met een set aanbevelingen voor de EU om effectief met de BRIC-uitdaging om te gaan. De EU moet niet alleen optimaal inspelen op de ontstane economische kansen, maar ook een antwoord vinden op de uitdagingen waar de BRICs ons voor stellen. In De BRICs gekraakt werd een lans gebroken voor een versnelling van de toen al bijna vergeten Lissabon-strategie8: Europas blauwdruk om de concurrentiekracht te versterken en ons sociale stelsel te behouden. Tegelijkertijd werd geconstateerd dat er toen al weinig beweging in zat en dat de regeringsleiders huiverig waren om pijnlijke keuzes te maken en de vereiste miljarden vrij te maken. Zeven jaar later moeten we helaas constateren dat het tempo er inderdaad volledig uit is. Ook de opvolger van de Lissabon-strategie, de EU2020strategie, blijft bij veel woorden en slechts weinig daden.

http://fashion4newlook.blogspot.nl/2012/11/fashion-brands-from-europe-and-us-are.html http://blogs.ft.com/beyond-brics/2012/12/26/china-loving-the-bordeaux/#axzz2MT7CgFjd 8 De in het jaar 2000 in Lissabon gemaakte afspraken om van Europa de meest moderne en dynamische kenniseconomie te maken.
6 7

Publicaties toen en nu Michiel Hillen | 113

De miljardenbudgetten om de Europese concurrentiekracht aan te jagen zijn er nooit gekomen. Sterker nog, een veelvoud van die miljarden bleek nodig om de financile rommel op te ruimen die we in eigen huis veroorzaakt hebben. Europa heeft het te druk met zichzelf en de term BRICs is verdwenen van de politieke agenda. Dat sommige Europese bedrijven in de BRIC-landen nog enigszins goed verkopen, is eerder ondanks de EU dan dankzij. Er is geen gezamenlijk beleid. Ieder land bepaalt voor zichzelf hoe met de BRIC-uitdaging om te gaan en de een slaagt daar beter in dan de ander. Aan de top zien we dat Duitsland het relatief goed doet dankzij de al onder de regering-Schrder ingezette arbeidsmarkthervormingen. Een paar posities lager zien we Frankrijk. Diens spreekwoordelijke joie de vivre doet het, in de vorm van de verkoop van luxeproducten, goed aan de andere kant van de wereld, maar helpt de eigen maakindustrie in rap tempo naar de ondergang. Op de onderste post tree van de ladder zien we een land als Griekenland, dat er niet voor terugdeinst om de hand op te houden in China.

Er is geen gezamenlijk beleid. Ieder land bepaalt voor zichzelf hoe met de BRIC-uitdaging om te gaan en de een slaagt daar beter in dan de ander.
De BRICs drijven Europa uiteen, maar niet alleen op landenniveau. Ook binnen Europese landen zien we, op regionale schaal, een uiteendrijvend effect. Europese landen staan voor de moeilijke opgave om hun economien concurrerend te houden. Hiervoor is het noodzakelijk om de sociaaleconomische stelsels om te vormen en pijnlijke keuzes te maken. Dat leidt tot onzekerheid en angst met name onder lager opgeleiden. Zij kunnen hiermee terecht bij populistische politici aan linker- en rechterzijde, die de hoop hoog houden dat we tegen de BRICs een dam kunnen opwerpen. We zien hoe het bedrijfsleven en de middenpartijen hun best doen om de noodzakelijke morele en politieke legitimiteit bij diezelfde lager opgeleiden niet te verliezen, terwijl ze in stilte wensen dat de populistische bui zal overtrekken.9 Literatuur
Hillen, M.P. (2006), De BRICs gekraakt, Den Haag: SMO. Wilson, D. & R. Purushothaman (2003), Dreaming with BRICs: The Path to 2050, New York: Goldman Sachs. Wilson, D. & A. Stupnytska (2007), The N-11: More Than an Acronym, New York: Goldman Sachs.
9

http://www.trouw.nl/tr/nl/6869/Hans-Goslinga/article/detail/3155061/2012/02/04/ Een-kabinet-Rutte-Roemer-past-wel-bij-de-tijd.dhtml