Grupa autora

Razumjeti NATO
Podgorica, novembar 2007.
2

Grupa autora
Razumjeti NATO
Izdava
Nansen dijalog centar - Crna Gora
Za izdavaa
Boris Raoni
Urednici izdanja
Boris Raoni, arko Gluica i Leon okaj
Tehniki urednik
Aleksandar Pajevi
Korektor
Mila Pajevi
tampa
Studio Mouse, Podgorica
Tira
400 primjeraka
Publikacija pripremljena i tampana zahvaljujui podrci
Fondacije Institut za otvoreno drutvo - predstavnitvo Crna Gora
Nansen dijalog centar - Crna Gora
Vukice Mitrovi 8, Podgorica
tel: 081 655 299
www.ndcmn.org
www.infoizbor.org
3
Razumjeti NATO
SADRAJ
Uvod ............................................................................................................ 4
Mlroslav Hadl
Bezbednosna dinamika Zapadnog Balkana ............................................ 6
Prof. dr Nebo[a 8. vulnl
Nastanak i irenje NATO - pakta ............................................................. 18
Mehmedln Tahlrovl
Crna Gora i NATO Program Partnerstvo za mir .................................... 30
Adam Danlel Potfeld
Budunost NATO saveza .......................................................................... 72
Lmll Krl[etorac
Odnosi NATO-a i Evropske bezbjednosne
i odbrambene politike (ESDP) ................................................................ 88
Summaries ................................................................................................ 94
4

UVOD
Od svog osnivanja 2000. godine Nansen dijalog centar Crna Gora daje
doprinos pokretanju dijaloga o svim bitnim pitanjima u Crnoj Gori i regionu,
kroz promociju i praktikovanje dijaloga, kao matrice za komunikaciju meu
neistomiljenicima.
Nakon donoenja Ustava Crne Gore, kao jedna od najkontraverznijih i,
po miljenu analitiara, kljunih tema koja e okupirati javnu scenu i odrediti
budunost Crne Gore namee se pitanje pridruivanja Crne Gore NATO
savezu.
Tangirajui ovu temu, kroz svoje projekte, NDC je do sada organizovao
vie dijalog veeri, sproveo istraivanje meu svim insititucijama u Crnoj Gori
o svim aspektima pridruivanja NATO-u, napravio web portal www.infoizbor.
org, organizovao regionalni Forum Razumjeti NATO itd. Za ove aktivnosti
dobijena je podrka Fondacije Institut za otvoreno drutvo Predstavnitvo
Crna Gora i Ministarstva inostranih poslova Kraljevine Norveke, kojima se
ovim putem zahvaljujemo.
Crna Gora se kroz zvaninu politiku opredijelila za sjeverno-atlantske
integracije, za ta po izjavama zvaninika ne postoji alternativa. I pored toga,
ostaje snaan utisak da mnogi akteri javne rasprave o pridruivanju NATO
savezu, nemaju dovoljno informacija o karakteru NATO saveza, a pogotovo
o obavezama i pravima Crne Gore nakon potencijalnog ukljuenja u NATO.
Upravo u tom podatku lei razlog zbog ega smo se odluili na tampanje ove
publikacije, koja podrazumijeva na doprinos javnoj diskusiji o svim aspe-
ktima atlantskih integracija u Crnoj Gori i ima za cilj podrku uspostavljanju
kvalitetne javne rasprave u svrhu istraivanja razliitih aspekata sjeverno-at-
lantskih integracija.
5
Razumjeti NATO
Nadamo se da emo, istraujui razliite aspekte NATO integracija kroz
pet tekstova sadranih u publikaciji, doi do preciznijih, konkretnijih i argu-
mentovanijih stavova o regionalnim bezbjednosnosnim rizicima, karakteru,
budunosti i NATO-ovim odnosima sa EU. Ukoliko Vam publikacija koju imate
pred sobom, omoguuje bolju informisanost o NATO-u i prua materijalnu
podrku, kroz razliita vienja i iskustva, u nastavku procesa javne rasprave o
pridruivanju Crne Gore NATO-u, cilj ove publikacije je ostvaren.
Veliku zahvalnost dugujemo autorima tekstova koji su iz vizura svojih
profesija dali svoja vienja u cilju RAZUMIJEVANJA NATO-a.
Podgorica, novembar 2007. Boris Raoni,
arko Gluica
koordinatori NDC-a
6
MiroslavHadi
Mlroslav Hadl
Bezbednosna dinamika Zapadnog Balkana
Prof. dr Miroslav Hadi (1946.) je predsjednik
UO Centara za civilno-vojne odnose iz Beograda.
Doktorirao 1985. na Fakultetu politikih nauka u
Beogradu, gdje radi kao profesor na predmetu Globalna
i nacionalna bezbjednost, voditelj i vodei predava
na poslediplomskim Specijalistikim studijama
Nacionalne i globalne bezbjednosti. lan ureivakog
odbora u vie asopisa i lan Meunarodnog savjeta
Centra za demokratsku kontrolu oruanih snaga
u enevi i Evropske istraivake grupe za vojsku i
drutvo (ERGOMAS). E-mail: ofce@ccmr-bg.org
Rezime
Spor oko statusa Kosova i Metohije presudno utie na bezbednosnu
dinamiku Zapadnog Balkana. Njegova se priroda i uzroci, a time i mogue
posledice, ne mogu valjano razumeti bez analize bezbednosnog naslea ovog
podregiona. Ovim su nasleem u velikoj meri odreeni i izgledi za njegovu
skoranju bezbednosnu normalizaciju. U nita manjoj meri tokovi bezbednos-
nog problikovanja Zapadnog Balkana su odreeni pristizanjem loih posledica
ratnog rasturanja druge Jugoslavije ali i dometima evroatlantskog upravljanja
krizom u regionu.
Kljune rijei
Zapadni Balkan, bezbednost, Yu-rat, evroatlantska zajednica, upravljanje
krizom, bezbednosna normalizacija
7
Razumjeti NATO
U
centru bezbednosnih zbivanja na Zapadnom Balkanu
1
danas se nalazi
problem utvrivanja budueg statusa Kosova i Metohije (KiM)
2
. O tome
pored ostalog svedoi i injenica da u tom proces pored lokalnih direktno
uestvuju i kljuni meunarodni akteri. Poto su zahtevi i oekivanja vlasti
u Srbiji, odnosno politikog vostva Albanaca sa KiM meusobno iskljuivi
izvesno je da e u tom sporu presuditi spoljanji akteri. Dakako, prvenstveno
po meri svojih bezbednosnih potreba i interesa.
Primetno je isto tako da su sva dogaanja vezana za status KiM visoko
sekuritizovana.
3
Tome posebno pogoduju neizvesnosti, odnosno nagaanja oko
vrste i dometa pretnji po lokalnu i regionalnu bezbednost, koje mogu nastupiti
u trenutku donoenja (konane?) odluke. Istini za volju, vlasti iz Beograda tvrde
da e za zatiti prava Srbije koristiti samo legalna politika i diplomatska sred-
stva. Slinu retoriku koriste i elnici iz Pritine ali jasno iskazuju i spremnost
da odmah posle 10. decembra 2007. godine jednostrano proglase nezavisnost
svoje tvorevine.
4
Sekuritizaciju dodatno pospeuje najava nekih lokalnih para-
vojnih formacija (npr: ANA, Garda cara Lazara) da e pribei oruju i sili ako
reenje ne bude povoljno za njihovu etniku (i politiku) zajednicu.
Eventualno, a pogotovo jednostrano, proglaenje nezavisne drave Kosovo,
uz izglednu podrku SAD i Velike Britanije, se u srpskoj politikoj javnosti
tretira kao direktna pretnja ne samo za teritorijalnu celovitost Srbije ve i za
1 Pojam Zapadni Balkan su, kao oznaku za drave nastale iz bive Jugoslavije minus Slovenija
plus Albanija, u politiki saobraaj uveli predstavnici drava i organizacija evroatlantske
zajednice nakon Kumanovskog sporazuma (jun 1999). Njime se htela naglasiti osoben-
ost procesa demokratizacije i bezbednosne normalizacije u zemljama ovog podregiona
Jugoistone Evrope (Balkana), odnosno primena posebnih politika EU i NATO za njihovu
integraciju u evroatlantsku zajednicu.
2 Zbog ekonominosti emo u tekstu uporedo i naizmenino upotrebljavati termin Kosovo
kao oznaku za pokrajinu Kosovo i Metohija
3 Pojam sekuritizacije su u studije bezbednosti uveli rodonaelnici tzv. Kopenhagenske kole
Ole Waever i Barry Buzan. Po njihovom miljenju sekuritizacija moe biti tumaena kao
ekstremna verzija politizacije nekog pitanja (problema, dogaaja). Ona, obrazlau autori,
poinje nastojanjem vladajuih (politikih) elita da neki problem tumae i prikau kao
egzistencijalnu pretnju za bezbednost i opstanak date drave (nacije). Tim postupkom vlast
hoe, pored ostalog, da pribavi saglasnost javnosti za primenu specijalnih i/ili vanrednih
mera, kojima se odustaje od upotrebe politikih sredstava u korist, ako je potrebno, i izvan-
zakonskih postupaka. Sekuritizacija postaje uspenom tek kad data javnost podri i prih-
vati uvoenje posebnih mera. Odatle izuavanje tokova sekuritizacije nalae, po njihovom
miljenju, analizu preovlaujueg javnog diskursa i politike konstelacije u datom drutvu
i njegovom okoliu (Barry Buzan, Ole Waever, Jaap de Torp, 1998:23-29).
4 Tog dana tzv. Trojka, sastavljena od po jednog predstavnika EU, SAD i Rusije, treba da
podnese izvetaj i eventualni predlog reenja generalnom sekretaru UN
8
MiroslavHadi
njen opstanak. Tema Kosovo je, tavie, prepokrila celokupni politiki pros-
tor u Srbiji i u drugi plan potisla reavanje akutnih ekonomsko-socijalnih i
politikih problema.
5
O tome svedoi i najava predstavnika Vlade da e Srbija
preispitati (prekinuti, redukovati?) odnose sa zemljama i meunarodnim
organizacijama koje eventualno jednostrano priznaju nezavisnost KiM. Ne bi
stoga udilo ako Srbija u tom trenutku prekine ili odloi svoje pribliivanje
evroatlantskoj zajednici.
6
U skladu sa tim moe se oekivati da e njena Vlada
loe posledice eventualne samoizolacije, ili izolacije u koju e staviti SAD, EU i
NATO, pokuati da umanji stratekim oslanjanjem na Rusiju. Sve to moe vrlo
lako da dodatno zaotri unutranje politike napetosti u njoj. To pak moe ve
u prvom koraku da zaustavi, inae tegobne, prodemokratske reforme u Srbiji,
te da ojaa unutranje pretnje po bezbednost njenih graana.
Politike voe kosovskih Albanaca pak tvrde da jedino dravna nezavis-
nost moe osigurati nacionalni opstanak i razvoj albanske zajednice na Kos-
ovu. Oni su stoga spremni da upotrebe sva raspoloiva sredstva, ukljuujui
i nasilna, za ostvarenje svog cilja.
7
Utoliko je celokupna politika dinamika
na Kosovu odreena kretanjem ka reenom cilju. Zaokupiranost sticanjem
drave vladajuim elitama na Kosovu ujedno slui kao centralno opravdanje
za izostanak ikakvih demokratskih reformi, te za odlaganje unutranje bez-
bednosne normalizacije. U prilog tome ide i nezvanino odustajanje spoljnih
upravljaa krizom od zahteva vlastima u Pritini da pre reavanja konanog
statusa ispune minimalne demokratske i bezbednosne uslove i standarde.
Odnosno, reenost SAD i (dela) NATO da prvo odrede status Kosova a da se
naknadno brinu o dostizanju reenih standarda.
U sekuritizaciji spora oko statusa KiM aktivno i na razliite naine uestvuju
i spoljni umeai SAD, EU, NATO, Rusija, UN. Uz sve meusobne razlike u
tumaenju naela meunarodnog prava kao i svojih i tuih interesa, oni strepe
od obnavljanja oruanih sukoba izmeu vlasti Srbije i kosovskih Albanaca.
5 O tome svedoi i tekue htenje jednog broja vladajuih (DSS i tzv. narodnjaki blok oko
njega) i opozicionih (SRS,SPS) partija iz Srbije da, uprkos obavezi koja proistie iz Ustavnog
zakona, odloe odravanje predsednikih i lokalnih izbora za period nakon donoenja
reenja o statusu Kosova
6 Opredelivi se za vojnu (odbrambenu) neutralnost Srbije DSS je jasno odbacila mogunost
njenog perspektivnog ulaska u NATO. Ostaje da se vidi kakav e stav ova partija ali i Vlada
Srbije zauzeti prema EU ako neka od njenih, posebno vodeih, lanica odlui da jednostra-
no prizna eventualnu nezavisnost KiM
7 Razumno je pretpostaviti, a to podravaju i iskustva Yu-ratova, da e oni pribei sili tek kad
i ako za to dobiju, dakako nezvaninu, podrku SAD
9
Razumjeti NATO
Brine ih, nadasve, mogunost ponovnog prelivanja eventualnog sukoba po
regionu Zapadnog Balkana, odnosno Jugoistone Evrope. Zapadni umeai
procenjuju - s obzirom na svoja iskustva sa Yu-ratovima (1991-1999) sasvim
osnovano - da bi to veoma loe uticalo na evropsku i globalnu bezbednost.
Kljune nesaglasnosti meu umeaima meutim postoje oko procedura i
nadlenosti za reavanje ovog spora, a posebno oko njegovog krajnjeg produkta.
Nije re pri tom samo o oprekama izmeu SAD i Rusije, a potencijalno i
Kine. Belodano je, naime, da SAD, EU i NATO takoe ne mogu meusobno
da se oko toga saglase. Sasvim razumljivo, jer oko toga (jo?) nije postignuta
ni interna saglasnost izmeu lanica EU, odnosno NATO.
Na osnovu reenog se moe, bez vee greke, zakljuiti da je centralno
bezbednosno arite Zapadnog Balkana danas smeteno na Kosovu i Meto-
hiji, te da su u njegovom direktnom zahvatu nalaze ne samo Srbija ve i ostale
zemlje podregiona. U istoj toj meri je odriva i tvrdnja po kojoj se bezbednosna
znaenja i posledice sluaja Kosovo ne mogu valjano otkriti samo na osnovu
analize situacionog konteksta i dnevnopolitike dinamike. Drimo, naime da
se na Kosovo i oko njega ponovo ispoljavaju, grupiu i meusobno uvezuju
bazini i situacioni, nasleeni i novostvoreni razlozi zbog kojih (Zapadni)
Balkan pati od hroninog manjka bezbednosti (Hadi, 2000). Zato situaciju
na Kosovu moemo razumeti kao jo jednu taku konfiktnog zgunjavanja i
ospoljavanja svih i krajnjih a negativnih bezbednosnih posledica preanjih i
skoranjih dogaanja na Balkanu. Njihov sastavni deo, dabome, ine i bazine
manjkavosti viegodinjeg evroatlantskog upravljanja Yu-krizom (Davis, 2003).
Jedan od kljunih razloga za, najblae reeno, nedovoljno uspeno upravljanje
istie iz injenice da su spoljanji umeai sve vreme bili zatieni od loih
posledica svog uredovanja Zapadnim Balkanom. Raspoloiva ekonomska,
politika i vojna mo im je omoguavala, i jo uvek omoguava, da sve loe
posledice svog upravljanja isporue mesnim dravama i njihovim graanima.
Istine radi, treba rei da je to deo cene koju lokalni akteri nuno plaaju zbog
svoje nespremnosti ili nesposobnosti da mirnim sredstvima i kompromisom
ree meusobne sporove.
Reavanje statusa KiM se osnovano moe tumaiti i kao zavrna faza ratnog
rasturanja druge Jugoslavije (Lempi, 2004). Njenim je ukidanjem, da podsetimo,
zapoeta a voljom spoljanjih aktera i legalizovana radikalna izmena dravne i
bezbednosne konfguracije ovog (pod)regiona.
8
Nakon Dejtona i Kumanova se
inilo da e nametnuti mir spreiti dalju nasilnu dekompoziciju centralnog dela
8 Reene su promene prvo legitimisane i legalizovane Odlukama tzv. Badinterove komisije
(1991), a potom Dejtonskim ugovorom (1995) i Kumanovskim sporazumom (1999)
l0
MiroslavHadi
Balkana. Meutim, htenje kosovskih Albanaca da stvore nezavisnu dravu, kao
i obnovljene etniko-politike napetosti u BiH i Makedoniji, upozoravaju da
nije iskljuena ni njegovo novo preoblikovanje. Tim pre to se moe oekivati
da e, sada inae disperzirani, Albanci i njihove elite pre ili kasnije pokuati
da na Balkanu stvore zajedniku i jedinstvenu dravu.
Nije nam meutim namera da se u ovom tekstu detaljno bavimo situacijom
na Kosovu, odnosno analizom strategija ukljuenih aktera. Jo manje smo skloni
da prognoziramo dalji tok i mogua reenja ovog spora,. Umesto toga, ovu emo
krizu iskoristiti kao povod za saetu analizu nekih od glavnih razloga zbog kojih
Zapadni Balkan jo uvek predstavlja kritinu taku bezbednosti Evrope. Za tu
svrhu emo u prvom delu teksta saeto predoiti kljuna obeleja novovekovnog
bezbednosnog naslea Balkana. To stoga, jer smo uvereni da se jedino osloncem
na reeno naslee moe verno iscrtati trenutni bezbednosni profl Zapadnog
Balkana. Potom emo pokuati da sumarno procenimo izglede za njegovu
skoranju, odnosno trajnu bezbednosnu normalizaciju (Triantaphyllou, 2001).
Tragovi i dejstvo naslea
Svaki pokuaj analize bezbednosnog naslea (Zapadnog) Balkana zapinje
ve na prvom koraku (Hadi, 2004). To stoga to nije lako izmeriti a potom
i proraunati kumulativno i raznosmerno dejstvo mnotva inilaca razliitog
porekla i nejednake moi koji su presudno uticali na bezbednosni izgled i
politiku dinamiku Balkana. Dodatnu tekou predstavlja utvrivanje stajne i/ili
startne take iz koje se hoe procenjivati dejstvo vidljivih i skrivenih, bazinih
i situacionih, zateenih i nastajuih faktora i aktera regionalne bezbednosti.
Modelski se do ove take moe doi ukrtanjem kljunih dogaaja i vremena
njihovog deavanja. Meutim, tad nastaje problem oko utvrivanja valjanih
kriterijuma za izbor i rangiranje kljunih dogaaja iz novije istorije Balkana.
Tome treba dodati i tekoe u merenju njihovog, trenutnog i/ili dugoronog,
uticaja na bezbednosno (samo)proflisanje Balkana. Reene tekoe ne mogu
pak biti uspeno otklonjene dok se ne dokae ili ospori meusobna povezanost
i zavisnost preanjih i sadanjih dogaanja na (Zapadnom) Balkanu.
Tako na primer poetak Yu-rata/ratova (jun 1991) moe biti uzet kao
dogaaj kojim je zapoeta korenita izmena socijalne, nacionalne, dravne,
politike i vojne topografje regiona. Tim pre to je ovaj rat sve vreme bio kljuni
generator bezbednosnih pretnji na Balkanu. No, razlozi se njegove razornosti
ll
Razumjeti NATO
i dugotrajnosti mogu, spram istraivakih ambicija i/ili politikih potreba,
pronai u 1980-im
9
ali isto tako i u 1940-im
10
godinama. Od ambicioznih bi
se istraivaa ili gorljivih propagandista moglo pak oekivati da svoju potragu
premeste u daleku (pred)istoriju.
11
Ne nedostaje i onih koji u potragu za bez-
bednosnim nepoznanicama Balkana kreu od NATO agresije na Srbiju/SRJ
(1999). Nesporno da je to bila ne samo prekretna taka decenijskog etniko-
politikog sukoba na Kosovu ve i globalni presedan dalekosenog dejstva.
12

U zahvatu njegovih posledica nala se, izmeu ostalih, i sama evroatlantska
zajednica. Meutim, humanitarni uzlet NATO nije objanjiv izvan konteksta
prelivajuih Yu-ratova. Ali isto tako ni izvan bezuspene a frustrirajue potrage
Alijanse za delatnom strategijom upravljanja Yu-krizom.
13
Da bi smo pak otkrili
korene njene nedovoljna uspenost u analizu bi trebalo da uvedemo globalne
strukturne promene koje su uzrokovane (inicirane) padom Berlinskog zida
ali i svetsko-upravljakim ambicijama SAD.
Budui da potraga za odgovorima na predoene dileme nadilazi svrhu
ovog teksta, ponudiemo jedan od moguih a saetih uvida u bezbednosno
naslee Balkana.
14
Polazimo pri tom od pretpostavke da su u njemu sadrani
potencijalni generatori sadanjih kao i buduih izazova, rizika i pretnji. Na
toj je pak osnovi onda mogue utvrditi i popisati kritine take
15
regionalne
bezbednosti spram kojih se potom mogu procenjivati bezbednosni kapaciteti
svake od mesnih drava, a rezultantno i celog (pod)regiona.
9 U tom je vremenu snano na povrinu izbila temeljna kriza socijalistikog i federativnog
poretka Jugoslavije
10 To se prvenstveno odnosi na ustako satiranje Srba, kao i na druge meunacionalne okraje
tokom nacistike okupacije Jugoslavije
11 Podseamo da su lokalne ratovoe i njihovi ideolozi nasilno stvaranje etniki istih drava
na prostoru bive Jugoslavije pravdali tvrdnjama da je dalji suivot izmeu junoslovenskih
naroda nemogu zbog njihove trajne i vekovima duge sukobljenosti i meusobne mrnje
12 kolekciju reakcija srpskih i stranih flozofa, naunika, politiara i knjievnika na NATO
agresiju vidi u: Srbija i NATO (I), Srpski diskurs rata; Srbija i NATO (II), Svetska debata,
Nova srpska politika misao, Beograd, 1999.
13 Otomesvedoiinainnakojijeamerikaadministracijaposledugogoklevanjareiladaintervenie
uratuBiHitotekkadjeBiHsvrstalausvojestratekeinterese.Uprilogovojodlucipresudnosude-
lovaleetirigrupezdruenihfaktora:(1)uBosnipokazanaogranienjatzv.novogsvetskogporetka,
(2)diplomatskegrekeEUiUS,(3)erozijakredibilitetaNATOi(4)reenostUSdauBosnipotvrdi
svojuglobalnuliderskupoziciju;prema:ToalGerard,AStrategicSign:TheGeopliticalSignifcance
ofBosniainU.S.ForeignPolicy,pp.4-12,htp://www.majbill.vt.edu/geog/faculty
14 Jednu od interpretaciju ovog naslea vidi u: Radovan Vukadinovi, Sigurnost na jugoistoku
Europe, Interland, Varadin, 1999; posebno str. 50-67. i 136-150.
15 Kritinom takom imenujemo sasvim izgledne mogunosti upotrebe sile u uslovima politike
antagonizacije oprenih (dravnih - nacionalnih, teritorijalnih, ekonomskih, vojnih itd) in-
teresa i ciljeva pojedinih ili grupa balkanskih zemalja
l2
MiroslavHadi
Bezbednosne manjkavosti Balkana i na njemu smetenih drava izbile
su u potpunosti na videlo pod dejstvom dvostrukog udara koji se dogodio
krajem 80-ih godina prolog veka. Prvi je udar bio posledica uruavanja tzv.
svetskog sistema socijalizma i njegovih nacionalnih verzija. Potom je usledio
(bezbednosni) ok, odnosno nastao vakum izazvan ukidanjem bipolarne
strukture sveta. Tom su prilikom popucali unutranji i spoljni obrui prividne,
odnosno iznuene bezbednosti veine pripadnih drava i Balkana. To stoga
to se bezbednosna stabilnost Balkana pre Yu-rata temeljila na blokovskoj
svrstanosti i disciplini drava podregiona, kao i prvih im suseda (Grka i Tur-
ska). U stratekim kalkulacijama super-sila Balkan je uglavnom tretiran kao
sporedni pravac blokovskog dodira i eventualnog sudara (Civi, 1987:93).
Zbog toga je i subregionalna bezbednost preteno poimana kao element
globalne ravnotee vojne moi, te je i pozicija (van)blokovskih pripadnica
imala prvenstveno instrumentalnu vrednost. Blokovski kiobrani su ujedno
spreili nastanak autonomnih bezbednosnih mera u balkanskom regionu.
Meutim, svestrana blokovska suprotstavljenost je - u sadejstvu sa opresivnou
komunistikih, odnosno amortizacijskim kapacitetima prozapadnih reima
- decenijama prikrivala i potiskivala, a delom i rastakala, unutranje rizine
faktore balkanske bezbednosti.
Stoga ne udi da je bezbednost Balkana bila radikalno ugroena ratnim
(samo)razaranjem druge Jugoslavije. Jer, ovim su ratom istovremeno oivljeni
i zaotreni temeljni bezbednosni problemi Balkana, te nanovo antagonizovano
njegovo istorijsko naslee (Mitrovi, 1987). Ovo je naslee bilo i jo uvek
jeste odreeno razliitim tokovima nacionalnog i dravnog konstituisanja,
civilizacijskog (samo)proflisanja, vojno-bezbednosnog smetanja i iz toga
nastalog (preostalog) korpusa nerazreenih - konfiktnih teritorijalnih i nacio-
nalnih aspiracija. Odatle su osloboene sile Yu-destrukcije izvee na povrinu
zateene inoce njihove unutranje nestabilnosti i meusobnog ugroavanja
bezbednosti. A sve to u uslovima korenitih, u sebi protivrenih, globalnih
strukturnih promena koje su, u sadejstvu s balkanskom ruom etnikih
i velikodravnih vetrova, uinile ovaj subregion jednim od centralnih arita
evropske i transatlantske nestabilnosti.
Pokazalo se da je nestankom blokovskog sendvia druga Jugoslavija ostala
bez spoljnih podupiraa svoje bezbednosti. Potom su joj nacional-republiki
lideri prevoenjem krize u unutranji rat ukinuli ansu za opstanak ili mirnu
disoluciju. Ranim ukljuenjem u reavanje ali i dalje zaplitanje Yu-krize i
nastajuih ratova, evroatlantska je zajednica iz nadlenosti lokalnih ratovoa
odmah izuzela konane rezultate. Nemajui bolje reenje ona je za tu svrhu
l3
Razumjeti NATO
podrala ratno drobljenje druge Jugoslavije, te je potom nastale drave jednu
po jednu stavljala pod svoj patronat. Nakon petnaest godina ona je meutim
jo uvek suoena s injenicom da u centralnim dravama Zapadnog Balkana
(BiH, Srbija, Makedonija) nisu potpuno otklonjene mogunosti za njegovo
obnavljanje. Jeste Alijansa u ovom periodu uspela da rat zadri u okvirima
bive Jugoslavije, ali region i sebe nije mogla da zatiti od njegovih negativnih
posledica. tavie, evroatlantski je koncept bezbednosti, primarno zasnovanom
na vojnom privoenju eks-socijalistikih drava NATO, doiveo na prostorima
bive Jugoslavije fjasko.
16
To stoga to evroatlantsko upravljanje Yu-krizom i ratovima nije bilo mo-
tivisano samo bezbednosnim razlozima ve je bilo produkt i njihovih drugih
ekonomsko-politikih aspiracija.
17
Poetna nemo EU, uzrokovana uz ostalo
i soliranjem pojedinih lanica (npr. Nemake
18
), uvela je u igru SAD. Od tog
trenutka (1992-1993.g) uredovanje Balkanom je teklo po meri amerikih
strategijskih interesa. Shodno tome, stalno je rasla instrumentalna vrednost
Yu-ratova, te ih je Amerika podjednako koristila za uvrenje svoje dominacije
unutar Zajednice, ali i za postizanje svetskog liderstva. Iz toga su povratno na
Balkan stizale brojne negativne posledice. Instrumentalan je pristup uskratio
SAD i Alijansu za primerenu strategiju zaustavljanja rata, te ih je osudio na
stalno delovanje po posledicama. To je, pak, lokalnim ratovoama dozvoljavalo
da za postizanje svojih ciljeva koriste unutaratlantska neslaganja. Nepovrat-
nim ulaskom u region Zajednica je na kraju na sebe preuzela odgovornost
za njegovu bezbednost. Ona je time kod mesnih aktera podstakla politiku
inerciju i kalkulanstvo, te ih stimulisala da reenja trae i oekuju od drugih. U
obratnom smeru a po tempu zaglavljivanja Alijanse Balkan je i stvarno postao
vaan inilac bezbednosti evroatlantske zajednice, te ona sada sve i da hoe ne
moe i ne sme da se povue sa njega. Meutim, voenja rata protiv terorizma
kao i okupacija Iraka su umanjili politiki interes SAD za Balkan. Ostaje da se
16 Uporedi: NATOs Empty Victory, A postmortem on the Balkan Ear, Ted Galen Carpenter
(ed), CATO Institute, Washington, D.C., second printing, May 2000.
17 Stoga je za opravdavanje NATO agresije na SRJ i potrebe kopnene operacije na Kosov
upotrebljen i sledei razlog: It is the gateway to areas of intense Western concern the
Arab-Israeli confict, Iraq and Iran, Afghanistan, the Caspian Sea, and the Transcaucasus.
Stability in Southeast Europe must be a precursor to protecting Western interests and re-
ducing threats from farther east., Robert Hunter, Te Washington Post on April 20, 1999,
www.balcanaction.org
18 Jedno od vienja uloge Nemake u ratnoj dekompoziciji druge Jugoslavije vidi u:
T.W.Carr, German and US involvement in the Balkans: A careful coincidence of national
policies?; http://www.emperoros-clothes.com/articles/carr/carr2.htm
l4
MiroslavHadi
vidi da li e EU, na koju se sada prenose ovlaenja i obaveze, imati dovoljno
kapaciteta za trajnu bezbednosnu sanaciju Balkana.
Zahvaljujui kolopletu, ovde samo skiciranih, uzroka Balkan se jo uvek
nije ekonomski, politiki i bezbednosno konstituisao kao region. Ne udi stoga
htenje nekih lokalnih drava, kao na primer Hrvatske, da sebe iz regiona izuzmu
i udenu se to pre u lepi (korisniji) ambijent. Vanija je od toga injenica da
okupljene drave, mada je veina njih preko NATO-og Programa parner-
stvo za mir zapoela bezbednosnu integraciju u evroatlantsku zajednicu, jo
nisu sposobne i/ili voljne da bez spoljnog pritiska samostalno i zajedno ovaj
(pod)region uine bezbednijim.
Svodni rezutati novije istorije govore da je Balkan bezbednosno zaputen
region. Time se hoe rei da nijedan od bazinih uzroka za uestala meusobna
sukobljavanja i ratovanja izmeu lokalnih naroda i drava, okupljenih silom
geografje i istorije na Balkanu, nije trajno otklonjen. U krajnjoj instanci, to je
rezultantna posledica dva veka dugog a interakcijskog delovanja dve glavne
grupe determinanti. Prva grupa ishodi iz injenice da je moderna istorija Bal-
kana tekla pod presudnim dejstvom njoj spoljnih sila. Drave su na Balkanu, u
krajnjoj instanci, nastajale i nestajale po diktatu spoljnih umeaa. Tim lake
jer su se na ovom prostoru susretale i sukobljavale imperijalne tenje evropskih
i svetskih velesila. Mesni akteri jesu bili centralni podstrekai i uesnici ovih
sukoba, odnosno medijatori stranog umeavanja, ali oni nisu mogli presudno
da utiu na njihov konaan ishod. Utoliko je Balkan bio i ostao, lokalnim
nasleem i sticajem okolnosti posredovana, replika glavnih tokova i mena
istorije u evroatlantskom krugu. Zato su na Balkanu, povratnim dejstvom
spoljnih silnica, bile produkovane lokalne imperijalne sile, nastajali su centar
i periferija, bogati i siromani.
Druga je grupa inilaca rezultat geopolitike izmetenosti naroda Balkana
iz glavnih tokova evropske istorije. Odnosno, njihove skrajnutosti. Ove su
narode, budui marginalni akteri, uglavnom samo sustizale i to nezavisno od
njihove volje posledice rada velike istorije. To je jedan od kljunih razloga
njihovog civilizacijskog kanjenja, te oni danas jo uvek reavaju dravne i
nacionalne probleme zaostale iz dva prethodna veka. Bavljenje zadacima vre-
mena prolog uinilo je da drave i narodi Balkana, odnosno njihove politike
elite ostanu visoko privreni vojnoj sili i ratnom dostizanju svojih ciljeva. U
tome lee i razlozi dominacije autoritarnih poredaka na ovim prostorima, te
je i ukorenjivanje demokratije odloeno na neizvestan rok.
Zbog svoje zaputenosti Balkan i pripadne mu drave (nacije) su postali
i ostali trajni bezbednosni ovisnici o drugima. Otuda ih krasi i bezbednosna
l5
Razumjeti NATO
nedovoljnost. Pri tom je poetna zavisnost nuno proizvodila nedovoljnost,
odnosno spreavala postizanje bezbednosne dovoljnosti. Hronina je nedo-
voljnost, pak, povratno uveavala stepen bezbednosne zavisnosti od drugih.
Zato su, drave Balkana, dodue i svojom zaslugom, bile i jo su uvek liene
autonomnih procedura i instrumenata za uspostavu i/ili ouvanje pojedinane
i regionalne bezbednosti. Otud one nijedan meusobni spor ili sukob (rat) nisu
mogle (i htele) da ree samostalno. tavie, svaka se od njih trudila da u lokalni
spor a radi postizanja svojih interesa ukljui sebi naklonjenog spoljnog umeaa.
To, dakako, nije bilo teko jer su velike sile sebi davno prisvojile pravo da vojno
i politiki interveniu u zonama svojih stratekih interesa. Susretni spoj potrebe
lokalnih aktera za spoljnim garantorima bezbednosti i htenja ovih drugih da
umeanjem postignu strategijske dobiti, najee se zavravao pretvaranjem
velikih saveznika u vojno-politike tutore neogranienog mandata.
Izgledi za bezbednosnu normalizaciju Zapadnog Balkana
Procena izgleda za bezbednosnu normalizaciju i stabilizaciju Zapadnog
Balkana zahteva analizu njegovih kljunih bezbednosnih obeleja. Ona su
pak direktan proizvod injenice da su se temeljni uzroci Yu-ratova slili u srp-
sko-albansko-makedonski trougao. Glavne pretnje regionalnoj bezbednosti
se generiu iz oprenih i meusobno potiruih htenja tri entiteta, razliitog
porekla a nejednakog legaliteta i legitimiteta, da (pre)urede svoj (budui)
etniki i dravni status. Nameri Makedonije i Srbije da ouvaju i/ili vaspostave
svoj dravni integritet i teritorijalnu celovitost prepreuje se, manje ili vie
skrivena, ambicija albanskih elita da to pre, pa makar i u etapama, sve Albance
okupi u jednu dravu. Uz to, kao to je ve pomenuto, ratna dekompozicija
bive Jugoslavije jo nije dovrena, te su iz nje nastali dravni entiteti BiH,
Srbija, Makedonija podloni daljoj disoluciji. Pri tom eventualna, pogotovo
nasilna, razgradnja svake od njih ini preostale dve teko odrivim. Pod tom
pretpostavkom, u zahvatu novog ciklusa rekompozicije centralnog prostora
Zapadnog Balkana lako bi mogle da se nau i granine drave - Hrvatska i
Albanija. Izvan bi ovog procesa teko a moda i nerado ostale obodne drave,
pre svih Grka i Turska, ali moda i Bugarska.
Bezbednosnu situaciju dodatno komplikuje i injenica da se veina cen-
tralnih drava Zapadnog Balkana jo uvek nalazi u fazi postkonfiktne i post-
autoritarne tranzicije, te su prodemokratski poreci u njima naelno i konkretno
l6
MiroslavHadi
nestabilni. Sve to proiruje paletu bezbednosnih rizika tranzicije, koji imaju
unutranje poreklo. Kljuni rizici pristiu iz injenice da ova drutva ne mogu
da podnesu punu ekonomsku i socijalnu cenu prelaska u kapitalizam. Poto u
njima ne postoji dovoljan drutveni konsenzus za promene znatan broj graana
odbija da tu cenu plati. Komunistikoj je devastaciji u centralnim dravama
pridodata i ratna, te u cenu ulazi i sankcionisanje odgovornosti za rat i ratne
zloine. A nju za sad slono odbijaju da plate nove i bive elite vlasti i moi.
Eventualnim sticajem najnepovoljnijih okolnosti moe, kao na primer u Srbiji,
postati moguom politika restauracija starih odnosno autoritarna involucija
sadanjih poredaka.
Zahvaljui ratu centralni je prostor Balkana postao glavna evropska
raskrsnica trgovini orujem, drogom i ljudima. Po tempu ratne kriminalizacije
sredinih drava - Hrvatska, BiH, Srbija, Crna Gora, Makedonija, Albanija
teklo je mafjsko umreavanje graninih drava a potom i celog regiona.
Usledilo je, zatim, vertikalno povezivanje po nacionalnoj i/ili ideolokoj (ver-
skoj) liniji, kao i horizontalno rasprostiranje po trinoj logici mafjske pseudo
privrede. U prvi se mah iz ovog prostora a pod okriljem multivarijantnog
(para)dravnog nasilja, te u ime borbe za nacionalno osloboenje (samoopre-
deljenje) izlegao terorizam lokalnog dometa. Pothranjivan Yu-ratovima on je
svojim potrebama povratno priveo kriminal, te se u ne malom broju drava
regiona uspostavio kao relativno autonomna drutvena sila. Ratni je mizanscen
pogodovao puzeem ulasku na Balkan antimodernizacijskog terorizma, koji
se zaodenuo islamskim fundamentalizmom. Njegovi su se putevi stizanja i
smetanja u mesne drave poeli nazirati (otkrivati) tek nakon udara svetskih
terorista po Njujorku i Vaingtonu. Od tog se trenutka terorizam, dakako u
kombinaciji sa ostalim rizicima, ispostavlja kao vana potencijalna pretnja
bezbednosnoj stabilizaciji regiona.
Utoliko izgledi za skoranju bezbednosnu normalizaciju Zapadnog Bal-
kana direktno i presudno zavise od SAD, EU i NATO. Ovo tim vie jer su sve
drave regiona ekonomski, politiki i vojno visoko zavisne od Zapada. Poto
se one nejednako udaljene od njega i stepen njihove zavisnosti je razliit.
Najudaljenije drave - BiH, Srbija, Albanija, Makedonija - su bezbednosno
najzavisnije, jer se nalaze, cele ili u delovima, pod vojno-policijskim i admin-
istrativnim protektoratom Alijanse. Uz to, njihov ekonomski, te time i dravni
opstanak na dui rok i u velikoj meri zavisi od ekonomske i fnansijske pomoi
evroatlantske zajednice. Utoliko bi svaka skoranja redukcija vojnog prisustva
Alijanse ili ekonomsko-socijalne pomoi EU zavisnim dravama direktno
l7
Razumjeti NATO
ugrozila bezbednost u regionu. To, dakako, nije nuno i dokaz uspenosti
njenog uredovanja krizom i ratovima, ali svakako jeste rezultat toga.

Literatura
Te Southern Balkans: Perspectives from the Region, Dimitrios Trian-
taphyllou, (ed), Chailot Paper 46, Institute for Security Studies, Western
European Union, Paris April 2001
International intervention in the Balkans since 1995, Peter Siani-Davis
(ed), Routledge Taylor & Francis Group, London and New York, 2003
Lempi, Don R., Jugoslavija kao istorija, DanGraf, Beograd, 2004
Edmunds Timothy, Security sector reform in transforming societies,
Manchester University Press, 2007
Hadi Miroslav, Hronian manjak bezbednosti, Sluaj Jugoslavija, IDN,
CCVO, Beograd, 2001
Hadi Miroslav, Potraga za bezbednou, DanGraf, CCVO, Beograd,
2004
International intervention in the Balkans since 1995, Peter Siani-Davis
(ed), Routledge Taylor & Francis Group, London and New York, 2003
l8
Prof.dr.NebojaB.Vuini
Prof. dr Nebo[a 8. vulnl
Nastanak i irenje NATO - pakta
Prof. dr Neboja Vuini (1953) redovni profesor na
Univerzitetu Crne Gore. Doktorirao 1986. na Pravnom
fakulteta u Beogradu, a usavravao se na Hakoj aka-
demiji za meunarodno pravo, Kolumbija univerziteta
u Njujorku i vie drugih univerziteta u SAD. Objavio
vie udbenika, monografja, studija i preko pedeset
strunih i naunih radova. Uestvovao u izradi velikog
broja zakonskih projekata iz oblasti ljudskih prava i bio je predstavnik SCG u
Nadzornom komitetu za ljudska prava Savjeta Evrope. Predaje Meunarodno
javno pravo, Ljudska prava, Meunarodne politike odnose i Euroatlanske
integracije na Pravnom i Fakultetu politikih nauka Univerziteta Crne Gore.
Direktor je Centra za ljudska prava Pravnog fakulteta. E-mail: hrc@cg.ac.yu
Rezime
NATO pakt je formiran kao vrsto vojno-politiko saveznitvo Zapadnog
svijeta pod vostvom i dominacijom SAD, kao odgovor na agresivne prijetnje
Sovjetskog Saveza i njegovih saveznika, nakon II Svjetskog rata, 1949. godine,
ime je otpoela faza meunarodnih odnosa poznata kao Hladni rat, koja je
trajala sve do kraja osamdesetih. Osnov povezivanja je bio strah od SSSR-a i
socijalizma, ali i odravanje disciplinovanih odnosa unutar Alijanse pod kon-
trolom SAD. U tom periodu stvorena je sloena vojna i politika organizacija
za kolektivnu odbranu Zapadnog-Atlanskog svijeta. Osim nominalnih vojnih
i ideoloko-politikih ciljeva navedenih u tekstu osnivakog Vaingtonskog
sporazuma, Savez je od poetka sluio irim, globalnim geo-stratekim
ciljevima SAD.
Nakon raspada Sovjetskog Saveza i kraja Hladnog Rata, odnosno prestanka
l9
Razumjeti NATO
postojanja protivnika i kratkotrajne krize identiteta, NATO je uspio da se
transformie, u skladu sa promjenjenim politikim, vojnim i stratekim uslovima,
prihvati novi, viedimenzionalni koncept bezbjednosti i postane okvir za globalni
sistem kolektivne bezbjednosti. U Alijansu se ukljuuju bive socijalistike drave,
ime se popunjava strategijska praznina nastala raspadom SSSR-a i Varavskog
pakta, u skladu sa realistikim i geo-politikom pristupom meunarodnim
odnosima koji diktiraju SAD i tako ostvaruju globalnu dominaciju i hegemoniju.
Kljune rijei
Hladni rat, kolektivna odbrana, Sovjetski Savez i socijalizam, proirenje,
kolektivna bezbijednost, hegemonija
O
rganizacija Sjevernoatlanskog ugovora NATO pakt, je najvaniji vojno-
politiki savez izmeu SAD i drava Zapadne Evrope. Nastao je nakon II
Svjetskog rata u periodu tzv. Hladnog rata, kao rezultat nepomirljivih geo-strate-
gijskih, ideoloko-politikih i ekonomskih suprotnosti izmeu dojueranjih
saveznika i stoera Antihitlerovske koalicije, SAD i SSSR-a. U irem politikom
kontekstu, formiranje NATO pakta oznaava poetak procesa organizovanog
vojno-politikog, ekonomskog i ideolokog okupljanja drava Zapadne Evrope
i SAD poznatog kao Evro-atlanske integracije.
Prvi oblik ovakvog okupljanja predstavlja Briselski pakt iz 1948, koji
su potpisali Velika Britanija, Francuska i drave Beneluksa, na period od 50
godina, sa ciljem odvraanja eventualne njemake agresije. SAD su bile stvarni
inicijator stvaranje ovog saveza, zbog svojih irih politikih i strategijskih
interesa. Poetkom pedesetih, pakt je transformisan u Zapadnoevropsku
Uniju ZEU, ali ovaj savez, posebno nakon formiranja NATO-pakta nikada
sutinski nije zaivio.
Kao reakcija na sve agresivniju ekspanziju sovjetskog sistema i uticaja u
Istonoj Evropi, posebno nakon komunistikog udara u ehoslovakoj i sov-
jetske blokade Berlina, 4.aprila 1949. godine, u Vaingtonu je potpisan Ugovor
o sjevernoatlanskoj organizaciji NATO pakt, od strane 12 drava: SAD,
Velike Britanije, drava Beneluksa, Kanade, Islanda, Italije, Norveke, Danske
i Portugalije. U skladu sa Trumanovom doktrinom i stratekim konceptom
zadravanja-obuzdavanja Sovjetskog Saveza i socijalizma, SAD su u periodu
od kraja etrdesetih do sredine sedamdesetih, formirale vie vojno-politikih
20
Prof.dr.NebojaB.Vuini
saveza irom svijeta sa svojimm saveznicima. Cilj ovih saveza je bila hladnora-
tovska konfrontacija i opkoljavanje Sovjetskog Savez i njegovih saveznika, to
je ostvareno formiranjem RIO-pakta, ANZUS-pakta, SEATO-pakta, Bag-
dadskog, odnosno CENTO pakta.
Ugovor o Sjevernoatlanskom savezu ima Preambulu, 14 lanova i
neogranienog je trajanja. U preambuli se istie da je Savez formiran u skladu sa
Poveljom UN (pravo na samoodbranu i kolektivnu bezbjednost u regionalnim
okvirima) i naglaavaju se opti politiki principi i ciljevi na kojima se lanstvo
u Savezu zasniva: zatita slobode, zajednikog naslijea i civilizacije zapadnog
svijeta, individualne slobode i ljudskih prava. U pojedinanim odredbama se
predviaju mjere unaprijeenja i razvijanja individualnih i zajednikih spo-
sobnosti u cilju odbrane od vojne agresije. Centralne odredbe lanova 4. i 5.
predviaju obaveze uzajamnog konsultovanja lanica Saveza u sluaju prijetnje
integritetu i politikoj nezavisnosti ili bezbjednosti bilo kojoj od lanica. Vojni
napad na jednu lanicu smatra se kao napad na sve lanice, koje zadravaju
pravo da u skladu sa zajednikim konsultacijama preduzmu sve neophodne
mjere, ukljuujui i upotrebu oruane sile, radi zajednike odbrane. U lanu
6. je data defnicija oruanog napada.
Dakle, glavni cilj formiranja NATO-pakta je bila odbrana Zapadne Evrope
i Sjevernoatlanskog regiona (podruja sjeverno od Rakovog povratnika) od
mogue sovjetske agresije, odnosno odvraanje od takvog napada u kontekstu
hladnoratovske konfrontacije, pod nespornim vostvom SAD. U tom smislu,
Savez je imao, a danas posebno ima ire geo-strategijske ciljeve koji se ogledaju u
injenici da je on institucionalno-organizacioni oblik globalnog vojno-politikog
uticaja i hegemonije SAD, kako u odnosu na svoje zapadne saveznike, tako i u
odnosu na itav svijet. U periodu Hladnog rata NATO se pokazao kao vrlo pogodan
mehanizam disciplinovanja zapadnih saveznika od strane SAD i obezbjeenja
maksimalne kohezije zapadnog svijeta pod nespornim autoritetom SAD.
Iako su osnovni kriterijumi za prijem u lanstvo bili ideoloko-politiki,
odnosno demokratija, vladavina prava, potovanje ljudskih prava, pomenuti,
iri geo-strategijski ciljevi koji nijesu nominalno sadrani u tekstu odredbi
osnivakog ugovora, opravdavali su i prijem drava koje nijesu ispunjavale
pomenute demokratske uslove. Tako je u vrijeme osnivanja Saveza, Portugalija
bila sve drugo osim demokratska drava, ali je rijeenje naeno u formulaciji
da je Salazarova diktatura autoritarnog, a ne totalitarnog karaktera.
Nakon 1949. godine, NATO se irio u nekoliko navrata: najprije su 1952.
god., primljene Grka i Turska, to takoe pokazuje davanje priroriteta
strategijskim u odnosu na ideoloko-politike kriterijume; u tom periodu,
2l
Razumjeti NATO
tanije 1953-1954. god., tadanja FNRJ je zakljuila sporazume o prijateljstvu
i odbrani sa Grkom i Turskom tzv. Balkanski savez, koji su sadravali po-
menutu odredbu iz l. 5. NATO Saveza, da e se napad na jednu ugovornicu
smatrati napadom na sve, ime je tadanja Jugoslavija dobila posredne garancije
NATO-pakta u sluaju eventualnog sovjetskog napada; poslije velikih rasprava
i dugog protivljenja Francuske u Savez je 1955. godine primljena SR Njemaka,
i to nakon obeanja SAD da e se u Njemakoj, na Rajni, stacionirati Anglo-
amerika armija; panija je primljena 1982, iako je u vojnu strukturu ula tek
sredinom devedesetih, mada su na osnovu bilateralnog sporazuma sa panskim,
faistikim diktatorom, generalom Frankom SAD jo od sredine pedesetih
stekle pravo stacioniranja strategijskih nuklearnih podmornica u panskoj,
atlanskoj luci Rota; nakon zavretka Hladnog rata, 1999. godine, su primljene
Maarska, Poljska i eka, a 2004. god., Slovaka, Slovenija, Litvanija, Estonija,
Letonija, Rumunija i Bugarska. Sredinom ezdesetih, Francuska je napustila
vojnu strukturu Saveza, da bi se ponovo vratila krajem devedesetih.
Tokom vremena, u promjenjenim politikim i geo-strategijskim uslovima
NATO je evoluirao van okvira teksta osnivakog ugovora, od jednog klasinog-
regionalnog vojno-politikog saveza u iri sistem kolektivne bezbjednosti, ali
i institucionalni okvir globalne dominacije SAD u savremenom svijetu. Kako
L.Ervan istie, u toj organizaciji danas ima elemenata jednog vojno-politikog
saveza, ali isto tako i elemenata jedne jedinstvene meunarodne organizacije
(L.Ervan, Sjevernoatlanski ugovor, u NATO i Partnerstvo za mir, izdanje
Meunarodne politike, Beograd, 1996, str.178).
Nakon zavretka Hladnog rata i raspada Varavskog ugovora, moglo se
oekivati i rasputanje NATO-pakta. Umjesto toga dolo je do postepene
transformacije ovog Saveza, promjene njegove uloge u Evropi i u svijetu, prije
svega u skladu sa globalnim, stratekim interesima SAD, dominantne vojne,
politike i ekonomske sile.
Organizaciona struktura i funkcionisanje NATO-pakta
Najvaniji politiki organ ovog Saveza je Savjet NATO-pakta (Sjevernoat-
lanski savjet), koji stalno radi, sastaje se jednom neeljno, a ine ga ambasa-
dori drava lanica-stalni predstavnici. Dva puta godinje sastaje se na nivou
ministara inostranih poslova. Savjet donosi operativne politike odluke i
usklauje stavove drava lanica o svim pitanjima bitnim za funkcionisanje
22
Prof.dr.NebojaB.Vuini
Saveza i ostvarivanje kolektivne bezbjednosti. Odluke se donose jednoglasno
(pravo veta), a sjednicama Savjeta presjedava Generalni sekretar NATO-pakta.
Sastanke Savjeta pripremaju Visoki politiki komitet (zamjenici ambasadora)
i Politiki komitet (savjetnici).
Glavne politike i strateke odluke u pogledu razvoja NATO-pakta donose
se na periodinim samitima efova drava i vlada drava lanica. Do 1990.go-
dine odrano je 10 takvih samita (D.Lopandi, Nova Evropska institucionalna
arhitektura, str.16, u Osnovi prava EU, skripta, Pravni fakultet u Beogradu,
2003.).
NATO ima vie od 400 razliitih tijela, komiteta, organa, komisija, politikog
i vojnog kartaktera u cilju ostvarivanja svojih zadataka, odnosno odbijanja
agresije, pruanje pomoi, organizovanju zajednike pomoi-dravi lanici
eventualnoj rtvi agresije, kao i pripremi za takve aktivnosti. U tom smislu
Savjet ima 39 razliitih komiteta, od kojih su najvaniji Komitet za odbram-
beno planiranje (ministri odbrane ili stalni predstavnici) i Grupa za nuklearno
planiranje.
Drugi po vanosti i najvaniji vojni organ je Vojni komitet NATO-pakta
(efovi generaltabova ili njihovi predstavnici), pod ijim nadzorom djeluju
Vojni tab NATO-a, i Glavni-strateki komandanti NATO snaga u Evropi, na
Atlantiku i u kanalu La Manche (SACEUR, SHAPE, SACLANT).
Manji dio nacionalnih vojnih snaga su pod direktnom zajednikom ko-
mandom, dok je veina pod nacionalnom komandom. Ukupne vojne snage
svih drava lanica su integrisane u zajedniku odbranu NATO i podjeljene
u tri grupe: Snage za brze intervencije-RRF, Glavne snage odbrane i Dodatne
snage.
Saradnja u okviru NATO-pakta je veoma kompleksna i iroka i obuh-
vata vojne, politike i privredno-ekonomske aspekte. Normalno, najvie je
postignuto na vojnom planu, e je ostvaren znaajan stepen integracije vojnih
snaga drava lanica, posebno u pogledu uvoenja i primjene zajednikih-
jedinstvenih standarda u razliitim oblastima vojne problematike. NATO je
takoe izgradio vrst sistem povezanosti drava lanica u podruju planiranja
i koordiniranja razvoja vojnih snaga, kolovanja kadrova, zajednikog vojno-
privrednog djelovanja (logistike), standardizazije oruja i opreme, izgradnje
zajednikih objekata (puteva, aerodroma, skladita, nafovoda, luka).
23
Razumjeti NATO
Transformacija i irenje NATO-pakta nakon Hladnog rata
Dakle, na poetku i tokom Hladnog rata stvoreno je i izgraeno vrsto vojno
politiko saveznitvo zapadnog svijeta pod vostvom i dominacijom SAD.
Strah od mogue sovjetske ekspanzije i socijalizma uopte, bio je osnovni
razlog povezivanja, ali i odravanja disciplinovanih odnosa unutar Saveza pod
kontrolom SAD. Prijem Portugala i posebno Grke i Turske, pokazatelj je
postojanja irih geo-politikih i strategijskih ciljeva, prije svega SAD, od onih
vojno-politikih i ideolokih koji su nominalno navedeni u tekstu osnivakog
Vaingtonskog ugovora.
Nakon prestanka Hladnog rata, raspada socijalizma, Sovjetskog Saveza i
Varavskog pakta, s pravom se postavilo pitanje daljeg opstanka i funkcionisanja
ovog Saveza, jer je prestao da postoji glavni razlog i uzrok njegovog osnivanja.
Uprkos svemu, poslije kratkotrajne krize identiteta i traenja razloga za dalje
funkcionisanje, u uslovima novih izazova bezbjednosti uzrokovanih raspadom
Sovjetskog Saveza, SFRJ, serijom krvavih meu-etnikih i nacionalnih sukoba
visokokg intenziteta i pojavom globalnog terorizma, NATO je pokazao vanrednu
sposobnost preivljavanja i transformacije u uslovima radikalnih geo-politikih,
geo-strategijskih, geo-ekonomskih i vojnih promjena. U relativno kratkom
periodu od nekoliko godina, formulisan je i prihvaen novi, viedimenzionalni
koncept bezbjednosti sof security, to je omoguilo prerastanje ovog Saveza
u iri sistem kolektivne bezbjednosti, sa jo jaom hegemonskom ulogom
SAD, u skladu sa njihovim tradicionalno dokazanim i pragmatski provjerenim
realistikim i geo-politikim pristupom spoljnoj politici i meunarodnim
odnosima.
U periodu od desetak godina sprovedene su radikalne reforme u pogledu
ciljeva, strukture, operatibilnih snaga, a dolo je i do znaajnog proirenja
broja lanova, jer su mnoge bive lanice Varavskog pakta postale lanice
reformisanog Sjevernoatlanskog saveza. Kako to mnogi autori istiu, izvrena
je specifna transformacija u hodu, koju su uzrokovali ili znaajno podstakli
dogaaji kao to su bili kategoriki zahtijevi za prijemom od strane veine
bivih socijalistikih drava, ratovi na podruju bive SFRJ, u Zakavkaskom
regionu biveg SSSR-a, globalni terorizam, sprijeavanje proliferacije nuklear-
nog oruja, redefnisanje odnosa sa Rusijom.
U tom kontekstu moe se govoriti o tri faze proitenja, odnosno transfor-
macije NATO-pakta u posthladnoratovskom periodu:
1. Faza od 1989. do 1994. godine.
2. Faza od 1995. godine, do prijema Poljske, eke, Maarske.
24
Prof.dr.NebojaB.Vuini
3. Faza od 1999., do 2002. godine, odnosno samita u Pragu i najave
novog irenja (L.ehuli, Euroatlantizam, Politika kultura, Zagreb,
2003, str.113-214.).
Prvu fazu karakteriu kriza identiteta, traenje nove strategije i uloge, te
uestali zahtjevi bivih socijalistikih drava za to brim prijemom i garancijama
bezbjednosti iz l.5.,Vaingtonskog ugovora. Meu saveznicima, ukljuujui i
SAD, preovladava konfuzija i zbunjenost u pogledu opstanka i irenja Saveza.
Realisti se zalau za brzo proirenje i popunjavanje praznog geo-strategijskog
prostora nastalog raspadom Sovjetskog Saveza, dok su idealisti rezervisaniji u
elji da ne iritiraju Rusiju i zalau se za proirenje samo ako u Rusiji propanu
reforme i nove vlasti izvre radikalane politike i strateke zaokrete. Interesantno
je da je u tom periodu jedan od ideologa Hladnog rata, Dord Kenan, protiv
proirenja, da se Rusija ne bi dodatno izazivala.
Meu realistima zagovornici proirenja po modelu Jalta zahtijevaju brzo i
skoro bezuslovno ukljuenje bivih socijalistikih drava u cilju popunjavanja
strategijskog praznog prostora, dok zagovornici modela Mastriht zahtijevaju
postupnost i ispunjavanje politikih i vojnih uslova.
Novi izazovi evropskoj bezbjednosti uzrokovani raspadom SFRJ i SSSR-a
ubrzavaju sazrijevanje svijesti o nunosti transformacije, pa se na samitima u
Londonu i Rimu, 1990. i 1991.godine donose odgovarajue odluke i planovi u
pogledu nove strategije, orijentacije ka akcijama upravljanja krizama i odravanja
mira, defnisanja ciljeva, strukture, reforme oruanih snaga, odnosa sa Rusijom,
nove uloge i smanjenja nuklearnog i konvencionalnog oruja. Na samitu u
Briselu, 1992. god., donosi se odluka o ukluenju u operacije odravanja mira,
a 1994. godine, ustanovljava se program Partnerstvo za mir u cilju saradnje
sa dravama nelanicama i njihove pripreme za eventualno lanstvo.
U ovom periodu NATO izvodi prve oruana akcije, pomorske (blokada SRJ)
i vazdune (protiv srpske strane u BiH), u operacijama odravanja i nametanja
mira na prostorima bive Jugoslavije, to je specifan istorijski i politiki para-
doks, jer je primarna misija ovog saveza bila odbrana od eventualne Sovjetske
agresije. Kasnije, NATO daje podrki snagama UNPROFOR-a u BiH, odnosno
uestvuje u nadgledanju Dejtonskog mirovnog sporazuma.
Drugu fazu karakteriu pregovori saveznika oko irenja, kao i jaanje saradnje
sa bivim socijalistikim dravama. Samiti u Briselu, Berlinu, Madridu 94, 96.
97 godine, predstavljaju prekretnicu u tom smislu, a na njima se posebno istie
znaaj osiguranja vojne efkasnosti, ouvanja i jaanja trans-atlanskih veza, jaanje
evropskog bezbjedonosnog i odbrambenog sistema u uslovima novih izazova.
Dokumentu Instituta RAND iz tog perioda predvia da bi, NATO u
25
Razumjeti NATO
novim uslovima morao da ostvari 4 strategijska cilja: ouvanje djelotvornosti
Alijanse; podravanje evropskih integracionih procesa; onemoguavanje nove
podjele Evropskog kontinenta; konsolidovanje demokratskih reformi u bivim
socijalistikim dravama. Prema miljenju R.Kuglera, nastup prema dravama
post-socijalistike Evrope treba da se zasniva na sloganu prevent, promote, pre-
pare, odnosno saveznici se moraju dogovoriti o tome : kome ponuditi lanstvo;
kada primiti prve nove lanove; kakve garancije dati novim lanovima; kako
se ponaati prema Rusiji ukratko osnovna pitanja su how, when, who?
Osim Partnerstva za mir, u toku 1997. godine ustanovljen je jo jedan pro-
gram saradnje sa treim dravama, Savjet za evro-atlansko partnerstvo (EAPEC)
u kome uestvuju skoro sve drave Centralne i Istone Evrope i Centralne
Azije. EAPEC predstavlja forum za saradnju, dok je PfP program pojedinane
saradnje lanica EAPEC sa NATO. Meutim, ni jedan od ovih programa koji
treba da pripreme tree drave za eventualno lanstvo u Savezu, ne ukljuuje
garancije kolektivne bezbjednosti iz l. 5. Vaingtonskog ugovora.
Nakon samita u Vaingtonu, 1999. godine, i pored otrog protivljenje Rusije,
u NATO su primljne Poljska, eka i Maarska, to je oznailo novu etapu u
evoluciji i transformaciji ovog vodeeg vojno-politikog saveza u savremenom
svijetu. Iste godine NATO je uestvovao u vojnoj intervenciji- bombardovanju
SCG zbog situacije na Kosovu, kao i u mirovnoj operaciji koja je potom usli-
jedila na Kosovu KFOR.
Samit u Pragu 2002. godine oznaava poetak tree faze irenja Saveza. Na
njemu je potvrena orjentacija daljeg prodora prema Istonoj Evropi Open door
policy i usvojen plan prijema Baltikih drava, Bugarske, Rumunije, Slovake i
Slovenije do 2004. godine, tako da danas Alijansa ima 26 drava lanica.
Osnovna politika posljedica proirenja ogleda se u afrmaciji zajednikog
politiko-diplomatskog djelovanja i uspostavljanju proirene i stabilne Evro-
atlanske zajednice predvoene SAD, koje su na taj nain ostvarile prodor u
novu sferu uticaja i pojaale svoju hegemoniju. U strategijskom smislu, izvreno
je povezivanje Srednje i dijela Istone Evrope u bezbjedonosno stabilan i za
druge integracione procese relativno pripremljen prostor. Nadalje, ostvaren
je izlaz u Baltik i napravljen iskorak mostobran prema Bliskom i Srednjem
Istoku. Preko Slovenije, Bugarske i Rumunije omoguen je pristup i uticaj na
Istoni Mediteran, Bliski Istok, Kavkaski region i dalje prema Centralnoj Aziji,
to je izuzetno znaajno u kontekstu pristupa nafi i borbi protiv globalnog
terorizma, iji se glavni vojni i ideoloki centri nalaze na tim prostorima.
Na vojnom planu stvoreni su institucionalni preduslovi za postepeno
ukljuenje i integrisanje respektabilnih vojnih snaga novoprimljenih drava
26
Prof.dr.NebojaB.Vuini
lanica u sistem Alijanse. Prijem e nesumnjivo ubrzati sloene i teke procese
neophodnih reformi, odnosno sutinski izgradnje novog sistema odbrane i
oruanih snaga. U doglednom vremenskom periodu moe se oekivati da e
oruane snage novih lanica prihvatiti standarde i pravila ponaanja NATO-a
i postati operatibilne sa standardima i kriterijumima Alijanse, jer u sadanjem
trenutku to jo uvijek nije sluaj.
Uprkos svim deavanjima i promjenama, NATO je ostao centralni stub
Euro-atlanske saradnje, ali i instrument, sada ve pojaane globalne hege-
monije SAD u savremenom svijetu. Akcijama na Jugoistoku Evrope pokazao
je djelotvornost na vojnom planu i sposobnost da se preko njega ostvari iri
koncept kolektivne bezbjednosti. Nova evropska bezbjedonosna i odbrambena
arhitektura jo uvijek je teko zamisliva bez ove Alijanse i vodee uloge SAD
unutar nje. Moe se zakljuiti da je NATO jedan od sredinih mehanizama
kroz koje se proimaju razliite institucije i procesi unutar njih, koji sainjavaju
ono to se oznaava pojmom Evro-atlanske integracije.
Izvjestan je nastavak pomenutih tendencija, posebno u pogledu Jugoistone
Evrope i pojedinih drava nastalih na prostorima nekadanje Jugoslavije. U tom
smislu se u dogledno vrijeme moe oekivati poziv za ukljuenje u Alijansu
Hrvatskoj, BiH, Crnoj Gori, Makedoniji, Albaniji..., normalno u zavisnosti
od ostvarenih politikih i vojnih reformi u ovim dravama.
Na globalnom planu, centralno pitanje i izazov sa kojim se suoava proirena
Alijansa je nesumnjivo odnos sa Rusijom koja se oporavila od tranzicionog
nokdauna i koja ponovo nastupa kao globalna sila, sada i ekonomski znatno
ojaana. Nunost voenja rauna o skladnim i partnerskim, a ne konfrontirajuim
odnosima sa Rusijom, proizilazi iz itavog niza istorijskih i savremenih, vo-
jno-politikih i geo-strategijskih okolnosti na koje utiu razliiti unutranji
i spoljnopolitiki faktori: interni, unutar-politiki razvoj obje strane; njihovi
specifni ciljevi i spoljnopolitike aktivnosti; proces globalizacije; specifni
izazovi bezbjednosti u razliitim djelovoma svjeta, Kosovo, Iran na primjer;
globalna ravnotea moi i tenje da se ona poremeti i uspostavi potpuna he-
gemonija jedne sile- SAD, itd.
Ono to bi strateki planeri NATO-a, posebno realisti, morali znati jeste to
da je Hladni rat samo jedna forma konfrontacije i nadmetanja koja je zavrena,
i da je konfrontacija mogua i vjerovatna u drugim oblicima. Na to upuuje
cjelokupna istorija i praksa savremenih meunarodnih odnosa, posebno
politika geo-fzika i geografja, koje skoro objektivno uslovljavaju konfront-
aciju, nadmetanje i stalnu borbu za mo izmeu Evro-azijskih- kontinentalnih
i Atlanskih-pomorskih sila.
27
Razumjeti NATO
NATO i Crna Gora

Pominjanje NATO-a u Crnoj Gori, kod velikog broja graana jo uvijek
izaziva veoma negativne i emotivne reminisencije, odnosno podsjeanje na
kampanju bombardovanja SCG 1999. godine (77dana bombardovanja, od
23. marta do 7. juna 1999.) u vrijeme sukoba na Kosovu. Ali realni politiki,
posebno bezbjedonosni interesi, sada suverene i nezavisne drave zahtijevaju
realistian, pragmatian i praktian, nikako emotivan, pristup pitanju even-
tualnog ukljuenja Crne Gore u ovu Alijansu. Prijem u sve Evro-atlanske
organizacije ne zavisi samo i primarno od zainteresovanosti i elje dotine
drave, ve prije svega od ispunjenja niza standarda i zahtijeva koji su uslov
za prijem. Tako su uslovi za prijem u OEBS najblai, u SE mnogo otriji, za
NATO jo otriji, za EU najotriji.
Prijem u jednu organizaciju nije uslov za prijem u druge, ali ispunjavan-
jem primarnih uslova na primjer za lanstvo u SE u pogledu vladavine prava,
faktiki se stvaraju poetne pretpostavke za ispunjenje uslova koji se trae za
prijem, na primjer u EU.
Prijem u NATO ne znai ni olakavanje, ni oteavanje uslova za prijem
u EU, jer su u pitanju paralelne, iako komplementarne organizacije i procesi.
Poetkom devedesetih, prilikom prvih razmatranja za proirenje NATO-
pakta, u vie navrata je isticano da prijem u Alijansu nee znaajnije olakati
performanse drava Istone Evrope za prijem u EU.
S obzirom da je ovo pitanje od najveeg nacionalnog i politikog znaaja,
odluku, kada se za to budu ispunili politiki i vojni uslovi, treba donijeti na
referendumu, kome e prethoditi demokratska, javna i otvorena rasprava svih
segmenata drave i drutva, u kojoj e se otvoreno i argumentovano sueljavati
i balansirati razlozi za i protiv. Uz sprovoenje stvarnih, ne fktivnih i simuli-
ranih, politikih, pravnih i vojnih reformi koje zahtijeva lanstvo u Sjeverno-
atlanskoj alijansi, uporedo treba pokrenuti demokratski proces upoznavanja
svih graana Crne Gore sa koristima i privilegijama koje Crna Gora dobija
lanstvom u Alijansi i obavezama koje korelativno iz toga proizilaze.
Bez namjere da se bilo ta prejudicira u pogledu eventualnog ukljuenja
Crne Gore u NATO, lanstvo i Crne Gore i ostalih drava iz ueg regiona, ob-
jektivno znai pacifkaciju ovog jo uvijek nestabilnog podruja, garantovanje
bezbjednosti, odbrane i teritorijalnog integriteta svim ovim dravama, i to je
najvanije, stavljanje take na budue sukobe, jer je i teorijski teko odrivo
da lanice Alijanse uu u meusobni oruani sukob. Sa druge strane lanstvo
znai i niz konkretnih obaveza: izdvajanje dijela budeta za fnansiranje Ali-
28
Prof.dr.NebojaB.Vuini
janse, uee u vojnim i mirovnim operacijama, uvoenje NATO standarda
naoruanja, opreme, obuke, logostike, stalno ili privremeno stavljanje na
raspolaganje Alijansi dravne teritorije i infrastrukture na njoj (baze, aero-
dromi, luke, skladita, putevi, koridori, pravo prolaza i dr.), podreivanje u
ne beznaajnom stepenu nacionalne privrede i ekonomije interesima Alijanse,
odnosno vodee sile unutar nje.
U svakom sluaju, za Crnu Goru bi bilo veoma korisno da se porue i ispi-
taju modaliteti uea drugim malih drava lanica, Islanda i Luksemburga
posebno, pa na osnovu svega pomenutog organizovati referendum na kome
bi se donijela konana i legitimna odluka.
Literatura
L. Ervan, Sjevernoatlanski ugovor, u NATO i Partnerstvo za mir, Meunarodna
politika, Beograd, 1996.
L. ehuli. Euroatlantizam, Politika kultura, Zagreb, 2003.
D. Lopandi, Nova Evropska institucionalna arhitektura, u Osnovi prava
EU, skripta, Pravni fakultet u Beogradu, 2003.
R. Vukadinovi, Meunarodni politiki odnosi, Politika kultura, Zagreb,
2006.
R. Vukadinovi, L. ehuli, Politika Europskih integracija, Topical, Zagreb,
2005.
NATO Handbook, NATO Office of Information and Press, Brussels,
2001.

29
Razumjeti NATO
30
MehmedinTahirovi
Mehmedln Tahlrovl
Crna Gora i NATO Program
Partnerstvo za mir
Mehmedin Tahirovi (1959), roen u Roajama, ivi
u Podgorici. Diplomirao na Vojnoj akademiji u Beo-
gradu, magistrirao na Pravnom fakultetu u Podgorici.
Uestvovao na vie specijalistikih kurseva i studijskih
usavravanja u organizaciji OSCE i Marshall Centra.
Dugogodinja vojna i policijska karijera, autor je velikog
broja tekstova iz oblasti odbrane i bezbjednosti. Trenutno
radi kao samostalni savjetnik za Partnerstvo za mir u
Ministarstvu odbrane RCG. E-mail: mesha@cg.yu
Rezime
Za razliku od bivih jugoslovenskih republika koje su do svoje suvereno-
sti dole uglavnom putem vojnih sukoba, Crna Gora je potpunu nezavisnost
ostvarila na demokratski nain. Taj put je bio dui ali je pokazatelj da se i
na tradicionalno nestabilnom Balkanu, na osnovama i principima zapadne
demokratije mogu i najosetljivija pitanja rjeavati mirnim putem. Upravo ta
specifnost Crne Gore, s aspekta teorije i prakse meunarodnih odnosa za-
htijeva poseban prilaz u iznalaenju adekvatnih rjeenja njenog uestvovanja
u aktivnostima Partnerstva za mir.
Veoma je vano, kroz cjelovitu analizu sagledati specifnosti, probleme,
potrebe, mogunosti i prioritete sa kojima se Crna Gora susree u momentu
pristupanja u Program. Kroz sagledavanje kljunih mehanizama, Savjeta ev-
roatlantskog partnerstva i Individualnog odnosa Partnera sa Alijansom, mogu
se odabrati adekvatni oblici saradnje i naini zajednikih aktivnosti kako sa
Saveznicima tako i sa Partnerima.
3l
Razumjeti NATO
Na osnovu istraivanja i opisa realnog stanja politikih, ekonomskih i
bezbjednosnih parametara, mogue je odabrati efkasna rjeenja zajednikog
djelovanja i neposredne pomoi Saveznika i Partnera Crnoj Gori da se aktivno
ukljui i djeluje u Programu Partnerstvo za mir.
Osnovni geografski, demografski, privredni i ostali resursi, su pokazatelji
koji bitno opredjeljuju angaovanje Crne Gore u Partnerstvo za mir. Na osnovu
ovih injenica, mogu se opredijeliti realni oblici saradnje i angaovanja njenih
potencijala u zajednikim aktivnostima sa Saveznicima i Partnerima. Takoe se
mogu uoiti prioriteti koje je neophodno preduzeti kako bi proces Partnerstva
nesmetano otpoeo i stvorile stabilne pretpostavke za kvalitetno djelovanje i
doprinos u rjeavanju zajednikih bezbjednosnih problema. U ovom dijelu je
veoma vano sagledati Nauene lekcije Partnera, koje Crnoj Gori mogu biti
dobra osnova i smjernice za odabir adekvatnih rjeenja.
Kljune rijei
Crna Gora, Euro-Atlantske integracije, NATO, Partnerstvo za mir, mehani-
zmi, instrumenti, programi, problemi, mogunosti, potrebe i prioriteti.
Uvod
P
adom Berlinskog zida u novembru 1989. godine i formalno je obiljeen
kraj Hladnoga rata. Veoma brze promjene koje su se dogodile u Srednjoj
i Istonoj Evropi u vrlo kratkom periodu, primorale su NATO da se suoi sa
novom i sasvim drugaijom vrstom bezbjednosnog izazova. Za suprostavljanje
hladnoratovskim bezbjednosnim prijetnjama i izazovima, razvijani su potrebni
vojni kapaciteti koji su uzrokovali neprekidnu trku u naoruavanju suparnika
kako konvencionalnim tako i nuklearnim orujem. U tom periodu, osnovni
objekat bezbjednosti bila je drava odnosno, njena teritorija i politiki sistem,
dok je u novonastalim okolnostima objekat bezbjednosti postao graanin i
njegovo ivotno okruenje. Mnoga istraivanja iz oblasti bezbjednosti naputaju
polazite realistikog pristupa i svoje uporite trae u teorijskoj izgraenosti
liberalno institucionalistikih i kritikih pristupa promiljanja bezbjednosti.
1

To je uslovilo razvoj jednog novog teorijskog modela pod nazivom koopera-
1 Simi Dragan, Nauka o bezbjednosti-savremeni pristup bezbjednosti, Slubeni list SRJ I
Fakultet politukih nauka, Beograd, 2002, str. 65-82.
32
MehmedinTahirovi
tivna bezbjednost, pod kojim se podrazumijeva stanje koje omoguava mirno
rjeavanje konfikta meu dravama., ne samo preko uzdravanja od nasilja i
prijetnji, ve i preko raznih dogovora, iznalaenja praktinih rjeenja i donoenja
niza preventivnih mjera.
2
Za sagledavanje razvoja Partnerstva za mir posebno
je vaan pokuaj institucionalizacije Koncepta kooperativne bezbjednosti od
strane profesora Riarda Koena.
3
Institucionalizaciju Koncepta kooperativne
bezbjednosti profesor Koen predlae kroz zamisao saradnje u bezbjednosti
koja obuhvata etiri prstena: (1) pojedinana bezbjednost; (2) kolektivna
odbrana; (3) kolektivna bezbjednost i (4) unapreenje i irenje stabilnosti.
Potreba institucionalizacije prvog i etvrtog prstena navedene zamisli saradnje
u bezbjednosti, uslovila je i determinisala razvoj Partnerstva za mir. Na ovim
teoretskim postavkama, NATO je postao jedina institucija u svijetu koja ima
mogunost da institucionalizuje Koncept kooperativne bezbjedbnosti preko
obezbjeenja saradnje kroz navedena etiri prstena.
Imajui teoretske osnove u vidu i drutvena zbivanja u Srednjoj i Istonoj
Evropi, pred strunjacima i rukovodiocima u NATO postavljalo se niz pitanja:
ta bi moglo da se uradi kako bi se iskoristila prilika da se evropska bezbjednost
usmjeri u novom i pozitivnijem pravcu nakon hladnoratovskih sukoba? Koji
koraci su mogli da se preduzmu kako bi se obnovili normalni odnosi meu
svim zemljama Istone i Zapadne Evrope? Kakva pomo je mogla da se prui
zemljama Srednje i Istone Evrope u konsolidaciji svoje novosteene nezavis-
nosti i ostvarenju ambicija da ravnopravno uestvuju kako na regionalnom
tako i na svjetskom nivou, kao demokratske zemlje u pitanjima vezanim za
vienacionalnu bezbjednost?
4

Na ova pitanja odgovor su dali voe Saveza na Samitu odranom u julu
1990. godine u Londonu usvajanjem Londonske deklaracije, kojom je pruena
2 Defnisanje pojma koperativna bezbjednost izvedeno je na osnovu analiziranih sadraja i
obima ve postojeih defnicija tog pojma u raspoloivoj literaturi: Ashton Carter, William
Perry and John Steinbruner, A new Concept of Cooperative Security, Te Brookings Institu-
tion Press, Washington, 1993, prema Cohen Richard and Mihalka Michael, op. cit., page 4.;
William Zartman and Victor Kremenyuk, Cooperative Security-Reducing Tird World War,
Syracuse University Press, New York, 1995, page 26.; Gereth Evans, Cooperative Security
and Intra-State Confict, Foreign Policy, No 96, 1994, navedeno prema Cohen Richard
and Mihalka Michael, op. cit., page 3.; David Dewit, Common, Comprehensive and Coopera-
tive Security, Te Pacifc Review, Vol 7, No 1, 1994, page 3.; Cohen Richard and Mihalka
Michael, op. cit., pages 10 and 35.
3 Cohen Richard and Mihalka Michael, op.cit., pages 1-28. i Simi Dragan, op. cit., str. 87-
101.
4 Vukadinovi, Radovan. Posthladnoratovske tendencije meunarodnih odnosa. Fakultet
politikih znanosti, Zagreb, 2000.
33
Razumjeti NATO
ruka prijateljstva i predloeni novi oblici saradnje sa svim zemljama Srednje
i Istone Evrope. Ve u decembru 1991. godine formiran je Severoatlantski
savet za saradnju, forum koji e okupiti NATO i njegove nove zemlje partne-
re, kako bi razgovarali o pitanjima od zajednikog bezbjednosnog interesa.
U poetnom periodu, dogovori unutar Severoatlantskog saveta za saradnju
odnosili su se na bezbjednosne probleme koji su preostali iz hladnoratovskog
perioda i glavna panja bila je usmjerena na multilateralni politiki dijalog,
ali nije postojala mogunost da svaka zemlja partner razvija posebne odnose
za saradnju sa NATO savezom. To se promijenilo osnivanjem Partnerstva
za mir (PzM), glavnog programa za praktinu bilateralnu saradnju izmeu
NATO saveza i pojedinanih zemalja partnera, to je predstavljalo znaajan
pomak u procesu saradnje. Zajednika izjava osnivaa i potpisnika Okvirnog
dokumenta na Samitu u Briselu 10. januara 1994. godine glasila je: Ovo Part-
nerstvo je osnovano kao izraz zajednikog uvjerenja da stabilnost i bezbjednost
u euroatlanskoj regiji mogu da se postignu samo kroz saradnju i zajedniko
djelovanje. Zatita i promovisanje temeljnih sloboda i ljudskih prava, kao i
zatita slobode prava i mira kroz demokratiju, zajednike su vrijednosti na
kojima se zasniva partnerstvo.
5

Dogaaji koji su obiljeili raspad bive SFRJ omoguili su praktinu
provjeru saradnje NATO i partnera u traenju efkasnijih odgovora na sav-
remene izazove i prijetnje. Dok se NATO savez transformisao da bi mogao
da odgovori na nove izazove u bezbjednosnom okruenju koje se samo mi-
jenjalo, Partnerstvo se razvijalo. U toku 1994. godine osnovana je elija za
koordinaciju Partnerstva pri Vrhovnoj komandi saveznikih snaga za Evropu
(SHAPE) u Monsu, Belgija. Ve 1995. godine osnovan je Meunarodni centar
za koordinaciju pri SHAPE. Naredne 1996. godine, zemlje partneri uestvuju
u snagama predvoenim NATO-m, koje su oformljene radi implementacije
mirovnog sporazuma u Bosni i Hercegovini. U toku 1997. godine osnovan je
Savet euroatlanskog partnerstva u Sintri, Portugalija, umjesto Sjeveroatlantskog
saveta za saradnju, s ciljem razvoja proirenog i efkasnijeg Partnerstva. Iste
godine na Samitu NATO-a u Madridu uveana je operativna uloga Partnerstva
za mir. Naredne 1998. godine, uspostavljen je Euroatlantski centar za koordi-
naciju odgovora na katasrofe i Jedinica za odgovor na katastrofe. Tri Partnera
eka, Maarska i Poljska, prikljuuju se NATO-u 1999. godine. Dijalog i
saradnja su kao osnovni i sastavni dijelovi osnovnih bezbjednosnih zadataka
ukljueni u Strateki Koncept Alijanse. Na samitu u Vaingtonu 1999. godine,
5 Samit NATO, Brisel, 1994.
34
MehmedinTahirovi
dogovoreno je daljnje proirenje PzM i jaanje njegove operativne uloge. Te
iste godine zemlje Partneri razmestile su svoje trupe na Kosovu kao dio Koso-
vskih snaga predvoenih NATO-m. Jedan dan nakon teroristikih napada na
SAD 11. septembra 2001. godine, sastao se Euroatlantski Savjet za partnerstvo
i obavezao se na zajedniku borbu protiv terorizma. Opseanim pregledom
stanja i potreba Partnera i Saveznika na Samitu u Pragu 2002. godine, dovodi
do jaanja Eurotlantskog Saveta za partnerstvo i PzM pokretanjem Akcionog
plana Partnerstva protiv terorizma. U narednoj 2003. godini, Partneri uestvuju
u Snagama meunarodne sigurnosne podrke u Avganistanu (ISAF) pred-
voenim NATO-m. Sedam Partnera - Bugarska, Estonija, Letonija, Litvanija,
Rumunija, Slovaka i Slovenija, pridruuju se NATO-u na Samitu u Istanbulu
2004. godine, kada su preduzeti dalji koraci jaanja Partnerstva usvajanjem
Akcionog plana za izgradnju institucija odbrane. Dva ciklusa proirenja NATO
saveza promijenila su ravnoteu izmeu Saveznika kojih trnutno ima 26 i
Partnera iji je trenutni broj 23 lana.
Sa Rusijom i Ukrajinom su nakon 1997. godine razvijeni specijalni odnosi
potpisivanjem Osnivakog akta NATO Rusija, o meusobnim odnosima,
saradnji i bezbjednosti i Povelje NATO Ukrajina, o posebnom partnerstvu.
Odnosi sa Rusijom su od tada intenzivirani osnivanjem Saveta NATO Rusija
2002. godine, u kojem se Saveznici i Rusija sastaju na ravnopravnoj osnovi.
Koraci za produbljenje i proirenje odnosa NATO Ukrajina, preduzeti su u
novembru 2002. godine usvajanjem Akcionog plana NATO Ukrajina, koji
podrava reformske napore Ukrajine na punu integraciju u Euroatlantske
bezbjednosne strukture.
Obzirom da se nekoliko drava June Evrope na Sredozemlju granii sa
nekoliko Afrikih drava i da je bezbjednost cijele Evrope usko povezana sa
sigurnou i stabilnou na mediteranskom podruju, NATO je 1995. godine
zapoeo novi Dijalog sa est drava u junom dijelu Sredozemlja i to: Egiptom,
Izraelom, Jordanom, Mauritanijom, Marokom i Tunisom. Kasnije 2000. godine
i Alir se prikljuio Mediteranskom dijalogu.
6

Kad je u pitanju Crna Gora, nju je na alost itavi prethodni proces irenja
Partnerstva zaobiao iz prostog razloga to je bila u specifnim oblicima dravnog
6 Paralelno sa razvijanjem Mediteranskog dijaloga i NATO, u novembru 1995. godine, 15
drava lanica EU i 12 drava Sredozemlja (Alir, Egipat, Izrael, Jordan, Kipar, Liban,
Malta, Maroko, Palestinska administracija, Sirija, Tunis I Turska) potpisale su Barcelonsku
deklaraciju (poznata kao Barselonski process) s ciljem izgradnje partnerstva na tri nivoa:
politike i bezbjednosti, ekonomije i fnansija i socijalno-kulturnoj sferi. Vidi ire http://
www.nato.int/docu/home.htm
35
Razumjeti NATO
ureenja sa Srbijom od 1992. godine. Nakon raspada bive SFRJ, sve njene bive
republike su krenule kao nezavisne drave u proces bezbjednosnih integracija,
tako da je Slovenija uzela uee u Partnerstvu od njegovog osnivanja 1994.
godine, Makedonija od 1995. godine, a Hrvatska od 2000. godine. Tek poslije
referenduma o nezavisnosti, 21. maja 2006. godine kada je Crna Gora postala
nezavisna drava, preduzete su neposredne aktivnosti za ukljuenje u Partner-
stvo za mir. Ve 30. avgusta, Vlada Crne Gore, je uputila pismo Generalnom
sekretaru NATO-a Jap de Hop Sheferu sa zahtjevom za prijem u Partnerstvo za
mir. Uz mnogo neizvjesnosti i kolebanja u vrhu Alianse, Crna Gora je zajedno
sa Srbijom i Bosnom i Hercegowinom, pozvana za prijem u Partnerstvo na
Samitu NATO u Rigi 28-29. novembra, dok je Okvirni ugovor o pristupanju u
Partnerstvo potpisan u sjeditu NATO u Briselu 14. decembra 2006. godine.
7

Imajui u vidu specifnosti obnove svoje nezavisnosti na principima sav-
remenih demokratskih drutava, Crna Gora nastoji da nadoknadi izgubljeno
vrijeme od 15 godina, kroz bri tempo integracija u Euroatlanski bezbjednosni
sistem. Obzirom da je angaovanje drava u Partnerstvo za mir proces koji
uglavnom podrazumijeva njenu pripremu i osposobljavanje za punopravno
lanstvo u NATO a potom i EU, Skuptina Crne Gore je jo u junu 2005. godine
usvojila Deklaraciju o Evropskim integracijama u kojoj se jedan dio odnosi na
bezbjednosne integracje.
8
Po pitanju integracja Crne Gore u Evropsku uniju i
NATO, postoji potpuni politiki konsenzus svih politikih subjekata u dravi
sa osnovnim uvjerenjem da e Crnoj Gori uestvovanje u Partnerstvo za mir
omoguiti ni pozitivnih pretpostavki kao to su:
- regionalna bezbjednost, saradnja i unapredjenje dobrosusjedskih od-
nosa;
- demokratizacija drustva;
- reforma sistema dravne uprave;
- razvoj i jaanje institucija sistema;
- jaanje civilnog sektora i civilna kontrola vojske i drugih bezbjednosnih
struktura;
- transparentnost i planiranje budeta, kontrola i revizija;
- ekspertska pomo za uspjenu reorganizaciju i reformu vojske i bez-
bjednosnih struktura;
7 Okvirni document potpisao je Predsjednik Crne Gore Filip Vujanovic. Tog momenta nije
predstavljen Prezentacioni dokument jer dravni organi Crne Gore nijesu stigli zbog
kratkoe vremena da ga zavre te je dogovoreno da on bude naknadno dostavljen.
8 Deklaracija o pridruivanju Evropskoj uniji, Slubeni list Crne Gore. br.36/3 od 16.06.2005.
godine
36
MehmedinTahirovi
- specijalizacije, treninzi, mirovne misije i prisustvo u NATO organima;
- efkasniju borbu protiv korupcje i organizovanog kriminala;
- povoljna politika i bezbjednosna klima za strana ulaganja.
Pored generalne saglasnosti kada su prednosti u pitanju, postoje i bojazni
u odnosu na zajedniku obavezu u borbi protiv terorizma sa lanicama Saveza
i Partnerima koju podrazumijeva lanstvo u Programu.
9

Dok su potrebe Crne Gore za uestvovanjem u Partnerstvo za mir, s jed-
ne strane jasno izraene, mogunosti i kapaciteti za uestvovanje, podrku
i doprinos ostvarenja ciljeva Programa je jedno od vanih pitanja na koje
treba dati adekvatan odgovor. Dostizanje standarda lanica Saveza kako na
politikom tako i na vojnom, odnosno bezbjednosnom planu, je veoma slo-
en i dinamian proces koji zahtijeva kordinirane aktivnosti i naprezanja svih
struktura dravne uprave.
1. Oblasti saradnje, mehanizmi i programi funkcionisanja,
instrumenti i planovi realizacije Partnerstva za mir
Jo na osnivakom Samitu Saveznika u Briselu 1994. godine, zakljueno
je da se sutina partnerstva i saradnje na vienacionalnom nivou zasniva na
redovnim dogovorima i planiranim aktivnostima saradnje, sa ciljem izgrad-
nje otvorenosti i povjerenja irom euroatlanske regije. Na bilateralnom nivou
ona zahtijeva razvoj praktinog radnog odnosa meu pojedinim zemljama
pertnerima i NATO savezom, koje bi bile prilagoene njihovim specifnim
potrebama, situacijama i mogunostima. U cilju realizacije dogovorene sa-
radnje i partnerstva, precizirane su oblasti, mehanizmi, programi instrumenti
i planovi, koji su vremenom dograivani kroz razliite inicijative, deklatracije
i nove okvirne dokumente na sastancima NATO i prilagoavane zahtjevima
vremena i novim bezbjednosnim izazovima.
Za potrebe ovoga rada bie predstavljeni samo one oblasti i sadraji
angaovanja, mehanizmi, programi, instrumenti i akcioni planovi koji su od
neposredne vanosti za poetni period ukljuenja Crne Gore u Partnerstvo
za mir, sa osnovama za njen uspjean ulazak u NATO.
9 Poslednje istraivanje Javnog mnjenja izvreno je u junu 1006. godine od strane nevladine
organizacije Centra za demokratsku tradiciju (CEDEM), po kojem se 36,9% graana Crne
Gore pozitivno opredijelilo za lanstvo u NATO, dok je protiv bilo 31,4%. U isto vrijeme za
integracije u EU izjasnilo se 76,5%, dok je protiv bilo 5,6%
37
Razumjeti NATO
1.1. Oblasti saradnje
Oblasti saradnje su uglavnom sadrane u Radnom programu partnerstva,
veoma su raznovrsne i njihov opseg nije ogranien. ve svaki novi Radni pro-
gram partnerstva daje i novu, obino proirenu listu:
10
1. pitanja koja se odnose na vazdunu odbranu (ADF);
2. upravljanje vazdunim prostorom i njegova kontrola (ASM);
3. konsultovanje, komandovanje i kontrola, ukljuujui komunikacione,
informacione, navigacione i sisteme za identifkaciju, kao i aspekte
interoperabilnosti procedura i terminologije (C3);
4. planiranje za civilne hitne sluajeve ukljuujui i pripravnost za
sluaj katastrofa (CEP);
5. upravljanje krizama (CRM);
6. demokratska kontrola oruanih snaga i odbrambenih struktura (DCF);
7. planiranje i budetsko fnansiranje odbrane (DPB);
8. planiranje, organizovanje i upravljanje nacionalno odbrambenim pro-
gramima za opremanje i meunarodnu sardnju na polju naoruanja
(DPM);
9. odbrambena politika i strategija (DPS);
10. planiranje, organizacija i rukovoenje nauno-tehnolokim aktiv-
nostima u oblasti nacionalne odbrane (DRT);
11. vojna geografja (GEO);
12. uenje jezika (LNG);
13. potroaka logistika (LOG);
14. zdravstvene slube (MED);
15. meteoroloka podrka za NATO i partnerske snage (MSP);
16. vojna infrastruktura (MIF);
17. politiki i odbrambeni napori protiv proliferacije NHB oruja
(NBC);
18. koncepcijski, planski i operativni aspekti odravanja mira (PKG);
19. operativni, materijalni i administrativni aspekti standardizacije (STD);
20. vojne vjebe i srodne aktivnosti u oblasti obuke (TEH);
21. vojno obrazovanje, vebe i doctrine (TRD).
Saradnja u svakoj od navedenih oblasti ima precizno odreene ciljeve,
oblike saradnje (vjebe, konferencije, radni sastanci, posjete i druge prilike
za dijalog), odgovorne subjekte i organe podrke. Sadraji navedenih oblasti
odreuju se na svake dvije godine i rezultat su zajednikog dogovora zemalja
10 Partnership work program for 2000-2001. www.nato.int/docu/handbook/2001
38
MehmedinTahirovi
Partnera i Saveznika. Partneri nemaju obavezu da prihvate svaku navedenu
oblast ve prihvataju one za koje imaju izraeno interesovanje i mogunosti
za realizaciju.
1.2. Mehanizmi
Mehanizmi Partnerstva za mir predstavljaju ureeni sistem odnosa izmeu
Partnera i NATO u procesu ostvarenja zajednikih ciljeva. U ovome radu bie
predstavljeni sledei mehanizmi Partnerstva za mir:
11
- Savjet euroatlantskog partnerstva;
- Povereniki fond Partnerstva za mir i
- Euroatlanski centar za koordinaciju odgovora na katastrofe.
Savjet euroatlantskog partnerstva daje opti politiki i bezbjednosni okvir
za multilateralne i bilateralne odnose NATO i zemalja uesnica u Partnerstvu
za mir.. On okuplja na jednom mjestu NATO lanice i partnere. Sve lanice
Partnerstva za mir su ujedno i lanice Savjeta euroatlantskog partnerstva. Tre-
nutno ima 49 zemalja u Multilateralnom forumu za redovan dijalog, konsultacije
i donoenje svih vanih odluka vezanih za Partnerstvo u oblastima politike,
ekonomije, informisanja, nauke, ekologije, odbrane i vojne saradnje.
12

Savjet euroatlantskog partnerstva raspolae irokim rasponom opcija,
zavisno od predmeta razgovora, koji doputaju zajedniki sastanci svih Save-
znika i Partnera, kao i sastanci unutar malih ali otvorenih radnih grupa. Ta
feksibilnost je klju njegovog naina funkcionisanja. Veina zemalja Partnera
osniva diplomatske misije pri vrhovnoj komandi NATO u Briselu, to olaka-
va redovnu komunikaciju i omoguava odravanje konsultacija kad god za
to postoji potreba. Sastanci Savjeta euroatlantskog partnerstva odravaju se
jednom mjeseno na nivou ambasadora, godinje na nivou ministara spoljnih
poslova, ministara odbrane i zapovjednika odbrambenih snaga, a povremeno
se odravaju i sastanci na vrhu. Od 2005. godine odravaju se godinji sastanci
Foruma za bezbjednost EAPC-a da bi se raspravljalo o vanim bezbjednosnim
pitanjima i nainima na koje ih NATO i zemlje Partneri mogu zajedniki
najbolje rijeiti.
13

Povjereniki fond Partnerstva za mir je ustanovljen 2000. godine kao me-
11 Security through partnership, NATO Public Diplomacy Division, Brussels, 2005, page 8,
28, 30. www.nato.int/docu/sec-partnership
12 Na Samitu NATO u Rigi 29.11.2006. godine u Partnerstvo za mir pozvane su BiH, Crna
Gora i Srbija. Do tada je bilo 46 lanova u Savjetu euroatlantsko partnerstva
13 ire o Savjetu euroatlantskog partnerstva (EAPC) na http://www.nato.int/issues/eapc/in-
dex.html
39
Razumjeti NATO
hanizam za pomo zemljama partnerima u bezbjednom unitavanju rezervi
protivpeadijskih mina. Na osnovu uspjene realizacije nekoliko projekata
unitenja mina, krug djelovanja fonda se proirio kako bi ukljuio druge
projekte demilitarizacije koji za cilj imaju unitavanje municije, peadijskog i
lakog napruanja. Korienje sredstava Fonda je nedavno proireno kako bi
se zemljama partnerima pruila podrka u upravljanju posljedicama reforme
odbrane pomou inicijativa kao to su prekvalifkacija vika vojnog kadra,
promjena namjene vojnih postrojenja ili konzervacija vojnih baza. Sredstva
obezbjeuju NATO lanice i zemlje partneri na dobrovoljnoj osnovi. Dona-
cije mogu da budu u obliku opreme ili drugih materijalnih dobara. NATO
Agencija za odravanje i snabdevanje, sa sjeditem u Luksemburgu slui za
izvravanje projekata i odgovorana je za imlementaciju tehnikih i fnansijskih
aspekata.
14
Euroatlantski centar za koordinaciju odgovora na katastrofe osnovan je
na osnovu ruskog predloga 1998. godine pri sjeditu NATO saveza. Centar
funkcionie 24 asa dnevno kao centralna taka za razmjenu informacija i
koordiniciju djelovanja NATO i zemalja Partnera prilikom katastrofa u euro-
atlanskoj oblasti. Centar blisko sarauje sa meunarodnim agencijama koje
imaju vodeu ulogu u odgovoru na meunarodne katastrofe i upravljanje
njihovim posledicama Kancelarijom Ujedinjenih nacija za koordinaciju
humanitarnim pitanjima i Organizacijom za zabranu hemijskog oruja, kao i
drugim organizacijama. Organizuje i velike vjebe za civilna vanredna stanja,
na kojima se uvjebavaju reakcije na simulacije prirodnih katastrofa ili onih
koje uzrokuje ovjek, kao i akcije upravljanja posledicama teroristikog ina
hemijskim, biolokim ili radiolokim supstancama.
15
Dogovoreno je i osnivanje
jedinice za odgovor na katastrofe, sastavljene od razliitih nacionalnih eleme-
nata koje su zemlje spremne da stave na raspolaganje u kratkom vremenskom
periodu od izbijanja katastrofe.
16
1.3. Programi
Program Partnerstvo za mir za realizaciju partnerstva i saradnje, treba
razmatrati kao dinamian i razvojan process odnosa izmeu zemalja Partnera
14 Dodatne informacije potraiti na sajtu www.nato.int/pfp/trust-fund.htm
15 Hrvatska je 2002. godine organizovala vjebu u saradnji sa Euroatlanskim centrom za
koordinaciju odgovora na katastrofe Kroenje zemlje-Dalmacija 2002, vidjeti: NATO u
meunarodnim odnosima, Radovan Vukadinovi, Lidija ehuli, Drago Lovri, Fakultet
politikih znanosti, Zagreb, 2006. str 161
16 Dodatne informacije na sajtu www.nato.int/eadrcc/home.htm
40
MehmedinTahirovi
i NATO. Gledano iz ugla da je samo jako i operativno Partnerstvo, jedan
od osnovnih kriterijuma oblikovanja NATO-a danas, moe se uoiti da itav
razvojni put Partnerstva za mir karakteriu pokuaji da se ono unaprijedi i
uini operativnijim. Okvirnim dokumentom partnerstva za mir usaglaeni
su ciljevi, koje trebaju da ostvare zemlje partneri u saradnji sa NATO, kao i
obaveze i ovlaenja zemalja Partnera i NATO.
17
Tokom priprema za Samit
NATO u Madridu 1997. godine nastala je ideja o unapredjenom i operativnijem
Partnerstvu u odnosu na ono koje je defnisano Okvirnim dokumentom. Ta
ideja je podrazumijevala proirenje i unapreenje njegove uloge. Radi opera-
cionalizacije te ideje , savezniki ministri spoljnih poslova i odbrane su tokom
proljea 1997. godine, pokrenuli brojne mjere za unapreenje Programa. Te
mjere su programu Partnerstvu za mir dale novi kvalitet i znaajno ga ojaale
na politikom, bezbjednosnom, vojnom i institucionalnom planu.
18
Mjere
za unapreenje i operativnije partnerstvo konano su usvojene odlukama na
Samitu u Vaingtonu 1999. godine, kroz document Prema Partnerstvu za 21.
vijek Unaprijeeno i operativno partnerstvo.
19

Sada program Partnerstvo za mir predstavlja osnovni mehanizam za izgrad-
nju praktinih bezbjednosnih veza izmeu NATO i njegovih Partnera. Njegov
osnovni cilj je poveanje stabilnosti, eliminisanje prijetnji miru i izgradnja jaih
bezbjednosnih odnosa meu pojedinanim zemljama Partnerima i NATO, kao
i meu zemljama Partnerima. Radi ispunjenja tog cilja, svaka zemlja Partner
kroz bilateralnu saradnju sa NATO-om ima mogunosti za:
- poveanje broja vojnika spremnih za uee u operacijama pod po-
kroviteljstvom Ujedinjenih nacija i drugih organizacija;
- realizaciju zajednikih naunih istraivanja sa saveznicima i ostalim
partnerskim zamljama;
- uveanje borbene gotovosti oruanih snaga do nivoa zadanog odgo-
varajuim standardima NATO;
- demokratizaciju svojih oruanih snaga i poveanje demokratske kon-
trole nad njima;
- unapreenje vojne doctrine i sistema nacionalne bezbjednosti;
- korienje novih saznanja NATO.
Navedene mogunosti program Partnerstvo za mir nudi na dobrovoljnoj,
17 Partnership for Peace Framework Document, Brussels Summit, 1994, paragraphs 3, 6 - 7.
18 Detaljnije o tome u: MC Concept for PfP Enhancement (2
nd
draf), Members of the Military
Cooperation Working Group with Cooperation Partners, Brussels, 1997.
19 Partnership for Peace An Enhanced and more operational partnership, Washington Sum-
mit, 1999.
4l
Razumjeti NATO
feksibilnoj i transparentnoj osnovi, uvaavajui naela samodiferencijacije i
pristupanosti.
Program Bezbjednost putem nauke Naunog vijea NATO nastoji da
primjenom nauke u rjeavanju problema pomogne bezbjednosti, stabilnosti
i solidarnosti meu zemljama. Program bezbjednost putem nauke usmjerava
svoju podrku na saradnju u pitanjima koja su vezana za istraivanje tema o
odbrani od terorizma ili suprotstavljanja ostalim bezbjednosnim prijetnjama.
Borba protiv terorizma je postala kljuni prioritet za Saveznike i Partnere,
te NATO u tu svrhu podupire nauna istraivanja radi razvoja djelotvornih
metoda za otkrivanje hemijskog, biolkog, radiolokog i nuklearnog oruja ili
sredstava, kao i unapreenja fzike zatite od njih. Organizuju se radionice i
seminari na kojima se okupljaju naunici, koji se bave pitanjima poput smanji-
vanja ugroenosti kritine infrastrukture (ukljuujui energiju, transport,
komunikacije i sisteme za odravanje ivota), zatite od eko i sajber-terorizma,
poboljanje granine bezbjednosti, borbe protiv ilegalne trgovine ljudima i
razvoja efkasnijih sredstava za otkrivanje eksploziva. Prijetnje bezbjednosti i
stabilnosti ukljuuju i ekoloku degradaciju (poput irenja pustinjskih prostora,
erozija tla ili zagaenje zajednikih vodenih puteva) i nestaicu neobnovljivih
resursa, to moe da dovede do regionalnih i pograninih sporova.
20
Program za izazove modernog drutva Naunog vijea NATO, bavi se
problemima zatite ivotne sredine i drutva, okupljajui nacionalne agencije
da sarauju u izradi kratkoronih i dugoronih studija u ovim oblastima. Na
ovaj nain aktivnosti se koordiniraju, a informacije se razmjenjuju i alju re-
levantnim vlastima u regiji, te se na taj nain postie vei uticaj u preduzimanju
adekvatnih mjera za zatitu ivotne sredine.
21
Program za civilne nauke NATO saveza je usmjeren na olakani pristup
naunika informacijama o najnovijim naunim dostignuima i istraivanjima,
imajui u vidu da pored naunog znaaja, Program ima i ulogu spreavanja
monopola nad informacijama kao vanog inioca u procesu demokratizacije
drutva. Obzirom da veliki broj zemalja Partnera i saradnika nema mogunosti
da iskoristi prednosti informatikog doba niti potencijale Interneta, Program
NATO saveza za civilne nauke je snabdio brojne istraivake i obrazovne
institucije u njima neophodnom infrastrukturom za pristup internetu i za
umreavanje.
22
20 Security through partnership, NATO Public Diplomacy Division, Brussels, 2005, page 33
and 34.. www.nato.int/docu/sec-partnership
21 Ibidem
22 Ibidem, page 35.
42
MehmedinTahirovi
1.4. Instrumenti
Instrumenti partnerstva se primjenjuju poslije Poziva za ulanjenje i pot-
pisivanja Okvirnog dokumenta o lanstvu u Partnerstvu za mir u kojem su
odreene obaveze svake zemlje Partnera. Naredni korak svake nove lanice je
izrada i predstavljanje Prezentacionog dokumenta, kojim zemlja Partner na
osnovu svojih ambicija i sposobnosti, prikazuje opredijeljene politike, vojne,
bezbjednosne i druge ciljeve koje drava eli da ostvari ukljuenjem u Program,
kao i konkretne smjernice saradnje sa NATO-om.
23
Angaovanje zemlje partnera u Partnerstvu za mir ostvaruje se kroz sl-
jedee sadraje:
- realizovanje planskih aktivnosti iz Individualnog programa partner-
stva;
- uee na razliitim vjebama u okviru i duhu Partnerstva za mir i na
otvorenim vjebama NATO;
- realizovanje aktivnosti iz planova za bilateralnu saradnju sa ostalim
zemljama partnerima;
- priprema i realizacija operacija Partnerstva za mir pod vostvom
NATO;
- uee zemalja partnera u borbi protiv terorizma.
Aktivnosti koje se realizuju u okviru instrumenata Partnerstva planiraju
se i usmjeravaju u skladu sa politiko-vojnim okvirima angaovanja. Osnovni
politiko-vojni okviri angaovanja u Programu su:
- Okvirni dokument Partnerstva za mir;
- Politiko-vojni okvir za operacije Partnerstva za mir pod vostvom
NATO-a;
- Akcioni plan uea partnera u borbi protiv terorizma i
- Koncept kombinovanih zdruenih namjenskih snaga.
Vano je istai da je dostizanje sposobnosti zemlje Partnera da realizuje
operacije Partnerstva za mir pod vostvom NATO i uestvuje u borbi protiv
terorizma, osnovni imperativ njenog angaovanja u Programu.
Navedene sadraje i okvire angaovanja, zemlja Partner ostvaruje kroz
izgraene Instrumente partnerstva u okvirima propisanih politiko-vojnih
normi angaovanja. Sve vane odluke vezane za angaovanje zemlje Part-
nera rjeavaju se u okviru Savjeta euroatlantskog partnerstva, dok pripremu
instrumenata za angaovanje vre radna tijela Partnerstva i NATO. Radna
23 NATO Handbook, Public Diplomacy Division, Brussels, 2006,
www.nato.int/docu/handbook/2006
43
Razumjeti NATO
tijela Partnerstva za mir omoguavaju koordinirano angaovanje partnerskih
zemalja kroz instrumente Partnerstva, kao i unapreenje tih instrumenata.
Radna tijela u Partnerstvu za mir su:
- Politiko-vojni konsultativni komitet za Partnerstvo za mir;
- Radna grupa za vojnu saradnju;
- elija za koordinaciju partnerstva i
- Odjeljenja za Partnerstvo za mir pri tabovima NATO.
Instrumenti angaovanja u Partnerstvu za mir obezbjeuju saradnju
izmeu zemlje Partnera i NATO i omoguavaju zemlji Partneru da pripremi
svoje snage za budue lanstvo. U ovome radu bie predstavljeni sljedei
instrumenti Partnerstva za mir:
- Radni program partnerstva (PWP);
- Individualni program partnerstva (IPP);
- Proces planiranja i revizije (PARP).
Radni (PWP) i Individualni programi partnerstva (IPP) predstavljaju instru-
mente Partnerstva za mir koji po principu samodiferencijacije, obezbjeuju da
svaka zemlja tokom uea u Programu izabere oblasti u kojima e zajedno sa
NATO realizovati odreene aktivnosti. Radni program partnerstva predstavlja
meni svih moguih aktivnosti koje zemlja partner moe realizovati zajedno
sa NATO.
24
Individualni program partnerstva je bilateralni sporazum izmeu zemlje
Partnera i NATO kojim se regulie zajednika realzacija izabranih aktivnosti
iz Radnog programa, o emu je bilo rijei u predhodnom dijelu o Oblastima
saradnje.
Realizacija aktivnosti iz Radnog programa partnerstva kroz Individualne
programe, svakoj partnerskoj zemlji omoguava dostizanje interoperabilnosti u
izabranoj oblasti. NATO rjenik termina i defnicija, interoperabilnost defnie
kao sposobnost snaga NATO, i kada je potrebno, snaga zemalja partnera i
ostalih ne-NATO zemalja za zajednikom obukom, vjebama i uspjenim
radom u realizaciji povjerenih misija i zadataka.
25
Iz date defnicije moe se
zakljuiti da je interoperabilnost sveukupno stanje sposobnosti snaga Saveznika
i Partnera koje im obezbjeuje potrebnu efktivnost i efkasnost za realizaciju
zajednikih aktivnosti. Ako se uzme u obzir da je Partnerstvo za mir bilateralni
sporazum izmeu NATO i zemlje Partnera, onda slijedi da je interoperabil-
24 NATO u meunarodnim odnosima, Radovan Vukadinovi, Lidija ehuli, Drago Lovri,
Fakultet politikih znanosti, Zagreb, 2006. str. 161
25 NATO glossary of terms and defnitions AAP-6, op. cit., page 2-I-7.
44
MehmedinTahirovi
nost u Partnerstvu za mir sposobnost zemlje partnera da sa NATO realizuje
zajednike aktivnosti. Interoperabilnost u Partnerstvu za mir prvenstveno se
ogleda kroz sposobnost snaga zemlje Partnera da zajedno sa NATO realizuje
operacije Partnerstva za mir pod vostvom NATO i uestvuje u borbi protiv
terorizma. Dostizanje interoperabilnosti realizuje se na operativnom, mate-
rijalnom i administrativnom polju. U Individualnom programu partnerstva,
posebno vani objekti dostizanja interoperabilnosti su vojne procedure i
postupci, borbena tehnika, sistemi za konsultacije, komandovanje i kontrola,
logistika i terminologija. Osnovno sredstvo dostizanja interoperabilnosti je
zajednika standardizacija, to podrazumijeva zajedniki razvoj i implemen-
taciju dokumenata o standardizaciji u NATO.
Novim programom standardizacije u NATO regulisano je da se radi dostizanja
interoperabilnosti treba realizovati operativna i administrativna standardizacija
na nivou zajednitva, materijalna standardizacija na nivou kompatibilnosti i na
nivou zamjenljivosti kada su u pitanju municija, gorivo i sistemi za snabdijevanje
i servisiranje multinacionalnih snaga. Time je omogueno da u procesu standar-
dizacije mogu uestvovati i novoprimljene lanice, zemlje Partneri, pa i ostale
ne-NATO zemlje koje sa svojom raspoloivom borbenom tehnikom nijesu u
mogunosti da dostignu nivo zajednitva u procesu materijalne standardizacije.
Zemlja Partner interoperabilnost dostie aktivnim ueem u sistemu standardu-
zacije u NATO i usvajanjem i inplementiranjem Dokumenata o standardizaciji
u NATO kroz instrumente partnerstva, a najprije kroz Individualni program
partnerstva. Pored navedenog, vano je istai da svaka zemlja Partner, proces
dostizanja interoperabilnosti kroz realizaciju planskih aktivnosti iz Individualnog
programa partnerstva, treba da usmjerava ka odreenim normativnim okvirima
kojim se defniu obavezne oblasti interoperabilnosti snaga, a prije svega onima
koje preciziraju Inicijativa za unapreenje odbrambenih kapaciteta
26
i Prake
obaveze za unapreenje odbrambenih sposobnosti.
27
Proces planiranja i revizije (PARP) je instrument Partnerstva za mir kojim
se u procesu njegove realizacije obezbjeuju osnove za identifkovanje i pro-
cjenjivanje snaga i kapaciteta koji bi mogli da budu stavljeni na raspolaganje
za multinacionalnu obuku, vjebe i operacije u sadejstvu sa snagama NATO.
28

Proces planiranja i revizije se u velikoj mjeri oslanja na ogromno iskustvo
NATO u odbrambenom planiranju. Tokom priprema Samita u Madridu mini-
stri odbrane i spoljnih poslova NATO su 1997. godine usvojili niz preporuka.
26 Defence Capabilities Initiative, Washington Summit, 1999, paragraphs 3 and 5
27 Praque Capabilities Commitment, Praque Summit, 2002, paragraph 1.
28 NATO handbook, op. cit., page 72.
45
Razumjeti NATO
Odlueno je da se za svaki ciklus PARP, uz saglasnost ministara odbrane zemalja
koje uestvuju u PARP, izrauju politike smjernice za planiranje procesa. Te
politike smjernice imaju slinu ulogu kao i Ministarsko upravljanje u okviru
planiranja odbrane NATO. Pored toga donijata je odluka da se ciklus PARP
produi sa dvije na est godina.
Za uee u PARP zemlje Partneri se opredeljuju na izbornoj osnovi, dakle
u PARP ne uestvuju sve zemlje lanice Partnerstva za mir. On Partnerima
slui za izgradnju djelotvornih, isplativih i odrivih oruanih snaga i promociju
optih napora za reformu odbrane.
29
To je ciklian process koji u sebi sadri
i bilateralne i multilateralne inioce. Bilateralnost se ogleda u tome to svaka
zemlja Partner koja eli da uestvuje u PARP preuzima obavezu da za svaki
odreeni ciklus, dostavi NATO podatke o svojoj odbrambenoj politici, razvoju
dogaaja na planu demokratske kontrole svojih oruanih snaga, nacionalnoj
politici prema saradnji u okviru Partnerstva za mir, odgovarajuim fnansij-
skim i privrednim planovima i mnogim drugim pitanjima.
30
Na osnovu tih
podataka koje zemlja Partner dostavlja u odgovoru na Upitnik o cjelokupnoj
PzM interoperabilnosti (Survey of Overall PfP interoperability) NATO-u, za
svakog Partnera izrauje se process planiranja i revizije. Posebno znaajnu ulogu
u ovom procesu ima priprema Ciljeva partnerstva (Partnership Goals), kako
bi se ukazalo na mjere koje svaki partner treba da preduzme radi dostizanja
ineroperabilnosti (u sutini, zemlje Partneri realizacijom Ciljeva partnerstva
dostiu interoperabilnost u Partnerstvu za mir i pripremaju svoje snage za
budue lanstvo u NATO).
31
Nakon toga zemlja Partner i NATO zajedniki
odobravaju Procjenu planiranja i revizije i Ciljeve partnerstva. Na kraju, mul-
tilateralno, predstavnici NATO i svih zemalja Partnera koje uestvuju u PARP
usvajaju Konsolidovani izvjetaj, koji ukratko opisuje svaku usvojenu procjenu
i snage koje je zemlja partner stavila na raspolaganje.
1.5. Akcioni planovi
Akcioni plan za lanstvo (MAP-membership action plan)) je nastao kao
nuna potreba proirenja NATO na bive komunistike zemlje, na osnovu
lana 10 Waingtonskog sporazuma 1999. godine.
32
Akcioni plan za lanstvo
29 Security through partnership, NATO Public Diplomacy Division, Brussels, 2005, page 11.
www.nato.int/docu/sec-partnership
30 Ibidem, page 73.
31 NATO u meunarodnim odnosima, Radovan Vukadinovi, Lidija ehuli, Drago Lovri,
Fakultet politikih znanosti, Zagreb, 2006. str 155
32 Membership Action Plan, Washington Summit, 1999.
46
MehmedinTahirovi
omoguava da se u predpristupnom procesu integriu sve djelatnosti drava
lanica i Kandidata za prijem u NATO savez, te da taj proces bude usmjeravan
od strane NATO-a kao i od strane zemlje kandidata. U procesu prijema eke,
Maarske i Poljske pokazalo se koliko je to sloen i zamren proces kada su
djelatnosti iroko rasprene, te se kroz Akcioni plan za lanstvo elelo ii na
striktno usmjerene djelatnosti. Akcioni plan za lanstvo predstavlja svojevrstan
katalog u kojem se opisuju poeljni profl i karakteristike aspirantice za lanstvo
u NATO u pet podruja: politika i drutvena, odbrambena i vojna, fnansijska,
bezbjednosna i pravna pitanja. Po svim poglavljima zemlja kandidat priprema svoj
Godinji nacionalni program (ANP Annual National Program), kojeg predstavlja
NATO-u. Predstavljanje je posebna procedura kada se unaprijed upueni ANP
za sljedeu kalendarsku godinu obrazlae pred predstavnicima svih 26 lanica
koji daju svoje formalne primjedbe, sugestije i postavljaju pitanja. U naelu se
obrazlau koraci koji se namjeravaju preduzeti u cilju postizanja interoperabil-
nosti po navedenim poglavljima, koje prezentiraju pomonici ministara odbrane
i spoljnih poslova zadueni za te resore. Akcioni plan za lanstvo realizuje se u
etiri godinja ciklusa. Poslije svakog godinjeg ciklusa ministri spoljnih poslova
i odbrane prezentiraju rezultate reformskog programa i budue aktivnosti, pred
Sjeveroatlantskim vijeem NATO-a, koje zatim procjenjuje individualni napredak
u pripremi za lanstvo. Prolazak kroz sva etiri ciklusa ne mora biti garancija da
e zemlja Kandidat biti pozvana u lanstvo.
Akcionii planovi individualnog partnerstva ( IPAP) donijeti su na Samitu u
Pragu u novembru 2002. godine za zemlje Partnere koje imaju politiku volju
i mogunosti za produbljenje svojih odnosa sa NATO savezom. Planovi su
razvijeni na dvogodinji period i svrha im je da jasno odrede ciljeve i prioritete
individualnih Partnera i da osiguraju da mehanizme koje koriste direktno od-
govaraju tim prioritetima. Ciljevi koji su obuhvaeni spadaju u opte kategorije
politikih i bezbjednosnih pitanja, odbrane, bezbjednosnih i vojnih pitanja,
javnih informacija, nauke i zatite ivotne sredina, planiranja civilnih vanrednih
stanja, administrativna pitanja i pitanja bezbjednosti resursa.
33
Akcioni plan partnerstva protiv terorizma je nastao nakon teroristikih
napada na SAD u septembru 2001. godine. Taj dogaaj je sigurno bio prekret-
nica za dalji razvoj Partnerstva za mir. Zemlje Partneri i Saveznici su u okviru
Savjeta euroatlantskog partnerstva usvojile zajedniku Odluku o uea part-
nera u borbi protiv terorizma i time se obavezale da e preduzeti sve napore
u zajednikoj borbi protiv terorizma a potom je na Samitu NATO doneen
33 Dodatne informacije na: www.nato.int/issues/eapc/index.html
www.nato.int/issues/pfp/index.html
47
Razumjeti NATO
Akcioni plan partnerstva protiv terorizma.
34
Ovaj Akcioni plan stvara okvir za
saradnju i razmjenu iskustava iz ove oblasti kroz politike konsultacije i prak-
tine mjere. On doprinosi boljoj razmjeni obavjetajnih podataka i saradnji u
oblastima kao to su pogranina bezbjednost, obuka i vjebe vezane za borbu
protiv terorizma, kao i razvoj kapaciteta za odbranu od teroristikih napada
ili za uspjeno savladavanje posledica tih napada.
35
Akcioni plan partnerstva za izgradnju institucija odbrane pokrenut je na
Samitu u Istanbulu u junu 2004. godine. Svrha ovog Akcionog plana je jaanje
napora zemalja partnera za pokretanjem i provoenjem reforme i restruk-
tuiranja institucija odbrane u skladu sa domaim potrebama i meunarodnim
obavezama. Ciljevi Akcionog plana ukljuuju: efkasne i transparentne dogo-
vore za demokratsku kontrolu odbrambenih aktivnosti; uestvovanje civila u
razvoju odbrambene i bezbjednosne politike; efkasan i transparentan zakonski
i sudski nadzor odbrambenog sektora; bolju procjenu bezbjednosnih rizika i
zahtjeva nacionalne odbrane usklaenih sa razvojem i odravanjem isplativih
i ineroperabilnih kapaciteta; optimizaciju upravljanja ministarstvom odbrane i
ostalim agencijama koje imaju udruene strukture snaga; saglasnost sa meu-
narodnim normama i praksom u odbrambenom sektoru ukljuujui kontrolu
izvoza; efkasne i transparentne fnansijske procedure, procedure planiranja i
raspodjele resursa u oblasti odbrane; efkasno upravljanje trokovima odbrane
kao i socijalno ekonomskim posledicama restruktuiranja odbrane; efkasne i
transparentne strukture i djelatnosti osoblja u sastavu odbrambenih snaga i
efkasnu meunarodnu saradnju i dobrosusjedske odnose u odbrambenim
i bezbjednosnim pitanjima. Jedan od najboljih primjera primjene odredbi
ovog Akcionog plana se mogu sagledati na primjeru reforme sistema odbrane
Ukrajine.
36
Kao kljuni element iz ovog Akcionog plana istie se obuka i obra-
zovanje u procesu transformacije odbrane. U tu svrhu ukljueno je 11 Centara
za obuku i tri NATO kole. Centri za obuku su namjenski rasporeeni tako da
omoguavaju raznovrsne i sveobuhvatne oblike obuke i usavravanja Partnera
i NATO. Centri za obuku su:
- Austrijski centar za pripremu operacija (Austrija);
- Finski odbrambeni meunarodni centar za podrku mirovnim ope-
racijama (Finska);
34 Partnership Action Plan against Terrorism, Prague Summit, 2002.
35 Security through partnership, NATO Public Diplomacy Division, Brussels, 2005, page 15.
www.nato.int/docu/sec-partnership
36 Ibidem, page 24,25, and 26. Dodatne infornmacije na: www.nato.int/docu/nato_afer_
istanbul
48
MehmedinTahirovi
- Multinacionalni centar za obuku podrke mirovnim operacijama
(Grka);
- Regionalni PzM Centar za upravljanje odbrambenim resursima (Ru-
munija);
- Dravna odbrambena akademija (Slovaka);
- PzM Centar za uenje jezika (Slovenija);
- Meunarodni centar vedskih oruanih snaga za PzM obuku (ved-
ska);
- enevski centar za bezbjednosnu politiku (vajcarska);
- Centar za obuku PzM (Turska);
- Javorov PzM cetar za obuku (Ukrajina);
- Mornarika kola za poslijediplomske studije (SAD).
NATO kole:
- NATO odbrambeni koled (NDC- Rim, Italija);
- NATO kola za komunikacione i informacione sisteme (NCISS) -
Latina, Italija;
- NATO kola (NS) - Oberammergau, Njemaka
37
.
Svi navedene oblasti i sadraji angaovanja, mehanizmi i programi funk-
cionisanja, instrumenti i planovi realizacije su u funkciji postizanja visokog
nivoa saradnje i efkasnije realizacije dogovorenih i preauzetih obaveza u
Partnerstvu za mir, kako bi se zemlje Partneri to bre ukljuile u Euroatlanski
sistem bezbjednosti. Oni su razvojni, dinamini i prilagodljivi savremenim
regionalnim i svjetskim bezbjednosnim izazovima i prijetnjama.
2. Specifnosti Crne Gore i problemi sa kojim se suoava
u procesu ukljuenja i djelovanja u Partnerstvu za mir
Nakon 21. maja 2006. godine, kada je na referendumu stekla nezavisnost,
Crna Gora je otvorila novu stranicu u svojoj istoriji. Iako se period od 1992.
godine, kada je sa Srbijom formirana SRJ (Savezna Republika Jugoslavija)
a potom Dravna Zajednica SCG 2003. godine, moe smatrati izgubljenim
vremenom kada su u pitanju Evropske i Euroatlantske integracije, ipak je to
jedna od bitnih specifnosti Crne Gore u odnosu na ostale republike bive
SFRJ. Crna Gora je najmanja republika bive SFRJ sa 620,145 stanovnika prema
popisu iz 2003. godine, od kojih preko 70 procenata spada u jednu od verzija
pravoslavnog hrianstva. Najveu etniku grupu ine oni koji se izjanjavaju
37 ire o Centrima i kolama NATO na: http://www.act.nato.int/content.asp?pageid=330
49
Razumjeti NATO
kao Crnogorci 43,16%, zatim Srbi 31,99 %, Bonjaci 7,77%, Albanci 5,03%, Mus-
limani 3,97%, Hrvati 1,10%, Romi 0,42%, ostali 0,35% i nacionalno neizjanjeni
4,34%, nepoznato 0,99%.
38
Imajui u vidu nacionalistiku politiku koja je bila
dominantana smjernica u procesu raspada SFRJ, nacionalnu strukturu Crne
Gore i njezine kapacitete da se odupre veliko-srpskim ambicijama reima
Slobodana Miloevia prema njoj, pouzdano se moe zakljuiti da je Crna
Gora izabrala jedino mogue rjeenje. Dok su druge republike SFRJ dole do
nezavisnosti putem rata (osim Makedonije, zahvaljujui prije svega NATO i
EU), Crna Gora se odluila da na demokratski nain, svojstven savremenim
zapadnim demokratijama povrati svoju nezavisnost. Primjenom novih standarda
za odravanje referenduma, koji do tada nijesu bili poznati u praksi EU i vrenjem
neposrednog uticaja i pritiska, preko svog Visokog predstavnika za defnisanje
referendomskih uslova Miroslava Lajaka, EU je obezbijedila povoljne uslove
vlasti i opoziciji u Crnoj Gori za usvajanje Zakona o referendumskom izjanjavanju
gradjana o samostalnosti.
39
Ovo je jo jedna bitna specifnost i pozitivno iskustvo
u meunarodnoj zajednici a prevashodno za EU, da se preventivnim djelovanjem
mogu uspjeno rjeavati politka i bezbjednosna pitanja u regionu. Nain na koji
je Crna Gora dola do nezavisnosti bio je osnovni razlog to je u veoma kratkom
roku priznata od veine zemalja i primljena u OUN i OSCE, kao i mnoge druge
meunarodne organizacje.
Poslije referenduma u septembru iste godine, odrani su parlamentarni izbori
na republikom nivou, na kojim su apsolutnu veinu osvojile koalicione partije,
DPS-Demokratska partija socijalistakoje i SDP-Socijaldemokratska partija, koje su
vrile vlast. i u prethodnom periodu. Iako se nalazio na elu pobjednike koalicje i
bio aktualni Premijer Vlade Crne Gore, Milo ukanovi je odluio da se povue sa
svih pozicija u vlasti, ali e ostati na elu DPS.
40
Na ovu odluku ukanovia, zapadni
komentari su uglavnom bili pozitivni smatrajui taj potez pametnim i racionalnim,
naglaavajui potrebu novih politikih trendova u procesu Evropskih i Euroatlant-
skih integracja.
41
I ovo je jedna od bitnih specifnosti, jer je za Balkanske lidere ne
tipino da se sa vlasti povuku bez prinude. Ne dugo poslije ukanovia sa dunosti
Predsjednika SNP-Socijalistike narodne partije povukao se Predrag Bulatovi, kao
lider najjae opozicione partije u Crnoj Gori do septembarskih parlamentarnih
38 Republiki popis u Crnoj Gori, 2003. Zavod za statistiku RCG, Saoptenje br. 44, Podgori-
ca 2004. god
39 Zakon o referendumu u Crnoj Gori. Skuptina Crne Gore 01. 03. 2006 godine
40 Sjednica Predsjednitva DPS, Nezavisni dnevnik Vijesti, Podgorica, 03.10.2006. godine
41 dr Dudi Bat, ekspert Instituta za bezbjedonosne studije Evropske unije (EUISS), sa
sjeditem u Parizu. Nezavisni dnevnik Vijesti, Podgorica, 05.10.2006. godine
50
MehmedinTahirovi
izbora. Na ovaj nain je, bez obzira to vlast vre iste partije i predhodnog perioda,
ipak dolo do odreene promjene na politikoj sceni u Crnoj Gori. U parlament
su pored DPS (34), SNP (8), SNS-Srpske narodne stranke (8), SDP (7), NS-Na-
rodne stranke (2), LP-Liberalne partije (1), DSS-Demokratske srpske stranke (1),
DSCG-Demokratski savez u Crnoj Gori (1), DUA-Demokratske unije Albanaca (1),
ule i partije koje u prethodnom mandatu nijesu bile u parlamentu PZP-Pokret
za promjene (11), BS-Bonjaka stranka (2), SRS-Srpska radikalna stranka (1),
NSS-Narodna socijalistika stranka (1), DSJ-Demokratska stranka jedinstva (1),
HGI-Hrvatska graanska inicijativa (1) i AA-Albanska alternativa (1). Od ukupno
81 poslanika u parlamentu ukljueno je 7 ena. Dok je u prethodnom parlamentu
bila dominanta podijeljenost izmeu pripadnika i protivnika nezavisnosti Crne
Gore, sadanji sastav je uglavnom orjentisan na proces Evropskih i Evroatlanskih
integracja, privatizaciju imovine u Crnoj Gori i ivotna pitanja.
Da bi proces reformi mogao da dobije na dinamici neophodno je prvo krenuti od
unapreenja rada Skuptine, naroito njene zakonodavne funkcije, a pod tim se
podrazumijeva profesionalizacija poslanika, vrsto obavezivanje na potovanje
poslovnika, efkasan (racionalan) zakonodavni postupak. Profesionalizacija
poslanika bi omoguila kvalitetniji i odgovorniji rad, bolju organizaciju rada
i sprijeila, ili bar ograniila, pojavu konfikta interesa. Takoe je neophodno
obezbijediti odgovarajua sredstva za angaovanje eksperata i razliitih ob-
lasti, koji bi struno mogli pomoi poslanikim klubovima u izradi zakonskih
i drugih dokumenata.
42
U procesu reforme parlamenta znaajnu ulogu ima i
PSSE-Parlamentarna Skupina Savjeta Evrope, koja je preko svojih predstavnika
pratila izbore u Crnoj Gori u poslednjih deset godina. Osnovni zahtjevi su promjena
izbornog zakonodavstva i donoenje novog Ustava Crne Gore koji treba da bude
oosnova za nacionalno pomirenje i demokratizaciju crnogorskog drutva. Kao uslov
za prijem Crne Gore u PSSE u aprilu 2007. godine, Skuptini Crne Gore dostavljeni
su uslovi koje treba da imlementira u ustavne odredbe putem amandmana na
Ustav iz 1992, ukljuivanjem stavki u novi ustav, usvajanjem parlamentarne
rezolucije veinom iznad dvotreinske u Ustavotvornoj Skuptini Crne Gore
kojom ona prihvata ove stavke, ili usvajanjem politike deklaracije najmanje
dvotreinskom veinom, koju e strane smatrati obavezujuom, potpisanom od
strane predsjednika parlamenta, Vlade i lidera glavnih opozicionih partija:
43
graansko ustrojstvo drave;
izbjegavanje odluujue uloge politike u izboru sudija i tuilaca;
42 Analize i preporuke za strategiju razvoja Skuptine Crne Gore koju je pripremio ameriki
Nacionalni demokratski institut(NDI), Nezavisni dnevnik Vijesti, Podgorica, 24.09.2006.
43 Politiki odbor Parlamentarne skuptine SE, Strazbur, 23.01.2007.
5l
Razumjeti NATO
da tuioci ne zastupaju dravu u graanskim sporovima;
zatita ljudskih prava barem na nivou Male povelje bive dravne
zajednice i to retroaktivno;
zabranu smrtne kazne;
regulisanje statusa oruanih i bezbjednosnih snaga, obavjetajnih
slubi i sredstava parlamentarnog nadzora;
propisivanje da funkciju vrhovnog komandanta obavlja civil.
U periodu od 2002. do oktobra 2006. godine u resoru politikog sistema i
unutranje politike, ostvarene su znaajne promjene koje su dovele do novog
kvaliteta pravnog sistema Crne Gore i njegove znaajne usklaenosti sa isku-
stvima modernog evropskog prava. Ukupno je usvojeno 43 zakona, 11 je bilo
u skuptinskoj proceduri i 7 koji su u pripremi. Od programskih i stratekih
dokumenata usvojeno je 12 i dva su bila u fazi pripreme.
44
Kvalitet zakona u
velikoj mjeri nije bio problem, meutim njihova implementacja jeste. Pored
ove Brisel je kroz Godinji izvjetaj o progresu Crne Gore u procesu stabiliza-
cije i pridruivanja imao izraene primjedbe na nedovoljnim aktivnostima u
borbi protiv korupcje i organizovanog kriminala (u prologodinjem Izvjetaju
Brisel je traio da se izmijeni Zakon o konfiktu interesa ali on jo uvijek nije
izmijenjen), izbor sudija je zavistan od politike, nedovoljno jake institucije
sistema i administrativni kapaciteti.
45
Formiranjem prve Vlade u nezavisnoj Crnoj Gori u novembru 2006.
46

godine, zapoet je novi proces izgradnje crnogorskog drutva, koji kroz inte-
gracje vodi ka NATO i EU. Za premijera je izabran eljko turanovi koji je u
prethodnom sastavu vlade bio Ministar pravde. Na osnovu Ekspozea
47
koji je
iznio pred poslanicima u Skuptini i Programa Vlade RCG za 2007. godinu,
48

moglo bi se zakljuiti da e teite angaovanja Vlade Crne Gore u narednom
periodu biti usmjereno na sledee oblasti:
izgradnju institucionalnog i pravnog okvira kompatibilnog s meu-
narodnim standardima i standardima EU u svim oblastima;
ostvarenje brzog i odrivog privrednog razvoja kroz poveanje eko-
44 Programske i normativne aktivnosti u oblasti politikog sistema i unutranje politike u
periodu od 2002 - oktobra 2006.godine, Vlada Crne Gore. Novembar 2006.
45 Evropska komisja, Brisel, 8. novembr 2007.
46 Uredba o izmjenama i dopunama Uredbe o organizaciji i nainu rada dravne uprave, SL-
RCG br. 38/03.2006.
47 Ekspoze mandatara za sastav Vlade Crne Gore eljka turanovia, Skuptina Crne Gore,
10.11.2007.
48 Program rada Vlade RCG za 2007. godinu, Slubeni list Republike Crne Gore, br. 45/01.
2007. www.vlada.cg.yu/biblioteka.php
52
MehmedinTahirovi
nomskih sloboda, jaanje uticaja privrednog sektora i podizanje veeg
stepena makroekonomske stabilnosti;
rast ivotnog standarda graana, jaanje dobrosusjedskih odnosa i
saradnje i aktivno uee u regionalnim projektima i inicijativama;
ukljuivanje u politike, ekonomske i bezbjednosne evropske i evro-
atlantske integracije;
intenziviranje ekonomskih reformi koje e pribliiti ekonomski sistem
Crne Gore meunarodnom tritu i omoguiti odriv i dinamian
privredni razvoj i stvaranje povoljnog poslovnog okruenja privlanog
za investitore.
regulisanje lanstva u Savjetu Evrope i efkasno ispunjavanje obaveza,
posebno u dijelu zatite ljudskih prava i sloboda i prava manjina;
slobodno kretanje ljudi, promet roba, usluga i kapitala, kroz realizaciju
jedinstvenog Sporazuma o reimu slobodne trgovine u Jugoistonoj
Evropi (CEFTA 2006).
Osnovu za realizaciju postavljenih ciljeva u navedenim oblastima pred-
stavljat e vladin novi Akcioni plan realizacije kratkoronih i srednjoronih
preporuka iz inoviranog Evropskog partnerstva za samostalnu Crnu Goru,
Strategija pridruivanja i glavni izazovi za 2006-07. godinu i Godinji izvjetaj
o progresu Crne Gore u procesu stabilizacije i pridruivanja.
49

U kontekstu reforme sektora bezbjednosti, posebnu panju u narednom
periodu Vlada se obavezala da e posvijetiti bezbjednosnoj i odbrambenoj
politici EU, razvijanju politike i vojne saradnje s NATO-om, bilateralnoj
saradnji s lanicama NATO-a i dravama regiona, kao i saradnji s globalnim
i regionalnim organizacijama, prvenstveno sa UN i OEBS-om. Ve zapoeta
reforma policije i razvijanje i implementacija koncepta integrisanog uprav-
ljanja granicama bie nastavljeni uporedno i komplementarno s aktivnostima
na reformi vojske. Za ostvarenje postavljenih ciljeva smatra se neophodnim
potpuna realizacija preuzetih obaveza potpisivanjem Okvirnog dokumenta
Partnerstva za mir 14. novembra u Briselu.
50
Nakon sticanja nezavisnosti od vojnih kapaciteteta Vojske SCG koji su
zateeni u Crnoj Gori formirana je Vojska Crne Gore. Ve u toku juna Vlada je
usvojila strateki dokumenet Strategiju nacionalne bezbjednosti Crne Gore,
51

kojom su obezbijeene polazne osnove za reformu Vojske, a u fazi Nacrta su
49 Evropska Komisija, Brisel, 08. novembar 2006.
50 Okvirni document Partnerstva za mir Crna Gora-NATO, Brisel, 2006.
51 Strategija nacionalne bezbjednosti, Vlada Crne Gore, Podgorica,2006. www.vlada.cg.yu/
biblioteka/1154096968.doc
53
Razumjeti NATO
Strategija odbrane, Vojna Doktrina, Zakon o odbrani i Zakon o Vojsci. Na
osnovu Odluke predsjednika Crne Gore Filipa Vujanovia od 29.07.2006.
godine ukinuta je regrutna obaveza a crnogorska vojska se transformie u
profesionalnu vojsku. Formiranjem nove vlade, ustanovljeno je Ministarstvo
odbrane koje u predhodnom periodu nije postojalo.
U proces reforme krenulo se smanjivanjem brojnog stanja Vojske koje je sa
6000 pripadnika na kraju 2004. godine smanjeno na 2500 pripadnika na kraju
2006. godine. Vojska je sada organizovana u sledee organizacione cjeline:
52

- Generaltab Vojske Crne Gore;
- Bataljon za poasti;
- eta vojne policije;
- Brigada za specijalne operacije;
- Brigada za obuku i podrku;
- Vazduhoplovna baza i
- Mornarika baza.
Svi dijelovi organizacione strukture Vojske Crne Gore su u procesu for-
miranja i u sadanjem trenutku nemaju puni kapacitet operativne upotrebe.
Osnovni problemi koji prate reformski proces Vojske Crne Gore su:
nedostataka stratekih dokumenata, zakona i drugih normativno-
pravnih akata;
neodgovarajua infrastruktura savremenim potrebama;
neadekvatna kadrovska struktura savremenim potrebama;
nepoznavanje stranih jezika
zastarjela tehnika, naoruanje i oprema;
rjeavanje vika kadrova u Vojsci.
Obzirom da je Ministarstvo odbrane kao civilni organ tek formirano, nije
realno oekivati da se svi ovi problemi mogu rijeiti u kratkom roku.
Nakon posjete amerikog sekretara za odbranu Donalda Ramsfelda Crnoj Gori
29.09.2006. godine i razgovora sa najviim crnogorskim zvaninicima, najavljeno
je potpisivanje Sporazum sa Nacionalnom gardom amerike drave Mejn.
53
Vojna
saradnja se planira na viestrukoj osnovi: kroz uspostavljanje kompletnog vojnog
i bezbjedosnog sistema, nabavke naoruanja, redovnu vojno-civilnu saradnju,
ali i civilnu saradnju koja e se realizovati kroz razliite specijalistike kurseve i
razmjenu eksperata, nakon to amerika administarcija odobri sporazum sa Cr-
nom Gorom. U periodu poslije toga nastupilo je intenzivno uspostavljanje vojnih
kontakata i saradnje sa vojskama susjednih zemalja, regionalnog okruenja, SAD
52 ire informacije o ovome na: www.vcg.cg.yu
53 Nezavisni dnevnik Vijesti, Podgorica, 29.09.2006. godine
54
MehmedinTahirovi
i NATO. Takoe je nakon susreta delegacije Vojske CG na elu sa naelnikom
Generaltaba Jovanom Lakeviem sa grkim ministrom odbrane Vangelisom
Meimarakisom i naelnikom Generaltaba Panagiotisom Kinofotisom, u Atini
06.02.2007. godine dogovoreno, da e Grka biti zemlja kontakt point za sarad-
nju Crne Gore sa NATO-om. Nacinalna odbrana Grke pomoi e Crnoj Gori
u osposobljavanju kadrova i modernizaciji Vojske. U svrsi realizacje dogovora
uskoro bi trebala biti izvrina razmjena posjeta strunih timova generaltabova
dvije zemlje, radi konkretizacije pitanja budue saradnje.
54
Kada je 1999. godine NATO izvrio vojnu intervenciju na SRJ, zvanina
Crna Gora je podrala tu akciju i otvoreno se sukobila sa reimom u Beogradu.
Nakon toga dolo je do veoma zategnute situacije izmeu Vojske SRJ i Policije
Crne Gore ije je brojno stanje bilo preko 20.000 pripadnika. Poslije ovih zbi-
vanja, Policja Crne Gore je ostala jedini garant bezbjednosti Republike Crne
Gore sve do sticanja nezavisnosti 2006. godine. I dok su druge drave bive
SFRJ, koje su stekle nezavisnost vojnim putem, u reformi sektora bezbjedno-
sti glavni akcent i najvee probleme imale u reformi odbrambenih i vojnih
struktura, Crna Gora je akcent imala na reformi policije. Shodno tome, ostale
jugoslovenske republike su imale svoje ratne veterane i zaslune borce a Crna
Gora svoje zaslune policajce, to je znatno oteavalo proces njene reforme.
Reforme su zapoete u aprilu 2002. godine usvojanjem dokumenta Osnove
strategije reforme MUP-Ministarstva unutranjih poslova RCG-Republike Crne
Gore . Sljedei korak bio je potpisivanje Sporazuma o saradnji izmeu MUP-a
RCG i Danskog instituta za ljudska prava (Danish Institute for Human Rights
- DIHR) 24. septembra 2003. godine, sa ciljem razrade i realizacije projekta
reforme MUP-a uz fnansijsku podrku danskog Ministarstva inostranih poslova.
Ne dugo zatim, potpisan je Sporazum o saradnji sa OSCE-om 01.03.2004.god-
ine, koji predstavlja osnovu za koordiniranje meunarodne pomoi u podrci
sveobuhvatnim reformama MUP-a. Shodno ovom sporazumu formirana je
Jedinica za Strateko planiranje MUP-a koja je u kooperaciji sa OSCE i DIHR,
izradila Dokument Vizija razvoja MUP-a.
55
U saradnji sa OSCE-om su jo
izraena dva projekta, prvi Policija u lokalnoj zajednici, koji je imao za cilj da
policiju stavi u ulozi servisa graana, ali ovaj projekat ni do danas nije zaivio
iako je OSCE na ovu temu zavrio komletnu obuku sa svim pripadnicima
crnogorske policije
56
i drugi, Reforma obrazovanja crnogorske policije,
57
na
54 Ibidem, 07.02.2007.
55 Dokument Vizije. Knjiga I, II, III,.Podgorica: MUP-a RCG. maj 2005. godine
56 Odluku o poetku inplementacije pilot - projekta Policija u lokalnoj zajednici, Vlada RGC,
2004
57 Reforma obrazovanja crnogorske policije, Zakljuk br.0260/1, Vlada RCG, 2005.
55
Razumjeti NATO
osnovu kojeg je kasnije u septembru 2006. godine osnovana Policijska aka-
demija u Danilovgradu. Pored ovih aktivnosti, znaajano je bilo preuzimanje
nadlenosti obezbjeenja dravne granice RCG, koje je Plicija RCG preuzela
od tadanje Vojske SCG, krajem decembra 2003. godine.
Naalost, sve ove aktivnosti nijesu dale znaajnije pomake u procesu re-
forme policije sve do momenta usvajanja novog Zakona o policiji
58
i Zakona
o agenciji za nacionalnu bezbjednost,
59
na osnovu kojih su Policija i Agencija
za nacionalnu bezbjednost izale iz organizacione strukture MUP-a RCG.
Formiranjem Odbora za bezbjednost i odbranu
60
i Savjeta za graansku
kontrolu rada policije
61
, omoguena je parlamentarna i graanska kontrola
ovih znaajnih bezbjednosnih struktura. Sadanji direktor policije Veselin
Veljovi, je prvi ef policije koji je prije postavljenja na dunost, morao proi
kroz proceduru parlamentarnog Odbora za bezbjednost, pred kojim je izloio
svoj koncept rada i odgovarao na postavljena pitanja poslanika. Napravljeni
su znaajni pomaci u kadrovskim promjenama postavljanjem profesionalaca
na odgovorne policijske dunosti. Jednu veoma vanu akciju pod nazivom
Orlov let izvela je SAJ-Specijalna anti-teroristika jedinica Uprave Policije
Crne Gore, radi sprjeavanja teroristikih akcija na teritoriji Crne Gore u sep-
tembru 2006. godine. Ve 19. septembra Uprava Policije Crne Gore primljena
je u punopravno lanstvo Interpola, na Generalnoj skuptini ove meunarodne
policijske asocijacije u Rio de aneiru. Nakon ovog dogaaja Uprava Policije
je uspostavila niz kontakata na planu meunarodne policijske saradnje.
Meutim, bez obzira na pozitivan trend u reformi crnogorske policije,
ona se suoava sa odreenim problemima. To se, i pored napora koji se ulau
odnosi na:
- konkretizovanje Strategije razvoja policijske organizacije;
- nedovoljnu strunu osposobljenost u pojedinim operativnim struk-
turama;
- nedostatak savremene kriminalistiko-tehnike opreme i sredstava;
- neadekvatnu povezanost sistema veza i informacionog sistema i
- nepoznavanje stranih jezika.
Novi Pravilnik o organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta u Upravi Po-
58 Zakon o policiji. Slubeni list Crne Gore.br. 28/1. Podgorica, 2005.
59 Zakon o Agenciji za nacionalnu bezbjednost. Slubeni list Crne Gore. br.28/2. Podgorica,
.2005.
60 Odluka o obrazovanju odbora Skuptine Republike Crne Gore za bezbjednost i odbranu.
Slubeni list Crne Gore.br.36/3. Podgorica.2005.
61 l.93 Zakona o policiji.
56
MehmedinTahirovi
licije RCG,
62
usvojen poetkom ove godine, je jo jedan pokuaj da se izvri
racionalizacija resursa i profesionalizacija kadrova u Policiji RCG.
Takodje je, na nivou MUP-a usvojena Nacionalna strategija za vanredne
situacije, na osnovu koje bi Crna Gora trebala da iznadje rjesenja za upravljanje
kriznim situacijama.
63
Pored vojske i policije u proces euroatlanskih integracija ukljueno je i
nekoliko nevladinih organizacija. U novembru 2006. godine osnovan je Euro-
Atlanski Klub u Crnoj Gori koji je ve u decembru primljen u meunarodnu
ATA asocijaciju, a u januaru je takoe osnovana i organizacija mladih YATA-
Youth Atlantic Treaty Association.
64
Pored njih veoma je aktivan i Centar
za graansko obrazovanje koji je zajedno sa Centrom za razvoj nevladinih
organizacija i Evropskim pokretom u Crnoj Gori do sada organizovao etiri
ciklusa kole o evropskim integracijama u trajanju od po 4 mjeseca.
65
Osim
njih znaajnu ulogu ima i CEDEM- Centar za demokratiju i ljudska prava, koji
se naalost jedini bavi istraivanjem javnog mnjenja po pitanju Evropskih i
Euroatlantskih integracija Crne Gore.
66
Jedan od veoma istaknutih problema na poetku angaovanja Crne Gore u
Partnerstvu za mir je i nedostatak naunog kadra iz ove oblasti, primjera radi,
ne postoji niti jedan fakultet ili ak jedinica na fakultetu koja se bavi namjenski
bezbjednosnim pitanjima. Takoe, ne postoji istraivaka djelatnost, radovi
i publikacije ija je tematika bezbjednost ili bezbjednosne integracije, to je
izmeu ostalog, neophodno da bi proces mogao da dostigne svoj konani cilj
potpuno ukljuenj Crne Gore u NATO i EU.
3. Mogunosti, potrebe, iskustva iz neposrednog okruenja i
prioriteti Crne Gore u Programu Partnerstvo za mir
Da bi se moglo pouzdano znati ta je potrebno nekoj zajednici, organizaciji
ili instituciji u odreenom trenutku, potrebno je imati pouzdane pokazatelje iz
odreene oblasti i ljude koji su osposobljeni da se njima koriste. U dravama
lanicama NATO za ove svrhe razvijen je mehanizam Stratekog planiranja na
62 Pravilnik o organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta u Upravi Policije RCG, Vlada RCG.
Jan 2007. Dodatne informacije na: www.upravapolicije.vlada.cg.yu
63 Nacionalna strategija za vanredne situacije, Vlada RCG,Podgorica, 2006.
64 Dodatne informacije na; www.atacg.org/en/index.php
65 Dodatne informacije na; www.cgo.cg.yu
66 Dodatne informacije na; www.cedem.cg.yu
57
Razumjeti NATO
institucionalnom nivou. Sa druge strane, takoe je razvijen mehanizam statistikog
praenja i analize realizovanih planiranih aktivnosti, to ima povratnu funkciju za
poboljanje i odravanje kontinuiteta stratekog planiranja. Ono, u sutini predstavlja
neprekidan process praenja odnosa izmeu mogunosti i potreba i iznalaenja
adekvatnih rjeenja izraenih kroz namjenska strateka dokumenta.
Mogunosti se uglavnom mogu pouzdano odrediti jer su limitirane od-
reenim iniocima koji su pokazatelji realnog stanja. S druge strane, potrebe
su po prirodi beskonane ali je njihovo zadovoljenje ogranieno mogunosti-
ma. Iznalaenje optimalnog balansa izmeu potreba i mogunosti je rjeenje
za ostvarenje eljenog cilja. U analizi odnosa izmeu mogunosti i potreba,
pojavljuje se budet drave za fnansiranje odreenih potreba kao nezamjenjiv
uslov limitiranih mogunosti u toku jedne giodine. U sutini budet je osnovno
mjerilo mogunosti zadovoljavanja potreba za period od jedne godine. Da bi
se odrao kontinuitet zadovoljavanja potreba za odreeni period u odbrambe-
nom sektoru se esto vri izrada Strategijskog pregleda, dokumenta sa kojim
se omoguava sagledavanje opteg stanja u odbrambenom sektoru:
- bezbjednosno okruenje;
- spoljna politika drave i njen uticaj na politiku odbrane;
- bezbjednosno odbrambeni interesi drave;
- procjena rizika i prijetnji bezbjednosti drave;
- politika odbrane;
- ciljevi i zadaci politike odbrane;
- stanje sistema odbrane i sposobnosti vojske;
- organizacija sistema odbrane;
- stanje ljudskih resursa, stanje materijalnih resursa i fnansiranje;
- misija, vizija i zadaci vojske;
- funkcije vojske;
- organizacija vojske;
- potrebni resursi za realizaciju funkcija vojske;
- potrebne sposobnosti sistema odbrane i prioriteti razvoja;
- osnovne pretpostavke za odbrambeno planiranje;
- razvoj organizacije MO u narednom periodu;
- razvoj organizacije vojske u narednom periodu;
- razvoj logistike;
- razvoj obavjetajno-bezbjednosnog sistema;
- razvoj ljudskih resursa i mogunosti podrke projektovanih snaga;
- razvoj telekomunikaciono-informacionog sistema;
- razvoj sistema nauno-istraivake djelatnosti;
- prognoza trokova sistema odbrane;
58
MehmedinTahirovi
- prioriteti razvoja, modernizacije i opremanja, naoruanja i vojne
opreme;
- strategija realizacije organizacionih promjena.
Pored Stratekog pregleda, jo jedan od vitalno vanih dokumenata za
sagledavanje mogunosti zadovoljavanja potreba odbrane je i Dugoroni plan
razvoja OS. Njime se postavljaju osnove za izradu projekata razvoja sistema
odbrane i mogunosti za potraivanje potrebnih budetskih sredstava.
Naalost, Crna Gora jo uvijek nema ovih stratekih dokumenata a budet
za razvoj sistema odbrane je skroman i iznosi 41 milion eura.
67
Iako je izd-
vajanje u iznosu od 2% BDP - Bruto drutvenog proizvoda (koji iznosi 2,004
milijardi eura za 2007.godinu), na nivou NATO standarda i velika je stopa
naprezanja dravnog budeta od 7,03% (koji iznosi 588,992.746 miliona eura
za 2007. godinu), za dinamian i efkasan proces reforme sistema odbrane iji
je krajnji cilj dostizanje nivoa interoperabilnosti sa lanicama NATO, to je
skroman iznos. Poreenja radi, Hrvatska sa procentom od 1,7% izdvajanja za
potrebe OS u 2007. godini, dobija priblino 680.000.000 eura, to je za njenih
20.000 pripadnika znatno vea suma novca, nego izdvajanje Crne Gore od 2%
na njenih 2.500 pripadnika. Razlog je oito u znatno veem BDP Republike
Hrvatske. Imajui u vidu da Vojska Crne Gore nema naslijeenih optereenja
i obaveza prema borcima i ratnim veteranima, kao to su imale vojske drugih
republika bive SFRJ, ona ima ansu da na sasvim novim osnovama, koje joj
se nude kroz Partnerstvo za mir, pristupi brem i efkasnijem tempu reformi
u skladu sa realnim mogunostima koje su joj na rapolaganju.
Budet Policije Crne Gore je vei od vojnog i iznosi 50 miliona eura za
2007. godinu
68
, ali je zato njeno brojno stanje znatno vee i iznosi 5,3 hiljada
pripadnika.
69
Da bi Policija Crne Gore dostigla standarde zemalja EU i lanica
NATO, to podrazumijeva 3-4 policajca na 1000 stanovnika, ona mora u veo-
ma kratkom roku da smanji svoje sadanje brojno stanje od 50% do 60%, to
e biti veoma teko s obzirom na ulogu Policije Crne Gore u procesu sticanja
crnogorske nezavisnosti.
Kada se analiziraju vani parametri odnosa mogunosti i potreba Crne
Gore u sferi bezbjednosti kao to su:
- politiki - prije svega nain sticanja nezavisnosti i uloge subjekata
bezbjednosti Crne Gore u tom procesu,
67 Budet Republike Crne Gore, Vlada RCG,2007. str.104
68 Ibidem, str. 133
69 Saoptenje Direktora policije Crne Gore Veselina Veljovia, Nezavisni dnevnik Vijesti,
Podgorica, 21.12.2006. godine
59
Razumjeti NATO
- geografski veliina teritorije i akvatorije,
- demografski broj, struktura i mentalitet stanovnitva,
- susjedi i bezbjednosno okruenje,
- karaktristini bezbjednosni izazovi i prijetnje za Crnu Goru organizo-
vani kriminal (preko granini i unutranji) i opasnost od teroristikih
aktivnosti i
- mogunosti Crne Gore, namee se realna potreba da Vlada Crne
Gore u budunosti razmotri mogunost izrade projekta o formiranju
andarmerije Crne Gore.
70

Od sadanjih vojnih struktura - Brigade za specijalne operacije i ete vojne
policije i policijskih jedinica Uprave policije SAJ (Specijalne antiteroristike
jedinice) i PJP-(Posebne jedinice policije), ije su organizacione structure i
namjena upotrebe sline, mogla bi se formirati vojno-policijska organizacija
andarmerija, koja bi u procesu integracija u EU, imala mogunost da
postane dio tih snaga.
71
Uz adekvatnu podrku Vazduhoplovne i Mornarike
baze, vojne Brigade za obuku i podrku, Policijske akademije u Danilovgradu i
Centra za podvodno razminiranje u Bijeloj, mogli bi se dati podjednako dobri
odgovori bezbjednosnim izazovima i prijetnjama kako na kopnu, tako i na moru,
u uem i irem bezbjednosnom okruenju. U daljem procesu razvoja snaga
Europske andarmerije, mogla bi zajedno sa ostalim Partnerima uestvovati
u zajednikim operacijama predvoenih NATO ili Europskim sigurnosnim
snagama, koje imaju karakter i potrebu za angaovanje kombinovanih vojno-
policijskih snaga.
72
U procesu donoenja odluka za izradu stratekih dokumenata, zakona i
instrumenata Partnerstva za mir, veoma vanu ulogu imaju Nauene lekcije
Lessons learned, posebno od onih drava koje imaju sline karakteristike u
procesu integracija. Kada je u pitanju Crna Gora nezamjenjivu ulogu sa svojim
iskustvima imaju Slovenija koja je postala lanica EU i NATO 2004. godine i
Hrvatska koja je na dobrom putu da postane lanica EU i NATO.
Odmah nakon sticanja nezavisnosti tj. 1991. godine, Dravni zbor (par-
lament) Republike Slovenije usvojio je novi demokratski Ustav.
73
Slovenija se
70 Intervju sa: Prof.dr. Anton Grizold dekan Fakulteta politikih nauka u Ljubljani (inae
Ministar odbrane R.Slovenije u momentu ulaska Slovenije u NATO), ipan-Dubrovnik,
Hrvatska, 13.07.2006. godine, i Ambasador Dr.Prezymuslav Grudzinski, redovni professor
u George C. Marshall Center, Garmisch-Partenkirhen, Njemaka, 04.02.2007. godine
71 Europska obrana, Lidija ehuli, Politika kultura, Zagreb, 2006. str. 172
72 Meunarodna sigurnost i NATO u novom svjetskom poretku. Anton Grizold, Lidija
ehuli, Fakultet politikih znanosti, Zagreb, 2006. str. 58
73 Ustav Republike Slovenije, Ul RS, Ljubljana, broj 33/1991
60
MehmedinTahirovi
pridruila Programu Partnerstvo za mir, od samog poetka. Prioritet je dat
formiranju snaga za brzo reagovanje i izradi stratekih dokumenata i zakona.
U 1994. godini uraen je prvi pojedinani radni program u sklopu programa
Partnerstvo za mir. Ve 1995. godine zapoelo se sa uestvovanjem u vjebama
NATO, a 1997. godine u meunarodnim mirovnim operacijama. U saradnji
sa NATO, 1996. godine zapoet je PARP-Proces planiranja i revizije, koji je
bio jedinstven i najvaniji instrument za sprovoenje neophodnih reformi
u slovenakim oruanim snagama odnosno strukturama odbrane. Ovako
ureen proces ostavljao je malo prostora za improvizaciju i postupke koji nijesu
transparentni za javnost i za sve drave lanice NATO. PARP je takoe bio
otvoren za sutinsku razmjenu razliitih ideja u pogledu strukture oruanih
snaga i potencijala koji su Sloveniji bili potrebni kao buduoj lanici NATO.
Nakon Vaingtonskog samita 1999. godine, Slovenija je prilagodila MAP-
Akcioni plan za pristupanje i izradila etiri godinja nacinalna programa. U
razvoju svog odbrambenog sistema kroz iskustva etiri kruga MAP i saradnju
eksperata NATO, stekla se slika ta zapravo lanstvo u NATO znai. MAP je
takoe, predstavljao praktino sredstvo za identifkovanje slabosti u sopstvenoj
odbrambenoj strukturi i za uspostavljanje neophodnih veza u okviru projekta
restruktuiranja slovenakih oruanih snaga. U procesu izuavanja programa
strukturnog razvoja za budunost NATO, jedno od prvih zapaanja je bilo
generalno priznanje principa specijalizacije i diverzifkacije meu saveznicima
i njihovim programima za restruktuiranje i modernizaciju oruanih snaga. U
tom pravcu, Dravni zbor RS je usvojio nekoliko vanih dokumenata:
- Opti dugoroni program razvoja i opremanja slovenakih oruanih
snaga od 2002. do 2007.godine;
- Projekcija strukture i veliine slovenakih oruanih snaga do 2004.
godine;
- Projekcija strukture i obima slovenakih oruanih snaga do 2010.
godine.
Korienjem uporednih iskustava, znatno se napredovalo u sistemu plani-
ranja odbrane. Vladino usvajanje dugogodinjeg kliznog budeta, obezbijedilo
je stabilnost procesa reforme. U skladu sa time, stvorena je dugorona strategija
modernizacije oruanih snaga do 2015. godine, sa osnovnim ciljem obezbjei-
vanja uslova istima, da budu u skladu sa potrebama novog bezbjednosnog
okruenja. Uspostavljanje doslednog i efektivnog sistema kadrovske politike,
se pokazalo kao jedan od najteih problema. U tu svrhu, Zakon o odbrani je
izmijenjen
74
(donijet je tzv. Zakon o profesionalizaciji vojske) i sprovedena je
74 Zakon o promjenama i dopunama zakona o odbranii, Ul RS, Ljubljana, broj. 40/2004
6l
Razumjeti NATO
reforma javne administracije. Na ovim osnovama, slovenaka Vlada je odluila,
da se vojna obaveza ukine od juna 2004. godine, ali da se obaveza sluenja u
rezervnom sastavu, nastavi do 2010. godine
75
Vojni vrh oruanih snaga je izrazio
oekivanje da e se dostii puno profesionalno mirnodopsko brojno stanje do
2008. godine. Istovremeno, planirano je formiranje dobrovoljake rezerve i
popuna do 2012. godine. Na Samita NATO u Pragu 2004. godine ponuene su
oblasti u kojima Slovenija moe da doprinese NATO saveznicima u budunosti,
i to uglavnom u sektoru vojne policije, specijalizovanim strunim znanjima
u sektoru vojne medicine, centru za uenje jezika u Ajevici i alpskoj koli za
planinarenje. Cjelokupan proces navedenih aktivnosti na planu reforme sektora
odbrane, prije svega je potpomognut odreenim preduslovima: - politikim
konsenzusom i podrkom, fnansijskim okvirom i prilagoavanjem sistema
obrazovanja. Nakon zvanino uruenog poziva NATO za poetak pregovora
o prikljuivanju 2002. godine, Slovenija je organizovala izjanjavanje svojih
graana na Referendumu o ulasku u EU i NATO, na kojem su se graani pozi-
tivno izjasnili. Poveanje izdataka za odbranu predstavlja jednu od najnovijih
odluka Vlade. U junu 2002. godine, slovenaka Vlada je odobrila plan trokova
za odbranu za period od 2003. do 2008. godine. Postepeno poveanje trokova
za odbranu je planirano u godinama koje dolaze, da bi u 2008. godini dostigli
2% bruto nacionalnog proizvoda. Dvogodinji klizni budet je odobren,
76

a Zakon o programima osnovnog razvoja je produen do 2007. godine, to
omoguuje realnu i stabilnu osnovu za upravljanje resursima odbrane u ovom
periodu. Planom za period od 2002. do 2008. godine, predvieno je postepeno
poveanje udjela trokova za odbranu u odnosu na bruto nacionalni proizvod
od 1,6% (304 miliona dolara) u 2003. godini, do 2% (616 miliona dolara) u
2008. godini. Podjela nadlenosti izmeu institucija, regulisane su Ustavom
Slovenije. Na osnovu l. 92 Ustava RS, Dravni zbor odluuje o upotrebi orua-
nih snaga i uvoenju vanrednog stanja a Predsjednik Republike je na osnovu
l.102 Ustava RS, Vrhovni komandant oruanih snaga. Paralelno sa reformom
odbrane tekao je i proces reforme ostalih djelova sektora bezbjednosti.
Hrvatska je postala lanica Partnerstva za mir 2000. godine dosta nespremna
za poetak procesa. Tog momenta Hrvatska nije imala niti jedan vaniji strate-
gijski dokument a kadrovski potencijali su bili nespremni za transformacijske
izazove koji su postavljeni ulaskom u Program. U prvom ciklusu pristupanja
NATO-u, transformacija se morala odigrati u nainu promiljanja svih subjekata
75 Slovenija u izmienjenoj bezbjednosnoj sredini. Anton Grizold, Ljubljana, 2006.
76 Zakon o izvravanju prorauna Republike Slovenije za 2003 i 2004 (ZIPRS0304), Ul RS,
Ljubljana, broj. 121/2003
62
MehmedinTahirovi
u drutvu i sektoru bezbjednosti. Transformacija miljenja o procesu promjena
koje je donijelo Partnerstvo za mir, je prvenstveno bilo intelektualno, a zatim
institucionalno, politiko i tek na kraju vojno pitanje.
77
Formalno uee Hrvatske
u okviru PARP- Procesa planiranja i revizije, zapoinje u oktobru 2000. godine
kada Vlada Hrvatske predaje NATO-u odgovor na Upitnik o cjelokupnoj PfP
interoperabilnosti. U sklopu PARP-a posebno mjesto zauzimali su tzv. Partnerski
ciljevi, koji su imali za cilj poboljanje interoperabilnosti izmeu OS Hrvatske
i NATO. Hrvatska trenutno radi na imlementaciji 49 Partnerskih ciljeva, koji
znatno usmjeravaju proces promjena u OS RH ali i u cjelokupnoj dravnoj
upravi, te pokrivaju izuzetno irok spektar podruja saradnje koja je nuna u
pripremama za ulazak u NATO. U februaru 2001. godine, NATO je prihvatio
prvi hrvatski IPP-Individualni partnerski program za 2001. godinu. Ovaj
dokumenet je sadrao popis PfP aktivnosti u kojima je Hrvatska namjeravala
uestvovati tokom svog prvog planskog ciklusa i koji joj je omoguio otvaranje
misije pri NATO-u u Briselu i hrvatskog odjela pri PCC-Tijela za usklaivanje
rada u PfP, ime je postignut znatno vei stepen saradnje i inenziviranje rada
izmeu Hrvatske i NATO. Ve u svibnju 2001. godine, Hrvatska je pozvana
da se pridrui MAP-Akcionom planu za lanstvo. Nakon toga Hrvatska je
usvojila set stratekih dokumenata i zakona koji su joj omoguili efkasniju
reformu sektora bezbjednosti. Preuzimajui obaveze iz MAP-a, Hrvatska je
izradila i svoj prvi ANP-Godinji program za lanstvo za 2002/2003, kojim je
jo jednom naglasila svoju vrstu opredijeljenost za pristupanje u NATO i da
na osnovu te injenice, ispunjenje kriterijuma za ulanjenje, prestaje biti samo
obaveza ministarstva odbranei inostranih poslova, ve je to obaveza cjelokupne
drave.
78
Tokom 2002. godine Hrvatska je ponudila niz programa u okviru
PWP-Partnerski radni plan, koji nudi aktivnosti iz 33 podruja sa listom od
preko 2000 aktivnosti, a u kojem svaka zemlja Partner moe ponuditi svoje
programe. Takoe je iste godine, sa EADRCC- Euroatlantskim centrom za
koordinaciju reakcija na katastrofe organizovala zdruenu vjebu Kroenje
zmaja Dalmacija 2002.
Hrvatska je do sada prola kroz tri ciklusa MAP i trenutno se nalazi u
etvrtom zavrnom ciklusu. U toku 2003. godine Hrvatska je pristupila Ame-
riko-Jadranskoj povelji, koja je nastala pokretanjem Inicijative na samitu
NATO u Pragu 2002. godine, na osnovama Baltike povelje (Viljnuske skupi-
77 NATO u Meunarodnim odnosima, Radovan Vukadinovi, Lidija ehuli, Drago Lovri,
Fakultet politikih znanost, Zagreb, 2006. str. 153
78 Ibidem, str.160
63
Razumjeti NATO
ne).
79
Ameriko-Jadranska povelja predvia naela i obaveze saradnje Albanije,
Hrvatske i Makedonije na putu ka punopravnom lanstvu u NATO. Dokument
trai jaanje demokratije, prava manjina, suzbijanje terorizma, sprjeavanje
protoka prekograninog kriminala i oruja za masovno unitenje i podstie
zapoete reforme odbrambenog sektora. U toku 2006. godine Hrvatska je
usvojila Strateki pregled odbrane i Dugoroni plan razvoja OS Hrvatske od
2006. do 2015. godine.
Na osnovu svega prethodno izreenog, mogli bi se defnisati odreeni
prioriteti Crne Gore u iznalaenju neophodnih rjeenja za prvu godinu ue-
stvovanja u Partnerstvu za mir.
Na dravnom nivou:
- usvajenje novog Ustava Crne Gore, zasnovanog na principima sdan-
darda EU, kojim bi se na nov nain uredile nadlenosti nad sistemom
odbrane i bezbjednosti ;
- uspostavljanje institucija za demokratizaciju sistema odbrane i bez-
bjednosti i obezbijeenje demokratske kontrole nad njima;
80
- izrada, dorada, usaglaavanje (sa ustavnim odredbama i meusobno)
81

i usvajanje stratekih dokumenata, zakona i drugih normativno-pra-
vnih akata neophodnih za nesmetano realizovanje preuzetih obaveza
ulaskom u Partnerstvo za mir i obezbijediti njihovu primjenu;
- izrada Prezentacionog dokumenta Crna Gora i Partnerstvo za mir,
kojim bi se opredijelili prioriteti i glavne smjernice angaovanja Crne
Gore u Programu partnerstva za mir. Na osnovu ovog dokumenta e
se kasnije praviti niz drugih koji moraju biti realni i ostvarivi inae
nee ispuniti svrhu svog postojanja;
82
- uspostavljanje diplomatske misije sa NATO u Briselu i formiranje ureda
Crne Gore u Koordinacionom tijelu za partnerstvo, sa neophodnim
civilnim i vojnim predstavnicima. To je neophodno radi nesmetane
79 Ibidem. Str. 173
80 Intervju: Fritz Rademaher, redovni professor George C. Marshall Center, Garmisch-
Partenkirhen, Njemaka, 26.01.2007. godine
81 Ljubia Perovi, pomonik ministra odbrane za politiku odbrane, saoptio je da su Za-
koni o odbrani i vojsci i strateki dokumenti Strategija odbrane i Vojna doktrina u fazi
intenzivnog rada ili zavrnom stadijumu, ali da preovladava miljenje da ne treba uriti,
imajui u vidu vanost tih dokumenata, kao i potrebu da njihova fnalizacija mora pratiti
proces pripreme i usvajanja najvieg dravnog akta , Nezavisni dnevnik Vijesti, Podgorica,
08.02.2007. godine
82 Intervju, Dr. Jon Kriendler, redovni professor George C. Marshall Center, Garmisch-
Partenkirhen, Njemaka, 25.01.2007. godine
64
MehmedinTahirovi
komunikacije i pravovremene koordinacije u izradi potrebnih doku-
menata i instrumenata za funkcionisanje Partnerstva;
- reorganizacija i prilagoavanje dijela dravne administracije potrebama
Partnerstva za mir;
- profesionalizacija kadrova u organima dravne adnministracije sa
posebnim akcentom na kadrove iz sektora bezbjednosti;
83
- intenzivno uenje jezika u svim dravnim institucijama koje su nepo-
sredno vezane za realizaciju Partnerstva za mir.
Na nivou Ministarstva odbrane:
- formiranje Tima za planiranje, koordinaciju i analizu realizacije Part-
nerstva. U ovom timu je neophodno ukljuiti predstavnike iz drugih
dravnih institucija koje su nezaobilazne u procesu realizacije Partner-
stva. Njegova uloga se prevashodno ogleda u koordinaciji zadataka i
odravanje neophodne meunstitucionalne saradnje, kako sa NATO,
tako i unutar Crne Gore, posebno izmeu Ministarstva odbrane i
Ministarstva inostranih poslova;
84
- obuka pripadnika MO u Centrima za obuku i NATO kolama. Upu-
ivanje na obuku treba biti prilagoeno prioritetima preciziranim u
Prezentacionom dokumentu. U poetnom periodu oni trebaju biti
usmjereni prije svega na reformu sistema odbrane i svega onog to
prati taj proces (uspostavljanje potrebnih demokratskih institucija,
demokratska kontrola, izrada potrebnih dokumenata i instrumenata
za Partnerstvo za mir itd.) ;
85
- implementacija postojeih stratekih dokumenata i zakona, priprema
i izrada novih;
- izrada IPP-Individualnog plana partnerstva, na osnovu procjene o
teitima angaovanja u Partnerstvu, kako bi se zapoeo proces dosti-
zanja interoperabilnosti kroz odabir aktivnosti iz oblasti operativne,
materijalne i administrativne standarduzacije;
86
83 Iskustva Slovenij, Dr Rado Genorio, specijalni savjetnik Vlade Slovenije za odnose sa EU,
Nezavisni dnevnik Vijesti, Podgorica, 06.12.2006. godine,
84 Intervju: Iskustva Hrvatske, Dr. Dragan Lozani, redovni professor George C. Marshall
Center, Garmisch-Partenkirhen, Njemaka, 09.02.2007. godine
85 Intervju: Fritz Rademaher, redovni professor George C. Marshall Center, Garmisch-
Partenkirhen, Njemaka, 26.01.2007. godine
86 Intervju, Dr. Jon Kriendler, redovni professor George C. Marshall Center, Garmisch-
Partenkirhen, Njemaka, 09.02.2007. godine
65
Razumjeti NATO
- izvriti neophodne pripreme za pristupanje PARP-Procesu planiran-
ja i revizije sa NATO, radi obezbjeenja osnova za identifkovanje i
procjenjivanje snaga i kapaciteta, koji bi mogli da budu stavljeni na
raspolaganje za multinacionalnu obuku, vjebe i operacije u sadejstvu
sa snagama NATO;
- kontinuirano informisanje i edukacija javnosti, kao neophodnog uslova
za obezbjeenje principa transparentnosti i javnosti u radu u procesu
priljuenja NATO-u.
87

Zakljuak
Sve drave koje su prole kroz NATO Program Partnerstvo za mir, na putu
ka punopravnom lanstvu u NATO, nijesu bile suoene sa istim bezbjednos-
nim izazovima i prijetnjama, kako u Euroatlanskoj zoni tako i ire, pa samim
tim je i nain prijema u NATO bio razliit od onog koji se sada primjenjuje.
Primjera radi, eka, Maarska i Poljska, su postale punopravne lanice u
znatno drugaijim uslovima bezbjednosnog okruenja, koje se do danas znatno
promijenilo i usloilo u odnosu na period nakon zavretka Hladnog rata. Kako
je vrijeme teklo, tako su se i okolnosti mijenjale, a NATO je na svojim Samitima
neprekidno pokretao nove inicijative i davao smjernice, kako odgovoriti na
bezbjednosne izazove.
Osnovne karakteristike sadanjeg stanja bezbijednosti u meunarodnoj
zajednici sa smjernicama i prioritetima za period od 10 do 15 godina, date su
na Samitu NATO u Rigi 28-29.11.2006.godine. Oni su od posebne vanosti
za Bosnu i Hercegovinu, Crnu Goru i Srbiju kojima predstavljaju polazne
osnove u razmatranju svjih politikih ciljeva i praktinih aktivnosti u procesu
prikljuenja NATO-u, koje e biti predstavljene u nastavku teksta. Terorizam
sa tendencijom globalnog irenja i ubojitiji u njegovim posledicama i irenje
oruja za masovno unitenje, vjerovatno e biti teine prijetnje Savezu u
sledeih 10 -15 godina. Glavni izazovi i rizici bit e:
- nestabilnost prouzrokovana propalim dravama;
- regionalne krize i sukobi;
- rastua dostupnost sofsticiranih oruanih sastava;
- zloupotreba nadolazeih tehnologija i
87 Izjava ministra odbrane, mr. Boro Vuini, Meunarodna konferencija NATO i odnosi sa
javnou, Nezavisni dnevnik Vijesti, Podgorica, 02.12.2006. godine,
66
MehmedinTahirovi
- poremeaja u dopremanju vitalnih resursa.
Savez e nastaviti slijeenje politike irokog pristupa bezbjednosti kako je zacr-
tano u strategijskom konceptu iz 1999. godine, dajui akcenat prvenstveno na:
- bezbjednost;
- konsultacije;
- odvraanje i odbrana;
- upravljanje krizama i
- partnerstvo.
Smjernice za zahtjeve sposobnosti Saveza:
1) Savez e trebati agilnost i prilagodljivost za odgovor na kompleksne
i nepredvidljive izazove pri emu su potrebni efektivni aranmani za
razmjenu informacija i obavjetajnih sadraja.
2) Savez mora zadrati sposobnost provoenja velikih operacija visokog
intenziteta i razliitih operacija niskog inteziteta.
3) Svaka opracija e traiti zapovjednu i nadzornu strukturu sposobnu
za planiranje i sprovoenje strategijskih ili operativnih ciljeva.
4) U cilju sprovoenja operacija Savez zahtijeva dodatni broj potpuno
rasporedivih i odrivih kopnenih snaga, te odgovarajuu morsku
i vazdunu komponentu. Ovo je podrano politikim odlukama o
potrebi 40% rasporedivih kopnenih snaga i 8% u operacijama.
5) NATO i EU su dogovorili procedure za osiguranje koherentnog i
transparentnog odnosa i uzajamne pomoi u razvoju sposobnosti koje
su zajednike za obje organizacije.
6) Poveanje investicija u kljune sposobnosti, trait e od lanica izmje-
nu prioriteta i efektivniju upotrebu resursa, ukljuujui udruivanje
i druge oblike saradnje.
7) U sljedeih 10 do 15 godina, kako se mijenja bezbjedbosno okruenje,
mijenja se i potreba za noenje sa konvencionalnim, a posebno sa asi-
metrinim rizicima i prijetnjama, teite e biti na dostizanju sledeih
sposobnosti:
a) sposobnost za sprovoenje i podrku multinacionalnih i zdruenih
ekspedicijskih operacija na udaljenim teritorijama, s malo ili bez
podrke zemlje gdje se odvija;
b) sposobnost za odvraanje, remeenje, te odbranu i zatitu od
terorizma;
c) sposobnost za zatitu informacionih struktura;
67
Razumjeti NATO
d) sposobnost za provoenje operacija, uzimajui u obzir prijetnju
oruja za masovno unitavanje i sposobnost rasporeenih NATO
snaga protiv napada raketnim sastavima;
e) sposobnost za sprovoenje operacija u geografski i klimatski
zahtjevnom okruenju;
f) sposobnost i feksibilnost za sprovoenje operacija u uslovima gdje
je potrebno koordiniranje djelovanja s nizom vlast, institucija i
drava;
g) obezbijediti vojnu podrku stabilizacijskim operacijama i re-
konstrukcijskim prihvatima, kroz sve faze krize, ukljuujui
uspostavljanje bezbjednosnog okruenja. Ovo ukljuuje reformu
sektora bezbjednosti, demobilizaciju, razoruanje i reintegraciju,
te sprovoenje vojne podrke u humanitarnim operacijama;
h) sposobnost praktine interoperabilnosti i standardizacije saveznika,
te feksibilnost u saradnji sa partnerima.
8) Stvaranje ovih sposobnosti zahtijeva otvorenost prema novim teh-
nologijama, konceptima i doktrinama. To ukljuuje i poboljanje
sposobnosti procjene situacije, vremenskog perioda za planiranje
operacije i procesa donoenja odluka.
Glavni prioriteti su:
a) zdruene ekspedicijske snage i sposobnost njihovog odravanja;
b) visoko spremne snage;
c) sposobnost noenja s asimetrinim prijetnjama;
d) informaciona nadmonost;
e) sposobnost najefkasnijeg korienja svih instrumenata Saveza u
uslovima krize i na kraju
f) koordinacija sa drugim subjektima.
88
Kako e Crna Gora iskoristiti prednosti koje joj omoguava uestvo-
vanje u Partnerstvu za mir, koje e prioritete izabrati i u emu e dati svoj
doprinos Savezu i Partnerima, najvie zavisi od nje same.
88 NATO Summit in Riga, Latvia - 28-29 November 2006, NATO publications,
http://www.nato.int/docu/pub-form.htm
68
MehmedinTahirovi
Literatura
1. Clarke L. Jhon. What Roles and Misions for Europes Military and Security
Forces in the 21
st
Century. George C. Marshall, Europen center for security
studies. Papers 7, 2005
2. ehuli, Lidija. Evropska odbrana, Poltika kultura, Zagreb, 2006.
3. Grizold, Anton. Slovenija u izmijenjenoj bezbjednosnoj sredini, Ljubljana,
2006.
4. Grizold Anton, Lidija ehuli. Meunarodna bezbjednost i NATO u novom
svjetskom poretku. Fakultet politikih znanosti, Zagreb, 2006.
5. Gudbi Dejms, Buvalda Petrus, Trenin Dmitrij. Strategija stabilnoga mira-
u susret Euroatlanskoj bezbjednosti. Meunarodni odnosi, Moskva.
2003.
6. Koen Riard, Mihalka Majkl. Bezbjednost na bazi saradnje: nove perspektive
meunarodnog poretka. George C. Marshall, Europen center for security
studies. Publication 3, 2001
7. NATO Handbook, Public Diplomacy Division, Brussels, 2006,
www.nato.int/docu/handbook/2006
8. Prezelj Istok, Gaber Marija. Prekogranini kriminal kao oblik ugroavanja
nacionalne i meunarodne bezbjednosti: Slovenija i balkanska marruta,
Konzorcijum odbrambenih akademija i instituta za izuavanje pitanja
bezbjednosti Partnerstva za mir, Serija publikacija Athena Papers, 5,
2005.
9. Simi Dragan. Nauka o bezbjednosti-savremeni prilaz bezbjednosti,Slubeni
list SRJ i Fakultet politikih nauka, Beograd, 2002.
10. Vukadinovi, Radovan. Posthladnoratovske tendencije meunarodnih
odnosa, Fakultet politikih znanosti, Zagreb, 2000.
11. Vakadinovi Radovan, ehuli Lidija, Lovri Drago. NATO u meunarodnim
odnosima. Fakultet politikih znanosti, Zagreb, 2006.
12. V.V. tolj. NATO Dinamika evolucije. Nuna knjiga, Moskva, 2002.
13. mit N Majkl. Borba s terorizmom i primjena sile s take gledita meuna-
rodnoga prava. George C. Marshall, Europen center for security studies.
Publication 5, 2002.
69
Razumjeti NATO
Dopunska literatura
1. Budet Republike Crne Gore, Vlada RCG, 2007. str. 104
2. Glasnik NATO. Partnerski odnosi i NATO. Specijalni broj, 1998.
3. Glasnik NATO. Vaingtonski Samit i kriza na Kosovu. Ljeto 1999.
4. Glasnik NATO. Pet godina poslije Dejtona. Zima, 2000-2001.
5. Glasnik NATO. U borbi s novim izazovima bezbjednosti. Zima, 2000-
2001
6. Glasnik NATO. Razvijanje pertnerskih odnosa s NATO. Jesen 2001.
7. Deklaracija o prikljuenju EU, Sl. List Crne Gore br. 36/3 2005.
8. Defence Capabilities Initiative, Washington Summit, 1999
9. Dokument Vizija knjiga I,II, III.Podgorica: MUP-a RCG. maj 2005.
10. Ekspoze mandatara za sastav Vlade RCG eljka turanovia, Skuptina
Crne Gore,10.11.2007.
11. Zakon o referendumu u Crnoj Gori. Skuptina Crne Gore 01.03.2006.
12. Zakon o policiji. Sl. List RCG br 28/1. Podgorica, 2005
13. Zakon o Agenciji za nacionalnu bezbjednost. Sl. List RCG, br. 28/2. Pod-
gorica, 2005
14. Membership Action Plan, Washington Summit, 1999
15. Zakon o izmjenama i dopunama zakona o odbrani, Ljubljana ULRS br.
40/2004.
16. Zakon o budetu Republike Slovenije u 2003 i 2004. Ljubljana,ZIPRS0304,
Ul RS br121/2003.
17. NATO glossary of terms and defnitions AAP-6,
18. NATO Sammit. NATO Partnership for peace. Brussels 10. january 1994
19. NATO/N. Pariki Samit i transformacija NATO. Vidi NATO. Brisel,
2003.
20. Pravilnik za organizaciju i sistematizaciju radnih mjesta. Uprava policije
Crne Gore, Vlada RCG, januar 2007.Dodatne informacije na: www.upra-
vapolicije.vlada.cg.yu
21. Intervju sa Prof. dr. Anton Grizold, dekan Fakulteta politikih nauka u
Ljubljani (Ministar odbrane R.Slovenije u momentu ulaska Slovenije u
NATO), ipan-Dubrovnik, Hrvatska, 13.07.2006.
22. Intervju sa dr Jon Kriendler, redovni profesor u George C. Marshall
Center, Garmisch-Partenkirhen, Njemaka, 25.01.2007.
23. Intervju sa Fritz Rademaher, redovni profesor u George C. Marshall
Center, Garmisch-Partenkirhen, Njemaka, 26.01.2007.
70
MehmedinTahirovi
24. Intervju sa ambasadorom dr. Prezymuslav Grudzinski, redovni profe-
sor u George C. Marshall Center, Garmisch-Partenkirhen, Njemaka,
04.02.2007.
25. Intervju: Iskustva Hrvatske, dr. Dragan Lozani, redovni profesor George
C. Marshall Center, Garmisch-Partenkirhen, Njemaka, 09.02.2007.
26. Ustav Republike Slovenije, Ljubljana, Ul RS, br. 33/1991.
27. Nacionalna strategija za vanredne situacije. Vlada RCG. Podgorica,
2006.
28. Partnership Action Plan against Terrorism, Prague Summit, 2002
29. Partnership work program for 2000-2001.
www.nato.int/docu/handbook/2001
30. Praque Capabilities Commitment, Praque Summit, 2002
31. Programske i normativne aktivnosti u oblasti politikog sistema i spoljne
politike u periodu od 2002.-oktobra 2006. godine. Vlada RCG, novembar
2006.
32. Radni program Vlade RCG za 2007. god, Sl. List RCG br. 45/01.2007.
33. Republiki popis stanovnitva u 2003. godini.
34. Saariluoma (roeno Simonen) Katarina. Operacija Saveznikih snaga:
primer Humanitarne intervencije?, Konzorcijum odbrambenih akademija
i instituta za izuavanje pitanja bezbjednosti Partnerstva za mir, Serija
publikacija Athena Papers, br. 5, 2004.
35. Security through partnership, NATO Public Diplomacy Division, Brussels,
2005, page 8, 28, 30. www.nato.int/docu/sec-partnership
36. Strategija nacionalne bezbjednosti. Vlada RCG, Podgorica, 2006.
www.vlada.cg.yu/biblioteka/1154096968.doc
7l
Razumjeti NATO
72
AdamDanielRotfeld
Adam Danlel Potfeld
Budunost NATO saveza
1
Adam Daniel Rotfeld (1938) roen u Poljskoj. Diplo-
mirao meunarodno pravo u Varavi, a doktorirao na
Univerzitetu u Krakovu. Autor vie od 20 monografja i
300 lanaka. Bivi ministar inostranih poslova Poljske i
bivi direktor SIPRI (tokholmski meunarodni institut
za istraivanje mira). E-mail: rotfeld@pism.pl
Rezime
Promjene na meunarodnoj sceni postavile su pitanje transformacije i
budunosti meunarodnih sigurnosnih institucija u sredite meunarodne
rasprave. esto se postavlja i pitanje da li te organizacije uopte imaju budunost?
Jedan od kljunih kriterija za utvrivanje dugovjenosti svake od meunarodnih
organizacija, posebice vojnih saveza, upravo je pitanje atraktivnosti organizacije
dravama koje ostaju izvan njenih struktura. U sluaju NATO-a bitno je pronai
odgovor je li Savez jo uvijek atraktivan ostalim dravama i predstavlja li cen-
tar gravitacije, to dovodi do postavljanja novih krucijalnih pitanja. U svijetu
meuzavisnosti, u kontekstu globalizacije i integracijskih procesa, prvenstveno
unutar transatlantske zajednice, Savez svoje misije moe uspjeno realizovati
kroz blisku i institucionalnu vezu sa EU.
Kljune rijei
NATO, transformacija, proirenje, Rusija, SAD, saradnja NATO-EU
1 Izvorni znanstveni lanak
UDK: 355.356(1-622 NATO)
327.51(1-622 NATO)
Meunarodne studije, god. 6, br. 4, 2006, str. 5-18
Rotfeld, A. D.: Budunost NATO saveza
73
Razumjeti NATO
U
brzane promjene na meunarodnoj sceni postavile su pitanje transfor-
macije i budunosti meunarodnih sigurnosnih institucija u sredite
meunarodne rasprave. Neke od institucija, primjerice Zapadnoeuropska
unija (WEU), u nastojanjima za prilagodbom novim okolnostima virtualno
su se ugasile, te su njihove funkcije preuzele neke druge organizacije. Druge,
pak, poput OESS-a, suoavaju se s tekom dilemom: kako prilagoditi svoju
funkciju novonastaloj situaciji? esto se postavlja i pitanje da li te organizacije
uope imaju budunost?
2
Sjevernoatlantski savez ne suoava se sa slinim dilemama.U datom kontek-
stu, bitno je naglasiti da institucije i savezi ne opstaju zauvijek. Oni se stvaraju,
razvijaju i mijenjaju, da bi naposljetku nestali. Meunarodne organizacije i
strukture, politiki i vojni savezi nastali su u specifnom povijesnom trenutku,
te slue kao odgovor na specifne potrebe meunarodne koegzistencije. Ovu
fazu se obino oznaava porijeklom sigurnosnih institucija. Slijedeu fazu ini
razvoj institucija koje obavljaju posebne zadatke u skladu s okolnostima koje
su dovele do njihova stvaranja. Obino, nakon to je misija obavljena i nastupe
nove okolnosti, sve institucije se suoavaju s pitanjem: to sada?
Jedan od kljunih kriterija za utvrivanje dugovjenosti svake od
meunarodnih organizacija, posebice vojnih saveza, upravo je pitanje atrak-
tivnosti organizacije dravama koje ostaju izvan njenih struktura. Drugim
rije ima, u sluaju NATO-a bitno je pronai odgovor je li Savez jo uvijek
atraktivan ostalim dravama i predstavlja li centar gravitacije, to dovodi do
postavljanja novih krucijalnih pitanja.
Pitanja o budunosti
Je li transformacija NATO saveza, zapoeta odmah nakon kraja hladnog
rata, kontinuirani proces, i do koje mjere je NATO prikladan instrument za
odgovor na dananje prijetnje?
Postoji li konfikt izmeu proirenja i novih zadataka Saveza izvan granica,
na jednoj strani, te jaanja i unutranje transformacije institucija, na drugoj?
Postoje li granice, i ako da koje, angairanju vojnog saveza izvan svojeg
odobrenog podruja djelovanja? Koliko daleko moe NATO ii u akcijama
koje prelaze nadlenosti dogovorene u njegovom statutu?
Ispunjavaju li NATO-ove pridruene multilateralne institucije (poput
2 Cf. A. D. Rotfeld, Czy OBWE ma przyszlo?, u: G. Michalowska (ed.), Integracja europej-
ska, Instytucje, polityka, prawo, Warszawa, 2003., str 423 f.
74
AdamDanielRotfeld
Partnerstva za mir PfP i Euroatlantskog partnerskog vijea EAPC) svoje
zadatke i odgovaraju li na potrebe lanica Saveza i njihovih partnera, ili pak
zahtijevaju temeljite promjene?
Koje je znaenje novog razvoja odnosa na liniji NATO-Rusija, te u kojem
razmjeru je intenziviranje tih odnosa faktor koji moe utjecati na nedavno
zapoet proces pribliavanja Ukrajine NATO savezu?
Koji su kljuni problemi u odnosima SAD-a i Europe? Da li Savez, po
miljenju SAD-a, gubi ili dobiva na vanosti?
Koje su pokretake sile Saveza? Jesu li dvije super sile (Francuska i Velika
Britanija) kljuni igrai u ostvarivanju vojne sigurnosti ili se moda, pratei
stvaranje velike koalicije u Njemakoj, Berlin vraa na globalnu scenu kao
vaan akter u tom procesu?
Konano, to bi trebalo biti uinjeno da NATO i EU usuglase zajedniku
euroatlantsku politiku? Kako ostvariti prijelaz od verbalnih deklaracija prema
strukturiranoj i institucionalnoj suradnji?
Postavljena pitanja niti su retorika niti nova. Bitno je iznova ih postavl-
jati i pokuati pronai odgovore koji bi uzimali u obzir novu politiku i vojnu
situaciju u Europi, te diljem svijeta.
Ista pitanja postavljaju super sile lanice Saveza, kao i drave aspirantice
za lanstvo. U tom kontekstu, vano je sjetiti se publiciteta koji je u veljai 2005.
pratio stav njemakog kancelara Gerharda Schrdera, iznesen u obraanju
federalnog ministra obrane Petera Strucka na konferenciji o sigurnosnoj
politici odranoj u Mnchenu (Munich Security Policy Conference) o tome
da Savez vie ne predstavlja primarno mjesto za oblikovanje sigurnosne i ob-
rambene politike Zapada.
3
Godinu dana kasnije, Angela Merkel, novoizabrana
kancelarka Njemake, u svom govoru ukazala je na proces vraanja Saveza
na njegovo pravo mjesto unutar njemake sigurnosne i obrambene politike.
4

Optimistiniji tonovi uli su se i u govorima francuskih politiara, posebice
ministrice obrane
5
Michelle Aliot-Marie, kao i ruskog ministra obrane, Sergeya
Ivanova
6
koji je pozitivno ocijenio suradnju sa Savezom.
Izgleda da ministri obrane ne strahuju za budunost Saveza. tovie,
3 NATO vie ne predstavlja primarno mjesto gdje transatlantski partneri raspravljaju i
koordinirajustrategije.GovorfederalnogkancelaraGerhardaSchrderanaotvaranju41.
Mnchenskekonferencijeosigurnosnojpolitici(MunichConferenceonSecurityPolicy),
12.veljae2005.(govorjeprezentiraofederalniministarPeterStruck).
4 A. Merkel, Deutsche Aussen-und Sicherheitspolitik vor globalen Herausforderungen, 42.
Mnchenska konferencija (3-5. veljae 2006.)
5 Ibidem.
6 S. Ivanov, Russia, Europe and the World Prospects for Cooperation on Global Security
Issues, ibidem.
75
Razumjeti NATO
neke od lanica EU, koje su izvan lanstva u NATO savezu (Finska, vedska)
razmiljaju je li pravi trenutak za odbacivanje svoje politike uzdravanja od
lanstva i najave ulaska u Savez. Takoer, u okviru ukrajinske reforme sig-
urnosne i obrambene politike pitanje pristupanja NATO savezu od iznimne
je vanosti. lanstvo u Savezu cilj je i mnogih drugih drava lanica Eu-
roatlantskog partnerskog vijea, Albanije, Hrvatske i Makedonije, kao i bive
sovjetske republike Gruzije.
Odrednice transformacije Saveza
Dva faktora su od iznimne vanosti za budunost Sjevernoatlantskog
saveza:
1. pozicija SAD-a i uloga koju trenutna administracija u Washingtonu daje
NATO savezu u okviru svoje nacionalne sigurnosne politike, i
2. transatlantske veze, tj. politike i vojne veze izmeu SAD-a i Europe,
posebice u konfguraciji NATO-EU-SAD.
U oujku 2007. godine obiljeavat e se pedeset godina od potpisivanja
Rimskih ugovora i stvaranja Europske Unije. Dvije godine kasnije, u travnju
2009., slavit emo ezdesetu godinjicu osnivanja Sjevernoatlantskog saveza.
Po miljenju ozbiljnih amerikih i europskih analitiara obje transatlantske
strukture nalaze se na prekretnici: njihovo partnerstvo postat e mnogo
povezanije i jae ili sve vie podijeljeno i slabije.
7
Glavno pitanje ostaje kako uskladiti partnerstvo Europe i SAD-a sa
amerikim vodstvom unutar Saveza. Proteklih godina predstavnici amerike
administracije nisu pokazali spremnost za otvaranje velike javne debate o
strategiji i budunosti Saveza. Pretpostavili su kako bi posljedice rasprava takvog
tipa mogle biti kontraproduktivne u smislu dovoenja u sumnju amerikog
vostva, te smjerajui jaanju stratekih ciljeva europskih saveznika, vanih iz
kuta gledanja ujedinjene Europe u odnosu na SAD, te naposljetku rezultirajui
preispitivanjem temelja transatlantskih odnosa. Amerikanci su se zalagali za
koncept koji bi se mogao nazvati reizgradnja broda u plovidbi. Iz njihove
perspektive, injenica da brod nije potonuo opravdava takav pristup. Savez
jo uvijek postoji. tovie, NATO iri svoj mandat, doseui u praksi granice
7 S. Serfaty, A Challenged and Challenging Europe: Impact on NATO-EU-US Relations,
Te International Spectator, No.1, 2006., p. 61. Vidi i u: A. Monaghan, Russia,NATOand
EU: A European Security Triangle or Shades of a New Entente?, Russie, Nei. Visions, No.
10 a, Paris: IFRI, svibanj 2006.
76
AdamDanielRotfeld
nepojmljive u prolosti (stabilizacija na Balkanu i u Afganistanu, obuavanje
oruanih snaga u Iraku, sprjeavanje humanitarne krize u Darfuru). Ovakav
pristup skraeno moemo nazvati transformacijom u procesu. Vojna interven-
cija Sjedinjenih Drava u Iraku praena je njihovim pokuajima redefniranja
Saveza kao instrumenta i koalicije voljnih. Potrebno je prisjetiti se da je odluka
o transformaciji Saveza donesena u Londonu (5-6. srpnja 1990.). Posljednja
reenica u tada usvojenoj deklaraciji poinjala je: Danas na Savez zapoinje
s velikom transformacijom(...).
8
Ta transformacija traje i sada, iako nismo
svjedoili pokuaju stvaranja velike strategije od 11. rujna 2001. godine.
Znatnu promjenu nakon hladnog rata vidimo u injenici da je Savez, koji
je prema odredbama Washingtonskog ugovora iz 1949. godine obuhvaao
transatlantsko podruje, postao globalan. Njegovi ciljevi postavljeni su na ad
hoc osnovi, te ovise o potrebama i dostupom potencijalu, to nas dovodi blie
prvom temeljnom pitanju: treba li NATO pripaziti da ne pretjera s ambici-
jama ili radije postaviti ciljeve koji bi sluili kao stimulans razvoju njegovih
sposobnosti? Prilikom defniranja poloaja NATO-a meu ostalim centrima
globalne moi, nedavno usvojena Nacionalna sigurnosna strategija Sjedinjenih
Amerikih Drava stavlja NATO u red skromnijih regionalnih aktera, a ne
globalnih igraa. Autori dokumenta postavili su Europu na etvrto mjesto iza
Zapadne hemisfere, Afrike i Bliskog istoka.
9
Takoer, istiu kako NATO ostaje
vitalni stup amerike vanjske politike. Savez je osnaen irenjem lanstva, te
sada djeluje izvan svojih granica kao instrument mira i sigurnosti u mnogim
krajevima svijeta.
10
Prema istom dokumentu, unutarnja reforma NATO-vih
struktura, sposobnosti i procedura mora biti ubrzana kako bi osigurala da
Savez moe uinkovito izvravati svoje misije. Drugim rijeima, postavljeni
su ciljevi prema kojima bi se trebale prilagoditi sposobnosti. Po prvi puta
uloga EU nala je mjesto u Amerikoj strategiji: NATO mora jaati odnose
izmeu i unutar institucija, kao to radi s EU, i kao to bi mogao u budunosti
s novim institucijama.
11

8 Citirano u dokumentaciji pridodanoj radu A. D. Rotfelda, W. Sttzle (eds.), Germany and
Europe in Transititon, SIPRI-Oxford University Press, 1999., str.152.
9 Te National Security Strategy of the United States of America, Washington, oujak 2006.,
poglavlje VIII: Develop Agendas for Cooperative Action with the other Main Centers of
Global Power, str. 35-42.
10 Ibidem, str. 38.
11 Ibidem.
77
Razumjeti NATO
Jaanje nasuprot irenju?
Proturjeje izmeu irenja Saveza i jaanja transformacijskog procesa
tema je brojnih analiza.
12
Protivnici irenja Saveza smatraju kako e primanje
novih lanica u praksi ugroziti stare strukture, mehanizme i procedure, dok
pobornici vjeruju da e ukljuivanje mladih demokracija iz Centralne Europe
ubrzati unutarnje reforme. Takva debata ve je prolost: irenje je pridonijelo
revitalizaciji Saveza, ali ne i njegovoj temeljnoj transformaciji.
Aktualno je i pitanje granica irenja. Da li bi proces daljnjeg proirenja
trebao biti usporen nakon primanja sedam novih drava 29. oujka 2004. godine
(Bugarska, Estonija, Litva, Latvija, Rumunjska, Slovaka, Slovenija)? Ukoliko je
odgovor da, na koje se granice treba osloniti? Nedavno smo svjedoili petom
irenju Saveza od osnivanja, i drugom posthladnoratovskom. Studija o irenju
NATO-a iz 1995. godine
13
predstavljala je vaan imbenik za koncept irenja
Saveza, odgovorivi na pitanje zato je irenje preporuljivo i kako nastaviti
u tom smjeru. U biti, odgovori prezentirani u studiji i dalje vrijede. Savez
bi trebao nastaviti sa politikom otvorenih vrata i osigurati da nove lanice
zadovoljavaju uvjete pristupanja. Optimistina oekivanja su se ostvarila, kao
i stajalite izneseno u studiji da e irenje pridonijeti:
- stabilizaciji u regiji, uzevi u obzir da su zemlje kandidati odluile zakopati
sjekire povijesnih konfikata (u prolosti, lanstvo u Savezu sprijeilo je sukob
izmeu Grke i Turske),
- usvajanju politikih i vojnih standarda primjenjivih unutar Saveza
(ukljuujui civilnu kontrolu nad oruanim snagama), te
- konano, to je proces irenja mandata i transformacije, to je potaklo
nove lanice da se prikljue ostvarivanju novih zadataka Saveza izvan njegovih
granica.
14
Danas je NATO suoen s potrebom defniranja svojeg stava prema aspi-
ranticama za lanstvo balkanskim zemljama, Gruziji i posebice Ukrajini,
12

Nekoliko publikacija iz proteklih godina mogu sluiti kao primjer, ukljuujui: R. Asmus,
NATOotwarcie drzwi, Varava, 2002., str. 246-507.; esej direktora NATO Planning Sec-
tiona, Michalea Ruhla, A more political NATO, NATO Review Special Issues, zima 2005,
str. 4-6.; P. Van Ham, Growing pains, ibidem, str. 7-9.; Lionel Ponsard (na NATO Defence
Colledgeu u Rimu) i David S. Yost (Naval Postgraduate School u Londonu) predstavili su
svoja stajalita kao odgovor na pitanje Je li vrijeme za modernizaciju NATO-vog Stratekog
koncepta?, ibidem, str. 10-11.
13

Study on NATO Enlargement, Brussels, NATO, 1995.
14

Vidi vie u: R. Asmus, op. cit.; J. Simon, Poland and NATO. A Study in Civil Military Rela-
tions, Maryland, 2004.
78
AdamDanielRotfeld
ije je pribliavanje NATO-u vie politiki nego vojni problem. Ne smijemo
zaboraviti da je reforma oruanih snaga u Ukrajini protekla jednostavnije nego
reforme u drugim podrujima politike i ekonomske stvarnosti, to potvruje
ozbiljan i kvalitativno novi problem i politiki izazov, uzevi u obzir rusko
stajalite prema NATO-u.
Rusija i NATO
Rusija je zauzela nejasan stav prema NATO-u. S jedne strane, godinama
javno iskazuje kriticizam prema Savezu. S druge, pak, to je malo poznato
javnosti, pokazuje pragmatino stajalite na forumu NATO-a i u politikoj
praksi. Povrh toga, visoko cijeni napredak svoje suradnje sa Savezom.
To, svakako, nije neki novi fenomen. Valja se prisjetiti da je ve u rujnu
1993. godine predsjednik Boris Jeljcin nakon slubenog posjeta Varavi upu-
tio pismo elnicima zapadnih supersila, objanjavajui kako: Mi ne vidimo
NATO kao savez nasuprot nama. Meutim, vano je uzeti u obzir kako bi
naa javnost mogla reagirati na takav korak (pristupanje zemalja Centralne
Europe u NATO op. autora). Ne samo opozicija, ve bi i umjerene snage to
vidjele kao nain nove izolacije zemlje, protivno njenom prirodnom uvoenju
u euroatlantski prostor.
15
Naelno, podravamo situaciju u kojoj bi odnosi
nae zemlje i NATO-a bili za nekoliko stupnjeva topliji od onih izmeu Saveza
i Istone Europe. Pribliavanje na liniji NATO-Rusija, ukljuujui interakciju
u stvaranju mira, trebalo bi se ubrzano odvijati.
16
Prolo je trinaest godina od ovog pisma. U meuvremenu, NATO je primio
Poljsku, eku i Maarsku (12. oujka 1999.) u lanstvo, emu je prethodila
unilateralna izjava glavnog tajnika NATO-a (14. oujka 1997.): U suvremenom
i predvidivom sigurnosnom okruenju, Savez e radije provoditi kolektivnu
obranu i druge misije osiguravajui potrebnu interoperabilnost, integraciju
i sposobnost jaanja (oruanih snaga-op. autora), nego trajno stacionirati
postojee borbene snage.
17
U kombinaciji s NATO-vom deklaracijom (10. prosinca 1996.) prema kojoj
Savez nema namjera, planova niti svrhu za rasporeivanje nuklearnog oruja
15 Cjeloviti tekst pisma objavljen je kao aneks u: A. D. Rotfeld, Europe: towards new regional
security regime,SIPRI Yearbook, 1994., str. 249-250.
16 Ibidem.
17 NATO Press Release (97), Brussels, 14. oujka 1997., Vidi vie u: A. D. Rotfeld, Europe:
the institutionalized security process, SIPRI Yearbook, 1999., str. 247.
79
Razumjeti NATO
na teritoriju novih zemalja lanica, ova potvrda bila je znak da NATO uzima
u obzir sigurnosni interes Rusije i njene strahove vezane uz irenje Saveza.
18
Prije ulaska sedam novih drava, na NATO-vom summitu u vojnoj bazi u
Practica di Mare pokraj Rima (svibanj 2002.), sazvanom u tu svrhu, usvojena
je deklaracija o novim vrijednostima u odnosima izmeu NATO-a i Rusije.
Formirano je i Vijee NATO-Rusija.
19
Valja spomenuti da Rusija pozitivno ocjenjuje rad Vijea; ukoliko izraava
kriticizam, on je prvenstveno usmjeren NATO-ovom neuspjehu da u potpunosti
koristi potencijale Vijea. Drugim rijeima, prema stajalitu Rusije, Vijee od-
govara za dugorone interese Rusije i lanica Saveza. Ruski prijedlozi smjeraju
jaanju suradnje unutar Saveza i unapreenju normativnih i legalnih osnova
kako zajedniki dogovori ne bi bili samo politike prirode, ve primjenjivi i
kao propisi meunarodnog prava.
Rusija je 8. prosinca 2005. godine predstavila podui popis pitanja koja
bi trebalo raspraviti u okviru Vijea NATO-Rusija. Zanimljivo, na popisu su
smjernice i naini daljnje transformacije Saveza. S jedne strane, u skladu s
ruskim prijedlozima Savez bi trebao osigurati odnos s Rusijom na pravnim
i obvezatnim osnovama; s druge, pak, Rusija se protivi daljnjem irenju
NATO-a, koje bi moglo imati tetne uinke na njenu sigurnost te dovesti
do destabilizacije, smanjenja meusobnog povjerenja i rast ruskih vojnih
trokova. Drugim rijeima, Rusija nastoji postii takva rjeenja u odnosu s
NATO savezom koja bi joj omoguila droit de regard o kljunim politikim
i vojnim pitanjima i pravo da odgodi proces irenja. Rusija nije kandidat za
lanstvo u NATO savezu, koje bi nosilo sa sobom odreene obveze. Meutim,
bilo bi zanimljivo usmjeriti dogaaje u pravcu gdje bi ruke Saveza bile vezane
i gdje bi odluke ovisile o stavu Rusije. Dokument iz prosinca 2005. godine,
sa detaljnim prijedlozima djelovanja predstavio je kao sveobuhvatan koncept
ministar Sergey Ivanov na Konferenciji o sigurnosti u Mnchenu (4-5. veljae
2006.).
20
Ivanov je takoer podsjetio na brojna pitanja gdje se interesi Rusije i
Saveza pribliavaju. To se prvenstveno odnosi na neirenje oruja za masovno
unitenje i borbu protiv terorizma. Meutim, u oba sluaja Rusija tei k tome
da kontrola izvoza oruja ne uniti njenu trgovinu orujem koja postaje nova
18 A. D. Rotfeld, NATO a new role and mission, Ibidem, str. 238-250.
19 NATO-Russia Relations: A New Quality., Declaration by Heads of State and Government
of NATO Member States and the Russian Federation, http:// www.nato.int/docu/basictxt/
b020528e.pdf
20 U svom govoru u Mnchenu (Russia, Europe and the World Prospects for Coopera-
tion on Global Security Issues, 5 February 2006) Sergej Ivanov je istaknuo: Danas Rusija i
NATO imaju isti pristup procjenjivanju transnacionalnih sigurnosnih prijetnji.
80
AdamDanielRotfeld
ruska specijalnost. Postoje osnove za bliu suradnju lanica NATOsaveza i
Rusije u borbi protiv terorizma. Meutim, zajedniki koncept za borbu protiv
meunarodnog terorizma preesto se koristi kako bi se opravdalo koritenje
oruanih snaga du cijelog Sjevernog Kavkaza, posebice u eeniji. Ukupno
gledajui, Rusija eli da Sjevernoatlantski savez prilikom procjenjivanja situ-
acije uzima u obzir i njenu perspektivu i samo pod tim uvjetima razvijat e se
neometano njena suradnja s NATO savezom.
Razvoj politikih i vojnih odnosa izmeu Rusije i Saveza sadri tri aspekta:
- bilateralne odnose sa lanicama NATO-a, suradnju sa institucijama
Saveza u multilateralnom obliku, i zajedno s Europskom Unijom u
trilateralnom formatu.
21
Nova ruska politika i vojna doktrina otkriva
vaan povratak staroj sovjetskoj percepciji prijetnji. Prema Ivanovu,
najvie rangirana prijetnja identifcirana u doktrini je mijeanje stranih
drava u ruske unutarnje odnose,
- direktno ili putem struktura koje one podravaju.
22
Nema sumnje da
ova prikrivena forma skriva negativnu ocjenu euroatlantskih struktura
(NATO i EU), OESS-a i Vijea Europe. Nadalje, na Ivanovoj listi su slijedee
prijetnje: terorizam i proliferacija oruja za masovno unitenje.
Po Ivanovljevu miljenju ne postoji konfikt izmeu NATO-a i Rusije
vezano uz percepciju meunarodnih prijetnji i djelotvorne vojne suradnje u
borbi protiv terorizma. Njegova izjava iz veljae 2006. godine u Mnchenu
svela se na zakljuak da bi mehanizam Vijea NATO-Rusija trebao imati
praktini vojni aspekt, zasnovan na transparentnosti, reciprocitetu i prevenciji
dvostrukih standarda.
Sve u svemu, Savez e ostati glavni ruski partner, pod uvjetom da Rusija
dobije pravo sudjelovanja u defniranju NATO-ovih razvojnih smjerova i
strategija.
Prijedlozi i sugestije
Objavljeni su mnogi izvjetaji i analize o pitanju budunosti Saveza. Meu
njima, tri dokumenta zasluuju posebnu panju.
1. Renewing Te Atlantic Partnership (2004), kojeg je pripremilo Vijee za
vanjske poslove (Council of Foreign Relations).
23
Opetovana tema izvjetaja
21 S. Ivanov, Te New Russian Doctrine, Te Wall Street Journal, 11. sijenja 2006.
22 Ibidem.
23 Izvjetaj nezavisne radne grupe (Independent Task Force), Renewing the Atlantic Partner-
8l
Razumjeti NATO
odnosila se na neutralizaciju antiamerikanizma rastue popularnog u Europi, te
na hitnu potrebu za restauracijom duha partnerstva u odnosima lidera SAD-a
i Europe. Principi koji danas vode NATO, argumentiraju autori izvjetaja, neo-
sporni su, ali ne nuno primijenjeni u praksi. Vie nema potrebe za daljnjom
vojnom nazonou u sreditu Europe. Prijetnje s kojima se danas suoava Savez
su raznovrsnije nego u vrijeme hladnog rata. Upravo to je razlog zbog kojeg si
ameriki i europski sigurnosni interesi nee odgovarati kao u prolosti. Autori
izvjetaja predlau da bi Savez trebao biti feksibilniji u svojim procedurama
i ambiciozniji u misijama.
2. Drugi izvjetaj, Transatlantic Security: New Realities, Changing Institu-
tions, podnesen je od strane Warsaw Refection Grupe (Warsaw Refection
Group), sa novim strunim inputom istraivaa, strunjaka i bivih politiara iz
SAD-a i Europe.
24
Autori izvjetaja donose u zakljunom dijelu etiri teorijska
scenarija EU-NATO odnosa:
- Ukljuivanje EUu NATO. Ovaj odvaan korak, bez obzira na apstraktnost
njegove konceptualne osnove, ne bi bio, prema autorima, toliko dramatian kao
odluke donesene u prolom desetljeu. Ostaje dvojbeno da li bi zemlje lanice
EU, koje nisu u lanstvu NATO-a, pristale na ovakvo rjeenje.
- Predstavljanje EU na sastancima NATO-a. Savez bi se mogao sloiti
s privremenim sudjelovanjem zastupnika Unije na temelju udovoljavanja
odreenim civilnim i vojnim zahtjevima, to bi bila dodatna kategorija poseb-
nih odnosa. Ukoliko je ovakvo rjeenje mogue s Rusijom i Ukrajinom, nema
razloga za opravdavanje odnosa s Unijom kao manje privilegiranog.
- Slijedei prijedlog odnosi se na institucionalizaciju odnosa izmeu EU
i SAD-a (i NATO-a?). Sudionici Grupe dijele uvjerenje kako je ovakva trans-
atlantska institucionalizacija odnosa izmeu dviju struktura poeljna. Korak
u tom pravcu trebao bi biti osnivanje Tajnitva EU-NATO, ili trilateralnog
Tajnitva EU-NATO-SAD, to bi sprijeilo stvaranje alternativnih rjeenja u
transatlantskim odnosima
- etvrti, ujedno i najambiciozniji prijedlog, je stvaranje novog mehanizma
za koordinaciju politika sprjeavanja kriza (crisis-prevention). Zbivanja na
ship, New York, 2004. Zamjenici predsjedavajueg tima kojeg je imenovalo Vijee vanjskih
poslova (Council of Foreign Relations) bili su Henry Kissinger i Lawrence H. Summers,
dok je dunost predsjedavajueg obavljao Charles A. Kupcham.
24 Transatlantic Security: New Realities, Changing Institutions. Izvjetaj Warsaw Refection
Grupe Predsjedavajui Adam Daniel Rotfeld, izvjestitelj Steven E. Miller, Varava, 5-6.
travnja 2004. Poljski prijevod teksta objavljen je pod naslovom: Bezpieczenstwo transat-
lantyckie: nowa rzeczywistosc, zmieniajace sie instytucje. Raport Warszawskiej Grupy Re-
feksyjnej, Sprawy Miedzynarodowe, No. 2, 2004, str. 85-102.
82
AdamDanielRotfeld
Bliskom istoku i u Perzijskom zaljevu potpuno opravdavaju ovakav prijedlog.
injenica da takav mehanizam danas ne postoji tetna je i za NATO i za EU.
3. Trei izvjetaj, NATO: An Alliance for Freedom, prezentirao je panjolski
premijer Jose Maria Aznar na American Enterprise Institutu, 16. studenog
2005.
25
U svom govoru, gospodin Aznar iznio je tri argumenta: bez obzira na
hiperaktivnost Saveza, on se nalazi u dubokoj krizi; zatim NATO je izgubio
kompas nakon kolapsa Sovjetskog Saveza i plovi prema organizaciji koja izvozi
stabilnost diljem svijeta; te konano tradicionalni koncepti Saveza, poput
politike containmenta i zastraivanja, ne odgovaraju trenutnim potrebama i
prijetnjama. NATO-va kriza ne proizlazi iz nedovoljnih vojnih sposobnosti
ve iz materijalnih razlika u shvaanju prijetnji. Aznar predlae restauraciju
sredinje uloge Saveza u stvaranju politike transatlantske zajednice, kao in-
strumenta kolektivne obrane, sposobnog za suoavanje s novim prijetnjama,
posebice islamskim terorizmom.
Zadivljujue je koliko su slini naini razmiljanja autora ovih triju izvje-
taja, iako meusobno nisu kontaktirali niti posuivali razmatranja. Izvjetaji
takoer dijele i neke slabosti, koje su rezultat jednostavne injenice da autori
nastoje uvjeriti sebe same kako je funkcioniranje Saveza dosada u pruanju
sigurnosti zemljama lanicama bilo nepogreivo uzevi u obzir prisutne okol-
nosti. Promjene, ukoliko su uope potrebne, ne odnose se na prirodu operacija
same organizacije.
Za mnoge zemlje, ukljuujui Poljsku, NATO-ova glavna funkcija je
klasina uloga stvaranja nacionalnih sigurnosnih jamstava: integriteta granica
i teritorijalne obrane, a pristupanje savezu posebna je politika osiguranja.
Originalni cilj NATO-a nije bio obuavanje snaga izvan Europe ili tamonje
promicanje demokracije, angairanje u misijama uvanja mira diljem svijeta,
obnova dezintegriranih institucija failed states, niti suzbijanje humanitarnih
kriza. Meutim, ukoliko NATO i EU provode ovakve akcije, krajnje je vrijeme
da im pristupimo na sveobuhvatan i sistematian nain.
to treba napraviti kako bi se osiguralo da se zajednike vrijednosti efek-
tivno promiu u novim uvjetima? Obje zajednice, NATO i EU, dijele sistem
demokratskih naela (vladavina zakona, trina ekonomija, medijska sloboda,
potivanje ljudskih prava). Drugim rijeima to su zajednice demokratskih i
slobodnih nacija.
Sumirajui diskusiju prisutnu u ovom eseju i ukazujui na odgovore na
pitanja postavljena u uvodu bitno je istaknuti:
25 J. M. Aznar, NATO: An Alliance for Freedom, Presentation at the AEI, 16 November
2005.
83
Razumjeti NATO
1. Transformacija Saveza ne bi trebala biti shvaena kao jedinstveni dogaaj
ili implementacija odluka donesenih na summitu NATO-a. Transformacija
je proces kontinuirane i stalne prilagodbe Saveza kako bi odgovorio na nove
okolnosti, prijetnje, potrebe i zadatke.
2. Proirenje Saveza izvan tradicionalnih granica i jaanje unutarnje trans-
formacije predstavljaju, u osnovi, dijelove istog procesa, pojednostavljuju i
NATO-ovu uinkovitost u novim okolnostima. Proirenje i transformacija
su kontinuirani procesi, kao to je i meunarodni sigurnosni sistem subjekt
kontinuiranih promjena.
3. Transatlantski savez proao je kroz transformaciju i suoava se sa glo-
balnim zadacima, to je rezultat injenice da su dananje prijetnje u osnovi
globalne prirode. Pokuaji ograniavanja aktivnosti Saveza unutar granica
statutarnog mandata marginalizirali bi NATO-ovu ulogu. Kako se prijetnje
pojavljuju izvan podruja defniranog statutom, uinkovito protudjelovanje
mora takoer izai izvan podruja djelovanja.
4. Multilateralne institucije povezane s NATO savezom poput Partnerstva
za mir ili Euroatlantskog partnerskog vijea odigrale su vanu stabilizacijsku
ulogu. One su bile praktina aplikacija flozofje ukljuivosti, a ne iskljuivosti,
dravama koje nisu mogle (ili nisu htjele) postati lanice Sjevernoatlantskog
ugovora. Danas bi te institucije trebale prolaziti kroz proces transformacije
koji je primijenjen na druge NATO-ve strukture.
5. Odnosi izmeu Rusije i NATO-a moraju odgovarati sigurnosnim in-
teresima oba partnera. Dokument o novoj kvaliteti odnosa NATO-Rusija
usvojen u proljee 2002. godine, i dalje je primjenjiv. Mogunosti uspostavl-
janja partnerskih odnosa jo uvijek nisu iscrpljene, meutim, ogroman skok
naprijed uinjen je proteklih godina u pogledu praktine suradnje. Posebni
odnosi izmeu Saveza i Rusije ne bi trebali predstavljati prepreku pribliavanju
Ukrajine NATO-u, sa dugoronom perspektivom punopravnog lanstva u
Savezu. Takav razvoj refektirao bi dugorone sigurnosne interese Ukrajine i
Rusije, kao i transatlantske zajednice, te bi pridonio veoj stabilizaciji regije.
6. Odnosi izmeu Europe i SAD-a od temeljne su vanosti za budunost
Saveza. Analize i zakljuci prezentirani u tri izvjetaja sugeriraju uspostavljanje
novog tipa veza izmeu NATO-a i EU. Dolo je vrijeme da politiari i vodstvo
odgovorni za sigurnost transatlantske zajednice pridaju pozornost ovom pri-
jedlogu nezavisnih i cijenjenih autoriteta.
7. Pomirenje nacionalnih sigurnosnih strategija individualnih drava
i supersila sa sigurnosnim interesima cijele zajednice i zapadne civilizacije
predstavlja klju sigurnosti drava lanica obje organizacije (NATO i EU).
84
AdamDanielRotfeld
Takoer, uinjene su i dalekosene i korisne promjene, posebice u odnosima
izmeu SAD-a i Njemake, koja se nakon amerike intervencije u Iraku udaljila
od takve politike.
8. Danas, NATO i EU (u odreenoj mjeri i cijela Europa i SAD) suoavaju
se s golemim izazovima, dramatinijim od onih s kojima su se suoavali lideri
transatlantske zajednice sredinom ezdesetih godina prolog stoljea. Tada
donesena odluka smjerala je reviziji strategije Saveza prema Istoku na kreativan
i inovativan nain. Tadanji Harmelov izvjetaj izraavao je novu politiku
flozofju: ideoloka konfrontacija bila je praena prijedlogom za novim ot-
varanjem evolucija putem pribliavanja (Wandel durch Annherung),
26
koje
je rezultiralo postupnom normalizacijom odnosa Njemake i njenih istonih
susjeda i s vremenom otvorilo prilaze procesu zapoetom na Konferenciji o
sigurnosti i suradnji u Europi (1973-1975).
U potpuno drukijim politikim i vojnim okolnostima zadae Saveza su
znatno zahtjevnije i tee jer se ne bave samo europskim, ve i globalnim prijet-
njama, ija priroda nije potpuno shvatljiva. To se ne odnosi samo na mnotvo
drava koje izazivaju cijelu meunarodnu zajednicu (Iran, Sjeverna Koreja),
ve i na brojne nedravne strukture i entitete (poput Hezbollaha i Hamasa),
s kojima se drave (Libanon i Palestinska samouprava), esto ostavljene
bespomone, ne mogu nositi.
Harmelov izvjetaj predstavljao je konceptualni prodor za novu strategiju
Saveza prema Istonom bloku.
27
Danas je potreban novi pristup koji bi dao
odgovor na dramatine promjene globalne situacije i postavio nove ciljeve
Saveza, koji bi trebali efektivno promicati promjene diljem svijeta, modern-
izaciju i potivanje zakona. Savez ne smije biti preputen propasti.
Problem NATO-a nije nedovoljna snaga, ve nedostatak koncepta koji bi
prilagodio strukturu Saveza novim okolnostima. Taj nedostatak moe dovesti
do erozije i gaenja nekih od institucija koje su odigrale vanu ulogu u prolosti.
Kako stalne krize i vojne konfrontacije postaju glavna prijetnja transatlantskoj
zajednici i svijetu, Savez e morati prije ili poslije u vezi s tim defnirati svoje
misije i djelovanje.
28
26

Autor koncepta je Egon Bar, u to vrijeme odgovoran za politiku strategiju Njemakog
socijalno-demokratskog fronta.
27

Te Future Tasks of the Alliance: NATO Harmel Report, 1966/67, u: A. Locher i Ch.
Nuenlist (eds.), Parallel History Project on NATO and Warsaw Pact, Center for Secu-
rity Studies, Washington /Zurich, srpanj 2004. http://www.isn.ethz,ch/pubs/ph/details.
cfm?lng=en&id=13623
28 T. F. Lynch III,NATOUnbound: Out-of-Area Operations in the Greater Middle East, Or-
bis. A., Journal of World Afairs 49, No. 1, 2005, str. 141.
85
Razumjeti NATO
Ukoliko NATO i EU ele promovirati demokratsku transformaciju diljem
svijeta, mora postojati nain zajednikog izvravanja te misije na to uinkovitiji
nain.
Ukoliko je naa sigurnost ugroena podjednako izvana i iznutra (s teri-
torija daleko od Europe), naa protuakcija mora odgovarati novoj prirodi tih
prijetnji.
Ukoliko bi se granica podjele izmeu sigurnosti i prijetnje, kako unutranje
tako i vanjske, izbrisala niti Savez ni Europska Unija ne bi mogli ignorirati
potrebu koja je u prolosti pripadala volji moi svake suverene drave.
Ukoliko se terorizam, danas u najvie sluajeva inspiriran agresivnim
islamskim fundamentalizmom, doivljava kao glavna prijetnja, jezik politike
korektnosti ne bi trebao osujetiti zajedniki odgovor Saveza i Europske Unije.
O teorijski i znanstveno oblikovanom razmiljanju o moguim promjenama
Washingtonskog ugovora ovdje se ne raspravlja. Ta promjena niti je nuna niti
potrebna. Mogli bismo, ili pak trebali, potraiti druga pragmatina rjeenja,
vodei rauna o potrebi zajednikog razumijevanja novih izazova i prijetnji.
Bilo bi naivno vjerovati da bi novi izvjetaj, pa makar i sastavljen od strane
najveih svjetskih strunjaka, proizveo potpuno prilagoena i provodljiva
rjeenja. Meutim, zajedniki stav upuen Savezu i Europskoj Uniji mogao bi
posluiti kao inspiracija politiarima.
Ideja stvaranja novog konceptualnog okvira za suradnju NATO-a i EU
zasluuje ozbiljno razmatranje. Prevladava uvjerenje da je Savez od region-
alne postao globalna organizacija, a zadaa obrane teritorijalnog integriteta
zemalja lanica danas je jednako vana kao i jamenje sigurnosti i stabilnosti
izvan ugovornog podruja. Novi pristup NATO-a i EU trebao bi ii u smjeru
traenja rjeenja koja ire mandat u politikom, vojnom i geografskom smislu,
istovremeno sprjeavajui slabljenje tradicionalne, klasine funkcije Saveza.
To se moe protumaiti kao potreba za jaanjem integrirane obrane drava
lanica NATO-a, sa svim implikacijama koje nosi taj zadatak. Takva funkcija
moe se uvrstiti ukoliko se nove zadae Saveza fokusiraju na sprjeavanje
novih prijetnji ne samo vojne, ve i ekonomske dimenzije, to se prvenstveno
odnosi na osiguravanje izvora energije i neutralizaciju teroristikih prijetnji,
bez obzira na njihovo porijeklo.
U svijetu meuovisnosti, u kontekstu globalizacije i integracijskih pro-
cesa, prvenstveno unutar transatlantske zajednice, Savez svoje misije moe
uspjeno realizirati kroz blisku i institucionalnu vezu s EU. To se odnosi na
zadatke defnirane Stratekim konceptom Saveza (24. travnja 1999.) kao i na
one predloene etiri godine kasnije Europskom sigurnosnom strategijom
86
AdamDanielRotfeld
(12. prosinca 2003.), usvojenom na summitu Europske Unije.
29
Spomenuti
zadaci ukljuuju: borbu protiv globalnog terorizma, operacije uvanja mira,
sigurnosti i obnove oteene infrastrukture i dravnih upravljakih kapaciteta
(Bosna i Hercegovina u Europi i Afganistan u Aziji slue kao primjer); jamenje
sigurnosti tzv. kritine infrastrukture poglavito energentskog sektora; te
konano, spreavanje proliferacije oruja za masovno unitenje. Popis zajednikih
zadataka Saveza i EU mnogo je dui. Stvarni problem nije umjetni koncept
podjele rada, ve zajedniko djelovanje obje transatlantske strukture.
NATO samit u Rigi nudi priliku za suoavanjem sa spomenutim izazovom,
kako bi se donosiocima odluka olakalo kreiranje budueg djelokruga rada
Sjevernoatlantskog saveza.
S engleskog jezika prevela: ana Lua
29 Te Alliances Stretegic Concept, 24. travnja 1999., Press Release NAC-S (99)65. Strategiju
Unije prema verziji koju je predloio Javier Solana prihvatilo je Europsko vijee na elu sa
efovima vlada i drava, 12. prosinca 2003. u Bruxellesu. Tekst: A secure Europe in a better
world. European Security Strategy, Paris, 2003.
87
Razumjeti NATO
88
EmilKrijetorac
Lmll Krl[etorac
Odnosi NATO-a i Evropske bezbjednosne i
odbrambene politike (ESDP)
Emil Krijetorac (1970) roen i ivi u Kotoru. Diplo-
mirao je na Teolokom institutu u Beogradu. U tri man-
data je biran za potpredsjednika Optine Kotor. Autor
je velikog broja radova iz oblasti lokalne samouprave
i evropskih integracija. lan je Akademskog savjeta
kole demokratskog rukovoenja. Trenutno obavlja
funkciju potpredsjednika Izvrnog odbora Narodne
stranke. E-mail: emilk@cg.yu
Rezime
Poetkom devedesetih EU se polako tranformie od ekonomske zajednice
ka politikoj uniji. Rezultat te transformacije je i stvaranje sopstvene Evropske
bezbjednosne i odbrambene politike. Kao posledicu imamo sve komplikovanije
odnose EU i NATO, i bez obzira na prolongiranje cijelog projekta i stidljive
izjave evropskih zvaninika, EU se polako ali sigurno kree ka stvaranju Ev-
ropske armije. Time se stvaraju pretpostavke za aktivnu i djelotvornu ulogu
EU u rjeavanju kriza izvan Evrope. Meutim, ostaje pitanje kojim tempom
e se dalje razvijati bezbjednosna i odbrambena politika EU, i kakva je dalja
sudbina odnosa sa NATO-om, koji ako ne pronae ozbiljniji smisao svoje
egzistencije i ne promijeni nain donoenja odluka, teko da moe raunati
na svoju sigurnu budunost. U pronalaenju tog smisla Buova administracija
nije dala svoj doprinos. Naprotiv.
Kljune rijei
NATO, Evropska bezbjednosna i odbrambena politika, Saradnja EU i NATO-
a, tranformacija, EUMC
89
Razumjeti NATO
K
akvi su odnosi NATO-a i Evropske unije, odnosno Evropske bezbjednosne
i odbrambene politike (ESDP)? Moda je najbolji odgovor na ovo sloeno
pitanje dao upravo Jap de Hop Shefer1
1
, generalni sekretar NATO-a u svom
govoru na konferenciji u Berlinu, poetkom ove godine, kada je ustvrdio da
ti odnosi ne lie na zamrznuti sukob, ali da je svakako zauujue koliko je
malo prostora ostalo za saradnju.
A sve je krenulo poetkom devedesetih kao izraz elje EU da se transformie
od ekonomske zajednice u politiku uniju. Ugovorom iz Mastrihta 1992. godine
Evropa je sebi postavila dva cilja, koja su kasnije potvrena i Amsterdamskim
ugovorom iz 1997. godine, a to je: jaanje privredno - drutvene kohezije preko
uspostavljanja ekonomske i monetarne unije, to je vodilo usvajanju jedinstvene
monete kao i defnisanje identiteta Evrope na meunarodnoj sceni, uz pomo
uspostavljanja zajednike spoljne i bezbjednosne politike, sa jasnim ciljem da
se doe do zajednike odbrane.
Tako sfera bezbjednosti postaje sredite institucionalne panje, dok vojna
komponenta i zvanino postaje sastavni dio struktura EU. Upravo je Amster-
damskim ugovorom i ustanovljena funkcija Visokog predstavnika za pitanja
zajednike spoljne i bezbjednosne politike.
Deklaracijom iz Sen-Maloa dolazi do presudnog pomaka, kada je potvrena
bezrezervna zajednika spremnost za uspostavljanje evropske bezbjednosne
Jap de Hop Shefer, Govor na konferenciji u Rimu, 27. januara 2007. godine: ....Uprkos
mnogim pokuajima da se dvije institucije priblie, izmeu njih jo postoji velika distanca.
Zato su odnosi NATOEU toliko problematini? Zato je i jednoj i drugoj instituciji tako
teko da mnogo spominjano strateko partnerstvo pretvore u stvarnost? Moj odgovor
na ova pitanja je jasan i nedvosmislen. Odnosi NATOEU jo nisu stvarno stigli u XXI
vek. Oni su jo uvek zaglavljeni u 90-im godinama prolog vijeka. Podsjetimo se: ESDP je
zapoeo u 90-im. Do tada je evropska bezbednost bila organizovana iskljuivo u okviru
NATO-a. Zapadnoevropska unija je imala samo ogranien praktini znaaj. A onda je EU
nastupila sa sopstvenim vojnim ambicijama. To je znailo da e u budunosti u Evropi
postojati jo jedna bezbjednosna organizacija osim NATO-a. Zato smo prvo morali da
naemo naine i sredstva kako bismo obezbijedili da se NATO i EU ne dupliraju.
Ili, da to jednom kaemo nediplomatski, da EU i NATO meusobno ne stavljaju klipove u
tokove. To ba i nije neki recept za ljubavnu avanturu!
Berlin plus je bio pravi odgovor na taj izazov. Taj sporazum daje Evropskoj uniji siguran
pristup resursima Alijanse i to, i planiranju i oruju. Na ovaj nain je pravi kurs odavno
odabran: pametna podela posla, umesto povrnog dupliranja. Iz tog razloga Berlin plus
je bio i jeste prekretnica u razvoju nae transatlantske zajednice. A danas? Danas ta defan-
zivna perspektiva, izabrana da izbegne dupliranje, vie nije dovoljna. Bezbjednosni pejza
XXI veka zahteva nov kvalitet u odnosima NATO-a i EU-a. U svjetlosti izazova na Balkanu,
u Avganistanu i drugde, vie nije dovoljno defnisati odnose dviju organizacija prije svega
kao problem vjetog razgranienja...
90
EmilKrijetorac
i odbrambene politike. To je podrazumijevalo izgradnju sposobnosti za au-
tonomne akcije koje bi poivale na uvjerljivoj vojnoj sili. Nema sumnje da je
EU i pored svih tekoa, te sloenosti sopstvenog komunitarnog prava, krenula
ka potpunoj realizaciji zacrtanih ciljeva. Prosto, EU je eljela da svoj civilni
lik nadogradi stvaranjem pretpostavki za zajednike vojne snage i zajedniku
odbrambenu politiku.
Prelazak sa rijei na konkrektnu akciju desio se na samitu Evropskog sav-
jeta odranog u Helsinkiju, decembra 1999. godine, kada je usvojena odluka
o osnivanju zajednikih snaga za brzo djelovanje koje bi trebalo da broje od
pedeset do ezdeset hiljada vojnika. Rok implementacije navedene odluke
je bio do 2003. godine. Zvaninici EU su objasnili da se ne radi ni o kakvoj
Evropskoj armiji, iako je cjelokupno vojno osoblje EU pod komandom Vo-
jnog komiteta EU (European Union Military Commity EUMC). Pripadnici
pomenutih vojnih formacija su zapravo pripadnici posebnih vojnih jedinica u
zemljama lanicama i pod nacionalnom su kontrolom dok ne zatrebaju Uniji.
Vojni komitet EU, pod ijom su komandom, sainjavaju naelnici odbrane
zemalja lanica. Takoe, vano je napomenuti i odluku iz 2004. godine koja
predvia stvaranje 13 borbenih grupa (battle groups) koje bi brojale po 1500
vojnika. One bi po tadanjoj projekciji, do 2007. godine, bile sposobne da u
kratkom roku izvedu meunarodne intervencije. Jednostavno, treba podvui
da svim ovim odlukama EU osvaja tradicionalna sredstva dravne moi.
Ka tome ide i nedavni dogovor lidera EU iz Lisabona koji e biti i zvanino
verifkovan na novom sastaku koji je zakazan za 13. decembar 2007. godine,
takoe u Lisabonu. Pored toga to dogovor predstavlja izlazak iz trenutnog
institucionalnog orsokaka poslije blokiranja Ustava EU od strane Francuske
i Holandije, novi ugovor, koji se, dodue, nee zvati Ustav, i ne pominje
zajedniku zastavu i himnu EU, potvruje sva rjeenja koja su se odnosila
na odbrambenu politiku iz nacrta Ustava. Novina je da e EU dobiti svog
ministra inostranih poslova koji e se zvanino zvati visoki predstavnik za
spoljne poslove i bezbjednost, a spajae funkcije koje pod istim nazivom sada
obavlja Havijer Solana.
Treba navesti da e se prema novom ugovoru, odluke u EU donositi
veinom, a ne jednoglasno i to u 50 novih oblasti koje ukljuuju pravnu i polici-
jsku saradnju, obrazovanje i ekonomsku politiku. Jednoglasno odluivanje je
i dalje potrebno za spoljnu politiku, odbranu, socijalna pitanja, oporezivanje
i kulturu.
Neki analitiari posebno potenciraju nekoliko dogaaja, koji su obiljeili
poetak devedesetih, a koji su nezadrivo gurnuli Evropu ka traganju za sopstvenim
9l
Razumjeti NATO
putem kada su u pitanju zajednika spoljna politika i zajednika bezbjednost i
odbrana. Prvi se dogodio 4. marta 1990. godine kada je vojni sud ratne mornarice
u Sjevernoj Karolini oslobodio kapetana iji je mlazni lovac-bombarder pres-
jekao iaru u italijanskim Alpima usmrtivi dvadeset turista. Italijani su uloili
protest. Drugi se dogodio u dravi Arizoni kada je izvrena smrtna presuda nad
njemakim Amerikancem Valterom Lagrandom davanjem smrtonosne inekcije.
Vlada Njemake je uloila protest. Neslaganja su ispoljena i oko protivljenja
SAD-ea vezano za Kjoto sporazum koji se odnosi na smanjenje efekata staklene
bate, te Rimskog sporazuma o formiranju meunarodnog krivinog suda.
Odnos SAD-a prema Evropi i njenim interesima ponajbolje ilustruje injenica
da je Klintonova administracija uvela uvozne carine u visini od 100 odsto za
pojedine proizvode porijeklom iz Evrope. EU je uloila protest. Posebno su tada
bile interesantne izjave Vilijema Koena, amerikog sekretara za odbranu koji se
protivio svakoj institucionalizaciji zajednike evropske odbrambene politike,
i njegov govor pred novinarima u Torinu 22. septembra 1999. godine kada je
rekao da je vano obezbijediti da se na ESDP ne smije gledati kao na posebnu
instituciju i sposobnost, ve da mora biti pod kiobranom NATO-a.
Dogaaji koji su zadesili prostor bive Jugoslavije posebno su poeli da
otkrivaju pukotine, u do tada zajednikoj viziji evropskog dijela NATO-a
i SAD-ea, i ispoljavaju razliite interese. U tom kontekstu treba posmatrati
i odbijanje SAD-ea da Evropi ustupi frekvencije svog sistema GPS za vojne
potrebe, to je EU natjeralo na izgradnju sopstvenog satelitsko-navigacionog
sistema Galileo, a kap koja je svakako prelila au je intervencija SAD-ea u
Iraku i neslaganja oko rjeavanja problema na Bliskom istoku.
Inae, NATO je osnovan Vaingtonskim ugovorom 1949. godine, i sa izuzet-
kom Japana i Australije obuhvata sve vanije industrijske i fnansijske sile: SAD,
Njemaku, Francusku, Veliku Britaniju, Italiju i Kanadu. Ovih est zemalja plus
Japan sainjavaju grupu G-7 koja utvruje ekonomska pravila u svijetu. Studija
o proirenju NATO-a iz 1995. godine od novih lanica zahtijeva prije svega
potovanje osnovnog ugovora te da svoje napore ujedine zbog kolektivne od-
brane i ouvanja mira i bezbjednosti, dok se u vojne uslove podvlai sposobnost
da se vojno doprinese kolektivnoj odbrani i novim misijama Saveza, prilagodi
standardizaciji, prije svega u oblasti operacija, administracije i materijala, postupa
u skladu sa vie od 1200 ugovora i dokumenata...sa ciljem da se odri efkasnost
Saveza tako to e se dijeliti uloge, rizik i odgovornost....
NATO je skladno funkcionisao sve do pada Berlinskog zida i kraja drugog
vojnog saveza koji je okupljao bivi SSSR, razumije se, izuzimajui krizu koju je
svojevremeno inicirao De Gol najavom da e francuske trupe izai iz NATO-a
krajem esdesetih, te objavom Kanade da razmilja u istom pravcu. Pomenuta kriza
92
EmilKrijetorac
je ubrzo prevaziena ponajvie zahvaljujui upadu snaga Varavskog ugovora u
ehoslovaku 1968. godine, kada su se naprasno konsolidovali redovi NATO-a.
Poslije okonanja blokovske podjele svijeta neprestano se postavljalo pitanje
svrhe njegovog postojanja. Dilemu nije rijeio ni sastanak Savjeta NATO-a
novembra 1990. godine u Rimu kada je usvojena nova strateka koncepcija
upravljanje krizama, a neophodni elementi ove koncepcije su bili pritisak
i korienje armije u interesu postizanja stabilnosti. Odrano je jo mnogo
sastanaka, a posebnu su za priu o transformaciji NATO-a bili vani oni u Pragu
2002. godine, i u Istambulu 2004. godine, ali EU nije odustajala od razmiljanja
o sopstvenoj bezbjednosnoj politici, to u poetku nije nailazilo na odobravanje
i blagonaklonost SAD-ea. Posebno je New York Times podgrijao situaciju prije
Mastrihta kada je 8. marta 1992. godine objavio izvode iz Bijele knjige od 46
stranica koji su procurili zahvaljujui zvaninicima Pentagona, gdje se izmeu
ostalog kae: Na prvi cilj je da sprijeimo pojavu novog rivala.., i dodaje od
sutinskog je znaaja da se ouva NATO kao najglavniji instrument odbrane
i bezbjednosti Zapada...Moramo nastojati da sprijeimo pojavu iskljuivo
evropskih aranmana za bezbjednost koji bi podrivali NATO.
SAD je kasnije podrao Evropsku bezbednosnu i odbrambenu politiku
(ESDP), ali je ostalo veliko pitanje koje su granice i okviri u kojima e se obe
kretati u narednom periodu. Jap de Hop Shefer, generalni sekretar NATO-a
podvlai da NATO i EU nisu blizanci, i konstatuje da NATO nije neki
sveukljuujui projekat integracije, on ne integrie ve koordinira, najvie u
okviru koji ukljuuje SAD, bez koje je bezbjednost naeg svijeta nezamisliva.
Ali EU ne moe da se oslobodi strahova o neodgovarajuem mijeanju SAD
u evropske poslove, i potpuno jasno izraava elju i potrebu da stvari dri
u svojim rukama. Takoe, mnoge stvari u ponaanju NATO-a ukazuju na
injenicu da se SAD izgleda umorila od svog poloaja, i da je vie poela ko-
mandovati, a manje predvoditi ili koordinirati, to je najvie dolo do izraaja
u Buovoj administraciji. Posebno je Evropa bila uvrijeena estim amerikim
tvrdnjama o postojanju nove i stare Evrope. Ni sporazum EU-NATO koji
je potpisan u Briselu poetkom 2003. godine i prihvatanje od strane EU da
NATO ostaje glavni stub kolektivne odbrane i logistika podrka Evropskoj
uniji, ukljuujui vazduni transport i razmjenu obavjetajnih podataka, nije
znaajnije usporio proces kojim je nezadrivo krenula EU.
Deklaracijom sa samita NATO-a u Rigi kojom se predvia radikalno jaanje
vazdunih snaga NATO-a, te najrazliitiji oblici visoko sofsticiranih sistema
protivazdune odbrane, ukljuujui postepenu izgradnju sistema svemirske
odbrane, takoe je potvrena dominacija interesa SAD-a nad EU. Zato? Iz
93
Razumjeti NATO
prostog razloga to su za tako ambiciozne planove potrebna velika novana
sredstva, i razumije se, izdvajanja iz nacionalnig budeta drava lanica Saveza.
SAD koje u svojem nacionalnom programu imaju identine odbrambene ciljeve,
a usput, i vojni budet koji je skoro tri puta vei od zbira svih ostalih drava u
Savezu, nee imati problema kod izdvojanja planiranih sredstava. Tako e se,
po miljenju mnogih analitiara, samo poveati postojei jaz ostalih drava
prema SAD-u, ali i doprinijeti veem raskolu na vojno-tehnolokom planu
izmeu Washintona i evropskih saveznika, odnosno u krajnjem EU.
Ono to posebno zabrinjava elnike NATO-a je i drastian pad podrke
NATO-a kod samih graana EU. Ovu injenicu je potvrdilo istraivanje nev-
ladine organizacije German Marshall Fond, od 24. septembra 2006. godine, u
kojem se, prema prilogu Glasa Amerike, jasno pokazuje rapidno okretanje lea
NATO-u. Ilustracije radi, u Njemakoj je podrka NATO-u opala sa 74% (2002)
na skoro 50% (2006), dok je u Poljskoj, iji su se graani isticali u oduevljenju
pristupom ovoj vojnoj alijansi, sada ispod 50 odsto. John Glenn, strunjak koji
radi za pomenuti Fond, smatra da su ovi podaci posledica misija u Avganistanu
i Iraku. Ali, NATO u Iraku nikada nije bio vojno angaovan.
Literatura
Dr Ili Gasmi G., Reforme evropske unije, Beograd 2004.
Grupa autora, NATO i Partnerstvo za mir, Beograd 1997.
Lopandi D., Ugovori Evropske unije, Beograd 2004.
Grupa autora, Prirunik za kilu evropskih integracija, Podgorica 2005.
Ditel de la Roer ., Uvod u pravo Evropske unije, Podgorica 2005.
Prof. Dr Desar F., NATO i mondijalizacija, zavjera protiv Evrope, Meu-
narodna politika, br. 1091-93, Beograd 2000.
Rodriges U. M., NATO kao instrument geopolitike SAD-a, Meunarodna
politika, br. 1091-93, Beograd 2000.
94
Summaries
SUMMARIES
Mlroslav Hadl:
Dynamlcs of Securlty ln the western 8alkans
Te dispute over the status of Kosovo and Metohija has crucial impact on
security dynamics of the Western Balkans. Its nature and causes, as well as it
possible consequences, cannot be properly understood without a thorough
analysis of security background in this sub-region. Tis background determinates
future prospects for stabilization of the region to a great extent. Nevertheless,
security developments in the Western Balkans are also determinated by nega-
tive consequences of the dissolution of former Yugoslavia and achievements of
Euro-Atlantic crisis management in the region.
Prof. Nebo[a 8.vulnl, PhD:
Lstabllshment and expanslon of NATO alllance
NATO was founded in 1949 as a frm military and political alliance of the
Western world under leadership and domination of the US, which was a response
to the aggressive threats from the Soviet Union and its allies afer the Second
World War. Tis marked the beginning of a new phase in international relations,
known as the Cold War, which lasted until the end of 80-ies. Te ground for this
alliance was the fear of the Soviet Union and socialism, as well as maintenance of
stable relationships within the NATO under US control. It was in such historical
period that this complex military and political organisation for collective defence
of the Western world was formed. Besides the ofcial military and political goals,
listed in the text of the Washington Agreement, the Alliance also served global
geo-strategic aims of the US from its very beginning.
Afer dissolution of the Soviet Union and the end of the Cold War, when the
major enemy ceased to exist, afer a short crisis of identity NATO managed to
get transformed in accordance with the changed political, military and strategic
conditions, by adopting a new, multidimensional concept of security and becoming
the framework for a global system of collective security. Former Soviet republics
95
Razumjeti NATO
started becoming members of the Alliance, which flled the strategic gap created
by dissolution of the Soviet Union and the Warsaw Treaty, following the realistic
geo-strategic approach dictated by the US and its global hegemony.
Mehmedln Tahlrovlc:
Montenegro and the NATO Partnershlp for Peace Program
In contrast to the former republics of Yugoslavia that fought wars to reach
its sovereignty, Montenegro achieved its independence democratically. Tis
was a longer process, but it demonstrated that even in the traditionally un-
stable Balkans, the most sensitive issues can be resolved peacefully based on
the concepts and principles of Western democracy. It is this specifc feature of
Montenegro that requires a special approach to fnding adequate modalities
to participate in the Partnership for Peace Program, taking into account the
theory and practice of international relations.
It is particularly important to use thorough analysis to draw attention
to Montenegros specifc circumstances, problems, needs, opportunities and
priorities as it prepares to enter the Program. By following key mechanisms,
the Euro-Atlantic Partnership and Council for Partnership and Individual
Partner Relations may choose appropriate and adequate forms of cooperation
and common activities with both Allies and Partners as well.
Based on researches and the status of political, economic and security
parameters described herein, efcient solutions related to common activi-
ties and Allies and Partners direct assistance are possible to be found so that
Montenegro is able to actively participate and act within the Partnership for
Peace Program.
Montenegros geographic, demographic, economic and other resources af-
ford it the opportunity to contribute to the Partnership for Peace. Based on the
facts at hand, viable forms of cooperation and engagement can be determined
in order to engage the potential of Allies and Partners in common activities.
Also worthy of note are the priorities required for the Partnership process to
start easily and in order to presume quality work and contribution with respect
to common security problems resolving. Te Partners Lessons Learned
constitutes an especially good foundation and guidelines that Montenegro
can use to make appropriate decisions.
96
Summaries
Adam Danlel Potfeld:
Puture of the NATO Alllance
Changes at the international scene have placed the question of transforma-
tion and future of security institutions in the focus of international discussion.
Te question is ofen posed whether those organisations have any future at all.
One of the key criteria to estimate lasting of every international organisation, in
particular of military alliances, is exactly the extent of appeal of the organisa-
tion for the states which remain outside its structures. In case of NATO it is
important to fnd out whether the Alliance is still attractive to the rest of the
states and whether it represents a gravity centre, which further opens some
other crucial questions. In the world of interdependence, in the context of
globalisation and integration processes, especially within transatlantic com-
munity, the Alliance can realise its mission successfully only through close
and institutional relationship with the EU.
Lmll Krl[etorac: Pelatlonshlps between NATO
and Luropean securlty and defence pollcy
At the beginning of 90-ies EU gradually transformed from an economic
community to a political union. One result of this transformation was estab-
lishment of a separate European security and defence policy. Consequently,
relationships between EU and NATO are becoming more complex, and despite
of prolonging of the whole project and quite modest statements of European
ofcials, EU is slowly but steadily moving towards creation of a European
army. Tis is a precondition for an active and efcient role of EU in resolution
of crises outside Europe. However, there remains the question concerning the
dynamics of development of the EU security and defence policy, and its further
relationships with NATO, whose future can hardly remain safe unless the Al-
liance fnds a more serious rationale for its existence and changes its method
of decision-making. Te Bush administration has not really contributed to
fnding of this rationale. On the contrary.
97
Razumjeti NATO
98

CIP
,
327.51(082)
327(082)
RAZUMJETINATO/grupaautora.Podgorica:
Nansendijalogcentar-CrnaGora,2007(Podgorica:
StudioMouse).96str.:ilustr.;21cm
Slikeautora.Tira400.Uvod/BorisRaoni,arko
Gluica:str.4-5.-Bio-bibliografjeirezimeiuzsve
radove.Summary.
ISBN978-9940-9008-2-3
))

COBISS.CG-ID12236048