PZ 4 Kwiecien 2013

www.polska-zbrojna.
pl
w n po ume o rad rze n ni ier k zy
NR 4 (804) kwiecie 2013
INDEks 337 374 ISSN 0867-4523
Cena 6,50 z (w tym 8% VAT)
Genera Bogusaw Bbenek:

jak dowiadczenia z misji afgaskiej zmieniaj polskich saperw?
Sztuka dryfowania, czyli o tym, czego musz si nauczy wszyscy marynarze i piloci.
SPOSB BICIA
Mediator strategiczny Ameryka traci zainteresowanie zarwno Europ, jak i Bliskim Wschodem.
Walka w bliskim kontakcie to nieodczny element szkolenia onierza. Czyby?

ISSN 08674523
z szeregu wystp
piotr bernabiuk
Walka w bliskim kontakcie wywodzi si z bardzo wczesnego okresu rozwoju gatunku homo sapiens.
rylimy, walilimy piciami i rozdawalimy kopniaki na dugo przed tym, zanim kto wpad wreszcie na pomys rozstrzygania midzyplemiennych porachunkw na przykad za pomoc maczugi, a nastpnie coraz bardziej wyrafinowanych urzdze. Dzi, gdy onierza na polu walki coraz skuteczniej usiuj zastpi cyborgi, roboty saperskie ibezzaogowce, trudno si dziwi pytaniu: po co nam walka wrcz? Czy chcemy cofn si do epoki kamienia? Jakby na przekr postpowi w dyskusj na ten temat wczyli si reprezentanci atawistycznego podejcia do zjawiska, ktrzy pytaj: Skd w naszym wojsku bierze si taka niech do sportw walki?. I zaraz sami udzielaj sobie odpowiedzi: Bo tak jest najwygodniej. Przed kilkunastu laty, gdy szkolenie z walki w wojsku zanikao, okazao si, e bezporednia konfrontacja ley gboko w onierskiej naturze. Powsta pustk wypeniali entuzjaci sportw i dalekowschodnich sztuk walki. Rwnie na wojskowej grze dostrzeono potrzeb powrotu do atawizmu. Tyle e w formule na wskro nowoczesnej. Popularno zdoby wwczas podpukownik rezerwy doktor Krzysztof Kondratowicz, posiadajcy 10. dana diu-ditsu goshin ryu z Okinawy, propagujcy t pikn i fascynujc sztuk. Z kolei pukownik profesor Roman Kalina upatrywa przyszoci w dudo, a nastpnie proponowa sumo. Nie byy to jednak oferty nadajce si do szerszego wykorzystywania w szkoleniu ani do zastosowania w realnym starciu. Siy zbrojne oczekiway wyspecjalizowanego systemu walki w kontakcie, uwzgldniajcego wyposaenie onierza, jego umundurowanie i uzbrojenie oraz sytuacje, w ktrych moe si znale. Oczekiwania speni program walki w bliskim kontakcie (WWBK) produkt krajowy, autorstwa dwch oficerw, oparty na sprawdzonym w walce izraelskim systemie bojowym krav maga. W cigu kilku lat wyszkolono w nim okoo tysica instruktorw, a ci zaczli uczy onierzy... Wydawa by si mogo, e przewayo owo atawistyczne podejcie, i kopoty w tej dziedzinie przeszy do historii. Ot nie do koca, poniewa wok rozwijajcego si systemu WWBK pojawiaj si pewne perturbacje. Padaj pytania, na ktre dopiero szukamy odpowiedzi.
Czy szkolenie w walce wrcz, w poczeniu zprac z broni, to jeszcze sport czy ju szkolenie ogniowe? Co zrobi, by na kursy instruktorskie nie wysyano ludzi, ktrzy nigdy niebd szkoli innych?
Wicej o walc e w b l isk im ko nt a kc ie na s tro nie 1 2
NUMER 4 | kwiecie 2013 | POLSKA ZBROJNA
|rejestr|
44 | Dowiadczalne pole minowe

Rozmowa z generaem brygady Bogusawem Bbenkiem o subie polskich saperw
Tadeusz Wrbel
a l e k s a n d e r
Walka w bliskim kontakcie powinna by nieodcznym elementem szkolenia onierza. Jaka czeka j przyszo?
12 | Sposb bicia
Piotr Bernabiuk
r a w s k i
12
48 | Miesic na minusie
Magdalena Kowalska-Sendek Ekstremalne zimowe szkolenie wKanadzie oczami onierzy 6 Brygady Powietrznodesantowej
prezentuj 60 | Iskra ganie bro
Krzysztof Wilewski
Czego oczekuj piloci od nowych maszyn szkolno-bojowych?
armia
60
20 | atanie parasola
Krzysztof Wilewski Modernizacja systemu obrony powietrznej iprzeciwlotniczej
24 | Nasi laureaci
Relacja z rozdania Buzdyganw 2012
k i f e r t
WOJC I EW S K I
k RZY S ZTOF
64 | Okrt z wysp
Pawe Henski Ju wkrtce amerykaska marynarka wojenna bdzie miaa nowy uniwersalny okrt desantowy.
30 | Choroba rodzinna
Paulina Gliska, Magdalena Kowalska-Sendek PTSD dotyka nie tylko onierza, lecz take jego bliskich.
66 | cze retro
Krzysztof Wilewski
cze troposferyczne alternatyw wobec systemw satelitarnych
36 | Szpony floty
Tadeusz Wrbel migowce zwalczania okrtw podwodnych s jedynymi uzbrojonymi maszynami lotnictwa Marynarki Wojennej.
bezpieczestwo
68 | Mediator strategiczny
Magorzata Schwarzgruber Pytamy ekspertw, co sdz na temat zaangaowania USA w zapewnienie stabilnoci na Bliskim Wschodzie.
40 | Sztuka dryfowania
ukasz Zalesiski czyli jak przetrwa katastrof na morzu.
80 | Armia w rozsypce
Tadeusz Wrbel Sprawdzilimy stan si zbrojnych Mali.
k o n r a d
82 | Unia niezmiernie ambitna

Jakie moliwoci reakcji na sytuacj w regionie maUnia Afrykaska?
Robert Czulda
sekretariat wojskowego instytutu wydawniczego tel.: +4822 684 53 65, 684 56 85, faks: 684 55 03; CA MON 845 365, 845 685, faks: 845 503; sekretariat@zbrojni.pl, Al. Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa REDAKTOR NACZELNY POLSKI ZBROJNEJ Wojciech Kiss-Orski, tel.: +4822 684 02 22, CA MON 840 222; wko@zbrojni.pl Sekretariat redakcji Aneta Winiewska (sekretarz redakcji), tel.: +4822 684 52 13, CA MON 845 213 Katarzyna Pietraszek, tel.: +4822 684 02 27, CA MON 840 227; Joanna Rochowicz, tel.: +4822 684 52 30, CA MON 845 230; polska-zbrojna@zbrojni.pl, pz@zbrojni.pl WSPPRACOWNICY Piotr Bernabiuk, Anna Dbrowska, Paulina Gliska, Magorzata Schwarzgruber, Tadeusz Wrbel, tel.: +4822 684 52 44, CA MON 845 244, +4822 684 56 04, CA MON 845 604; Magdalena Kowalska-Sendek, tel.: +48 725 880 221; Robert Czulda, Wodzimierz Kaleta, Jakub Nawrocki, Tomasz Otowski, Bogusaw Politowski, Jacek Potocki, Jacek Szustakowski, Krzysztof Wilewski, ukasz Zalesiski DZIA GRAFICZNY Marcin Dmowski (kierownik), Pawe Kpka, Monika Siemaszko, tel.: +4822 684 51 70, CA MON 845 170 fotoedytor Andrzej Witkowski, tel.: +4822 684 51 70, CA MON 845 170 OPRACOWANIE STYLISTYCZNE Renata Gromska, Urszula Zdunek, tel.: +4822 684 55 02, CA MON 845 502 BIURO REKLAMY I MARKETINGU Adam Niemczak (kierownik), Anita Kwaterowska (tumacz), Magdalena Miernicka, Magorzata Szustkowska, tel. +4822 684 53 87, 684 51 80, Elbieta Toczek (kolporta), tel. +4822 684 04 00, faks: +4822 684 55 03; reklama@zbrojni.pl Zdjcie na okadce: Aleksander Rawski
wojny 84 | Bohater rosyjskiej historii ipokoje Jerzy Wokowicki cudem unikn mierci w Katyniu. 88 | Saharyjscy zagoczycy
Tadeusz Wrbel
Jakub Nawrocki
Rewolucyjna koncepcja woskich jednostek pustynnych
horyzonty
94 | Cmentarzysko w otchani
W polskich wodach jest okoo stu obiektw sklasyfikowanych jako zabytki.
ukasz Zalesiski
Numer zamknito: 21.03.2013 r. KOLPORTA I REKLAMACJE TOPLOGISTIC, ul. Skarbka z Gr 118/22, 03-287 Warszawa, tel.: +4822 389 65 87, +48 500 259 909, faks: +4822 301 86 61; biuro@toplogistic.pl DRUK Drukarnia Trans-Druk spka jawna, Kranica k. Konina Prenumerata Prenumerata realizowana przez RUCH SA. Zamwienia na prenumerat w wersji papierowej i na e-wydania mona skada bezporednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl. Ewentualne pytania prosimy kierowa na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl lub kontaktowa si z Telefonicznym Biurem Obsugi Klienta pod numerem: 801 800 803 lub 22 717 59 59 czynne w godzinach 7.00 18.00. Koszt poczenia wg taryfy operatora. Partner: Narodowe Archiwum Cyfrowe. 170 tysicy zdj online na www.nac.gov.pl
u s
94
100 | As wirtualnych przestworzy
Marek Szozda samodzielnie skonstruowa symulator F-16. Paulina Gliska
n a v y
Tre zamieszczanych materiaw nie zawsze odzwierciedla stanowisko redakcji. Tekstw niezamwionych redakcja niezwraca. Zastrzega sobie prawo do skrtw. Egzemplarze miesicznika w wojskowej dystrybucji wewntrznej s bezpatne. Informacje: CA MON 840 400
flesz
starszy kapral Marta Oborska dowdca grupy ewakuacji medycznej, starszy ratownik medyczny z dywizjonu przeciwlotniczego. Czarna Dywizja jako pierwsza przyja kobiet do suby w korpusie szeregowych zawodowych. W 10 BKPanc suy ponad 180 kobiet.
RAFA Mni e d o /1 1 l d k p a n c
a g a
|przegld miesica|
Trudny, ale dobry rok

Polsce potrzebna jest strategia budowania armii pod ktem wzmacniania obrony wasnego terytorium.
oncepcja rozwoju polskich si zbrojnych oparta na polityce misji ekspedycyjnych jest bdna, stwierdzi prezydent Bronisaw Komorowski na dorocznej odprawie kierowniczej kadry ministerstwa obrony i si zbrojnych. Prezydent opowiedzia si za strategi budowania polskiej armii pod ktem wzmacniania zdolnoci do obrony wasnego terytorium oraz moliwoci wypenienia polskich zobowiza wynikajcych z czonkostwa w NATO.
Prezydent oceni te 2012 rok jako dobry, cho nieatwy dla wojska. Udao si utrzyma mechanizm finansowania, ktry stwarza szans na modernizacj si zbrojnych, mwi, przypominajc, e Polska kadego roku przeznacza 1,95 procent PKB na obronno. Zwierzchnik si zbrojnych wskazywa te na ubiegoroczne decyzje, ktre porzdkuj kierunek zmian i rozwoju armii. Wymieni wrd nich plany
modernizacji technicznej Marynarki Wojennej oraz systemu obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej, a take prace nad ustaw zmieniajc struktury dowodzenia. Gospodarz spotkania minister Tomasz Siemoniak podzikowa prezydentowi i premierowi Donaldowi Tuskowi za wsparcie armii midzy innymi pod ktem jej finansowania, w tym przeznaczenia rodkw na obron n przeciwrakietow. A D
wito Sapera
16
kwietnia przypada wito Wojsk Inynieryjnych wito Sapera. Z tej okazji przekazuj serdeczne pozdrowienia i najlepsze yczenia onierzom wojsk inynieryjnych Wojsk Ldowych, ich rodzinom, pracownikom wojska, naszym poprzednikom byym onierzom jednostek inynieryjnych, kombatantom i weteranom, czonkom ZZ WP, Stowarzyszeniu Saperw Polskich oraz tym, ktrych losy byy zwizane z trudami suby inynieryjnej, a take sympatykom wojsk inynieryjnych. Szczeglne sowa kieruj do onierzy wojsk inynieryjnych wykonujcych odpowiedzialne i niebezpieczne zadania w ramach PKW poza granicami naszego kraju. ycz Wam wytrwaoci i szczliwego powrotu do rodzinnych domw, do swoich bliskich. Kieruj rwnie nasze serdeczne onierskie pozdrowienia do pracownikw Szefostwa Inynierii Wojskowej MON oraz do wszystkich onierzy wojsk inynieryjnych Si Powietrznych i Marynarki Wojennej.
To by rutynowy patrol
Polski onierz zgin w wyniku wybuchu miny puapki.
pk dypl. in. Daniel KRL szef Wojsk Inynieryjnych Wojsk Ldowych
onierze 2 Kompanii Piechoty Zmotoryzowanej ze skadu zgrupowania bojowego mieli rozpozna drog i zorganizowa punkt kontrolny na pnocny zachd od Ghazni. 20marca 2013 roku rano pod transporterem opancerzonym typu MRAP, ktrym jechali polscy wojskowi, wybucha mina puapka. W eksplozji zgin kierowca, starszy szeregowy Pawe Ordyski, dwch onierzy zostao rannych, mwi major Marek Pietrzak, zastpca rzecznika Dowdztwa Operacyjnego Si Zbrojnych. Poszkodowanym udzielono od razu pomocy medycznej, potem migowcem ewakuacyjnym zostali przetransportowani do szpitala w bazie Ghazni, a nastpnie do Ramstein. Ich stan lekarze oceniaj jako stabilny, dodaje major Pietrzak. Starszy szeregowy Pawe Ordyski suy jako kierowca w 12 Brygadzie Zmechanizowanej w Szczecinie. Wczeniej by na misji na Bakanach i dwukrotnie w Afganin stanie. Mia 29 lat. AT D
r a f a
m ni e d o
przegld miesica
Zmiany na grze
Nowy system dowodzenia ma obowizywa od pocztku 2014 roku.
Z gbokim smutkiem przyjlimy wiadomo o tragicznej mierci naszego onierza
proszczenie struktur dowodzenia i dostosowanie ich do wspczesnych wymaga to zaoenia nowelizacji ustawy o urzdzie ministra obrony narodowej przyjtej przez Rad Ministrw. Projekt reformy opracowa resort obrony. Rzd przyj ustaw, ktra zmieni polski system dowodzenia. Licz na to, e szybko zostanie ona przyjta przez parlament i pozwoli na powstanie struktury, ktra bdzie w stanie skutecznie dowodzi siami zbrojnymi w czasie pokoju i wojny, stwierdzi prezydent Bronisaw Komorowski na odprawie kierowniczej kadry ministerstwa obrony i si zbrojnych. Reforma zakada rozdzielenie funkcji dowodzenia oglnego i operacyjnego
oraz planowania. Dwa pierwsze zadania przejm dowdztwa strategiczne. Dowdztwo Generalne, ktre zastpi dowdztwa rodzajw si zbrojnych, bdzie odpowiedzialne za kierowanie wojskami w czasie pokoju. Dowdztwo Operacyjne przejmie za dowodzenie w okresie wojen, kryzysw i na misjach. Oba organy bd podlega bezporednio ministrowi obrony, podobnie jak szef Sztabu Generalnego WP. Zgodnie z projektem Sztab Generalny bdzie odpowiedzialny za planowanie i doradztwo strategiczne. Jeli dalsze prace nad ustaw pjd zgodnie z planem, zmiany w systemie dowodzenia bd obowizywa od pocztku przyszego n roku. ANN
z 12 Brygady Zmechanizowanej, ktry zgin podczas suby w Polskim Kontyngencie Wojskowym w Afganistanie.
sieranta Pawa Ordyskiego
skadamy wyrazy serdecznego wspczucia. Tomasz Siemoniak, minister obrony narodowej, wraz z kierownictwem resortu Z gbokim alem przyjem wiadomo o tragicznej mierci
Rodzinie oraz Bliskim Zmarego
sieranta Pawa Ordyskiego,

onierza 12 Brygady Zmechanizowanej, wykonujcego zadania w ramach XIIzmiany Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Afganistanie. Siy Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej straciy Wspaniaego onierza, ktry bohatersko odda swoje ycie wwalce z midzynarodowym terroryzmem.
Zawirowanie z tarcz
obrony przeciwrakietowej caego NATO, aby by kompatybilny z systemem amerykaskim, doda prezydent. Rwnoczenie wyrazi nadziej, e Amerykanie bd uprzedza bliskich sojusznikw o swoich decyzjach co do przyszoci systemu obrony przeciwrakietowej. W poowie marca sekretarz obrony Chuck Hagel zapowiedzia rozmieszczenie 14 dodatkowych interceptorw na Alasce (teraz jest ich tam 26 i cztery w Kalifornii). Nastpnego dnia agencja AFP, korzystajc z informacji anonimowego amerykaskiego urzdnika, podaa, e Waszyngton zrezygnuje z ostatniej fazy budowy systemu obrony przeciwrakietowej w Europie; w jej ramach interceptory maj by rozmieszczone na terenie Polski i Rumunii. Amerykanin tumaczy t zmian ciciami finansowymi i kwestiami technicznymi. Alternatywn opcj jest uzbrojenie w przeciwrakiety SM-3 posiadanych przez Niemcy, Holandi i Dani fregat przeciwlotniczych. n W , A F P , PAP , R e u t e r s
ozmieszczenie amerykaskich interceptorw jest niezagroone i bdzie kontynuowane, stwierdzi prezydent Bronisaw Komorowski, ktry rozmawia o tym 18 marca w Rzymie z wiceprezydentem USA Joe Bidenem. Musimy wspiera budow systemu
Rodzinie i Bliskim
skadam kondolencje i wyrazy szczerego wspczucia. Cze Jego Pamici! Dowdca Operacyjny Si Zbrojnych gen. broni Edward Gruszka oraz onierze i pracownicy
genera armii Florian Siwicki,

byy minister obrony narodowej.
11 marca 2013 roku zmar w Warszawie
Rodzinie i Bliskim
wyrazy wspczucia skadaj Ministerstwo Obrony Narodowej i Sztab Generalny Wojska Polskiego.
m i l i t a r i u m
s t u d i o
P os i a d a s t a t u s O r g an i z a c j i P o y t k u P u b l i c z ne g o
FUNDACJA POMOCY POSZKODOWANYM W WOJSKOWYCH OPERACJACH POKOJOWYCH POZA GRANICAMI POLSKI ORAZ ICH RODZINOM SERVI PACIS
ul. Krlewska 1, 00-909 Warszawa, tel/fax: (+48)-0-22-687-94-56 www.servipacis.pl e-mail: servi.pacis@wp.mil.pl
w tym do ludzi zwizanych z mundurem, wojskiem i obronnoci oraz uczestnikw wojskowych misji zagranicznych, z gorc prob o darowizn na pomoc kolegom, ktrych opucio onierskie szczcie podczas wykonywania zada
Zarzd Fundacji zwraca si do wszystkich ludzi dobrej woli,
1%
na rzecz wiatowego Pokoju.
KRS 0000180838
DARCZYCOM DZIKUJEMY
Nr konta 75 1240 6319 1111 0000 4779 8205 w PEKAO SA
10
felieton
|Do pewnego stopnia|
acjonalna w wikszoci cz spoecznoci wojskowej robi swoje, uznajc, e nawet trzsienie ziemi poczone z tsunami i tornadem nie moe zakca codziennego rytmu ycia. Szczeglnie jeli zapowiadane miesic po miesicu, anastpnie rok po roku zmiany s jeszcze bezpiecznie odlege: Przyjdzie to przyjdzie, bdzie to bdzie. Robimy swoje. Jednake wikszo to nie wszyscy. Do wyranie zarysowuje si nieokrelony w statystykach, ale wyranie dostrzegalny odam pozostajcych w hibernacji. Brak decyzji, brak dziaania, odkadanie, zwodzenie, zatrzaskiwanie kwitw w sejfach: Po co cokolwiek robi, skoro wkrtce trzeba bdzie zaczyna od nowa? I to wygldanie przez okno Nadchodzi? Nie nadchodzi?. Niby jest nadzieja, e nadejdzie, ale i ulga, e nie Pi o t r nadchodzi. W kontracie do tych ostatnich, ale te nieustajcym z nimi konflikcie pozostaj Bernabiuk trudno okreli, czy to rewolucjonici, czy jedynie ofiary ADHD, w kadym razie onierze niepokorni (takich nagradzamy Buzdyganami), usiujcy zmienia wszystko i nieustannie. Bo jeli nic si na razie nie dzieje, to trzeba wyprzedza zmiany. Kada okazja (lub jej brak) jest odpowiednia, eby namci. I do tego maj jeszcze nieustanne pretensje, e tamci nic nie robi! Ostatnio odbyem bardzo pouczajc rozmow z kapitanem, ktry usiowa zbudowa swj zesp na wzr najlepszych formacji wiata. Pocztkowo nie mogem zrozumie biernoci przeoonych. Mnie tu brakuje odpowiednich ludzi, sprztu, rodkw na szkolenie, brakuje nawet myli strategicznej. Licz na pomoc, bo przecie jestem jedynie prostym majorem. Miotam si, zadaj pytania, a wreszcie pada odpowied: dzikuj Bogu, e nikt ci nie przeszkadza. Chcesz co zbudowa, bierz si do roboty i nie licz na wsparcie ani na oklaski! Jeli ci wyjdzie, to si potem najwyej chwa podzielisz. Szukaem odrbnej puenty do trzech prezentowanych postaw. Jeli chodzi o pierwszych, wielce pouczajc obserwacj w tej kwestii poczyniem minionej zimy. Wbrew oczekiwaniom nadesza niemale o wyznaczonej kalendarzem porze, trwaa konsekwentnie, godnie, bez przepychu, ale i bez kataklicznych ekstremw, dostarczajc dzieciom biaego puchu do sanny i lepienia bawankw. Moe jedynie przecigna si nadto, a po pierwsze dni wiosny. Nie ulega karmicym si oczekiwaniami na najgorsze mediom, prbujcym straszy tytuami: Zima nie odpuci i Atak zimy, wiosna nieprdko. Nie sprawdzio si ani globalne ocieplenie, ani nadejcie kolejnego zlodowacenia. Moe nie dostrzegamy tego, ale zarwno w przyrodzie, jak i w naszych codziennych dziaaniach dominuj normalno i codzienna, rzetelna robota. Jeli chodzi o drugich, liczcych na to, e uda si jako przetrwa kolejn kadencj, polecam wykad Jacka Walkiewicza starego znajomego, czym si chlubi podbijajcego sie (ponad 100 tysicy suchaczy na YouTube) obalaniem mitw, utartych prawd yciowych. Przytocz streszczenie tylko jednej mdroci dowiadczonego psychologa imyliciela: Mwimy czsto, e co si nam udao. W yciu nic si nam nie udaje, wszystko z czego wynika. Jeli wic biernie dobrniemy do finau z sukcesem, to si nie cieszmy, bo kto inny na nasz sukces zapracowa. Trzeciej, aktywnej grupie, proponuj odwag w dziaaniu, bo jak poZapowiadane zmiany wiedzia Winston Churchill: Jeeli w yciu nie wsystemie dowodzenia ma miejsca na odwag, to inne cnoty s bez znasiami zbrojnymi czenia. Nie szermujcie jednake nadmiernie popularnym ostatnio hasem: Co ci nie zabije, to wywouj przerne, ci wzmocni. Walkiewicz rozsdnie ostrzega: czsto nieoczekiwane Co nie zabije, to nie zabije. Potrafi za to sponiewiera na cae ycie. n reakcje wszeregach
Co ci nie zabije
11
armia
peryskop
Szkolenie z walki w bliskim kontakcie buduje zaufanie do wasnych moliwoci
12
a l e k s a n d e r
r a w s k i
|w a l k a
w r c z
Sposb b i c i a
po latach zastoju walka wrcz przysparza armii coraz wikszych kopotw. I nie bardzo wiadomo, jak z nich wybrn.
Rozwijajca si dynamicznie
piotr bernabiuk
13
|armia peryskop|
sposb
bicia
si aden z zaplanowanych podstawowych kursw instruktorskich WWBK. W tym roku wprawdzie kursy ruszyy, ale po ich ukoczeniu nie bdzie moliwoci nadawania uprawnie pastwowych do prowadzenia zorganizowanych zaj w resorcie obrony narodowej. A na dodatek, mimo licznych obietnic utworzenia w poznaskim centrum kilkuosobowego zespou instruktorskiego, kapitan Kope pozostaje jedynym szkoleniowcem. Na przekr By atwiej zrozumie, z czego wynikaj dzisiejsze problemy, naley cofn si kilkanacie lat, do czasw, gdy walka wrcz istniaa w wojsku w formie szcztkowej i do karykaturalnej. Archaiczna instrukcja zawieraa wprawdzie par skutecznych technik, ale wiczenia prowadzone boso i na materacu miay si nijak do warunkw pola walki, nie ksztatoway te ducha wojownikw. Poniewa zauwaono bezsens tego typu dziaa, zaniechano zarwno nauczania, jak i kontrolowania jego efektw. Przez kilka kolejnych lat panowa bogi spokj, chyba e kto przywlk z cywila do ko-
od koniec ubiegego stulecia ze szkolenia wojskowego znikna walka wrcz. Powsta prni po kilku latach wypenili major Piotr Tarnawski i kapitan Wodzimierz Kope, ktrzy opracowali i wprowadzili do armii system walki w bliskim kontakcie (WWBK). Wkrtce po tym Tarnawski odszed do rezerwy. Kope pozosta i wzi si do roboty za dwch: poszerzy program o kursy doskonalce, wczy do niego bro indywidualn istworzy BLOS (B bro, L lufa, O otoczenie, S spust), czyli sposb walki i bezpiecznego posugiwania si broni paln. Wprowadzi te normy do szkolenia w posugiwaniu si pistoletem. W cigu omiu lat wyszkoli dla si zbrojnych ponad tysic instruktorw WWBK. Za swe dzieo w 2010 roku zosta uhonorowany przez Polsk Zbrojn Buzdyganem. Dzi laureat prestiowej nagrody jest rozgoryczony. To tym dziwniejsze, e na kolejne kursy instruktorskie WWBK prowadzone w Centrum Szkolenia Wojsk Ldowych w Poznaniu nie brakuje chtnych. Co rusz kapitan jest te zapraszany do jednostek przygotowujcych si do suby w Afganistanie, eby trenowa onierzy w bezpiecznym posugiwaniu
st cae ycie je ortami walki. zasp ka Polskiego i rzostwach Wojs ist m na zwizany ze ale 1. ed m kim daudo zdobywa iem mistrzows
COMME N T
o zawodnik d nerem ze stopn ki stopie niej zosta tre pe najpierw jak oby mistrzows o wojskowe. P Wodzimierz Ko ctw lni ko krav maga. Zd sz z ym ze pr jow arzyszeh bo yc ow ie St an m m ow ste wy niz sy wodach orga dyrektorem krajo lki w izraelskim st wa Je i a. c rg no da t Do iej da uieba. ia um Maga nosi nazw mistrza Richar na. Od lat zgb Federacji Krav o komandosa iej eg jsk by z pe ze ro pr Eu j w ne y prowadzo 2. dana ktr ego do EFKM, Polska, nalec nia Krav Maga
si broni. Jego idea urealnienia szkolenia i poprawy bezpieczestwa zostaa w ostatnich latach potwierdzona w boju. Nieuniknione wydaje si te wprowadzenie systemowego instruktau czcego walk wrcz i wykorzystanie broni osobistej. Przeoeni chwal dobr robot oficera i deklaruj przy tym daleko idce wsparcie w rozwoju ambitnego programu. I na sowach uznania wszystko si koczy. W 2012 roku, mimo przeznaczonych na ten cel pienidzy, nie odby
szar jak zaraz, uczy kolegw padw, chwytw i ciosw, rozbudzajc ducha walki. Takie pomysy traktowano z ostronoci, bo wiksza bya wwczas obawa o kontuzje ni troska o wyszkolenie armii. Dla trzewo patrzcych na wojsko dowdcw i wojskowych nauczycieli sytuacja nie bya normalna. Armia potrzebowaa programu nowoczesnego, kompletnego, powszechnego, a nadto przekadajcego si na realia wspczesnego pola walki. Musia on powsta za-
K a p i ta n Wodzimierz Kope nie da si na dusz met realnie szkoli onierzy do walki bez walki
14
armia
Wiele sportw walki moe suy ksztatowaniu charakteru modych wojownikw w mundurach
rwno wbrew wygodnictwu tych, ktrzy odetchnli z ulg po wyeliminowaniu starej instrukcji, jak i na przekr prekursorom nowoczesnoci, ironizujcym: Po co onierz ma si kopa i bi na pici? Nie po to dosta karabin, czog czy migowiec, eby si szarpa z przeciwnikiem!. Trudno dzi powiedzie, co wwczas podziaao: symbolika przeomu tysicleci czy wiadomo palcej potrzeby szkoleniowej. W 2001 roku, jak zapisano w oficjalnych dokumentach z inicjatywy P7 Sztabu Generalnego WP, w Wyszej Szkole Oficerskiej w Poznaniu powoano zesp wojskowych specjalistw w skadzie: kapitan Wodzimierz Kope (przewodniczcy), major Piotr Tarnawski, kapitan Andrzej Greiner oraz porucznik Grzegorz Mikusiak. Postawiono przed nim zadanie opracowania programu walki wrcz dla caych Si Zbrojnych RP. Po czterech latach zatwierdzono i zaczto wprowadza do wojskowej praktyki szkoleniowej Program ksztacenia kadr instruktorw walki w bliskim kontakcie dla potrzeb MON z nadawaniem uprawnie pastwowych instruktora rekreacji ruchowej specjalno samoobrona. Seria niewypaw W Poznaniu rozpoczy si wkrtce kursy instruktorskie nowi instruktorzy zaczli szkoli wojsko. Machina ruszya z impetem i wydawao si, e nic jej nie powstrzyma. A jednak! W ubiegym roku co zacio si w szkoleniu instruktorw na kursach WWBK I stopnia. Z czterech planowanych ani jeden nie doszed do skutku, mimo e chtnych nie brakowao i byy przyznane pienidze na ten cel. Pukownik Wiesaw witaj, szef Oddziau Wychowania Fizycznego i Sportu w Zarzdzie Szkolenia Sztabu Generalnego, nie ukrywa, e przyczyn byy wzgldy formalne. Jako warunek udziau w szkoleniu postawiono bowiem posiadanie
brzowego pasa, czyli 1. kyu (najwyszy stopie uczniowski) w dudo. Jedynie czterech kandydatw spenio te kryteria. Kurs okaza si wic niewypaem. W tym roku szkolenie ruszyo, ale znowu jest niedobrze. Wprawdzie nikt ju nie potrzebuje wykazywa si przed rozpoczciem kursu WWBK dorobkiem zdobytym na macie, ale te po jego zakoczeniu uczestnicy nie uzyskuj jakichkolwiek uprawnie do prowadzenia zaj. Mamy wic paradoks. W Siach Zbrojnych RP obowizuje program szkolenia onierzy w walce w bliskim kontakcie. Zgodnie jednak z ustaw o sporcie, aby prowadzi zajcia, nie wystarczy ukoczy kurs wojskowy. Trzeba te mie kwalifikacje nauczyciela wychowania fizycznego, trenera lub instruktora sportu jakiegokolwiek, nawet w dziedzinie taca, i nie trzeba do tego mie najmniejszego pojcia o sportach walki. Takie uprawnienia mog nadawa uczelnie wychowania fizycznego i zwizki sportowe. Nie ma jednak takiej dyscypliny sportowej jak WWBK, nie mwic o BLOS-ie. Nie ma te poza wojskiem specjalistw w tej dziedzinie. Wiele osb amie sobie gowy, jak wybrn z tego kopotu. By moe w wypadku WWBK poczonego z BLOS-em naley rozway, gdzie si kocz zajcia sportowe, czyli praca nad walorami fizycznymi, a zaczyna przygotowanie onierza do walki. Moe bowiem, jak stwierdzi jeden z wysokich rang oficerw, walka w kontakcie powinna sta si nieodcznym elementem szkolenia taktycznego onierza, uwzgldniajcym jego zadania, strj, wyposaenie, uzbrojenie i sytuacje, w jakich moe si znale. Naley j po prostu oddzieli od sportu, bo sportem nie jest. Jednoosobowy system Takie zdroworozsdkowe podejcie prezentuj w rozmowie rwnie szkoleniowcy z Dowdztwa Wojsk Ldowych. Kapitan Piotr Kowalski z wrocawskiego Centrum Szkolenia Wojsk Inynieryjnych i Chemicznych, oficer od lat zwizany ze szkoleniem w walce i z dziaaniami ekstremalnymi, podkrela te: Jestem zwolennikiem scalenia WWBK z BLOS-em, gdy zdecydowanie wikszym zrozumieniem cieszyaby si walka wrcz w poczeniu ze strzelaniem i taktyk dziaania. Uczestniczyem w takim szkoleniu prowadzonym przez specjalistw izraelskich dla instruktorw militarnych. Efekt by znakomity. Jak dodaje, jest zwolennikiem holistycznego podejcia do szkolenia wojskowego: Powinnimy udowadnia na kadym kroku, e w tej dziedzinie cao nie jest sum czci. A w armii niestety jest tak, e oddzielnie si uczy strzelania, oddzielnie taktyki, oddzielnie te walki wrcz... I jeszcze zupenie oddzielnie udaje si, e si prowadzi zajcia z wychowania fizycznego. Kapitana Wodzimierza Kopcia nazywaj jednoosobowym systemem WWBK. Wcale go to nie mieszy, poniewa w obecnej sytuacji czuje si troch jak osaczony. Nie moe odnie kontuzji, nie moe zachorowa, nie mwic o wyjedzie na misj. A chcia wyjecha. Wielokrotnie ju przygotowywa onierzy kolejnych kontyngentw ISAF do bezpiecznego i sprawnego posugiwania si broni w warunkach bojowych. Czu si usatysfakcjonowany, gdy po powrocie przyjedali do niego dzieli si dowiadczeniami; uczy si od nich bojowego podejcia.
15
|armia peryskop|
Gdy prowadzi zajcia w 15 Giyckiej Brygady Zmecha- nie da zrobi. I wtedy pojawia si ten, ktry nie wie, e si nizowanej, jej dowdca, genera Piotr Bazeusz, zaprasza czego nie da i on to wanie robi. Zna dobrze potencja go do Afganistanu na X zmian. Wodzimierz Kope uzna szkoleniowy oficera i zamierza wrci do wsppracy z nim: wwczas, e najwyszy czas zmierzy si W mojej brygadzie, w ramach przygotowa z materi. Nie chcia p roku przesie- walka do misji w Afganistanie, kapitan przeszkoli dzie w bazie, lecz zobaczy, czy to, czekilkudziesiciu onierzy, a take udostpni w kontakcie go uczy, ma przeoenie na rzeczywimateriay do szkolenia z systemu BLOS. Posto. C, poradzono mu, by zgasi powinna sta si ytki z tego byy oczywiste: zwikszenie wiato, zaspawa drzwi i rusza w dro- nieodcznym bezpieczestwa onierzy nieustannie obcug... gdzie za dwa lata, jak ludzie przejcych z broni oraz wyrabianie nawykw elementem stan pyta o jego szkolenia, a w Warszazapobiegajcych wypadkom w dziaaniach wie zapomn o przysyaniu nowych kur- szkolenia bojowych. Szkolenie w walce w bliskim santw do Poznania. kontakcie buduje w czowieku zaufanie do onierza, Mimo ponawianych obietnic nadal nie wasnych moliwoci. Uczy reagowania zapowiada si, e powstanie zesp in- uwzgldniajcym wtrudnych sytuacjach, gdy nie mona uy struktorw, ktrzy wspieraliby go w roz- jego zadania, broni lub si jej nie ma. powszechnianiu wiedzy i umiejtnoci, wyposaenie prowadzili praktyczn weryfikacj prograW czyich rkach mw, zbierali dowiadczenia i oczekiwa- i sytuacje, Wbrew pozorom pozostawianie kapitana nia onierzy wracajcych z operacji bojo- w jakich moe Wodzimierza Kopcia od kilku lat samego wych. A przecie wielokrotnie rozmawia jako superinstruktora i stranika systesi znale o tym z osobami mogcymi podj tak mu jest nie tylko jego kopotem. W liczdecyzj. Bez problemu mgby znale nych rozmowach oficerowie zajmujcy si chtnych instruktorw z odpowiednimi kwalifikacjami. szkoleniem wyraaj konieczno utworzenia komrki walGenera Piotr Bazeusz niezomnie wierzy w kapitana Kop- ki w poznaskim centrum i deklaruj poparcie dla tej idei. cia, ktrego uwaa za wielkiego entuzjast: Znakomicie pa- Kapitan rozmawia na ten temat z generaem Markiem Tosuje do niego powiedzenie: Wielu ludzi mwi, e si czego maszyckim, szefem szkolenia Wojsk Ldowych, ktry popatronat pol s k i z b r o j ne j
16
armia
COMME N T
Aleksander Wrona
Nikt nie nauczy si bezpiecznego posugiwania si broni poprzez bezmylne odczytywanie wszelkich nakazw i zakazw zwizanych z prowadzeniem bd nieprowadzeniem ognia, spisanych z instrukcji. Problem w tym, e nie o teori w tym wypadku chodzi, lecz poznanie i praktyczne stosowanie kilku czytelnych i zrozumiaych dla kadego zasad. Istnieje wic pilna potrzeba wypracowania i wdroenia nowoczesnego i skutecznego systemu szkolenia, ktry zagwarantuje, e nikt onierza z broni nie bdzie traktowa jak obiekt zagroenia, lecz jako osob doskonale umiejc posugiwa si swoim narzdziem pracy. Alternatyw dla takiego systemu jest szkolenie wedug czterech zasad okrelanych mianem BLOS. Wdroenie ich do praktyki szkoleniowej ley w gestii pionu szkolenia Si Zbrojnych RP. Pukownik rezerwy Aleksander Wrona jest specjalist w Sekcji Metodyki Centrum Szkolenia Wojsk Inynieryjnych i Chemicznych we Wrocawiu.
par ide. Take zdaniem pukownika Wiesawa witaja walka w bliskim kontakcie powinna by traktowana pierwszoplanowo: Powinnimy tak ukierunkowa szkolenie i wymagania w zakresie wychowania fizycznego, eby wikszo onierzy, szczeglnie Wojsk Specjalnych, rozpoznania i tych, ktrzy podczas dziaa bojowych do atwo mog znale si w kontakcie ogniowym, w tej dziedzinie szkolia si intensywnie. Pukownik witaj uwaa BLOS za ciekaw propozycj, docenia zaangaowanie kapitana Kopcia w prowadzenie i rozwijanie kursw. Uwaa te, e w skali si zbrojnych nie moe si tak istotn dziedzin zajmowa jedna osoba, ale powinny to by co najmniej cztery, wyszkolone na odpowiednim poziomie. O przydatnoci systemu na pograniczu taktyki i szkolenia ogniowego jego zdaniem powinni decydowa wojskowi szkoleniowcy. Wynika z tego, e chocia kursy kapitana Kopcia funkcjonuj w ramach cyklu wychowania fizycznego i sportu, to na temat przydatnoci systemw WWBK i BLOS powinni ze sob rozmawia komendant poznaskiego centrum i szef szkolenia Wojsk Ldowych. Formowanie struktury kadrowej Centrum Szkolenia Wojsk Ldowych w Poznaniu take znajduje si w rkach komendanta placwki. Pukownik Piotr Kriese, komendant poznaskiego centrum, podobnie jak inni, uwaa utworzenie komrki zajmujcej si walk w bliskim kontakcie i bezpiecznym posugiwaniem si broni za bardzo potrzebne: Zgodnie ztym, co mwi i pisz onierze odbywajcy szkolenia, wiedza oraz zdobyte w trakcie szkolenia umiejtnoci praktyczne przydatne s nie tylko w codziennym dziaaniu, lecz take w polskich kontyngentach wojskowych. W Centrum Szkolenia Wojsk Ldowych jedynie kapitan Wodzimierz Kope prowadzi takie zajcia w ramach Cyklu Wychowania Fizycznego i Sportu. Decyzja o utworzeniu nowej komrki organizacyjnej ley w kompetencjach Sztabu Generalnego. Do poowy kwietnia przedoymy projekt wykazu zmian do etatu centrum. Mam nadziej, e w najbliszym czasie zostanie utworzony cykl szkolenia WWBK i BLOS. Panuj wic powszechna zgoda i zrozumienie. Rnice dotycz jedynie podziau kompetencji. Naley jednak da wiar, e dziki dobrym intencjom yczliwych, a jednoczenie kompetentnych osb powstanie oczekiwany cykl szkolenia w walce bezporedniej, poczonej z bezpiecznym posugiwaniem si broni.
Kapitan Kope naley do tych onierzy, ktrzy zawsze bd sprawiali przeoonym kopoty. Od takich oficerw i podoficerw zaley jednak wszelki postp i rozwj si zbrojnych. Przed dwoma laty, przy okazji wrczenia Buzdygana, da si ponie marzeniom o utworzeniu wojskowej szkoy walki, orodka przycigajcego wojownikw i mistrzw z rnych dziedzin sportw, sztuk i systemw walki, weryfikujcych programy, szkolcych instruktorw, ktrych wiedza i zapa przenikayby do caych si zbrojnych: Wojsko powinno by miejscem spotka rnych systemw. czyyby nas mundur, regulamin wojskowy i wsplna robota. Nikt nie cignby szmaty w swoj stron. Mimo e jestem prezesem jednej z najduej dziaajcych w kraju organizacji krav magi, nie chciabym narzuca monopolu. Nie widzi te konfliktu midzy szkoleniem w systemie walki realnej i uprawianiem sztuk czy sportw walki. Twierdzi, e byyby one znakomitym uzupenieniem WWBK. I oferta nie powinna si ogranicza jedynie do dudo. Znakomite s jego zdaniem boks, zapasy, brazylijskie diu-ditsu czy tak popularne dzi MMA [mieszane sztuki walki]. W sumie lista pozostaje nieograniczona wiele atrakcyjnych sportw walki mogoby suy ksztatowaniu charakteru modych wojownikw w mundurach. Odpowiedni moment Kapitan Kope nie zamierza si zajmowa tym, co ley w kompetencjach przeoonych w Warszawie. Usiuje jedynie przekona wszystkich wok, e wanie teraz jest odpowiedni moment, aby podejmowa decyzje dotyczce unormowania spraw zwizanych z walk w bliskim kontakcie: Obawiam si, e gdy wkrtce zaczn si zmiany organizacyjne w caej armii, idea atwo moe umkn. Na lata, by moe na zawsze. I znowu za jaki czas kto bdzie musia zaczyna od zera, bo nie da si na dusz met realnie szkoli onierzy do walki bez walki. Z pozoru rozwizania wydaj si proste: WWBK i BLOS naley potraktowa jako spjny system szkolenia si zbrojnych z konfrontacji i bezpiecznej pracy na broni, a nie udawa, e s sportem. Kapitan Kope, samotny wilk, powinien utworzy zesp, eby ten rozwija ide i praktyk szkolenia. Lider ma pomysw przynajmniej na dziesiciolecie, wic jeli docz do niego kreatywni onierze... kopotw z pewnoci przybdzie. Do tego wszystkiego konieczne jest przeamanie bariery niemonoci, bo same deklaracje wsparcia nie zastpi odpowiednich decyzji. n
17
|armia peryskop|
Niekonwencjon
onierze Wojsk Specjalnych od lat stosuj techniki walki w bliskim kontakcie.
ficer Jednostki Wojskowej Komandosw WX (nie moe poda swojego nazwiska), a zarazem dowiadczony instruktor walki wbliskim kontakcie, podkrela, e specjalsi walk wrcz traktuj powanie: Nasi operatorzy czsto znajduj si w nietypowych sytuacjach jest ciasno, sytuacja wydaje si nieczytelna, wymaga byskawicznej reakcji. Gdy przeszukuj domy, zatrzymuj i sprawdzaj pojazdy, wiele zaley od ich sprawnoci, szybkiej oceny i umiejtnoci podejmowania decyzji. Zagroenie pojawia si nieraz niespodziewanie i bardzo blisko. Przeciwnik moe prbowa wyrwa bro czy dgn onierza noem. Trzeba napastnika odepchn, by zapa dystans, uderzy czy obezwadni, bo nie zawsze i nie do kadego si strzela. Dla nas czsto tak wyglda wspczesne pole walki. Trening wyrabia wiele niezbdnych cech, poczynajc od oglnej sprawnoci, gibkoci, dynamicznej siy i refleksu, po odwag, odporno na bl, determinacj w walce. Wyszkoleni onierze inaczej wygldaj, inn przyjmuj postaw, maj sprawne, naturalne ruchy, s zawsze gotowi do dziaania ibardziej pewni siebie. WX zna doskonale poznaskich instruktorw, wsppracuje z kapitanem Wodzimierzem Kopciem (wczeniej z majorem Piotrem Tarnawskim). W rozmowie podkrela otwarto twrcw programu WWBK iBLOS: W puku od lat stosujemy techniki walki w bliskim kontakcie, co wynika z wieloletnich treningw i praktyki bojowej. Dziki systemowi kady z operatorw wie, jak zachowa si w rnych sytuacjach. Jednak najwaniejsze jest to, e Wodek Kope i Piotr Tarnawski, prezentujc swj system, nie chcieli niczego narzuca. Co wicej, poprosili, bymy na stronach opracowanego przez nich podrcznika wpisywali swoje uwagi, co pozwolio wyeliminowa bedy, jakie podczas tworzenia systemu s nieuniknione. W dziaaniach niekonwencjonalnych nie posugujemy si schematami, dodaje instruktor komandos. Jeli wic nawet nie wszystko nam z propozycji kolegw do koca pasuje, staramy si w jednostce korzysta z WWBK, bo podstawowy zakres szkolenia jest realistyczny, praktyczny i atwy do wprowadzenia. Wysyaem na kursy do Wodka ludzi, ktrzy ju co sob prezentowali, mogli skorzysta ze szkolenia i przekaza nam swoje dowiadczenia. n
18
f o t o l i a
armia
alne reakcje
Nie tylko dudo

W
siach zbrojnych od kilku dziesicioleci jedynym oficjalnym sportem jest dudo. Wielu pasjonatw w mundurach wiczy w cywilnych klubach krav mag, a ponadto karate, taekwondo, brazylijskie diu-ditsu, uprawia kick boxing, boks i zapasy. onierze wystpuj rwnie coraz liczniej na ringach w mieszanych sztukach walki MMA (Mixed Martial Arts).
Po rosyjsku
J
edinoborstwo uprawiane w subach Federacji Rosyjskiej stanowi poczenie systemw, sztuk i sportw walki. Mona kopa, uderza rkoma, chwyta, obala oraz stosowa dwignie i trzymania w parterze. Walka jest maksymalnie zbliona do realnej konfrontacji, prowadzona z pen si i szybkoci. Dyscyplin zakwalifikowano w Rosji do sportw narodowych. Silna jest te idea rozpropagowania jej w innych krajach, a z czasem, by moe, wczenia do dyscyplin olimpijskich.
19 19
|armia modernizacja|
d wstpienia Polski do NATO nasza armia systematycznie wymienia postsowieckie uzbrojenie i sprzt wojskowy na nowoczesne odpowiedniki. Na wielu polach mamy si ju czym pochwali w tej dziedzinie. Siy ldowe zostay wyposaone w koowe transportery opancerzone Rosomak, przeciwpancerne pociski rakietowe Spike, karabiny Beryl, bezzaogowe samoloty rozpoznawcze Fly Eye i Orbiter oraz migowce Sok i Guszec. Lotnicy pozyskali wielozadaniowe F-16, a od niedawna trwa rwnie modernizacja MiG-29. Nieco gorzej przedstawia si sytuacja Marynarki Wojennej, jednak przyjty niedawno plan modernizacji technicznej (PMT) na lata 20132022 przewiduje, e nasze siy morskie pozyskaj nie tylko nowe okrty podwodne, lecz take niszczyciele min, okrty patrolowe i obrony wybrzea. Wspomniany PMT, ktry obok odbudowy potencjau Marynarki Wojennej zakada rwnie zakup nowych migowcw ibezzaogowcw, wyposaenia oraz uzbrojenia indywidualnego onierzy, zautomatyzowanych systemw dowodzenia, atake systemw obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej, oznacza dla polskiej armii cywilizacyjny skok w XXI wiek. Ze wszystkich wymienionych programw najwicej obaw i wtpliwoci budzi Tarcza Polski, czyli modernizacja obrony powietrznej i przeciwlotniczej. Polska armia dysponuje trzema pukami przeciwlotniczymi (w Wojskach Ldowych) oraz jedn brygad rakietow obrony
powietrznej (w Siach Powietrznych). Gwnym uzbrojeniem tych jednostek s przeciwlotnicze zestawy rakietowe 9K33M2/ M3 Osa oraz 2K12 Kub, a take przenone Strzaa-2M i Grom, 23-milimetrowe armaty przeciwlotnicze ZU-23-2, zestawy artyleryjsko-rakietowe ZUR-23-2KG i ZSU-23-4MP Biaa, zestawy rakietowe S-125 Newa oraz jeden przeciwlotniczy zestaw rakietowy S-200WE Wega. Ostatnie tchnienie opelotki Cae to uzbrojenie, bez wyjtku, bazuje na rozwizaniach technologicznych z koca lat szedziesitych i pocztku siedemdziesitych ubiegego wieku. Nawet najnowsze z tej listy, opracowane w kraju i produkowane przez Bumar, rakiety Grom s w wyposaeniu Wojska Polskiego dopiero od 1995 roku, Zdecydowan wikszo z wymienionego uzbrojenia ju wkrtce trzeba bdzie wycofa ze suby z powodu koczcych si resursw technicznych. Najszybciej jednostki OPL opuci jedyny zestaw Wega, ktrym dysponuj przeciwlotnicy Si Powietrznych. Zgodnie z planem stanie si to w 2015 roku. Cztery lata pniej, w 2019 roku, powinna si zakoczy eksploatacja 17 zestaww rakietowych Newa z 3 Warszawskiej Brygady Rakietowej OP. Nieco duej taki sprzt bd mieli przeciwlotnicy z Wojsk Ldowych. Dwadziecia zestaww Kub bdcych w wyposaeniu trzech pukw ma zosta wycofanych ze suby do 2022 roku. Osy, ktrych jest obecnie szedziesit cztery, posu cztery lata duej, do 2026
iprzeciwlotniczej bdzie nie tylko najdroszym z zaplanowanych na najblisz dekad programw modernizacyjnych rodzimych si zbrojnych. Ze wzgldu na jego konsekwencje geopolityczne i gospodarcze bdzie take najtrudniejszy w realizacji.
Unowoczenianie systemu obrony powietrznej
20
atanie parasola
NUMER 4 | kwiecie 2013 2012 | POLSKA ZBROJNA
Kr z y s z t o f W i l e w s k i
armia
roku. Siy Powietrzne nie bd miay zatem adnego rakietowego zestawu przeciwlotniczego ju za sze lat, a Wojska Ldowe za dziewi. Kres modernizacji Przeciwlotnikom przez lata nie kupowano nowych systemw rakietowych, poniewa z duym powodzeniem modernizowalimy te, ktre mamy. Ale specjalici nie maj wtpliwoci. Ulepszylimy ju wszystko, co opacao si ulepszy. Przeciwlotnicze zestawy rakietowe (PZR) Kub i Osa, ktre s w wyposaeniu Wojsk Ldowych, niestety osigny ju kres swoich moliwoci modernizacyjnych. Oba te zestawy s jednokanaowe, a wic nie mog ostrzeliwa kilku celw rwnoczenie, wymagaj cigego promieniowania i ledzenie celu, komentuje pukownik Jerzy Paubiak, szef wojsk obrony przeciwlotniczej Wojsk Ldowych. Ogranicza to ich moliwoci zwalczania celw niskoleccych, a w konsekwencji skraca czas przetrwania na wspczesnym polu walki. Zmodernizowane Osy wyposaono midzy innymi w urzdzenia do identyfikacji celw powietrznych w standardzie Mark XII, Mod 4,5 oraz Mod S, dziki czemu wyrzutnie mog wsppracowa z sojuszniczym lotnictwem i jednostkami OPL pastw NATO. Podobne pakiety swjobcy zainstalowano w zestawach Kub. Pukownik Paubiak wyjania, e polscy przeciwlotnicy potrzebuj nowego uzbrojenia, by stawi czoa nowym zagroeniom powietrznym. Kub czy Osa s przeznaczone do walki z klasycznymi rodkami napadu powietrznego. Wspczesne zagroenia ze strony przeciwnika powietrznego wymagaj od przeciwlotnikw znacznie wicej ni wtedy, kiedy wspomniane rozwizania powstaway, komentowa. Doda te, e wspczesne rodki raenia wojsk obrony przeciwlotniczej powinny by gotowe do podjcia walki z caym spektrum rodkw napadu powietrznego dziaajcych w warunkach przeciwdziaania elektronicznego i termicznego. Natowska tarcza Genera dywizji Anatol Wojtan, zastpca szefa Sztabu Generalnego, podkrela, e nowa tarcza przeciwlotnicza musi by rwnie tarcz przeciwrakietow. Najwaniejsze, jeli chodzi o modernizacj techniczn wojsk obrony powietrznej, bdzie osignicie zdolnoci do zwalczania w odlegociach do 100 kilometrw nowych zagroe powietrznych, w tym rwnie taktycznych rakiet balistycznych, wyjania jesieni 2012 roku czonkom senackiej Komisji Obrony Narodowej. Zdolnoci do zwalczania rakiet, w tym pociskw balistycznych, to priorytet, gdy Polska chce aktywnie uczestniczy wtworzeniu systemu obrony przeciwrakietowej NATO. Jak wyjania genera Wojtan, potencjalny nasz udzia w tym systemie polegaby na stworzeniu stanowiska dowodzenia w Krakowie; byoby gotowe od 2015 roku. Oferowalibymy te trzy radary typu Rat deklarowana gotowo od 2013 roku i osiem baterii zestaww Wisa w gotowoci od 2017 do 2022 roku.n
DO S Z ADAM RO I K / COMBAT CAMERA
Plan modernizacji technicznej na lata 20132022

przewiduje zakupy nastpujcego uzbrojenia i sprztu dla jednostek wojsk obrony powietrznej i przeciwlotniczej:
zestawy rakietowe redniego zasigu Wisa 6 baterii do 2022 roku, zestawy rakietowe krtkiego zasigu Narew 11 baterii do 2022 roku, samobieny zestaw przeciwlotniczy Poprad 77 zestaww do 2022 roku, zestawy przeciwlotnicze Piorun 486 rakiet i 152 mechanizmy startowe do 2022 roku, zestawy rakietowo-artyleryjskie Pilica 6 zestaww do 2018 roku, stacje radiolokacyjne Soa 12 stacji do 2015 roku, stacje radiolokacyjne Bystra 19 stacji do 2022 roku.
21
|armia modernizacja|
Zakupy na dekad
zasigu, ktre chcemy kupi w najbliszych latach, to Wisa. Zestawy krtkiego zasigu nosz kryptonim Narew.
Robocza nazwa zestaww rakietowych redniego
ak wynika z zaprezentowanego w poowie grudnia ubie- zna, e polski przemys moe partycypowa w programie mogego roku planu modernizacji technicznej na lata 2013 dernizacyjnym, dostarczajc rodki radiolokacyjne, systemy do2022, polska armia zamierza kupi do 2022 roku sze wodzenia i cznoci, pojazdy i agregaty. baterii rakietowych redniego zasigu Wisa i jedenacie baterii rakietowych krtkiego zasigu Narew. Obrona przeciw- Rozwizanie na poziomie lotnicza ma si rwnie wzbogaci o 77 zestaww przeciwlotniMarek Borejko, szef bumarowskiego programu Tarcza Polski, czych Poprad, 486 rakiet przeciwlotniczych Grom/Piorun (wraz uwaa, e najwikszy polski holding zbrojeniowy jest przygotoz 152 mechanizmami startowymi). Poza tym chcemy kupi wany, by zbudowa najnisz warstw przeciwlotniczej i przesze przeciwlotniczych systemw rakietowo-artyleryjskich bli- ciwrakietowej tarczy. Mamy wszystkie elementy takiego systeskiego zasigu Pilica (do 2018 roku), 12 stacji radiolokacyjnych mu, poczwszy od radarw, poprzez rodki dowodzenia i czSoa (do 2015 roku) oraz 19 stacji radiolokacyjnych Bystra (do noci, a do systemw uzbrojenia zdolnych niszczy cele na pu2022) roku. apie kilku kilometrw i zasigu okoo piciu kilometrw, wyEksperci szacuj, e MON musi przygotowa na nowy sprzt jania. Uwaamy, e s to rozwizania na bardzo dobrym, euOPL od 10 do 14 miliardw zotych. Kluczowe ropejskim poziomie. Nowych, trjwsprzdzpunktu widzenia obronnoci orodki decyzyjne nych radarw, rakiet przeciwlotniczych Grom Kancelaria Prezydenta RP, Biuro Bezpiecze- MON ma oraz systemw dowodzenia i cznoci owcza stwa Narodowego, Ministerstwo Obrony Narodo- wtpliwoci, czy Rega nie musimy si wstydzi. Borejko wej i Sztab Generalny Wojska Polskiego s czy nasza dodaje, e jeeli chodzi o zestawy rakietowe zgodne, e modernizacja obrony przeciwlotniczej redniego zasigu, ktre maj peni funkcj bdzie najdroszym ze wszystkich zaplanowa- zbrojeniwka tarczy antyrakietowej, to Bumar widzi rozwinych programw. Najprawdopodobniej rwnie zanie we wsppracy z partnerem zagraniczjest w stanie najtrudniejszym w realizacji. Dlaczego? W du- dostarczy nym, ktry dostarczy koncernowi swoje techym uoglnieniu z powodu polonizacji. Przedstanologie. Szef programu wyjania, e realizowawiciele rzdu nie ukrywali, e priorytetem planu odpowiednio ny wsplnie z partnerem projekt Tarcza Polski jest ulokowanie znakomitej wikszoci ze nowoczesne przewiduje przeniesienie do naszego kraju cz100 miliardw zotych (tyle maj pochon ci produkcji rakiet. Tym samym speniony bzestawy wszystkie programy) w rodzimym przemyle dzie wymg polonizacji uzbrojenia. rakietowe obronnym. MON (i nie tylko ono) ma za spore Propozycja Bumaru nie jest jedyn opcj dla wtpliwoci, czy nasza zbrojeniwka jest w stapolskiej OPL. Inspektorat Uzbrojenia przepronie dostarczy odpowiednio nowoczesne zestawy rakietowe. wadzi w 2012 roku analiz rynku i wskaza zestawy rakietowe, ktre speniaj wymagania operacyjne dla baterii Narew i WiCo moe nasz przemys? sa. W pierwszym przypadku s to opracowane przez Norwegi Na posiedzeniu senackiej Komisji Obrony Narodowej po- i USA zestawy NASAMS (od Norwegian Advanced Surface-towiconym tarczy rakietowej podpukownik Romuald Maksy- -Air Missile System) oraz izraelskie Spyder i Barak 8. Jeli chomiuk, szef Wydziau Programw Uzbrojenia w Inspektoracie dzi o zestawy redniego zasigu, to w krgu naszych zainteresoUzbrojenia, nie kry obaw. Z obecnych analiz wynika, e pol- wa s amerykaskie Patrioty, izraelskie wyrzutnie Barak 8 ski przemys zbrojeniowy nie jest w stanie samodzielnie opracooraz izraelsko-amerykaskie Davids Sling. wa zestaww przeciwlotniczego czy przeciwrakietowego na W ostatnich tygodniach przedstawiciele naszej armii spotkali wiatowym poziomie. Gwnym ograniczeniem w tym zakresie si z producentami wymienionych zestaww rakietowych. Rozs rakiety, odpowiada na pytania senatorw. Maksymiuk przy- mawiano zarwno o parametrach technicznych uzbrojenia, jak
22
armia
COMME N T
Krzysztof Krystowski
Ambicj nie tylko firm nalecych do Grupy Bumar, lecz take innych przedsibiorstw sektora obronnego jest zbudowanie we wsppracy z producentem rakiet zestaww przeciwlotniczych nowoczesnych, zdolnych do zwalczania wielu celw jednoczenie i odpornych na zakcenia, kompatybilnych z systemem obrony przeciwlotniczej NATO. Dyskusja nad programem toczy si w rnych rodowiskach. Wybr partnera zagranicznego staje si piln potrzeb. Upywajcy czas dziaa na niekorzy zdolnoci obrony przeciwlotniczej, a sytuacja kryzysowa moe doprowadzi do podjcia zej decyzji. Mamy zdolnoci produkcyjne, naukowe i organizacyjne, aby by gwnym dostawc systemu obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej, w tym rakiet przeciwlotniczych, radarw pasywnych i aktywnych redniego oraz krtkiego zasigu czy technologii zwizanych z integracj systemu. Teraz przygotowujemy si do zarzdzania tak zoonym i skomplikowanym programem, jakim jest budowa przyszociowego systemu obrony przeciwlotniczej Polski. Tworzymy konsorcjum, w ktrego skad wchodzi wiele firm, w tym spki z Grupy Bumar Bumar Amunicja, Bumar Elektronika, jak rwnie Wojskowe Zakady Uzbrojenia w Grudzidzu, Wojskowe Zakady cznoci nr1, Wojskowe Zakady Elektroniczne w Zielonce, Huta Stalowa Wola, Orodek Badawczo-Rozwojowy Centrum Techniki Morskiej. Wszystkie one chc wsppracowa w procesie modernizacji systemu obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej. Prace badawcze wdziedzinie radiolokacji, technologii radarowych oraz integracji systemw to dla nas chleb powszedni. Prowadzimy je od szeciu dekad. Krzysztof Krystowski jest prezesem Bumaru.
ipotencjalnej polonizacji produkcji. Resort obrony narodowej nie chce na razie zdradza wynikw rozmw, wiadomo jednak, e sprawy offsetu i ewentualnego transferu technologii do Polski budziy spore obiekcje zagranicznych oferentw. Wybadalimy rynek. My wiemy, co oni nam mog zaoferowa, oni za wiedz, czego my oczekujemy. Teraz musimy zakoczy prace nad penym studium wykonalnoci i ustali, w jaki sposb chcemy pozyska nowy sprzt. Dopiero wtedy bdziemy mogli usi do ostatecznych negocjacji, komentuje jeden z oficerw, ktry z ramienia Inspektoratu Uzbrojenia uczestniczy w negocjacjach. Dodaje on, e w przypadku tego typu zaawansowanych technologii w gr wchodzi raczej umowa midzyrzdowa. Dla Polski byaby ona o tyle korzystna, e w jej ramach moglibymy pozyska technologie budowy rakiet przeciwlotniczych z innych obszarw uzbrojenia i sprztu wojskowego ni obrona przeciwlotnicza. Ciar decyzji Program modernizacji OPL bdzie nie tylko najdroszy spord tych, ktre realizowaa w ostatnich dekadach polska armia, lecz take, ze wzgldu na konsekwencje gospodarcze i geopolityczne, chyba najtrudniejszy. Siadajc do rozmw na temat tarczy, warto mie w pamici trudn lekcj offsetu na samoloty F-16. Musimy wykorzysta to, e spor cz tarczy, zarwno przeciwlotniczej, jak i przeciwrakietowej, jestemy w stanie zbudowa sami. Nasze systemy radiolokacyjne to moe nie jest wiatowa grna pka, ale dobrze wybrany partner zagraniczny moe da nam technologi, dziki ktrej doczymy pod tym wzgldem do globalnej czowki. Jeli pacimy, wymagajmy technologii, ktra umoliwi udoskonalenie tego, co sami produkujemy z powodzeniem, na przykad pociskw przeciwlotniczych Grom i Piorun. Chcemy za duo? Nieprawda. Kontrakt wart kilka mimiliardw euro daje nam pran wo stawia nawet najtwardsze warunki. K W
W 2019 roku powinna si zakoczy eksploatacja 17 zestaww rakietowych Newa z 3 Warszawskiej Brygady Rakietowej OP.
k r z y s z t o f
g o g o
23
flesz
buzdygany
Kapitan marynarki pilot Sebastian Bbel Starszy chory marynarki rezerwy Dariusz Terlecki odbiera nagrod wimieniu Zespou onierzy jednostki Formoza Podpukownik Cezary Kiszkowiak
Kapitan marynarki pilot Sebastian Bbel
nasi lau
BUZDYGANY 2012 SPORTOWIEC ROKU 2012
24
Buzdygany to forma docenienia zbiorowego wysiku, podkrelali tegoroczni laureaci nagrody

Starszy chory sztabowy Andrzej Wojtusik buzdygan dla Dowdcy zespou bojowego Jednostki Wojskowej Komandosw odebraa ona z synem. Marcin Ogdowski
reaci
k RZY S ZTOF
WOJC I EW S K I
25
|flesz wojska ldowe|

nagradzanie onierzy przez osoby z ich rodowiska to wietny pomys, uwaa Anna Maria Anders, crka generaa Wadysawa Andersa.
Najlepsi wojskowi sportowcy, wrd nich chory Jzef Tracz, Trener Roku,
Wyrnienia redakcji Polski Zbrojnej, nazywane

wojskowymi Oscarami, zostay wrczone ju po raz dziewitnasty.
A n n a D b r o ws k a
agroda przyznawana przez wasne rodowisko jest szczeglna. Wasi koledzy, przeoeni i podwadni znaj Was najlepiej i tacy sdziowie nigdy si nie myl, mwia Beata Oczkowicz, podsekretarz stanu do spraw infrastruktury w Ministerstwie Obrony Narodowej, gratulujc laureatom tegorocznych Buzdyganw w imieniu ministra Tomasza Siemoniaka. Urodzinowy prezent W czasie uroczystej gali wrczono doroczne nagrody redakcji Polski Zbrojnej. Piciu wyrnionych wybraa kapitua zoona z ubiegorocznych laureatw. Buzdygany to chyba jedyna nagroda przyznawana przez tych, ktrzy dostali j rok wczeniej, mwi Wojciech Kiss-Orski, redaktor naczelny miesicznika Polska Zbrojna. W tym tkwi jej oryginalno i wyjtkowo. Tegoroczn nowoci by pierwszy w historii Buzdygan internautw. Otrzyma go Marcin Ogdowski, autor bloga zAfganistanu.pl. Potrzeba
nam takich ludzi, ktrzy bd wspierali onierzy biorcych udzia w misjach i ich rodziny, cieszya si z takiego wyboru pani minister. Z kolei Tomasz Kloc, prezes Stowarzyszenia Rannych i Poszkodowanych w Misjach poza Granicami Kraju, podkrela zasugi nagrodzonego zespou onierzy jednostki Formoza, ktrzy zorganizowali akcj pomocy choremu koledze. Dowiedli, jak wana jest solidarno i praca zespoowa. Beata Oczkowicz zaznaczya, e tegoroczni laureaci prezentuj odwane postawy, niekonwencjonalne mylenie i dziaanie, a kady z nich wnis co niepowtarzalnego do armii. Podobnego zdania by jeden z nagrodzonych, starszy chory sztabowy Andrzej Wojtusik, byy pomocnik dowdcy Wojsk Ldowych do spraw podoficerw: Warto docenia ludzi ponadprzecitnych, niezwykych, ktrzy potrafi swoimi pomysami zaraa innych, wpywajc jednoczenie na pozytywny wizerunek armii. Dumna z nagrody dla ma bya Agnieszka, ona dowdcy zespou bojowego Jednostki Wojsko-
26
JAKUB
N AWROCK I
flesz
Gala Buzdyganw jak co roku zgromadzia grono znamienitych goci, zarwno onierzy, jak i cywilnych przyjaci armii. W centrum Konferencyjnym Wp pojawili si midzy innymi pose Jadwiga Zakrzewska, minister Beata Oczkowicz i genera Bogusaw pacek. Na zdjciu zGoSpodarzami gali Edyt em i wojciechem Kiss-orskim
otrzymali repliki historycznej broni.

Ogromne oklaski otrzyma Sebastian ukacki, komandos jednostki Formoza, na ktrego rehabilitacj koledzy laureaci tegorocznego Buzdygana zbierali pienidze.
r o b e r t
si e m a s z k o
k RZY S ZTOF
WOJC I EW S K I
( 2 )
e w a
k o r s a k
27
|flesz wojska ldowe|
Redakcja portalu polska-zbrojna.pl wrcia do tradycji wyrniania

wej Komandosw z Lublica. Razem z synem odebraa Buzdygan w imieniu przebywajcego teraz w Afganistanie onierza. Bartek powiedzia, e wyrnienie dla taty byo najwspanialszym prezentem na jego sidme urodziny, przyznaa. Kapitan marynarki pilot Sebastian Bbel, dowdca klucza migowcw pokadowych w 43 Bazie Lotnictwa Morskiego, odbierajc Buzdygan, podkrela, e stosunkowo atwo jest go zdoby. Znacznie trudniej jest udowadnia kadego dnia, e jest si godnym tej nagrody. Praca zespoowa W tym roku dziki plebiscytowi redakcji portalu polska-zbrojna.pl wrcono te do tradycji nagradzania najlepszych wojskowych sportowcw. Sport musi by obecny w wojsku i warto promowa tych, ktrzy osigaj wspaniae rezultaty, uwaa Edyta ema, redaktor naczelna portalu. Nagrod specjaln za caoksztat dokona otrzyma biegacz dugodystansowy Edward Stawiarz, byy zawodnik i dziaacz klubu Wawel w Krakowie. Cz uznania dla sportowcw naley si organizacjom, stowarzyszeniom i wojskowym klubom, ktrych czonkami jestemy, stwierdzi. Kwestia wsppracy przeplataa si zreszt w wypowiedziach wikszoci wyrnionych. Buzdygan to nagroda dla caej grupy ludzi, przede wszystkim technikw, ktrzy pracuj na konto pilota, zaznaczy kapitan Bbel. Pose Jadwiga Zakrzewska, zastpczyni przewodniczcego sejmowej Komisji Obrony Narodowej, podkrelaa za rol rodzin laureatw. Zgodzia si z ni pani Agnieszka. Warto pamita o onach misjonarzy, ktre przez p roku yj tylko Afganistanem. Wyrnieni w wikszoci wiedzieli ju, co zrobi ze swoimi nagrodami. Godnym miejscem dla Buzdygana bdzie nasz salon. Ta nagroda stanie tu obok gablot, w ktrych wisz wojskowe medale mojego dziadka, mwi podpukownik Cezary Kiszkowiak, byy szef Wydziau Wsppracy Cywilno-Wojskowej 11 Lubuskiej Dywizji Kawalerii Pancernej w aganiu. Szeregowy Paula Wroska, zdobywczyni tytuu Nadzieja sportu wojskowego, swoj replik historycznego pistoletu umieci na pce razem zwyrnieniami sportowymi, a Buzdygan Marcina Ogdowskiego trafi do gabinetu w pracy. Pkam z dumy, bo mie wojskowego Oskara to nie przelewki. To najwaniejsze wyrnienie, jan kie dostaem, zapewnia dziennikarz.
Wsppraca: Piotr Bernabiuk, Paulina Gliska, Magdalena Kowalska-Sendek, Magorzata Schwarzgruber, Jacek Szustakowski, Tadeusz Wrbel
28
flesz
Nagroda Polski Zbrojnej to dla mnie motywacja do pracy, jeszcze wikszego wysiku i treningw, stwierdzia szeregowa Paula Wroska.
najlepszych wojskowych sportowcw.
si e m a s z k o
GOCIE BIORCY UDZIA W gALI MOGLI DOWIEDZIE SI CIEKAWOSTEK OPRACY PILOTW I WYSUCHA KONCERTU KWARTETU saksofonowego ORKIESTRY Reprezentacyjnej WP.
r o b e r t
KR z y S z TOF
WOJC I EW S K I
( 2 )
j a n u a r y
s z u s t a k o w s k i
29
|armia ptsd|
Coraz czciej na szpitalnych oddziaach mona spotka ony lub matki misjonarzy.
Pau l i n a G l i s k a M a gd a l e n a K o wa ls k a - S e n d e k
Stres bojowy onierza wpywa niejednokrotnie na jego bliskich.
Choroba rodzinna
ni odpowiedzialne za cae ognisko domowe, za wszystkie sprawy dotyczce domu i dzieci. To za duo dla jednej osoby. Jak wyjania profesor, niemal regu jest, e kobiety za wszelk cen prbuj radzi sobie same, co czasami tylko pogarsza sytuacj. Gdy pojawiaj si problemy, one nie szukaj pomocy. Czsto yj w maych, lokalnych rodowiskach i nie chc mwi o wasnych kopotach, poniewa si wstydz. Boj si te zostawi dzieci lub zrezygnowa z pracy. Z racji spoecznej roli kobiet przyzwolenie na ich problemy jest mniejsze. Katarzyna jest on weterana misji w Iraku. Maj czworo dzieci i kilkanacie lat maestwa za sob. Gdy m wyjeda na misj, nie miaa nawet 35 lat. Bardzo przeya rozk. Trudy codziennego ycia problemy mieszkaniowe zakoczone przymusow przeprowadzk i opieka nad maymi dziemi j przerosy. Nie moga liczy na rodzin. Z pomoc przyszli jedynie ssiedzi. Samotna na polu walki wiat Nigdy nie zaoferowano miusysza pomocy psychologicznej. DoZesp stresu pourazowego (PTSD) wedug szacunkw za spraw Poli weterana noworodka, ktrego znaleli onierze. PTSD, uczestniczyam piero jak mpolscy mia zdiagnozowane lekarzy dotyka w Polsce co dziesitego misji zaw jego terapii, opowiada. Czysukcesw. prosia o pomoc? Musiagranicznych. Statystyki s jednak umowne, bo onierze rzetelnego mieli Przez p roku trudnej suby jednak o wiele wicej monitoringu zachorowa na PTSD w Polsce nikt nie prowa- am radzi sobie sama. Pakaam i cierpiaam tak, eby nikt dzi. W Klinice Psychiatrii i Stresu Bojowego Wojskowego nie widzia. Instytutu Medycznego w Warszawie od 2005 roku M a gd ale n a byo K ohowa ls k a - S e n d e k spitalizowanych 290 weteranw misji. Nie wiadomo jednak, Najgorsza jest niewiedza M Marii Nowak na misj wyjeda dwukrotnie. Pierwilu onierzy korzystao z pomocy psychiatrycznej poza wojskiem. Jeszcze trudniej o dane dotyczce kondycji psychicz- szy raz do Afganistanu pojecha rok po lubie. W kraju zonej rodzin onierzy. O tym, jak czsto ich lk czy wsplne stawi on z malekim synkiem. Ssiadki z wojskowego przeywanie PTSD przechodzi w rzeczywisty problem osiedla pomagay jej w opiece nad dzieckiem, ssiedzi wnoitraum, mona jedynie spekulowa. Dlaczego si tak dzie- sili wzek i zakupy na czwarte pitro. To by dla mnie bardzo trudny okres. Byam moda, nie je? Nie wszyscy maj odwag mwi o swoich kopotach, opisywa trudy rozki. Nie kady chce przyzna si do pro- wiedziaam, czego oczekiwa, spdzaam cae dnie przed telewizorem i czekaam na informacje z Afganistanu. Przez blemw psychicznych nawet jeli jest to nastpstwem p roku byam roztrzsiona, le spaam, miaam koszmary. zdiagnozowanego u wspmaonka PTSD. Stres moe dotkn mode kobiety, ktre maj mae Kiedy chciaam si wyali innym onom onierzy, zostadzieci i potrzebuj codziennego wsparcia partnera, wyja- am zbesztana, e si rozklejam. Powiedziay mi, e musz nia Stanisaw Ilnicki, konsultant w Klinice Psychiatrii by dzielna i nie wolno mi narzeka. Nie znalazam u nich i Stresu Bojowego. Gdy zostaj same, staj si nagle w pe- adnego zrozumienia dla mojego strachu i rozterek. zisiaj mijaj trzy miesice, odkd przyjto mnie do kliniki psychiatrycznej z objawami stresu. Tak naprawd jest to stres mojego ma, ale on zawsze oddawa mi wszystkie swoje kopoty, pisze Grayna Jagielska w ksice Mio z kamienia. ona Wojciecha Jagielskiego, znanego korespondenta wojennego, w regiony objte konfliktem z mem nie wyjedaa. Jednak jego pobyty w najbardziej zapalnych zaktkach wiata bardzo duo j kosztoway. Zdiagnozowano u niej stres, ktry porednio czy mona z PTSD. Podobnie swoje przeycia opisuje Monika, ona polskiego onierza, ktry przez kilka lat leczy si z wojennej traumy. Gdy w kocu lekarze zdoali pomc onierzowi, problemy spady na ni. Na oddziale warszawskiego szpitala spdzia dwa miesice.
O bazie Waghez w Afganistanie
30
armia
s x c . h u
Gdy m jecha na drug misj, bya ju nieco zahartowana. Mieli nowe mieszkanie, kilku nowych przyjaci, ktrzy otoczyli Mari opiek. Bliscy nie potrafili pomc jej tylko w jednym: w zlikwidowaniu cigego strachu o ycie ma. Kiedy psychologowie omawiaj sytuacj partnerek uczestnikw misji, zwracaj uwag na to, e ich stres pocztkowo moe wypywa z niewiedzy i niewiadomoci, w jakiej yj przez sze miesicy. onierze na misji wypeniaj kolejne zadania i czsto nie maj czasu na analizowanie swojej sytuacji. Tymczasem ich partnerzy (gwnie dotyczy to kobiet) pozostajcy w Polsce tylko pozornie wygldaj na opanowanych. Nie wiedz o wszystkich wydarzeniach na misji, licz wic kartki w kalendarzach, przeywaj kad z wiadomo, ktra nadchodzi z Afganistanu, mwi terapeuci. Zym doradc jest take wyobrania. Byway dni, gdy przez cay czas wyobraaam sobie najgorsze sceny, a potem baam si kadego telefonu, mwi Maria Nowak. Te dwie misje byy najgorszymi miesicami w moim yciu. Nie chciaabym tego jeszcze raz przeywa. Katarzyna przyznaje, e gdy jej m wyjecha do Iraku, nie opowia-
wo o n a n a k u a N D
e w Nowym iwersyteci oogii na un ol cj iano samop so r , profeso rych ocen kt on is w oj rr , a w ia H n n a h zi d d ebora atkw z ro wadzia ba zny nastol u, przepro i ik ec ec w o zi sz d sp n j j ru is B zw cw na m ne oraz ro dzie rodzi erpicie rodzin dzicem ci e po wyje czucie, y ro , z y e za ci a y ok p e i , ik y zi ojawieyn p rd W a . ie yj w skowych wego sprz adania pot zo B ra . ou sj p re dep stresu cierpi na ji na zesp rocie z mis stolatka. a n u cym po pow ww nych obja ob od p niu si
31
|armia ptsd|
daa mu o kopotach w domu. Nie chciaam go martwi, twierdzi. I tak nic by nie poradzi. On postpowa tak samo. Efekt by taki, e przez p roku niewiele wiedzielimy o swoim yciu. Kobieta podkrela, e wpyw na tak sytuacj miay take krtkie rozmowy telefoniczne, a ona w kilka minut nie potrafia opowiedzie mu o otaczajcej j rzeczywistoci. Najmodsze z czworga dzieci miao nieco ponad rok, starsze te potrzeboway opieki. Czuam, e wiat si na mnie wali i e zostaam ze wszystkim sama. Najtrudniejsze chwile Gdy m Moniki wyjecha na IV zmian do Iraku, zostaa sama z dziemi. Dobrze znosia rozk. Po dwudziestu latach maestwa z wojskowym przyzwyczaia si do samotnoci. M czsto wyjeda na poligony, w domu nie byo go tygodniami, wic misj potraktowaa jak kolejn dusz delegacj. Nawet przez myl mi nie przeszo, e co si moe sta. Byam pozytywnie nastawiona, nie miaam adnych dokw ani chwil zwtpienia. Znosiam to atwiej, bo na miejscu mamy rodzin i przyjaci. Jeli wic czego sama nie umiaam zaatwi, mogam kogo z nich poprosi o pomoc, przyznaje. Niestety najwiksze problemy byy dopiero przed ni. Tomasz nie dosuy do koca swojej zmiany. W czwartym miesicu suby zosta ranny. Wiedziaam, e jego yciu nie zagraa niebezpieczestwo, ale nie miaam pewnoci, co si z nim dzieje, wspomina Monika. Wyobraaam sobie najgorsze scenariusze. Nie mogam tego znie. Uspokoiam si, gdy kilka dni pniej usyszaam gos ma w suchawce. Podpukownik Radosaw Tworus, czasowo penicy obowizki kierownika Kliniki Psychiatrii i Stresu Bojowego, przyznaje, e najwicej problemw psychicznych objawia si po powrocie onierza do kraju. Niektrzy bliscy dopiero wtedy bezporednio odczuwaj skutki tego, co on przeywa. Gdy u onierza zdiagnozowane zostaje PTSD, choruje caa rodzina. Kade zaburzenie psychiczne onierzy moe wpywa na ich bliskich, mwi podpukownik Tworus. Rodzina to system i nie ma moliwoci, by jedna osoba bya chora, a pozostae cakiem zdrowe. Cho nie moemy mwi o PTSD rodzin, to ich stres moe by pochodn stresu bojowego onierzy. A objawy mog by bardzo podobne, bo przecie ci ludzi yj obok siebie. Zdarza si wic tak, e bliscy dowiadczaj podobnych odczu, wrae i emocji. Chorobie zwykle towarzysz nadpobudliwo, draliwo i zobojtnienie emocjonalne. Od kiedy Tomasz wrci, jego zachowanie bardzo mnie zastanawiao. Poszlimy na spacer kilka dni po jego wyjciu ze szpitala. On cay czas nerwowo si rozglda patrzy na ludzi, na samochody, wci szuka ukrytych snajperw. Gdy jechaam autem powyej 40 kilometrw na godzin, prosi, abym zwolnia. Ba si kadego zakrtu, nie wiedzia, co jest tu za nim, wspomina Monika. Oboje myleli, e to minie, e to tylko chwilowe. Tomasz wci chcia suy. Wprawdzie woy mundur, ale po tym, jak bl uszkodzonego podczas wypadku barku zacz mocno dawa si we znaki i lekarze orzekli, e w rku postpuje zanik mini, zrezygnowa ze suby. Jako funkcjonowalimy, opowiada Monika. Wiedziaam, e trzeba mu pomc, zaj si nim. Ale byo coraz go-
Gdy u onierza zdiagnozowane zostaje PTSD, choruje caa rodzina

rzej. Jego napady zoci byy dla mnie kompletnie niewytumaczalne. Mylaam, e ta agresja skierowana jest we mnie i tylko ode mnie zaley jego samopoczucie. Nigdy nie wiedziaam, co moe zdenerwowa go tak bardzo, e wpadnie w furi. To byo dla mnie dziwne, bo przez ponad 20 lat byam w stanie przewidzie jego reakcje. Po wypadku co, co zwykle mu nie przeszkadzao, zaczo by dla niego uciliwe. Nie wiedziaam, jak mu pomc. Jak wyjania profesor Ilnicki, cakiem naturalne jest, e ona w pierwszym okresie choroby solidaryzuje si z mem, pomaga mu, ale w pewnym momencie po prostu nie wytrzymuje napicia: Z jednej strony kobieta chce pomc, ale z drugiej onierz t pomoc odrzuca, bo uwaa e ona robi to z litoci, a nie z mioci. I problemy psychiczne obojga si kumuluj. Katarzyna opowiada, e sam powrt jej ma z misji by trudnym momentem. Bardzo za nim tsknilimy, dzieci przystroiy cay dom balonami i serpentynami. Kiedy wszed, nie byo euforii, a raczej zmieszanie, zakopotanie i smutek. Nastrj Jerzego, ma Katarzyny, bardzo szybko si pogarsza. Mczyzna nie umia odnale si w nowej rzeczywistoci. Czsto si kcilimy. Gdy dochodzio do spi, znika z domu na kilka godzin albo siada przed komputerem, oglda filmy i zdjcia z Iraku. Cierpiaam nie tylko ja, lecz take dzieci. Schodziy mu z drogi, bay si ojca. Cigle na nie krzycza, wydawa polecenia i rozkazy. Podnosi na nie rk. Nie rozumielimy, co si z Jurkiem dzieje, przyznaje Katarzyna. Mczyzna nie mg spa, by nerwowy i rozdraniony, nie stroni od alkoholu. Wykrzycza mi kiedy, e nie chce ze mn by. Te sowa, po tylu wsplnych latach, bardzo mnie zabolay. Bol do dzi, wspomina kobieta. Wtedy powanie pomylaa o rozwodzie. Szukanie pomocy Jerzy w obawie przed konsekwencjami swojego postpowania zgosi si do lekarza. Zanim jednak postawiono waciw diagnoz, mino troch czasu. Ostatecznie trafi do stoecznej kliniki stresu bojowego, gdzie stwierdzono u niego PTSD. By jednym z pierwszych onierzy leczonych
32
armia
pod tym ktem na Szaserw. Ju po pierwszym pobycie, a byo ich kilka, rodzina odczua popraw. ona, rodzina oraz przyjaciele Tomasza namawiali go na wizyt u psychologa lub psychiatry. Odmawia za kadym razem. Twierdzi, e nic mu nie jest i nie da zrobi z siebie wariata. W kocu los zdecydowa za niego. Musia si stawi na komisji odszkodowawczej. Wtedy jeden z lekarzy da mu skierowanie do psychiatry. Nie mia wic ju wyjcia. Zdiagnozowano u niego PTSD. Czterokrotnie by pacjentem kliniki. Gdy on psychicznie stan na nogi, stres dopad mnie, mwi Monika. Wysiadam zupenie, czuam si jak balon, z ktrego kto spuci powietrze. Zadzwoniam do profesora Ilnickiego i na dwa miesice pooyam si w klinice. Trafiam tam na miejsce ma. Dowiedziaa si, e jej stan jest nastpstwem tego, co przey Tomasz. e jego powrt do kraju i ich wsplne ycie po misji nagromadziy w niej mnstwo skrajnych emocji. e jego przeycia stay si take jej udziaem. Razem z nim odczuwaa skutki traumy. Dowiedziaam si, e krzycza, bo musia si wyadowa. Zrozumiaam, e nie naley si tym przejmowa. Dopki nie znalazam si w klinice, nie rozumiaam tego zachowania, odbieraam je jako atak na siebie. Pobyt w klinice otworzy mi oczy: mj m nie by wyjtkiem, opowiada Monika. Z placwki na Szaserw wysza wzmocniona i fizycznie, i psychicznie. Postawiono mnie tam na nogi. Dzi myl, e to uratowao moj rodzin i mnie sam. Inaczej postrzegam codzienne, zwyke sprawy, inaczej patrz na ma i dzieci. Zdaniem specjalistw zjawisko traumy u rodzin misjonarzy nie jest rzadkoci. Zdobylimy t wiedz dziki warsztatom profilaktyczno-leczniczym, na ktre przyjedaj wojskowe rodziny. Kiedy przebywaj w grupie podobnych do siebie, otwieraj si i mwi o swoich problemach. To pokazuje, e ofiarami wojny s nie tylko onierze, mwi profesor Ilnicki. W warszawskiej klinice leczyy si take matki polegych onierzy. Podpukownik Tworus zwraca uwag na jeszcze jedn rzecz: Praktyka pokazuje, e zainteresowani wci rzadko korzystaj z ofert wsparcia psychologicznego. To, e bliscy mao mwi o swoich problemach, wynika te z tego, e nie wiedz, dokd pj, gdzie szuka pomocy, co dalej robi. Dlatego adaptacja i ewentualna terapia ju po misji powinny obj wszystkich czonkw rodziny. Monika zdobya si na odwag, by opowiedzie o swoich problemach lekarzom. Wiedziaa, e samej trudno jej bdzie poradzi sobie w zupenie nowej dla niej sytuacji. Razem z Tomaszem uczestniczyli te w terapii grupowej. Na pocztku ciko jest mwi obcym ludziom o sobie, o swoich uczuciach, emocjach. Gdy jednak czowiek zobaczy, e to pomaga, potem jest ju atwiej. Taka terapia to bardzo wana i potrzebna rzecz. Za kadym razem jest coraz lepiej. Katarzyna i Jerzy z walki z PTSD te wyszli zwycisko. Do wspomnie wracaj niechtnie, wol oddzieli je grub kresk. Dzi mamy nowe ycie. Po terapii mam nowego ma. Pracujemy i odpoczywamy razem. Temperatura w zwizku jest bardzo wysoka. Jest nawet lepiej ni kiedy. n
Dan e bohaterek teks tu na ich pro b zos t ay zm ie nio ne . Wsppra c a : AD
patronat pol s k i z b r o j ne j
33
|armia ptsd|
Przedawniona mier
aoba wdw po misjonarzach trwa dugo,
a al pozostaje do koca ycia.
M a g o r z a t a S chwa r zg r u b e r
ano Barbara bierze jedn tabletk. Wieczorem mistrzowsk. W padzierniku 1992 roku na drodze z Phnom drug. Tak zaleci lekarz. Ale dzi wemie trze- Penh do Sihanoukville terenowa toyota, ktr polscy onieci, bo trzs si jej rce i zawi oczy. Opowie- rze wracali do bazy, wypada z szosy i dachowaa. Z szeciu ci z przeszoci naruszya krupasaerw przeyo czterech. M Barbary ch rwnowag, w jakiej stara si utrzyma zgin. W akcie zgonu lekarz napisa, e nie Trauma od ponad dwudziestu lat jesieni wanie przey z powodu zbyt cikich obrae gotyle czasu mino od mierci jej ma. Jako po mierci wy. Wojewdzka komisja lekarska potwierstarszy chory suy w polskim kontyn- ma jest dzia, e jego mier pozostaje w zwizku ze gencie w Kambody. Ta misja bya jego sub wojskow. pierwsz, ale zarazem miaa by ostatni, bo jedn Barbara otwiera czerwon teczk, w ktplanowa odej do cywila. z najciszych, rej zebraa wszystkie dokumenty zwizane Z poegnania na lotnisku najbardziej zapa- burzy cae z wypadkiem ma. Przekada kartki, czyta mitaa pacz crki, ktra lamentowaa, e i na krtk chwil umiecha si do swoich nie zobaczy ju ojca, i spokojny gos ma, dotychczasowe wspomnie. Czyta dalej i umiech ganie. e przecie niedugo wrci. Przez kilka mie- ycie, ktre Trzyma w rku ksero nekrologu o mierci sicy przychodziy listy, raz w tygodniu rozma. Gdy zgin, mia 45 lat, a za sob trzeba mawiali przez telefon. Pociesza, gdy narze29 lat suby. Barbara pamita, jakby to zdazbudowa kaa, e w domu brak mskiej rki. rzyo si wczoraj. By poniedziaek. Czekaa na telefon, bo zazwyczaj w ten dzie od nowa Wypadek na misji dzwoni. Zawsze denerwowaa si, jeli poSiy pokojowe w Kambody liczyy wwczas 20 tysicy czenie si opniao, ale gdy tamtego dnia telefon milcza, onierzy, w tym 700 Polakw stacjonujcych w siedmiu r- wytumaczya sobie, e mowi co wypado. A on ju nych miejscowociach i odpowiedzialnych za sub kwater- wwczas nie y.
COMME N T
J e r z y Pat o k a
mier onierza penicego sub w misji poza granicami kraju ma szczegln wymow dla wikszoci z nas. Dla rodziny oznacza rozpacz, cierpienie, bl i al. Panuje przekonanie, e czas agodzi rany. Nie zawsze jednak tak si dzieje. Cho rozpacz moe by przeywana z mniejsz intensywnoci, cierpienie i al pozostaj w sercu do koca ycia. W tej sytuacji szczeglnie trudna jest rola kobiety wychowujcej dzieci, gdy musi ona peni obowizki i matki, i ojca. Wymaga to wiele wysiku i powicenia, bo przecie w rodzinie zaburzone zostao poczucie bezpieczestwa. Dzieci przeywaj brak ojca i nie zawsze sobie z tym radz. W takich sytuacjach niezmiernie wane s pomoc i wsparcie rodziny, przyjaci, znajomych, instytucji wojskowych oraz innych rodzin polegych onierzy. yczliwo otoczenia uatwia przeycie aoby oraz umoliwia now organizacj ycia bez najbliszej osoby. Jerzy Patoka jest gwnym specjalist do spraw poszkodowanych w misjach Dowdztwa Wojsk Ldowych.
34
armia
Nastpnego dnia rano zaskoczy j dzwonek do drzwi. Gdy zobaczya mundury, wiedziaa, e stao si co zego. Ale nie chciaa uwierzy. Gdyby krzykiem i paczem moga odpdzi t z nowin Kilka dni pniej przyszy kondolencje od dowdcy PKW: M Pani ofiarn sub wojskow, ktr przyszo mu kontynuowa w siach pokojowych Narodw Zjednoczonych w tym daleko oddalonym od kraju zaktku wiata, rozsawi dobre imi onierza polskiego na arenie midzynarodowej, podtrzymujc i wspierajc tych, ktrzy wsplnie z nim stawiali czoa trudom i zadaniom, jakie roztaczaa przed nimi ta trudna misja. W Phnom Penh do dzi stoi tablica z krzyem i informacj, e 26 padziernika 1992 roku zginli w tym miejscu dwaj polscy onierze. W kamieniu wyryte s ich nazwiska. Pogrzeb by pikny. Tak mwili znajomi, bo ona niewiele pamita. Zostaa z 20-letni crk, studentk. Baa si ludzi, uciekaa przed ich spojrzeniami, wolaa by sama, spokj odnajdywaa na cmentarzu, przy grobie ma spdzaa dugie godziny. Wrcia do pracy w szkole, ale nie bya ju t sam pani Basi. Denerwoway j krzyki dzieci. Nie umiaa si odnale. Dostaa II grup inwalidzk i rent po mu. Miaa problemy z tym, eby zosta w mieszkaniu wojskowym. Nie wyobraaa sobie jednak przeprowadzki, bo kady kt przypomina jej o mu: podoga, ktr kad, przybijane przez niego pki. Jego rzeczy do dzi le tak, jak je zostawi. Wsparcie psychologiczne W 2012 roku pojechaa na warsztaty psychoterapeutyczne, ktre zorganizowao Stowarzyszenie Rannych iPoszkodowanych w Misjach poza Granicami Kraju ze wsparciem MON. Wsplnie z Janin, ktrej m zgin razem z jej Henrykiem podczas misji ONZ w Kambody, trafiy do grupy wdw. Wtedy wrciy bolesne wspomnienia, ale zobaczya, e inne kobiety cierpi podobnie jak ona. Poczua ich wsparcie. Po powrocie do Warszawy wesza jednak znw w stare koleiny. Nadal niechtnie wychodzi z domu, pacze bez powodu. No i ten lk. Tabletka nie zawsze pomaga. W 1992 roku nikt jej nie powiedzia, e moe szuka pomocy u psychologa. Z traum po mierci ma musiaa radzi sobie sama. Zatarte nieco wspomnienia powracay. Jak moga puci tat do Kambody?, krzyczaa crka jeszcze kilka lat po jego mierci. Ona take nie umiaa pogodzi si ze strat ojca. Barbara nie przerobia tej mierci. Do dzi pacze, gdy opowiada o mu. Zdaje sobie spraw, e to nie jest normalne, ale tumaczy, e widocznie tak musi by. Trauma po mierci ma jest jedn z najciszych, burzy cae dotychczasowe ycie, ktre trzeba zbudowa od nowa tumaczy psycholog na warsztatach psychoterapeutycznych. To nie mija szybko, uporanie si z ni wymaga czasu, potrzebna jest fachowa pomoc, namawia na podjcie terapii. Pani Barbara zgodzia si w kocu na pomoc. Miaa si zgosi si do kliniki na Szaserw. Po kilku godzinach jednak si rozmylia. Na to ju za pno. n
35
SH-2G
Szpony floty
Polska Marynarka Wojenna ma trzy klucze
migowcw do zwalczania okrtw podwodnych.
T a d e u sz W r b e l
o wycofaniu ze suby samolotw odrzutowych (MiG21, Iskry) jedynymi uzbrojonymi maszynami lotnictwa Marynarki Wojennej s migowce zwalczania okrtw podwodnych (ZOP): amerykaskie Kamany SH-2G Super Seasprite i poradzieckie Mi-14P. Z 70 planowanych nowych egzemplarzy dla si zbrojnych sze ma by w tej wersji.
Jedyny klucz SH-2G Super Seasprite s pierwszymi w historii polskiego lotnictwa morskiego migowcami pokadowymi. Pierwsze dwa dotary do Polski w padzierniku 2002 roku na pokadzie ORP Gen. T. Kociuszko, fregaty rakietowej typu Oliver Hazard Perry przekazanej przez USA. Rok pniej przyleciay kolejne dwa SH-2G z bazy lotnictwa morskiego w Nordholz w Niemczech. W sierpniu 2003 roku Super Seasprite weszy do suby w skadzie nowo sformowanego klucza migowcw pokadowych, ktry obecnie naley do grupy lotniczej 43 Bazy Lotnictwa Morskiego w Gdyni-Babich Doach. Ten klucz jest wyjtkowy, poniewa nasze migowce jako jedyne w Polsce operuj zarwno z lotnisk, jak i pokadw fregat, mwi kapitan pilot Bartomiej Lipiski. Zaogi Kama-
nw, jako jedyne w naszych siach zbrojnych, latay nad norweskimi fiordami, morzami Czarnym i rdziemnym, jak rwnie Oceanem Atlantyckim, a wypady nad Morze Pnocne to dla nich chleb powszedni. Uywane w Polsce migowce pochodz z pocztku lat dziewidziesitych XX wieku. Gdy osoba niezorientowana spojrzy na metryczk z dat produkcji SH-2G, to te maszyny mog si jej wydawa stare, mwi dowdca klucza kapitan Sebastian Bbel. Faktycznie, nie s nowe, ale nie s te przestarzae. Porwnabym je do siedmioletniego mercedesa. Naley pamita, e zanim zostay przekazane Polsce, spdziy niewiele czasu w powietrzu. Dlatego stan techniczny Kamanw jest o wiele lepszy, ni wskazywaby na to ich wiek. Poza tym SH-2G s eksploatowane wedug stanu technicznego, a nie resursu. Dziki temu pozostan w subie prawdopodobnie do okoo 2025 roku. Oczywicie, jak zauwaaj piloci, dobrze byoby, gdyby niektre urzdzenia byy nowsze, ale jak zastrzegaj te, ktre s do dyspozycji, pozwalaj im spokojnie dziaa. Polskie SH-2G s wyposaone w radar obserwacji obiektw nawodnych oraz systemy do wykrywania okrtw podwodnych wyrzucane pawy radiohydroakustyczne oraz detektor ano-
36
armia
Mi-14P
Mi-14 stanowi rozwinicie Mi-8; by pierwszym radzieckim migowcem z chowanym podwoziem.
pd kaduba w ksztacie odzi i pywaki pozwalaj ldowa maszynie na wodzie. Informacje o dacie pierwszego lotu Mi-14 s rozbiene podaje si 1967, 1968 lub 1969 rok. Podobnie rzecz si ma z dat rozpoczcia jego produkcji, ale pewne jest, e zakoczya si ona w 1986 roku. Wedug rosyjskich rde, w Kazaniu powstay 273 czternastki. Dwusilnikowa maszyna o masie startowej 14 ton bya produkowana w kilku rnych wersjach, rwnie cywilnych. Poza przeznaczonymi do zwalczania okrtw podwodnych odmianami Mi-14P i ratowniczymi Mi-14PS na potrzeby wojsk powsta te Mi-14BT do wyszukiwania i traowania min. Czternastka w wersji ZOP moga by uzbrojona nie tylko w konwencjonalne torpedy i bomby gbinowe, lecz take w atomowy adunek gbinowy o mocy 1 kilotony.
malii magnetycznych. Przed kilku laty maszyny te przystosowano rwnie do przenoszenia nowej torpedy MU-90. Moemy zwalcza wykryty okrt podwodny samodzielnie lub we wsppracy z jedn jednostk pywajc lub wiksz ich liczb, stwierdza dowdca klucza. Krok ku wielozadaniowoci Dowiadczenia z udziau w operacji natowskiej Active Endeavour na Morzu rdziemnym stay si impulsem do modyfikacji migowcw, ktra zwiksza moliwoci ich uycia. Piloci klucza wspominaj, e podczas odprawy przed jednym z lotw patrolowych otrzymali rozkaz rozpoznania podejrzanego statku. Jednoczenie zalecono im, aby nie podlatywali do niego zbyt blisko, bo na pokadzie moe znajdowa si bro maszynowa. Lotnicy zdali sobie spraw, e nie maj adnej moliwoci samoobrony. Zdecydowano wic, by w drzwiach
kabiny transportowej zamontowa stanowisko karabinu maszynowego, ktry obsuguje nawigator-operator; dzi tak wyposaone s trzy z polskich SH-2G. Dziki temu migowce mog zabezpiecza i wspiera na przykad akcje Wojsk Specjalnych, abordae. Nawizalimy ju wspprac z GROM-em i Formoz, podkrela kapitan Bbel. W 2012 roku przeprowadzilimy wsplne wiczenia z komandosami morskimi. Cz z nich dziaaa z pokadu okrtu, a inni zabezpieczali z powietrza, dodaje kapitan Lipiski. Przy czym nie strzelali z pokadu migowca, gdy nie ma przepisw zezwalajcych na takie uycie broni, ktr ma Formoza. Rozpoznanie na rzecz Wojsk Specjalnych i zabezpieczanie ich dziaa to cakowita nowo dla zag polskich Kamanw. Dowiadczenia z misji wykazay, e w dziaaniach asymetrycznych wyjtkowo skuteczna jest wsppraca zag okrNUMER 4 | kwiecie 2013 | POLSKA ZBROJNA
m a r i a n
k l u c z y s k i
( 2 )
37
|armia marynarka wojenna|

Pierwsz wersj migowca Kaman SH-2 Seasprite skonstruowano na zamwienie amerykaskiej marynarki wojennej w kocu lat pidziesitych XX wieku.
ziewiczy lot tej maszyny odby si w 1959 roku, a do suby wesza ona w 1962 roku. Jako e SH-2 nie znalazy innego nabywcy poza US Navy, ich produkcj, po dostarczeniu 184 egzemplarzy, zakoczono w kocu lat szedziesitych. W nastpnej dekadzie Kaman zbudowa jednak unowoczenion wersj SH-2F. W 1981 roku amerykaska marynarka wojenna zamwia 60 egzemplarzy tych maszyn. Rwnoczenie z ich produkcj Kaman pracowa od 1985 roku nad nowsz wersj ktra otrzymaa potem oznaczenie SH-2G Super Seasprite przeznaczon do zwalczania jednostek podwodnych i nawodnych. Moe te by wykorzystywana do misji logistycznych, poszukiwawczo-ratowniczych oraz ewakuacji medycznej. US Navy zamwia tylko 24 egzemplarze SH-2G, ktre w latach dziewidziesitych XX wieku trafiy do jednostek rezerwowych. Ostatecznie Amerykanie wycofali Kamany ze suby w 2001 roku. Poza US Navy SH-2G zamwiy te floty wojenne Egiptu, Nowej Zelandii i Australii (ta bya jednak niezadowolona z osigw i zwrcia maszyny producentowi).
tw, migowcw i Wojsk Specjalnych, uwaa kapitan Bbel. Jest to rwnie wane, jak zwalczanie okrtw podwodnych, a gdy si uwzgldni na dzisiejsze realia, by moe nawet waniejsze. Przyszo klucza cile wie si z decyzjami o losie polskich fregat. Brak jednostek, z ktrych te migowce mogyby dziaa, oznaczaby utrat nabytych w ostatnim dziesicioleciu zdolnoci i wyszkolonej kadry. Aby kupi nowy okrt, wystarczy mie pienidze. Na wyszkolenie pilota pokadowego potrzeba za minimum omiu lat intensywnej pracy, podsumowuje kapitan Bbel. Odmodzone czternastki Lotnictwo Marynarki Wojennej ma rwnie dwa klucze migowcw zwalczania okrtw podwodnych z Mi-14P. Te maszyny stacjonuj na lotnisku 44 Bazy Lotnictwa Morskiego w Darowie. Pierwsza partia szeciu Mi-14P trafia do polskiej Marynarki Wojennej w 1981 roku, a druga w 1983 roku. W ZSRR kupiono te pi ratowniczych Mi-14PS. W wypadkach utracono po dwie maszyny kadej z wersji. Pozostae ratownicze czternastki wycofano ze suby w latach 20082010. Dzi po dostosowaniu dwch Mi-14P do zada ratowniczych (Mi-14P/R) w wersji ZOP pozostao osiem maszyn. Resursy pozwalaj uytkowa Mi-14 jeszcze przez szesiedem lat. Pierwsze cztery Mi-14P zakocz jednak sub ju w latach 20132015, a pozostae w okresie 20182019. Nic dziwnego zatem, e lotnicy morscy z nadziej czekaj na rozstrzygnicie przetargu na nowe migowce ZOP. Po ostatniej modernizacji czternastek zasig wykrywania okrtw podwodnych zwikszy si do 12 kilometrw. Moliwoci w tym obszarze zwikszyy si dziki nowej, opuszczanej na gboko do 100 metrw stacji hydroakustycznej OKA-2M/Z Sowik, zmodernizowanej do standardu Mniszka, detektorowi anomalii magnetycznych i pawom. Unowoczenieniu poddano system poszukujco-celowniczy Kalmar doprowadzono go do standardu Kryl-lot. Po zmianach czternastki mog nawiza czno z zanurzonym okrtem podwodnym za pomoc telefonu podwodnego HTL-10. migowiec zosta te wyposaony w przyrzdy radionawigacyjne umoliwiajce
precyzyjne ldowanie. Na pokadzie pojawi si rwnie system dowodzenia -10 eba. Przeszlimy z technologii analogowej na cyfrow, podsumowuje wprowadzone modyfikacje latajcy na Mi-14P starszy nawigator operator porucznik Krystian Gutkowski. Pierwotnie polskie Mi-14P byy uzbrojone w bomby gbinowe zrzucane automatycznie bd rcznie. Teraz, podobnie jak SH-2G, zostay przystosowane do przenoszenia torpedy MU-90. Rodzaj uzbrojenia dostosowywany jest do charakteru misji. Przy czym lotnicy uwaaj, e torpedy zapewniaj wiksze prawdopodobiestwo zniszczenia celu. Niemniej jednak pojawienie si dodatkowych urzdze jest bardzo obciajce dla nawigatora-operatora, ktry pracuje w dwch cakowicie odmiennych rodowiskach w powietrzu i na wodzie. Dlatego lotnicy morscy chcieliby, aby zaoga Mi-14P zostaa zwikszona z trzech do czterech osb. Czwarty jej czonek obsugiwaby system dowodzenia. Z eb powizany jest namiernik paw w standardzie Krab, ktry nie moe dziaa bez niej. Gra w chowanego Batyk, cho ma redni gboko okoo 100 metrw (Gbia Gotlandzka to nieco ponad 400 metrw), jest przyjazny okrtom podwodnym. Zasolenie, zmiany stenia wody w zwizku zrnymi zjawiskami biochemicznymi i rozkad prdkoci rozchodzenia si dwiku utrudniaj ich namierzenie. Zmiany mog by diametralne na przestrzeni kilkudziesiciu, a czasem zaledwie kilkunastu metrw. Dlatego na pewnej gbokoci urzdzenia wykrywajce mog mie zasig 810 kilometrw, by w nieco niszej warstwie wody spa do 1,52 kilometrw, wyjania porucznik Gutkowski. Zaogi okrtw podwodnych wiedz o tym i staraj si wykorzysta te rnice, by si skry. Nawigator Mi-14 uwaa, e na Batyku najskuteczniejsz metod ich poszukiwania jest uycie stacji hydroakustycznej. Spore szanse na odnalezienie jednostki pod wod daj pawy, a detektor suy do potwierdzenia nawizania kontaktu. W porwnaniu z Batykiem znacznie atwiej jest ledzi okrty podwodne na Morzu Pnocnym. Porucznik Krystian Gutkowski podkrela, e tam jedynym ograniczeniem jest zan sig urzdze.
38
|armia reporterskim okiem|
Orodek znajduje si w strukturach Marynarki Wojennej, ale korzystaj z niego cae siy zbrojne
40
m a r i a n
k l u c z y s k i
armia
Sztuka dryfowania
Chc dowiadczy choby namiastki tego,
co czuj wszyscy marynarze i piloci. Kady z nich musi nauczy si, jak przetrwa katastrof na morzu.
u k a sz Z a l e s i s k i
oda, woda, woda, krzyczy stojcy na dziobie instruktor. Kabina lduje w basenie, w mgnieniu oka wypenia si po brzegi i obraca do gry dnem. Mam kilka sekund, by wydosta si na powierzchni. Dla laika to ekstremalnie mao. Kiedy czowiek choby na chwil traci orientacj, a potem gow, kada kolejna sekunda pod wod jest niczym wieczno. Jad do Gdyni, by spdzi dzie w Orodku Szkolenia Nurkw i Petwonurkw Wojska Polskiego. Chc na wasnej skrze poczu namiastk tego, czego musz dowiadczy bez wyjtku wszyscy marynarze i piloci. Bo kady z nich musi nauczy si, jak przetrwa katastrof na morzu. Moim przewodnikiem bdzie kapitan marynarki Oskar Draus, wykadowca i instruktor, w orodku szef sekcji szkolenia w cyklu ratowniczym.
Carski oficer chce nurkowa Orodek Szkolenia Nurkw i Petwonurkw to jedna z najnowoczeniejszych tego typu placwek w Europie. Zosta zaoony w 1964 roku. Faktycznie jednak jego pocztkw mona si doszukiwa nawet u zarania II Rzeczypospolitej. W 1919 roku w sztabie Wojska Polskiego zameldowa si komandor porucznik Witold elechowski. Ten dowiadczony marynarz sub rozpoczyna jeszcze w armii carskiej Rosji, gdzie osign stopie kapitana drugiej rangi. Na pocztku wieku ukoczy w Kronsztadzie szko nurkw, potem bra udzia wwydobywaniu z dna Morza Czarnego wrakw jednostek, ktre zatony podczas I wojny wiatowej. Teraz proponowa, by sub nurkow stworzy take w Polsce. Dwa lata pniej wModlinie, gdzie mieci si port wojenny, ruszya pierwsza szkoa nurkw. Gdyski orodek zosta utworzony na bazie Oddziau Ratowniczego Marynarki Wojennej. Jego pierwszym szefem by kapitan Roman Marek, dowiadczony specjalista w dziedzinie prac podwodnych, a pierwszym komendantem komandor Stanisaw Mielczarek, dawny dowdca niszczyciela ORP ,,Byskawica. O bogatej historii placwki wiadcz liczne zdjcia i dokumenty zgromadzone w izbie pamici. Sia orodka tkwi jednak nie tylko w tradycji, lecz take, przede wszystkim, w teraniejszoci. Jego sercem jest hala zgbokim na 10 metrw, pokanych rozmiarw basenem. Zamontowana tam aparatura pozwala na odtworzenie warunkw
panujcych na morzu: fal, wiatru, deszczu. W dodatku hal mona cakowicie zaciemni. Do tego dochodz 4,5-metrowa rampa do skokw, ruchoma platforma, ktr w zalenoci od potrzeb mona wyciga na powierzchni i opuszcza na dno, system kamer rejestrujcych to, co dzieje si pod powierzchni, wreszcie moduowy symulator zanurzania (Modular Egrees Training Simulator, METS). To imitacja kabiny migowca Anakonda, ktra zostaa zamontowana na suwnicy bramowej. W czasie wicze jest ona opuszczana do basenu, a nastpnie obracana do gry dnem. Orodek znajduje si w strukturach Marynarki Wojennej, ale korzystaj z niego cae siy zbrojne. Szkoli nurkw (ci sucy wMW zajmuj si midzy innymi rozminowywaniem akwenw, dokonuj te podwodnych napraw; ci z Wojsk Ldowych bior udzia na przykad w budowie mostw i przepraw), marynarzy i pilotw. I tu wracamy do punktu wyjcia kady z nich musi si nauczy, jak przetrwa katastrof na morzu. MK-10 jak poducha Zatem do rzeczy. Przebieram si w kpielwki i melduj whali. Woda w basenie ciepa. Pono ma 24 stopnie Celsjusza. Baleary. Nie ma si czego obawia, zachca kapitan Draus. Chodniejsza by nie moe, bo podczas szkolenia onierze spdzaj w niej czsto po cztery godziny. A niektrzy i tak kocz na granicy wychodzenia organizmu. Wcigam na siebie uszyty z pomaraczowego materiau kombinezon (w orodku mwi o nim ,,szmaciak). Potem kolejny i jeszcze jeden tym razem wykonany ze specjalnego tworzywa. To tak zwany MK-10, zestaw ewakuacyjny dla podwodniakw. Na pocztek wskocz w buty jednego z nich. Oczywicie nie do koca Ale po kolei. Zaogi okrtw podwodnych w razie awarii mog si ewakuowa na kilka sposobw. Najbezpieczniejszy z nich to przejcie such stop do specjalnego pojazdu ratowniczego. Jeden, stacjonujcy na stae w Szkocji, maj do dyspozycji siy NATO. W sytuacji ekstremalnie trudnej stosuje si jednak metod znacznie mniej komfortow. W uproszczeniu polega ona na czciowym zalaniu okrtu wod, a nastpnie wydostaniu si na powierzchni w specjalnym kombinezonie. Wie si to z wieloma komplikacjami. Przede wszystkim trzeba zachowa zimn krew, poniewa prdko wynurzania oscyluje w granicach 23 metrw
41
|armia reporterskim okiem|

na sekund. A i tak po wypyniciu na powierzchni marynarze musz trafi do komory dekompresyjnej. Ja mam przewiczy wariant drugi, a w ostatniej fazie wydostaj si na powierzchni i dryfuj po morzu w oczekiwaniu na pomoc. Mj przewodnik odkrca zawr butli ze spronym powietrzem, ktr mam w okolicach biodra. Gony syk i po chwili kombinezon przypomina poduch. Wchodz do basenu, kad si na plecach i powoli dryfuj. Od czasu do czasu dopompowuj kombinezon, dmuchajc w niewielk gruszk. W morzu woda jest bardzo zimna i organizm moe si wychodzi w byskawicznym tempie. Naley wic oszczdza ciepo, tumaczy kapitan marynarz Draus. A to oznacza ograniczenie wszelkich ruchw do minimum. Na tym jednak nie koniec. Musz si bowiem wdrapa do tratwy ratunkowej, a w pczniejcym od powietrza kombinezonie ju samo przewrcenie na brzuch stanowi nie lada wyzwanie. Prbuj si jako rozkoysa, by zmieni rodek cikoci. Potem mozolnie wcigam pod siebie tratw i wreszcie znw na plecy. Sukces. Zapinam pokrowiec niemal po dziurki w nosie. Czekam na pomoc. Woda, woda, woda Punkt drugi: zamieniam si w pilota. Zostaj tylko w,,szmaciaku, a na gow wciskam kask. Znalazem si wwodzie imusz przygotowa sobie tratw. Tak sam ma przy sobie podczas ewakuacji kady z czonkw zaogi. Staram si utrzyma na powierzchni, a jednoczenie wciskam tok pompki. Idzie opornie, ale po duszej chwili gumowa wprawo, wyrwa klamk, wypchn drzwi, praw rk wypi si z pasw i wypyn, dodaje. Proste? Ano zobaczymy Pierwsze zanurzenie treningowe. Kabina wypenia si wod zaledwie w trzech czwartych i pozostaje w niezmienionej pozycji. Powtarzam sekwencj ruchw. Wydaje si, e jest wporzdku. Kabina wraca do poprzedniej pozycji. Woda, woda, woda!, krzyczy instruktor. Lecimy w d. Udaje mi si zaczerpn powietrza i prawidowo uoy w fotelu. Potem wszystko staje na gowie. Woda, jedna rka, drzwi, druga rka, pasy, coraz mniej powietrza. Wreszcie w gr. Udaje mi si uwolni dziki instruktorom. Teoria teori, ale praktyka moe zwali z ng. Przynajmniej za pierwszym razem. Przed kolejnym zanurzeniem siadam z tyu. Stamtd wychodzi si przez inny waz. Pono jest trudniej. Ostatecznie jednak robi may krok naprzd. Rce ju si tak nie myl, kolejno ruchw, ktre trzeba wykona te nie. Gorzej, jeli chodzi owypicie z pasw. Tutaj znw pomaga instruktor. Po drodze jeszcze uderzam kaskiem w odwrcony dach kabiny, ale ostatecznie w miar sprawnie wypywam na powierzchni. Do ideau daleko, ale kompletnej klski chyba jednak nie ponosz. Na morzu jest pewnie duo gorzej: fale, panika, lodowata woda, zauwaam. To prawda, ale te rzadko dochodzi do sytuacji, e kabina migowca czy samolotu tak szybko i to w caoci napenia si wod, a potem jeszcze odwraca, odpowiada Draus. Tymczasem zbliamy si do finau. Rolety w oknach wdruj w d, cz wiate ganie. Hala pogra si w pmroku. Ruszaj urzdzenia odpowiedzialne za robienie fal i sztucznego deszczu. Czas na deser. Na pocztek pn si po sznurowej drabince podwieszonej
k l u c z y s k i
powoka zaczyna nabiera ksztatw. Wreszcie jako tam pywa. Wcigam si na ni i obracam na plecy. W porzdku. Do przybycia pomocy chyba dam rad. Kolejny etap to wykorzystanie symulatora Anakondy. Od rana wicz z jego wykorzystaniem piloci z Brygady Lotnictwa Marynarki Wojennej. Na opanowanie tego elementu maj pi dni, ale my zrobimy sobie kurs przyspieszony, podkrela kapitan marynarz Draus. Po chwili siedz w kabinie przypity do przedniego siedzenia pasami. Razem ze mn jest dwch instruktorw: jeden na dziobie, drugi za plecami. Kiedy kabina zacznie si zanurza, naley przyj bezpieczn pozycj: gowa w d, broda oparta o klatk piersiow, rce na krzy, palce zatknite za pasy. No i trzeba nabra do puc powietrza, wylicza starszy instruktor chory marynarz Mariusz Kujawa. Pod wod kabina si obrci. Kiedy si ustabilizuje, lew rk naley sign
do rampy. A ta koysze si na wszystkie strony, deszcz zacina po twarzy, ale tym razem take si udaje. Wreszcie skok z 4,5-metrowej rampy wprost do wzburzonej wody. Instruktorzy z orodka wciskaj mi w do wiecc diod. Gdybym zbyt dugo nie wypywa z pogronego w pmroku basenu, atwo mnie bdzie namierzy. Dwa podejcia. Niestety, pas. Orodek nie zasypia W wodzie spdziem okoo dwch i p godziny. Zdyem zaledwie lizn prawdziwego szkolenia. Tymczasem i marynarze, i piloci musz wiczy regularnie. Pierwsi raz w roku trenuj skoki z podestu. Drudzy raz na pi lat przechodz koczcy si egzaminem cykl szkoleniowy: symulator, tratwy ratunkowe, skoki. Jest te zadanie polegajce na uwolnieniu si ze spadochronu, ktry wiatr cignie po powierzchni wody. Tego ju niestety nie zdyem sprbowa. Skok z rampy, spadochron, n moe nieco nurkowania... Bdzie powd, by tutaj wrci.
42
m a r i a n
e-mailem: prenumerata@zbrojni.pl listownie: Wojskowy Instytut Wydawniczy, 00-909 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 97 telefonicznie: +4822 684 04 00 Warunkiem rozpoczcia wysyki jest wpata 58,50 z na konto: 23 1130 1017 0020 1217 3820 0002
armia
Zamwienia mona skada:
Szanowni Czytelnicy!
Koszt prenumeraty Polski Zbrojnej 9 wydan (od kwietnia do grudnia 2013 roku) to tylko 58,50 zl
Kupon zamwienia prenumeraty Zamawiam roczn prenumerat Polski Zbrojnej w promocyjnej cenie 58,50 z
Imi i nazwisko zamawiajcego:.............................................................................................................................................................................. Adres z kodem pocztowym:..................................................................................................................................................................................... Telefon:.................................................. E-mail:......................................................Data:. ....................................... Podpis:.....................................
Wyraam zgod na przetwarzanie moich danych osobowych przez Wojskowy Instytut Wydawniczy wcelu prawidowego wykonania zamwienia. Dane s chronione zgodnie z ustaw o ochronie danych osobowych (DzU z 2002 r. nr 101, poz. 926 ze zm.). Wiem, e przysuguje mi prawo wgldu do moich danych osobowych oraz ich poprawiania.
|armia saperzy| |
Panie Generale, onierze wojsk inynieryjnych s w Afganistanie od 2002 roku. To prawdopodobnie najtrudniejsza misja zagraniczna w ich historii. Przed laty wydawao si nam, e w Iraku bdzie najtrudniej. Pocztkowo w operacji Enduring Freedom w Afganistanie dziaa tylko pluton onierzy z wczesnej 1 Brygady Saperw. Wtedy ich zadania sprowadzay si do rozminowana dawnego lotniska w Bagram, ktre stao si gwn baz si koalicji antyterrorystycznej. Sytuacja zmienia si w 2007 roku, gdy zwikszy si polski udzia w Midzynarodowych Siach Wsparcia Bezpieczestwa, czyli ISAF. Szybko okazao si, e w Afganistanie sytuacja jest jeszcze trudniejsza ni w Iraku, poniewa onierze wojsk inynieryjnych zaczli wykonywa nowe, bardzo niebezpieczne zadania. Kluczowe stao si przeciwdziaanie improwizowanym urzdzeniom wybuchowym, ktre s niemal wszdzie.
o tym, jak dowiadczenia z misji afgaskiej zmieniaj polskich saperw, rozmawia Tadeusz Wrbel.
Bogusawem Bbenkiem
Z generaem brygady
Dowiadczalne
Podstawowa zasada: niszczy, nie rozbraja
Improwizowane urzdzenia wybuchowe, zanim stay si wielkim zagroeniem dla wojsk NATO w Afganistanie, byy wykorzystywane przez rebeliantw w Iraku. Czy inaczej konstruowano je w tych dwch miejscach? Iraccy rebelianci wykorzystywali do ich budowy tak zwane pozostaoci wojskowe, czyli na przykad materiay wybuchowe i amunicj wyniesione z porzuconych wojskowych skadw. WAfganistanie talibowie maj do nich ograniczony dostp, wic posuguj si materiaami wybuchowymi domowej roboty. Wytwarzaj je z oglnie dostpnych produktw chemicznych, najczciej z nawozw sztucznych, takich jak saletra czy potas.
44
e w a
k o r s a k
armia
A sposoby ich uycia? W Iraku improwizowane urzdzenia wybuchowe umieszczano gwnie w budynkach bd w koronie drogi, przy znakach czy barierach. Talibowie natomiast bardzo szybko dostosowuj sw taktyk do sprztu, jakim dysponuj saperzy koalicji. Gdy w naszym wyposaeniu znalazy si georadary, rebelianci zaczli zakopywa improwizowane urzdzenia wybuchowe gbiej i teraz adunki o masie odpowiadajcej 100150 kilogramom trotylu umieszczaj od 1,5 do 2 metrw pod ziemi. Talibowie detonuj je tylko wtedy, gdy uznaj cel za atrakcyjny. Poza tym, jeli widzimy lecy przy drodze plastikowy pojemnik, to musimy zaoy, e nie jest to przypadek i gdzie w pobliu moe by ukryty rebeliant; gdy tylko kto si do urzdzenia zbliy, zdetonuje umieszczony w nim adunek. W takich sytuacjach przydaj si roboty saperskie. To jedno z dowiadcze afgaskich, ktre przeoyo si na modernizacj techniczn. Bez robotw straty w ludziach byyby z pewnoci wiksze. Automatyzacja i robotyzacja prac inynieryjnych zwizanych z rozpoznaniem i likwidacj improwizowanych urzdze wybuchowych s ju wic przesdzone. Roboty niszcz je za pomoc armatek wodnych. Struga wody o wysokim cinieniu rozbija adunek bez jego detonacji. Zatem podstawow zasad jest niszczenie odkrytych improwizowanych urzdze wybuchowych? Oczywicie, e tak. Nie ma mowy o jakimkolwiek ich rozbrajaniu. To zbyt niebezpieczne. Jeli trzeba jaki adunek podj, to suy do tego specjalistyczny sprzt, taki jak amerykaski pojazd Buffalo, ktry ma dziewiciometrowe rami robocze z chwytakiem na kocu. rzy dorany element ugrupowania mogcy rozpoznawa i zneutralizowa improwizowane urzdzenia wybuchowe na drogach. Skadaby si on z pododdziaw inynieryjnego, chemicznego, rozpoznania i oglnowojskowego. Nazwalimy go oddziaem rozminowana specjalnego, bo tumaczenie z angielskiego zesp oczyszczania drg nie brzmi do dobrze. Jego koncepcja zostaa wypracowana w trakcie warsztatw inynieryjnych, a potem sprawdzona podczas Anakondy 2012. Teraz jest ona uzgadniana na poziomie zarzdw Sztabu Generalnego Wojska Polskiego i rodzajw si zbrojnych. Mam nadziej, e zostanie przedstawiona do akceptacji szefowi SGWP w poowie tego roku, po czym w wyniku jego rozkazu wdroona w Wojskach Ldowych. Jeli dobrze rozumiem, urzdzenia specjalistyczne, takie jak georadar czy detektor metalu, byyby montowane na rnych pojazdach. Tak. Do podnoszenia adunkw chcielibymy za wykorzysta maszyn inynieryjno-drogow. Dwie tego typu ju przystosowalimy do takich zada z myl o wysaniu ich do Afganistanu. Zrezygnowalimy jednak z tego, gdy uznalimy, e nie sprawdziyby si w tamtejszych warunkach maszyny inynieryjno-drogowe s bowiem cikimi pojazdami gsienicowymi; w innym terenie ich masa i silne opancerzenie mog by walorem. Czy zamierzacie wykorzystywa w tej nowej jednostce opancerzone pojazdy koowe, na przykad KTO Rosomak? W Wojsku Polskim nie ma koowego pojazdu inynieryjnego, ale z inicjatywy naszego szefostwa w Inspektoracie Uzbrojenia s prowadzone analizy, ktre maj okreli moliwo wykorzystania Rosomakw na potrzeby zespow
pole minowe
Przed laty bylimy zainteresowani nabyciem zestaww do oczyszczania drg, w ktrych skadzie s wozy Buffalo. Zamierzalimy kupi za ogromne pienidze trzy takie zestawy na potrzeby misji. Uznano to nawet zapiln potrzeb operacyjn. Ostatecznie udao nam si jednak uzyska w tej sferze wsparcie od Amerykanw, nie doszo wic do transakcji. To rozwizanie tymczasowe. Przecie w przyszoci moemy uczestniczy w nowej misji, w ktrej taki sprzt znw bdzie nam potrzebny. Dlatego jako Szefostwo Inynierii Wojskowej we wspdziaaniu z Szefostwem Wojsk Inynieryjnych Wojsk Ldowych nie rezygnujemy z tego. Wedug mnie, jeli wykorzystamy sprzt, ktry ju jest w naszej armii, moemy stwoExplosive Ordnance Disposal (EOD). A rozpoznanie i oglne wsparcie inynieryjne wymagaj innego rozwizania. Dlaczego? Rosomak ze sprztem, ktry chcemy na nim umieci, nie mgby pywa. Jest jednak opr przed wprowadzeniem do wojsk nowej platformy. Zostay okrelone wymaganie operacyjne, ale nie chciabym w tym momencie mwi o tym wicej. Czy kady sprzt kupiony do Afganistanu, jak chociaby kombinezony przeciwwybuchowe, si sprawdzi? Usyszaem opini, e s one bardzo dobre dla policyjnych piNUMER 4 | kwiecie 2013 | POLSKA ZBROJNA
45
cieki wojny |armia | armia saperzy | |

Nie moemy pozwoli sobie na wycofanie dobrego sprztu nowej generacji jedynie dlatego, e pojawi si jaki inny, moe nieco lepszy, troch lejszy model
rotechnikw, ale nie wojskowych saperw ze wzgldu na ciar i ograniczanie ruchw. Kombinezony przeciwwybuchowe rnej klasy przeznaczone s tylko dla czonkw zespow EOD. Testy wykazay, e mog ocali im ycie, jeli dojdzie do eksplozji adunku o masie do 10 kilogramw trotylu. Ich zakup by zdecydowanie opacalnym wydatkiem. Dobrze, e saperzy wAfganistanie nie musieli dotd ich uywa. Gdy jednak pojawi si konieczno podejcia w dane miejsce, by sprawdzi jakie znalezisko, onierz musi zaoy taki kombinezon i wzi specjalny chwytak, aby znajdowa si jak najdalej od podejrzanego adunku. Nie wyobraam sobie innego zachowania. Oczywicie znam opinie na temat tego, e inni maj lepszy sprzt. To normalne, e gdy onierz zobaczy jak nowo, to chciaby j mie, podobnie jak nowy samochd czy telewizor. Tak byo w wypadku wykrywaczy min. My musimy jednak liczy si z realiami finansowymi. Nie moemy pozwoli sobie na wycofanie dobrego sprztu nowej generacji jedynie dlatego, e pojawi si jaki inny, moe nieco lepszy, troch lejszy model. kle wane jest wyrabianie u ludzi nawykw dotyczcych tego, jak powinni zachowywa si w rodowisku, w ktrym takie zagroenie istnieje. Uwiadamianie im, e nie powinni niczego bagatelizowa, bo takie podejcie moe doprowadzi do tragedii. I tylko skoordynowane dziaania w tych trzech obszarach, na wszystkich szczeblach dowodzenia, czyni przeciwdziaanie improwizowanym urzdzeniom wybuchowym skutecznym. Pojawienie si ajdikw musiao spowodowa zmiany mentalne u saperw, ktrzy przez dziesiciolecia przygotowywani byli do likwidacji klasycznych min. Pokosiem afgaskich dowiadcze byy zmiany w szkoleniu saperw. We wrocawskim Centrum Szkolenia Wojsk Inynieryjnych i Chemicznych w 2010 roku zosta utworzony zesp rozminowania. Jest to 28-osobowa grupa ekspertw oficerw i podoficerw. Zajmuj si oni dziaalnoci szkoleniow, czyli przygotowywaniem saperw kierowanych w rejon dziaa asymetrycznych, gdzie codziennoci jest zagroenie wywoane minami i improwizowanymi urzdzeniami wybuchowymi. Kady onierz wojsk inynieryjnych przed wyjazdem na misj przechodzi szkolenie pod okiem tych specjalistw we wrocawskim centrum. Innym zadaniem zespou rozminowania jest wyciganie wnioskw z dowiadcze. Jego funkcj jest te archiwizacja, czyli tworzenie bazy danych o konstrukcji wszelkich znanych polskim onierzom improwizowanych urzdze wybuchowych i sposobach uycia ich przez przeciwnikw. Szacuj, e okoo 8090 procent znalezionych w Afganistanie i Iraku adunkw zostaa przebadana w laboratorium zespou. Odtworzono ich konstrukcj i sprawdzono dziaanie, oczywicie bez bojowych rodkw.
Wasna produkcja materiaw wybuchowych oraz szyb- Co zmienio si po afgaskich dowiadczeniach w jedkie dostosowanie dziaa do nowej sytuacji wiadcz nostkach operacyjnych saperw? o tym, e na rzecz afgaskich talibw dziaaj wysokiej W 1 Puku Saperw w Brzegu powsta etatowy zesp EOD, klasy specjalici. ktry do koca 2012 roku osign gotowo operacyjn. Z pewnoci tak. Przecitny Afgaczyk nie wyproduko- Wtym roku utworzony zostanie kolejny w 2 Puku Saperw waby samodzielnie materiau wybuchowego, gdyby nie zo- w Kazuniu Nowym, a do koca 2016 powstan zespoy EOD sta odpowiednio poinstruowany. Nie w batalionach saperw podporzdkowaulega wtpliwoci, e swoist baz nych brygadom oglnowojskowym. W I ZYTWKA szkoleniow stanowiy kraje ssiednie, a pniej instruktorzy-konstruktorzy Grup EOD bdzie mia te 5 Puk Genera zaczli dziaa na terenie Afganistanu. Inynieryjny? Nie ma takich planw. brygady Jak zminimalizowa zagroenie ze Bogusaw strony min puapek? Czterem brygadom podporzdkowaBbenek Przeciwdziaanie w tej dziedzinie no bataliony saperw. Czy wzmocopiera si na trzech filarach. Pierwszy nienie ich komponentu inynieryjneest absolwentem Wyszej Szkoy Oficerto likwidowanie sieci dostawcw progo mona uzna za jedno z dowiadskiej Wojsk Inynieryjnych imienia generaduktw, z ktrych wytwarzane s matecze misji afgaskiej? a Jakuba Jasiskiego i Akademii Obrony Nariay wybuchowe, ich konstruktorw, Z pewnoci tak. rodowej. 8 sierpnia 2011 roku zosta wyznaatake osb finansujcych ten proceczony na stanowisko szefa Inynierii Wojskoder. To domena wywiadu i kontrwyCzy bataliony saperw pojawi si wej SGWP. W trakcie dugoletniej kariery wojwiadu. My, saperzy, odgrywamy kluwprzyszoci te w nastpnych bryskowej by midzy innymi dowdc 1 Brzeczow rol w drugim etapie, ktrym gadach? skiej Brygady Saperw imienia Tadeusza Kojest niszczenie improwizowanych urzSdz, e zmiany we wsparciu inyciuszki i szefem Wojsk Inynieryjnych Dodze wybuchowych i materiaw, nieryjnym jednostek oglnowojskowych wdztwa Wojsk Ldowych. zktrych mona je wytworzy. Trzeci bd elementem szerszej restrukturyzafilar to szkolenie si wasnych. Niezwycji wojsk. Koncepcje s rne. n
46
|armia wiczenia|
M a gd a l e n a K o wa ls k a - S e n d e k
miesic na
z 6 Brygady Powietrznodesantowej wzili udzia w ekstremalnym szkoleniu zimowym w Kanadzie.
Spadochroniarze
48
armia
minusie
z i e l i s k i ( 5 )
o a a w r ko atu a br per e m o, a te n im ze, z ak etr us t o momj min y y b ter e c no i na poni W al a sk ada sp
C 40
0
aledwie w pi dni pokonali, bagatela, 500 kilometrw. Poruszali si na skuterach nienych, za ktrymi cignli sanie z niezbdnym wyposaeniem. Zdani byli tylko na siebie i na przewodnikw kanadyjskich rangersw z 5 Canadian Ranger Patrol Group. Podczas kursu przeyli trudne chwile zaamaa si pogoda. Burza niena na przykad zatrzymaa ich na dwanacie godzin. W popiechu rozbili namiot i przeczekali nieyc. Nie mogli ruszy z miejsca, poniewa nic nie widzie-
li przez gsty nieg. Gdyby komu stao si co zego, to na takim odludziu ewakuacj poszkodowanego mona byo przeprowadzi jedynie migowcem, przyznaje sierant Artur Zieliski, dowdca druyny spadochroniarzy. W tak pogod byo to jednak niemoliwe. onierze 6 Brygady Powietrznodesantowej na szkolenie do Kanady pojechali po raz drugi. Przed dwoma laty w podobnym kursie uczestniczyo 35 spadochroniarzy. Tym razem wytypowano osiem osb z pododdziaw rozpoznawNUMER 4 | kwiecie 2013 | POLSKA ZBROJNA
a r t u r
49
|armia wiczenia|
namiotu. Zakadalimy rakiety niene na nogi i maszerowalimy tak dugo, a nieg stwardnia. Dopiero wtedy mona byo to zrobi, opowiada sierant Zieliski. Zanim szli spa, musieli ogrza namiot maszynkami do gotowania i lamp naftow. Temperatura w rodku wzrastaa wwczas z 40 do Polowanie na karibu 5 stopni na minusie. eby byo im cieplej, na niegu ukadali Dla spadochroniarzy z 6 BPD kursy przetrwania nie s no- gazie, na to kadli karimat i skrywali si w puchowych piwoci. onierze z poddziaw rozpoznawczych i zabezpie- worach. Przyznaj, e w takich warunkach byy problemy czenia desantowania maj za sob przynajmniej jedno takie z zaatwianiem potrzeb fizjologicznych. Nie sprzyjay temu szkolenie. Spadochroniarze trenuj swoje ani mrz, ani kanadyjskie przepisy, ktre mumiejtnoci z przetrwania w warunkach ziwi, e wszystkie lady po sobie onierz mowych, midzy innymi w skaach w Doli- onierze musi zebra i zawie z powrotem do bazy nie Kobylaskiej i w Bieszczadach. Dwa lata ywili si Spadochroniarze ywili si suchymi racjatemu po raz pierwszy zmierzyli si z suromi, tak zwanymi eskami. Diet uzupeniali suchymi wym klimatem i przeszli icie zimow szko tym, co udao im si upolowa. Wiercili przetrwania. Wwczas onierze z Szstej racjami, otwory w metrowym lodzie na jeziorze pojechali do Kanady na zaproszenie tamtej- tak zwanymi i przygotowywali przerble. Trzeba byo si szego dowdcy wojsk ldowych generaa dyniele napracowa, eby si przebi, opowizji Andrew B. Lesliego. Poza Polakami eskami. Diet wiada dowdca spadochroniarzy. Do patyka w wiczeniach wziy udzia wojska kanamocowalimy dratw i haczyk. Przynt stauzupeniali dyjskie, francuskie i amerykaskie, cznie tym, co udao nowiy sonina, kawaki ryb albo naszych 1,5 tysica onierzy. Szkolenie odbywao si esek. W godzin mona byo zapa nawet pod okiem instruktorw z 2 Canadian Ranger im si upolowa 70 ryb. onierze polowali te na arktyczne Patrol Group. onierze uczyli si midzy inkrliki, zajce i lisy. nymi owi ryby po lodem, zakada wnyki i budowa puapki na zwierzyn. Niektrzy polowali wwczas na karibu. Stpanie po lodzie Tegoroczna edycja szkolenia w kanadyjskiej prowincji W kolejnej czci kursu doskonalili si w przetrwaniu Nowa Fundlandia i Labrador podzielona bya na kilka etapw. w warunkach arktycznych. Musieli midzy innymi budowa Na pocztku onierze musieli przej krtki kurs teoretycz- prowizoryczne szaasy i ukrycia, na przykad ziemianki, ny, dobra odpowiednie wyposaenie: tobogany (sanie nie- w ktrych potem spdzali noc. ne), piy, maszynki do ogrzewania, rakiety niene, namioty, Spadochroniarze wzili take udzia w kursie przygotowykanistry z wod. Dostali take bardzo ciepe piwory i spe- wania przepraw po lodzie dla cikiego sprztu wojskowego. cjalne obuwie polarne. Przeszli rwnie kurs jazdy na skute- Nie byo to atwe. Ze niegu trzeba zrobi szalunki, tumarach nienych i po uzyskaniu uprawnie do kierowania nimi czy sierant Zieliski. Pniej wierci si otwory w lodzie ruszyli w teren. i pomidzy nieg pompuje wod. Po kilku godzinach, gdy ju Gwna cz szkolenia trwaa pi dni. W tym czasie mu- jest dobrze zmroona, trzeba sprawdzi grubo lodu. Jeli sieli pokona 500 kilometrw (po 100 dziennie), poruszali si jest niewystarczajca, to naley ca prac powtrzy. wycznie skuterami nienymi. Przemierzajc Labrador, doCiekawym elementem szkolenia byo budowanie umocnie tarli a do wschodniego wybrzea Kanady. Zmierzyli si nie ogniowych w warunkach arktycznych. Spadochroniarze przytylko z trudnym terenem jeziorami skutymi lodem i nie- gotowali rusztowanie z drewna, wypenili niegiem, a potem giem lecz take nisk temperatur. A ta spadaa w dzie do zalali wod. Gdy ta zamarza, rozpoczli zajcia ogniowe. minus 20 stopni, a w nocy nawet do 40 poniej zera. Wytrzymao zbudowanych umocnie sprawdzili, strzelajc Pogoda nam sprzyjaa. Kilka dni przed naszym przyjaz- do nich z karabinkw i karabinw maszynowych uywanych dem temperatura w dzie utrzymywaa si w okolicach minus przez kanadyjskie wojsko. Po zakoczonych testach onierze 50 stopni. My mielimy ju cieplej, przyznaje plutonowy musieli wysadzi przygotowane uprzednio umocnienia. Gabriel Samulski z 6 Batalionu Dowodzenia 6 BPD. W nocy niestety byo tak, e brakowao skali na termometrze, wic Shot ku pokrzepieniu sdz, e temperatura spadaa poniej minus 40 stopni, doJak Kanadyjczycy podnosz morale swoich onierzy? Gdy daje sierant Artur Zieliski. temperatura spada do minus 40 stopni, dowdcy wezwali onierze jedzili po zamarznitych jeziorach albo po tra- spadochroniarzy i po podpisaniu imiennej listy kady z nich sie wyznaczonej przez kanadyjskich rangersw. Warstwa odebra przydziaow porcj rumu po 100 mililitrw. Kieniegu w niektrych miejscach przekraczaa ptora metra, dy usyszelimy, e dowdca zaprasza nas na shoty, mylewic do poruszania si pieszo konieczne byy rakiety niene. limy, e to jaki art. Wytumaczono nam, e to taka tradymiakowie, ktrzy prbowali pokona fragment trasy bez cja. Ku pokrzepieniu, mwi onierze. nich, szybko si poddawali. Przejcie 300 metrw zajmowao Przyznaj, e kurs w Kanadzie to dla nich cenna lekcja. im przynajmniej godzin. Wspomina bd zwaszcza podrowanie skuterami, podsumowuje plutonowy Gabriel Smulski. PatrolowaliEska na przynt my ciekawe tereny i przetrwalimy w trudnym klimacie Zanim zapad zmierzch, musieli przygotowa obozowisko. trzy tygodnie. n Trzeba byo najpierw znale dobre miejsce na rozstawienie O t ym, ja k mo na pr ze no c owa w te re nie zim , na s tro nie 55 czych i zabezpieczenia desantowania. Organizatorzy wicze o kryptonimie Northern Sapper batalion inynieryjny 4 Engineer Support Regiment postawili jeden warunek: za ocean mogli polecie wycznie ci, ktrzy byli poprzednio.
50
armia |t e c z k a
a k t p e r s o n a l n y c h
Rocznik 1981. Miejsce urodzenia: Dblin. Stanowisko i miejsce penienia suby: dowdca zaogi w Lotniczej Grupie Poszukiwawczo-Ratowniczej w Powidzu.
Anna Grecka
Moje najwiksze subowe osignicie: kilkudziesiciu uczniw, ktrych wyszkoliam.

Moja rednia ocena z egzaminu z WF: bardzo dobry. Za 10 bd t sam Anul, tylko dziesi lat starsz. Za 10 lat nasze wojsko bdzie poyjemy, zobaczymy. A na razie zmiany, zmiany, zmiany.
Edukacja wojskowa: w latach 20002004 studiowaam

w Wyszej Szkole Oficerskiej Si Powietrznych, a nastpnie, od 2005 do 2007 roku, w Akademii Obrony Narodowej. W umundurowaniu polskiego onierza podobaj mi si mundur wyjciowy lub nasz specjalny, czyli kombinezon. Noszenie ich sprawia mi wiele radoci i napawa dum. Marzy mi si take lotnicza gapa z emk w wiecu.
zawsze cigno mnie do munduru, a taki adny, stalowy z gap lotnicz wisia w ojcowskiej szafie. Su w wojsku od 2000 roku. Zostaam onierzem bo mimo e jestem kobiet, mam do tego predyspozycje; pilotem bo odkd pamitam, chciaam buja
Tradycje wojskowe:
Mj najlepszy przeoony: przez 13 lat suby wojskowej poznaam wielu wspaniaych, mdrych i serdecznych przeoonych, ktrzy s autorytetami w pilotau, a take takich, ktrzy w trudnych sytuacjach yciowych potrafi podnie na duchu i doda si. Moja ulubiona bro/sprzt wojskowy: tak
sentymentalnie stara, poczciwa Mi dwjeczka. Na czasie W-3 Sok. W przyszoci kto wie, moe co wikszego
w obokach.
Gdybym nie zostaa onierzem, byabym dzi moe lekarzem, a moe ogrodnikiem. Jako maa dziewczynka chciaam by policjantk.
Moi ulubieni autorzy: William
niestety, nie byo mi jeszcze dane poczu smaku misji. W przyszoci, kto wie
Udzia w misjach i wiczeniach:
Wharton, Jonathan Carroll, Carlos Ruiz Zafn, Wojciech Cejrowski, Marta Madera, Marcin Szczygielski.
Moje hobby: zloty
motocyklowe, muzyka bluesowa, rockowa, a nawet metalowa. Od czasu do czasu kreatywne konkursy. Rwnie rysuj.
T e k s t : M a g d a l e n a K o w a l s k a - S e n d e k z d j c i e : a r c h i w u m p r y w a t n e , w . b a r a n
Przede wszystkim mentalno ludzi. Brak chci, zaangaowania w prac nie przynosi korzyci i potrafi zniszczy efekty wieloletnich stara oraz przymi sukcesy.
Gdybym moga zmieni co w wojsku, zmieniabym:
NUMER 4 | KWIECIE 2013 | POLSKA ZBROJNA
51
|armia pytania czytelnikw| |p o r a d y| niezbdnik
Zderzenia z paragrafem
Nasi eksperci rozwizuj Wasze problemy zinterpretacj
przepisw prawnych. Zachcamy do zadawania pyta: porady@zbrojni.pl
Przesunicie terminu urlopu

Czy od momentu zakoczenia choroby onierz musi wystpi z wnioskiem do dowdcy o przesunicie urlopu w cigu trzech miesicy, czy te urlop musi by oddany do trzech miesicy od zakoczenia choroby? Jakie przepisy to reguluj?
W niektrych wypadkach dowdca moe przesun urlop na pniejszy termin. Warunek jest taki, e przesunicie terminu tego urlopu nie moe przekracza trzech miesicy od ustania przyczyny uzasadniajcej przesunicie. Dotyczy to sytuacji, gdy onierz nie moe wykorzysta urlopu wypoczynkowego lub dodatkowego urlo-
pu wypoczynkowego w caoci lub w czci wustalonym terminie z powodu usprawiedliwionej nieobecnoci w subie, w szczeglnoci zpowodu choroby powodujcej czasow niezdolno do zaj subowych. Kwesti t reguluje 5 ust. 3 rozporzdzenia ministra obrony narodowej z30grudnia 2009 roku w sprawie urlopw onierzy zawodowych.
R o b e r t K o s i s k i Podstawa prawna: 5 ust. 3 rozporzdzenia ministra obrony narodowej z 30 grudnia 2009 roku w sprawie urlopw onierzy zawodowych (DzU 2010.2.9 ze zm.).
Pienidze za wolne
Gratyfikacja urlopowa przysuguje onierzowi raz w roku, midzy innymi wtedy, gdy wykorzystuje on urlop wypoczynkowy w wymiarze co najmniej piciu dni roboczych. W rozporzdzeniu ministra obrony narodowej z 14 padziernika 2009 roku nie ma jednak mowy o tym, e musi to by urlop za rok biecy (w poprzednio obowizujcych regulacjach by taki przepis). Czy na przykad, jeli w roku 2012 wykorzystao si zalegy urlop z poprzedniego roku czy z lat wczeniejszych w odpowiednim wymiarze, to mona skada wniosek o wypacenie gratyfikacji urlopowej za 2012 rok?
Nie. Przepisy jasno okrelaj zasady wypaty gratyfikacji urlopowej dla onierza, ktry
w danym roku kalendarzowym nie zoy wniosku o wypat gratyfikacji urlopowej. Wtakim wypadku onierzowi wypaca si gratyfikacj do koca stycznia roku kalendarzowego nastpujcego po roku, za ktry ona przysuguje, lub w ostatnim dniu penienia zawodowej suby wojskowej, jeeli onierz zosta zwolniony z zawodowej suby wojskowej. W omawianym przypadku gratyfikacja powinna zosta wypacona do koca stycznia 2013 roku.
R o b e r t K o s i s k i Podstawa prawna: 4 ust. 1 i 2 rozporzdzenia ministra obrony narodowej w sprawie gratyfikacji urlopowej onierzy zawodowych z 14 padziernika 2009 roku (DzU nr 179, poz. 1392).
52
niezbdnik
Suba w strefie dziaa wojennych

Jestem onierzem zawodowym w subie staej. W latach 19921995 jako onierz zasadniczej suby wojskowej suyem w polskim kontyngencie wojskowym si ochronnych w byej Jugosawii. Z archiwum MON uzyskaem zawiadczenie jedynie o penieniu suby w tym kontyngencie, bez wpisu o przebywaniu w strefie dziaa wojennych. Czy na podstawie zawiadczenia i obwieszczenia MSZ uznajcego rejon Krajiny (Chorwacja) za stref dziaa wojennych mj obecny dowdca jednostki moe zaliczy mi w rozkazie dziennym okres suby w PKW wstrefie dziaa wojennych?
Dowdca jednostki nie ma takich uprawnie. Jedynym organem, ktry moe dokona takiego zaliczenia w drodze wydania stosownego zawiadczenia, jest Dowdztwo Operacyjne Si Zbrojnych.
R o b e r t K o s i s k i
Czyj bd?
Jestem podoficerem. W listopadzie 2010 roku wmojej jednostce przeprowadzono egzamin na III klas kwalifikacyjn. Zdaem go i uzyskaem t klas w swojej specjalnoci zgodnie z zajmowanym stanowiskiem. Nikt jednak nie wyda adnej decyzji administracyjnej o przyznaniu dodatku motywacyjnego. Gdy zapytaem o niego wsekcji personalnej, dowiedziaem si, e w trakcie pisania rozkazu o powoaniu komisji pominito jedn osob (zamiast piciu podano cztery). Poinformowano mnie te, e w zwizku z t pomyk nie bdzie przyznania III klasy kwalifikacyjnej. Nadmieniam, e w trakcie egzaminw wkomisji zasiadao pi osb i na protokoach po zakoczeniu egzaminw widniej podpisy piciu, a nie czterech osb. Czy mimo bdu mam prawo do dodatku?
Tak. Ma Pan pene prawo, by domaga si
wydania decyzji w przedmiotowej sprawie, a take wypaty dodatku wraz z odsetkami ustawowymi za kady dzie zwoki. W zaistniaej sytuacji powinien Pan wystpi do dowdcy jednostki wojskowej z pisemnym wezwaniem do usunicia naruszenia. Jednoczenie powinien Pan zada wydania decyzji w tej sprawie, a take wypaty przysugujcych nalenoci finansowych za cay okres, w ktrym dodatek nie by, a powinien by, wypacany.
W wezwaniu naley poda podstaw prawn wypaty dodatku. Reguluje to artyku 75 ustp 3 ustawy o subie wojskowej onierzy zawodowych, ktry stanowi, e w razie zwoki w wypacie uposaenia i innych nalenoci onierzowi zawodowemu przysuguj odsetki ustawowe od dnia, w ktrym uposaenie lub inna naleno pienina stay si wymagalne. O odsetkach ustawowych orzeka w decyzji administracyjnej organ waciwy w sprawie przyznania uposaenia lub innej nalenoci. Warto rwnie zaznaczy, e w kadym wypadku, gdy mamy do czynienia z wadczym dziaaniem organu administracji publicznej, to organ musi udowodni, e do zwoki w wypacie nalenoci doszo z Pana winy. Istnieje rwnie oglna zasada prawa administracyjnego, mwica o tym, e bdw organw administracji publicznej nie wolno przerzuca na stron postpowania, w tym wypadku na onierza, bowiem w toku postpowania organy administracji publicznej stoj na stray praworzdnoci, z urzdu lub na wniosek stron podejmuj wszelkie czynnoci niezbdne do dokadnego wyjanienia stanu faktycznego oraz do zaatwienia sprawy, majc na wzgldzie interes spoeczny i suszny interes obywateli. Reasumujc, w przedstawionej sytuacji wyczna wina ley po stronie jednostki wojskowej.
Podstawa prawna: art. 8 ust. 1 oraz art. 75 ust. 3 ustawy z 11 wrzenia 2003 roku osubie wojskowej onierzy zawodowych (DzU 2003.179.1750 zpn. zm.); art. 69 ustawy z 14 czerwca 1960 roku Kodeks postpowania administracyjnego (DzU2000.98.1071 zpn. zm.).
53
|armia pytania czytelnikw|
niezbdnik
Szkolenia poligonowe
W rozkazie zostaem wyznaczony do wyjazdu na poligon na trzy tygodnie. Za pobyt na poligonie byy mi wypacane pienidze. Czy w wyniku przebywania na szkoleniu poligonowym przez 24godziny nale mi si wolne za weekendy lub wita? Czy to, e otrzymuj pienidze, wyklucza otrzymanie dni wolnych?
Ten temat by ju wielokrotnie poruszany na amach Niezbdnika. Nawizujc do opisanego przypadku, uwaam, e przeoony powinien udzieli czasu wolnego za czas odbywania szkolenia poligonowego w dni ustawowo wolne od pracy oraz w dni dodatkowo wolne od suby, to jest soboty. Naley jednak pamita, aby przedstawi dowdcy odpowiednie zawiadczenie lub wycig z rozkazu, w razie odmo-
wy z jego strony trzeba za wystpi z wnioskiem do Departamentu Prawnego MON drog subow o dokonanie wykadni stosowanych przepisw, tak by w przyszoci dowdca jednostki wojskowej nie musia ponownie boryka si z tym problemem.
Dominik Flisiak Kancelaria Radcw Prawnych SC Katarzyna Przymcka, Jakub Piotr Przymcki Podstawa prawna: ustawa z 11 wrzenia 2003 roku osubie wojskowej onierzy zawodowych (DzU z 2010 roku nr 90, poz. 593), art. 60 ust. 24; rozporzdzenie ministra obrony narodowej z 26 czerwca 2008 roku wsprawie czasu suby onierzy zawodowych (DzU z2008 roku nr 122, poz. 786) 3.
Egzamin z WF
Test sprawnoci dla onierzy mojej kompanii odbywa si 14 czerwca. Dzie wczeniej zamaem palec i do 30 czerwca przebywaem na zwolnieniu lekarskim. Na pocztku lipca w rozkazie dziennym ukaza si punkt mwicy o tym, e nie przystpiem do egzaminu z nieuzasadnionych przyczyn. Czy mog zosta za to ukarany lub zwolniony ze suby, gdybym w poprzednim roku mia ocen niedostateczn z WF?
Nie. Z uwagi na zaistniay nieszczliwy wypadek brak jest podstaw prawnych do zwolnienia z zawodowej suby wojskowej czy nawet wszczcia postpowania administracyjnego wtej sprawie. Usprawiedliwianie nieobecnoci w subie odbywa si na zasadach okrelonych wartykule 60b ustawy o subie wojskowej onierzy. W sytuacji, gdy otrzyma Pan zawiadczenie lekarskie o czasowej niezdolnoci do wykonywania czynnoci subowych ukaza si zapew-
ne stosowny punkt w rozkazie dziennym jednostki wojskowej. W opisywanym przypadku zostay zatem spenione wszystkie warunki do zwolnienia Pana z udziau w tecie sprawnociowym. Wina ley rwnie po stronie komrki ewidencyjno-kadrowej jednostki wojskowej, ktra nie zweryfikowaa treci punktu do rozkazu dziennego jednostki wojskowej w zakresie wpisu o Pana zwolnieniu lekarskim. W tej sytuacji powinien Pan jednak napisa jak najszybciej stosowny meldunek do dowdcy jednostki wojskowej, w ktrym wyjani Pan, e w sprawdzianie nie bra Pan udziau nie ze swojej winy.
Podstawa prawna: 1 pkt 1 lit. a i c rozporzdzenia ministra obrony narodowej zmieniajcego rozporzdzenie wsprawie przeprowadzania sprawdzianu sprawnoci fizycznej onierzy zawodowych z 7 grudnia 2012 roku (DzU z 2012 roku poz. 1516).
Porady zamieszczane na amach Polski Zbrojnej maj charakter informacyjno-doradczy i nie stanowi wicej interpretacji i wykadni prawa.
54
|n a
w a sn e j
s k r z e
| niezbdnik
S z c z e p a n Pi e t r a s z e k
Sodkich snw
W Szwecji gospodarze zafundowali nam cztery noclegi w terenie,
gdzie temperatura wynosia okoo minus 30 stopni Celsjusza.
S zcz e p a n P i e t r a sz e k
rzez lata suby wiele nocy spdziem w terenie, w rozmaitych warunkach imiejscach od koa podbiegunowego prawie po zwrotnik. Czasami miaem przygotowany nocleg, ale czsto sam musiaem pomyle o spaniu. I nie zawsze moje dziaanie koczyo si sukcesem. Na pocztku maja, kiedy przygotowywaem si ze swoim plutonem do zawodw uyteczno-bojowych, pomaszerowaem na przeaj z Baligrodu do Trzciaca. Odlego niewielka, wic zaplanowalimy tylko jeden nocleg, i to w zasadzie po to, eby przewiczy przygotowywanie spania pod goym niebem. Paatki i piwory kazaem onie-
rzom zostawi. Poszlimy na lekko zabralimy jedynie bro, opatki piechoty, maski przeciwgazowe, OP-1 [paszcz ochrony] i suchy prowiant. Maszerowalimy szybko i przed noc bylimy ju w miejscu odpoczynku, w lesie. Po wystawieniu ubezpieczajcych i po posiku rozwinem karimat, zwinem si w kbek i zmczony zasnem. W rodku nocy obudzio mnie zimno. Bardziej skuli si ju nie mogem, paszcz nie dawa zbyt duo ciepa. Okoo godziny trzeciej wstaem i zaczem po cichu drepta w miejscu, eby si rozgrza. Kiedy zaczo widnie, zauwayem, e moi onierze te walcz z zimnem. C, ruszylimy w drog. Na zawody wzilimy
55
|armia na wasnej skrze|

ju wszystko, ale deszcz i dodatkowy ciar dokuczyy nam nie mniej ni dotkliwe zimno. W igloo Podczas szkolenia zimowego w Szwecji (temperatura okoo minus 30 stopni Celsjusza) gospodarze zafundowali nam cztery noclegi: w pachcie biwakowej, w nieogrzewanym namiocie, w schronieniu wykonanym pod drzewem i w igloo. Tak naprawd tylko igloo dawao troch wikszy komfort, bo w rodku byo okoo minus 5stopni. C z tego, skoro pod wpywem duej wilgotnoci powietrza do rana piwory byy mokre. Ponadto usypanie z sypkiego niegu wielkiego kopca o wysokoci 2,5 i rednicy 5 metrw zajo trzy godziny, bo trzeba byo cay czas ubija nien mas. Kolejne dwie naleao powici na wydrenie jamy sypialni, ale t czynno mona byo wykona dopiero po dwch dniach, kiedy mrz mocno zwiza sprasowany nieg. Jeli podliczymy, jak nic wyjdzie cznie pi godzin harwki. Schronienie to zatem wietne, ale ztaktycznego punktu widzenia mao przydatne. Pod drzewem Pozostae noclegi nie rniy si pod wzgldem uzyskiwanego komfortu spania, ale zdecydowanie pod wzgldem czasu potrzebnego na przygotowanie. Wykonanie schronienia pod drzewem wymagao znalezienia wierku o gaziach gstych i sigajcych pokrywy nienej. Przewity zasonilimy dodatkowo wycitymi fragmentami innych wierkw, wszystko obsypalimy niegiem. Miejsca pod maty izolacyjne wyoylimy grub warstw iglastych gazi. Czas wykonania ponad dwie godziny. Rozoenie namiotu lub pachty biwakowej wymagao jedynie ubicia podoa, rozstawienia, obsypania niegiem fartuchw, i gotowe. Szybko isprawnie. Jak dla mnie komfort w obu wariantach by podobny do uzyskanego w wypadku schronienia si pod drzewem. Na korzy pachty biwakowej przemawiaa jednak jej waga okoo kilograma. Namiot by cztery razy ciszy. Rozsdny bilans Liczy si przetrwanie. Schronienie musi zapewni ochron przed wiatrem, opadami i tempe-
Moja filozofia
Zabieram ze sob jedynie niezbdne rzeczy. Wykonanie ukrycia (szaas, ziemianka, igloo) pochania zbyt duo czasu i energii, a ponadto zostawia lady. Rozpalanie ogniska jest ostatecznoci.
niezbdnik
P o d p o r u cz n i k S zcz e p a n P i e t r a sz e k jest jednym z najbardziej dowiadczonych dowdcw i instruktorw 21 Brygady Strzelcw Podhalaskich. Dowodzi plutonem zmechanizowanym. Przez wiele lat zdobywa kolejne uprawnienia instruktorskie; szkoli onierzy we wspinaczce, narciarstwie, sztuce przetrwania i taktyce grskiej, organizowa zimowe kursy dla podoficerw. Ukoczy midzy innymi kurs lawinowy w Szwajcarii, wSzwecji za Basic Winter Training i Tactical Winter Course. wiczy te z wojskiem w Alpach Francuskich, startowa midzy innymi w Edelveiss Raid w Austrii i zawodach wojskowych patroli narciarskich w Niemczech. Suy na piciu misjach, w tym w Iraku iAfganistanie.
ratur: zbyt wysok lub zbyt nisk. Trzeba zadba o minimum komfortu w czasie snu, bo pozwoli to dalej dziaa nastpnego dnia. Ilo zuytych energii i czasu musi by wic rozsdna. Nie sztuk jest bowiem spdzi noc w ekstremalnych warunkach, a rano wzywa ewakuacj medyczn. Rejon bytowania naley dobra w taki sposb, by szybko go zaj, sprawnie opuci i pozostawi minimum ladw. Czy kto, zagldajc do podrcznika surwiwalu, pomyla, ile trzeba naama wierkowych gazi, by odizolowa od zmarznitej ziemi pluton wojska? Lepiej wic dwiga mat izolacyjn i dodatkowo alumat, ni wchodzi w konflikt z leniczym Pachta Nawet onierz jednostki grskiej nie ma w wyposaeniu lekkiego namiotu. Norkami z membran gore-tex dysponuj nieliczni. Zostaje jeszcze przestarzaa paatka, niedoceniana ze wzgldu na wiek i tkanin, przy czym mona z niej w razie potrzeby wykona minimalistyczny namiocik. Ijest to lepsze schronienie ni mozolnie budowany szaas. Podobnie mona wykorzysta amerykaskie poncho, ktre jednak przewysza paatk wodoodpornoci i lekkoci. Namiot wykonany z poncho ma jednak odkryte boki i dla mnie jest za may. Po spiciu nap moe stanowi pacht biwakow. Mam swoj ulubion pacht o rozmiarach 3 na 3metry, z nieprzemakalnej, cienkiej, nylonowej tkaniny w kamuflau ze wzmocnionymi brzegami. Genialne rozwizanie ze wzgldu na cen, wag i osignity efekt w postaci ochrony przed deszczem; mon j te uy chociaby jako hamaka. Plandek t chowam w zwinitej karimacie, eby niepotrzebnie nie zajmowaa miejsca n wplecaku.
A ze sob zawsze nosz

mam te problem z kontrol, ile napoju mi jeszcze zostao. Zabieram wodoodporny worek do zapakowania rzeczy, ktre nigdy nie powinny przemokn, to znaczy piwora, zapasowych skarpet i bielizny. Uwaam zreszt, e im wicej w plecaku bajerw wszelkich kieszeni, tam w systemie molle tym mniejsza jest jego odporno na przemakanie. n
merykask plastikow manierk z metalowym kubkiem, tabletki do odkaania wody, kuchenk na paliwo stae, paliwo do niej i gazow zapalniczk. Do tego kilka batonw energetycznych, a wszystko to umieszczam na pasie taktycznym (jak adownic). Camelbak to wietny wynalazek, ale nie najlepiej sprawdza si w niskich temperaturach,
56
m is j e
p r a g m a t y k a
niezbdnik
Pracownicy PKW bez nadgodzin

Rada Ministrw przyja zaoenia do projektu nowelizacji ustawy o zasadach uycia lub pobytu si zbrojnych poza granicami pastwa. Jedna ze zmian przewiduje, e cywile pracujcy na misjach strac prawo do nadgodzin.
Walka o zapis
Prawdopodobnie ju podkoniec marca ustawa pragmatyczna trafi doparlamentu.
prawa dotyczy midzy innymi ratownikw medycznych, prawnikw, lekarzy i psychologw, ktrych czas subowy regulowany jest obecnie przez przepisy kodeksu pracy. Zdaniem MON, ze wzgldu na specyfik pracy w kontyngencie sytuacja musi si zmieni. W szczeglnoci chodzi o to, e na misjach trudno oddzieli czas pracy od czasu wolnego, a zarwno onierze, jak i cywile wykonuj swoje zadania zawsze wtedy, gdy to konieczne, bez wzgldu na por dnia. Problemy z wyliczaniem czasu subowego pojawiaj si take w razie wprowadze-
nia najwyszego stanu gotowoci bojowej lub w czasie ataku. Po wejciu w ycie nowelizacji ustawy czas pracy cywilw ma by okrelany, podobnie jak suba onierzy, ich zadaniami subowymi. Nowe przepisy maj dotyczy tych, ktrzy prac wwojsku podejm po dniu wejcia wycie ustawy. Rocznie na wyjazd na misj decyduje si okoo 60 cywilw. Dostaj oni wysze ni w kraju wynagrodzenie, obejmujce dodatki: wojenny (zwikszony) i zagraniczny. G AP
rdo: KPRM
r o d z in a
Wyszy dodatek za rozk

O ponad 120 zotych wicej dostan onierze, ktrym co miesic wojsko wypaca dodatek rozkowy. Przepisy regulujce t spraw obowizuj od 1marca.
ryczatowany dodatek za rozk wypacany jest na pisemny wniosek onierza kierowany do dowdcy jednostki. Wojskowy dostaje tyle, ile wynosi 18-krotno diety nalenej pracownikom jednostek budetowych. Od 2007 roku stawka wynosia 23 zote i onierze co miesic otrzymywali 414zotych. Od 1 marca dieta wzrosa do 30 zotych, wic rozkowe wynosi teraz 540 zotych miesicznie. Podwyka rozkowego moe spowodowa, e niektrzy onierze zrezygnuj ze wiadczenia mieszkaniowego. Dla tych, ktrzy otrzymuj najniszy dodatek mieszkaniowy, czyli 300 zotych, finansowo korzystniejsze bdzie bowiem przejcie na rozkowe.
Zmiana stawki diety wynika z rozporzdzenia ministra pracy i polityki spoecznej z 29 stycznia 2013 roku. Dodatek wypacany jest tym, ktrzy s wzwizku maeskim, ale z racji suby w innym miecie nie mieszkaj z rodzin. Pienidze maj cho czciowo zrekompensowa wysze koszty ycia na dwa domy. Dodatku nie dostaj jednak osoby korzystajce w miejscowoci, w ktrej pracuj, z internatu lub co miesic otrzymujce wiadczenie mieszkaniowe. Rozkowego nie wypaca si take w sytuacji, gdy onierz pozostaje na zwolnieniu chorobowym, opiekuje si czonkiem rodziny lub jest na urlopie, na przykad wypoczynkon wym lub wychowawczym. P G
race nad nowelizacj trwaj od listopada 2011 roku. Kilka uwag na etapie zaoe zgosi Konwent Dziekanw Korpusu Oficerw WP. Nie wszystkie zostay jednak uwzgldnione w projekcie. Swoj propozycj dotyczc onierzy, ktrzy skadaj wypowiedzenia i odchodz z armii przed upywem 12 miesicy od objcia wyszego stanowiska, zgosi take minister finansw. Teraz nalenoci pienine, ktre otrzymuj ci onierze w zwizku z odejciem obliczane s wedug wynagrodzenia przysugujcego na ostatnio zajmowanym stanowisku. Finansowo korzystne dla wojskowych rozwizanie sprawia, e cz z nich rezygnuje ze suby wkrtce po awansie. Tym samym wypacane im wiadczenia s wysze. Aby ograniczy takie sytuacje, resort obrony zaproponowa, aby podstaw wyliczenia nalenoci dla mundurowych odchodzcych na wasn prob byo wynagrodzenie nie z ostatnio zajmowanego, lecz z poprzedniego stanowiska onierza. I taki zapis znalaz si w przyjtych przez rzd zaoeniach. Minister finansw chce jednak t sam zasad zastosowa w przypadku wojskowych emerytur. Na tak zmian nie chce si zgodzi wojsko. O tym, ktry zapis znajdzie si w projekcie ustawy, zdecyduje Rada Ministrw. Konwent zapowiada, e jeli propozycje MF zostan zaakceptowane, bdzie prbowa ju na etapie prac sejmowych przekonywa do powrotu do rozwiza przyjtych w zaoeniach ustawy. Ustawa pragmatyczna ma ponadto wprowadzi zmiany w opiniowaniu onierzy, nowe zasady przyznawania dodatku motywacyjnego oraz moliwo awansu bez zmiany stanowiska. onierze zawodowi maj te uzyska prawo n do urlopu ojcowskiego. P G
57
|armia prawo|
niezbdnik
Zapis nie dla onierzy

Nie bdzie zwrotu podatku od dodatkw mieszkaniowych.
ostajemy bardzo duo listw dotyczcych opodatkowania wiadcze mieszkaniowych przed 2012 rokiem. Zwrcilimy si w tej sprawie do Ministerstwa Finansw. Zgodnie z interpretacj resortu podatek od wiadczenia mieszkaniowego wypaconego onierzom przed 2012 rokiem by pobierany zgodnie z prawem, a mundurowi, ktrzy wystpili do fiskusa o jego zwrot, nie maj co liczy na pienidze.
Chciabym zapyta o zwrot podatku od
wiadczenia mieszkaniowego wypacanego wlatach 2010 i 2011. Zwrciem si do urzdu o zwrot tego podatku i pienidze otrzymaem w sierpniu ubiegego roku. Niedawno dostaem pismo z urzdu skarbowego, w ktrym zostaem zobowizany do oddania pienidzy. Czy prawo moe dziaa wstecz? Dlaczego musz odda pienidze, skoro wczeniej uznano, e podatek by pobierany niesusznie?. wiadczenie mieszkaniowe zostao wprowadzone w lipcu 2010 roku. Przez ptora roku, do koca 2011 roku, naleno ta bya opodatkowana. W 2012 roku Wojskowa Agencja Mieszkaniowa staa si agencj wykonawcz. Od tego czasu nie pobieramy zaliczek na podatek dochodowy od wypacanego onierzom wiadczenia mieszkaniowego, wyjania Magdalena Wojciechowska, rzecznik WAM. W praktyce wic onierze dostaj wicej pienidzy. W zalenoci od garnizonu jest to kwota od 300 do 900 zotych. Wielu wojskowych zastanawiao jednak, czy to, e agencja staa si wykonawcz, nie oznacza, e przed 2012 rokiem bya agencj rzdow. Przepisy podatkowe (ustawa z 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osb fizycznych) mwi bowiem, e wiadczenia, ktre podatnicy otrzymuj od agencji wykonawczej, s zwolnione z podatku, jeli agencja jest dotowana przez budet pastwa. Mogoby to zatem oznacza, e take wlatach 20102011 onierze nie powinni byli paci podatku od wiadcze. I na tak wanie argumentacj powoali si ci, ktrzy zdecydowali si zoy korekty PIT-w za
lata 20102012, domagajc si zwrotu niesusznie, ich zdaniem, pobranego podatku. W zalenoci od garnizonu chodzio o sum od 700 (przy wiadczeniu w wysokoci 300 zotych) do prawie 2 tysicy zotych (gdy wiadczenie wynosio 900zotych). Ministerstwo Finansw, odpowiedzialne za polityk fiskaln pastwa i tak naprawd jedyne, ktre mogo zinterpretowa przepisy w tej sprawie, uznao jednak, e zapis ten nie odnosi si do onierzy. To, czy WAM bya, i kiedy, agencj rzdow lub wykonawcz, mogc korzysta ze zwolnienia podatkowego, w tym konkretnym wypadku nie ma adnego znaczenia. Z analizy materiaw rdowych wynika bowiem, e zwolnienie to obejmuje wycznie wiadczenia otrzymywane przez przedsibiorcw. Takimi osobami nie s onierze, poinformowa resort. Ponadto przed 2012 rokiem nie obowizyway adne przepisy mwice o tym, e wiadczenie mieszkaniowe powinno by wolne od podatku. Dlatego dodatek, ktry od lipca 2010 do grudnia 2011 otrzymywali onierze, by zgodnie z liter prawa pomniejszany o podatek. Ci, ktrzy zoyli korekty i wci oczekuj na decyzj urzdw skarbowych, nie maj co liczy na zwrot pienidzy. Ci za, ktrzy je dostali, bd musieli zwrci. Zgodnie jednak z wczeniejszymi zapowiedziami rzdu, e wszystkie nalenoci mieszkaniowe bd poprzez nowelizacj przepisw zwolnione z opodatkowania, MF przygotowuje zmiany wprzepisach dotyczcych opodatkowania wiadcze wypaconych po 1 stycznia 2012 roku. Po wejciu ich w ycie wiadczenia wypacane onierzom w latach 20122013 bd wolne od podatku. Podobnego rozwizania nie mona, niestety, wprowadzi w wypadku wiadcze wypaconych od lipca 2010 do grudnia 2011 roku. Zaniechanie poboru podatku jest moliwe jedynie wobec zobowiza podatkowych, ktrych termin patnoci jeszcze nie upyn, to znaczy do koca kwietnia nastpnego roku, informuje MF. Przepisy prawa nie przewiduj moliwoci wydania przez ministra finansw rozporzdzenia dotyczcego n umorzenia zalegoci podatkowej. P G
58
prezentuj militaria bro

|
przegld
60
Iskra
k r zysz t o f w i l e ws k i
| l o t ni c t w o |
g a ni e
e najwyszy ju czas poegna wysuone Iskry. Podkrelaj, e nowe maszyny szkolne musz by wyposaone w systemy pilotaowo-nawigacyjne podobne do tych, jakimi dysponuj wielozadaniowe samoloty F-16.
Polscy piloci wojskowi nie maj wtpliwoci,
k o n r a d
k i f e r t
61
|prezentuj bro przegld|

Hawk AJT
dugo 12,43 metra rozpito 9,94 metra wysoko 3,98 metra masa wasna 4480 kilogramw masa cakowita 9100 kilogramw prdko maksymalna 1028 kilometrw na godzin puap 13 500 metrw zasig 2500 kilometrw dugo 12,72 metra rozpito 9,54 metra wysoko 4,77 metra masa wasna 4320 kilogramw masa cakowita 8 tysicy kilogramw prdko maksymalna 960 kilometrw na godzin puap 13 200 metrw zasig 1570 kilometrw
L-159
COMME N T
T o m a s z D r e w ni a k
Zaawansowany zesp symulatorw pozwoli na intensywniejsze szkolenie podchorych od fazy pocztkowej (zapoznanie z architektur kabiny), a do prowadzenia penowymiarowych misji na bardzo zaawansowanym ruchomym symulatorze o penym odwzorowaniu przestrzeni powietrznej. Samolot rozszerzy moliwoci szkoleniowe, podniesie jako misji, ktre ju s realizowane na TS-11 (pilota, nawigacja, zastosowanie bojowe). Ponadto bdzie moliwe wykonywanie zada, z ktrymi dzi s problemy (loty wedug procedur IFR Instrumental Flight Rules, szyki taktyczne, przechwycenia z wykorzystaniem symulowanej stacji radiolokacyjnej, a take symulacja zastosowania amunicji precyzyjnej). Dziki systemowi wsparcia logistycznego wykorzystamy maszyn w bardziej efektywny sposb (wiksza liczba godzin treningu bezporednio wpywa na jako szkolenia). Genera brygady pilot Tomasz Drewniak jest szefem wojsk lotniczych.
I
62
Iskra
g a ni e
Cho szczegy specyfikacji technicznej poszukiwanych samolotw s niejawne (otrzymay je tylko firmy startujce w przetargu), prawdopodobnie w duej czci pokrywaj si one z parametrami zawartymi w zapytaniu o informacj (RFI). A znalazy si tam midzy innymi wymogi, aby samolot osiga puap praktyczny co najmniej 12 tysicy metrw, uzyskiwa prdko minimum 800 kilometrw na godzin oraz by wyposaony w glass cockpit i system katapultowy klasy 0-0. Polscy piloci wojskowi podkrelaj, e AJT musz mie systemy, dziki ktrym modzi adepci lotnictwa dobrze przygotuj si do pilotau wielozadaniowych samolotw F-16. Musz dysponowa wyposaeniem pilotaowo-nawigacyjnym pozwalajcym na pene korzystanie z przestrzeni kontrolowanej, czyli platform bazujc na nawigacji bezwadnociowej z korekcj GPS, komputerem misji z baz danych punktw nawigacyjnych, systemami ldowania opartymi na ILS/Tacan oraz VOR/DME. Aranacja kokpitu powinna odzwierciedla trendy
nspektorat Uzbrojenia 25 lutego 2013 roku uruchomi przetarg, na ktrego rozstrzygnicie z niecierpliwoci czekaj onierze rodzimych Si Powietrznych. Do 2 kwietnia swoje oferty mogy skada firmy zainteresowane dostarczeniem polskiej armii samolotw szkolno-treningowych klasy AJT (Advanced Jet Trainer) wraz z systemem szkolenia zaawansowanego oraz pakietem logistycznym. Procedur pozyskania maszyn, ktre maj zastpi wysuone Iskry, wszczto rok temu, kiedy to Inspektorat Uzbrojenia rozpocz analiz rynku. Ogoszono oglne wymagania techniczne, jakie musz speni samoloty oraz system szkolenia zaawansowanego, i zaproszono firmy zbrojeniowe do skadania szczegowej informacji o swoich ofertach. Resort obrony narodowej i Inspektorat Uzbrojenia na pocztku 2013 roku, po przeanalizowaniu zebranych danych, przygotoway studium wykonalnoci oraz wymagania taktyczno-techniczne dla nowych polskich samolotw szkolnych.
prezentuj armia bro

dugo 12, 98 metrw rozpito 9,17 metra wysoko 4,78 metra masa wasna 6350 kilogramw masa cakowita 13 470 kilogramw prdko maksymalny 1700 kilometrw na godzin puap 14 600 metrw zasig 1800 kilometrw
Do zakupu nowych samolotw szkolnych polskie wojsko przymierza si ju od kilku lat.

esieni 2010 roku Ministerstwo Obrony Narodowej ogosio przetarg na dostaw zintegrowanego systemu szkolenia personelu lotniczego SZRP, ktry mia skada si z szesnastu samolotw oraz systemu szkolenia i pakietu logistycznego. Resort obrony chcia kupi maszyny szkolno-bojowe klasy LIFT (Lead-In Fighter Training), ktre miay suy nie tylko do nauki pilotau odrzutowcw, lecz take w razie potrzeby do zada bojowych. Do wycigu o miliardowe zlecenie zgosio si pi firm. Angielska BAE Systems i fiska Patria Aviation Oy z samolotem Hawk, koreaski Aerospace Industries Ltd. z samolotem T-50, woska Alenia Aermacchi S.p.A z samolotem M-346 Master oraz czeska AERO Vodochody a.s. z samolotem L-159. Przez ponad rok Ministerstwo Obrony Narodowej analizowao zoone dokumenty. W kocowej fazie obniono cz wymogw dotyczcych zdolnoci bojowych poszukiwanych maszyn, zrezygnowano midzy innymi z koniecznoci wyposaenia samolotw w radary wykrywajce manewrujce pociski typu powietrze-powietrze. 3 czerwca 2011 roku zaproszono firmy do skadania ostatecznych ofert. Przetarg budzi spore kontrowersje ze wzgldu na fakt, e adne pastwo NATO nie szkoli pilotw myliwcw na konstrukcjach szkolno-bojowych. Kiedy zatem Tomasz Siemoniak, ktry zosta ministrem obrony w sierpniu 2011 roku, prezentowa sejmowej Komisji Obrony Narodowej swoje plany i priorytety, zapowiedzia, e przeanalizuje przetarg na LIFT-y. Dwa miesice pniej szef resortu obrony zdecydowa o jego anulowaniu. Uznaem, e te dwie funkcje [szkolna i bojowa] s trudne do pogodzenia. Jeeli kupuje si samochd do nauki jazdy, to nie po to, eby go po godzinach przerabia na samochd rajdowy, wyjania minister. Tak naprawd nikt na wiecie takiego samolotu nie ma i w taki sposb nie szkoli swoich pilotw. Wedug szefa resortu obrony, jeli armia zamiast maszyn podwjnego zastosowania kupi klasyczne, szkoleniowe samoloty, to tylko na tym skorzysta, zarwno pod wzgldem militarnym, jak i finansowym.
T-50P Golden Eagle
M- 346 Master
dugo 11, 49 metra rozpito 9,72 metra wysoko 4,76 metra masa wasna 4610 kilogramw masa cakowita 9500 kilogramw prdko maksymalna 1059 kilometrw na godzin puap 13 716 metrw zasig 1981 kilometrw
panujce we wspczesnych myliwcach, mam tu na myli wywietlacz przezierny HUD, wywietlacze wielofunkcyjne z symbolik zblion do platformy docelowej oraz system Hotas, komentuje podpukownik pilot Ireneusz Nowak, dowdca Grupy Dziaa Lotniczych z 32 Bazy Lotnictwa Taktycznego. Twierdzi on rwnie, e istotne jest, aby poszukiwane przez nas AJT byy przygotowane do polskich realiw pogodowych: Trzeba wzi pod uwag specyfik naszego klimatu. Loty odbywaj si bowiem wtedy, kiedy pada lub gdy jest oblodzenie, piloci musz ldowa na mokrym pasie, co pociga za sob konieczno wyposaenia maszyn w wydajn instalacj przeciwoblodzeniow oraz wspomaganie systemw hamowania, takich jak na przykad spadochron hamujcy. Piloci F-16 uwaaj, e AJT musi suy lotnikom przede wszystkim do przygotowywania si do zada stricte bojowych. Powinny by wyposaone w urzdzenia i systemy umoliwiajce co najmniej symulacj uycia samolotu do walki powietrznej jeden na jeden oraz uzbrojenia bombardierskiego i dziaka pokadowego, komentuje major pilot Przemysaw Struj, szef sekcji szkolenia z 32 BLT. Oprcz z samolotw AJT Ministerstwo Obrony Narodowej planuje kupi systemy szkoleniowe, midzy innymi symulatory
lotu (Full Mission Simulator, FMS) oraz symulatory do szkolenia lotniczego (Flight Training Device, FTD). Piloci, ktrzy przeszli szkolenie w USA, podkrelaj, e w tamtejszej armii bardzo du wag przykada si do wykorzystania symulatorw i e przynosi to znakomite efekty. Jak mwi podpukownik pilot Ireneusz Nowak, elastyczne poczenie szkolenia na symulatorach z tym w powietrzu umoliwia stopniowe przygotowanie ucznia do coraz bardziej skomplikowanych zada. Modzi adepci wojskowego lotnictwa do latania odrzutowymi samolotami obecnie przygotowuj si za sterami Iskier. Niestety, opracowanym i wytwarzanym przez prawie dwadziecia pi lat (od 1963 do 1987 roku) w mieleckich Polskich Zakadw Lotniczych maszynom nieubaganie kocz si resursy techniczne i wkrtce 38 egzemplarzy TS-11 trzeba bdzie wycofa ze suby. Czas wic najwyszy, by kupi nowe samoloty szkolne. MON zapowiada, e cho chce tylko osiem AJT, to jeli uzyska dobr cen, skusi si na cztery samoloty wicej. To zachta dla koncernw lotniczych, ktre zgosiy si do wycigu o kontrakt, by zaoferoway rozsdne warunki finansowe, serwisowe i logistyczne. Jaka maszyna zostanie nowym polskim samolotem szkolnym, okae si najprawdopodobniej na pocztku 2014 roku. n
63
|prezentuj bro technika|
o amerykaskiej marynarki wojennej w 2013 roku trafi najnowszy uniwersalny okrt desantowy USS America (LHA-6), a pi lat pniej jego bliniak USS Tripoli (LHA-7). Obie jednostki nie maj zalewanych adowni (dokw), co sprawia, e bardziej przypominaj minilotniskowce ni okrty desantowe.
Okrt z wysp
Powstaj okrty, ktre stanowi oddzieln,
niszow klas minilotniskowce desantowe.
P aw e H e n s k i
Desant z morza US Navy ma dwa rodzaje uniwersalnych okrtw desantowych: Landing Helicopter Assault (LHA) oraz Landing Helicopter Dock (LHD). Zbudowano pi jednostek pierwszego typu klasy Tarawa, ale w subie pozosta ju tylko USS Peleliu (LHA-5). LHD stanowi osiem nowszych okrtw klasy Wasp, z ktrych pierwszy USS Wasp (LHD-1) wszed do suby w 1989 roku. Zarwno jednostki LHA, jak i LHD maj pokad, zktrego mog operowa migowce oraz samoloty pionowego startu i ldowania, a z zalewanych adowni pywajce transportery opancerzone typu AAV oraz poduszkowce transportowe LCAC. W 2001 roku ruszy program zastpienia wysuonych okrtw klasy Tarawa nowymi jednostkami LHA. Ich konstrukcja zostaa oparta na USS Makin Island (LHD-8). US Navy postanowia jednak, e nowe okrty nie bd miay zalewanej adowni. Decyzja ta bya podyktowana planami wprowadzenia do suby samolotw z obracanymi wirnikami MV-22 Osprey oraz samolotw pionowego startu i ldowania F-35B. S one wiksze od migowcw CH-46 i samolotw
AV-8B Harrier II, ktre maj zastpi; postanowiono te zapewni im wicej miejsca pod pokadem. Brak adowni obniy koszty budowy okrtw klasy America. Ich konstrukcja jest mniej skomplikowana ni jednostek klasy Wasp. Nie maj zbiornikw balastowych potrzebnych do stabilizowania okrtw desantowych z zalewan adowni. Zamiast nich mona byo umieci dodatkowe zbiorniki paliwa lotniczego. Pod pokadem okrtw klasy America znajduj si dwa wysokie, wyposaone w dwigi hangary lotnicze, w ktrych bdzie mona prowadzi obsug samolotw. Wygospodarowano te miejsce na 24-kowy szpital zdwoma w peni wyposaonymi salami operacyjnymi. Lotnicza konfiguracja sprawia jednak, e nowe jednostki bd mogy zabiera na pokad mniejsz liczb onierzy piechoty morskiej okoo 1,6 tysica, podczas gdy okrty klasy Wasp mog pomieci blisko 2,2 tysica onierzy. USS America jest czwartym okrtem US Navy noszcym to imi. Jego poprzednikiem by lotniskowiec o napdzie konwencjonalnym USS America (CV-66) trzeci z lotniskowcw klasy Kitty Hawk, ktry suy w latach 19651996. Ceremonia chrztu okrtu desantowego USS America odbya si 20 padziernika 2012 roku w znajdujcej si wPascagoula stoczni producenta firmy Huntington Ingalls Industries. Wiem, e wolelibycie, aby imi to nadano lotniskowcowi, ale ten okrt to minilotniskowiec, tymi sowami zwrcia si do zgromadzonych na uroczystoci weteranw sucych na CV-66 matka chrzestna nowej jednostki Lynne Pace. I faktycznie: okrty klasy America maj 257 metrw dugoci,
64
prezentuj armia bro

32metry szerokoci i wyporno rzdu 45 tysicy ton, przez co rozmiarami dorwnuj najwikszym lotniskowcom uywanym lub budowanym przez inne pastwa. Dla porwnania, francuski Charles de Gaulle ma 262 metry dugoci imaksymaln wyporno okoo 42 tysicy ton, chiski Liaoning (byy rosyjski lotniskowiec klasy Admira Kuzniecow) ma dugo 303 metrw i maksymaln wyporno okoo 60 tysicy ton, a dwa budowane przez Wielk Brytani lotniskowce typu Queen Elizabeth bd liczyy po 280 metrw i miay 65tysicy ton wypornoci. USS America mona okreli jako minilotniskowiec jedynie w porwnaniu z amerykaskimi lotniskowcami o napdzie atomowym. LHA-6 i LHA-7 to waciwie dwa dodatkowe okrty tego typu, ktre mog uzupenia flot duych jednostek US Navy, podobnie jak stao si z amerykaskimi lotniskowcami eskortowymi podczas II wojny wiatowej. gwne konfiguracje W tak zwanej konfiguracji dominacji powietrznej USS America bdzie zabiera na pokad 20 myliwcw F-35B oraz sze migowcw wielozadaniowych SH-60/MH-60 Seahawk. W konfiguracji standardowej w wyposaeniu znajd si: sze myliwcw F-35B, 12 samolotw MV-22, cztery migowce transportowe CH-53E/K, dwa migowce wielozadaniowe SH-60/MH-60 oraz siedem migowcw szturmowych AH-1Z lub transportowych UH-1Y. W konfiguracji desantowej z pokadu USS America bdzie mogo operowa 20 samolotw MV-22. F-35B maj wikszy zasig ni AV-8B i dlatego okrty bd mogy rozpocz dziaania w duo wikszej odlegoci od brzegu. Tak samo w wypadku desantu samoloty MV-22 maj promie dziaania wikszy o 220 kilometrw od wycofywanych ze suby migowcw CH-46 Sea Knight. LHA-6 i LHA-7 bd wic peni funkcj dodatkowego wsparcia powietrznego w ramach operacji prowadzonych przez grupy gotowoci desantowej (Amphibious Ready Group) przewoce ekspedycyjne jednostki marines (Marines Expeditionary Unit). Portem macierzystym USS America bdzie baza US Navy w San Diego w Kalifornii, a USS Tripoli prawdopodobnie bdzie stacjonowa na wschodnim wybrzeu. Klasa niszowa Ju w 2009 roku dowdcy marines wyraali wtpliwoci, czy brak zalewanych adowni w okrtach LHA to dobry pomys, poniewa ogranicza moliwo prowadzenia desantu morskiego. Planw dotyczcych budowy LHA-6 i LHA-7 ju nie zmieniono, ale konfiguracja kolejnego okrtu pozostaa kwesti otwart. Wstpnie zakadano, e przyszyLHA-8 bdzie mia jeszcze wiksze rozmiary oraz wyporno ni USSAmerica. Po miesicach studiw w lutym 2012 roku dowdca marines ogosi jednak, e w LHA-8 przewidziano zalewan adowni. Ze wzgldu na potrzeb przechodzenia okrtw przez Kana Panamski nie zmieni si te jego rozmiary bdzie wielkoci jednostki klasy America. Z tego powodu wLHA-8 ma zosta zastosowane kompromisowe rozwizanie: hangary lotnicze bd nieznacznie zmniejszone, wysp przeprojektuje si w taki sposb, aby wygospodarowa na pokadzie jeszcze wicej miejsca dla nowych samolotw, a zalewany dok bdzie troch mniejszy ni w jednostkach klasy Wasp. Oznacza to powrt do klasycznej konfiguracji uniwersalnego okrtu desantowego. Tym samym obie jednostki, USS America oraz USS Tripoli, bd stanowi oddzieln, niszow klas America minilotnin skowcw desantowych.
Okrty klasy America maj 257metrw dugoci, 32metry szerokoci iwyporno rzdu 45tysicy ton, przez co rozmiarami dorwnuj najwikszym lotniskowcom uywanym lub budowanym przez inne pastwa.
Amerykaskie uniwersalne okrty desantowe

USS Peleliu (LHA-5) LHA Tarawa USS America (LHA-6) LHA America USS Tripoli (LHA-7) LHA America USS Wasp (LHD-1) LHD Wasp USS Essex (LHD-2) LHD Wasp USS Kersarge (LHD-3) LHD Wasp USS Boxer (LHD-4) LHD Wasp USS Bataan (LHD-5) LHD Wasp USS Iwo Jima (LHD-7) LHD Wasp USS Makin Island (LHD-8) LHD Wasp USS Bonhomme Richard (LHD-6) LHD Wasp 1980 rok 2013 rok (planowane) 2018 rok (planowane) 1989 rok
Wejcie do suby
1992 rok 1993 rok 1995 rok 1997 rok 1998 rok 2001 rok 2009 rok
Klasa
Typ
h u n t in g t o n
in g a l l s
in d u s t r i e s
65
|prezentuj bro technika|
cze retro
e wiele osb odesao radiolinie troposferyczne na technologiczne cmentarzysko, nie brakuje ekspertw apelujcych o ich powrt.
K r zysz t o f W i l e ws k i
Chocia rozwj technologii satelitarnych sprawi,
rzed II wojn wiatow armie na caym wiecie intensywnie rozwijay swoje systemy cznoci radiowej. Priorytetem byo opanowanie technologii umoliwiajcych pododdziaom ldowym komunikacj na odlego od kilku do kilkudziesiciu kilometrw, wic pracowano przede wszystkim nad mobilnymi radiostacjami krtkiego i redniego zasigu. Komunikacja radiowa midzy nimi odbywaa si za porednictwem albo fali przyziemnej, o sygnale wdrujcym z punktu A do punktu B przy ziemi, albo jonosferycznej, w ktrej sygna radiowy wysany z nadajnika po zaamaniu w jonosferze wraca na ziemi. Naukowcy wiedzieli, e istniej jeszcze fale troposferyczne, ktre umoliwiay komunikowanie si na due odlegoci, nawet do kilkuset kilometrw. Niestety, cho wczesna technologia pozwalaa na skonstruowanie takich radiostacji, to ich rozmiary, sigajce kilkupitrowego budynku, raczej wykluczay stricte militarne zastosowanie. Zimnowojenny wycig Troposfer zainteresoway si korpus dyplomatyczny i suby wywiadowcze, ktre potrzeboway alternatywy wobec telegrafu. Badania nad radiostacjami troposferycznymi nabray jeszcze wikszego tempa po zakoczeniu II wojny wiatowej, kiedy okazao si, e na placu boju pozostay dwa supermocarstwa majce aspiracje do kierowania wiatem. Prowadzone przez Amerykanw i Rosjan badania dosy szybko wykazay sabo cznoci troposferycznej. Po pierwsze wymaga ona ogromnych zasobw energii. Dla porwnania, telefon komrkowy potrzebuje do 7 watw energii elek-
trycznej, popularne CB-radio 20 watw, a radiostacja troposferyczna rednio 20 kilowatw, wyjania Mariusz Leszczykowski, byy onierz 8 Puku Zakce Radiowych z Grudzidza. Dodaje, e radiostacje troposferyczne, zuywajce ogromne pokady energii elektrycznej, emitoway rwnie tak silny sygna, e bardzo atwo byo je zlokalizowa. Uruchomienie zestawu do cznoci troposferycznej jest dla jednostek walki radioelektronicznej przeciwnika jak zapalenie latarni w rodku ciemnej, bezksiycowej nocy, komentowa, podkrelajc, e zalet takiej cznoci jest to, e przysany w ten sposb sygna radiowy jest bardzo trudny do zakcenia. Satelita gr Cho na przeomie lat pidziesitych i szedziesitych ubiegego wieku Amerykanie i Rosjanie rwnie intensywnie pracowali nad bazujcymi na rozwizaniach radiowych strategicznymi systemami cznoci, to wraz z sukcesami w podboju Kosmosu ci pierwsi zdecydowanie postawili na rozwj komunikacji satelitarnej. Pierwszego z omiu satelitw programu Initial Defense Satellite Communications System (IDSCS), ktry mia by zapocztkowaniem odpornej na atak nuklearny i zakcanie sieci dowodzenia i cznoci, Amerykanie umiecili na orbicie okooziemskiej (w tym wypadku geostacjonarnej) w 1966 roku. Rosjanie pozostali przy klasycznej komunikacji radiowej nieco duej. Kiedy Amerykanie uruchamiali sie cznoci satelitarnej, oni wykorzystali radiostacje troposferyczne do budowy sieci cznoci strategicznej Bars (z rosyjskiego leopard). System skada si z odda-
Urzdzenia do cznoci troposferycznej

maj t przewag nad zestawami satelitarnymi, e paci si tylko za nie, a nie za dzieraw cz
66
prezentuj armia bro

lonych od siebie o okoo 300 kilometrw 26 stacji nadawczo-odbiorczych, ktre zapewniay komunikacj pomidzy Zwizkiem Radzieckim a Polsk, Niemieck Republik Demokratyczn, Bugari, Wgrami i Czechosowacj. Wraz z gwatownym rozwojem techniki satelitarnej w poowie lat osiemdziesitych i na pocztku lat dziewidziesitych nawet Rosjanie nie mogli pozostawa w tyle technologicznej rewolucji. Take za nasz wschodni granic rozpocza si wic era cyfrowa. Stabilna alternatywa onierze maj dzi do dyspozycji rodki cznoci, ktrymi mona przesya w trybie rzeczywistym megabity danych. To, co jeszcze jaki czas temu byo technologiczn mrzonk, czyli pynce od onierza do stanowiska dowodzenia obraz i dwik, dzi traktowane jest jak co normalnego i oczywistego. Bazujce na cznoci satelitarnej i szerokopasmowych radiostacjach wojskowe systemy komunikacyjne maj jednak jedn zasadnicz wad. Zaawansowane technologie wymagaj okrelonych rodowiska i infrastruktury, by prawidowo dziaay. Zachwycamy si technologi cznoci satelitarnej, ale zapominamy, jak bardzo jest ona podatna na zakcenia, komentuje Maciej Szutra z firmy dostarczajcej usugi cznoci satelitarnej. Wystarczy niewielki samolot wyposaony w jammer, a na obszarze kilku kilometrw kwadratowych nie bdzie sygnau GPS. Rozwizaniem tego problemu moe by technologia, ktr wiele osb odesao ju do lamusa, czyli radiostacje troposferyczne. Odporne na zakcenia radiolinie mog bowiem odgrywa rol alternatywnego wobec systemw satelitarnych rodka cznoci operacyjnej. O tym, e to nie jest mrzonka, wiadczy przykad z wojny w Iraku. W Babilonie, w ktrym Polacy stacjonowali razem z Amerykanami, znajdowa si jeden z kilku wzw cznoci troposferycznej. Amerykanie s z tego rodzaju cznoci tak zadowoleni, e nie tylko nie zamierzaj wycofywa ze suby radiostacji troposferycznych, lecz take kupuj nowe. W 2006 roku firma Raytheon, ktra od trzydziestu lat sprzedaje amerykaskiej armii systemy cznoci troposferycznej (eksperci szacuj, e US Army kupia ponad 800 takich zestaww), zaprezentowaa opracowany we wsppracy z firm General Dynamics nowy model wza cznoci troposferycznej, o kryptonimie DART-T. Wedug producenta DART-T jest w stanie stworzy cze o prdkoci do 20 megabitw na sekund, czyli porwnywalne z parametrami cza satelitarnego! To pi razy wicej ni do tej pory maksymalnie uzyskano z czy troposferycznych. Amerykaski producent zapewnia, e w DART-T rozwizano problem niestabilnego sygnau (co byo bolczk w tego typu cznoci) oraz bardzo mocno ograniczono rozmiar caego zestawu. Przedstawiciele Raytheona licz, e nowymi radiostacjami troposferycznymi zainteresuj si poza armi take (a moe przede wszystkim) wadze samorzdowe. Tego typu czno idealnie sprawdza si bowiem w sytuacjach kryzysowych, na przykad w czasie powodzi, kiedy dochodzi do uszkodzenia infrastruktury telefonii klasycznej i komrkowej. Dziki radioliniom troposferycznym instytucje zarzdzania kryzysowego mog si komunikowa midzy sob. Urzdzenia do cznoci troposferycznej maj jeszcze t przewag nad zestawami satelitarnymi, e paci si tylko za nie, a nie za dzieraw cz. n
u s
d o d
67
bezpieczestwo
zagroenia
Mediator
s t r a t e g i c z n y
Od kilku lat sabnie zainteresowanie Ameryki zarwno Europ, jak i Bliskim Wschodem.
M a g o r z a t a S chwa r zg r u b e r
| b l is k i
w s c h d
nowej ekipie prezydenta Baracka Obamy sekretarzem stanu zosta John Kerry, a szefem Pentagonu Chuck Hagel. Pierwszy uwaa, e taniej jest w gorce regiony wysya dzi dyplomatw ni jutro onierzy. Drugi, mimo e jest weteranem wojny w Wietnamie, rwnie przedkada dyplomacj nad interwencje zbrojne, co mona uzna za ostateczne odejcie od polityki siy Georgea W. Busha. Nowy szef dyplomacji urzdowanie rozpocz od telefonicznej rozmowy z premierem Izraela Beniaminem Netanjahu i prezydentem Autonomii Palestyskiej Mahmudem Abbassem. Nie wiadomo, czy omawia z nimi plan pokojowy dla Bliskiego Wschodu. Da jednak wyranie do zrozumienia, e Waszyngton nadal jest zainteresowany mediacj midzy stronami konfliktu. Takie jest te oczekiwanie drugiej strony. Po ponownym wyborze Baracka Obamy Netanjahu zapewni, e strategiczny sojusz Izraela z USA jest silniejszy ni kiedykolwiek, a Abbas wyrazi nadziej, e bliskowschodni proces pokojowy bdzie kontynuowany. W 2009 roku na uniwersytecie w Kairze prezydent Obama wygosi przemwienie powicone regionowi Bliskiego Wschodu. Odci si wwczas od polityki swego poprzednika i zapowiedzia zmian. Mwi take o konflikcie arabsko-izraelskim, ale nie poda konkretw, jak wznowi negocjacje pokojowe. Wskaza jednak cel: obok panstwa izraelskiego
musi powsta pastwo palestyskie. Przez kolejne dwa lata niewiele si jednak w tej sprawie dziao. Dopiero arabska wiosna zmusia USA do opracowania nowej strategii dotyczcej Bliskiego Wschodu. Po raz pierwszy swoj wizj polityki wobec tego regionu i krajw muzumaskich prezydent Obama przedstawi w przemwieniu wygoszonym w maju 2011 roku. Popar wwczas arabsk wiosn. Zaproponowa take rozwizanie konfliktu izraelsko-palestyskiego pastwo palestyskie miaoby powsta wgranicach z 1967 roku (dotychczas Waszyngton uwaa, e granice Palestyny naley wytyczy dopiero podczas negocjacji z Izraelem). Netanjahu stwierdzi jednak, e Izrael nie zgodzi si na Palestyn w granicach sprzed wojny szeciodniowej. Z negocjacji pokojowych niewiele wyszo, ale jedno si nie zmienio. USA nadal uwaaj Izrael za swego gwnego sojusznika i przyjaciela na Bliskim Wschodzie i gwarantuj mu bezpieczestwo. Kiedy Netanjahu wygra w styczniu wybory parlamentarne, zaprosi prezydenta Autonomii Palestyskiej Mahmuda Abbasa do zawieszonych w 2010 roku rokowa. Za negocjacje pokojowe z Palestyczykami ma odpowiada bya minister spraw zagranicznych Izraela Cipi Liwni. W przeciwiestwie do Netanjahu uwaa ona amerykaskie propozycje powrotu do granic z 1967 roku za korzystne dla Izraela. n
68

D o c u m e n t a r y
M a c i e j
M o s k w a
T e s t i g o
69
St. Pierre i Miquelon (fr.)
|bezpieczestwo zagroenia|
Hawaje
STANY ZJEDNOCZONE
Bermudy (bryt.)
BAHAMAS
Zwrotnik Raka (23 27')
MEKSYK
BELIZE
Turks i Caikos (bryt.)
KUBA
KAJMANY
DOMINIKANA HAITI
ARUBA
ANGUILLA ST.KITTS I NEVIS
JAMAJKA
Portoryko
WYSPY DZIEWICZE
ANTIGUA I BARBUDA
GWADELUPA (franc.)
GWATEMALA HONDURAS SALWADOR NIKARAGUA KOSTARYKAPANAMA
DOMINIKA MARTYNIKA (fr.) ST. LUCIA GRENADA
ANTYLE HOLENDERSKIEST. VINCENT I GRENADYNY
BARBADOS TRINIDAD I TOBAGO
WENEZUELA GUJANA KOLUMBIA SURINAM GUJANA FR.
Tokelau Markizy
Rwnik
PERU
BRAZYLIA
BOLIWIA
SAMOA
Polinezja Fr. Spytalimy ekspertw zajmujcych si polityk midzynarodow, Society Arch. (Fr.) Gambier Is. (Fr.) Cook Island (N.Z.) Pitcairn Islands (U.K.)
TONGA
Tropic of Capricorn (23 27')
czy prezydent Barack Obama w czasie drugiej kadencji zaangauje si w zapewnienie stabilnoci na Bliskim Wschodzie
CHILE Austral Is. (Fr.)
PARAGWAJ
ARGENTINA
URUGUAY
Falkland Islands (U.K.)
Antarctic Cirlce (66 33')
B a r t o sz W i n i e ws k i
En e r g e t y c z n a ni e150 zaleno
120
oom upkowy w Ameryce Pnocnej sprawi, e pod koniec 2012 roku Midzynarodowa Agencja Energii w prognozie dotyczcej najwaniejszych trendw wwiatowej brany surowcowej zapowiedziaa, e USA obejm pozycj lidera w wydobyciu ropy naftowej w perspektywie do 2020 roku. Do 2035 roku Stany Zjednoczone miayby sta si w praktyce niezalene energetycznie. Jeli te przewidywania si potwierdz, to na znaczeniu straci czynnik, ktry w niemaej mierze napdza polityk USA na Bliskim Wschodzie przez kilka ostatnich dekad; a chodzi o zapewnienie rynkom wiatowym nieskrpowanego dostpu do tamtejszych bogactw naturalnych. Pentagon mgby sobie pozwoli na swoiste opuszczenie gardy, choby poprzez uszczuplenie V Floty, stacjonujcej na co dzie w Bahrajnie, uzasadniajc ten krok koniecznoci wzmocnienia amerykaskiej obecnoci na innych teatrach dziaa (jake porczny argument
w czasach osawionego zwrotu ku Azji!) czy oszczdnociami budetowymi. Przed kilkoma laty eksperci prestiowej RAND Corporation [amerykaski think tank stworzony na potrzeby si zbrojnych USA] obliczyli, e dziaania suce ochronie midzynarodowych szlakw tranzytowych ropy pochaniaj rocznie od 12 do 15 procent budetu obronnego USA. Co wicej, 90 gdyby amerykaska gospodarka 60 uniezalenia si od importu ropy, tamtejsi decydenci i planici wojskowi mogliby poczyna sobie mielej; na przykad, nie baczc na groby dywersji iraskiej w cieninie Ormuz, chtniej siga po rozwizania militarne bez koniecznoci utrzymywania w regionie pokanych si (stawianie na operacje specjalne czy z uyciem bezzaogowcw i lotnictwa). Kwestie energetyczne nie krpowayby zatem amerykaskiej strategii na Bliskim Wschodzie, rwnie w relacjach z sojusznikami Waszyngtonu. Przed inwazj w Iraku w 2003 roku prezydent George W. Bush musia powici sporo czasu (i politycznego kapitau) na przekonanie Saudyjczykw, aby ci, dziki wolnym mocom produkcyjnym oraz wpywom w OPEC, zadbali o odpowiedni poda ropy na rynkach i nie dopucili do zbytniego wywindowania jej ceny, a do ponownego uruchomienia wydobycia z irackich pl naftowych. Wobec odpowiedniego zwikszenia strategicznych rezerw paliwowych Stany Zjednoczone mogyby pokusi si o zmniejszenie swojej podatnoci na szoki naftowe.
70
SZWAJCARIA
AUSTRIA WGRY
SOWACJA
FRANCJA
MONAKO
WOCHY
HISZPANIA bezpieczestwo PORTUGALIA
armia
MAROKO
ANDORA
SOWENIA CHORWACJA BONIA I HERCEGOWINA SERBIA CZARNOGRA
RUMUNIA
MODAWIA GRUZJA TURCJA
KAZACHSTAN
MONGOLIA
KIRGISTAN
ALBANIA MACEDONIA GRECJA MALTA LIBIA
BUGARIA
UZBEKISTAN
ARMENIA AZERBEJDAN TURKMENISTAN
TUNEZJA ALGIERIA Sahara Zachodnia MAURETANIA
SYRIA CYPR LIBAN IRAK IZRAEL PALESTYNA JORDANIA EGIPT
IRAN
AFGANISTAN BHUTAN BANGLADESZ
CHINY
NEPAL
KUWEJT PAKISTAN BAHRAJN KATAR ZJEDNOCZONE EMIRATY ARABSKIE ARABIA SAUDYJSKA OMAN
REPUBLIKA ZIELONEGO PRZYLDKA
MALI
INDIE
MJANMA LAOS TAJLANDIA KAMBODA SRI LANKA
NIGER CZAD
SUDAN
SENEGAL GAMBIA GWINEA BISSAU GWINEA
ERYTREA DIBUTI
JEMEN
BURKINA FASO BENIN ETIOPIA NIGERIA SIERRA LEONE WYBRZEE KOCI GHANA REPUBLIKA RODKOWOAFRYKASKA LIBERIA SONIOWEJ TOGO KAMERUN GWINEA RWNIKOWA GABON KONGO DEMOKRATYCZNA REPUBLIKA KONGA Wyspa Wniebowstpienia UGANDA RWANDA BURUNDI TANZANIA KENIA
WIETNAM
BRUNEI
SOMALIA
MALEDIWY
MALEZJA
SINGAPUR
SESZELE KOMORY
Archipelag Chagos Diego Garcia
INDONE
Wyspa Boego Narodzeni
MALAWI W rzeczywistoci do tak zmian w strategii ZAMBIA USA jeszcze daleka droga, i to z co najmniej trzech powodw. MOZAMBIQUE ZIMBABWE Po pierwsze, brakuje pewnoci, czy obserwowana tendencja NAMIBIA wzrostowa w amerykaskiej brany naftowej BOTSWANA si utrzyma zbyt mao jeszcze wiadomo o specyfice z upkowych. Po drugie, kto musiaby przej od Ameryki rolSWAZILAND gwaranta LESOTHO bezpieczestwa tranzytu ropy, wszak Zatoka Perska i jej zasoby SOUTH AFRICA nie straciyby strategicznego znaczenia dla wiatowej gospodarki. Najbardziej prawdopodobna alternatywa wiksze zaangaowanie Chin Tristan da Cunha (U.K.) mogaby oznacza dla Waszyngtonu wicej szkd ni poytku. Poza tym interesy USA w tej czci (U.K.) wiataGough to nie tylko ropa. Amerykanie straciliby moliwo powstrzymywania rywalizacji saudyjsko-iraskiej. Arabscy sojusznicy Stanw Zjednoczonych w rejonie Zatoki Perskiej byliby zmuszeni poszukiwa innych ni amerykaskie gwarancji ochrony przed ekspansywn polityk szyickiego reimu w Teheranie. Po trzecie wreszcie, nawet jeli USA nie bd sprowadza zBliskiego Wschodu choby jednej baryki ropy (a dzi z tamtego kierunku pochodzi jedna pita importu), nadal bd tam obecne amerykaskie koncerny energetyczne. Tym samym ropa pozostanie jednym z k zamachowych amerykaskiej polityki w regionie, cho niewykluczone, e ju w najbliszych czterech latach bdzie si ono krci z mniejszym impetem. n
ANGOLA rewolucyjnych
B a r t o sz W i n i e ws k i j e s t a n a l i t y k i e m w P o ls k i m I n s t y t u c i e
30 0
S p r aw M i dzy n a r o d 30o wych .
K a t a r zy n a P i s a r s k a
Niewdziczna rola
hocia podczas pierwszej zagranicznej podry po Europie nowy sekretarz stanu USA John Kerry rozmawia z europejskimi partnerami gwnie o Bliskim Wschodzie, to w trakcie drugiej kadencji prezydenta Baracka Obamy zainteresowanie USA tym regionem w dalszym cigu bdzie male. Amerykaska administracja bdzie pogbia strategiczne zaangaowanie na poudniowym Pacyfiku, trak-
Cocos (keeling) tujc Bliski Wschd jedynie jako miejsce gaszenia ewentualIslands (Austr.) nych poarw. Dlatego wane jest przekonanie partnerw MAURITIUS Rodriges Island zEuropy, aby wzili na siebie wspodpowiedzialno za loMADAGASCAR sy tego regionu. Taki by wanie gwny cel wizyt Johna Reunion (Fr.) Kerryego w Londynie, Paryu, Rzymie i Ankarze. Jeszcze kilka lat temu kada toczca si w Waszyngtonie debata dotyczca amerykaskiej polityki zagranicznej skupiaa si na czterech elementach: konflikcie izraelsko-palestyskim, Iranie, Afganistanie i Iraku. Amerykanie mieli ponad 150 tysicy onierzy w regionie i inwestowali wiele wysiku oraz pienidzy w relacje z pastwami od Egiptu do Afganistanu. Dzi wojna z terroryzmem nie rozpala ju wyobrani Amerykanw. Duo wikszym zagroeniem wydaje si wzrost znaczenia Chin jako potgi wiatowej. Z administracji amerykaskiej dochodz gosy, e pastwa w zapalnych regionach same musz zadba o swoj stabilizacj, dlatego na przykad w interwencji w Libii uczestniczyy Katar i Zjednoczone Emiraty Arabskie, ktre po raz pierwszy wystawiy wasny sprzt wojskowy i wczyy si do akcji NATO. Amerykanie oddali prym Europejczykom w czasie interwencji militarnych w Libii czy Mali. Ostronie mwi oewentualnej operacji w Syrii, nie reaguj nawet wtedy, gdy do jej brzegw podpywaj Rosjanie, ktrzy zaopatruj ten kraj w bro. To wszystko dowodzi, e ten region przestaje by strategicznym obszarem zainteresowania Waszyngtonu, ktre przesuno si ju na dobre na Daleki Wschd. Jednoczenie nie 60 ulega wtpliwoci, e Stany Zjednoczone 90 pozostan wanym aktorem w konflikcie izraelsko-palestyskim, chociaby ze wzgldu na silne lobby proizraelskie wUSA. Znamienny jednak pozostaje fakt, e podczas wizyty Johna Kerryego w Londynie to William Hague musia przekonywa Amerykanw, aby uaktywnili si jako gwny mediator pokojowy w konflikcie bliskowschodnim. Dla Amerykanw jest to dzi niewdziczna rola, zwaszcza e atmosfera nie sprzyja jakimkolwiek mediacjom. Nie ma bowiem wiele miejsca na ustpstwa ze strony Izraela, ktry czuje zagroenie zwizane z moliwoci pozyskania przez Iran broni masowego raenia oraz niestabiln i nieprzewidywaln sytuacj n wSyrii.
ANTARCTIC
D o k t o r K a t a r zy n a P i s a r s k a j e s t dy r e k t o r e m E u r o p e js k i e j A k a d e m i i D y p l o m a cj i , e k s p e r t e m F u n d a cj i i m i e n i a Kazimierza Puaskiego.
71
Hawaje
STANY ZJEDNOCZONE
Bermudy (bryt.)
BAHAMAS
MEKSYK
Tokelau Markizy
Rwnik
SAMOA
Polinezja Fr.
TONGA
Tropic of Capricorn (23 27')
rzegorz Pitcairn Islands (U.K.) Cook IslandG (N.Z.) Ko st r z e wa Z o r b a s Austral Is. (Fr.)
Society Arch. (Fr.)
Gambier Is. (Fr.)
Nie wykluczam ni e s p o d z i a n e k
o amerykaskiej administracji nie spodziewam si zmian w polityce zagranicznej. Jedyna nowa inicjatywa prezydenta Baracka Obamy dotyczy podpisania umowy o wolnym handlu z Uni Europejsk, ale uwaam, e nie ma ona szans powodzenia. A jedyna zmiana odnosi si do amerykaskiej odpowiedzi na budowan przez Iran bro jdrow. Do tej wanej zmiany, ktrej wiatowa opinia publiczna nie docenia, doszo jednak na pocztku kampanii. Zamiast planowanego uderzenia prewencyjnego Obama zaproponowa odstraszanie jdrowe. Takie dziaanie zaleci rwnie Izraelowi, co sprawio, Antarctic Cirlce (66 33') e mimo zaawansowanych planw Tel Awiw nie dokona prewencyjnego uderzenia. Administracja amerykaska tumaczy opinii publicznej, e odstraszanie jdrowe dziaa, i jako przykady podaje pastwa, ktre wzajemnie trzymaj si w szachu: USA i ZSRR, a take Indie i Pakistan. Prezydenci amerykascy czsto podejmuj w drugiej kadencji ambitne programy i inicjatywy, na ktre nie mogliby sobie pozwoli w pierwszych latach urzdowania. Reforma imigra150 120 cyjna Baracka Obamy ma nike szanse powodzenia. Nie zanosi si take na jaki sukces za granic. Na pocztku swojego urzdowania Obama deklarowa, e chce doprowadzi do wznowienia negocjacji pokojowych midzy Izraelem a Palestyczykami. Dotychczas to si nie udao i nie wida, aby prezydent mia nowy pomys, jak to zrobi. Nie wykluczam jednak niespodzianek. Sekretarz stanu John Kerry oraz szef Pentagonu Chuck Hagel to silne osobowoci. Mimo e nie maj samodzielnej siy politycznej, jak Hilary Clinton, mog odcisn wasny lad na polityce zagranicznej USA. Moliwe, e z czasem prezydent Obama zechce skupi si na polityce wewntrznej i pozwoli Kerryemu i Hagelowi na wiksz samodzielno w polityce zagranicznej. A wtedy mog pojawi si niespodzianki nowe przedsiwzicia i inicjatywy. n
D o k t o r G r z e g o r z Ko s t r z e wa- Z o r b a s j e s t e k s p e rt e m d o s p r aw m i dzy na ro d owych wA k a d e m i i F i na n s w i B i z n e s u V i s t u l a .
Irak ju nie jest na pierwszych stronach gazet, jednak nadal trwa tam bj o wadz. Tocz si walki midzy ugrupowaniami religijnymi
KUBA
KAJMANY
DOMINIKANA
Portoryko
BELIZE
JAMAJKA
HAITI
ANTIGUA I BARBUDA
WYSPY DZIEWICZE
GWADELUPA (franc.)
GWATEMALA HONDURAS SALWADOR NIKARAGUA
ARUBA
DOMINIKA MARTYNIKA (fr.) ST. LUCIA
GRENADA
BARBADOS
KOSTARYKAPANAMA
TRINIDAD I TOBAGO
WENEZUELA
GUJANA
KOLUMBIA
SURINAM
GUJANA FR.
PERU
BRAZYLIA
BOLIWIA
CHILE
PARAGWAJ
ARGENTINA
URUGUAY
Falkland Islands (U.K.)
Marek Dziekan
S i y w e w n t r z n e
a Bliskim Wschodzie nie brakuje problemw. Bd si musieli z nimi zmierzy przede wszystkim tamtejsi politycy. Spord krajw arabskich kopotw w zasadzie nie maj Jordania, Liban, wikszo pastw regionu Zatoki Perskiej oraz Maroko i Algieria tam sytuacja jest wmiar stabilna. W pozostaych pastwach problemy wystpuj, bowiem arabska wiosna miaa tam rn dynamik i doprowadziy do niej rozmaite czynniki, gwnie wewntrzne. Irak ju nie jest na pierwszych stronach gazet, jednak nadal trwa tam bj o wadz. Tocz si walki frakcyjne ugrupowa religijnych. Silne s protesty spoeczne, skierowane przeciwko rzdom szyickiego premiera, gwnie w regionach zamieszkaych przez sunnitw, ktrzy daj reform w polityce wewntrznej, aby dononiej brzmia gos opozycji. Kolejny trudny przypadek to Syria. wiat zachodni dotychczas si nie wtrca, bo nie mia pomysu, jak i w jakim stopniu ingerowa w ten konflikt. Nie do koca wiadomo, kim s ci, ktrzy chc obali prezydenta Baszara al-Assada. Po-
90
60
72
SZWAJCARIA
AUSTRIA WGRY
SOWACJA
FRANCJA
MONAKO
WOCHY
armia
MAROKO
ANDORA
RUMUNIA
KAZACHSTAN
MONGOLIA
KIRGISTAN
BUGARIA
UZBEKISTAN
IRAN
CHINY
NEPAL
MALI
INDIE
NIGER CZAD
SUDAN
ERYTREA DIBUTI
JEMEN
WIETNAM
BRUNEI
SOMALIA
MALEDIWY
MALEZJA
SINGAPUR
SESZELE KOMORY
INDONE
szczeglne ugrupowania nie si, e podobnie jak kiedy w Iraku, gwnym celem opozycji MOZAMBIQUE ZIMBABWE jest obalenie prezydenta. NAMIBIA Zachd mia nadziej, e arabska wiosna doprowadzi do BOTSWANA wadzy siy demokratyczne. Tymczasem okazao si, e SWAZILAND wprowadzanie demokratycznych zasad do systemw poliLESOTHO tycznych wiata arabskiego moe sprzyja zwycistwu nie si SOUTH AFRICA wieckich i prozachodnich, lecz skrajnych i religijnych. Spord krajw objtych arabsk wiosn najbardziej dynamicznie rozwija si sytuacja Tristan da Cunha (U.K.) w Egipcie, gdzie zbliaj si wybory parlamentarne. Opada ju gorczka powstania przeciwko MuGough (U.K.) barakowi, Egipcjanie mog spojrze na tamte wydarzenia zpewnej perspektywy, oceni osignicia Braci Muzumanw rzdzcych dzisiaj krajem. W relacjach palestysko-izraelskich panuje constans. Mam wraenie, e mimo deklaracji ani jedna, ani druga strona ju od dawna nie chce nic zrobi, a moe nie potrafi. Wanie na ten konflikt najwikszy wpyw mogaby mie polityka nowej amerykaskiej administracji. Wida jednak, e ostatnio Amerykanie jakby odpucili sobie sprawy bliskowschodnie. Dziaania musz podj strony konfliktu, czyli Izraelczycy i Palestyczycy. Jeli oni nie sprbuj si dogada, adne zewntrzne siy im n nie pomog. Mog one jedynie wspiera ten proces.
Profesor Marek Dziekan jest k i e r o w n i k i e m K a t e d r y Bl i s k i e g o W sch o d u i P n o c n e j Af r y k i
30 0 30 k i e g o . U n i w e r sy t e t u dz
ANGOLA mwi jednym gosem, MALAWI wydaje ZAMBIA
u k a sz F yd e r e k
S y t u a c j a pat o w a
olityka Stanw Zjednoczonych wobec Bliskiego Wschodu skoncentrowana jest na trzech zasadniczych celach. Pierwszy to zapewnienie bezpieczestwa Ameryce, drugi kontrola nad zasobami energetycznymi, a trzeci dbanie o bezpieczestwo strategicznego sojusznika Waszyngtonu w tym regionie, czyli Izraela.
Cocos (keeling) Gdy spojrzy si na polityk USA wobec Bliskiego Wschodu Islands (Austr.) przez pryzmat tych celw, to wida, e w pewnych obszarach MAURITIUS Rodriges Island one si pokrywaj, a w innych wykluczaj. Wszystkie trzy byMADAGASCAR y zbiene Reunion na przykad w 2003 roku, gdy doszo do interwencji (Fr.) w Iraku. Wyeliminowano wwczas Saddama Husajna, ktry by nieprzyjazny wobec Izraela, sdzono te, e ma powizania z midzynarodowymi organizacjami terrorystycznymi zagraajcymi Stanom Zjednoczonym. W ten sposb zapewniono sobie dostp do irackich zasobw ropy. Problem pojawia si jednak wwczas, gdy te trzy cele staj si sprzeczne. Tak dzieje si obecnie w Egipcie, ktry pod rzdami Partii Wolnoci i Sprawiedliwoci, zwizanej z Bractwem Muzumaskim, staje si coraz bardziej antyizraelski. Demokratyczny Egipt bdzie mniej przyjaznym ssiadem dla Izraela. Podobne problemy moemy zaobserwowa w rejonie Zatoki Perskiej, gdzie narasta kryzys wywoany iraskim programem nuklearnym. Dobre rezultaty przynosi polityka, jak USA prowadz obecnie wobec Iranu: powstrzymuje Izrael od akcji zbrojnej oraz mobilizuje wsplnot midzynarodow, aby przestrzegaa twardych sankcji ekonomicznych, ktre Waszyngton naoy na Iran. Nie wiadomo, czy uda si Amerykanom doprowadzi do tego, aby Teheran odstpi od programu atomowego. Gdy ten zyska bro jdrow, a moe do tego doj podczas obecnej kadencji prezydenta Obamy, Stany Zjednoczone bd miay dylemat: wystpi zbrojnie przeciwko Iranowi czy te zaakceptowa posiadanie przez ten kraj broni nuklearnej, co jednak zaburzy rwnowag na Bliskim Wschodzie. Jak60 na razie, prezydent Obama twierdzi, e 90 uzbrojony w atomow bro Iran jest zagroeniem dla regionu i bezpieczestwa USA, cho pojawiaj si te gosy, i naleaoby wczy Teheran do regionalnego systemu bezpieczestwa. Nie sdz, aby rozwizanie konfliktu palestysko-izraelskiego byo dzisiaj kluczow spraw dla Waszyngtonu. Nie spodziewam si tu przeomu. Inne kryzysy na Bliskim Wschodzie, o ktrych wspomniaem, bd mocniej wpywa na amerykask polityk wobec tego regionu. Rozbudowywanie osiedli ydowskich, z jednej strony, a z drugiej niezbyt elastyczne stanowisko Palestyczykw, sprawi, e n wtym wypadku sytuacja pozostanie patowa.
ANTARCTIC
D o k t o r u k a sz F yd e r e k j e s t a d i u n k t e m w I n s t y t u c i e Bl i s k i e g o i D a l e k i e g o W sch o d u U n i w e r sy t e t u J a g i e ll o s k i e g o .
73
Hawaje
STANY ZJEDNOCZONE
Bermudy (bryt.)
BAHAMAS
MEKSYK
BELIZE
KUBA
KAJMANY
DOMINIKANA HAITI
ARUBA
JAMAJKA
Portoryko
WYSPY DZIEWICZE
ANTIGUA I BARBUDA
GWADELUPA (franc.)
GWATEMALA HONDURAS SALWADOR NIKARAGUA KOSTARYKAPANAMA
DOMINIKA MARTYNIKA (fr.) ST. LUCIA GRENADA
BARBADOS TRINIDAD I TOBAGO
WENEZUELA GUJANA KOLUMBIA SURINAM GUJANA FR.
Tokelau Markizy
Rwnik
PERU
BRAZYLIA
SAMOA
Polinezja Fr.
Society Arch. (Fr.) TONGA Cook Island (N.Z.) Austral Is. (Fr.)
Gambier Is. (Fr.) Pitcairn Islands (U.K.)
Tropic of Capricorn (23 27') Marcin
Przy wsparciu Zachodu
A . P i o t r o ws k i
o najmniej do koca obecnej dekady szeroko rozumiany obszar Bliskiego Wschodu pozostanie regionem niestabilnym i bdzie stanowi wojskowy problem dla Stanw Zjednoczonych. Dzieje si tak z powodu strategicznego dla USA znaczenia Zatoki Perskiej, gdzie znajduje si 70 procent wiatowych zasobw ropy, a take konsekwencji arabskiej wiosny oraz wyzwa zwizanych z programem nuklearnym Iranu. Z wojskowego punktu widzenia najwikszym problemem pozostaje przyszo misji i stabilizacja Antarctic Cirlce (66 33') Afganistanu. Powrt talibw do wadzy uwaam za mao prawdopodobny, poniewa w ostatnich latach utracili oni si militarn. Wyzwaniem bd wybory prezydenckie w przyszym roku i nie widz dobrych rozwiza, dopki obecny prezydent Hamid Karzaj nie ma sukcesora. Wyzwanie stanowi te wszystko, co moe si dzia wok programu nuklearnego Iranu oraz w Syrii. Sdz, e przesdzony jest upadek al-Assada, ale 150 reimu prezydenta Baszara 120 nie oznacza to stabilnoci w Damaszku. Ten konflikt zakoczy nie zmiana wadzy, lecz krwawa wojna domowa, ktra moe trwa wiele lat. Upadek tamtejszego reimu moe mie powane nastpstwa dla ssiadw odejcie Al-Assada znacznie osabi wpywy Iranu na Bliskim Wschodzie. Uwaam, e reim iraski posiadajcy bro jdrow bdzie stwarza wiksze niebezpieczestwo ni konflikt izraelsko-palestyski i naley go powstrzyma, na przykad poprzez daleko idce sankcje czy dziaania sabotaowe. Stany Zjednoczone deklaruj, e nie dopuszcz do tego, aby Teheran mia bro atomow. Na tak zwan arabsk wiosn, zapocztkowan w 2011 roku w Tunezji, trzeba spojrze jak na transformacj Europy rodkowej pod koniec XX wieku. To proces rozoony na dwie trzy dekady. Rewolucje arabskie byy naturaln konsekwencj wielu napi w tych krajach. Nadal jest tam do rozwizania wiele istotnych problemw ekonomicznych i spoecznych. Bybym ostrony z opiniami, e szanse na demokratyzacj wtym regionie zostay ju przekrelone, bo rewolucje dopro-
wadziy do wzmocnienia islamistw. Fundamentalizm w wieBOLIWIA cie islamu ma rne oblicza: od umiarkowanej tureckiej partii AKP, poprzez rne odamy Bractwa Muzumaskiego, po komrki terrorystyczne zwizane z Al-Kaid. Mimo pewnych PARAGWAJ CHILE ogranicze kraje arabskie Tunezja, Egipt, by moe te Libia bd dy do modelu umiarkowanego. Partie islamskie bd miay duy wpyw na to, co dzieje si wich kraju, ale nie URUGUAY zbuduj radykalnych reimw jak Libia Muammara KaddafieARGENTINA go czy Irak Saddama Husajna. Pastwa te musz same szuka wasnych rozwiza ustrojowych i modeli politycznych, ale n Zachd moe je na tej drodze wspiera.
D o k t o r M a r c i n A . P i o t r o ws k i
Islands (U.K.) j e s t a n a l i t y k i e m P o ls k i e gFalkland o In sty tutu
S p r aw M i dzy n a r o d o wych .
J a n u sz D a n e c k i
Chytra polityka
o nowej amerykaskiej administracji nie spodziewam si wielkich take wobec Bli90zmian w polityce zagranicznej, 60 skiego Wschodu, gdy zostaa ona ukierunkowana na pewne priorytety, ktrych nie da si gwatownie zmieni. Lepsze jest ewolucyjne przejcie do innego rozoenia akcentw. W 2009 roku na uniwersytecie w Kairze prezydent Barack Obama zapowiedzia zmian bliskowschodniej polityki. Nie wszystko mu si udao. Doszo gwnie do wyrwnania amerykaskiego spojrzenia na obie strony konfliktu: Izrael i kraje arabskie. Amerykanie od lat pidziesitych ubiegego wieku s proizraelscy. Obama odwrci t tendencj i pokaza, e wiat muzumaski take jest wany. Armia USA wycofaa si ze strategicznych punktw, najpierw z Iraku, obecnie opuszcza Afganistan. Nie znaczy to, e Stany Zjednoczone nagle porzuciy swego najwaniejszego sojusznika w tym regionie. Nadal wspieraj Izrael w wielu wanych dziaaniach dotyczcych wiata muzumaskiego, gwnie podejmowanych wobec Iranu, gdy traktuj Teheran jako due zagroenie nie tylko dla Bliskiego Wschodu, lecz take dla wiatowego pokoju.
74
SZWAJCARIA
AUSTRIA WGRY
SOWACJA
FRANCJA
MONAKO
WOCHY
armia
MAROKO
ANDORA
RUMUNIA
KAZACHSTAN
MONGOLIA
KIRGISTAN
BUGARIA
UZBEKISTAN
IRAN
CHINY
NEPAL
MALI
INDIE
NIGER CZAD
SUDAN
ERYTREA DIBUTI
JEMEN
WIETNAM
BRUNEI
SOMALIA
MALEDIWY
MALEZJA
SINGAPUR
SESZELE KOMORY
INDONE
nu arabskiego. To dziki Amerykanom (a nie NATO czy UE) MOZAMBIQUE ZIMBABWE moliwe byo obalenie reimu Al-Kaddafiego w Libii. Nie wieNAMIBIA zagroenie, my, jak postpi w sprawie Syrii. Istnieje e gdyby BOTSWANA poparli obalenie Baszara al-Assada i wprowadzenie w tym kraSWAZILAND co ju demokracji, do gosu doszliby radykalni fundamentalici, LESOTHO byoby niebezpieczne dla Bliskiego Wschodu. Jednym z rozSOUTH AFRICA wiza konfliktu w Syrii jest dogadanie si Rosji i Ameryki, co jednak bdzie trudne, bo za tym krajem stoi Iran. Syria jest nie tylko Tristan sojusznikiem da Cunha (U.K.) Teheranu, lecz take ssiadem Izraela. Dzi midzy tymi wrogo nastawionymi do siebie pastwami panuje Gough (U.K.) rwnowaga, bo wzajemnie trzymaj si one w szachu. Sdz, e podczas podry na Bliski Wschd prezydent Obama bdzie stara si przekona fundamentalistyczne muzumaskie rzdy, ktre powstay w Egipcie i w Tunezji, jak niebezpieczny jest radykalizm. By moe odmwi finansowego wsparcia krajom, ktre sprzyjaj ekstremistom. Rzdzcy w pastwach arabskich maj tego wiadomo. Jeli chodzi o konflikt izraelsko-palestyski, to ostatni dzwonek, aby zaproponowa jakie nowe rozwizanie, polegajce na dalszym budowaniu drogi do pokoju. Obama nie moe zrobi duego kroku, bo spoeczestwo amerykaskie nie zaakceptuje wikszego zaangaowania si po stronie arabskiej czy muzumaskiej. Uwaam jednak, e prezydent nie widzi odwrotu od polityki agodniejszego patrzenia na wiat arabski, a troch ostrzejszego na Izrael. To dobra polityka, ktra si sprawdza. n
30
ANGOLA MALAWI Waszyngton wspiera i nadal wspiera nowe demokracje regioZAMBIA
P r o f e s o r Ja0 n u sz Da n e c k i j e s t wy k a d owc 30 w K at e d r z e A r a b i s t y k i i Isl a m i s t y k i n a W ydz i a l e O r i e n ta l i s t ycz n ym U n i w e r sy t e t u Wa r sz aws k i e g o .
Andrzej Jonas
W a l k a o w p y w y
konfliktami na Bliskim Wschodzie mamy do czynienia od dawna. Do pierwszej wojny doszo w 1948 roku, gdy kraje arabskie nie zaakceptoway powstania pastwa Izrael. Nie wypeniy one take rezolucji Narodw Zjednoczonych, ktra przewidywaa rwnolege powstanie pastwa
Cocos (keeling) palestyskiego. Doszo do ataku na Izrael po to, eby zdusi Islands (Austr.) w zarodku wie niepodlego. Podczas kolejnych kilkuMAURITIUS Rodriges Island dziesiciu lat wybuchay kolejne konflikty i wojny. MADAGASCAR Sytuacj w regionie zmienia arabska wiosna. Konfliktu Reunion (Fr.) bliskowschodniego nie mona byo rozwiza take wczeniej, ale zgodnie ze star maksym Henryego Kissingera przynajmniej by on pod kontrol. Obecnie doszo do dekompozycji ukadu rne kraje prbuj zyska kontrol nad sytuacj w regionie, nie tylko nad pastwami bliskowschodnimi, lecz take pnocnoafrykaskimi. Dodatkowo wIzraelu przedua si konflikt polityczny, premier Beniamin Netanjahu, ktry wygra wybory, nie zdoa w ustawowym terminie sformowa rzdu. Walka toczy si o wpywy nie tylko w poszczeglnych pastwach arabskich, lecz take w regionie. Rozgrywa si ona midzy Turcj, Iranem i Arabi Saudyjsk. Zewntrznymi wpywami na region bliskowschodni zainteresowane s i Stany Zjednoczone, i Chiny, i Rosja prbuj nawiza kontakty z nowymi siami, ktre w tych pastwach dochodz do gosu. Amerykaski sekretarz stanu John Kerry przyjecha na Bliski Wschd nie tylko ze sowami poparcia dla prezydenta Egiptu Muhammada Mursiego, lecz take z wypchanym portfelem. Poza dotychczasow pomoc, przekraczajc miliard dolarw rocznie dla egipskich si zbrojnych, Kerry przywiz dodatkowo 250 milionw dolarw na podreperowanie znajdujcej si w gbokiej zapaci egipskiej gospodarki. Amerykanie obawiaj si kolejnego spoecznego wybuchu. Aby mu zapobiec, 60 gotowi s nawet na nawizanie 90kontaktw z Bractwem Muzumaskim. Obserwujemy take prby wywierania wpywu na bieg wydarze w Libii, ktra jest gboko zdestabilizowana, nie mwic ju o Syrii, znajdujcej si w stanie wojny; walki tocz si midzy opozycj a siami prezydenta Baszara al-Assada, a take midzy ugrupowaniami islamistycznymi a takimi, ktre uwaaj si za demokratyczne. Swoj obecno w regionie prbuj zaakcentowa take Rosjanie i Chiczycy, ktrzy podtrzymuj reim Al-Assada. Wasn gr prowadz Turcja i Iran, dwa mocarstwa regionalne; Turcja koncentruje si na pograniczu z Syri, Iran wspiera prezydenta Al-Assada bezporednio, a take porednio poprzez finansowanie Hezbollahu. Jeli mona mwi o spotgowaniu skomplikowania sytuacji w regionie, to z pewnoci mamy z nim obecn nie do czynienia.
ANTARCTIC
A n d r z e j J o na s j e s t r e da k t o r e m n a cz e l n ym Th e Wa r s aw V o i c e .
75
|bezpieczestwo syria|
Bojownicy FSA to zarwno onierze zbiegli z si rzdowych, jak i cywile

76
M a c i e j
M o s k w a
( 3 )
T e s t i g o
bezpieczestwo
Baszar albo spalimy

wszystko
charakter. Z ludowego zrywu przerodzia si w gboki, brutalny konflikt wewntrzny.
M a c i e j M o s k wa T e s t i g o D o c u m e n ta ry
Rewolucja w Syrii szybko zmienia swj
77
|bezpieczestwo syria|
rawie dwa lata temu w Syrii wybucha demokratyczna rewolucja, ktra szybko przeobrazia si w krwawy konflikt zogromn liczb ofiar. Zgodnie z szacunkami z lutego 2013 roku zabitych zostao ponad 70 tysicy osb. Przeszo milion Syryjczykw ucieko do ssiednich Turcji, Jordanii, Libanu i Iraku. Rewolucja szybko zmienia swj charakter. Zludowego zrywu przerodzia si w wewntrzny konflikt, w ktrym nie bez znaczenia okazay si podziay religijne. Na wojennej scenie wyrastay kolejne formacje zbrojne, zaczynajcod Wolnej Armii Syryjskiej (FSA), skadajcej si z dezerterw z si rzdowych i cywilw, a na dihadystach zAhrar Al-Sham i Jabhat Al-Nusra koczc. Z uwagi na rac dysproporcj si pocztkowo starcia miay charakter wojny partyzanckiej. Sukces FSA w wielu rejonach Syrii wynika z duego poparcia sunnickiej spoecznoci. Niestety, cena militarnych postpw rebeliantw to ogromne zniszczenia powstae w wyniku brutalnej odpowiedzi strony rzdowej. Mieszkacy s regularnie nkani nalotami i ostrzaem artyleryjskim. Miasta takie jak Maarat Al-Numan, mimo e zostay odbite przez siy rewolucjonistw, wci pozostaj w wikszoci opuszczone z powodu staej groby bombardowa. W prowincji Idlib od padziernika 2012 roku tocz si zacite walki o strategiczn drog M5,
czc walczce na pnocy Aleppo ze stolic kraju Damaszkiem. Rebeliantom nie udao si, mimo licznych prb, zdoby zlokalizowanej w pobliu Maarat Al-Numan bazy wojskowej Wadi Al-Daif. Wedug jednego z komendantw FSA, obrocy bazy dysponuj 35 czogami. Wostatnim ataku na ten obiekt wziy udzia poczone siy FSA, Ahrar Al-Sham oraz Jabhat Al-Nusra. Setki bojownikw rnych qatib (oddziaw) wspierane przez pi czogw odbitych wczeniej armii rzdowej prbowao przeama trwajcy od miesicy impas. Wkrtce po nieudanym ataku na pozycje si lojalistycznych lotnictwo zbombardowao okoliczne wsie oraz miasto Kafranbel. Armia rzdowa regularnie stosuje przemoc wobec mieszkacw. Syria nie podpisaa konwencji zakazujcej stosowania bomb kasetowych i bro t wykorzystuje do dawienia buntu chodzi nie tylko o oddziay zbrojne, lecz take cywilw. Jedno z hase poplecznikw Baszara Al-Assada brzmi: Baszar albo spalimy wszystko. n
M a c i e j M o s k wa j e s t W s p z a o yc i e l e m k o l e k t yw u d o k u m e n t a l i s t w TE S TI G O . T o dw u k r o t n y l a u r e a t n a g r o dy G d a s k P r e ss Ph o t o .
78
M a c i e j
M o s k w a
( 4 )
T e s t i g o
Oddzia Liwa Barq Al Hurriya biorcy udzia w walkach o baz Wadi Al-Daif
bezpieczestwo
Miasto Maarat Al-Numan od padziernika 2012 roku jest cigle w zasigu ognia si rzdowych.
79
|bezpieczestwo Mali|
Armia w rozsypce
reorganizacji, przeszkolenia i nowego sprztu, lecz take zupenie inaczej mylcych onierzy.
Siy zbrojne Mali potrzebuj nie tylko
rwa wojskowa misja szkoleniowo-doradcza Unii Europejskiej w Mali. Nie jest to pierwsza zewntrzna pomoc dla si zbrojnych tego pastwa. Na pocztku minionej dekady spore pienidze na doposaenie armii malijskiej wyday Stany Zjednoczone. Uzyskaa ona rwnie wsparcie ze strony midzy innymi Francji, Japonii i Niemiec. Szczodro pastw zachodnich wizaa si gwnie z aktywnoci Al-Kaidy w Islamskim Maghrebie. Inwestycje w armi Mali i innych pastw regionu miay zatem uatwi walk z terroryzmem, ale te ruchami separatystycznymi. Pierwsze miesice 2012 roku okazay si dla donatorw wielkim rozczarowaniem. Armia malijska szybko ulega bojownikom tuareskim z Narodowego Ruchu Wyzwolenia Azawadu. Cz onierzy przesza na stron wroga, inni zaczli bezadny odwrt na poudnie. Niektre odcite oddziay przekroczyy granic pastw ociennych. Wedug relacji czci onierzy zdarzao si, e na wie o wojnie osoby z zamonych rodzin porzucay sub i wracay do domu.
Pustynne eszelony Gdy ju tlia si rewolta Tuaregw na pnocy Mali, USA przekazay tamtejszej armii w kocu padziernika 2011 roku w obozie wojskowym w Kati sprzt wart 4,5 miliarda frankw CFA (jednostka monetarna uywana w kilkunastu pastwach Afryki rodkowej i Zachodniej). Na uroczystoci byli obecni wczesny prezydent Amadou Toumani Tour, minister obrony iweteranw wojennych Nati Plah, szef sztabu si zbrojnych genera Gabriel Poudiougou oraz przedstawiciele ambasady amerykaskiej w Mali i Dowdztwa Afryki (AFRICOM). Malijczycy dostali wtedy od Amerykanw 77 pojazdw, w tym 44 pikapy, 18 ciarwek Mercedesa i 6 sanitarek. Ogem przez lata USA przekazay 350 wozw. Poza tym armia malijska wzbogacia si o amerykaskie radiostacje pokadowe i przenone firmy Harris, telefony komrkowe, mundury, buty, plecaki, kamizelki taktyczne, hemy, zestawy rusznikarskie, lornetki, systemy optyczne. Nie by to pierwszy taki dar Waszyngtonu dla Mali. Znaczca cz wojskowej pomocy zagranicznej trafia do 33Puku Komandosw-Spadochroniarzy, poniewa jednostka czerwonych beretw cieszya si zaufaniem prezydenta Tour. Dlatego rwnie czsto wiczya wsplnie z instruktorami zamerykaskich wojsk specjalnych. Za lojalno wobec gowy
pastwa komandosw-spadchroniarzy spotkay represje po ubiegorocznym puczu wojskowym, ktrego dokonay pod przywdztwem kapitana Amadou Haya Sanogo oddziay stacjonujce w Kati. Cz z nich aresztowano i dopiero na pocztku 2013 roku uwolniono. W tym roku wadze zapowiedziay reorganizacj wojsk specjalnych, ktra prowadzi do zniknicia 33Puku jako zwartej jednostki. W obozie w Djikoroni wBamako postanowiono pozostawi tylko kompani szkoln, a dwie kompanie operacyjne rozmieci w Gao iTimbuktu. Innym beneficjentem wsppracy z USA byy eszelony bojowe (Echelons Tactiques Inter Armes, ETIA), czyli specjalne jednostki stworzone do dziaa na pustynnych terenach pnocnych. Szczegy dotyczce ich organizacji iprzeznaczenia opisano w ujawnionych przez WikiLeaks depeszach dyplomatycznych wysanych z ambasady USA wBamako. We francuskiej wojskowoci jako eszelon okrelano jednostk o etacie wikszym ni kompania, ale mniejszym od batalionu. Malijskie ETIA mona uzna za wzmocnione kompanie. Wedug depesz z2009 roku liczyy one po okoo 200 onierzy i 20 pojazdw. W skad eszelonu wchodzio pi plutonw piechoty, pluton pojazdw pancernych (BRDM-2 lub BTR-y), pluton modzierzy na ciarwkach i pluton zaopatrzeniowy. Kady z pododdziaw pochodzi zinnej jednostki i suy w ETIA przez sze miesicy. Dowdc by oficer w stopniu podpukownika bezporednio podlegy dowdcy okrgu wojskowego. Wiele niewiadomych W zaoeniach ETIA miay by zdolne do dziaania przez 14 dni bez koniecznoci uzupeniania zapasw. Wjednej z depesz z ambasady USA stwierdzono, e zostay lepiej wyposaone ni inne podobnej wielkoci jednostki malijskie. Cho dyplomaci zaznaczyli, e cz broni pochodzenia rosyjskiego lub chiskiego jest przestarzaa iwedug anonimowego oficera z USA eszelon nie spenia wielu amerykaskich standardw wojskowych, to i tak ETIA uznano za skuteczniejsze od innych oddziaw wzwalczaniu Al-Kaidy. W 2009 roku na terenie dwch pnocnych okrgw wojskowych istniay trzy takie formacje 1 ETIA w Tessalit, 4 ETIA w Timbuktu i 6 ETIA w Nampala. Wedug pniejszych informacji do wybuchu powstania Tuaregw stworzono ich w sumie sze, midzy innymi 2 ETIA w Kidal. W pierwszym okrgu
80
bezpieczestwo
Lotnictwo malijskie nie prezentuje si zbyt imponujco.
ikszo rde podaje, e lotnictwo malijskie ma eskadr myliwcw MiG-21, ktrych kupiono 17. Nadal w uyciu jest 912. W kocu 2011 roku Mali kupio pono u jednego z czonkw Wsplnoty Niepodlegych Pastw dwa samoloty szturmowe Su-25, jednak brak informacji o ich dostawie. Rocznik The Military Balance wymienia te sze szkolnych odrzutowcw L-29 oraz pi transportowcw (An-2, An-24 i An-26). Jest jeszcze 67 maych samolotw obserwacyjnych Ttras B, jeden transportowy Basler BT-67, ktry bazuje na gruntownie zmodernizowanej konstrukcji patowca Douglas DC-3 (Mali nabyo cztery sztuki) oraz dwa przekazane przez Libi w 2010 roku SIAI-Marchetti SF-260. Na pocztku 2012 roku Malijczycy mieli te od dwch do szeciu migowcw szturmowych Mi-24. Dwa z nich kupiono w 2007 roku w Bugarii. Poza nimi dysponowali dwiema chiskimi maszynami Z-9B (konstrukcja bazuje na AS.365 Dauphin) oraz po jednym Mi-8 i AS.350B cureuil.
Tessalit Aguelhok Kidal Timbuktu Gao Menaka
wojskowym z dowdztwem w Gao byo ich czteNioro Yelimane ry, a pozostae dwa w pitym z kwater gwn Timbuktu. Kayes Segou The Military Balance 2011 poda, e malijskie Bafo Kati wojska ldowe liczyy przed wybuchem rebelii na Koulikoro lotniska wojskowe pnocy 7350 onierzy. Wraz z lotnictwem, jednostBamako kami paramilitarnymi (andarmeri, Gwardi Narodogarnizony wojsk ldowych w, Gwardi Prezydenck) i milicj byo to 15 tysicy Sikasso 550 ludzi. Gdy jednak 14 lipca 2010 roku na Polach Elizejskich defilowali malijscy meharyci, francuski resort obrony informoAutor artykuu na stronie Jeuneafrique.com poda, e wa, e we wszystkich formacjach suy 20 tysicy osb. Z kow2010 roku Mali zakupio 40 wozw BRDM-2 i 40 translei w jednym zartykuw, ktry ukaza si w kwietniu 2012 roporterw BTR, bez wskazania konkretnego typu. Specjaliku na stronie Jeuneafrique.com, podano liczb 22 tysicy. styczne publikacje szacoway, e Malijczycy mieli w momenW malijskich mediach pojawiy si informacje o nawet cie wybuchu rebelii przynajmniej 60 pojazdw BTR-40, 25-tysicznych siach bezpieczestwa, za wmateriale analitycBTR-60 i BTR-152. znym na temat wyposaenia si zbrojnych Mali sporzdzonym Artyleria polowa skadaa si z trzech baterii, z ktrych kaprzez AFRICOM oceniano liczebno wojsk ldowych na da miaa dziaa innego typu. Pierwsza dysponowaa omioma 7,5tysica, lotnictwa na 700, a marynarki wojennej (jednostka haubicami D-30 kalibru 122 milimetry, druga szecioma arrzeczna z kilkoma odziami patrolowymi) na 80 wojskowych. matami polowymi M-46 kalibru 130 milimetrw, a trzecia Najwyszym szczeblem taktycznym w siach zbrojnych Ma szecioma 100-milimetrowymi armatami polowymi wzr li jest puk, ktry odpowiada batalionowi w innych armiach. 1944 (BS-3). Malijczycy mieli te dwie wyrzutnie rakietowe Warmii malijskiej byo ich przed wojn 1718: 1213 pukw BM-21, ponad 30 modzierzy, sze armat przeciwpancernych piechoty, dwa wojsk inynieryjnych oraz po jednym pancerkalibru 85 milimetrw i 24 wyrzutnie przeciwpancernych pocinym, spadochroniarzy i artylerii. Przy czym nie ma pewnoci skw kierowanych Malutka. W rdach s rozbienoci co do co do struktury oraz miejsc stacjonowania czci z nich. tego, czy naziemna obrona powietrzna jest czci wojsk ldoNajwikszym garnizonem wojskowym byo i jest Kati, gdzie wych, czy si powietrznych. Mali miao dwie baterie armat znajduje si rwnie dowdztwo trzeciego okrgu wojskowego. przeciwlotniczych kalibru 37 i 57 milimetrw, bateri rakiet W tej miejscowoci stacjonuj 31 i 32 Puk Piechoty ZmotoryzoSA-3 oraz kilkadziesit przenonych wyrzutni Strzaa-2. wanej, 34 Puk Saperw, 35 Puk Pancerny i 36 Puk Artylerii. Nie wiadomo, ile z tego sprztu pozostao w rkach rzdowych. W mediach pojawiy si zdjcia zniszczonych pojazdw Archaiczny arsena pancernych, a take informacje midzy innymi o zdobyciu Sprzt pancerny armii malijskiej czogi, samochody opanprzez Tuaregw w Gao 11 czogw PT-76. cerzone i koowe transportery zosta wyprodukowany Obecnie armia malijska rozpoczyna wielk transformacj, wZSRR i Chinach. W publikacjach pojawia si informacja ktr wspiera Unia Europejska. Pozostaje mie nadziej, e midzy innymi o 21 czogach T-34, ale nie ma pewnoci, czy przyniesie ona lepsze efekty ni wczeniejsza pomoc zagraniczs one nadal uywane. Mali ma te tuzin nowszych T-54/T-55. na. Nadziej s nowi ludzie, ktrzy wstpuj do reformujcych Kraj ten dysponuje rwnie lekkimi czogami. Od dawna wiesi si zbrojnych. onierze ci musz mie inn mentalno ni dziano o 18 chiskich wozach typu 62, zaskoczeniem za bya poprzednicy, by wiadomi, e armia ma suy spoeczestwu informacja, e Malijczycy korzystaj z nieznanej liczby posoi chroni obywateli niezalenie od ich przynalenoci etnicznej. wieckich PT-76. Gdy czogi te wyjechay na ulice, okazao si, Wczeniej wielu traktowao wspobywateli jako osoby, ktre e maj armat D-56T z hamulcem wylotowym typu reakcyjmona tamsi i upi. Malijczycy oczekuj z nadziej na zmianego, czyli pochodz z lat 19521957 (jest to pierwszy znany n ny, ktre pozwol im nie ba si wasnej armii. przypadek eksportu wczesnej wersji PT-76).
Nampala Sevare Mopti
Mali
81
Unia niezmiernie ambitna

i zwizana z tym konieczno interwencji midzynarodowej sprawiy, e raz jeszcze powraca pytanie o zdolno UniiAfrykaskiej do prowadzenia tego rodzaju operacji.
R o b e r t C z u ld a
Kryzys w Mali
astwa europejskie od dawna daj wyraz swej niechci do wysyania wojsk do Afryki, gdzie panuj trudne warunki klimatyczne powodujce kopoty zdrowotne, jest fatalna infrastruktura lokalna, problemem s rozlege obszary, istniej czsto niezrozumiae dla nas zalenoci iwielowymiarowe konflikty etniczno-plemienne. Zachodnie spoeczestwa na wysyanie wasnych onierzy do Afryki niemal zawsze reaguj pytaniem: po jakiego diaba tam si pcha? Takie rozumowanie sprawio, e Zachd nie interweniowa podczas najwikszego ludobjstwa od czasw II wojny wiatowej w Rwandzie (1994), kiedy to w cigu okoo trzech miesicy wymordowanych zostao osiemset tysicy osb. Na brak reakcji wpyw miaa take trauma wynikajca z interwencji wsomalijskim Mogadiszu (1993), kiedy to Amerykanie stracili 19 onierzy. Gdy pojawia si pytanie, czy wysya wojska na ten niespokojny kontynent, z niektrych ust pada odpowied, e naleaoby przerzuci odpowiedzialno za tego rodzaju operacje na samych Afrykaczykw. Czy to jednak moliwe? Plany interwencji Oddanie problemw Afryki w rce Afrykaczykw jest zgodne z filozofi Organizacji Narodw Zjednoczonych, ktra
w ostatnich latach stara si, aby regionalne konflikty byy rozwizywane przez regionalnych graczy (wszak to oni przede wszystkim maj, przynajmniej w teorii, interes w tym, aby kryzys zneutralizowa). Takie rozwizanie podoba si rwnie zachodnim mocarstwom, ktre nie ukrywaj, e nie chc interweniowa, kiedy nie s zagroone ich interesy, a w gr wchodz jedynie kwestie humanitarne. Stanowisko Zachodu precyzyjnie przedstawi swego czasu francuski prezydent Franois Mitterand, ktry starajc si wytumaczy, dlaczego nie wysano wojsk do Rwandy, by zatrzyma masakr bezbronnych cywilw odpowiedzia szczerze: C, w przypadku takich krajw do ludobjstwa nie przywizuje si a takiego znaczenia. By lepiej radzi sobie z afrykaskimi kryzysami, w 2002 roku zostaa powoana w Addis Abebie (Etiopia) Unia Afrykaska, ktra zastpia niewydoln Organizacj Jednoci Afryki. W akcie zaoycielskim zarezerwowano sobie prawo do interwencji zbrojnych, ktrych celem jest zapobieenie istotnym naruszeniom praw czowieka. Decyzj tak podjto, majc wpamici trzy dramatyczne wydarzenia: rzdy krwawego despoty Idi Amina w Ugandzie (19711979), Bokassy w Republice rodkowoafrykaskiej (19661979) oraz masakr wRwandzie (1994).
82
bezpieczestwo
Unia Afrykaska powoaa siy o podwyszonej gotowoci (ASF) ze sztabem w Addis Abebie. W ich skad wchodz onierze, policjanci i cywile. Siy te maj opiera si na tworzonych brygadach regionalnych, ktrych faktyczna warto cigle daleka jest od zakadanej. Docelowo ASF powinny liczy nawet 30 tysicy onierzy, ale bardziej realne analizy wskazuj, e 6,5 tysica. Pen gotowo operacyjn siy te miay osign w roku 2010, ale z powodu opnie w trzech z piciu regionalnych brygad ten termin przesunito na 2015 rok. Budowanie siy Jedn z brygad regionalnych miaa powoa Arabska Unia Maghrebu (Algieria, Libia, Mauretania, Maroko, Tunezja), ale twr ten nie moe nikomu pomc, bo z powodu arabskiej wiosny sam desperacko potrzebuje wsparcia. Nieco lepiej przebiega powoanie jednostki wojskowej w sile brygady przez Uni Celn i Gospodarcz Afryki rodkowej, ktra w 2008 roku utworzya rodkowoafrykaskie Siy Wielonarodowe (FOMAC). Jednostki tego 760-osobowego kontyngentu (gwnie zCzadu, Gabonu i Republiki Konga) rozmieszczono midzy innymi w Republice rodkowoafrykaskiej, ktra zmaga si zrebeliantami. Cigle stacjonuj one w tym kraju i uczestnicz w misjach bojowych. Ma to znaczenie, bo niedawno Francja odrzucia prob wadz tego pastwa o interwencj i pomoc. Wsplnota Rozwoju Afryki Poudniowej (SADC), ktra wprzeszoci interweniowaa w Lesoto (1998) i Demokratycznej Republice Konga (1998), powoaa w 2007 roku w Zambii brygad (SADCBRIG). Przeprowadzia ona wiele wsplnych wicze, ale brakuje jej instrumentw do realizowania operacji, szczeglnie na du skal, o charakterze humanitarnym, i inter-
wencji z uyciem siy. Do du aktywno przejawiaj Wschodnioafrykaskie Siy Reagowania (EASF), ktre wspieraj misj Unii Afrykaskiej w Somalii (AMISOM) oraz operacj Unii Afrykaskiej i ONZ w Darfurze (UNAMID). Szczeglnie ta pierwsza jest istotna, bo Unia Afrykaska uznaje j za modelow w rozwoju ASF. W pierwszym okresie, to jest w latach 20072008, siy AMISOM byy w defensywie i notoway wiele poraek w walce z fundamentalistyczn grup islamsk Al-Szabab. Na mocy nowej rezolucji liczebno dowodzonej przez Ugand misji AMISOM zwikszono do 12 tysicy onierzy (gwnie z Ugandy, Kenii i Burundi). Siy te s zaangaowane w dziaania bojowe. EASF naley do dwch z piciu brygad regionalnych, ktre zrealizoway plan Unii Afrykaskiej w terminie. Wedug oficjalnych wypowiedzi a 10 aktywnych czonkw (Burundi, Komory, Dibuti, Etiopia, Kenia, Rwanda, Seszele, Somalia, Sudan i Uganda) jest w stanie niezwocznie wystawi oddziay do operacji. Powraca oczywicie pytanie o ich warto bojow jakie bowiem siy mog wystawi de facto nieposiadajce armii Somalia czy te Komory? Drug jest brygada Wsplnoty Gospodarczej Pastw Afryki Zachodniej (ECOWAS). W 1990 roku powoaa ona formacj ECOMOG do interwencji w pogronej w wojnie domowej Liberii. W 1999 roku jej jednostki wysano do Sierra Leone i Gwinei Bissau, a w 2003 roku wanie do Liberii. Duym wyzwaniem dla ECOWAS jest Mali. Oddelegowanie tam dwch tysicy onierzy zapowiedziay na samym pocztku wadze Czadu, Nigeria proponuje 1,2 tysica, Benin 300, a pastwa takie jak Senegal, Niger, Togo i Burkina Faso po 500. Gotowo desygnowania wojsk zgosiy rwnie Ghana i Gwinea. Pierwsze sukcesy Czy pastwa afrykaskie s w stanie rozwiza problemy kontynentu, skoro wikszo z nich jest pogrona w kryzysach wewntrznych? Armie z regionu same borykaj si z niewystarczajcym finansowaniem, kiepskim wyszkoleniem, brakiem wyposaenia, a take oficerami z przeronitym ego. Z drugiej jednak strony wida wyran wol, aby rozwizywa konflikty w miar swych skromnych moliwoci. Wystarczy wymieni utworzenie w poowie 2004 roku niewielkiej, bo 60-osobowej, misji obserwacyjnej w Darfurze (ochron stanowio 300 onierzy). W cigu kolejnych lat rozrosa si ona do siedmiu tysicy onierzy. W 2008 roku, pomimo sprzeciww RPA, pastwa afrykaskie przeprowadziy mao znan, acz ostatecznie udan zbrojn interwencj na Komorach. Chronologicznie za pierwsz afrykask misj wojskow bya ta wBurundi (kwiecie 2003 maj 2004). Uczestniczyli w niej onierze z RPA, Etiopii oraz Mozambiku, a take obserwatorzy zBurkina Faso, Gabonu, Mali, Togo oraz Tunezji. Jej celem byo nadzorowanie zawieszenia broni i demobilizacji partyzantw, doradztwo w zakresie ich reintegracji ze spoeczestwem, wsparcie politycznej, gospodarczej i wojskowej stabilizacji. W listopadzie 2011 roku do Somalii wkroczyy wojska kenijskie, aby zwalczy islamskich radykaw z ugrupowania Al-Szabab. Wida wic, e aspiracje i moliwoci s coraz wiksze. Kolejna interwencja pod flag Unii Afrykaskiej wydaje si kwesti czasu. Tym bardziej e nikt inny si do tego nie pali. n
u n
83
wojny ipokoje
xx wiek
bohater
r o s y j s k i e j h is t o r ii
ktrzy uniknli mierci w Katyniu. Podobno dziki interwencji samego Stalina.
|l u d z i e|
By jednym z dwch polskich generaw,
J a k u b N aw r o c k i
84
Jerzy Wokowicki nigdy nie zrozumia, dlaczego nie spotka go tragiczny los wsptowarzyszy
n a r o d o w e
a r c h i w u m
c y f r o w e
85
|wojny i pokoje xx wiek|
bohater
ro syjskie j
h is t o r ii
Wraz z polskimi onierzami wrci do kraju w 1919 roku jako dowdca batalionu i bra udzia w zmaganiach wojennych o utrzymanie niepodlegoci Rzeczypospolitej. W 1920 roku sta si jednym z pierwszych dowdcw i twrcw rzecznej Flotylli Piskiej. Pniej zosta przeniesiony z Marynarki Wojennej do Wojsk Ldowych, w ktrych przez nastpne lata suby piastowa rne funkcje dowdcze, sztabowe i ministerialne. 16 marca 1927 roku prezydent RP Ignacy Mocicki, na wniosek wczesnego ministra spraw wojskowych Jzefa Pisudskiego, awansowa Wokowickiego do stopnia generaa brygady ze starszestwem z 1 stycznia 1927 roku oraz czternast lokat. W 1938 roku Jerzy Wokowicki przeszed w stan spoczynku. Nie na dugo. Ju w sierpniu 1939 roku zosta z powrotem powoany do czynnej suby. W kampanii wrzeniowej by dowdc etapw odwodowej Armii Prusy, na ktrej czele sta genera dywizji Stefan Db-Biernacki, a nastpnie kombinowanej dywizji swojego imienia wchodzcej w skad tak zwanej armii generaa Przedrzymirskiego, ktra braa udzia w spnionej odsieczy w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim. eby unikn kapitulacji, zebra grup 300 onierzy i postanowi przebija si na wschd, by kontynuowa walk. Wyrwa si spod ognia jednego przeciwnika, ale wpad w szpony drugiego nacierajcej ze wschodu Armii Czerwonej. Proletariackie wtki Genera 28 wrzenia dosta si do sowieckiej niewoli. Z przejciowego obozu w Putywlu trafi w listopadzie 1939 roku do specjalnie utworzonego przez NKWD w Kozielsku. Wszyscy przetrzymywani tam onierze i cywile byli przesuchiwani przez organa bezpieczestwa. Wikszo raz, niektrzy kilkakrotnie. Od samego pocztku funkcjonariusze interesowali si Wokowickim. W czasie jednego z przesucha sowiecki oficer spyta: Czy nie jest pan krewnym synnego miczmana Wokowickiego z bitwy pod Cuszim?. W odpowiedzi usysza: To wanie ja sam. Ta niewiarygodna informacja zostaa przesana do centrali NKWD w Moskwie. By znan postaci dziki powieci Cuszima znanego sowieckiego marynisty i uczestnika bitwy Aleksieja Nowikowa-Priboja. Napisana w 1932 roku ksika cieszya si szczeglnym uznaniem samego Jzefa Stalina, dlatego wychodzia w milionowych nakadach w caym kraju. W radzieckiej propagandzie wszystko, co dotyczyo imperium sprzed 1917 roku, uwaano za ze, z wyjtkiem rewolucji z 1905 roku oraz wojny rosyjsko-japoskiej. Oba te wydarzenia traktowane byy jako pierwsze proletariackie starcie ludu z samodzierawiem cara. Mody miczman, niewywodzcy si z adnego ze znamienitych wczesnych rodw, by symbolem niezomnoci, poniewa sprzeciwi si tchrzliwej oficerskiej carskiej arystokracji.
decydowana wikszo oficerw Wojska Polskiego wzitych do niewoli przez Armi Czerwon po kampanii wrzeniowej nigdy nie wrcia do bliskich. Przetrzymywanych wbrew wszelkim konwencjom midzynarodowym (oficjalnie ZSRR nie byo w stanie wojny z Polsk) prawie 15 tysicy onierzy polskich w trzech specjalnych obozach NKWD Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie zostao uchwa Biura Politycznego KC WKP(b) rozstrzelanych wiosn 1940 roku. Z tej grupy ocalao 395 onierzy i cywilw, ktrych NKWD postanowio oszczdzi. Wrd nich znalaz si genera brygady Jerzy Wokowicki, za ktrym podobno wstawi si sam Stalin.
Walka do koca Cudowne wrcz ocalenie zawdzicza sawie, jak zdoby 35 lat wczeniej, po bitwie pod Cuszim. Mody Jerzy zaraz po ukoczeniu Morskiego Korpusu Kadeckiego w Sankt Petersburgu trafi do organizowanej na wodach Batyku II Eskadry Pacyfiku wiceadmiraa Zinowija Roestwienskiego majcej przepyn przez prawie p globu na pomoc oblonemu Port Artur w wojnie rosyjsko-japoskiej. Po ponadomiomiesicznym rejsie floty wok Afryki, przez Ocean Indyjski, wrd wd Cieniny Koreaskiej, doszo do synnej bitwy morskiej pod Cuszim, w ktrej carska armada poniosa druzgocc klsk. Na pancerniku Imperator Nikoaj I 28 maja 1905 roku odbya si narada oficerska pod przewodnictwem kontradmiraa Nikoaja Niebogatowa dotyczca przyszoci ocalaych carskich okrtw. Gdy rozpocza si dyskusja o kapitulacji pozostaoci eskadry, jako pierwszy gos zabra najmodszy stopniem miczman Jerzy Wokowicki. Mia on stanowczo zaprotestowa przeciwko poddaniu si Japoczykom: Walczy do koca, a potem wysadzi pancernik i ratowa si!. Gotw by samodzielnie zatopi okrt, byleby nie dosta si on w rce wroga. Niestety wysi stopniem oficerowie podjli decyzj o poddaniu si. W niewoli mody polski oficer sta si legend i symbolem niezomnoci. Nawet Japoczycy, cenicy sobie ponad wszystko honor i oddanie, traktowali Polaka z szacunkiem. Po powrocie do Rosji i przeprowadzonym ledztwie w sprawie kompromitujcej klski floty carskiej zosta okrzyknity bohaterem narodowym, a w dowd uznania car Mikoaj II nada mu Wojskowy Order witego Mczennika i Zwycizcy Jerzego jedno z najwyszych odznacze wojskowych. Do wybuchu rewolucji bolszewickiej w 1917 roku Wokowicki wspina si po szczeblach kariery wojskowej. Studiowa w Morskiej Szkole Artylerii w Kronsztadzie i Morskiej Szkole Inynierii w Petersburgu, a nastpnie suy we Flotylli Dunajskiej. Gdy zapanowa czerwony rewolucyjny terror, opuci szeregi carskiego wojska i po wielomiesicznej wdrwce dotar w 1918 roku do Francji i wstpi do armii generaa Hallera.
86
wojny ipokoje
Cudowne wrcz ocalenie zawdzicza sawie, jak zdoby 35 lat wczeniej, po bitwie pod Cuszim
Gdy wiosn 1940 roku rozpocza si operacja rozadowywania obozw specjalnych NKWD i ruszyy transporty mierci, 26 kwietnia genera Wokowicki wraz z grup innych wyselekcjonowanych przez organa oficerw zosta przetransportowany do obozu Pawliszczew Br niedaleko Juchnowa. Decyzja o wykreleniu generaa z listy likwidacyjnej podobno przysza z samego Kremla, cho rwnie prawdopodobne wydaje si, e to funkcjonariusze NKWD z obozu w Kozielsku, ktrzy przesuchiwali generaa, postanowili zachowa przy yciu bohatera rosyjskiej historii. Niezomny genera Po dwch miesicach blisko 400 ocalaych z trzech polskich obozw zostao przeniesionych do dalszego rozpracowywania do Griazowca. Tam Wokowicki, jako najwyszy stopniem, zosta starszym obozu. Skupia wok siebie onierzy, poniewa wobec wadz obozowych utrzymywa tward postaw i nie ukrywa wrogoci do Zwizku Radzieckiego. Jako sanacyjny oficer szczeglne uznanie i szacunek zyska wrd licznych podchorych WP, w argonie obozowym nazywanych niezomnymi lub niezwycionymi. W trakcie ponadrocznego pobytu stara si zachowa wojskow dyscyplin. Z jego inicjatywy, wbrew zakazom wadz obozowych, organizowano na terenie odosobnienia obchody wit pastwowych, takich jak 3 maja czy 11 listopada. Gdy zbliay si Boe Narodzenie lub Wielkanoc, stara si zachowa witeczny klimat i podtrzymywa polskie tradycje wsplne piewanie kold czy przyozdabianie choinkami sal onierskich. Funkcjonariusze NKWD wiedzieli, kto jest inicjatorem tych wszystkich dziaa, lecz z obawy przed moliwoci otwartego sprzeciwu ze strony innych oficerw nie dotkny go za to adne represje. Sami nie wiedzieli, jak traktowa buruazyjnego biaego generaa i jednoczenie
bohatera narodowego ZSRR, wic z ostronoci odnosili si do niego z powaaniem. Animator na ze czasy Wokowicki widzia, jak demoralizujcy wpyw na onierzy maj sowiecka propaganda oraz tak zwana izba leninowska, czyli grupa polskich oficerw, ktrzy podjli kooperacj z aparatem i namawiali do wsppracy z Armi Czerwon oraz przyjcia obywatelstwa ZSRR, wic postanowi zorganizowa wykady naukowe majce na celu zajcie czym oficerw. W ten sposb powsta tak zwany uniwersytet w Griazowcu. Rektorem tej uczelni zosta podpukownik Tadeusz Felsztyn, matematyk i naukowiec z przedwojennego Centrum Bada Balistycznych. Wikszych problemw z kadr naukow nie byo, poniewa dua cz znajdujcych si na terenie obozu oficerw bya wybitnymi uczonymi, pracownikami akademickimi, inynierami, lekarzami i prawnikami zmobilizowanymi w czasie wojny. Rnorodno zaj i wykadw monograficznych bya ogromna od chemii organicznej i fizyki atomowej, przez astrologi, po histori malarstwa. Bardzo popularne, szczeglnie wrd podchorych, byy zajcia z jzyka angielskiego. Po podpisaniu 30 lipca 1941 roku ukadu SikorskiMajski i wznowieniu stosunkw dyplomatycznych midzy rzdem w Londynie i w Moskwie, do kanonu wykadw wesza rwnie tematyka wojskowa. Na mocy ukadu zaczto organizowa armi Polsk w ZSRR, dokd trafili oficerowie z obozu w Griazowcu. Jedn z najwikszych bolczek tworzcego si wojska by brak kadry dowdczej. Genera Jerzy Wokowicki i inni ocaleni onierze sporzdzili z pamici oraz posiadanych notatek listy tysicy towarzyszy broni, ktrych spotkali w trzech obozach NKWD, a po ktrych wiosn 1940 roku lad i such zagin. Na wszystkie prby interwencji generaa u wadz sowieckich w sprawie losu kolegw z Kozielska paday wymijajce odpowiedzi. Mimo tych trudnoci Wokowicki zosta wyznaczony na zastpc dowdcy 6 Lwowskiej Dywizji Piechoty, tworzonej w miejscowoci Tockoje. Po ewakuacji polskiej armii na Bliski Wschd i rozformowaniu jednostki, jako sanacyjny oficer, ktry w trakcie przewrotu majowego opowiedzia si za Pisudskim, zosta przeniesiony do drugiej grupy oficerw bez przydziau w Londynie. Wanie tam w kwietniu 1943 roku, gdy Niemcy podali informacj o odkryciu masowych mogi polskich oficerw w Katyniu, dowiedzia si o tragicznym losie poszukiwanych oficerw. By jednym z dwch generaw (drugi to Wacaw Przedziecki), ktrzy nie podzielili losu 12 innych przetrzymywanych w obozach w ZSRR. Po wojnie pozosta w Wielkiej Brytanii, gdzie zmar w 1983 roku w wieku prawie 100 lat. Do koca swoich dni wraz z profesorem Stanisawem Swianiewiczem, jedynym naocznym wiadkiem zbrodni katyskiej, ktry w ostatniej chwili na stacji Gniezdowo zosta odsunity od pozostaych oficerw i nie wsiad do ambulansu jadcego wprost nad doy mierci w Katyniu, wiadczy o zbrodni popenionej na polecenie Stalina. Najprawdopodobniej nigdy nie zrozumia, dlaczego on i garstka pozostaych onierzy uniknli losu wsptowarzyszy. Nie czyta te powieci Nowikowa-Priboja, ktra ocalia mu ycie. n
87
|wojny i pokoje xx wiek| |
Kady brytyjski patrol wyposaony by w ciarwki Chevrolet 30 cwt.
Saharyjscy zagoczycy
Wosi jako pierwsi stworzyli powietrzno-ldowe
jednostki do dziaa na afrykaskiej pustyni.
XIX wieku pastwa europejskie zaczy podbj Afryki Pnocnej. Gdy ich onierze dotarli do terenw pustynnych, okazao si, e istniejce dotd jednostki wojskowe, take kawalerii, nie sprawdzaj si w tych warunkach. Kolonizatorzy szybko zrozumieli, e rozwizaniem mog by oddziay poruszajce si na wielbdach. Brytyjczycy uyli ich midzy innymi podczas tumienia powstania Mahdiego w Sudanie. Inne pastwa kolonialne zaczy rekrutowa miejscowych ochotnikw, do czego wykorzystywali animozje midzyplemienne. W okresie midzywojennym oddziay meharysw [nazwa od rasy wielbdw mehari] istniay w koloniach nalecych do Francji, Hiszpanii i Woch. Wiatr zmian Midzywojnie to by czas rozwoju lotnictwa i motoryzacji w jednostkach wojskowych. Nowinki techniczne dotary niebawem do oddziaw armii kolonialnych stacjonujcych na Saharze. Chocia Francuzi eksperymentowali z wykorzystaniem samochodw na pustyni jeszcze przed I wojn wiatow, pierwsz zmotoryzowan kompani saharyjsk utworzyli 10 sierpnia 1935 roku w rejonie Ajjers (dzisiejsza poudniowo-
-wschodnia Algieria). Skadaa si z dowdztwa, czterech plutonw piechoty i plutonu transportowego. Francuzi potraktowali motoryzacj jednostki saharyjskiej w sposb tradycyjny, wic ciarwki suyy im tylko do podwoenia piechoty w rejon dziaa. O wiele bardziej rewolucyjna bya koncepcja woskich jednostek pustynnych, ktra zakadaa bezporednie wspdziaanie piechoty zmotoryzowanej z lotnictwem wchodzcym w skad tej samej kompanii. Z pewnoci wpyw na to mia fakt, e gubernatorem Libii by marszaek lotnictwa Italo Balbo. Wyda on w 1937 roku rozkaz, by utworzy zmotoryzowano-lotnicze kompanie saharyjskie (compagnie auto-avio sahariane). Przeksztacono w nie jednostki meharystw. W tym czasie we woskich wojskach kolonialnych w Libii byo pi takich kompanii. Z czasem wyposaono je w specjalnie przystosowane do dziaa pustynnych terenowe samochody Autocarro Sahariano Fiat SPA AS.37. Konstrukcja ta bazowaa na cigniku artyleryjskim Trattore Leggero TL.37 Libia. Charakterystycznym elementem tych wozw byy wielkie koa. Prawdopodobnie pocztkowo kada z kompanii miaa 22 samochody z picioosobowymi zaogami. Ciarwkami przewoono nie tylko onierzy, lecz take ywno,
88
wojny ipokoje
W 1941 roku patrole SAS zreorganizowano w dwa szwadrony nowozelandzki i brytyjsko-rodezyjski.
Samochd TL-37 Libia
Woskie jednostki saharyjskie walczyy do koca kampanii w Afryce Pnocnej.
Wozy SPA-Viberti AS.42 Sahariana
o przegranej bitwie pod El Alamein w listopadzie 1942 roku Wosi musieli wycofa si z Libii do Tunezji i z ich szeregw zniknli miejscowi onierze. Zostay jednostki saharyjskie zoone tylko z Wochw. W styczniu 1943 roku utworzono z nich zgrupowanie Raggruppamento Mannerini. Dowodzi nim genera Alberto Mannerini, ostatni szef Dowdztwa Sahary Libijskiej. Byo to pi lub sze batalionw i baterie artylerii, w sumie okoo piciu tysicy onierzy. Jednostka walczya na terenie Tunezji i zostaa rozbita na pocztku kwietnia 1943 roku. Resztki zgrupowania kontynuoway walk a do ostatecznej kapitulacji si niemiecko-woskich w maju 1943 roku.
wod i paliwo, ktre pozwalay im na kilka dni dziaa. Pododdzia lotniczy kompanii dysponowa natomiast trzema dwusilnikowymi samolotami rozpoznawczymi Caproni Ca.309 Ghibli. Kady z nich by uzbrojony w trzy karabiny maszynowe i mg zabra do 336 kilogramw bomb. Samoloty znikny z kompanii po klsce si Osi w bitwie po El Alamein. Wosi utracili kontrol nad Libi, a jednostki saharyjskie przeszy kolejn reorganizacj. Pocztkowo kompanie miay struktur mieszan w ich skad wchodziy pluton zmotoryzowany, sekcja lotnicza oraz jedcy na wielbdach. Do wybuchu wojny zostay jednak w peni zmotoryzowane. Zadaniem kompanii saharyjskich byo patrolowanie pustyni oraz niedopuszczenie, aby wrg niezauwaenie dotar do pustynnych oaz i zaatakowa stacjonujce w tamtejszych fortach garnizony. Wwczas Wochy liczyy si ju z tym, e moe doj do konfliktu z Francj i Wielk Brytani, ktrych posiadoci kolonialne ssiadoway z Libi. Kom-
Zadaniem kompanii saharyjskich byo patrolowanie pustyni oraz niedopuszczenie, aby wrg niezauwaenie dotar do pustynnych oaz i zaatakowa stacjonujce w tamtejszych fortach garnizony
panie saharyjskie suyy rwnie do demonstracji siy wobec ludnoci terenw, ktre Wosi niedawno podbili. W momencie przystpienia Woch do wojny 10 czerwca 1940 roku w Libii znajdowa si batalion saharyjski skadajcy si z czterech kompanii saharyjskich. Wedug etatu kada miaa 120 onierzy: 43 Wochw i 77 Libijczykw, zorganizowanych w cztery plutony jeden dowodzenia, dwa piechoty zmotoryzowanej i jeden karabinw maszynowych. Kompania dysponowaa wwczas 16 samochodami terenowymi AS.37 i trzema ciarwkami Fiat 634. W jej arsenale byy 20-milimetrowe armaty przeciwlotnicze Breda i karabiny maszynowe. Dziaania Wochw nie pozostay niezauwaone przez Francuzw, ktrzy w 1938 roku stworzyli now 7 Kompani Zmotoryzowan (compagnie saharienne porte) w regionie Kaouar na terenie pnocnego Nigru. Potem powstaa druga 8 Kompania Zmotoryzowana. Obie miay podobn struktur organizacyjn jak jednostka w Algierii. W momencie wybuchu wojny w Kaouar stacjonowa mobilny batalion majcy oprcz tych dwch kompanii pluton dowodzenia, pluton samochodw opancerzonych AMD Laffly TOE oraz sekcj artylerii z dwiema armatami kalibru 75 milimetrw. Z batalionem wspdziaaa jednostka lotnictwa z dwupatowymi samolotami Potez 25. Okoo 1938 roku sformowano te zmotoryzowany goum (okrelenie pododdziau kolonialnego) saharyjski w Bordj Lebuf na poudniu Tunezji. Wwczas na tym obszarze byy te pierwszy i drugi mieszane goumy zoone z plutonw zmotoryzowanych i meharystw. W chwili rozpoczcia wojny
89
|wojny i pokoje XX wiek| |

istniaa jeszcze kompania zmotoryzowana w puku tyralierw senegalskich w Czadzie, ktra stacjonowaa w Largeau. Francuzi mieli problem ze zmotoryzowaniem oddziaw saharyjskich, bo brakowao im pojazdw, ktre sprawdzayby si w warunkach pustynnych. Cho oddziay francuskie i woskie posiaday rne struktury i wyposaenie, ich koncepcja uycia bya podobna. Przewidziano je do dziaa defensywnych, do obrony granic kolonii. Dalekie rajdy Brytyjczycy, mimo e od dawna obecni w Afryce Pnocnej, nie mieli w okresie midzywojennym specjalnych zmotoryzowanych jednostek do dziaa w gbi pustyni. Taka powstaa dopiero w czerwcu 1940 roku. Nadano jej potem limetra. Pniej komandosi zrezygnowali jednak z cikiej artylerii i dzia przeciwpancernych. Preferowali zdobyczne 20-milimetrowe Bredy. LRDG korzystaa te z maych samolotw dwupatowych, jak chociaby Waco ZGC-7, ktre wykorzystywano do celw cznikowych i ewakuacji rannych. Brytyjska koncepcja uycia patroli bya bardziej agresywna ni francuska i woska. LRDG nie ograniczaa si do przeprowadzania rozpoznania w gbi terytorium wroga. Dokonywaa niespodziewanych atakw na pustynne forty i lotniska. W zwizku z tym, e stanowia zagroenie, wiosn 1941 roku woskie dowdztwo zdecydowao si zreorganizowa system nadzoru na Saharze. W tym czasie dysponowao ono picioma odtworzonymi kompaniami saharyjskimi (pierwsze cztery zostay bowiem zniszczone podczas opera-
Brytyjska koncepcja uycia patroli bya bardziej agresywna ni francuska i woska. LRDG Nie ograniczaa si do przeprowadzania rozpoznania w gbi terytorium wroga. Dokonywaa niespodziewanych atakw na pustynne forty i lotniska
nazw Pustynna Grupa Dalekiego Rozpoznania (Long Range Desert Group, LRDG). Pocztkowo liczya trzy patrole, w kadym byo 30 onierzy i 11 pojazdw 10 ciarwek Chevrolet 30 cwt i jeden Ford V8 15 cwt dla dowdcy. Samochody uzbrojono w karabiny maszynowe. Kady patrol mia te bro przeciwpancern karabiny Boys i 37-milimetrowe armaty Bofors. W 1941 roku ze wzgldu na zwikszenie liczby patroli LRDG zreorganizowano w dwa szwadrony nowozelandzki i brytyjsko-rodezyjski. W grudniu 1941 roku powsta trzeci indyjski, ktry w nastpnym roku zwikszy si z dwch do czterech patroli. W tych czasach byy one jednak o poow mniejsze ni w 1940 roku, miay po 1518 ludzi i 56 samochodw. Ich podstawowym pojazdem sta si CMP Ford 30 cwt F30. Samochd ten mia napd na cztery koa, ale zuywa wicej paliwa ni Chevrolety, co negatywnie odbio si na zasigu dziaania patroli. Std wiosn 1942 roku wozy te zastpiono specjalnie zbudowanymi na potrzeby grupy Chevroletami 1533 X2 30 cwts. W grudniu 1942 roku do LRDG wczono jeszcze jeden szwadron Number 1 Demolition Squadron. Nigdy jednak w grupie dalekiego rozpoznania nie suyo wicej ni 350 onierzy. Od 1942 roku wsppracowaa ona z inn jednostk Specjaln Sub Powietrzn (Special Air Service). Brytyjczycy w 1941 roku postanowili te wzmocni si swego ognia 114-milimetrowymi haubicami na ciarwkach. Potem zastpili te haubice nowszymi, 25-funtowymi kalibru 87,6 micji Compass). Podporzdkowano je Dowdztwu Sahary Libijskiej i rozmieszczono w trzech z czterech sektorw w kwietniu 1941 roku 1 Kompania Saharyjska bya w Zella, 2. w Murzuk, 3. w Sebha, a 4. i 5. w Hon. W marcu 1942 roku utworzono 6 Kompani Saharyjsk. Gwnym zadaniem wszystkich tych jednostek byo przeciwdziaanie pustynnym rajdom brytyjskich komandosw. Wosi pokonali ich w dwch starciach w listopadzie 1942 roku. Przeprowadzali te wypady do Egiptu. W 1942 roku woskie kompanie saharyjskie przeszy restrukturyzacj. Od tego czasu miay po pi plutonw zmotoryzowanych dowodzenia, piechoty, karabinw maszynowych, armat kalibru 20 milimetrw i przeciwpancernych Ansaldo-Bohler kalibru 47 milimetrw. Ogem w kompanii suyo 143 onierzy, w tym 133 Libijczykw. Do siedmiu zmniejszono liczb samochodw terenowych. Wosi zaczli przerabia wozy AS.37. Po usuniciu gry kabiny i drewnianej skrzyni adunkowej powstawaa platforma, na ktrej montowano armat przeciwlotnicz lub przeciwpancern mogc strzela w promieniu 360 stopni. Oprcz modelu AS.37 w kompaniach saharyjskich pojawiy si nowe wozy Camionetta Desertica SPA-Viberti AS.42 Sahariana, na ktrych montowano poza wczeniej wymienionymi armatami 20-milimetrowe karabiny przeciwpancerne Solothurn S-18/1000. Kompanie miay te w tym czasie po dziesi ciarwek Lancia 3 RO. Na nich te montowano armaty. n
90
|wojny i pokoje z przedwojennej polski zbrojnej|
o penej krwi czy wysokiej pkrwi jest wanie tym materiaem, ktrego dzisiaj poszukuje og naszych kolegw oficerw, ktrych suba i zamiowanie s cile zwizane z kawaleri, pisa w Polsce Zbrojnej w kwietniu 1932 roku major Karol Lechowicz. Ubolewa , e produkcja krajowa pokrywa pod tym wzgldem zaledwie znikomy procent zapotrzebowania. Trzeba pamita, e ko nie jest maszy-
n, ktr mona wytworzy seryjnie wokresie krtkiego czasu. Rumaki dla armii Dlatego, jak dodawa, wane jest zakadanie w kraju odpowiednich stadnin, skd bd pochodzi rumaki zdatne dla armii. Major postulowa te, aby stworzy kryt ujedalni i zatrudni odpowiednich ujedaczy, aby wierzchowce utrzyma zawsze w stanie gotowoci.
Koni poszukiwaa te artyleria. Obecny stan niezupenie jest zadowalajcy, zwaszcza jak chodzi o konie zaprzgowe typu cikiego, donosi w 1927 roku korespondent wojskowej gazety. Jak tumaczy, konieczne s wytyczne, ktre powinny obowizywa w kwestii przydzielania koni do oddziau. Jego zdaniem do najwaniejszych naley przysyanie zwierzt latem i jesieni, kiedy s najmniej podatne na choroby,
MPi t a v a l
Maeski dramat
K
92
Zaamany oficer powtarza, e ycie stracio dla niego sens i chce popeni samobjstwo.
mu si nie naraa, ale te nie mia bliskich znajomych ani przyjaci. Szczeglnie cichy i niemiay stawa si w obecnoci pa. Dlatego tym wiksze zdziwienie wywoao jego pojawienie si na corocznym balu oficerskim znarzeczon. atwo byo zauway, e oficer wiata nie widzi poza swoj Zofi. Moda para wzia lub jeszcze
apitan Henryk Rybka nie wyrnia si niczym specjalnym ani w wojsku, ani poza nim. Niepozornego wygldu i wzrostu, zawsze cichy i niemiay, nie brylowa wtowarzystwie. W jednostce obowizki wykonywa sumiennie, ale nigdy nie zaproponowa nic odkrywczego czy przeomowego. Niko-
w tym samym roku i zamieszkaa wdwupokojowym lokalu w Warszawie przy ulicy Chaubiskiego, ktre oficer dosta w lubnym prezencie od rodzicw. Niedugo potem urodzi im si syn Henryk, a po kilku nastpnych latach na wiecie pojawia si crka Wandzia. Wydawao si, e nic nie zmci rodzinnego szczcia. Idylla skoczya si jednak po szeciu latach. Najpierw pojawiy si w maestwie znaczne rnice zda, potem sprzeczki i ktnie, coraz bardziej zaarte i gwatowne. Wreszcie Zofia spakowaa swoje rzeczy, zabraa crk i wyprowadzia si do rodzicw. Kapitan Rybka zaama si jej odejciem. Wzi urlop i caymi dniami
n a r o d o w e
Nasza kawaleria o zapisanych zotymi zgoskami sukcesach nic nie uczyni bez odpowiednich wierzchowcw.
a r c h i w u m
Owczarek na odzie
c y f r o w e
wojny ipokoje
oraz kupowanie koni w wieku zezwalajcym na natychmiastowe ich uycie do pracy. Wielokrotnie podkrelano te, e o wierzchowce w armii trzeba dba, bo s w niej rwnie wane, jeli nie waniejsze, jak jedcy. Koniem w czasie postoju najpierw trzeba si zaj, wyczyci go i nakarmi, a dopiero potem mona zadba o swoje wygody, przypomina rotmistrz Marian Wachowski. Pies zamiast telefonu Starano si myle te o wygodach innych czworononych onierzy psw. Jak wyliczano na amach Polski Zbrojnej, ich od skada si dziennie z p kilograma misa, 100 gramw koci, 450 gramw jarzyn i odrobiny soli. Do suby w armii nadaj si przede wszystkim dobermany, psy rasy wilkw, dobre s te nasze owczarki podhalaskie, podawaa Polska Zbrojna. Zwierzta te pomagay w subie wartowniczej, wpododdziaach Korpusu Ochrony Pogranicza tropiy lady, suyy do obrony oraz zatrzymywania podejrzanych. Podkrelano zalety czworonogw jako psw meldunkowych. Pies moe suy jako doskonay rodek cznoci dowdztwa zpierwsz lini w rejonie oddziaw czoowych. Szczeglniej poytecznym jest uycie psa pod silnym ostrzaem artyleryjskim nieprzyjaciela, gdy linii telefonicznej zaoy nie mona, zachwala kapitan Leszek Osipowicz. Dodawa, e psy mog nosi meldunki na przykad od dowdcy kompanii do dowdcy baonu albo od obserwatora artyleryjskiego do baterii, a ich skuteczny zasig to okoo 3 kilometrw. Przy niektrych pukach cznoci powstay nawet sekcje psw meldunkowych. Niestety utrzymanie hodowli takich psw w czasie pokojowym jest wysoce nieproduktywne ze wzgldw finansowych i braku trenerw, ubolewa kapitan. Zauway te, e wielu oficerw ipodoficerw ma rasowe psy i przy odrobinie dobrych chci mogliby je wywiczy tak, aby przenosiy meldunki. Jeli wdwch punktach w pewnej odlegoci postawimy dwie osoby, do ktrych pies czuje przywizanie, wtedy na rozkaz bdzie on biega midzy nimi, przenoszc przywizany do szyi meldunek. Lot w nieycy Na znacznie dalsze odlegoci i o wiele prdzej meldunek przenosiy jednak gobie. Gob pocztowy podczas ostatniej wojny zyska znaczenie jako rodek wojskowej cznoci. Nieocenione usugi dawa przy przenoszeniu meldunkw z pierwszej strefy bojowej, pisano wwojskowej gazecie. Wydawao si, e gobie nie mog lata zim. W lutym 1926 roku przeprowadzono jednak test, polegajcy na tym, e podczas wichury i niegu wypuszczono gobie z odlegoci 12, 40 i100 kilometrw. Ich rednia prdko wyniosa tylko 500 metrw na minut, ale za to 80 procent ptakw wrcio do gobnikw tego samego dnia. Dowiadczenie dowodzi, e po odpowiednim przygotowaniu gobie mog utrzyma na froncie czno podczas niepogody, a nawet zimy, cieszono si n wPolsce Zbrojnej.
P o l s k a Z b r o j n a 1 7 k w i e t ni a 1 9 2 4 r o k u
ajbardziej na zniesieniu ordynansw ucierpieliby oficerowie kawalerowie. Kawaler tak jak onaty musi mie posprztane, napalone w piecu iwod do mycia. Z chwil zabrania ordynansw oficer albo musiaby sam mie czas na robienie tego wszystkiego, co z gry wykluczam ze wzgldu na autorytet oficera, albo wynaj chopca do posug. Oficer jednak sam jest w tak niewietnem pooeniu materialnem, e nie bdzie sobie mg pozwoli na ten zbytek. Jest to w zasadzie suszne, e szkoda 10 tysicy ludzi na ordynansw. Czy jednak nie daoby si pogodzi jednego z drugim? Kady oficer chtnie urzdzi to tak, by ordynans mg kilka godzin dziennie powici subie wojskowej.
Ogoszenia retro: kwiecie 1924 roku
Jadwiga Maxymowicz-Raczyska, ona oficera:
wpatrywa si w okno. Wprowadzia si do niego matka, aby zaj si domem iwnukiem. Zgnbiony i zaamany oficer kilka razy powtarza, e ycie stracio dla niego sens i chce popeni samobjstwo. Oywi si dopiero, kiedy ona zaproponowaa spotkanie, aby omwi dalsze relacje midzy nimi. Rybka mia nadziej, e si pogodz i wszystko bdzie jak dawnej. ona przysza na rozmow, alezacza omawia kwestie rozwodu oraz podziau majtku. Wywoao to kolejn gwatown sprzeczk midzy maonkami. W ktrym momencie Rybka wycign rewolwer systemu Walter i wystrzeli dwa razy do ony. Jedna z kul
ugodzia j w twarz, druga w okolice wtroby, napisa w raporcie jeden zandarmw. Na odgos strzau wybiega z drugiego pokoju matka oficera. Ujrzaa rann kobiet w kauy krwi i syna celujcego broni we wasn skro. Usiowaam mu wyrwa rewolwer, ale on krzycza, e zabi on ichce
Sdziowie uzasadnili niski wyrok prawdziwym alem oskaronego po dokonanej zbrodni
umrze, poczem pad u stp rannej, czynic wraenie obkanego, zeznawaa przed sdem starsza pani. Po kilku minutach Rybka uspokoi si i uda na komisariat, gdzie zameldowa o zbrodni. Na miejsce przyjechao pogotowie i zabrao rann do szpitala. Oficer stan przed sdem wojskowym w Warszawie i zosta skazany na rok wizienia. Sdziowie uzasadnili tak niski wyrok prawdziwym alem oskaronego po dokonanej zbrodni oraz jego szczer skruch, ktr okazywa, paczc iubolewajc prawie przez cay proces nad losem n rannej ony.
93
horyzonty
powrt do przeszoci
| w r a k i|
CMENTARZYSKO W OTCH A N I
Polscy marynarze odnaleli wicej wrakw
ni niejeden poszukiwacz skarbw.
u k a sz z a l e s i s k i
94
u s
n a v y
95
|horyzonty powrt do przeszoci|
CMENTARZYSKO
OTCH A N I
ojskowe okrty i pasaerskie promy, rybackie kutry i galeony sprzed setek lat, czasem take samoloty na dnie mrz i oceanw spoczywaj tysice wrakw. Wikszo z nich pozostanie tam na zawsze. Nie jest to jednak elazna regua.
Niezwyke znalezisko To mia by rejs, jakich wiele. Jesieni 2012 roku okrt hydrograficzny ,,Arctowski wyszed z Portu Wojennego w Gdyni, by zbiera dane potrzebne do wytyczenia kolejnej trasy eglugowej. Na wschd od Trjmiasta specjalistyczne urzdzenia zarejestroway duy obiekt, ktry spoczywa na gbokoci 2030 metrw. Podejrzewalimy, e to moe by samolot, wspomina komandor podporucznik Artur Grzdziel, dowdca jednostki. W grudniu znalezisko zostao zbadane za pomoc echosond i sonarw. Wreszcie w styczniu pod wod zszed specjalny pojazd z kamer. Film potwierdzi przypuszczenia na dnie ley Junkers, niemiecki bombowiec z czasw II wojny wiatowej. Jak tam trafi? Nie wiadomo. Wiadomo natomiast, e to niezwykle rzadkie znalezisko. Samoloty podczas upadku zazwyczaj si roztrzaskuj. Tymczasem tutaj wrak jest w stosunkowo dobrym stanie, podkrela komandor podporucznik Grzdziel. Problem w tym, e jego poszycie ulego do znacznej korozji. A to oznacza, e w trakcie ewentualnej prby wydobycia mgby si po prostu rozpa. Najprawdopodobniej Junkers pozostanie wic na dnie. Raczej nie trafi te na adn map. Wedug wstpnych ocen nie powinien stanowi zagroenia dla eglugi. Ale to zaledwie drobna cz tego, co kryje w sobie Batyk. W naszej bazie odnotowalimy okoo piciu tysicy obiektw, ktre spoczywaj na dnie morza, wyjania komandor Dariusz Grabiec z Biura Hydrograficznego Marynarki Wojennej. Kady z nich jest dokadnie sprawdzany. Jeli moe utrudnia eglug, trafia na mapy nawigacyjne. Samych wrakw, ktre udao si zweryfikowa, jest w polskich wodach grubo ponad sto. Najbardziej znane pochodz z czasw II wojny wiatowej. Z nimi te wi si najtragiczniejsze historie. 30 stycznia 1945 roku z portu w Gdyni w swj ostatni rejs wyszed M/s ,,Wilhelm Gustloff. Przed wojn by to statek wycieczkowy, potem zacz suy armii miedzy innymi jako jednostka szpitalna. Teraz przewozi do Rzeszy marynarzy, ktrzy mieli uzupeni zaogi U-bootw, rannych onierzy, a take Niemcw uciekajcych przed Armi Czerwon. Na pokadzie mogo si znajdowa nawet dziesi tysicy osb. Wieczorem na awicy supskiej ,,Gustloffa dosigy torpedy radzieckiego okrtu podwodnego, ktrym dowodzi kapitan trzeciej rangi Aleksander Marinesko. Gustloff poszed na dno. Zginli niemal wszyscy pasaerowie i czonkowie zaogi. Bya to najwiksza katastrofa morska w dziejach wiata. Dziesi dni pniej okrt dowodzony przez Marinesk zatopi ,,Steubena, ktrym z Piawy w Prusach Wschodnich ewakuowao si do winoujcia okoo piciu tysicy Niemcw,
gwnie cywilw. Tutaj take mao kto si uratowa. Po wojnie cz historykw potpia czyny sowieckiego dowdcy. Inni zwracali uwag, e Marinesko adnej konwencji nie zama, poniewa atakowa jednostki wojskowe. On sam rycho popad w nieask, zosta zdegradowany i zmuszony do opuszczania szeregw Armii Czerwonej. Miaa to by kara za pijastwo, nieobyczajne zachowanie i niesubordynacj. Po kilkunastu latach zosta zrehabilitowany i dzi ma w Rosji kilka pomnikw. W kwietniu 1945 roku inny sowiecki podwodniak Wadimir Konowaow posa na dno okrt M/s ,,Goya, przewocy uchodcw z Prus Wschodnich i Gdaska. Do tragedii doszo w pobliu Pwyspu Helskiego. ycie stracio wwczas blisko sze tysicy osb. W nagrod za t akcj Konowaow zosta potem uhonorowany tytuem Bohater Zwizku Radzieckiego. Dzi wszystkie trzy okrty spoczywaj kilkadziesit metrw pod powierzchni Batyku. Wraki oficjalnie zostay uznane za mogiy wojenne, a to oznacza, e w promieniu 500 metrw od nich nie mona nurkowa. W pobliu polskiego wybrzea znajduje si te wrak ,,Grafa Zeppelina, nigdy nieukoczonego niemieckiego lotniskowca. Po wojnie Sowieci przejli okrt, a dwa lata pniej go zatopili. Najprawdopodobniej przy okazji wicze na morzu potraktowali ,,Zeppelina jako porczny cel. Batyckie wraki to jednak nie tylko pozostaoci po ostatniej wojnie. Na dnie Zatoki Gdaskiej ley na przykad XVII-wieczny szwedzki galeon ,,Solen. Zosta on zatopiony w trakcie bitwy oliwskiej. Jego wrak zlokalizowano dopiero w 1969 roku, w czasie budowy Portu Pnocnego w Gdasku. Wino sprzed wiekw Jednostki, ktre id na dno, z reguy pozostaj tam na zawsze. Zdarzaj si jednak wyjtki. Dwa lata temu wydobylimy na powierzchni kuter, ktry zaton podczas sztormu w pobliu Sarbinowa. Prosi nas o to Urzd Morski w Supsku, badajcy przyczyny katastrofy, wspomina komandor podporucznik Piotr Adamczak z Biura Prasowego Marynarki Wojennej. Operacj potraktowalimy jako element szkolenia. Wzi w niej udzia ORP ,,Piast. Lecy na gbokoci 17 metrw wrak zosta podniesiony nieco ponad dno, odholowany na pytsz wod, a potem wycignity na powierzchni. Takie prby podejmowaa nie tylko armia. Kilka lat temu w czasie pogbiania toru wodnego na Martwej Wile w Gdasku odkryto wraki dwch niewielkich statkw z XVIII wieku. Jednostki najpewniej poszy na dno po zderzeniu. Badali je archeolodzy podwodni z Centralnego Muzeum Morskiego. Zrodzi si wwczas plan, by wraki wydoby i przenie na Zatok Gdask, gdzie miaby powsta podwodny skansen, opowiada Iwona Pomian, kierownik dziau bada podwodnych Centralnego Muzeum Morskiego w Gdasku. W trakcie prby dwignicia pierwszy statek zacz si jednak rozpada. Operacja nie powioda si, ale dla nas i tak bya wartociowym dowiadczeniem. Ostatecznie archeolodzy wycignli zaledwie kilka elementw wraku. Czsto zreszt wanie tak kocz si podwodne
96
horyzonty
e i c y b W ydo u na wrak rzchni powie ykowna, to ryz e d a n a o k t s y wsz owna koszt cja opera
przedsiwzicia, podejmowane zarwno przez naukowcw, jak i wojsko. W 2009 roku nurkowie Marynarki Wojennej zeszli do XVIII-wiecznego aglowca, ktry zaton w pobliu Helu. Z jednostki wydobyli midzy innymi elementy takielunku, kamionkowe naczynia oraz butelk wina. Dwa lata pniej armia wraz z gdaskim Instytutem Morskim i naukowcami z Centralnego Muzeum Morskiego z zatopionego w okolicach Ustki statku wydostali dwanacie szwedzkich armat z XVIII wieku. Wszystkie znaleziska trafiy do muzeum. Ping-pong na Titanicu Wydobycie wraku na powierzchni to skomplikowana i ryzykowna, a nade wszystko z reguy bardzo kosztowna operacja. Historia zna jednak przykady dziaa tak niezwykych, e chwilami ocierajcych si nawet o szalestwo. W nocy z 14 na 15 kwietnia 1912 roku transatlantyk ,,Titanic zderzy si na Oceanie Atlantyckim z gr lodow i zaton. Niespena rok pniej gotowy by ju pierwszy projekt wydobycia go na powierzchni. Brytyjczyk Charles Smith chcia do tego uy odzi podwodnych z niezwykle silnymi elektromagnesami. Plan pozosta wycznie na papierze. Nie przeszkodzio to jednak rojeniu si kolejnych pomysw. ,,Titanic mia zosta podniesiony z dna za pomoc stalowych lin przyczepionych do balonw, wtoczonych pod pokad pieczek pingpongowych, wreszcie wosku, ktrym planowano wypeni jego wntrze. I niewane byo to, e a do 1980 roku nie znano nawet dokadnego pooenia wraku. Ostatecznie okazao si, e ,,Titanic spoczywa na gbokoci okoo 4 kilometrw Pod koniec lat szedziesitych XX wieku Amerykanie byli podobno bliscy wydobycia wraku ze znacznie wikszej gbokoci. Wwczas to w pobliu wyspy Guam zaton sowiecki okrt podwodny. CIA postanowio podj karkoomn prb wydostania go na powierzchni i dokadnego zbadania. W ten sposb chciano pozna tajemnice najwiksze-
go wroga. W 1968 roku pen par ruszya tajna operacja ,,Jennifer. Amerykanie przez kilka lat budowali okrt wyposaony w system specjalistycznych dwigw. Kiedy namierzyli wrak, okazao si, e spoczywa on na gbokoci 5,5 kilometra. Udao si go pochwyci i podcign kilka kilometrw w gr. W trakcie tej operacji pk jednak chwytak i wrak si rozpad. Udao si wycign zaledwie niewielki fragment kaduba. Wiadomo o caym przedsiwziciu wkrtce przedostaa si do mediw. Te nagoniy spraw, ale do koca zmuszone byy opiera si jedynie na przypuszczeniach i spekulacjach. Co nie udao si Amerykanom, wykonali Rosjanie. A waciwie zrobiy to wynajte przez tamtejsz armi specjalistyczne firmy. Gwoli sprawiedliwoci trzeba jednak doda, e zadanie miay duo atwiejsze. 12 sierpnia 2000 roku w czasie manewrw na Morzu Barentsa na dnie osiad rosyjski okrt podwodny ,,Kursk. Zgino 118 marynarzy. Rok pniej armia postanowia wydoby jednostk, by zbada przyczyny tragedii. Wrak spoczywajcy na gbokoci 108 metrw udao si podnie za pomoc dwigw zamontowanych na ogromnych rozmiarw barce. Na dnie pozosta zniszczony w wypadku dzib, ktry Rosjanie odcili, a nastpnie zniszczyli z uyciem adunkw wybuchowych. I wreszcie przykad ostatni, chyba najbardziej nam ,,przyjazny szwedzki aglowiec ,,Vasa. Okrt wybudowany w latach 16261628 mia si sta dum szwedzkiej floty, a jednoczenie gwnym orem w morskiej kampanii przeciwko Polsce. Jego konstrukcja bya jednak obarczona na tyle powanymi bdami, e ju podczas pierwszego rejsu zaton. Stao si to chwil po opuszczeniu portu w Sztokholmie. Dramat ,,Vasy oglday tysice zgromadzonych na nabrzeu mieszkacw. Wcieky krl Gustaw Adolf rycho powoa komisj, ktra miaa zbada przyczyny katastrofy. Mwiono nawet o spisku i nasanych przez Polsk agentach, ale ostatecznie winy nikomu nie udowodniono. Prawie 350 lat aglowiec spoczywa na dnie morza. Wreszcie w 1961 roku Szwedzi postanowili wydoby go na powierzchni. Przez kolejne miesice by polewany wod, potem za specjalnym rodkiem konserwujcym. Zabiegi takie trway 17 lat. Z myl o okrcie zbudowano w Sztokholmie muzeum, ktre jest dzi najchtniej odwiedzan tego typu placwk w Szwecji. Dwadziecia lat pniej zabieg Szwedw niemal skopiowali Brytyjczycy. Z dna cieniny Solent wydobyli oni ,,Mary Rose, flagowy okrt floty Henryka VIII, zatopiony w czasie bitwy z Francuzami. Dzi jednostk mona oglda w Southampton. Podmorska archeologia Na og jednak wraki pozostaj niedostpne dla zwykych miertelnikw. Jeli tylko mona w ich okolicach nurkowa, badaj je naukowcy. W tej chwili w polskich wodach znajduje si okoo stu obiektw sklasyfikowanych jako zabytki. Czsto dostajemy nowe zgoszenia, ktre potem trzeba weryfikowa, tumaczy Iwona Pomian. Ale i tak wrakw jest mniej ni na przykad w okolicach Szwecji czy Finlandii. Niestety, bardzo czsto padaj one ofiar dzikich eksploratorw. Wrd nich jest sporo wandali, a czsto po prostu zodziei. Wynosz na powierzchni co tylko si da, a przy okazji niszcz wraki, zaznacza Pomian. Trudno z tym walczy. Mona tylko apelowa do ludzi o rozsdek. n
97
|horyzonty krtka seria|
Uwizione pociski
Antypastwowe strzelanki
Pakistaczycy bojkotuj nowe gry komputerowe.
aukowcy z amerykaskiego Rice University oraz Instytutu Technologii z Massachusetts stworzyli materia kuloodporny, ktry wyglda jak zwyky przezroczysty plastik. To jednak zaawansowana odmiana polimeru, ktra jest w stanie zatrzyma pdzcy pocisk. W momencie uderzenia kuli materia zmienia si na chwil w pyn, wizi w sobie pocisk, a nastpnie wraca do stanu wyjciowego. Nowy materia znajdzie zastosowanie w szybach kuloodpornych chronicych wojskowe samochody i samoloty, a take w promach kosmicznych. Polimer jest w dodatku wielokrotnie lejszy ni obecne n materiay kuloodporne. A D
wie nowe strzelanki ze synnych serii Medal of Honor i Call of Duty, w ktrych kontrolujemy onierzy si specjalnych walczcych z terrorystami na caym wiecie, oprotestowali przedstawiciele pakistaskich dystrybutorw gier. To s gry wrogie Pakistanowi, zawieraj krytyk naszych si zbrojnych i przedstawiaj nasz kraj w bardzo zym wietle, tumaczy na stronie www.telegraph.co.uk Saleem Memon, przewodniczcy Pakistaskiego Stowarzyszenia Handlarzy i Producentw CD, DVD i Kaset. Jak doda, w obu grach Pakistan przedstawiony jest jako biedny kraj, ktrym rzdz sabe wadze, a jego armia jest
le zorganizowana i niekompetentna, co w sumie stanowi idealne warunki do dziaalnoci terrorystw. Stowarzyszenie wezwao sklepy i handlarzy, aby nie kupowali gier i zawiesili ich dystrybucj. Organizacja zastanawia si te nad pozwaniem do sdu twrcw obu strzelanek. Gdyby si jednak na to zdecydowaa, miaaby trudno z udowodnieniem, e Pakistan jest wolny od terroryzmu, ma siln armi oraz dobrze zorganizowane wadze. Nadal bowiem dochodzi wtym kraju do krwawych zamachw, a przy granicy zAfganistanem dziaaj bojwki powizane z talibami i innymi organizacjami terrorystycznymi. A D n
Szpiegowski Google
Specjalny program bdzie nas ledzi w cyberprzestrzeni.
Wystawa w celach
Pierwsze w Polsce Muzeum onierzy Wykltych.
unkier leny, karcer i pamitki po partyzantach bdzie mona obejrze wOstroce w muzeum powiconym onierzom antykomunistycznego podziemia. Tamtejsza rada miasta oddaa na ten cel zabytkowe budynki po byym carskim areszcie ledczym. Po 1945 roku prze-
trzymywano w tym wizieniu take przedstawicieli powojennego podziemia. Prace nad utworzeniem muzeum ruszyy w marcu 2013 roku. Na pocztku ma powsta kilka sal wystawowych, a stopniowo placwka bdzie si powiksza o interaktywne pracownie i zaplecze multimedialne. Wybudowana zostanie take replika bunkrw, w ktrych ukrywali si partyzanci. Pierwsza wystawa ma by n otwarta 11 listopada 2013 roku. AD
irma Raytheon, jeden z najwikszych amerykaskich koncernw zbrojeniowych, opracowaa na potrzeby sub bezpieczestwa i wywiadu program pozwalajcy ledzi obywateli w sieci. Riot, czyli Rapid Information Overlay Technology, przypomina wyszukiwark Googla. Jak podaje brytyjski dziennik The Guardian, po wpisaniu do programu nazwiska ledzonej osoby dowiemy si midzy innymi, jakie strony odwiedza i kim s jej znajomi z portali spoecznociowych. Program zlokalizuje te zdjcia umieszczone przez obserwowanego w sieci razem z miejscem idat ich zrobienia. Riot pomaga budowa system bezpieczestwa narodowego dziki analizowaniu ogromnych iloci danych w cyberprzestrzeni, tumaczy dziennikowi Jared Adams, n rzecznik koncernu Raytheon. A D
98
horyzonty
Pomys na zabytek
Fort Traugutta w Warszawie znalaz nowego waciciela.
e m a l n e| | E k ks ut lr in a r i a | |
Panna cotta zfiokami

Gar kwiatw fioka, biako jajka, cukier puder, p litra mietanki 12-procentowej, 100 gramw cukru, laska wanilii, cztery yeczki elatyny.
ieruchomo w przetargu Agencji Mienia Wojskowego kupi Micha Kiciski, wsptwrca firmy CD Projekt, ktra jest wydawc gry komputerowej Wiedmin. By jedynym oferentem, ktry przystpi do licytacji. Nabywca kupi fort za troch ponad 3 miliony zotych. Zapaci jednak za niego tylko poow tej sumy ze wzgldu na zabytkowy charakter nieruchomoci. Micha Kiciski sta si w ten sposb wacicielem dziaki z wie artyleryjsk z 1834 roku. Jest to jeden z najstarszych elementw tworzcych fort Traugutta. Budynek ma dwie kondygnacje, na ktrych znajduje si kilkadziesit pomieszcze biurowych, magazynowych iuytkowych. Obiekt ma ksztat niepenego piercienia od gry obsypanego ziemi. W rodku znajduje si kolisty dziedziniec, a na zewntrz budowl otacza mur z bram wjazdow. Fort ma bogat przeszo. W trakcie wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku znajdowaa si tu miedzy innymi radiostacja odbierajca radzieckie komunikaty, ktre potem rozszyfrowywali polscy matematycy. Teraz nieruchomo, zgodnie z planem zagospodarowania przestrzennego, moe by przeznaczona na cele kulturalne oraz usugi zwizane na przykad ze sportem i rekreacj. Na razie nie wiadomo, co bdzie si mieci w zabytkowej budowli. Wedug owiadczenia nowego waciciela rozwaanych jest kilka wariantw zagospodarowania obiektu. Micha Kiciski zapewni, e decyzj podejmie po konsultacjach z konserwatorem zabytkw oraz przedstawicielami n miasta. A D
czyszczone zowadw i przepukane kwiaty fioka suszymy, a nastpnie moczymy t r u d n e po jednym w rozbetanym biaku. Oprszamy je cukrem pudrem. Ukadamy na papierze do pieczenia i wkadamy do piekarnika nagrzanego do 50 stopni a cakiem wyschn. Nastpnie mietan wlewamy do rondelka, dodajemy cukier i wanili. Doprowadzamy do wrzenia i wlewamy rozpuszczon w odrobinie wody
AMW
elatyn. Dobrze mieszamy i przelewamy do miseczek. Wstawiamy do lodwki na okoo trzy godziny. Przed podaniem miseczki zanurzamy na chwil w gorcej wodzie i wyjmujemy panna cott na talerzyki. Kad porcj dekorujemy kandyzowanymi fiokami. Fioki znajdziemy w caej Polsce rosn na suchych kach i w lasach. Kwitn od marca do kwietnia. Jadalne s ich mode licie i kwiaty, z ktrych najsmaczniejsze s te o fioletowej barwie. Licie dodaje si do zup i omletw, kwiatki mona te je na surowo, na n przykad w saatkach. A D
Zupa zpokrzywy
Kilka garci lici pokrzywy, cztery ziemniaki, dwie cebule, trzy szklanki wywaru z woszczyzny, yka masa, centymetrowy kawaek korzenia imbiru, gaka muszkatoowa, dwa zbki czosnku, mietana, sl, pieprz, dwa jajka ugotowane na twardo.
okrzyw puczemy, przelewamy wrztkiem i kroimy na kawaki. a t w e Na patelni smaymy na male pokrojon w kostk cebul, dorzucamy pokrzyw, gak muszkatoow, czosnek i starty imbir. Ziemniaki obieramy, kroimy na kawaki, zalewamy wywarem z woszczyzny i gotujemy. Kiedy bd mikkie, dodajemy do garnka pokrzyw z patelni i miksujemy cao na krem. Zup zagszczamy mietan i podajemy z jajkiem na twardo.
Pokrzywa ronie waciwie wszdzie. Trzeba tylko uwaa, eby zbiera j w miejscach oddalonych od szos. Najlepiej zrywa mode licie i wierzchoki przed kwitnieniem, czyli od marca do czerwca. Licie warto zbiera w rkawiczkach, po zalaniu gorc wod przestaj parzy. Mona je dodawa rwnie do saatek, omletw czy mien lonych mis. A D
99
|horyzonty Ludzie|
Wierna replika
fotela ACES II zodlewem prawdziwego oparcia wraz zespecjalnymi poduszkami
As wirtualnych przestworzy
Nie zosta lotnikiem, aleeby mc lata,
skonstruowa symulator F-16.
Pau l i n a G l i s k a
rzez ostatnie dwa lata 37-letni Marek Szozda z Poznania, przedsibiorca z wyksztaceniem informatycznym, budowa symulator lotu F-16. Zdobyem przez ten czas due dowiadczenie. Sdz, e kolejny egzemplarz symulatora bybym w stanie zbudowa w kilka tygodni, mwi poznaski konstruktor. Dziki nagranym scenom dokumentujcym kady etap pracy symulator sta si znany wrd spoecznoci zafascynowanej efami. Na kanale YouTube filmy te obejrzao 70 tysicy ludzi z caego wiata.
Podziw z dystansu Latanie fascynowao go od dziecicych lat. Jak mwi, niemaa w tym zasuga Toma Cruisea i filmu Top Gun, ktry obejrza kilkadziesit razy. Cho to fikcja, myl, e armia amerykaska zawdzicza temu obrazowi tysice rekrutw i niejednego utalentowanego lotnika, mwi Marek Szozda. On jednak pilotem nie zosta. Zafascynowany by amerykaskim lotnictwem i nie rozwaa latania na sprzcie z ZSRR, ktrym dysponowaa polska armia. Duo pniej, gdy zgbi tajniki myliwcw, zrozumia, e wschodnie MiG-29 s naprawd dobre. Cieszy si, e rozpoczto ich modernizacj. Nie pamita ju, co skonio go do rozpoczcia poszukiwa, najpierw programw do symulacji lotu, a potem poszczegl-
nych czci do zrobienia symulatora. Na pewno jednak spraw przypiecztowa fakt, e Polska zdecydowaa si na zakup wielozadaniowego samolotu F-16, a na baz naszych Jastrzbi zostay wybrane podpoznaskie Krzesiny. Zacz czyta wszystko, co dotyczyo myliwcw zza oceanu. F-16 uywa si w blisko 30 krajach na caym wiecie, w sieci atwo jest wic znale informacje na jego temat, mwi. Winternecie te spotka ludzi skupionych wok amerykaskiego wirtualnego skrzyda, bdcego odpowiednikiem lotniczej jednostki i, tak jak ona, majcego swoje programy treningowe oraz wasne szkoleniowe i bojowe misje. Niesamowite wydawao mi si wtedy to, jak duo determinacji, czasu i energii powicaj ci wirtualni piloci na wierne odtwarzanie realnego lotu F-16. Studiowali nie tylko rnorodne poradniki, lecz take oryginaln dokumentacj, aby w wiecie rekonstrukcji stosowa realne procedury. Pocztkowe zainteresowanie symulacj lotw przerodzio si w fascynacj. Celem konstruktora amatora stao si jak najwierniejsze odtworzenie systemu pilotau we wasnym domu. Szkielet kokpitu sprowadzi do Polski z USA. Amerykaska firma produkowaa te elementy w skali 1:1. Zamwiem kilka paczek, mwi konstruktor. Inne elementy, jak na przykad ekrany, czujnik ruchu gowy, kupowa gwnie na eBayu.
100
a r c h i w u m
M .
S z o z d y
( 3 )
horyzonty
Marek Szozda
zsynem na lotnisku wpoznaniu-krzesinach
W skad zestawu wchodzi

jedenacie ekranw, w tym cztery dotykowe.
Marek Szozda nie jest typem majsterkowicza, dlatego w zo- ma Wygospodarowanie wolnego czasu na wirtualne lataeniu szkieletu pomg mu szwagier. Do dyspozycji mieli pro- nie byo problemem. Mam te inne zainteresowania, zajmust instrukcj, pokazujc z grubsza jak skrci poszczeglne j mnie nowoczesny marketing, szeroko pojty design i hielementy, i replik fotela ACES II. Gdy szkielet ju powsta, storia staroytnego Rzymu. Z niczego nie chc rezygnoprzed nimi pozostao najtrudniejsze skonfigurowanie oprogra- wa, tumaczy. mowania i sprztu. Zastosowanie jedenastu ekranw to mj Na ogoszenie o sprzeday zareagowao wiele osb pilot autorski pomys. Wymyliem to na podstawie dostpnych ma- Boeinga 737, fani lotnictwa i F-16, a take placwki edukacyjteriaw oraz dziki pomocy wspaniaej, midzynarodowej spo- ne, w tym jedna politechnika. Ostatecznie symulator kupi czoecznoci, mwi poznanianin. wiek o wielkiej charyzmie i mioci do lotnictwa, Adam Bisek Efekt? Jedno unikatowe urzdzenie skadajce si z jednostki z Klubu Lotnikw Loteczka. Symulator trafi do Domu Kocentralnej, dwch jednostek bocznych i wiernej repliki fotela smonauty hotelu i jednoczenie siedziby klubu we WrocaACES II z odlewem prawdziwego oparcia wraz ze specjalnymi wiu. Stoi teraz w holu gwnym. Miaem okazj odby nim poduszkami. W skad zestawu wchodzi jedenacie ekranw, lot. Testowa go te Mirosaw Hermaszewski, gdy odwiedzi wtym cztery dotykowe, repliki przepustnicy i drka, ktry ostatnio nasz klub, mwi Bisek. podobnie jak w prawdziwym myliwcu nie wygina si, lecz Ciesz si, e znalaz si w miejscu integrujcym rodowireaguje pod wpywem siy nacisku. Symulator ma specjaln, sko lotnicze, mwi konstruktor z Poznania. wycit szyb z warstw refleksyjn (HUD), lotnicze peday i czujnik ruchu gowy, ktry umo- Fascynacj czas na real liwia rozgldanie si na boki. Markowi wirtualne loty przestay wystarcza. myliwcami Po ukoczeniu podstawowego kursu szybowcozawdzicza Dotkn nieba wego w Lesznie sam zasiad za sterami PuchaBy rozpocz wirtualne loty, potrzebne s filmowemu cza. Od czego trzeba zacz, mwi z umiejeszcze projektor, ekran i pomieszczenie o miniWraenia z pierwszego samodzielnego hitowi sprzed chem. malnej powierzchni 4 metrw kwadratowych. lotu pamita do dzi, zwaszcza moment, gdy Na skonstruowanym przez siebie symulatorze trzydziestu zda sobie spraw, e nikt za nim nie siedzi i nie Marek lata w ekstremalnych warunkach, lat, Top Gun chwyci za niego drka. Mg liczy tylko na a take w misjach poczonych operacji posiebie. wietrznych COMAO, w ktrych online wspOd lotnictwa nie ucieknie, jego maksym s pracowao jednoczenie 24 pilotw. cznie w wirtualnej prze- bowiem sowa Leonarda da Vinci: Skoro ju raz sprbowae strzeni powietrznej spdzi kilkadziesit godzin. To nieduo, ale lotu, chodzc po ziemi, ku niebu zwracasz swe oczy; albowiem na wicej nie znalaz czasu. Kada misja trwa okoo trzech go- zaznawszy przestworzy, pragniesz do nich powrci. Dlatego dzin, a w skrzydle zdominowanym przez Amerykanw wszyst- poznaski konstruktor planuje nie tylko budow kolejnych syko odbywa si pnym wieczorem. Kady wylot by dla mnie mulatorw, lecz take zdobycie licencji pilota samolotu turynie lada gratk, zwaszcza e udawao mi si powrci na ma- stycznego PPL. O wszystkim poinformuje z pewnoci na swocierzyste lotnisko, podkrela z dum. jej stronie www.F-16.eu, gdzie zamieszcza te wiadomoci Chocia w zbudowanie symulatora Marek woy czas, owiatowych nowociach zwizanych z najpopularniejszymi n serce i pienidze, postanowi go sprzeda. Rodzina, fir- amerykaskimi myliwcami.
101
|horyzonty SPOKJ NIEMIERTELNIKA|
Kurhan z prochw
W tej najwikszej nekropolii powstania warszawskiego spoczywa ponad sto tysicy osb.
mentarz Powstacw Warszawy na stoecznej Woli zaoono 25 listopada 1945 roku i ju pi dni pniej odbyy si tam pierwsze pochwki. Najwikszy pogrzeb by 6 sierpnia 1946 roku, kiedy w 117 trumnach przywieziono cztery tony prochw ze spalonymi szcztkami okoo 15 tysicy osb zamordowanych w pierwszych dniach powstania w tej dzielnicy. Pogrzeby w tej nekropolii trway do lat pidziesitych XX wieku.
Plany na papierze Teraz na cmentarzu spoczywa ponad 104 tysice osb, z ktrych 80 procent to cywile. Szcztki a 50 tysicy z nich, gwnie ofiar masowej rzezi mieszkacw Woli w pierwszych dniach powstania, le w usypanym z ludzkich prochw kurhanie. W177 zbiorowych mogiach pochowano zabitych w czasie powstania i po jego upadku onierzy Armii Krajowej oraz innych formacji. Na cmentarzu spoczywaj rwnie ciaa pozostaych ofiar wojny i okupacji, w tym ponad 3,5 tysica polskich onierzy polegych we wrzeniu 1939 roku i 230 wojskowych zabitych w walkach o Warszaw w 1945 roku. Pochowano tu take ydw rozstrzeliwanych w latach 19401943 na stadionie Skry, winiw Pawiaka i mieszkacw Warszawy zamczonych przez gestapo w alei Szucha, a nawet kilku milicjantw. Wikszo nazwisk spoczywajcych tu osb jest nieznana. Pierwsz koncepcj zagospodarowania cmentarza przygotowali w 1946 roku Romuald Gutt i Alina Scholtz na prob pukownika Jana Mazurkiewicza, dowdcy Zgrupowania AK Radosaw. Miaa powsta ponad 13-hektarowa nekropolia park zszerok alej gwn. Prostoktne kwatery planowano oddzieli szpalerami drzew. Przewidziano nagrobki z jednakowymi
krzyami, podobne do tych z cmentarza w Palmirach, zaprojektowanego zreszt przez tych samych architektw. Na Woli miaa te stan kaplica mauzoleum podparta czterema kolumnami, penica jednoczenie funkcj otarza polowego. Cao otaczaby parkan obsadzony pnczami lub ywopotem. Pomys nie zosta jednak zrealizowany. Z caego projektu wykonano tylko alej gwn, cieki midzy kwaterami i staw zdawnej glinianki. Po wojnie wadzom komunistycznym nie na rk bya zreszt pami o powstaniu, ktrego lady starano si zatrze nawet w nazwie nekropolii std cmentarz Wolski. Jego teren by w tym czasie opuszczony i zaniedbany, nie odbyway si tutaj naboestwa ani uroczystoci rocznicowe. Pod koniec lat czterdziestych wiele osb grzebano anonimowo we wsplnych grobach nawet wtedy, gdy mona byo ustali ich personalia. Dotyczyo to zwaszcza onierzy Armii Krajowej. Ponadto od 1950 roku obowizywa zakaz budowy nagrobkw. Wadze tumaczyy to zapowiedzi dalszych prac porzdkowych na cmentarzu, ktrych jednak nie rozpoczynano. Dlatego czsto rodziny polegych noc stawiay prowizoryczne krzye lub usypyway ziemne mogiy, ktre potem obsuga cmentarza usuwaa. Nie wolno byo te bez zgody wadz umieszcza na pomnikach napisw upamitniajcych polegych. Tylko kurhan z prochami pomordowanych oznaczono metalowym krzyem i prowizoryczn tablic z informacj, e znajduj si tam prochy tysicy ofiar faszyzmu hitlerowskiego. Porzdkowanie cmentarza rozpoczo si dopiero z pocztkiem lat szedziesitych. Zaorano wtedy wszystkie mogiy, niszczc prowizoryczne nagrobki, i zmniejszono powierzchni nekropolii z 13 hektarw do 1,5 hektara. Na pozostaej czci utworzono skwer, nazwany z czasem parkiem Powstacw War-
102
horyzonty
W 1973 roku na olbrzymim kurhanie-mogile, kryjcym 12ton ludzkich prochw, stan monumentalny pomnik Polegli Niepokonani 19391945. Rzeba autorstwa profesora Gustawa Zemy przedstawia konajcego wojownika, ktry wasnym ciaem zasania wyrw w barykadzie. Wok monumentu uoono bruk zdjty z warszawskich ulic. By to pierwszy po wojnie pomnik powstania warszawskiego. Ustawiono przy nim tablic informujc, czyje prochy spoczywaj w tym miejscu. Teraz odbywaj si tu uroczystoci upamitniajce powstanie.
Pierwszym krokiem renowacji bya wymiana tablic na zbiorowych mogiach.
bez zgody wadz Nie wolno byo umieszcza na pomnikach napisw o polegych
szawy. Nowy projekt cmentarza opracowa artysta rzebiarz Tadeusz Wyrzykowski. Wykorzysta przy tym koncepcj z 1946 roku, ktr uzupeni o wasne projekty nagrobkw. Krzye na mogiach zostay zastpione pionowymi prostoktnymi tablicami z piaskowca z wyrytymi na nich nazwiskami polegych lub liczb osb pochowanych w zbiorowej mogile. Na kamiennych pytach znalazy si te symbole Orderu Krzya Grunwaldu, odznaczenia ustanowionego przez komunistyczne wadze. Teren nekropolii obsadzono krzewami oraz drzewami.
Kotwica zamiast mieczy Kolejne zmiany zaczy si po 1989 roku. Zawiza si wtedy Komitet do spraw Cmentarza Powstacw Warszawy przy wiatowym Zwizku onierzy AK. W 2001 roku na pomniku Polegli Niepokonani umieszczono znaki Polski Walczcej ikrzye. Trzy lata pniej, w 60. rocznic wybuchu powstania, na cmentarzu przy wejciu od ulicy Wolskiej stan duy kamie z nazw nekropolii i informacj o jej historii, pomysu Gustawa Zemy. Ponadto przy murze ssiedniego cmentarza Wolskiego wzniesiono olbrzymi kamienny krzy z otarzem opatrzony emblematem Polski Walczcej, a w 2009 roku przy alei gwnej postawiono kamienn tablic ku czci harcerzy Szarych Szeregw polegych w II wojnie wiatowej i powstaniu warszawskim. Rok temu cmentarz Powstacw Warszawy zosta wpisany do rejestru zabytkw. Komitet do spraw cmentarza od momentu swojego powstania zabiega te o umieszczenie na nagrobkach symboli powstaczych. Postulat ten zacz si spenia w 2011 roku, kiedy Rada Ochrony Pamici Walk i Mczestwa (ROPWiM) rozpocza renowacj nekropolii. Pierwszym krokiem jest wanie wymiana kamiennych tablic na zbiorowych mogiach. Dotd powstao 14 nowych pomnikw. Zamiast tablic z piaskowca stawiane s granitowe pyty. Zmieniana jest te znajdujca si na nich symbolika Krzye Grunwaldu zastpiono znakiem Polski Walczcej i symbolem krzya. ciana pamici ROPWiM planuje uporzdkowanie cmentarnej zieleni, wybudowanie porzdnego ogrodzenia i bram nekropolii, przy ktrych zostan umieszczone tablice informujce o jej historii. Teraz cmentarz jest waciwie niewidoczny. Spacerowicze traktuj jego teren jak park. Midzy grobami dzieci lepi bawany i zjedaj na sankach z grki, na ktrej usypano kurhan. Na cmentarzu zostanie te wzniesiona symboliczna ciana pamici z wyrytymi na niej nazwiskami pochowanych tutaj osb. Na razie jednak znane s tylko imiona i nazwiska okoo 3,5 tysica spord 104 tysicy spoczywajcych w wolskiej nekropolii. W 2010 roku Urzd Dzielnicy Wola przygotowa elektroniczn wersj ksig cmentarza Powstacw Warszawy i dziki temu istnieje internetowy dostp do informacji o pochowanych. Jednoczenie ROPWiM apeluje o pomoc w identyfikowaniu oraz ustaleniu personaliw wszystkich osb, ktrych prochy znajduj si na cmentarzu. Chodzi zwaszcza o ofiary spoczywajce pod pomnikiem Polegli Niepokonani. Koszt wszystkich zaplanowanych na Woli prac wyniesie okoo 5,5 miliona zotych. Pienidze na ten cel przeka wsplnie Mazowiecki Urzd Wojewdzki, Rada Ochrony Pamici Walk iMczestwa oraz miasto. Modernizacja nekropolii ma zosta zakoczona do 2014 roku, tak aby odnowiony cmentarz by gotowy na 70. rocznic wybuchu powstania warszawskiego. n
A N N A
DBROW S KA
( 3 )
103
|poegnania|
ppk. Adamowi Zioo i ppk. Jarosawowi Zioo
w trudnych chwilach po mierci Wyrazy gbokiego wspczucia Panom Z gbokim smutkiem egnamy
pk. dr. n. med. Zbigniewa Gierowskiego,

wybitnego lekarza, dugoletniego pracownika Wojskowego Instytutu Medycyny Lotniczej w Warszawie, przewodniczcego Gwnej Wojskowej Komisji Lotniczo-Lekarskiej, zastpc komendanta WIML. Cze Jego pamici. Szef Inspektoratu Wojskowej Suby Zdrowia pk lek. Piotr Dzigielewski, kierownictwo, kadra i pracownicy IWSZ
Ojca
skadaj szef, oficerowie i pracownicy wojska Inspektoratu Uzbrojenia.
Z wielkim smutkiem przyjlimy wiadomo o mierci Naszego Przyjaciela i Kolegi, onierza 1 Warszawskiej Brygady Pancernej
kpt. Tomasza Kosowskiego.

Wyrazy wspczucia i gbokiego alu onie, Crce oraz Rodzinie skadaj dowdca, onierze i pracownicy wojska 1Warszawskiej Brygady Pancernej.
Z gbokim alem i smutkiem egnamy
ppk. rez. Zdzisawa Lasot,

cenionego publicyst i redaktora Polski Zbrojnej oraz pracownika Sekretariatu Sekretarza Stanu w MON, zasuonego oficera, cenionego wsppracownika i drogiego przyjaciela.
Jego Matce, onie i Synowi

Panu pukownikowi lekarzowi weterynarii, zastpcy komendanta Wojskowego Orodka Medycyny Prewencyjnej we Wrocawiu wyrazy gbokiego wspczucia i otuchy w trudnych chwilach skadaj dyrektor, kadra i pracownicy Departamentu Wychowania i Promocji Obronnoci MON.
Dariuszowi Jackowskiemu
wyrazy szczerego wspczucia z powodu mierci
Ojca
skadaj szef, kadra, pracownicy wojska suby weterynaryjnej WP.
Panu Januszowi uczkowskiemu

wyrazy gbokiego wspczucia oraz szczere kondolencje z powodu mierci
Z gbokim alem i smutkiem przyjlimy wiadomo o mierci
st. sier. sztab. rez. Zbigniewa Dzigielewskiego,

wieloletniego kierownika strzelnicy garnizonowej wTrzebiatowie. Odszed Czowiek wielkiego serca i ogromnej yczliwoci, oddany subie dla Ojczyzny, wybitny profesjonalista. Wyrazy gbokiego wspczucia i szczere kondolencje dla
Mamy
skadaj szef oraz kadra i pracownicy wojska Wojewdzkiego Sztabu Wojskowego w Krakowie.
Koledze chor. Maciejowi Daszucie oraz Jego Bliskim

wyrazy gbokiego wspczucia oraz szczere sowa wsparcia w trudnych chwilach po stracie
ony oraz Dzieci

skadaj komendant pk Piotr Kriese oraz onierze i pracownicy wojska CSWLd w Poznaniu.
Taty
skadaj koleanka i koledzy z Placwki andarmerii Wojskowej w Biaymstoku.
104
|poegnania|
Z gbokim alem i smutkiem przyjlimy wiadomo o mierci
Panu kpt. Januszowi Modochowi,

oficerowi WKU w Ostrdzie, z powodu mierci
kpt. rez. Bogdana Tobolskiego,

oficera 36 Brygady Zmechanizowanej Legii Akademickiej i 7 Brygady Obrony Wybrzea. Odszed Czowiek wielkiego serca i ogromnej yczliwoci, oddany subie dla Ojczyzny, wybitny profesjonalista. Wyrazy gbokiego wspczucia i szczere kondolencje
Ojca
wyrazy gbokiego wspczucia i szczere kondolencje skadaj szef, onierze i pracownicy wojska WSzW wOlsztynie oraz komendant, onierze i pracownicy wojska WKU w Ostrdzie.
onie oraz Dzieciom

skadaj komendant pk Piotr Kriese oraz onierze i pracownicy CSWLd w Poznaniu.
Z gbokim alem przyjlimy wiadomo o mierci
kpt. Tomasza Zajca,

byego szefa Suby Finansowej Wojewdzkiego Sztabu Wojskowego w Gdasku. W tych cikich chwilach skadamy naszej Koleance
Panu pukownikowi Bogdanowi Dawidczykowi oraz Jego Najbliszym

wyrazy gbokiego alu i szczerego wspczucia z powodu mierci
Pani Ewie Zajc oraz Jej Najbliszym

szczere i gbokie wyrazy wspczucia z powodu mierci
Ma
skadaj kadra zawodowa i pracownicy wojska Wojewdzkiego Sztabu Wojskowego w Gdasku.
Ojca
skadaj kadra i pracownicy wojska Zarzdu Planowania Logistycznego G4 Dowdztwa Wojsk Ldowych.
Rodzinie p. pk. rez. lek. Eugeniusza Grzechnika,

dugoletniego ordynatora Klinicznego Oddziau Chorb Puc, szczere wyrazy alu i wspczucia skadaj komendant, kadra zawodowa i pracownicy 5 Wojskowego Szpitala Klinicznego z Poliklinik wKrakowie.
Panu pukownikowi rezerwy Waldemarowi Krusiskiemu oraz Jego Rodzinie i Najbliszym

Brata
skadaj dyrektor, karda i pracownicy Biura Infrastruktury Specjalnej w Warszawie.
Panu podpukownikowi Maciejowi Hojdysiowi oraz Jego Najbliszym

wyrazy szczerego wspczucia i alu z powodu mierci
Panu ppk. Dariuszowi Jackowskiemu oraz Rodzinie

wyrazy gbokiego wspczucia z powodu mierci
Matki
skadaj koledzy z Oddziau Doktryn i Regulaminw Rodzajw Wojsk i Sub Centrum Doktryn i Szkolenia Si Zbrojnych w Bydgoszczy.
Ojca
skadaj komendant, kadra i pracownicy Wojskowego Orodka Medycyny Prewencyjnej weWrocawiu.
105
|poegnania|
Wyrazy gbokiego wspczucia oraz kondolencje Nie umiera ten, kto pozostaje w sercach bliskich. Wyrazy gbokiego wspczucia i szczere kondolencje
Panu ppk. Maciejowi Hojdysiowi oraz Jego Rodzinie

z powodu mierci
mjr. Jackowi Budynkowi

z powodu mierci
Matki
skadaj dyrektor, onierze i pracownicy wojska Centrum Doktryn i Szkolenia Si Zbrojnych w Bydgoszczy.
Ojca
skadaj dowdztwo, onierze i pracownicy 2 Puku Inynieryjnego w Inowrocawiu.
Panu mjr. rez. Markowi Puchale

wyrazy szczerego wspczucia i gbokiego alu z powodu mierci
Matki
skadaj komendant oraz kadra i pracownicy wojska 35 Wojskowego Oddziau Gospodarczego w Krakowie.
Panu gen. bryg. Wiesawowi Grudziskiemu

Panu pukownikowi Tomaszowi Szulejce

Mamy
skadaj dowdca i onierze 15 Sieradzkiej Brygady Wsparcia Dowodzenia.
Ojca
skadaj komendant, onierze i pracownicy Centrum Szkolenia Wojsk Ldowych im. Hetmana Polnego Koronnego Stefana Czarnieckiego. Umarych wieczno dotd trwa, dokd pamici si im paci. W. Szymborska
Panu Grzegorzowi Goch

wyrazy szczeregoalu i gbokiego wspczucia z powodu mierci
Panu generaowi brygady dr. Wiesawowi Grudziskiemu oraz Jego Najbliszym

ony
skadaj komendant, kadra i pracownicy wojska 6 Wojskowego Oddziau Gospodarczego w Ustce.
Mamy
skada dowdca Marynarki Wojennej admira floty Tomasz Mathea.
Z gbokim alem i smutkiem przyjlimy wiadomo o tragicznej mierci
starszego chorego Leszka Piksy.

Jego odejcie nastpio niespodziewanie, napeniajc nas ogromnym alem i powodujc uczucie pustki. Wyrazy gbokiego wspczucia i szczere kondolencje
Panu gen. bryg. Wiesawowi Grudziskiemu,

dowdcy Garnizonu Warszawa,
oraz Jego Bliskim

w tych trudnych chwilach wyrazy gbokiego alu iwspczucia oraz szczere kondolencje z powodu mierci
onie, Rodzinie i Bliskim

skadaj komendant, onierze i pracownicy Centrum Szkolenia Wojsk Ldowych im. Hetmana Polnego Koronnego Stefana Czarnieckiego.
Matki
skadaj onierze i pracownicy wojska Puku Ochrony.
106
|poegnania|
Panu gen. bryg. Wiesawowi Grudziskiemu,
dowdcy Garnizonu Warszawa, wyrazy gbokiego wspczucia i alu z powodu mierci Naszemu Przyjacielowi i Koledze
Panu pk. w st. spocz. Kazimierzowi Kozarskiemu

Matki
skadaj szef Sztabu Generalnego WP, onierze i pracownicy Sztabu Generalnego WP.
Matki
skadaj onierze oraz pracownicy Departamentu Kontroli Ministerstwa Obrony Narodowej.
Panu gen. bryg. dr. Wiesawowi Grudziskiemu,

dowdcy Garnizonu Warszawa, wyrazy gbokiego wspczucia i alu z powodu mierci

dowdcy Garnizonu Warszawa, wyrazy gbokiego wspczucia i szczerego alu z powodu mierci
Matki
skadaj dowdca, kadra oraz pracownicy wojska JW 2286 Opole.
Matki
skadaj onierze i pracownicy wojska Dowdztwa Garnizonu Warszawa.
Dowdcy Garnizonu Warszawa
Panu gen. bryg. dr. Wiesawowi Grudziskiemu

wyrazy szczerego i gbokiego wspczucia z powodu mierci
Z gbokim alem i blem przyjlimy wiadomo o tragicznej mierci
Mamy
skada Zarzd Gwny Niezalenego Samorzdnego Zwizku Zawodowego Pracownikw Wojska.
kpt. Mariusza Kabaskiego,

szefa Sekcji Szkolenia Szkoy Specjalistw Poarnictwa Centrum Szkolenia Logistyki w Grudzidzu. Wyrazy najgbszego alu i szczerego wspczucia
caej Rodzinie
Z gbokim alem i smutkiem przyjlimy wiadomo o mierci skadaj szef, onierze, straacy oraz pracownicy Wojskowej Ochrony Przeciwpoarowej.
Grayny Lis,
wieloletniego pracownika wojska. Jej odejcie nastpio niespodziewanie, napeniajc nas ogromnym alem i powodujc uczucie pustki. Wyrazy gbokiego wspczucia i szczere kondolencje
Panu st. chor. Dariuszowi Goawskiemu oraz Jego Rodzinie

wyrazy alu oraz gbokiego wspczucia z powodu mierci
Rodzinie i Bliskim
skadaj komendant, onierze i pracownicy Centrum Szkolenia Wojsk Ldowych im. Hetmana Polnego Koronnego Stefana Czarnieckiego.
Ojca Mieczysawa Goawskiego

skadaj komendant, kadra zawodowa i pracownicy Resortowego Centrum Zarzdzania Sieciami i Usugami Teleinformatycznymi.
107
|poegnania|
Panu Generaowi Wiesawowi Grudziskiemu,
dowdcy Garnizonu Warszawa,
Panu Generaowi Wiesawowi Grudziskiemu,

dowdcy Garnizonu Warszawa, wyrazy gbokiego alu i szczerego wspczucia z powodu mierci
oraz Jego Rodzinie i Najbliszym

wyrazy szczerego alu oraz gbokiego wspczucia z powodu mierci
Mamy
skadaj dowdca, onierze i pracownicy wojska Jednostki Wojskowej nr 2063.
Mamy
skadaj szef, onierze i pracownicy Wojewdzkiego Sztabu Wojskowego w Warszawie.
Panu gen. bryg. dr. Wiesawowi Grudziskiemu Panu gen. bryg. dr. Wiesawowi Grudziskiemu
wyrazy szczerego alu i wspczucia z powodu mierci Dowdcy Garnizonu Warszawa wyrazy gbokiego wspczucia i alu z powodu mierci
Matki
skadaj kierownik, kadra i pracownicy wojska Klubu Dowdztwa Garnizonu Warszawa.
Matki
skadaj onierze i pracownicy wojska 10 Warszawskiego Puku Samochodowego im. Stefana Starzyskiego.

dowdcy Garnizonu Warszawa, wyrazy najgbszego wspczucia w zwizku ze mierci

dowdcy Garnizonu Warszawa, szczere wyrazy gbokiego wspczucia i otuchy w trudnych chwilach z powodu mierci
Mamy
skadaj dyrekcja i pracownicy Centralnej Biblioteki Wojskowej im. Marszaka Jzefa Pisudskiego.
Matki
skadaj dyrekcja, onierze i pracownicy wojska Reprezentacyjnego Zespou Artystycznego Wojska Polskiego.
Panu mjr. Robertowi Sajdzie

wyrazy szczerego alu oraz gbokiego wspczucia z powodu mierci
Ojca
skadaj onierze i pracownicy wojska Pionu Ochrony Informacji Niejawnych Dowdztwa Wojsk Ldowych.
kpr. Maciejowi Kuchenbeckerowi i st. szer. Dawidowi Kuchenbeckerowi-Gackiemu

wyrazy gbokiego wspczucia i alu z powodu tragicznej mierci
Panom
Panu kpt. Januszowi Buraczykowi

Matki i Babci
skadaj dowdca, onierze i pracownicy wojska Jednostki Wojskowej Komandosw.
Matki
skadaj dowdca, dowdztwo, kadra i pracownicy wojska 22 Orodka Dowodzenia i Naprowadzania w Bydgoszczy.
108
|poegnania|
Panu mjr. Maciejowi Cegielskiemu
Panu pk. Ryszardowi Konefaowi,

komendantowi 15 Wojskowego Oddziau Gospodarczego wSzczecinie, wyrazy gbokiego wspczucia z powodu mierci
Taty
skadaj szef, kadra i pracownicy wojska Wojewdzkiego Sztabu Wojskowego w Poznaniu.
Matki
skadaj prezes, kadra oraz pracownicy Wojskowego Sdu Garnizonowego w Szczecinie.
Panu generaowi brygady Wiesawowi Grudziskiemu,

honorowemu prezesowi Sekcji Podnoszenia Ciarw Legii Warszawa, wyrazy szczerego wspczucia oraz gbokiego alu zpowodu mierci
Panu pk. Ryszardowi Konefaowi

wyrazy szczerego wspczucia z powodu mierci
Matki
skadaj zarzd i zawodnicy Sekcji Podnoszenia Ciarw.
Mamy
skadaj dowdztwo, onierze oraz pracownicy wojska 12 Batalionu Dowodzenia Uanw Podolskich ze Szczecina.
Pukownikowi Grzegorzowi Pastorowi

Ojca
skadaj dowdca operacyjny, onierze i pracownicy wojska Dowdztwa Operacyjnego Si Zbrojnych.
Panu generaowi brygady Wiesawowi Grudziskiemu oraz Jego Rodzinie

wyrazy gbokiego wspczucia i szczere kondolencje z powodu mierci
Mamy
skadaj dowdca Si Powietrznych oraz onierze i pracownicy wojska Si Powietrznych.
Pukownikowi Grzegorzowi Pastorowi

wyrazy gbokiego wspczucia oraz szczere kondolencje z powodu mierci
Ojca
skadaj kadra i pracownicy Centrum Planowania Dowdztwa Operacyjnego Si Zbrojnych.
Tomkowi Szulejce
Taty
skadaj koleanki i koledzy z Wojskowego Instytutu Wydawniczego.
Nie umiera ten, kto pozostaje w sercach bliskich.
Panu generaowi brygady Wiesawowi Grudziskiemu i Jego Najbliszym

wyrazy alu i gbokiego wspczucia z powodu mierci
ciesz si, e zdy zobaczy Ci w mundurze pukownika Wojska Polskiego. Jestem z Tob. Marek Sarjusz-Wolski
Tomku, Tata
Mamy
skadaj szef, onierze i pracownicy wojska Wojskowego Centrum Geograficznego.
109
horyzonty
|kolekcja73|
Snajperka Armii Czerwonej

O znaczcej roli kobiet w II wojnie wiatowej nikogo nie trzeba przekonywa.
K a t a r zy n a R u d n i c k a
wikszoci krajw kobiety pracoway gwnie jako lekarki, sanitariuszki oraz wykonyway czynnoci zwizane z administracj, jednak czsto walczyy rwnie w pierwszej linii. W armii radzieckiej ponad 800 tysicy kobiet suyo w RKKA (Robotniczo-Chopska Armia Czerwona), zczego 200tysicy zostao odznaczonych, wtym 89 otrzymao tytu Bohatera Zwizku Radzieckiego. Dziewczta w armii radzieckiej byy pilotkami, czogistkami, celowniczymi CKM oraz snajperkami. Dowdztwo stosunkowo szybko przekonao si, i kobiety wyjtkowo nadaj si do tej roli ze wzgldu na cechujce je cierpliwo, ostrono oraz rozwag. Dodatkow zalet byo unikanie przez eski personel walki wrcz i bezporedniego kontaktu z wrogiem. Kobiety byy zwinniejsze, co bardzo pomagao im, gdy musiay pozosta niezauwaone, chociaby w trakcie zajmowania stanowisk obserwacyjnych na drzewach. Ja prezentuj sylwetk strzelca wyborowego RKKA w umundurowaniu zimowym. Mam na sobie biay strj maskujcy wzr 43 skadajcy si z bluzy oraz spodni. Wkadano go na mundur, dlatego by bardzo luny, co take pozwalao dodatkowo zakamuflowa sylwetk. Biae r-
kawiczki ogrzeway w zim donie, a prcz tego kamufloway kolejn cz ciaa. Na nogach mam wysokie buty, jednak byy one chowane pod biay strj, aby nie rzucay si w oczy. Cao dopenia futrzana czapka zwana uszank. Mam na sobie jeszcze pas z brezentow adownic na amunicj. Moje uzbrojenie stanowi karabin samopowtarzalny SWT-40 z celownikiem PU. Bro tego typu zostaa wprowadzona do produkcji w 1940 roku. Samo jej wytwarzanie byo o wiele bardziej skomplikowane ni chociaby karabinu Mosina, dodatkowo onierze Armii Czerwonej nie dbali o SWT odpowiednio, w wyniku czego czsto si zacina. Karabin wydawano wic rwnie kobietom, ktre z powodu specyfiki swojej suby (tyowej bd wanie jako strzelcy wyborowi) miay wicej czasu na czyszczenie isprawdzanie stanu technicznego broni i po prostu bardziej o ni dbay. Co wicej, SWT by bardzo ceniony przez pe pikn ze wzgldu na stosunkowo niewielk mas. Jako jedyny karabin w armii radzieckiej otrzyma nadane mu przez n onierzy eskie imi Swietana.
W nastpnym numerze: funkcjonariusz Stray Granicznej RFN
111
|horyzonty Pod ostrzaem|

Futrzana czapka zwana uszank
Nazwa: strzelec wyborowy RKKA/ snajperka Datowanie: zima 1942/43 Grupa: KMH Warszawa
Karabin samopowtarzalny SWT-40 z celownikiem PU
Biay strj maskujcy wzr 43 skadajcy si z bluzy oraz spodni
Pas z brezentow adownic naamunicj
112
m a r e k
j a k i e w i c z
( 4 )
|horyzonty po subie|
z a m k i
Twierdza na mokradach
Wrd rozlewisk Czarnej Przemszy wznosz si ruiny potnej niegdy budowli obronnej.
Warownia pozostaa w rkach ksit lskich do 1443 roku, kiedy kupi j biskup krakowski Zbigniew Olenicki. Od tego czasu zacza peni funkcj administracyjnej i politycznej siedziby samodzielnego Ksistwa Siewierskiego rzdzonego przez krakowskich duchownych. W XVI wieku biskup Jan Konarski rozbudowywa zamek, nadajc mu wystrj renesansowy. Wyburzono wtedy stop oraz dobudowano trzy skrzyda. Powsta w ten sposb dziedziniec otoczony krugankami. Przebito te now bram od strony pnocnej iubezpieczono j, wznoszc kamienno-ceglan wie. W 1574 roku biskup Franciszek Krasiski wzmocni obronne elementy fortyfikacji i przystosowa j do uycia broni palnej. Twierdza zostaa otoczona dodatkowym piercieniem murw, a midzymurze wypeniono ziemi. Powsta w ten sposb taras dla artylerii. Warowni bronio wtedy dziesi armat. Przeksztacono rwnie wie bramn podwyszono j o omioboczn nadbudow
istoria warowni w Siewierzu siga XII wieku. Wwczas powsta tam pierwszy drewniany zamek obronny wzniesiony przez ksicia cieszyskiego Kazimierza. Wybudowano go na sztucznej platformie, na wyspie wrd rozlewisk Czarnej Przemszy. W XIV wieku drewnian budowl zastpia murowana twierdza. Zamek w stylu gotyckim skada si z okrgej wiey ostatniej obrony, czyli stopu, i budynku mieszkalnego otoczonych murem obwodowym.
p r o g r a m
t v
Ranking broni
Jak na tle midzynarodowej konkurenji wypadn PT-91 Twardy czy KTO Rosomak?
lebiscyty typu top 10 zawsze cieszyy si ogromn popularnoci wrd konsumentw i odbiorcw kultury masowej. Dziesi najmniej awaryjnych smartfonw, najlepszych sportowcw minionego roku czy piosenek wszechczasw ocenie mona podda waciwie wszystko. Ale czy kto zrobi
ranking broni? Discovery World zaprasza w kwietniu do ogldania programu Najlepsze maszyny bojowe, w ktrym zobaczymy dziesi najlepszych sprztw wojskowych. W kadym z dwunastu odcinkw autorzy programu bior pod lup po dziesi najbardziej zaawansowanych ro-
dzajw broni, ktre zmieniy oblicze wspczesnego pola walki. Co ciekawe, nie robi porwnania maszyn wycznie z jednej klasy na przykad czogw czy migowcw. Punktem wyjcia jest natomiast kadorazowo inna waciwo czy rozwizanie technologiczne. S to midzy innymi sia ognia, odporno na zniszczenia, maksymalna moc silnika, precyzja uderzenia czy niewidzialno. W warunkach bojowych kada z tych cech moe zdecydowa bowiem o wyniku konfrontacji midzy wrogimi sobie stronami. To, jakie ostatecznie maszyna zajmie miejsce w rankingu, wynika z sumy punktw zdobytych w czterech ka-
114
Mi a s t o
G m in a
S i e w i e r z
horyzonty
Vademecum
iewierz ley przy gwnej trasie z Katowic do Warszawy, 40 kilometrw na poudnie od Czstochowy. Przez miasto prowadzi turystyczny Szlak Orlich Gniazd. Przyjedajcy samochodem mog zostawi swj pojazd na parkingu na rynku lub na jednym z bezpatnych miejsc postojowych koo ruin zamku. Do Siewierza mona te dojecha autobusem miejskim z Zawiercia lub PKS-em z Bdzina, Zawiercia i Czstochowy. Zamek mona zwiedza bezpatnie w dni powszednie od 10.00 do 15.00, awweekendy do 18.00. Warto te zajrze do odrestaurowanych pomieszcze piwnicznych, gdzie zorganizowano ekspozycj odkry archeologicznych, i wej na platform widokow. W miecie jest kilka miejsc noclegowych od hoteli, przez zajazdy, a po schronisko modzieowe.
i wzniesiono poprzedzajcy j owalny barbakan. Cao zaoenia otoczono fos zasilan wod z rozlewisk Czarnej Przemszy. Wjazd na zamek prowadzi przez drewniany most zwodzony. W czasie najazdu szwedzkiego w 1655 roku w twierdzy na krtko schroniy si wojska hetmana Stefana Czarnieckiego. Dla Szwedw stanowio to pretekst do zajcia miasta i zamku w neutralnym dotychczas ksistwie.
Zniszczon przez nich warowni odbudowa pod koniec XVII wieku biskup Jan Maachowski. Obiekt straci jednak wiele ze swego militarnego charakteru, zmieni si w umocnion reprezentacyjn rezydencj. Wie bramn przykryto wtedy cebulastym barokowym hemem i dobudowano skrzydo wschodnie. Odbudowany i odnowiony zamek by uywany do 1790 roku. Wtedy na mocy postanowienia Sejmu Wielkiego Ksistwo Siewierskie ulego likwidacji, aziemie wchodzce w jego skad przyczono do Korony. Wkrtce ostatni z ksit siewierskich biskup Feliks Turski porzuci zrujnowan budowl. Kiedy w trakcie trzeciego rozbioru Polski ziemie byego Ksistwa Siewierskiego trafiy do zaboru pruskiego, wtwierdzy urzdzono manufaktur sukiennicz. Nie uchronio jej to jednak od popadania w coraz wiksz ruin. Dalsze niszczenie zamku zostao powstrzymane dopiero w latach pidziesitych XX wieku, kiedy podjto prace remontowe, adaptacyjne i archeologiczne. Dzi w twierdzy, zabezpieczonej jako trwaa ruina, mona oglda zachowany peen obwd XVI-wiecznych murw obronnych, baszt nad bram gwn, zrekonstruowany barbakan i zewntrzne mury skrzyde mieszkalnych. Dodatkow atrakcj dla zwiedzajcych jest prowadzcy do warowni dziaajcy n drewniany most zwodzony.
tegoriach: udowodniona skuteczno bojowa, wielofunkcyjno, oryginalno projektu oraz pozycja w swojej klasie. Na temat waciwoci poszczeglnych broni czy systemw wykorzystywanych na wspczesnym polu walki wypowiadaj si eksperci z dziedziny wojskowoci, oficerowie wywiadu, a take onierze, ktrzy na co dzie je wykorzystuj. Co ciekawe, w programie pojawi si rwnie pojazdy produkowane wPolsce i znajdujce si w wyposaeniu naszej armii. Mowa o czogu PT-91 Twardy, ktry stanowi podstaw rodzimych si pancernych, a take wykorzystywanym obecnie w Afganista-
nie koowym transporterze opancerzonym Rosomak, zwanym przez talibw zielonym diabem. Jak wypadn na tle konkurencji? Widzowie poznaj odpowied na te pytania w kolejnych n odcinkach serii. D W
Najlepsze maszyny bojowe

Premiera 24 kwietnia o godzinie 21.00 Emisja kolejnych odcinkw: rody o godzinie 21.00 i 22.00
115
k si k a
Nie samolot, lecz zdolnoci pilota wiadcz oskutecznoci bojowej.
Dziennik asa
ombowiec nurkujcy Junkers Ju 87 Stuka jest symbolem niemieckich sukcesw militarnych. Sztukasy, jak je potocznie nazywano, siay zniszczenie w pocztkowej fazie hitlerowskiego pochodu w Europie. Swoj saw zawdziczay metodzie ataku prawie pionowo opaday na cel, przy czym samolot wydawa przeraliwy i charakterystyczny dwik. Mimo doskonaej celnoci i wyprodukowania tysicy egzemplarzy ju w 1942 roku by on jak na wczesne pole walki przestarzay za wolny, mao zwrotny i sabo opancerzony. Nie dla wszystkich Jeden z najwikszych asw przestworzy III Rzeszy pukownik Hans Urlich Rudel, latajcy wanie na tym modelu, zasyn jako najskuteczniejszy lotniczy niszczyciel czogw. W trakcie ponad
2530 lotw bojowych zniszczy przeszo 530 radzieckich czogw, setki stanowisk ogniowych i artylerii, zestrzeli dziewi samolotw wroga i zatopi cztery okrty wojenne. Za swoje dokonania Adolf Hitler jako jedynego odznaczy go Krzyem Rycerskim Krzya elaznego ze Zotymi Limi Dbu, Mieczami i Brylantami. Wspomnienia wojenne tego pilota s wspania opowieci o zaciekoci, odwadze i wrcz rycerskim postpowaniu pilota bojowego, mimo e pisa je czowiek zalepiony przez hitlerowsk propagand. Dziki hartowi ducha potrafi na przykad odmwi przyjcia odznaczenia bojowego od Fhrera, jeeli wizaoby si to z zakazem dalszego latania. Ta ksika zawiera rwnie mao znane opisy czonkw elit III Rzeszy,
zktrymi Rudel czsto si spotyka jako niemiecki bohater wojenny. Okazuje si, e sawa pukownika dotara rwnie do walczcych po drugiej stronie linii frontu za ywego lub martwego niemieckiego pilota bya wyznaczona n nagroda 100 tysicy rubli.
J a k u b N aw r o c k i Hans Ulrich Rudel, Pilot sztukasa. Mj dziennik bojowy, Replika, 2013
o g o s z e ni e
k si k a
Zjazd absolwentw Oficerskiej Szkoy Wojsk Zmechanizowanych 66
Powstaczy leksykon
P
rzez 62 dni powstania warszawskiego walczce strony uyway bardzo rnorodnego uzbrojenia od butelek zpynem zapalajcym, po cikie czogi, modzierze oblnicze i bombowce strategiczne. Wydany przez Muzeum Powstania Warszawskiego Leksykon militariw Powstania Warszawskiego jest najszersz publikacj dotyczc broni i wyposaenia wszystkich uczestnikw tej bitwy Polakw, Niemcw, Rosjan i aliantw. Ksika liczy 165 hase. W kadym z nich zawarta jest historia powstania i uywania danej broni, sprztu wojskowego lub elementu wyposaenia. Interesujce s te powicone im relacje powstacw. Mona dowiedzie si, e cz ich uzbrojenia bya domowej roboty. Nie tylko granaty, takie jak filipinka, sidolwka czy karbidwka, pistolety maszynowe Byskawica, KOP-PAL i Sten, lecz take granatniki i miotacze ognia. Do wikszoci hase dobrano zarwno zdjcia archiwalne, jak i wspczesne. Ogromnym walorem publikacji jest zamieszczona przy nich bibliografia, ktra wskazuje zainteresowanym, gdzie mog znale wicej informacji o interesujcym ich modelu broni, sprztu n lub elemencie umundurowania.
Pidziesita rocznica rozpoczcia suby

68 wrzenia 2013 roku odbdzie si zjazd absolwentw Oficerskiej Szkoy Wojsk Zmechanizowanych imienia Tadeusza Kociuszki, ktrzy swoj sub rozpoczli w 1963 roku. Zgoszenia oraz ewentualne pytania naley kierowa do przewodniczcego komitetu organizacyjnego generaa dywizji Jerzego Sowiskiego.
Kontakt tel.: 604 16 93 03 e-mail: jsowinski@tlen.pl
T a d e u sz W r b e l Leksykon militariw Powstania Warszawskiego, Muzeum Powstania Warszawskiego, 2013
116
horyzonty
k si k a patronat pol s k i z b r o j ne j
Niemiertelnik z histori
ojskowe znaki tosamoci, nazywane potocznie niemiertelnikami, istniej ju od 150 lat. Pierwszy raz prbowano je wprowadzi w 1862 roku podczas amerykaskiej wojny domowej, a Europie dwa lata pniej w Prusach. Pocztkowo sprzeciwi si temu krl Wilhelm, poniewa kojarzyy mu si z hundemarke blaszkami potwierdzajcymi zapacenie podatku od psa. Znaki tosamoci miay natomiast niektre pruskie jednostki podczas wojny zAustri w 1866 roku. Wielu onierzy nie chciao jednak ich nosi, gdy panowa przesd, e niemiertelnik sprowadza rych mier na jego posiadacza. Pomimo to wojskowe znaki tosamoci stay si powszechne w armii pruskiej przed wybuchem konfliktu z Francj w 1870 roku. W nastpnych kilkudziesiciu latach wprowadzono je w siach zbrojnych wikszoci pastw europejskich, nawet w Rosji, gdzie nigdy nie przywizywano wielkiej wagi do losu onierzy. W trakcie wielkiej wojny w armii rosyjskiej niemiertelniki zatem dostawali tylko oficerowie. Podobnie byo wArmii Czerwonej. Co
f i l m
prawda 15 marca 1941 roku wprowadzono nowy model znaku tosamoci, ale w momencie niemieckiej agresji wikszo onierzy nie miaa niemiertelnikw. Do tego blaszki okazay si wadliwie wykonane i Armia Czerwona cakowicie wycofaa si zich uywania w 1943 roku. To w wyniku tej decyzji na rosyjskich cmentarzach jest wiele grobw anonimowych onierzy. Przez ptora wieku pojawio si wiele wzorw niemiertelnikw (yki, kapale, owale, romby, prostokty lub tubusy), ktre wykonywano z rnych materiaw. Ich ewolucj prezentuje ksika Wojskowe znaki tosamoci w fotografii i rdach z epoki, ktrej autorami s Dariusz Kaszuba i Marek Radzikowski. Niezwykle interesujca jest cz publikacji powicona znakom i kartom tosamoci uywanym w Wojsku Polskim od odzyskania niepodlegoci po n czasy wspczesne.
T a d e u sz W r b e l Dariusz Kaszuba i Marek Radzikowski, Wojskowe znaki tosamoci w fotografii i rdach zepoki, Muzeum Ora Biaego wSkarysku Kamiennej, 2013
Cyfrowa przeszo
o przygnbiajcym obrazie zniszczonej Warszawy w filmie Miasto ruin tym razem moemy obejrze polsk stolic w okresie jej najwikszej wietnoci. Obraz Warszawa 1935, ktry w poowie marca trafi do kin, to cyfrowa rekonstrukcja midzy-
wojennego miasta. Dwudziestominutowy f ilm w technologii 3D zrealizowao warszawskie studio efektw specjalnych Newborn. Mona go obejrze wkinach Warszawy i kilku n wikszych miast.
Wicej informacji na stronie: www.warszawa1935.pl
117
patronat pol s k i z b r o j ne j k si k a
Jzyk wojny
Czternasta wojna Krzysztofa Millera.
ego czarny wrzesie wydarzy si kilka lat temu. Dopady go demony przeszoci. Nic nie robi, tylko buja si w kuchni wfotelu na biegunach. Okna byy szczelnie zasonite, eby nie mg go wyledzi aden snajper z Bukaresztu z 1989 roku. Nie wychodzi z domu, eby nie zost a ofiar ostrzau modzierzowego. Nie kupowa jedzenia, eby nie zabrali mu go godni Hutu z Konga. Bujaem si tylko, a myli i wspomnienia przelatyway przez moj gow setkami na minut. Jak samoloty w Afganistanie atakujce pozycje talibw. A moi znajomi zrozumieli, e musz pj po rad do fachowca od gowy. Pomogli mu lekarze z Kliniki Psychiatrii i Stresu Bojowego WIM-u. Krzysztof Miller, podobnie jak wielu reporterw wojennych, za pasj do pracy zapaci wysok cen. Ostatnio coraz czciej mwi si
bowiem nie tylko o uzalenieniu od tego zawodu, lecz take o obcieniu psychicznym, ktre ze sob niesie. Trzynacie wojen i jedna Krzysztofa Millera to jedna zwielu ksiek na ten temat, jakie pojawiy si ostatnio na rynku wydawniczym. Rni si jednak tym, e jej autorem jest fotoreporter. Krytycy Millera na pocztku zarzucali mu brak profesjonalizmu. On jednak t pozorn sabo przeku w swj atut. Jego wizytwk stay si surowe, proste, ale wymowne fotografie. Podobnych rodkw wyrazu uy wswojej ksice. Po pierwsze, jego opowieci z Konga, Czeczenii, Gruzji, Rumunii czy Afganistanu to serie obrazw, ktre mwi same za siebie. Po drugie, przekazuje je jzykiem prostym, mskim, wrcz dosadnym. Jzykiem wojny... n
A n e t a W i n i e ws k a Krzysztof Miller, Trzynacie wojen ijedna, Znak, 2013
k si k a
Oblicza zdrady
awomir Koper w najnowszym bestsellerze Wielcy zdrajcy. Od Piastw do PRL przedstawia ludzi, ktrzy zapisali si na najciemniejszych kartach historii Polski. Oprcz powszechnie znanych zdrajcw, takich jak Bohdan ChmielnicNUMER 4 | kwiecie 2013 | POLSKA ZBROJNA
ki, Szczsny Potocki czy Bolesaw Bierut, przedstawia te takie osoby, ktrych nigdy bymy nie posdzili ozdrad. I tak na przykad przyszy krl Polski, zwycizca spod Wiednia Jan III Sobieski, w czasie potopu szwedzkiego przeszed na stron skandynawskiego krla Karola Gustawa. Feliks Dzieryski za, zanim zosta twrc zbrodniczej CZeKa, w modoci nalea do organizacji Serce Jezusowe
i godzinami modli si o odzyskanie przez Polsk niepodlegoci. Takie ciekawostki, wzbogacone smaczkami z ycia bohaterw, sprawiaj, e ksika ta wciga. Co istotne, autor stara si unika ocen swoich postaci, raczej przedstawia fakty z ich ycia. n
J a k u b N aw r o c k i Sawomir Koper, Wielcy zdrajcy, Bellona, 2013
118
horyzonty
k si k a
III Rzesza od rodka

Kompetentna analiza spoeczestwa i pastwa niemieckiego w czasach IIIRzeszy.
M
d I S COVERY
p r o g r a m
t v
Klasyka dokumentu
F
rank Sinatra i Bing Crosby sprzedajcy obligacje wojenne, brytyjskie gospodynie opowiadajce o niemieckich nalotach, codzienne ycie onierzy w bunkrach Linii Maginota, powietrzne pojedynki na Pacyfiku, niemieckie wojska pancerne topice si wjesiennym bocie w Rosji To tylko kilka informacji z ogromnej liczby archiwaliw i relacji wiadkw, ktre bdzie mona zobaczy w programie przez wielu uznanym za najlepszy dokument o II wojnie wiatowej, jaki kiedykolwiek powsta, mimo e wyprodukowano go w latach siedemdziesitych XX wieku. Do tej pory ujrzao wiato dzienne kilkadziesit, jeli nie kilkaset n programw o tej tematyce. D H
wiat na wojnie
Premiera 3 kwietnia o godzinie 22.00 Emisja kolejnych odcinkw: rody ogodzinie22.00
k si k a
Kresy we krwi
Bestialstwo UPA wewspomnieniach Polakw.
oy w dwudziestoleciu midzywojennym mia by dla Polakw jedn z ostatnich dziewiczych krain, wktrych osadnicy wojskowi i cywile mogli si zadomowi. Historia jednak pokazaa, e spyna ona polsk krwi. Woy. Epopeja polskich losw 1939 2013. Akt I to relacja omiu wiadkw tamtych wydarze, ktrzy wwczas byli jeszcze dziemi. Opowiadaj oni o szoku, jaki przeyli w 1939 roku
po klsce w kampanii wrzeniowej, wywzkach na Sybir, okupacji niemieckiej i przede wszystkim o ludobjstwie dokonanym przez Ukraicw na bezbronnej polskiej ludnoci cywilnej. Te wstrzsajce relacje s epopej pokolenia Kolumbw. Konspiracja, samoobrona polskich wsi przed sotniami Ukraicw przeplata si z dziaaniami 27 Dywizji Piechoty AK. wiadkowie, mimo e s dzi sdziwymi ludmi, nigdy nie zapomnieli o swoim raju utraconym oraz wydarzeniach, ktre tak bardzo n naznaczyy ich na cae ycie.
J a k u b N aw r o c k i Marek A. Koprowski, Woy. Epopeja polskich losw 19392013. Akt I, Replika, 2013
artin Kitchen, wybitny anglokanadyjski historyk, specjalizujcy si w problematyce niemieckiej, zastanawia si nad przyczynami nazizmu wNiemczech, kocem III Rzeszy i fenomenem Adolfa Hitlera. Omawia te bardzo szczegowo wszystkie dziedziny ycia w Niemczech pod rzdami Fhrera: od gospodarki, poprzez kocioy, edukacj, rne gazie kultury, po policj, tajne suby i polityk zagraniczn. Swe rozwaania koczy na wojnie, przypominajc o okruciestwach izbrodniach ludobjstwa popenianych przez Wehrmacht na Polakach, Rosjanach i Biaorusinach. W ocenie autora Hitler to samouk, ktry czu obrzydzenie do intelektualistw. Kitchen wyjania, e mia on dwie obsesje: ras i przestrze yciow. Odnis sukces dziki obietnicy, e przywrci narodowi niemieckiemu jego godno, pokona kryzys gospodarczy istworzy wsplnot rasow. Autor obala tez, jakoby Hitler utrzymywa si u wadzy dziki terrorowi SS i Gestapo. Fhrera i nazizm dobrowolnie popar cay nard niemiecki, zwaszcza po pokonaniu Francji. Liczba zwolennikw malaa w miar klsk na Wschodzie i bombardowa obszaru Rzeszy przez lotnictwo alianckie. Po stronie Hitlera na pocztku stana rwnie niemiecka arystokracja, ktra potem doczya do elity SS. Dopiero pod koniec wojny, kiedy klska Niemiec bya kwesti czasu, przedstawiciele najznamienitszych rodw zasilali grupy spiskowcw i oponentw reimu. Do ostatniej chwili reim nazistowski mia poparcie armii, jedynej siy, ktra moga skutecznie przeciwko niemu wystpi. Po wojnie wielu wysokiej rangi oficerw usiowao jednak prezentowa si n w roli antyfaszystw.
Jac e k P o t o c k i Martin Kitchen. Trzecia Rzesza: Charyzma iwsplnota, Ksika i Wiedza, 2012
119
|horyzonty z ycia wojska|
g d y ni a
Zoty wizerunek
Kuter rakietowy ORP Gdynia to kolejny okrt Marynarki Wojennej, ktrego wizerunek zdobi dwuzotow monet Narodowego Banku Polskiego. Kuter suy pod biao-czerwon bander od 1965 do 1989 roku. Uroczystemu wodowaniu monety na pokadzie niszczyciela ORP Byskawica, w ktrym uczestniczy dowdca Marynarki Wojennej admira floty Tomasz Mathea, towarzyszyy konkursy, wystawy igieda dla kolekcjonerw pamitek morskich. Dotd ukazay si cztery monety zwizerunkami historycznych okrtw polskiej Marynarki Wojennej. A N N n
R z e s z w
Legionista
Blisko 400 modych ludzi z Jednostek Strzeleckich Strzelec zoyo przyrzeczenie pod pomnikiem pukownika Leopolda Lisa-Kuli w 94. rocznic jego mierci. Zapalono te znicze na grobie oficera i adiun tanta Jzefa Pisudskiego. a d
R a d z i k / 2 1
B S P
G d y ni a
Morscy dudocy
Marynarze zwyciyli w Mistrzostwach Wojska Polskiego w dudo. Ich reprezentacja zdobya zoty medal druynowo, a indywidualnie zawodnicy Marynarki Wojennej mog pochwali si omioma krkami. J S n
120
K o n r a d
horyzonty
w a r s z a w a
Historia na rockowo
Szwedzki zesp heavymetalowy Sabaton goci u ministra Tomasza Siemoniaka. Szef resortu podzikowa muzykom za skomponowanie dwch utworw powiconych polskiej historii. Piosenka 40:1 opowiada o bitwie pod Wizn we wrzeniu 1939 roku, a Uprising o powstacach warszawn skich. AD
w o j e nn a
Mi d z y r z e c z
m a r y n a r k a
Mali ratownicy
Ratownicy z 17 Grupy Zabezpieczenia Medycznego 17 Wielkopolskiej Brygady Zmechanizowanej przekazywali swoj wiedz uczniom gorzowskiej szkoy. Dziki nim dzieci miay okazj powiczy udzielanie pierwszej pomocy na fantomach. Wczeniej ratownicy w Centrum Szkolenia Wojskowych Sub Medycznych w odzi trenowali wyciganie rannego z bojowego wozu piechoty i rozbitego migowca. A N N n
r . m ni e d o / 1 1 l d k p a n c
a g a
Echa orkiestry
Elbieta i Mariusz Malarzowie odebrali od generaa dywizji Janusza Adamczaka, dowdcy 11 Lubuskiej Dywizji Kawalerii Pancernej, wylicytowane na aukcji Wielkiej Orkiestry witecznej Pomocy przedmioty. Za ponad dwa tysice zotych stali si wacicielami medalu pamitkowego i ryngran fu z oznak Czarnej Dywizji. a d
p . l e o ni a k b o r z y c h b a r t o s z
r o b e r t
r p
si e m a s z k o
121
|horyzonty opowieci starego poligonu|
Taxi pod specjalnym nadzorem

Do poudnia by kierowc wojskowych vipw, po poudniu kursowa po miecie, zabierajc z postojw wdzicznych za podwzk pasaerw.
W o dz i m i e r z K a l e t a wtrybie alarmowym na poligon. Odwiz go na dworzec. Wracajc, przejeda obok pobliskiego postoju takswek. Zwolni, bo ludzie z kolejki wypychali si na ulic. Wtedy kto otworzy drzwi i wskoczy na tylne siedzenie. Pan mnie zawiezie na ulic. onierz prbowa si tumaczy, e mu nie wolno, bo jest na subie i ma obowizki. Daj 20 zotych, usysza od niespodziewanego pasaera. To by argument. Zawsze nam mwiono, e onierz suy sumiennie ojczynie i jej obywatelom. Postanowiem czynem wypeni to haso. Do poudnia wykonywaem swoje onierskie obowizki, wieczorem za suyem spoeczestwu. Tamte lata to by prawdziwy raj dla takswkarzy. Szczeglnie w stolicy. Taksiarze to byy paniska. Ludzie godzinami czekali na nich na postojach. Jedziem tak najczciej od 16.00 do 22.00. Czasem te w nocy, stara si dowcipnie tumaczy, dlaczego zdecydowa si pomaga stojcym w kolejkach nieszcznikom. Takich jak on byo w jednostce przynajmniej kilku. Licencj na takswkarza w mundurze bya odznaka Wzorowy onierz. Wczeniej nie opacao si ryzykowa aresztu za dodatkowe przejazdy na kombinowanych papierach, bo czas spdzony w celi nie zalicza si do suby; przeduano j okady dzie aresztu. I interes trzeba by wtedy zamkn Jeli za podpad taki kierowca z blach (tak onierze nazywali t odznak), to w pierwszej kolejnoci by karany odebraniem wzorki. adna kara, wyjania Rajdowiec. Trzeba te byo zdoby troch subowego obycia. Woziem od czasu do czasu swego dowdc. Bywao, e zamiast do domu, to do pewnej pani Obowizywaa mska sztama, podkrela wag lojalnoci. Nikt go nigdy nie ukara, cho niektrzy przeoeni robili wiele, aby przyapa Rajdowca na robieniu kursw niezgodnych z rozkazem wyjazdu. Jak to mu si udawao? To byo moliwe tylko w tamtych latach, przy wykorzystaniu wczesnych, powiem tylko, e do specyficznych, moliwon ci. Dzi nie do powtrzenia, zapewnia Rajdowiec.
a armi zawodow nie da powiedzie zego sowa. Na t z poboru, w ktrej suy pod koniec lat siedemdziesitych ubiegego wieku, rwnie. Tak dobrze jak w wojsku to w yciu pniej nie zawsze miaem. Kariery w armii nie zrobiem, odszedem do cywila w stopniu starszego szeregowego, za to peen wiary w siebie i inicjatywy, opowiada Rajdowiec, bo takie pseudo nadali mu koledzy po zakoczonej sukcesem ucieczce samochodem przed Wojskow Sub Wewntrzn. To chyba zreszt jedyny taki przypadek w wojsku w latach siedemdziesitych. onierz w suy w wanej jednostce samochodowej. Wozi vipw w mundurach do pracy i z powrotem. W Warszawie generaw i pukownikw ponadtrzystutysicznej wwczas armii byo przynajmniej tysic. Roboty nie brakowao. Zwaszcza e Rajdowiec wozi rwnie oficerw niszych stopni, ktrzy wykonywali wane zadania. Raz trafi mu si kurs z oficerem wysanym przez przeoonych
122
n a r o d o w e
a r c h i w u m
c y f r o w e
mi sje
armia t z r sp
poli
gon y
Wtelefonie twoim
i na tablecie
komputerze

PZ 4 Kwiecien 2013

Transféré par

Informations du document

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

PZ 4 Kwiecien 2013

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

www.polska-zbrojna.

w n po ume o rad rze n ni ier k zy

NR 4 (804) kwiecie 2013

INDEks 337 374 ISSN 0867-4523

Cena 6,50 z (w tym 8% VAT)

Genera Bogusaw Bbenek:

Walka w bliskim kontakcie to nieodczny element szkolenia onierza. Czyby?

NUMER 4 | kwiecie 2013 | POLSKA ZBROJNA

44 | Dowiadczalne pole minowe

prezentuj 60 | Iskra ganie bro

Czego oczekuj piloci od nowych maszyn szkolno-bojowych?

Krzysztof Wilewski Modernizacja systemu obrony powietrznej iprzeciwlotniczej

cze troposferyczne alternatyw wobec systemw satelitarnych

ukasz Zalesiski czyli jak przetrwa katastrof na morzu.

Tadeusz Wrbel Sprawdzilimy stan si zbrojnych Mali.

NUMER 4 | kwiecie 2013 | POLSKA ZBROJNA

82 | Unia niezmiernie ambitna

Rewolucyjna koncepcja woskich jednostek pustynnych

NUMER 4 | kwiecie 2013 | POLSKA ZBROJNA

NUMER 4 | kwiecie 2013 | POLSKA ZBROJNA

Trudny, ale dobry rok

pk dypl. in. Daniel KRL szef Wojsk Inynieryjnych Wojsk Ldowych

NUMER 4 | kwiecie 2013 | POLSKA ZBROJNA

Z gbokim smutkiem przyjlimy wiadomo o tragicznej mierci naszego onierza

sieranta Pawa Ordyskiego

Rodzinie oraz Bliskim Zmarego

sieranta Pawa Ordyskiego,

genera armii Florian Siwicki,

11 marca 2013 roku zmar w Warszawie

NUMER 4 | kwiecie 2013 | POLSKA ZBROJNA

Zarzd Fundacji zwraca si do wszystkich ludzi dobrej woli,

NUMER 4 | kwiecie 2013 | POLSKA ZBROJNA

|Do pewnego stopnia|

NUMER 4 | kwiecie 2013 | POLSKA ZBROJNA

Szkolenie z walki w bliskim kontakcie buduje zaufanie do wasnych moliwoci

NUMER 4 | kwiecie 2013 | POLSKA ZBROJNA

NUMER 4 | kwiecie 2013 | POLSKA ZBROJNA

NUMER 4 | kwiecie 2013 | POLSKA ZBROJNA

NUMER 4 | kwiecie 2013 | POLSKA ZBROJNA

Nie tylko dudo

NUMER 4 | kwiecie 2013 | POLSKA ZBROJNA

Unowoczenianie systemu obrony powietrznej

Plan modernizacji technicznej na lata 20132022

NUMER 4 | kwiecie 2013 | POLSKA ZBROJNA

Robocza nazwa zestaww rakietowych redniego

NUMER 4 | kwiecie 2013 | POLSKA ZBROJNA

Kapitan marynarki pilot Sebastian Bbel

NUMER 4 | kwiecie 2013 | POLSKA ZBROJNA

Buzdygany to forma docenienia zbiorowego wysiku, podkrelali tegoroczni laureaci nagrody

|flesz wojska ldowe|

Wyrnienia redakcji Polski Zbrojnej, nazywane

NUMER 4 | kwiecie 2013 | POLSKA ZBROJNA

BUZDYGANY 2012 SPORTOWIEC ROKU 2012

otrzymali repliki historycznej broni.

NUMER 4 | kwiecie 2013 | POLSKA ZBROJNA

|flesz wojska ldowe|

Redakcja portalu polska-zbrojna.pl wrcia do tradycji wyrniania

NUMER 4 | kwiecie 2013 | POLSKA ZBROJNA

BUZDYGANY 2012 SPORTOWIEC ROKU 2012

najlepszych wojskowych sportowcw.

NUMER 4 | kwiecie 2013 | POLSKA ZBROJNA

Stres bojowy onierza wpywa niejednokrotnie na jego bliskich.

O bazie Waghez w Afganistanie

NUMER 4 | kwiecie 2013 | POLSKA ZBROJNA