1

Nguyn nh c v o Nh Mai









SC BN VT LIU
V KT CU










NH XUT BN KHOA HC V K THUT

Nguyn nh c v o Nh Mai









SC BN VT LIU
V KT CU









NH XUT BN KHOA HC V K THUT
H NI 2011

i
Li ni u
Sc bn vt liu l mn hc c s quan trng, cung cp cho ngi hc nhng
kin thc c bn nht gii cc bi ton lin quan n h thanh, tnh ton sc
bn ca vt liu v kt cu. Chnh v vy sc bn vt liu v c hc kt cu c
ging dy cho sinh vin tt c cc trng i hc k thut Vit Nam cng nh
trn th gii. Tuy nhin, hin nay c rt nhiu gio trnh sc bn vt liu khc
nhau, c bin son phc v ph hp cho cc i tng l ngi hc trong cc
trng i hc khc nhau.
Gio trnh ny c bin son cho sinh vin ngnh C hc K thut v ngnh
Cng ngh C in t ca trng i hc Cng ngh - i hc Quc gia H Ni,
vi thi lng ging dy t 2 n 3 tn ch. Gio trnh cp n nhng ni dung
cn bn nht ca mn hc Sc bn vt liu v C hc kt cu, c bin son
trn c s cc bi ging v Sc bn vt liu v C hc kt cu trong khung
chng trnh o to cho sinh vin Khoa C hc K thut v T ng ha trong 5
nm qua, ng thi c tham kho kinh nghim v ni dung ging dy mn hc
ny c p dng mt s trng i hc k thut trong v ngoi nc, vi
mc ch kp thi cung cp cho sinh vin ti liu phc v hc tp.
Cc tc gi chn thnh cm n PGS. TS. Khc Vn Ph, PGS. TS. Trn Minh
T, TS V Long, TS Lng Xun Bnh v nhng ng gp qu bu c v ni
dung v hnh thc cho quyn sch ny. Cc tc gi by t s cm n Trng i
hc Cng ngh, Khoa C k thut v t ng ha to iu kin v mi mt
cc tc gi hon thnh quyn sch ny. Quyn sch c vit ra c cng khng
nh ca cc em sinh vin gp cho cc tc gi trong qu trnh ging dy.
V gio trnh xut bn ln u nn khng trnh khi thiu st, chng ti rt
mong nhn c cc kin ng gp ca bn c, c bit l ca cc ng
nghip v cc em sinh vin gio trnh ngy cng hon thin tt hn.
Mc lc ii
Mc lc
Li ni u i
Mc lc ii
Danh mc cc k hiu vii
n v o theo SI ix
NHP MN 1
Gii thiu 1
CHNG 1 Cc khi nim c bn 8
1.1 Lc tc dng 8
1.2 Ni lc 10
1.3 Quan h vi phn gia ni lc v ti trng 14
Kt lun ca chng 1 16
CHNG 2 Quan h ng sut v bin dng 18
2.1 Trng thi ng sut 18
2.2 Trng thi bin dng 27
2.3 nh lut Hooke 30
Kt lun chng 2 33
CHNG 3 Cc l thuyt bn 35
3.1 Th nng bin dng n hi 35
3.2 c trng c hc ca vt liu 39
3.3 iu kin bn ca vt liu 43
Kt lun ca chng 3 47

Mc lc iii
PHN 1. CC BI TON THANH 49
CHNG 4 Cc c trng hnh hc 51
4.1 M men tnh v trng tm 51
4.2 Cc m men qun tnh 52
4.3 Cng thc chuyn trc song song 54
4.4 Cng thc xoay trc 56
Kt lun chng 4 57
CHNG 5 Thanh thng chu ko, nn ng tm 58
5.1 nh ngha 58
5.2 Biu lc dc 58
5.3 Cng thc ng sut 60
5.4 Bin dng ca thanh 61
5.5 bn v cng 65
5.6 Bi ton siu tnh 66
Kt lun chng 5 69
CHNG 6 Thanh thng chu xon 71
6.1 nh ngha 71
6.2 Biu m men xon 71
6.3 ng sut tip 73
6.4 Bin dng v chuyn v 76
6.5 bn v cng 79
6.6 Thanh chu ct 82
6.7 Xon thanh tit din ch nht 84
6.8 Bi ton siu tnh 85
Kt lun chng 6 87
Mc lc iv
CHNG 7 Thanh thng chu un 88
7.1 nh ngha 88
7.2 Biu lc ct v m men un 89
7.3 ng sut trong bi ton un 91
7.4 Bin dng v chuyn v ca dm chu un 103
7.5 bn v cng 108
Kt lun chng 7 112
CHNG 8 Thanh chu lc phc tp 113
8.1 Gii thiu chung 113
8.2 Trng hp tng qut 113
8.3 Cc trng hp chu lc phc tp 118
Kt lun chng 7 124
CHNG 9 n nh ca thanh chu nn 125
9.1 Gii thiu chung 125
9.2 Lc ti hn v ng sut ti hn 126
9.3 Tnh n nh cho thanh chu nn 129
9.4 Un ngang v un dc ng thi 131
Kt lun chng 7 134
PHN 2. CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH 136
CHNG 10 H siu tnh 137
10.1 Siu tnh 137
10.2 Bc t do 142
10.3 ng nh hng 143
Kt lun chng 10 150
Bi tp chng 10 151
Mc lc v
CHNG 11 Phng php lc 152
11.1 M t phng php 152
11.2 Ma trn mm 154
11.3 Gii bi ton vi cc trng hp t ti khc nhau 156
11.4 Nm bc gii ca phng php lc 157
11.5 Phng trnh ba m men 164
Kt lun chng 11 167
Bi tp chng 11 169
CHNG 12. Phng php chuyn v 171
12.1 M t phng php 171
12.2 Ma trn cng 175
12.3 Gii bi ton vi cc trng hp t ti khc 186
12.4 Nm bc gii ca phng php chuyn v 186
12.5 nh hng ca chuyn v ti cc ta 190
12.6 S dng phng php lc v phng php chuyn v 192
Kt lun chng 12 204
Bi tp chng 12 206
CHNG 13. Phng php cng o 209
13.1. Th nng bin dng 209
13.2. Nguyn l cng o 214
13.3. Tnh chuyn v bng cng o 217
13.4. p dng phng php cng o cho h dn 222
13.5. p dng phng php cng o cho h khung 227
13.6 Ma trn mm ca kt cu tng th 240
13.7 Ma trn cng ca kt cu tng th 241
Mc lc vi
Kt lun chng 13 244
Bi tp chng 13 246
CHNG 14 Phng php phn t hu hn S lc 248
14.1 Gii thiu 248
14.2 Phng php phn t hu hn c s 250
14.3 p dng nm bc tnh ton ca phng php chuyn v 251
14.4 Phng trnh n hi c s 252
14.5 Ni suy chuyn v 253
14.6 Ma trn cng v ma trn ng sut phn t 254
14.7 Vc t lc phn t 256
14.8 Phn t dm khng gian 257
Kt lun chng 14 262
PH LC 265
PH LC 1. Dch chuyn ca cc phn t thanh thng 265
PH LC 2. Lc u phn t ca cc phn t thanh thng 268
PH LC 3. Lc u phn t do chuyn v tai u nt ca thanh thng270
PH LC 4. Phn lc v moment un ti cc gi ca dm lin tc
do chuyn v n v ti gi gy ra 272
PH LC 5. c trng ca cc hnh 282
PH LC 6. Cc gi tr ca tch phn 283
PH LC 7. c im cc phn lc lin kt thng gp 284
PH LC 8. Bng h s un dc () 287
Ti liu tham kho 288

Mc lc vii
Danh mc cc k hiu
A din tch tit din
D ng knh hnh trn hoc ng knh ngoi ca tit din hnh vnh
khn
d ng knh trong tit din hnh vnh khn
b b rng ca tit din hnh ch nht
hoc b rng cnh ca tit din ch I, U
h chiu cao ca tit din hnh ch nht hoc ca tit din ch I, U
E mo un n hi Young
F ma trn mm
f
ij
h s ma trn mm

I
z
, I
y
mo men qun tnh i vi trc z v trc y tng ng
I

mo men qun tnh li tm i vi mt trc

I
xy
, I
yz
, I
zx
mo men qun tnh tch
i
z
, i
y
bn knh qun tnh

K ma trn cng
k
ij
h s ca ma trn cng
M
xo
mo men xon
M
z
, M
y
mo men un trong mt phng yx v mt phng xz tng ng
N lc dc trc
p vc t ng sut ti mt im
P
th
lc ti hn n nh
q lc ngang phn b
Mc lc viii
Q lc ct
R phn lc
W
u
, W
z
, W
y
mo men qun tnh chng un
W
xo
mo men qun tnh chng xon
W cng lc ngoi
U th nng bin dng
o bin phn
c bin dng
bin dng trt
h s un dc (h s gim ng sut)
h s mnh
v h s Poision
mt khi lng
o ng sut php
o
ch
ng sut chy
o
tl
ng sut t l
o
b
ng sut bn
[o] ng sut php cho php
t ng sut tip
[t] ng sut tip cho php
{ } ngoc kp ch vec t (ma trn c mt ct)
[ ] ngoc vung ch ma trn ch nht hay ma trn vung
Mc lc ix
n v o theo SI
di mt m
mili mt mm
Din tch mt vung m
2
mili mt vung = 10
-6
m
2
mm
2

Th tch mt khi m
3

mili mt khi = 10
-9
m
3
mm
3
Tn s hertz = 1 vng/giy Hz
Khi lng kilogram kg
Khi lng ring kilogram trn mt khi kg/m
3

Lc newton N
= lc tc ng ti vt c khi
lng 1 kg gy ra gia tc 1 m/s
2
,
vy 1N=1kg m/s
2
ng sut newton trn mt vung N/m
2

newton trn mili mt vung N/mm
2

Nhit Celsius
o
C
Thut ng cho cc tha s
10
9
giga G
10
6
mega M
10
3
kilo k
10
-3
mili m
10
-6
micro
10
-9
nano n

1
NHP MN
Gii thiu
Trong ngnh xy dng, giao thng hay ch to my s dng cc vt liu nh
thp, gang, b tng ... l cc vt rn bin dng. C ngha di tc ng ca ngoi
lc cc ht vt cht bn trong vt rn chuyn ng lm cho n bin dng.
Khi tnh ton thit k cc cu kin cng trnh hay cc chi tit my ta phi m
bo sao cho kt cu c kh nng thc hin cc chc nng, nhim v ca mnh v
khng b ph hy trong sut thi gian tn ti. y chnh l l do v sao mn hc
sc bn vt liu v c hc kt cu l mn c s trong cc chng trnh o to k
s cc ngnh k thut.
Quyn sch ny trnh by cc ni dung c bn nht ca mn hc sc bn vt
liu v kt cu, thc cht gm hai phn c bn
Phn Sc bn vt liu nghin cu cc phng php, cc nguyn tc chung
nh gi kh nng chu ti (tc ng c hc) ca cc cu kin cng trnh,
cc chi tit my. Sc bn vt liu l mn khoa hc thc nghim xy dng trn
mt s kt qu thc nghim, cc gi thit cho php n gin ha nhng gi
nhng m t bn cht. Trn c s thc nghim, a ra nhng ch tiu
nh gi bn, cng v n nh ca cc chi tit ni ring v c kt
cu ni chung.
Phn C hc kt cu trnh by cc phng php c bn phn tch kt cu
dng khung dn mt cch tng th.
Mc ch ca mn hc
Tnh ton v thit k cc cu kin cng trnh, chi tit my sao cho bn,
cng v n nh. Th no l bn, cng v n nh?
Gii thiu 2
bn: kt cu c kh nng chu c tt c cc t hp lc t ln cng
trnh trong thi gian tn ti (tui th) Gin khoan ngoi khi khng sp
khi c gi bo cp quy nh theo tiu chun, quy phm thit k.
cng: di tc ng ca lc nhng thay i kch thc hnh hc ca
kt cu khng c vt qu gii hn cho php. V d trong cc quy phm,
tiu chun thit k c quy nh v vng gia dm khng vt qu gi tr
quy nh, hay chuyn v ngang ca cc cng trnh nh thp nc, ct in
khng c vt qu gi tr cho trc.
n nh: kh nng m bo trng thi cn bng ban u, khng mt i
hnh dng ban u.
T y ta c ba bi ton c bn
Bi ton kim tra bn, cng v n nh ca cc chi tit v cc cu
kin.
Bi ton thit k c nhim v la chn hnh dng v kch thc tit din ph
hp cho tng chi tit v cu kin ca kt cu
Bi ton xc nh ti trng cho php t ln kt cu
i tng ca mn hc:
i tng nghin cu ca sc bn vt liu l cc chi tit cng trnh. Theo kch
thc hnh hc cc chi tit ny c th phn lm ba loi
Thanh l cc chi tit c kch thc theo hai phng (mt ct ngang) b hn
rt nhiu so vi kch thc cn li (chiu di) - Bi ton mt chiu
Tm v v l cc chi tit c kch thc theo mt phng ( dy) b hn rt
nhiu so vi hai kch thc cn li nh tm sn, tm tng v bnh cha
xng, b cha du, mi vm - Bi ton hai chiu
Khi l cc chi tit c cc kch thc theo ba phng tng ng nhau, v
d nh mng my, nn t, vin bi Bi ton ba chiu
Thanh thng gp ph bin hn c trong cng trnh, chnh v vy thanh l i
tng nghin cu chnh ca Sc bn vt liu.
NHP MN 3
nh ngha v thanh. Thanh l vt th hnh hc c to bi mt hnh phng
A c trng tm chuyn ng dc theo ng ta ,, trong qu trnh chuyn ng
hnh phng lun vung gc vi tip tuyn ca ng ta. Hnh phng A c gi
l mt ct ngang hay tit din ca thanh, ng ta , c gi l trc thanh
i tng nghin cu trong C hc kt cu l h thanh. H thanh l cc kt
cu hp thnh t cc phn t c kch thc di khi so snh vi mt ct ngang.
l dm, dn phng, dn khng gian, khung phng, li ngang v khung khng
gian nh trn hnh 1.


Li ngang
Hnh 1. Cc dng kt cu
Dn l h thanh lin kt khp vi nhau. Ni lc trong cc thanh ch c lc dc
trc. Nu h thanh ch gm cc thanh nm trong mt mt phng ta gi l dn
phng.
Dm lin tc
Dn phng
Dn khng gian
Khung khng
gian
Khung phng
Gii thiu 4
Khung l h thanh lin kt cng vi nhau. Ni lc trong tng mt ct ca
thanh gm c lc dc trc, hai lc ct, hai m men un v m men xon. Nu h
khung ch gm cc thanh nm trong mt trong mt phng ta gi l khung phng.
Khi ni lc trong tng mt ct ch cn lc dc trc, lc ct v m men un.
Li ngang l mt h thanh nm trong mt mt phng, nhng ch chu lc tc
dng vung gc vi mt phng . Do vy ni lc trong tng thanh ch cn lc
ct, m men un v mment xon.
Cc gi thit quan trng
Chuyn v v gc xoay ca kt cu thay i tuyn tnh i vi lc tc dng c
ngha chng t l vi lc tc dng
Bin dng nh c ngha cc bin dng khng lm thay i hnh hc ca kt
cu do vy khng thay i lc tc dng ln kt cu
T hai gi thit trn ta c nguyn l cng tc dng: Di tc ng ca t hp
lc ta c th cng dn ng sut, bin dng v chuyn v gy ra bi tng lc
ring bit
Vt liu c gi thit l lin tc ng nht v ng hng.
+ Tnh lin tc m bo hai im vt cht cnh nhau sau bin dng vn
cnh nhau.
+ Tnh ng nht ni ln c tnh ca mi im nh nhau.
+ ng hng c ngha cc tnh cht ca vt liu khng ph thuc vo
hng.
Vt liu c tnh n hi, tun th nh lut Hooke. C ngha ta ch xt cc bi
ton khi vt liu lm vic trong min n hi
Khi nim siu tnh
H l siu tnh khi cc lc cn tm ca h khng th tnh c ch t phng
trnh cn bng m cn cn n cc iu kin hnh hc.
NHP MN 5
Phn tch h siu tnh dn n gii h phng trnh tuyn tnh vi s n ph
thuc vo phng php m ta la chn. Khi tnh ton bng my tnh bm tay ta
c th s dng cc thut ton lp hay chnh dn lm gim s php tnh.
i vi h ln v phc tp ta s dng my tnh s dng cc chng trnh
phn tch kt cu da trn phng php phn t hu hn. Tuy vy cc phng
php tnh bng tay khng th b qua.
Cc nguyn l c bn
Nguyn l Saint-Venant c pht biu nh sau ...ti nhng min xa im
t lc s khc bit gia hiu ng ca hai lc khc nhau nhng tng ng v
mt tnh hc s rt nh...
Nguyn l Saint Venant cho php thay cc phn b ng sut phc tp trn
bin bng phn b n gin hn, khi v mt hnh hc bin ngn. Ni khc i
s phn b ng sut v bin dng ca vt th ti nhng min xa ni t lc s
khng thay i nu thay h lc cho bng mt h lc khc tng ng.
C th hiu rng nu trn mt phn no ca vt c tc ng ca mt h
lc cn bng th ng sut pht sinh s tt dn rt nhanh nhng im xa min
t lc. Ti nhng im ca vt th xa im t lc th ng sut ph thuc rt t
vo cch tc dng ca lc
Nguyn l cng tc dng c pht biu Mt i lng do nhiu nguyn nhn
gy ra s bng tng i lng do tng nguyn nhn gy ra ring r
Do vy cc i lng nh ni lc, bin dng, chuyn v ca vt th do mt h
ngoi lc gy ra bng tng cc kt qu tng ng do tng thnh phn ngoi lc
gy ra ring r
H tin c bn ca tnh hc
Tin v s cn bng ca vt rn. iu kin cn v mt vt rn cn
bng di tc dng ca hai lc l hai lc ny c cng ng tc dng, cng
cng v ngc chiu nhau - tiu chun cn bng ca vt t do di tc
dng ca h lc n gin nht
Gii thiu 6
Tin thm hoc bt mt cp lc cn bng. Tc dng ca mt h lc khng
thay i nu ta thm (bt) i hai lc cn bng. Tin ny cho ta quy nh v
mt php bin i tng ng c bn v lc
H qu (nh l trt lc). Tc dng ca lc khng thay i khi ta trt lc
trn ng tc dng ca n
Tin hnh bnh hnh lc. Hai lc tc dng ti mt im tng ng vi
mt lc tc dng ti cng im v c vc t lc bng vc t cho ca hnh
bnh hnh c hai cnh l hai vc t lc ca cc lc cho
Tin tc dng v phn tc dng. Lc tc dng v lc phn tc dng gia
hai vt c cng cng , cng ng tc dng v hng ngc chiu nhau.
Tin ho rn. Mt vt rn bin dng cn bng di tc dng ca mt h
lc th khi ho rn n vn trng thi cn bng
Tin thay th lin kt. Vt khng t do cn bng c th c xem l vt t
do cn bng bng cch gii phng tt c cc lin kt v thay th tc dng cc
lin kt c gii phng bng cc phn lc thch hp.
Ni dung
Ni dung quyn sch s gm ba phn l: nhp mn, cc bi ton thanh v c
hc kt cu. Cui cng s l cc ph lc, c th s gm cc chng nh sau
Nhp mn
+ Chng 1. Cc khi nim c bn
+ Chng 2. Quan h ng sut v bin dng
+ Chng 3. Cc l thuyt bn
Phn 1. Cc bi ton thanh
+ Chng 4 Cc c trng hnh hc ca hnh phng
+ Chng 5 Thanh thng chu ko nn ng tm
+ Chng 6 Thanh thng chu xon
+ Chng 7 Thanh thng chu un
NHP MN 7
+ Chng 8 Thanh chu lc phc tp
+ Chng 9 n nh ca thanh thng
Phn 2. C hc kt cu
+ Chng 10. H siu tnh
+ Chng 11. Phng php lc
+ Chng 12. Phng php chuyn v
+ Chng 13. Phng php cng o
+ Chng 14. Phng php phn t hu hn s lc
Cc ph lc
phn 1 sau cc chng khng c bi tp, v sch bi tp sc bn vt liu
rt phong ph nn dnh s la chn cho ging vin. Tuy nhin ni dung phn
hai ch yu gii thiu cc phng php c bn nht ca c hc kt cu, do vy
sau cc chng trnh by cc bi tp c chn la tin cho ging vin.


8
CHNG 1
Cc khi nim c bn
1.1 Lc tc dng
Ngoi lc
nh ngha. Ngoi lc l nhng lc tc ng ca mi trng bn ngoi (sng,
gi) hay ca nhng vt th khc tc ng ln vt th ang xt (lc bnh xe tc
ng ln ng ray, ba p).
Ngoi lc gm
ti trng tc ng l lc ch ng
v phn lc lin kt l lc th ng pht sinh ti cc lin kt do c tc dng
ca ti trng
Ti trng c th phn loi theo cch thc tc dng lm hai loi
lc tp trung l lc hay m men tc ng vo mt im
v lc phn b l lc tri trn mt th tch, mt din tch hay mt ng.
Ti trng cng c th phn loi thnh
ti trng tnh (c coi l tnh khi n tng rt chm t khng n gi tr no
ri gi nguyn gi tr ), khi c th b qua lc qun tnh trong qu trnh
tng lc
v ti trng ng thay i theo thi gian khi khng th b qua thnh phn
qun tnh.
Lin kt v phn lc lin kt
Vt th chu tc ng ca ti trng s truyn tc ng sang cc chi tit tip
xc vi chng. Ngc li cc chi tit s tc ng ln vt th ang xt nhng phn
NHP MN 9
lc. Vt th chu lin kt lm cho chuyn ng b ngn cn. Khi s xut hin
cc phn lc, chng c phng ng vi phng ca chuyn ng b ngn cn
Trng hp trong mt phng
Gi ta di ng (lin kt n) - ch ngn cn chuyn ng thng dc theo lin
kt. Phn lc l mt lc R. Trn hnh 1.1a l hai cch biu din lin kt gi di
ng
Gi ta c nh (lin kt khp) ngn cn mi chuyn ng thng. Phn lc
phn ra hai thnh phn R
x
v R
y
theo phng ngang v phng ng tng
ng
Lin kt ngm: ngn cn mi chuyn ng (c quay v thng). Phn lc gm
mt lc R chia lm hai thnh phn R
x
v R
y
v mt m men chng quay

a. Gi ta di ng hay lin kt n

b. Gi ta c nh hay lin kt khp

c. Lin kt ngm
Hnh 1.1. Biu din cc lin kt thng gp trong trng hp phng
Trong ph lc 8 cho bng cc phn lc lin kt thng gp.
R
y
R
x
R
x
M

R
y
R
R
Cc khi nim c bn 10
1.2 Ni lc
Gia cc phn t vt cht lun c nhng tng tc. Ti thi im ban u lc
tng tc m bo s khng thay i hnh dng ca vt th. Di tc ng ca
ngoi lc vt bin dng ko theo s thay i lc tng tc bn trong vt th.
Cng nhn gi thit vt th trng thi t nhin c ngha l trng thi cn
bng ban u khi cha c tc ng bn ngoi, ni lc trong h bng khng. Ta c
nh ngha ni lc l cc lc tng tc gia cc phn t vt cht ca vt th xut
hin khi vt rn b bin dng di tc ng ca ngoi lc.
Phng php mt ct
xem xt, biu din v xc nh ni lc ta dng phng php mt ct. Xt
vt th cn bng di tc ng ca mt h lc, tng tng mt S chia vt th
lm hai phn A v B (hnh 1.2a). Xt s cn bng ca mt phn v d phn A.
Ngoi ngoi lc t vo A ta phi t h lc tng tc ca phn B t trn mt
ct S, h lc tng tc ny chnh l ni lc trn mt ct ang xt.

Hnh 1.2. Phng php mt ct
Ni lc ti mt ct ngang
H lc tng tc ny c th thu gn v trng tm O ca mt ct ngang S
c vec t chnh R v m men ngu lc chnh M. Vec t lc R v m men ngu
lc M ni chung c phng chiu bt k trong khng gian. Chn h trc ta
vung gc vi trc x vung gc vi mt ct ngang S, trc y v z nm trn mt
phng cha S. Chiu vec t lc R v m men ngu lc M ln h trc ta
chn ta c cc thnh phn ni lc ti mt ct ngang (hnh 1.3)
N
x
l thnh phn trn trc x, c gi l lc dc trc
P
1
P
i
P
i+1
P
n
O
Q
z
P
1
P
i
NHP MN 11
Q
y
, Q
z
l cc thnh phn trn trc y v z c gi l lc ct
M
x
l thnh phn m men quay quanh trc x, gi l m men xon
M
y
, M
z
l hai thnh phn m men quay quanh trc y v trc z (tc dng trong
mt phng Oxz v Oxy), gi l cc m men un

Hnh 1.3. Ni lc ti mt ct ngang
N
x
, Q
y
, Q
z
, M
x
, M
y
v M
z
l su thnh phn ni lc ti mt ct ngang, c xc
nh t iu kin cn bng ca phn ang xt di dng su phng trnh cn
bng sau y
0 = +

i
ix X
P N ; 0 = +

i
iy y
P Q ; 0 = +

i
iz z
P Q
( ) 0 = +

i
i X X
P m M

; ( ) 0 = +

i
i Y y
P m M

; ( ) 0 = +

i
i Z Z
P m M


Nu ta xt phn B cng s thu c su thnh phn ni lc c cng tr s
nhng ngc chiu vi ni lc tng ng ca phn A
Ni lc ti mt ct ngang ca thanh trong bi ton phng
Thanh c c trng bng tit din (mt ct ngang) v trc. Ta xt thanh
cn bng trong mt phng cha trc v ngoi lc nm trong mt phng xz
p dng phng php mt ct, khi ni lc ti tit din thanh s c 3 thnh
phn vi quy c du biu din trn hnh 1.4.
Lc dc trc N vung gc vi tit din, l dng khi on ta xt chu ko
Lc ct Q vung gc vi tip tuyn ca trc thanh, l dng khi on ta xt
c xu hng quay theo chiu kim ng h di tc ng ca lc ct
N
x
Q
y
A
S
M
y
O
Q
z
P
1
P
i
M
z
M
x
Cc khi nim c bn 12
M men un M gy un trong mt phng xz. l dng khi on ta xt b cong
vng xung (hng nc) di tc ng ca m men

Hnh 1.4. Quy c du ca ni lc trong thanh
Biu ni lc
Biu ni lc l th biu din s bin thin ca ni lc trn cc tit din
dc theo trc thanh. T ta tm c tit din no c ni lc ln b tr vt
liu thch hp. v biu ta cho mt ct bin thin dc trc x, vit biu thc
gii tch ca cc ni lc, v th cc hm s ny theo bin x
V d 1.1. Biu lc dc N, lc ct Q v m men un M cho v d trn hnh
1.5a v trn hnh 1.5 b,c,d.
Bc u tin ta xc nh phn lc t iu kin cn bng cho h lc phng
bng cc phng trnh
3 2 4
3 10 0 4 2 3
0
1 2 1 3 1
3 3 1 3
2 2
/
/
;
P R P P P R R
P R bP bP bR
P R R P
= = + = +
= =
= =

ta c cc phn lc 3 2
1
P R = , P R =
2
, 3 10
3
P R = .
Thay lin kt bng phn lc. Xt mt ct 1-1 trong on t bn tri n im
t lc P
1
v P
2
. t cc ni lc N, Q, M vo mt ct cch u tri mt on x v
xt cn bng ca on ny
0
0
0
1
1
2
=
= +
=
x R M
R Q
R N

ta nhn c P N = , 3 2P Q = , 3 2Px M =
Q
Q
M
M
N
N
NHP MN 13
Tng t ta xt mt ct 2-2 trong on t bn phi n im c gi di ng.
t cc ni lc N, Q, M vo mt ct cch u phi mt on x v xt cn bng
ca on ny
0
0
0
=
=
=
Px M
P Q
N

ta nhn c 0 = N , P Q = , Px M =
on gia p dng trnh t tng t ta c biu lc dc trc, lc ct
v m men trn cc hnh (1.5b., c. d.)

Hnh 1.5. Biu ni lc ca dm: a. Dm chu lc; b. Biu lc dc N;
c. Biu lc ct Q; d. Biu m men M
V d 1.2. V biu ni lc ca h khung trn hnh 1.6a.
Bc u tin ta tm phn lc ti gi t 3 phng trnh cn bng v mt
phng trnh m men bng khng ti khp ni, ta c
3
2
4 1
qb
R R = = ,
2
3
3 2
qb
R R = = (1.9)
Lc ct trn on AB bng phn lc R
1
. Ti mt ct bn phi im B v bn
tri im C tnh theo cng thc di y
3 2 / P
3
2
1
P
R =
P R =
2
3
4Pb
3
7P
3
10
3
P
R =
b 2 b b
Pb
P
P
P P 3
1
=
P P =
3
P P =
2
1
1
Q
M
N
Q
M
N
2
2
Cc khi nim c bn 14
( ) u u =
u u =
sin cos
sin cos
2 1
2 1
2 R qb R Q
R R Q
Cl
Br
(1.10)
Biu m men trn on AB v on DE l ng bc mt, cn trn hai
on BC v CD chu lc phn b biu m men l ng bc hai.

Hnh 1.6. Biu ni lc cho h khung: a. H khung phng;
b. Biu m men M; c. Biu lc ct Q
1.3 Quan h vi phn gia ni lc v ti trng
Xt trng hp thanh chu un di tc dng ca ti phn b q(x) nh trn
hnh 1.7a
,
Hnh 1.7. Phn t ca thanh chu ti phn b
A E
B
C
D
R
4
R
3
R
1
R
2

b
2
b
b
q
b/2
u
qb 67 0. qb 67 0.

+
+

qb 29 1.
qb 5 1.
qb 65 0. qb 5 0.
b
b
2
b
2
b
8
2
qb
( )
8
2
2
b q
2
67 0 qb .
2
0 1 qb .
2
0 1 qb .
2
67 0 qb .
a.
b. c.
q(x)
dx Q
tr
Q
ph

M
tr

M
ph

q(x)
dx
a.
b.
NHP MN 15
Xt mt on phn t dx, k hiu Q, M l lc ct v m men un ca mt ct
bn tri, v Q+dQ v M+dM l lc ct v m men un ca mt ct bn phi (hnh
1.7b) vit phng trnh cn bng cho mt on phn t
0 =

Y 0 = + + ) ( dQ Q qdx Q q
dx
dQ
= (1.11)
0 =

M 0
2
2
= + + + ) ( dM M
dx
q Qdx M
Q
dx
dM
= , q
dx
dQ
dx
M d
= =
2
2
(1.12)
Ta c nhn xt
o hm bc nht theo trc x ca m men un bng lc ct.
o hm bc hai theo trc x ca m men un bng o hm bc nht theo
trc x ca lc ct v bng cng lc phn b
Quan h bc nhy ca biu ni lc v cc ti trng tp trung.
Cho thanh chu lc ngang tp trung F
0
, m men tp trung M
0
. Xt phn t dx
cha im c t ti tp trung (hnh 1.8), vit phng trnh cn bng cho on
phn t
0 =

Y
0
F Q Q Q
tr ph
= = A
0 =

M
0
M M M M
tr ph
= = A (1.13)

Hnh 1.8. Phn t thanh c t ti tp trung
Ta c cc nhn xt sau
Ti tit din t lc tp trung s c bc nhy.
M
tr
M
ph
dx
F
0

M
0
Q
tr

Q
ph

Cc khi nim c bn 16
Tr s ca bc nhy bng tr s ca cc lc tp trung.
Bc nhy ca lc ct dng khi lc hng ln.
Bc nhy ca m men dng khi m men quay theo chiu kim ng h
Bng cch lm tng t ta c cc quan h gia ni lc v ti trng phn b
trong trng hp thanh chu ko di tc dng ca ti trng phn b dc thanh
p(x) v trng hp thanh chu xon di cc dng ca m men xon phn b
m
xo
(x)
o hm ca lc dc bng cng ti trng phn b dc
) (x p
dx
dN
=
o hm ca m men xon bng cng m men xon phn b
) (x m
dx
dM
xo
xo
=
Quan h bc nhy ca biu vi ti trng dc trc tp trung P
0
v m men
xon tp trung M
xo0
0
P N N N
tr ph
= = A
0 xo tr xo ph xo xo
M M M M = = A
, ,

Kt lun ca chng 1
Chng 1 trnh by cc khi nim chung nh
Lc tc dng a ra khi nim ngoi lc, phn bit lc tc ng v phn lc
lin kt, phn loi lc tp trung v lc phn b, nh ngha ti trng tnh v ti
trng ng
Ni lc a ra nh ngha ni lc, khi nim ni lc ti mt ct ngang, trnh
by phng php mt ct xc nh ni lc, quy c du ca ni lc ti mt
ct ca thanh v cch biu din ni lc bng biu .
NHP MN 17
Quan h vi phn gia ni lc v ti trng. Trnh by cc quan v vi phn gia
ti trng phn b v ni lc cng nh bc nhy trong biu ni lc khi c
lc tp trung tc ng


18
CHNG 2
Quan h ng sut v bin dng
2.1 Trng thi ng sut
2.1.1 Vec t ng sut
Dng phng php tit din nghin cu trng thi ng sut ca vt th
bin dng (Hnh 2.1a). Xt phn t din tch AS cha im M c php tuyn v
bn trong vt th. Gi thit ni lc tc dng ln din tch AS a v lc tng
ng Ap ti M v ngu lc AM. Khi AS tin ti 0 (vn cha M) th Ap tin ti
dp/dS cn AM/ AS tin ti khng. i lng
dS
p d
S
p
p
S

=
A
A
=
A
v
0
lim (2.1)
l vect ng sut i vi phn t tit din qua im M c php tuyn v

. Vect
ng sut biu th ni lc tc dng ln mt n v din tch tit din i qua mt
im no y ca vt th bin dng.
Vec t ng sut c th chiu ln phng php tuyn v tip tuyn vi mt ct
(hnh 2.1.b) khi ta c biu din
t + o = o + o =
v

v u
p (2.2)

a. b.
Hnh 2.1. Vec t ng sut
Th nguyn ca ng sut l lc/chiu di
2
,

n v thng dng N/m
2
(Pa
Pascal), MN/m
2
(MPa Mega Pascal).
A
B
S
v
v
o
t
p
A


NHP MN 19
Thnh phn theo phng php tuyn, k hiu l o, c gi l ng sut php
Thnh phn theo phng tip tuyn, k hiu l t, c gi l ng sut tip
Khi , ng sut p
2 2
t + o = p
Quy c du ca ng sut nh sau (hnh 2.2)
ng sut php c gi l dng khi chiu ca n cng chiu dng ca
php tuyn ngoi mt ct. ng sut php c k hiu cng vi mt (hoc 2)
ch s v d
x
o (hoc
xx
o ) ch chiu ca php tuyn
ng sut tip c gi l dng khi php tuyn ngoi ca mt ct quay 90
o

theo chiu kim ng h s trng vi chiu ng sut tip. ng sut tip c
k hiu cng vi hai ch s v d
xy
t ,
xz
t ch s th nht ch chiu ca php
tuyn, ch s th hai ch chiu song song vi ng sut tip

Hnh 2.2. Quy c du v ch s ca cc thnh phn ng sut
2.1.2 Tenx ng sut
xt trng thi ng sut ti mt im, ta xt mt phn t nh ti im
ta chiu
v
p ln h ta cc vung gc. Khi hnh chiu ca ln
v
p cc trc
ta X
v
, Y
v
, Z
v
c th biu din qua vec t php tuyn ( ) n m l , , v bng su thnh
phn
x
o ,
y
o ,
z
o ,
xy
t ,
yz
t v
xz
t (hnh 2.3)
n m l Z
n m l Y
n m l X
zz yz xz
yz yy xy
xz xy xx
o + t + t =
t + o + t =
t + t + o =
v
v
v
(2.3)
o
x
z
y

x

t
xy
t
xz
o
x
>0
t
xy
>0
x

y

Quan h ng sut v bin dng 20
Su thnh phn ny khi qut ha tnh trng chu lc ca mt im, l tp
hp tt c nhng ng sut trn mi mt ct i qua n chnh l trng thi ng
sut ti mt im, (hnh 2.3)

Hnh 2.3. Thnh phn ng sut ti phn t
Su thnh phn ng sut (ba ng sut php v ba ng sut tip) ny xc nh
trong h ta la chn. Theo nh ngha chng chnh l cc thnh phn ca mt
ten x bc hai i xng gi l ten x ng sut. Ta c th ni trng thi ng sut
c biu din bng ten x ng sut bc hai i xng, c k hiu theo cc
cch sau y
(
(
(

o t t
t o t
t t o
(
(
(

o o o
o o o
o o o
o
z zy zx
yz y yx
xz xy x
ij
33 23 31
23 22 21
13 12 11
. (2.4)
Theo nh ngha v ten x, ta c th la chn h ta sao cho cc thnh
phn ng sut tip bng khng. H ta ny xc nh hng chnh ca ng
sut, hng chnh tm t h phng trnh
( )
( ) 0 = v o o o
o i ij ij
. (2.5)
Vit di dng ma trn
( )
( )
( )
0 =
(
(
(

(
(
(

o o t t
t o o t
t t o o
o
o
o
n
m
l
z zy zx
yz y yx
xz xy x
, trong { }

v
v
v
= v
n
m
l
3
2
1
. (2.5a)
Ni cch khc ti im bt k ta c th tm c ba mt vung gc l cc mt
chnh, c php tuyn l cc hng chnh.
x
o
z
o
y
o
zx
t
zy
t
xz
t
yz
t
xy
t
yx
t
NHP MN 21
ng sut php trn cc mt chnh l ng sut chnh, k hiu l o
1
, o
2
, o
3
v
c quy c o
1
> o
2
> o
3
theo cc gi tr i s. ng sut chnh c xc nh
t phng trnh
( ) ( ) ( ) ( )
0 0
3 2
2
1
3
= o + o o = o o o
o o o o
J J J
ij ij
Det (2.6)
trong J
1
, J
2
, J
3
l cc bt bin ca ten x ng sut bc hai c dng
tb ii z y x
J o = o + o + o = o = o + o + o = 3
3 2 1 1
,
( ) ( ),
4 3 3 2 2 1
2
2
1
o o + o o + o o = o o o o =

o o
o o
+
o o
o o
+
o o
o o
=
ij ij jj ii
y xy
xy x
x zx
zx z
z yz
yz y
J

3 2 1 3
o o o = o =
o o o
o o o
o o o
=
ij
z yz xz
yz y xy
xz xy x
Det J . (2.7)
mt phng to vi cc hng chnh mt gc 45
0
ta c trng thi ng sut
m cc ng sut tip t cc tr. Chng c gi tr tnh qua cc ng sut chnh nh
sau
. , ,
2 2 2
2 1
3
1 3
2
3 2
1
o o
= t
o o
= t
o o
= t (2.8)
2.1.3 Phn loi trng thi ng sut
Phn loi trng thi ng sut da trn cc trng hp khc nhau ca ng
sut chnh
Trng thi ng sut khi khi c ba ng sut chnh khc khng, trn c ba mt
chnh u c ng sut php 0
1
= o , 0
2
= o , 0
3
= o (hnh 2.4a).
Trng thi ng sut phng khi hai trong ba ng sut chnh khc khng, trn
mt mt chnh c ng sut php bng khng, hai mt cn li ng sut php
khc khng 0
1
= o , 0
2
= o , 0
3
= o (hnh 2.4b).
Quan h ng sut v bin dng 22
Trng thi ng sut n khi mt trong ba ng sut chnh khc khng, trn hai
mt chnh c ng sut php bng khng, mt cn li ng sut php khc
khng 0
1
= o , 0
2
= o , 0
3
= o (hnh 2.4c).
Trng thi ng sut trt thun ty l trng thi ng sut phng c bit khi
tm c hai mt vung gc trn hai mt ch c ng sut tip, khng c
ng sut php (hnh 2.4d)
Khi xem xt cc bi ton thanh ta s gp ch yu l trng thi ng sut
phng, nn ta xem xt k hn trng thi ng sut ny

Hnh 2.4. Cc trng thi ng sut (TTS)
2.1.4 Trng thi ng sut phng
Trng thi ng sut phng nh nh ngha l trng thi m bo iu kin
ng sut php ti mt vung gc vi trc z bng khng,
0 = t = t = o
zy zx z
. (2.9)
ng sut trn cc mt vung gc vi trc x v trc y gm c
xy y x
t o o , , v
yx
t .
Ten x ng sut l ten x i xng nn
yx xy
t = t
o
1

o
2

o
3

o
1

a. TTS khi
b. TTS phng
d. TTS trt thun ty
t
c. TTS n
o
1

o
2

NHP MN 23

Hnh 2.5. Trng thi ng sut phng.
Xt cn bng ca phn phn t b ct bng mt ct nghing mt gc o. K
hiu u, v l php tuyn v tip tuyn vi mt nghing. S dng quy c du ca
ng sut v hnh chiu ca din tch dA ln trc x v trc y
o = cos dA dA
x
, o = sin dA dA
y

ta vit iu kin cn bng ca phn phn t chiu ln cc trc u v v
( ) ( ) 0 = o o o t + o o o t + o =
y y yx x x xy u
dA dA dA U sin cos cos sin
( ) ( ) 0 = o o + o t + o o + o t t =
y y yx x x xy uv
dA dA dA V cos sin sin cos . (2.10)

Hnh 2.6. ng sut ti mt nghing
V
yx xy
t = t t iu kin cn bng trn ta tm c
o
x

o
y

t
xy
o
x

o
y

t
xy
t
yx
t
yx
o
x

o
y

t
xy
o
x

o
y

t
xy
t
yx
t
yx
u
v
x
u
o
uv
t
xy
t
x
o
yx
t
y
o
o
o
dA
z
x
o
u
o
yx
t
uv
t
xy
t
u
y
o
v
x
o o
Quan h ng sut v bin dng 24
o t o
o o
+
o + o
=
o o t o o + o o = o
2 2
2 2
2
2 2
sin cos
cos sin sin cos
xy
y x y x
xy y x u

o t + o
o o
= t 2 2
2
cos sin
xy
y x
uv
. (2.11)
Theo nh ngha v mt chnh ni ch c ng sut php cn ng sut tip
bng khng, ta tm mt ct nghing m ti 0 = t
uv
, t (2.11) ta tm c gc o
y x
xy
tg
o o
t
= o
2
2 (2.12)
Thay gc o va tm c vo (2.11) ta c c ng sut chnh
2
2
2
1
2 2
xy
y x y x
t +
|
|
.
|

\
| o o

o + o
= o = o
min
max
(2.13)
Tm mt ct nghing m ng sut tip t cc tr t iu kin
0 2 2 2
2
2 = o t o
o o
=
o
t
sin cos
xy
y x
uv
d
d

min
max
o
=
t
o o
= o
2
1
2
2
0
tg
tg
xy
y x

iu ny c ngha gc 2o
0
vung gc vi gc
min
max
o 2 , vy mt ct nghing m
ng sut tip t cc tr to gc 45
0
vi hng chnh v
2 2
2
2
min max
min
max
o o
= t +
|
|
.
|

\
| o o
= t
xy
y x
(2.14)
Cc thnh phn ng sut trn mt nghing bt k c th biu din qua ng
sut chnh
o o + o o = o
2
2
2
1
sin cos
u
v o
o o
= t 2
2
2 1
cos
uv

T cc cng thc (2.11) ta c
NHP MN 25
2
2
2
2
2 2
xy
y x
uv
y x
u
t +
|
|
.
|

\
| o o
= t +
|
|
.
|

\
| o + o
o
y l phng trnh ng trn trong h ta
u
o ,
uv
t c tm C ta
|
|
.
|

\
| o + o
0
2
,
y x
v bn knh
2
2
2
xy
y x
R t +
|
|
.
|

\
| o o
= . Cc im trn ng trn ny
biu din ng sut php v ng sut tip trn cc mt nghing c gi ng
trn Mohr.
Dng ng trn Mohr cho im c trng thi ng sut
x
o ,
y
o ,
xy
t nh sau
Dng h trc ta (
u
o ,
uv
t ), trn trc
u
o ly hai im C
1
v C
2
c ta l
y
o ,
x
o tng ng, khi im C trung im ca on C
1
C
2
l tm ca
ng trn Mohr
T tm C v ng trn c bn knh
2
2
2
xy
y x
R t +
|
|
.
|

\
| o o
=
im A, B l hai im ng trn ct trc
u
o biu din trang thi ng sut ti
mt chnh vi cc gi tr ng sut php cc tr
max
o ,
min
o v 0 = t
uv
(hnh 2.7)

Hnh 2.7. ng trn Morh ca trng thi ng sut phng
y
o
x
o
u
o B
A

max
t
xy
t
min
t
o 2
u
o
uv
t
uv
t
2
y x
o + o
max
o
min
o
D
Quan h ng sut v bin dng 26
im M, N l hai im ng trn ct ng thng i qua tm C song song
vi trc
u
t biu din trang thi ng sut ti mt c cc gi tr ng sut tip
cc tr
2
min max
min
max
o o
= t v ng sut php
2
y x
u
o + o
= o (hnh 2.7)
im D l biu din trng thi ng sut trn mt nghing gc o so vi ta
ban u
i vi trng thi ng sut khi, vi quy c o
1
> o
2
>o
3
ta dng dc 3
ng trn Mohr.
ng trn nh nht i qua hai im o
3
v o
2
c tm ti im A
1 |
.
|

\
| o + o
0
2
3 2
, ,
bn knh |
.
|

\
| o o
2
3 2
cho ta biu din ng sut php v ng sut tip ca cc
mt phng song song vi phng chnh th nht
ng trn i qua hai im o
2
v o
1
c tm ti im A
2 |
.
|

\
| o + o
0
2
2 1
, , bn knh
|
.
|

\
| o o
2
2 1
cho ta biu din ng sut php v ng sut tip ca cc mt phng
song song vi phng chnh th ba

Hnh 2.8. Ba ng trn Morh ca trng thi ng sut khi
1
o
B
2
2
o
O
3
o
u
o
3
t
1
t
3
t
2
t
1
t
2
t
uv
t
2
3 1
o + o
2
2 1
o + o
2
3 2
o + o
NHP MN 27
ng trn to nht i qua hai im o
3
v o
1
c tm ti im A
3 |
.
|

\
| o + o
0
2
3 1
, ,
bn knh |
.
|

\
| o o
2
3 1
cho ta biu din ng sut php v ng sut tip ca cc
mt phng song song vi phng chnh th hai. ng trn t nht ny l
ng trn gii hn hay ng trn chnh.
Ba im B
1
, B
2
v B
3
biu din trang thi ng sut ti cc mt nghing song
song ln lt vi cc mt chnh th nht, th hai v th ba v nghing 45
0
vi hai
mt cn li. Ti ng sut tip t cc tr
2
3 2
1 1 1
o o
= t = B A ,
2
3 1
2 2 2
o o
= t = B A ,
2
2 1
3 3 3
o o
= t = B A ,
cn ng sut php ti cc mt ln lt bng
2
3 2
1
o + o
= OA ,
2
3 1
2
o + o
= OA ,
2
2 1
3
o + o
= OA .
2.1.5 Quan h gia ng sut v ni lc
ng sut ca mt im bt k trn mt ct ngang ca thanh chiu ln thnh
cc thnh phn
x
o ,
xy
t ,
xz
t . Khi ta c quan h gia ng sut v ni lc trn
mt ct thanh nh sau
}
o =
A
x
dA N ;
}
t =
A
xy y
dA Q ;
}
t =
A
xz z
dA Q ,
( )
}
t t =
A
xy xz xo
dA z y M ;
}
o =
A
x y
dA z M ;
}
o =
A
x z
dA y M .
2.2 Trng thi bin dng
2.2.1 Chuyn v v bin dng
Chuyn v l s thay i v tr ca mt im, hay gc quay ca on thng ni
hai im di tc ng ca ngoi lc.
Bin dng s thay i hnh dng kch thc ca vt th di tc dng ca ti
trng. Bin dng ti ln cn im l tp hp hm ta xc nh dn ca on
Quan h ng sut v bin dng 28
vt cht v cng nh i qua im cho trc v xc nh thay i gc gia hai
on vt cht v cng b.
Khi xt chuyn v ca thanh ta xt s thay i v tr ca tit din trc v sau
khi thanh b bin dng. Chuyn v ca thanh gm chuyn ng tnh tin ca trng
tm tit din v chuyn ng quay ca hnh phng tit din quanh trng tm
Bin dng ca thanh l s thay i kch thc v hnh dng ca tit din, s
thay i chiu di, cong, xon ca trc thanh.
Thng thng sc bn vt liu quan tm ch yu n bin dng ca trc
thanh, theo bin dng ca trc thanh ta c th phn loi
Thanh chu ko hoc nn: trc thanh khng b cong, cc tit din ch chuyn
ng tnh tin dc trc thanh do vy trc thanh b co li hoc gin ra
Thanh chu ct: trc thanh khng thay i cong nhng b gin on, cc tit
din trt so vi nhau v khng bin dng
Thanh chu xon: trc thanh khng b cong v cng khng thay i di,
cc tit din khng c chuyn v tnh tin ch c chuyn v quay quanh trng
tm trong mt phng ca tit din
Thanh chu un: trc thanh b cong i, nhng di trc thanh khng i. Khi
tn ti c chuyn v tnh tin v chuyn v quay ca tit din
Thanh chu lc phc tp l t hp ca bn trng hp trn. Nh ni
chng 1 ta c th dng nguyn l cng tc dng xt bin dng ca tit
din thanh.
2.2.2 Ten x bin dng
Vi gi thit bin dng nh ta c quan h gia bin dng v chuyn v (u,v,w)
chnh l h thc Cauchy
x
u
xx
c
c
= c ,
y
v
yy
c
c
= c ,
z
w
zz
c
c
= c ,
|
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
= c
y
u
x
v
xy
2
1
,
|
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
= c
z
v
y
w
yz
2
1
, |
.
|

\
|
c
c
+
c
c
= c
x
w
z
u
zx
2
1
(2.15)
NHP MN 29
ngha vt l
c
xx
, c
yy
, c
zz
l dn ca cc si vt cht khi bin dng theo cc trc
2c
xy
, 2c
yz
, 2c
zx
l cosin ca cc gc gia hai phn t ng sau bin dng,
bin dng trt
Nh vy trng thi bin dng xc nh bng ten x bin dng, cng l ten x
bc hai i xng
(
(
(

c c c
c c c
c c c
(
(
(

c c c
c c c
c c c
c
z zy zx
yz y yx
xz xy x
ij
33 23 31
23 22 21
13 12 11
(2.16)
Ta cng c th tm c hng chnh l hng ch c cc thnh phn tenx
trn ng cho khc khng t phng trnh
( )
( ) 0 = v c o c
o i ij ij
(2.17)
Bin dng chnh xc nh t phng trnh
( ) ( ) ( ) ( )
0 0
3 2
2
1
3
= c + c c = c o c
o o o o
E
ij ij
Det (2.18)
trong
e ii z y x
u = c + c + c = c = c + c + c = E
3 2 1 1

( ) ( )
1 3 3 2 2 1 2
2
1
c c + c c + c c = c c c c =

c c
c c
+
c c
c c
+
c c
c c
= E
ij ij jj ii
y xy
xy x
x zx
zx z
z yz
yz y

3 2 1 3
c c c = c =
c c c
c c c
c c c
= E
ij
z yz xz
yz y xy
xz xy x
Det (2.19)
l cc bt bin ca ten x bin dng
Bin dng trt chnh biu din bng:
2 1 3 1 3 2 3 2 1
c c = c c = c c = (2.20)
Bin dng gc c nh ngha
Quan h ng sut v bin dng 30
xy xy
c = 2 ,
yz yz
c = 2 ,
zx zx
c = 2 (2.21)
2.3 nh lut Hooke
Khi vt liu ng nht, ng hng v bin dng ca vt th l n hi tuyn
tnh v c tr s b ta c nh lut Hooke biu din quan h gia ng sut v bin
dng
( ) | |
z y x x
E
o + o v o = c
1
, ( ) | |
z x y y
E
o + o v o = c
1
, ( ) | |
x y z z
E
o + o v o = c
1
,
xy xy
E
t
v +
= c
1
,
yz yz
E
t
v +
= c
1
,
zx zx
E
t
v +
= c
1
,
G
xy
xy
t
= ,
G
yz
yz
t
= ,
G
zx
zx
t
= , (2.22)
trong E l m un n hi, v l h s Poision v m dun trt G tnh qua E v
v bng cng thc
( ) v +
=
1 2
E
G (2.23)
Ngc li, c th biu din ng sut qua bin dng
( )( ) ( )
x e x
E E
c
v +
+ u
v + v
v
= o
1 1 2 1
,
( )( ) ( )
y e y
E E
c
v +
+ u
v + v
v
= o
1 1 2 1
,
( )( ) ( )
z e z
E E
c
v +
+ u
v + v
v
= o
1 1 2 1
,
xy xy xy
G G = c = t 2 ,
yz yz yz
G G = c = t 2 ,
zx zx zx
G G = c = t 2 . (2.24)
Quan h (2.22 v 2.24) ca nh lut Hooke c th vit di dng ma trn
{ } | |{ } o = c e (2.25)
trong {c} l vect ca su thnh phn bin dng
{ } { }
T
zx yz xy z y x
c c c = c , , , , , (2.26)
v {o} l vect ca su thnh phn ng sut
NHP MN 31
{ } { }
T
zx yz xy z y x
t t t o o o = o , , , , , (2.27)
cn [e] l ma trn vung i xng c dng
| |
( )
( )
( )(
(
(
(
(
(
(
(

v +
v +
v +
v v
v v
v v
=
1 2 0 0 0 0 0
0 1 2 0 0 0 0
0 0 1 2 0 0 0
0 0 0 1
0 0 0 1
0 0 0 1
1
E
e (2.28)
Nghch o ca phng trnh 2.25 l biu din ca ng sut qua bin dng
hay dng ma trn ca phng trnh 2.24
{ } | |{ } c = o d (2.29)
trong ma trn [d] l nghch o ca ma trn [e] cng l ma trn vung i xng
| |
( )( )
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(

v
v
v
v v v
v v v
v v v
v v +
=
2
2 1
0 0 0 0 0
0
2
2 1
0 0 0 0
0 0
2
2 1
0 0 0
0 0 0 1
0 0 0 1
0 0 0 1
2 1 1
E
d (2.30)
[d] v [e] l cc ma trn h s n hi
2.3.2 H thc gia cc hng s n hi
Ngoi mun n hi Young E, h s Poisson v ngi ta dng cc hng s
n hi khc nh h s Lame , mun nn th tch K v mdun trt G.
Ta xem m dun nn th tch tnh qua mun n hi Young E, h s Poisson
v nh th no
Mdun nn th tch K
Xt trng hp nn u mi pha 0 = t = t = t = o = o = o
zx yz xy z y x
p;
Quan h ng sut v bin dng 32
t vo phng trnh (2.24) ta cng ba phng trnh u vo ta c
( )
p
E
e
3
2 1
= u
v

Suy ra
( )
e
E
p u
v
=
2 1 3

( ) v
=
2 1 3
E
K (2.31)
Trong bng 2.1 l cc lin h gia cc hng s n hi khc nhau.
Bng 2.1. Lin h gia cc hng s n hi
Hng
s
i chnh
n
hi
, G K, G G, v E, v E,G
G K
3
2

v
v
2 1
2G

( )( ) v + v
v
1 2 1
E

( )
E G
G E G

3
2

G
( ) v + 1 2
E


K G
3
2
+

( )
( ) v
v +
2 1 3
1 2G

( ) v 2 1 3
E

( ) E G
EG
3 3

E
( )
G
G G
+
+ 2 3

G K
KG
+ 3
9
( ) v + 1 2G

v
( ) G +

2

( ) G K
G K
+

3 2
2 3

1
2

G
E

2.3.3. nh lut Hooke vi hai hng s G v K
Vi hai hng s m dun nn th tch K v m un trt G ta c cc biu din
ca nh lut Hooke
(

o |
.
|

\
|
o = c
K
G
G
x x
3
2
1
2
1
,
(

o |
.
|

\
|
o = c
K
G
G
y y
3
2
1
2
1
,
(

o |
.
|

\
|
o = c
K
G
G
z z
3
2
1
2
1
,
NHP MN 33
xy xy
G
t = c
2
1
,
yz yz
G
t = c
2
1
,
zx zx
G
t = c
2
1
. (2.32)
x e x
G G K c + u |
.
|

\
|
= o 2
3
2
,
y e y
G G K c + u |
.
|

\
|
= o 2
3
2
,
z e z
G G K c + u |
.
|

\
|
= o 2
3
2
,
xy xy xy
G G = c = t 2 ,
yz yz yz
G Ge = = t 2 ,
zx zx zx
G Ge = = t 2 . (2.33)
Ma trn mm [e] biu din qua hng s K v G nh sau
| |
(
(
(
(
(
(
(
(

=
K
K
K
G K G K G
K G G K G
K G K G G
KG
e
6 0 0 0 0 0
0 6 0 0 0 0
0 0 6 0 0 0
0 0 0 2 3 2 3 2
0 0 0 3 2 2 3 2
0 0 0 3 2 3 2 2
6
1
(2.28)
v tng t ma trn cng [d] c dng
| |
(
(
(
(
(
(
(
(

+
+
+
=
G
G
G
G K G K G K
G K G K G K
G K G K G K
d
3 0 0 0 0 0
0 3 0 0 0 0
0 0 3 0 0 0
0 0 0 4 3 2 3 2 3
0 0 0 2 3 4 3 2 3
0 0 0 2 3 2 3 4 3
3
1
(2.30)
Kt lun chng 2
Trong chng hai trnh by v trng thi ng sut v trng thi bin dng.
Trng thi ng sut phng c trnh by k hn v trong bi ton thanh ch yu
ta gp trng thi ng sut ny. Gii thiu cch biu din trng thi ng sut
phng bng ng trn Morh. M rng cch biu din bng ng trn Morh cho
trng thi ng sut khi.
Quan h ng sut v bin dng cho vt liu ng nht ng hng v ng x
n hi tuyn tnh c trnh by trong mc 2.3. nh lut Hooke cho vt liu ng
Quan h ng sut v bin dng 34
x tuyn tnh c th biu din di dng ma trn. Gii thiu ma trn mm v
cng ca vt liu. nh lut Hooke khng ch biu din qua hai hng s l m
un n hi Young E v h s Poission v,m cn c th biu din qua cc hng
s khc nh h s Lame , m un nn th tch K v m un trt G.


35
CHNG 3
Cc l thuyt bn
3.1 Th nng bin dng n hi
Cng thc hin bi h lc tc ng ln kt cu c lu gia trong kt cu
n hi di dng nng lng bin dng m bo khng c cng no b tht
thot di dng ng nng gy ra dao ng hay nhit nng lm tng nhit . Ni
cch khc, lc tc ng t t ng sut khng vt qua ng sut gii hn ca
vt liu. Khi ta t t ct ti th ni nng s c phc hi lm cho kt cu tr v
hnh dng ban u. Nh vy, cng ngoi lc W v ni nng U bng nhau
U W = (3.1)
Lin h ny c th dng tnh chuyn v hay lc, nhng u tin ta phi xem xt
cch tnh ni nng bin dng (hay cn gi l th nng bin dng n hi).
T kt cu n hi ta xt mt phn t nh dng thanh vi din tch mt ct
ngang l da v di l dl. C th c ng sut php Hnh 3.1a hay ng sut tip
Hnh 3.1b tc dng trn b mt din tich da. Gi thit rng u tri B ca phn t
b ngm cht cn u phi C t do. Chuyn v ca C do hai loi ng sut l
dl
E
o
= A
1
dl
G
t
= A
2

y E h s n hi khi ko nn, G h s n hi khi trt.

Hnh 3.1. Phn t thanh
b.

da
dl
E
dl
o
= c = A
1
da N o =
a.

dl
dl
G
dl
t
= c = A
2
dl da V t =
G
t
= c
Cc l thuyt bn 36
Nu tc ng t t lc oda v tda gy nn cc chuyn v trn, th nng lng
lu tr trong phn t s l
( ) dlda
E
da dU
2
1 1
2
1
2
1 o
= A o =
( ) dlda
G
da dU
2
2 2
2
1
2
1 t
= A t =
Dng c k hiu chung cho bin dng, hai phng trnh trn c dng
dv dU oc =
2
1
(3.2)
y da dl dv = l th tch ca phn t ang xt, o l ng sut tng qut, c th
l ng sut php hay ng sut tip.
Bin dng c trong phng trnh 3.2 nu do ng sut php th c gi tr
E o = c , nu do ng sut tip th G t = c . G v E c lin h vi nhau bng
( ) v +
=
1 2
E
G
y v l h s Poisson, do vy bin dng do ng sut tip c th vit
( )
E
v + t
= c
1 2
.
Gia s ca nng lng bin dng trong mt phn t n hi vi th tch l dv
khi bin dng thay i t 0 = c n
f
c = c l
}
c
c o =
f
d dv dU
0
(3.3)
y tch phn bn v phi c gi l mt nng lng bin dng v bng
phn din tch bn di ng cong ng sut bin dng ca vt liu (Hnh 3.2a).
Nu vt liu tun th nh lut Hooke (Hnh 3.2b) ta c mt nng lng bin
dng bng
f f
dU c o =
2
1

NHP MN 37

Hnh 3.2. ng cong ng sut bin dng (a) v mt nng lng (b)
Tng nng lng bin dng trong kt cu tuyn tnh s l

}
=
c o =
6
1
2
1
m
v
m m
dv U (3.4)
m biu din dng ng sut v dng bin dng tng ng. C ngha tch phn
c ly trn ton b th tch ca kt cu cho tng loi ng sut ring bit.
Trong mt s trng hp ta dng lin h gia ng sut v bin dng. Quan
h E o = c cho vt liu tuyn tnh ch p dng cho ng sut php ca mt phng.
Dng cc k hiu {c} l vect ca su thnh phn bin dng
{ } { }
T
zx yz xy z y x
c c c = c , , , , ,
v {o} l vect ca su thnh phn ng sut
{ } { }
T
zx yz xy z y x
t t t o o o = o , , , , ,
ta c biu thc
{ } { }
}
c o =
v
T
dv U
2
1
(3.5)
hay { } { }
}
o c =
v
T
dv U
2
1
(3.5a)
S dng quan h ng sut bin dng (2.25) v (2.39) th vo (3.5) hay (3.5a)
ta c
a.
o
c d
c
f
c
o
f
o
c
f
c
b.
c o = d A
o
Cc l thuyt bn 38
{ } | |{ }
}
o o =
v
T
dv e U
2
1
(3.6)
v
{ } | |{ }
}
c c =
v
T
dv d U
2
1
(3.6a)
Dng ca ma trn [e] v [d] cho trong (2.28) v (2.30).
Th nng bin dng n hi ring
Trng thi ng sut n
c o =
2
1
U (3.7)
Trng thi ng sut khi
3 2 1
o o o , ,
( )
3 3 2 2 1 1
2
1
c o + c o + c o = U
Dng nh lut Hooke biu din bin dng chnh qua ng sut chnh ta c
( ) | |
1 3 3 2 2 1
2
3
2
2
2
1
2
2
1
o o + o o + o o o + o + o =
E
U (3.8)
Th nng bin dng n hi th tch v hnh dng
Ta xem trng thi ng sut khi
3 2 1
o o o , , nh tng ca hai trng thi ng
sut:
trng thi ko nn u theo 3 phng vi cc ng sut chnh l
3
3 2 1
o + o + o
= o
tb
(3.9)
trng thi ny ch c bin dng th tch ko c bin dng hnh dng
trng thi vi ng sut chnh l
tb
o o = o'
1 1
,
tb
o o = o'
2 2
,
tb
o o = o'
3 2
, (3.10)
Ta thy 0
3 2 1
= o' + o' + o' , trng thi ny ch c bin dng hnh dng
NHP MN 39
Nh vy
hd tt
U U U + = (3.11)
( ) | |
( )
2
3 2 1
2
2 2 2
6
2 1
2
2 1
3
2
2
1
o + o + o

= o

=
o o + o o + o o o + o + o =
E E
E
U
tb
tb tb tb tb tb tb tb tb tb tt
(3.12)
( ) | | ( )
( ) ( ) ( ) | |
2
1 3
2
3 2
2
2 1
2
3 2 1 1 3 3 2 2 1
2
3
2
2
2
1
6
1
6
2 1
2
2
1
o o + o o + o o
+
=
o + o + o

o o + o o + o o o + o + o =
=
E
E E
U U U
tt hd
(3.13)
3.2 c trng c hc ca vt liu
Vt liu c th phn loi thnh hai loi theo bin dng:
Vt liu do l vt liu b ph hy khi bin dng ln, nh thp, ng, nhm v
cht do
vt liu dn b ph hy khi bin dng b, nh gang, b tng,
S phn loi ny ch l quy c v mang tnh tng i.
xc nh c trng c hc ca vt liu ngi ta tin hnh cc th nghim
ko, nn mu vt liu trn my chuyn dng ko v nn.
3.2.1 Trnh t th nghim
Tin hnh o lin tc cc i lng: lc ko (nn) F v dn di AL ca
mu th nghim
Vi gi thit ng sut phn b u trn ton b din tch tit din A, ta tnh
ng sut A F / = o , y A l din tch ban u ca tit din.
Tnh bin dng dc tng ng L L/ A = c , vi L l chiu di ban u ca mu
vt liu.
Sau v th biu din quan h gia ng sut v bin dng trn h trc
c o
Cc l thuyt bn 40
3.2.2 Mu th nghim
Mu th nghim phi c ch to tun th cc tiu chun v quy phm o
lng tiu chun. Thng
Mu chu ko c hnh dng l cc thanh lng tr vi hai kiu tit din
+ c tit din trn vi chiu di L bng 10 ln ng knh L=10d (mu di)
hoc chiu di L bng 5 ln ng knh L=5d (mu ngn)
+ tit din ch nht vi t l cnh ngn trn cnh di trong khong | | 1 2 0 , ,
chiu di A L 3 11, = cho mu di v A L 65 5, = cho mu ngn
mu chu nn l cc thanh hnh tr trn vi chiu cao h nh hn hoc ba ln
ng knh m bo trc thanh thng trng khi lm th nghim. Mu nn
b tng thng c hnh dng l khi lp phng cc cnh 15cm, 20cm hoc
tr trn ngn ng knh 10cm
3.2.3 th th nghim
Th nghim ko vt liu do
th th nghim ko vt liu do (hnh 3.3) gm ba giai on chnh.
Giai on t l l on OA trn th. Khi vt liu lm vic n hi tun th
nh lut Hooke vi bin dng b. o
tl
l ng sut gii hn t l ng vi im A.
on AB rt ngn v trn im A vt liu vn n hi, i vi thp CT3
MPa
tl
210 = o
Giai on chy l on nm ngang BC trn th. Khi ng sut khng thay
i nhng mu vn bin dng. o
ch
l ng sut gii hn chy ng vi im B.
di on BC ty thuc vo vt liu. MPa
ch
240 = o i vi thp CT3.
Giai on ti bn l on CD. Trong giai on ny ng sut tng lm bin
dng tng. on ny c gi l ti bn v khi ta ct ti ng cong khng
quay v gc O m gim theo t l n im c bin dng d. Sau li cht
ti tip th ng cong ng sut bin dng s c gii hn t l cao hn. Chnh
v tnh cht ny on CD c gi l on ti bn. n im D mu th
NHP MN 41
hnh thnh ch tht, ng sut ng vi im D c gi l ng sut gii hn
bn o
b
v i vi thp CT3 MPa
b
380 = o

Hnh 3.3. Quan h ng sut bin dng trong th nghim ko vt liu do
Nh vy, ba gii hn o
tl
, o
ch
v o
b
l cc c trng c hc ca vt liu v m
un n hi E chnh l h s gc ca on OA o = tg E
Th nghim nn vt liu do
th quan h ng sut bin dng trong th nghim nn vt liu do th
hin trn hnh 3.4.

Hnh 3.4. Quan h ng sut bin dng trong th nghim nn vt liu do
O
o
o
ch
o
tl
A

B

o
ch
o
b
o
tl
A

B
C

D

E

o

c
O
o
Cc l thuyt bn 42
Ta c nhn xt
ng sut gii hn t l o
tl
v gii hn chy o
ch
ca vt liu do l nh nhau
trong c trng hp ko v nn.
Tuy nhin sau gii hn chy, ng sut nn tng nhng khng lm cho mu
v, do vy ng sut ph hy khng th xc nh c
Th nghim ko v nn vt liu dn

Hnh 3.5. Quan h ng sut bin dng trong th nghim ko v nn vt liu dn
th ch c mt giai on gn nh thng v kt thc khi mu b ph hy (b
ko t hay nn v).
T cc c trng c hc ca vt liu ta c c gi tr ng sut cho php
kim tra iu kin bn ca kt cu.
| |
n
0
o
= o (3.14)
trong khi vt liu do
ch
o = o
0
, khi vt liu dn
n b k b , ,
o o = o hay
0
. Cn n>1 l h
s an ton theo ng sut cho php, do xt n cc yu t thc t nh hng ti
bn ca kt cu. C hai gi tr ng sut cho php [o] v h s an ton n c
quy nh trong cc tiu chun v quy phm tnh ton thit k.
O
o
b,k
o
tl,k
o
b,n
o
tl,n
A
k
A
n
D
n
D
k
(Ko)

(Nn)

NHP MN 43
3.3 iu kin bn ca vt liu
Trng thi ng sut n
| | o s o (3.15)
Trng thi ng sut khi ch l suy din hnh thc kh p dng trong thc t v
kh lm th nghim c c cc gi tr o
1
, o
2
, o
3

| | | | | |
3 3 2 2 1 1
o s o o s o o s o ; ; (3.16)
Gi thit tng qut v iu kin bn c th di dng
C s o o o u ) , , (
3 2 1
(3.17)
trong o
1
, o
2
v o
3
l cc ng sut chnh, C l c trng c hc ca vt liu.
iu kin bn tng qut (3.16), ty theo tng cch nh gi v gi thit ta c
th vit di dng c th v n gin ha hn. Nhng gi thuyt v nguyn nhn
gy ph hy cho ta thuyt bn c th. Nguyn nhn ny khng ph thuc vo
dng trng thi ng sut, nh ta c th vit cc iu kin bn ca thng thi
ng sut phc tp khi ch c kt qu th nghim cho trng thi ng sut n.
Ta s vit cc iu kin bn di dng
| | o s o
td
(3.18)
3.2.1 Thuyt bn ng sut php cc i Thuyt bn th nht
Vi gi thit: Nguyn nhn gy ra s ph hng ca vt liu trng thi ng
sut khi l do tr s ln nht ca ng sut php t ti mt gii hn xc nh
| | | |
n k
o s o o s o
3 1
; (3.19)
Biu thc ca ng sut tng ng ca thuyt bn th nht s l
1
o = o
tdI
khi 0
1
> o (3.20)
Nhn xt: thuyt bn ny s si v khng ph hp vi thc nghim. Ch p
dng cho trng hp trng thauis ng sut n

Cc l thuyt bn 44
3.2.2 Thuyt bn bin dng di cc i Thuyt bn th hai
Vi gi thit: Nguyn nhn gy ra s ph hng ca vt liu trng thi ng
sut khi l do tr s bin dng di ln nht t ti mt gii hn xc nh.
Nu gi bin dng di gii hn l | | c , th trng thi khi theo nh lut Hooke
| | | | c s o + o o = c ) (
3 2 1 1
1
E

trng thi n theo nh lut Hooke
E
o
= c
s c gii hn
| |
E
o
s c
Gii hn khng ph thuc vo dng ng sut nn ta c
| |
| |
E
o
s c .
T y ta c iu kin bn theo
| | o s o + o o ) (
3 2 1
(3.21)
Biu thc ca ng sut tng ng ca thuyt bn th hai s l
) (
3 2 1
o + o o = o
tdII
(3.22)
Cc thc nghim ch ra rng thuyt bn th hai tng i ph hp vi vt liu
dn
3.2.3 Thuyt bn ng sut tip cc i - Thuyt bn th ba
Vi gi thit: Nguyn nhn gy ra s ph hng ca vt liu trng thi ng
sut khi l do tr s ln nht ca ng sut tip t ti mt gii hn xc nh.
Nu gi ng sut tip gii hn l | | t vi quy c
3 2 1
o > o > o , trng thi
ng sut khi ta c ng sut tip ln nht
| | t s
o o
= t
2
3 1
max

NHP MN 45
trng thi n theo ta c ng sut tip ln nht
2
o
= t
max

v s c gii hn
| |
2
o

Gii hn khng ph thuc vo dng ng sut nn ta c
| |
| |
2
o
s t .
T y ta c iu kin bn theo
| | o s o o
3 1
(3.23)
Biu thc ca ng sut tng ng ca thuyt bn th ba s l
3 1
o o = o
tdIII
(3.24)
Thuyt bn th ba kh ph hp vi vt liu do, ng vi iu kin do
Tresca-Saint-Venant
3.2.4 Thuyt bn th nng bin dng hnh dng cc i Thuyt bn th t
Vi gi thit: Nguyn nhn gy ra s ph hng ca vt liu trng thi ng
sut khi l do tr s ln nht ca th nng bin dng n hi hnh dng t ti
mt gii hn xc nh
Nu gi th nng bin dng n hi hnh dng gii hn l | |
hd
u th trng thi
ng sut khi
( ) | |
hd hd
u
E
u s o o o o o o o + o + o
+
=
1 3 3 2 2 1
2
3
2
2
2
1
3
1

trng thi n theo ta c th nng bin dng n hi hnh dng
2
1
3
1
o
+
=
E
u
hd

v s c gii hn | |
2
3
1
o
+
E

Cc l thuyt bn 46
Gii hn khng ph thuc vo dng ng sut nn ta c
| | | |
2
3
1
o
+
=
E
u
hd
.
T y ta c iu kin bn theo
| | o s o o o o o o o + o + o
1 3 3 2 2 1
2
3
2
2
2
1
(3.25)
Biu thc ca ng sut tng ng ca thuyt bn th t s l
( ) ( ) ( ) | |
2
1 3
2
3 2
2
2 1
1 3 3 2 2 1
2
3
2
2
2
1
2
1
o o + o o + o o =
o o o o o o o + o + o = o
tdIV
(3.26)
Cng nh thuyt bn th ba thuyt bn th t tng i ph hp vi vt liu
do. iu kin bn th t ng vi iu kin do ca von-Mises
3.2.5. Thuyt bn Mohr Thuyt bn th nm
Thuyt bn Morh c xy dng da trn cc c s thc nghim. Mt lot th
nghim ph hy c tin hnh. ng vi mi th nghim ta c mt cp gi tr
| | | |
n k
o o , . Nh vy ta nhn c mt h cc ng trn Morh gii hn (ng
trn to nht trong ba ng trn Morh ca trng thi ng sut khi c bn knh
( )
3 1
5 0 o o , ) trn mt phng ( ) t o, hnh 3.6. Dng c ng bao cc ng
trn Morh gii hn chia mt phng lm hai min: trong v ngoi ng bao.

Hnh 3.6.
3
o
1
o | |
n
o | |
k
o
t
o
n
O k
O O
A
C
B
1
C
1
B
NHP MN 47
Vi gi thit ng bao tm c l duy nht thuyt bn Morh pht biu trng
thi ng sut no c ng trn Morh gii hn nm trong ng bao l trng
thi bn, vt liu khng b ph hy. Nu ngc li ng trn Morh gii hn
nm ngoi ng bao th trng thi ng sut khng bn v vt liu b ph
hy.
Mt trong nhng kh khn p dng thuyt bn Morh l phi lm mt s ln
th nghim. trnh kh khn ny Morh xut v ng bo da trn ng
trionf ko v nn v ng bao khi l ng thng (AC trn hnh 3.6).
Gi s ta c trng thi ng sut no v dng ng ng trn gii hn,
ng trn ny tip xc vi ng AC ti im B (hnh 3.3). Khi t cciu
kin hnh hc ta c
1
1
1
1
AB
BB
AC
CC
=
Biu din di cc on thng qua cc ng sut ta c
| | | | ( )
| | | | ( )
| | ( )
| | ( )
3 1
3 1
5 0
5 0
5 0
5 0
o o o
o o o
=
o + o
o o
k
k
k n
k n
,
,
,
,

T biu thc trn, rt gn ta c
| |
| |
| | | |
k k
n
k
o s oo o o s o
o
o
o
3 1 3 1
,
ng sut tng ng ca thuyt bn Mohr
3 1
oo o = o
tdV
(3.26)
trong | | | |
n k
o o = o /
Kt lun ca chng 3
Chng ba trnh by cch tnh th nng bin dng n hi. a ra biu thc
ca th nng bin dng n hi th tch v hnh dng. Trnh by th nghim ko
nn xc nh cc c trng c hc ca vt liu. Mc 3.3 l mc quan trng
nht ca chng ny trnh by nm thuyt bn thng dng. Dng khi nim ng
Cc l thuyt bn 48
sut php chnh trong thuyt bn theo trng thi ng sut n, ta a ra iu kin
bn (3.18) chung cho tt c cc thuyt bn di dng
| | o s o
td

ng vi mi thuyt bn ta c cng thc ca ng sut tng ng tng
ng.

49
PHN 1. CC BI TON THANH

Ni dung ca phn ny xem xt cc trng hp chu lc c bn ca thanh. l
cc trng hp sau
Thanh chu ko hoc nn
Thanh chu xon, xem xt c thanh chu ct
Thanh chu un
Thanh chu lc phc tp
Nh ni trong phn nhp mn ta cn xem xt ba bi ton c bn
Bi ton kim tra bn, cng v n nh
Bi ton thit k - la chn hnh dng v kch thc tit din ph hp cho tng b
phn kt cu
Bi ton xc nh ti trng cho php t ln kt cu
Trnh t gii cc bi ton thanh c th tm gn trong cc bc sau y
Bc 1. V biu ni lc theo trnh t
Tm phn lc ti cc lin kt t cc phng trnh tnh hc
Dng phng php mt ct t iu kin cn bng ta c c biu thc ca ni
lc.
V biu ni lc
Bc 2. Da trn biu ni lc tnh ng sut ln nht
max
o
Bc 3. Kim tra bn. y s ph thuc vo loi bi ton.
Bi ton kim tra ta kim tra xem | | o s o
max
kt lun thanh bn hay khng
Bi ton thit k t iu kin bn | | o s o
max
la chn knh thc thanh tha mn
iu kin bn
Bi ton xc nh ti trng cho php P
b
t iu kin | | o s o
max
tm ti trng cho
php tc ng ln thanh vn m bo bn


50
Bc 4. C kch thc v ni lc ta tnh dch chuyn ca kt cu tm
max
o
Bc 5. Kim tra cng. Cng nh bn s ty thuc vo dng bi ton
Bi ton kim tra ta kim tra xem | | o s o
max
kt lun thanh cng khng.
Bi ton thit k ta kim tra xem | | o s o
max
nu khng tha mn ta la chn li
kch thc m bo iu kin cng ny
Bi ton xc nh ti trng cho php P
c
t iu kin | | o s o
max
tm ti trng cho
php tc ng ln thanh vn m bo cng, ti trng cho php kt lun
) , min(
c b
P P P =
Bc 6. Kim tra n nh ca thanh nu chu nn



51
CHNG 4
Cc c trng hnh hc
Kh nng chu lc ca thanh khng ch ph thuc vo din tch ca tit din m
cn ph thuc vo cc c trng hnh hc khc ca tit din. Trong chng ny a
ra cc cng thc tnh cc c trng hnh hc nh m men tnh, m men qun tnh
ca cc tit din phng
4.1 M men tnh v trng tm
Din tch ca hnh phng c tnh bng tch phn
}
=
F
dF F (4.1)

Hnh 4.1. Ta ca phn t
Cng thc tnh m men tnh i vi trc y v trc z c dng
} }
= =
A
z
A
y
ydA S zdA S ; (4.2)
th nguyn ca m men tnh l (chiu di)
3
, v d (m
3
)
Trc trung tm l trc c m men tnh bng khng. Trng tm ca tit din l
giao im ca hai trc trung tm.
K hai trc u v v vung gc i qua trong tm C v song song vi trc y v z, khi
ta y v z ca phn t dA biu din qua ta u v v v ta trong tm C
trong h ta Oyz nh sau
v
dA

u
y
C
y
y
z
z
u
v
z
C C
O
Cc c trng hnh hc

52
u y y
C
+ = , v z z
C
+ =
Th vo (4.2) ta c nh l Varignon
( ) A z vdA dA z dA v z S
c
A A
C
A
C y
= + = + =
} } }

A
S
z
y
c
=
( ) A y udA dA y dA u y S
c
A A
C
A
C z
= + = + =
} } }

A
S
y
z
c
= (4.3)
T nh l Varignon ta c nhn xt
Cc trc trung tm ct nhau ti mt im hay bt k trc no i qua trng tm l
trc trung tm
Nu c mt trc i xng th trng tm nm trn trc i xng, nu c hai trc
i xng vung gc th trng tm l giao im ca hai trc
Trng tm ca hnh ghp xc nh bng cng thc (phn rng c din tich m)
A
A z
z
A
A y
y
i c
c
i c
c
i i

= = ; (4.4)
V d. xc nh trng tm ca hnh ghp trn hnh 4.2
Chn h ta y
0
z
0
nh trn hnh v khi ta trng
tm v din tch ca cc hnh ch I v ch L cho trong hng
2 v 3 ca bng 4.1. Dng cng thc 4.4 ta tnh c trng
tm ca hnh ghp vit dng 4 ca bng 4.1
Bng 4.1
z
C
y
C
A
Ch I 28 36 960
Ch L 14,91 -14,91 704
Hnh ghp 22,4615 14,4615 1664
4.2 Cc m men qun tnh
Cng thc tnh m men qun tnh trc ca hnh phng vi trc Oy v Oz
} }
= =
A
z
A
y
dA y I dA z I
2 2
; (4.5)
48
8
60
40
8
6
0
z
0
y C
I
C
L
C

Hnh 4.2

CC BI TON THANH

53
M men qun tnh li tm i vi h trc vung gc Oyz
}
=
A
yz
yzdA I (4.6)
M men qun tnh cc i vi gc ta
z y
A
I I dA I + = =
}

2
(4.7)
T cc cng thc trn ta c nhn xt
M men qun tnh c th nguyn chiu di
4
, v

d m
4

M men qun tnh cc l hng s
M men qun tnh trc lun dng
M men qun tnh li tm I
yz
dng, m hoc bng khng
H trc c m men qun tnh li tm I
yz
bng khng l h trc chnh
H trc cha trc i xng ca hnh phng l h trc qun tnh chnh
H trc qun tnh chnh trung tm l h trc qun tnh chnh c gc ti trng tm
khi
0 =
y
S , 0 =
z
S , 0 =
yz
I (4.8)
M men qun tnh i vi trc qun tnh chnh trung tm c gi l m men
qun tnh chnh trung tm (m men qun tnh chnh)
M men qun tnh ca hnh ghp tnh qua m men ca cc hnh thnh phn

=
i
yi y
I I ,

=
i
zi z
I I ,

=
i
yzi yz
I I (4.9)
Ch phn rng c tnh l c m men qun tnh m
Bn knh qun tnh i vi trc Oy hay Oz
F
I
i r
y
y y
= = ,
F
I
i r
z
z z
= = (4.10)
V d. Tnh cc m men qun tnh ca hnh trn ng knh D.
Do tnh cht i xng nn 2

= = I I I
y z
. Ta chn phn t dA l hnh c gii
hn bi hai tia o v o+do v hai ng trn bn knh v +d (hnh 4.3). Khi
Cc c trng hnh hc

54
o = d d dA
Lp vo cng thc tnh m men qun tnh cc
32 2 4
2
4
4
4
4
2
0
2
0
4 2
0
2
0
3 2
D D
d d dA I
D
D
A
t
=

t
=
o
= o = =
t
t

} } }

T y ta c
64
4
D
I I
z y
t
= =
C cng thc tnh m men qun tnh cho hnh trn, p dng cng thc tnh m
men qun tnh cho hnh ghp ta c cng thc tnh m men qun tnh ca hnh vnh
khn vi ng knh ngoi D v ng knh d
( )
4
4
1
32
o
t
=

D
I , ( )
4
4
1
64
o
t
= =
D
I I
z y
, trong
D
d
= o .
4.3 Cng thc chuyn trc song song
Xt h trc Ouv song song vi h trc ban u Oyz (hnh 4.4)

Hnh 4.4. Chuyn trc ta song song
Khong cch gia v v z l a, gia u v y l b, vy theo nh ngha ta c
} } } } }
+ + = + = =
A A A A A
u
dA b zdA b dA z dA b z dA v I
2 2 2 2
2 ) (
} } } } }
+ + = + = =
A A A A A
v
dA a ydA a dA y dA a y dA u I
2 2 2 2
2 ) (

} } } } } }
+ + + = + + = =
A A A A A A
uv
dA ab ydA b zdA a yzdA dA b z a y uvdA I ) )( (

z
y
dF
y
z
v
u
b
a
v
u
d
o
do
O
z
y
Hnh 4.3
CC BI TON THANH

55
Ta rt ra lin h gia m men qun tnh i vi h trc mi Ouv v m men
qun tnh i vi h trc c Oyz
abA bS aS I I
A a aS I I
A b bS I I
z y yz uv
z z v
y y u
+ + + =
+ + =
+ + =
2
2
2
2
(4.11)
Nu trc Oxy l trc trung tm th cng thc (4.11) c dng n gin hn
abA I I
A a I I
A b I I
yz uv
z v
y u
+ =
+ =
+ =
2
2
(4.11a)
V d Tnh m men qun tnh chnh trung tm ca tit
din thp gc nh trn hnh 4.5
Thp gc c to thnh t hnh vung to c cnh
14x14cm ct b i mt hnh vung nh hn gc trn bn
phi c cnh 12x12cm. Chn h trc ban u Oy
0
z
0
nh trn
hnh v, tm trng tm ca hnh ghp theo cng thc Vaginon
(bng 4.2). Phn ct b c din tch m
Bng 4.2
z
Co
(cm)
y
Co

(cm)
A
(cm
2
)
I
z
=I
y
tnh ti
trc trung tm
ring ca hnh
Khong cch t
trc ring n trc
ca hnh ghp
I
z
=I
y
ca
hnh ghp
(cm
4
)
Hnh to 0 0 2304 3201,333 2,769 4704,387
Hnh nh 1 1 -1600 -1728 3,769 -3773,82
Hnh ghp -2,769 -2,769 704 930,564
Ta tnh m men qun tnh cho tng hnh i vi trc trung tm ring ca tng
hnh sau chuyn trc sang h trc trung tm ca hnh ghp Cxy Phn ct b c
m men qun tnh m.
( ) ( )
4
2
2
2 2 1
2
1 1
564 930 cm A z z I A z z I I I
C C y C C y y Z
, = + + + = =
2
14
0
y
C

Hnh 4.5

z
y
12
12
0
z
O

14
2
Cc c trng hnh hc

56
4.4 Cng thc xoay trc
Xt h trc Ouv to c bng cch quay Oyz mt gc o (hnh 4.6). Khi ta
trong h trc Ouv tnh qua ta trong h trc Oyz theo cng thc
; sin cos ; cos sin o o = o + o = z y v z y u

Hnh 4.6. Xoay trc ta i mt gc o
Theo nh ngha m men qun tnh
} } }
} }
o + o o o =
o o = =
F F F
F F
u
dF y yzdF dF z
dF z y dF v I
2 2 2 2
2 2
2 cos cos sin sin
) sin cos (

} } }
} }
o + o o + o =
o + o = =
F F F
F F
v
dF z yzdF dF y
dF z y dF u I
2 2 2 2
2 2
2 cos cos sin sin
) cos sin (

( )( )
( )
|
|
.
|

\
|
o o + o o =
o o o + o = =
} } }
} }
F F F
F F
uv
dF z dF y yzdF
dF z y z y uvdF I
2 2 2 2
cos sin sin cos
sin cos cos sin

T y ta cng thc tnh m men qun tnh khi xoay trc
o o

+
+
= 2 2
2 2
sin cos
yz
y z y z
u
I
I I I I
I
o + o

+
= 2 2
2 2
sin cos
yz
y z y z
v
I
I I I I
I
o + o

= 2 2
2
cos sin
yz
y z
uv
I
I I
I (4.12)
z
y
dA
y
z
u
v
o
u
v
CC BI TON THANH

57
Trc qun tnh chnh l trc c m men qun tnh li tm bng khng. T iu
kin ny ta tm gc ca trc qun tnh chnh vi trc z
z y
yz
yz
y z
uv
I I
I
tg I
I I
I

= o = o + o

=
2
2 0 2 2
2
cos sin (4.13)
Bit gc o, thay vo hai biu thc u tin ca (4.12) ta tnh c cc m men
qun tnh i vi trc qun tnh chnh (gi l m men qun tnh chnh). Cc m men
qun tnh chnh nhn cc gi tr cc tr
2 2
4
2
yz y z
y z
I I I
I I
I +
+
= ) (
min
max
(4.14)
ng thi cng tm c bn knh qun tnh chnh
F
I
i
F
I
i
min
min
max
max
; = = (4.15)
Kt lun chng 4
Chng bn trnh by cc cng thc tnh cc c trng hnh hc ca hnh phng
nh m men tnh, cc m men qun tnh.
a ra cc nh ngha v h trc trung tm, h trc chnh, h trc qun tnh
chnh trung tm.
Trnh by cc cng thc tnh m men qun tnh khi chuyn trc song song v khi
xoay trc i mt gc o. ng thi cho quy tc tnh cc c trng hnh hc cho hnh
phng l hnh ghp.


58
CHNG 5
Thanh thng chu ko,
nn ng tm
5.1 nh ngha
Thanh chu ko hoc nn ng tm khi trn tit din ch tn ti mt thnh phn
ni lc l lc dc trc. Quy c du ca lc dc trc: Lc dc dng khi thanh chu
ko v m khi thanh chu nn
V d. Xt thanh dn chu ko (hnh 5.1)

Hnh 5.1. Ni lc dc trc trong h dn
tnh ni lc trong thanh ta dng phng php mt ct ct thanh AB v BC
thay th lin kt bng ni lc dc thanh AB (N
1
) v BC (N
2
). Xt cn bng ti im B
ta c hai phng trnh, t ta tm c ni lc
o = o = = o + =
o
= = + o =

Fctg N N N N X
F
N F N Y
cos cos
sin
sin
2 1 2 1
2 2
0 0
0 0

Nh vy thanh AB chu ko, cn thanh BC chu nn.
5.2 Biu lc dc
Biu lc dc biu din s bin thin ca lc dc dc theo trc ca thanh.
v biu lc dc ta dng phng php mt ct xc nh lc dc ti mt ct. Gi
tr lc dc N mt mt ct ca thanh bng tng i s nhng ngoi lc dc trc
A B
C
F
R
A
R
C
A B
C
F
R
A
R
C
N
1
N
1

N
2

N
2

CC BI TON THANH

59
thanh (lc tp trung P hay lc phn b q
x
) tc dng vo phn thanh v mt bn
ca mt ct. Cng thc tng qut xc nh lc dc trc ti mt mt ct ngang nh
sau

+ = dx q P N
x x x
(5.1)
Ta gi nh vec t N hng ra pha ngoi ca mt ct, xt iu kin cn bng ti
mt ct ca phn ct, chnh l cng thc (5.1) s cho ta c gi tr v du ca ni lc
dc trc.
V d. Xt thanh thng chu lc nh trn hnh 5.2

Hnh 5.2. V d v biu ni lc dc trc
Ta xt t bn phi sang. v u bn phi t do khng cn xc nh phn lc.
on 1 t u bn phi n im t lc P
2
(hnh 5.2b), xt cn bng ti mt ct
1-1 vi cc lc bn phi ta tnh c N
1

kN P N P N X 40 0 0
1 1 1 1
= = = =

on 2 t im t lc P
2
n im t lc P
3
(hnh 5.2c), xt cn bng ti mt
ct 2-2 vi cc lc bn phi ta tnh c N
2

kN P P N P P N 20 60 40 0
2 1 2 2 1 2
= = = = +
1
1
2
2
3
3
40kN
20kN
60kN
P
1
P
2

N
2

P
1

N
1

P
1

P
2
P
3

N
3

P
1
=40kN P
3
=80k
P
2
=60kN
a.
b.
c.
d.
e.
Thanh thng chu ko, nn ng tm

60
Tng t xt on 3 t im t lc P
3
n im ngm (hnh 5.2d), xt cn
bng ti mt ct 3-3 vi cc lc bn phi ta tnh c N
3

60 80 60 40 0
3 2 1 3 1 2 3 3
= + = + = = + P P P N P P P N
Biu lc dc N v trn hnh 5.2e
5.3 Cng thc ng sut
5.3.1 Gi thit v bin dng ca thanh
Xt thanh thng tit din khng i. K cc ng song song v cc ng
vung gc vi trc, ng vung gc c trng cho tit din, ng song song c
trng cho cc lp vt liu. Cho thanh chu ko bi hai h lc phn b hai u c
cng cng p nhng ngc chiu. Hp lc F=pA nm trn trc thanh

Hnh 5.3. Gi thit v bin dng dc ca thanh
Bng thc nghim ta c cc nhn xt khi thanh chu ko, nn
Cc tit din ca thanh vn phng v vung gc vi trc
Cc lp vt liu dc trc thanh khng tng tc vi nhau - b qua ng sut
php trn cc mt ct song song vi trc thanh
Cc th vt liu dc trc c bin dng di bng nhau
5.3.2 Biu thc ng sut
T gi thit cc tit din vn phng v vung gc vi trc ta c ng sut tip
bng khng ch cn ng sut php. T gi thit th hai ta ch cn ng sut php
theo phng ca trc thanh. Theo nh lut Hook ng sut t l vi bin dng di
x x
Ec = o (5.1)
T gii thit th ba bin dng di nh nhau ti mi th dc, nn ng sut cng
nh nhau trn tit din ta c quan h ng sut v ni lc
A dA dA N
x
A
x
A
x x
o = o = o =
} }
(5.2)
p
F=pA
CC BI TON THANH

61
A
N
x
x
= o (5.3)

Hnh 5.4. ng sut dc trc trng hp khi v phng
V d thanh chu lc dc trc trn hnh 5.2a, gi thit thanh c tit din khng i
vi din tich 20x30(cm) ta c biu ng sut nh trn hnh 5.5

Hnh 5.5. Biu ng sut ca thanh chu lc dc trc trn hnh 5.2a
5.4 Bin dng ca thanh
5.4.1 Bin dng di dc trc
Theo nh lut Hook bin dng di dc trc ca mt n v chiu di thanh l
EA
N
E
x x
x
=
o
= c (5.4)
Bin dng di dc trc ca mt on dx ca thanh l
dx dx
dx
dx
x x
c = A c =
A

Bin dng di dc trc ca thanh di L, k hiu AL l
} }
= c = A
L
x
L
x
dx
EA
N
dx L (5.5)
Khi
EA
N
x
l hng s trn ton b di th
EA
L N
L
x
= A (5.6)
A
A
N
x
= o
A
N
x
= o
N
1MN/m
2
0,67MN/m
2
0,33MN/m
2
Thanh thng chu ko, nn ng tm

62
Khi
EA
N
x
l hng s trn tng on chiu di L
i
th

|
.
|

\
|
= A
i
i
x
EA
L N
L (5.7)
Khi EA l hng s trn ton b di th
EA EA
dx N
L
N L
x
E
= = A
}
, trong
N
E l din tch ca biu lc dc. (5.8)
5.4.2 Bin dng ngang (theo phng ngang)
Trng thi ng sut trong bi ton ko, nn thanh thng l trng thi ng sut
n ch c thnh phn o
x
, do vy theo nh lut Hooke
x
x
z y
E
vc =
o
v = c = c (5.9)
bin i din tch mt ct ngang
vc =
A
2
F
F
(5.10)
bin i th tch ca thanh tnh theo cng thc

}
v
= A dx N
E
V
x
) ( 2 1
(5.11)
bin i th tch ca thanh chu ko (nn) bi lc P hai u thanh
PL
E
V
) ( v
= A
2 1
(5.12)
5.4.3 Th nng bin dng n hi
T cng thc (3.2) trong chng 3 ta c th nng bin dng n hi ring ca
trang thi ng sut khi tng qut
)] ( [
3 1 3 2 2 1
2
3
2
2
2
1
2
2
1
o o + o o + o o o + o + o =
E
U
Trong bi ton thanh chu ko, nn ng tm ch c ng sut php theo phng
dc trc, nh vy ng sut chnh ca trng thi ng sut ang xt
x
o = o
1
; = o
3
0
2
= o (5.13)
CC BI TON THANH

63
Thay (5.13) vo biu thc th nng bin dng n hi (3.2) ta c
2
2
1
x
E
U o = (5.14)
Thay biu thc ca ng sut php (5.3) vo (5.14) v ly tch phn ta nhn c
cng thc tng qut tnh th nng n hi tch ly s c dng

}
= dx
EA
N
U
x
2
2
(5.15)
5.4.4 Dch chuyn ti cc tit din
Khi thanh ch chu ko, nn ta ch c dch chuyn dc trc. T quan h ng sut
bin dng v h thc Cauchy ta c phng trnh vi phn timg dch chuyn
EA
N
dx
du
x
=
Khi
EA
N
x
l hng s trn ton b di th dch chuyn dc trc u l hm bc
nht
5.4.5 Dch chuyn cc im ca h thanh lin kt khp
Trnh t tm dch chuyn n hi cc im ca h thanh lin kt khp nh
sau
Xt iu kin cn bng tnh hc tm lc dc trc ti tng thanh
Tnh dn tuyt i ca tng thanh bng nh lut Hooke (5.5)
Do cc thanh khng ri nhau khi bin dng, bng phng php ng giao
nhau ta lp iu kin chp dch chuyn - quan h hnh hc gia cc thanh ni
vo im ang xt
Xc nh cc dch chuyn cn tm t quan h hnh hc lp bc trn
Ch : Cc thanh trong h khng ch bin dng dc trc m cn c th quay quanh
khp no . Nh vy mi im c th dch chuyn dc trc thanh v dch chuyn
trn cung trn c bn knh tng ng. Thay cung trn bng ng vung gc vi
bn knh quay v bin dng rt b so vi chiu di.
V d: Tm dch chuyn ca im K trn h thanh lin kt khp cho trn hnh 5.6a
Thanh thng chu ko, nn ng tm

64
T iu kin cn bng tnh hc ti im K (hnh 5.6b) ta tm c cc lc dc
trc N
1
v N
2

kN N kN N
F N N
N N
89 26 96 21
0 45 60
0 45 60
2 1
0
2
0
1
0
2
0
1
, ; ,
cos cos
sin sin
= =

= +
= +

Tnh dn tuyt i ca thanh AK (
1
L A ) v thanh BK (
2
L A )
m
EA
L N
L m
EA
L N
L
4 2 2
2
4 1 1
1
10 38 5 10 2 2

= = A = = A , , ,

Hnh 5.6. V d tm dch chuyn cc im ca h thanh lin kt khp
Ko di thanh AK mt on
1
L A v thanh BK mt on
2
L A . K cc ng
vung gc vi AK v BK ti cc im ko di ra. Giao im ca hai ng vung
gc ny s l v tr ca im K sau bin dng. Ta thit lp iu kin chp dch
chuyn (hnh 5.6c) nhn c h phng trnh vi n l dch chuyn ca im K
theo phng x v y

A + A = A
A + A = A
0 0
2
0 0
1
45 45
30 30
sin cos
; sin cos
y x
y x
L
L

Thay cc gi tr ca
1
L A v
2
L A v gii h phng trnh trn ta xc nh c v
tr ca im K
N
1

N
2

60
o
45
o

F
L
1

L
2

K
A
B
AL
2

K
K
1

AL
1

Ax
Ay
45
o
30
o

K
a. b.
c.
CC BI TON THANH

65

A + A =
A + A =

y x
y x
707 0 707 0 10 38 5
5 0 866 0 10 2 2
4
4
, , ,
; , , ,

mm
mm
y
x
644 0
118 0
,
; ,
= A
= A

5.5 bn v cng
iu kin bn ca thanh chu ko, nn ng tm c dng
| |
) (
max
max
n k
A
N
o s = o (5.16)
T iu kin bn ta c cc bi ton
Bi ton kim tra bn khi c c biu lc dc trc ta kim tra iu kin
(5.16) xem thanh c bn khng.
Bi ton thit k tim kch thc tit din chu ko hay chu nn tnh t cng thc
| | o
=
max
N
A (5.17)
trong N
max
l gi tr tuyt i ca lc dc trn thanh, [o] l ng sut cho php ca
vt liu v ko hoc v nn.
Bi ton xc nh tr s an ton ca N tc l xc nh ti trng dc trc N cho
php tc ng ln thanh sao cho m bo iu kin bn.
| | o s A N
b
(5.18)
Ngoi kim tra bn ta cn phi kim tra cng xem dch chuyn ca im no
khng vt qu gii hn cho php
| | o s o
max
(5.19)
Trong bi ton thit k, khi iu kin cng khng tha mn, ta s phi la chn
li kch thc tit din sao cho iu kin (5.19) tha mn.
V d. Cho kt cu chu lc nh trn hnh v 5.7. Thanh OAB cng tuyt i. Cho
| |
2
1600 cm kG/ = o v | | mm
C
5 1, = o . Tm din tch tit din ca thanh AB m bo
bn v cng.
Thanh thng chu ko, nn ng tm

66
Ct thanh AB, thay th bng ni lc N. Xt cn bng ca thanh OAC ta tm c
ni lc trong thanh AB
T q
a
P N a
a
q a P Na 12
3
4
2 0
30
2
2
0
= + = =
cos

Tnh din tch tit din ca thanh AB m bo bn, theo (5.16)
| |
2
5 7
1600
12000
cm
N
A , = =
o
=
Tnh dn di ca thanh AB
mm cm
EA
NL
L
8 0 08 0
10 2 5 7
100 12000
6
, ,
,
= =


= = A

Tnh dch chuyn ti im C v kim tra
iu kin cng (5.19)
| |
C C
mm
L
o > =

=
A
= o 847 1
3
8 0 4
30
2
0
,
,
cos

Nh vy dch chuyn ti im C ln hn dch chuyn cho php. Ta tnh li din
tch tit din sao cho tha mn iu kin cng. t
| |
C C
o = o
ta tnh c dn di ca thanh AB sao cho tha mn iu kin trn
| | cm mm L
C
065 0 65 0
4
3
, , = ~ o = A
T y ta tnh c din tch tit din tng ng
2
6
23 9
25 0
2
65 0
6
065 0 10 2
100 12000
cm A ,
, , ,
~ = =


=
5.6 Bi ton siu tnh
Nh nh ngha h siu tnh l h m nu ch dng iu kin cn bng tnh
hc ta khng th xc nh c ni lc. Ngoi cc iu kin cn bng tnh hc ta
cn phi s dng cc iu kin chp dch chuyn. Quy trnh gii bi ton nh sau
Bc 1. Lp phng trnh cn bng tnh hc, xc nh bc siu tnh ca h
a
a a
P=2T
q=1,73T/m
O
C
A
B
30
o
Hnh 5.7
CC BI TON THANH

67
Bc 2. Lp iu kin chp dch chuyn tc l xc nh quan h hnh hc gia
cc bin dng ca tng thnh phn ca h. S phng trnh hnh hc cn thit
lp phi bng vi s bc siu tnh ca h.
Bc 3. Dng inh lut Hooke vit bin dng qua ni lc, th vo quan h hnh
hc lp bc trn a n h phng trnh gm phng trnh cn bng v
quan h hnh hc vi n l ni lc
Bc 4. Gii h phng trnh trn tm ni lc
Trng hp c k n ti nhit ta tun th quy trnh trn nhng trong bc 2
v bc 3 dn di c tnh khng ch do tc ng ca ni lc n cn do gin n
nhit
T l l
T
A o = A
trong l l chiu di thanh, o l h s dn n nhit trung bnh ca vt liu v AT
chnh lch nhit .
H siu tnh chu lc dc trc, ngoi xc nh ni lc cn c cc bi ton.
Tnh ng sut lp ghp: trong thc t chiu di ca cc thanh khi ch to c sai
khc so vi thit k, nn trong cc iu kin chp dch chuyn ta c tnh n sai
lch ny v tnh c ng sut lp ghp sinh ra do s sai lch, ny
Xc nh ti trng ti a theo ng sut cho php: ta chn ng sut ln nht bng
vi ng sut cho php t tnh ra ti trng cho php ln nht
Tnh ton theo nng lc chu ti: ta cho tt c cc ng sut bng ng sut cho
php. T phng trnh cn bng tnh hc ta tnh ra ti trng cc i cho php
theo nng lc chu ti. y chnh l iu kin chy do l tng.
V d. Xt thanh vi cc s chu lc dc trc nh trn hnh 5.8. Ly
E=2.10
6
kG/cm
2
v h s dn n nhit
6
10 5 12

= o ,
y ta xt ba trng hp
Thanh chu lc dc trc chu ngm hai u, s phn lc cn tm l hai
Thanh chu lc dc trc, nhng c sai lch u di, nh vy ta cn tm phn
lc u trn v ng sut lp ghp u di
Thanh thng chu ko, nn ng tm

68
Thanh chu ti nhit chu ngm hai u, ta cn tm phn lc ti hai u nh
trng hp th nht

Hnh 5.8
Ta nhn thy y l cc bi ton siu tnh v ta ch c mt phng trnh cn bng
i vi lc dc trc.
0 =
x
F
Ta s xt thm iu kin chp dch chuyn, c th cho tng trng hp
Trng hp trn hnh 5.8a. Ta gii phng lin kt ngm hai u v thay bng hai
phn lc R
1
v R
2
ta c phng trnh cn bng
0 40
2 1
= + R R
Biu ni lc dc trc vi chiu phn lc quy c c dng nh trn hnh 5.8b.
iu kin chp dch chuyn s l tng dn di ca thanh bng khng.
0 = AL
Thanh gm ba an c tit din khc nhau, ta tnh tng dn di da trn biu
lc dc trc 5.8b
( ) ( )
T R
A E
R
A E
R P
A E
R P
L 124 21 0
70
5 1
80
2
50
2
2 2 2
,
,
= =

= A
T phng trnh cn bng ta tm c
5
0
c
m

8
0
c
m

7
0
c
m

A
=
2
0
c
m
2

1,5A

2A

P=40
T

5
0
c
m

8
0
c
m

7
0
c
m

40T

0
,
2
c
m

AT=40
0
R
1
R
2
R
2

+

P

R
2

R
2
R
1
R
2

+

+

P
+
R
2

N
1
N
2
N
3
a.
b.

c.

d.

f.

e.

CC BI TON THANH

69
T R R 876 18 40
2 1
, = =
Trng hp trn hnh 5.8c. Ta gii phng lin kt ngm thay bng phn lc R
1

v t u di lc lp ghp R
2
ta c phng trnh cn bng
0 40
2 1
= R R
Biu ni lc dc trc vi chiu phn lc quy c c dng nh trn hnh 5.8d.
iu kin chp dch chuyn s l tng dn di ca thanh bng sai lch.
o = AL
Thanh gm ba an c tit din khc nhau, ta tnh tng dn di da trn biu
lc dc trc 5.8d
( ) ( )
2 0
70
5 1
80
2
50
2 2 2
,
,
= o =

+
+

+
= A
A E
R
A E
P R
A E
P R
L T R 81 32
2
, =
T phng trnh cn bng ta tm c
T R R 81 72 40
2 1
, = + =
Trng hp trn hnh 5.8e. Do tc ng ca nhit cc thanh u dn n nh
vy xut hin ni lc gy nn dc trc ta c phng trnh cn bng hnh 5.8f
N N N N = = =
3 2 1

iu kin chp dch chuyn s l tng dn di ca thanh bng khng.
0 = AL
Thanh gm ba on c tit din khc nhau, ta tnh tng dn di gm c dn
n nhit
T N
EA
Nl
t l
A E
Nl
t l
A E
Nl
t l L 27 24 0
5 1 2
3
3
2
2
1
1
,
,
~ = A o + A o + A o = A
Kt lun chng 5
Chng nm trnh by bi ton thanh chu ko, nn ng tm. Vi cc gi thit
v bin dng bi ton ko, nn c trng thi ng sut n.
Trong h thanh dn khng gian chu ko, nn dch chuyn ti cc nt lin kt
khp c th tm c bng phng php ng giao nhau ta lp c cc quan h
hnh hc.
Thanh thng chu ko, nn ng tm

70
Vi cc iu kin bn v iu kin cng trong bi ton ko, nn ng tm cho
php ta gii quyt ba bi ton c bn: kim tra bn ca thnh chu ko, nn; thit k
kch thc tit din ngang ca thanh chu ko, nn v bi ton tm ti trng cho php
Bi ton siu tnh khi ch chu ko, nn cng c xem xt. Khi ngaoif
phng trnh cn bng ta cn thit lp cc iu kin chp dch chuyn.


71
CHNG 6
Thanh thng chu xon
6.1 nh ngha
Thanh chu xon thun ty nu ni lc trn tit din ch c mt thnh phn l m
men nm trong mt phng tit din c gi l m men xon (hnh 6.1a)
Ngoi lc gy xon thng l nhng m men, nhng ngu lc nm trong mt
phng vung gc vi trc thanh
Ta c quy c du nu nhn vo mt ct ang xt m men quay ngc chiu
kim ng h l m men dng v ngc li (hnh 6.1.b). Lu y l quy c nn
c th c nhng ti liu s quy c khc vi y.
Trong cc mc u y ch xt xon thanh tit din hnh trn.

a. b.
Hnh 6.1. a. M men xon v b. Quy c du
6.2 Biu m men xon
M men xon M
x
cng c xc nh bng phng php mt ct. Ct mt mt
ct sau xt cn bng m men trn trc thanh ca phn ang xt ta c ln ca
m men xon ni lc ti mt ct bng tng i s tt c cc m men ngoi lc (m
men tp trung M v m men phn b dc theo trc thanh c cng m) tc dng
v mt pha ca mt ct. Cng thc tng qut

=
l
x x
dx m M M (6.1)
x
M
x
M
x
<0
M
x
>0
Thanh thng chu xon

72
Quan h bc nhy ca m men xon v m men ngoi lc tp trung
M M M
tr x ph x
=
, ,
(6.2)
Quan h vi phn gia m men xon v m men xon ngoi lc phn b dc trc
x
x
m
dx
dM
= (6.3)
V d. Thanh chu lc nh trn hnh 6.2a. V biu mment xon.
Xt mt ct vi on bn tri trong khong a x < < 0 ta c
x
a
M
M x m M
x x
2
0
1 1 1
= =
suy ra ti 0 = x , 0
1
=
x
M v ti a x = ,
2
1
M
M
a x
x
=
=


Hnh 6.2. V d v biu m men xon

a
a
M
m
2
1
=
a 2a
2
a
m
2
=2m
1

m=0
M
M
x1

m
1

x
M
x2

m
1

M
x3

m
1

M
M
x4

m
1

x
M
x

a.
b.
M/2
-M/2
CC BI TON THANH

73
Xt mt ct trong khong a x a 2 < < ta c
2
0
2 1 2
M
M a m M
x x
= =
Xt mt ct trong khong a x a 5 2 2 , < < ta c
2
0
3 1 3
M
M M a m M
x x
= = +
Xt mt ct trong khong a x a 5 4 5 2 , , < < ta c
| | a
a
M M
M d
a
m
M a m M
x x
2 0
4 2
0
2
2
2
2
4
0
1
1 4
, =

+ = = +
}

suy ra ti 0 = ,
2
4
M
M
x
= , a 2 = ,
2
4
M
M
a x
x
=
=
v a a M
x
42 1 2 khi 0
4
, = = =
Biu m men xon c dng nh trn hnh 6.2b
6.3 ng sut tip
6.3.1. Gi thit v bin dng
Xt thanh tit din trn chu xon. K cc ng sinh v cc ng trn chu
tuyn

Hnh 6.3. Gi thit v bin dng khi thanh chu xon
Cho thanh chu m men xon M hai u, vi bin dng b n hi ta c nhn
xt
Chiu di thanh v khong cch gia cc ng trn hu nh khng i. Cc
gc vung thay i
Cc ng trn vn phng, bn knh khng thay i. Mt phng cha cc
ng trn xoay quanh trc, gc xoay ca cc vng trn khc nhau
Ta chp nhn cc gi thit
Thanh khng c bin dng dc trc
x
M
M
Thanh thng chu xon

74
Tit din thanh vn phng ch xoay i mt gc v gc xoay l hm ca ta x
(Lu tit din khng l hnh trn th gi thit ny khng ph hp)
Bn knh tit din vn thng v khng thay i chiu di
Cc lp vt liu dc trc khng tc dng tng h (b qua ng sut php trn
cc mt song song vi trc)
Theo cc gi thit trn, ti tit din ch tn ti ng sut tip cc ng sut php bng
khng
6.3.2. Cng thc ng sut tip trn tit din
Kho st bin dng ca mt phn t thanh c chiu di dx.
Tit din bn tri ti ta x c gc quay l . Tit din bn phi ti ta x+dx
gc quay l +d. Bn knh ca tit din bn phi cng quay i mt gc l d. (Hnh
6.4)

Hnh 6.4. Bin dng ca phn t thanh chu xon
Xt phn t tr trn bn knh , gc xon ca bn knh cng l d (hnh 6.5a).
Bin dng gc vung mt bn ca phn t con. (Hnh 6.5b)
u =

= =
dx
d
dx
AB
. (6.5)
Tr s u l gc xon tng i gia hai tit din cch nhau mt n v chiu di
dx
d
= u . (6.6)
Theo nh lut Hook ng sut tip quan h vi gc quay tng i bng
dx
d
R
CC BI TON THANH

75
u = = t G G (6.7)
trong G m dun n hi trt

Hnh 6.5. Phn t tr trn v biu ng sut tip
Theo nh ngha
} }
u = t =
A A
x
dA G dA M
2
(6.8)
Tch Gu=const, vy
p
x
A
x
I
M
dA
M
G =

= u
}
2
(6.9)
trong
}
=
A
p
dA I
2
m men qun tnh c cc ca mt ct. Nh vy ng sut tip
biu din qua m men xon bng cng thc
= t
p
x
I
M
(6.10)
T biu ng sut tip (hnh 6.5c) ta c
p
x
p
x
W
M
R
I
M
= = t
max
(6.11)
trong
R
I
W
p
p
= m men chng xon ca mt ct.
i vi tit din trn bn knh R ta c
32 2
4 4
D R
I
p
t
=
t
= ,
16 2
3 3
D R
W
p
t
=
t
= . trong R D 2 = ng knh (6.12)
dx
d

B
A
d
dx

A
B
t
a.
b.
c.
Thanh thng chu xon

76
i vi tit din hnh vnh khn bn knh ngoi R v bn knh trong r ta c
( ) ( )
4
4
4
4
1
32
1
2
o
t
= o
t
=
D R
I
p
, ( ) ( )
4
3
4
3
1
16
1
2
o
t
= o
t
=
D R
W
p
(6.13)
trong D d R r = = o , r d 2 = .
6.4 Bin dng v dch chuyn
6.4.1. Bin dng
T cng thc (6.7) v (6.10) gc xoay tng i ca hai tit din cch nhau mt
n v chiu di bng
p
x
GI
M
= u (6.14)
T 6.6) v (6.14) ta tnh c gc xoay tng i gia hai tit din cch nhau dx
chiu di
dx
GI
M
dx d
p
x
= u = (6.15)
Tch phn (6.15) ta nhn c gc xoay tng i gia hai tit din hai u
thanh di L gi l gc xon
} }
= u =
L p
x
L
dx
GI
M
dx (6.16)
Khi const
GI
M
p
x
= trn c chiu di ta c
p
x
GI
L M
= (6.17)
Khi const
GI
M
p
x
= trn tng on chiu di
i
L

=
i p
i x
GI
L M
(6.18)
Ngi ta gi GI
p
l cng chng xon ca thanh

CC BI TON THANH

77
6.4.2. Dch chuyn
Gc xon xc nh t quan h vi phn (6.15)
dx
GI
M
dx d
p
x
= u =
C dx
GI
M
L p
x
+ =
}
(6.19)
trong C l hng s tch phn xc nh t iu kin lin kt
V d. V biu ng sut tip mp ngoi tit din
max
t v gc xon cho
thanh trn ng inh d chu lc nh trn hnh 6.7a
Xt mt ct t bn tri trong khong l x < < 0 ta c
ml M M
x
= =
1
;
3
1
1
16
d
ml
W
M
x
x
t
= = t
max

Xt mt ct trong khong l x l 5 2, < < ta c
ml M M M
x
3 2
2
= + = ;
3
2
2
48
d
ml
W
M
x
x
t
= = t
max

Xt mt ct trong khong l x l 5 4 5 2 , , < < ta c
| | l l m m M M M M
x
2 0 2 5 2
3
, ) ( = = + + =
( )
3
3
2 16
d
l m
W
M
x
x
t

= = t
max
| | l 2 0, =
ti 0 = , ml M
x
2
3
= ,
3
3
3
32
d
ml
W
M
x
x
t
= = t
max
, l 2 = , 0
3
=
x
M , 0
3
3
= = t
x
x
W
M
max
. Ta
c biu
max
t nh trn hnh 6.7c
Hai on u c const
GI
M
p
x
= trn tng on. Gc xon gia tit din u v
cui on I l
4
2 2
1 1
32
d G
ml
GI
ml
GI
L M
p p
x
I
t
= = =
Gc xon gia hai tit din u v cui on II l
Thanh thng chu xon

78
4
2 2
2 2
144 5 4
d G
ml
GI
ml
GI
L M
p p
x
II
t
= = =
,


Hnh 6.6. V d tnh gc xon v ng sut tip
Gc xon gia hai tit din u v cui on III l
l
p
l
p
III
l
GI
m
d l
GI
m
2
0
2 2
0
2
2
2
|
|
.
|

\
|

= =
}
) (


ml
3ml
2ml
M
x
1,5l
m
5M
M=ml
l 2l
2M
M
x1

M
x2

M
x3


a.
b.

4
2
176
d G
ml
t 4
2
144
d G
ml
t
4
2
64
d G
ml
t
d.


t
max
c.
3
16
d
ml
t
3
48
d
ml
t
3
32
d
ml
t
CC BI TON THANH

79
ti 0 = ta c 0 =
III
, ti l 2 = ta c
4
2 2
1 1
64 2
d G
ml
GI
ml
GI
L M
p p
x
III
t
= = = .
Nh vy biu gc xon nh trn hnh 6.7d
6.4.3. Th nng bin dng n hi
T cng thc (3.2) trong chng 3 ta c th nng bin dng n hi ring ca
trang thi ng sut khi tng qut
)] ( [
3 1 3 2 2 1
2
3
2
2
2
1
2
2
1
o o + o o + o o o + o + o =
E
u
Trong bi ton xon thun ty thanh tit din trn ta ch c ng sut tip t trn
mt ct vung gc vi trc thanh, nh vy ng sut chnh ca trng thi ng sut
ang xt
t = o
1
; t = o
3
; 0
2
= o (6.20)
Thay (6.20) vo biu thc th nng bin dng n hi (3.2) ta c
2
1
t
+
=
E
u (6.21)
Thay biu thc ca ng sut tip (6.10) vo (6.21) v lu n m un trt
( ) +
=
1 2
E
G ta nhn c
2
2
2
2
1
=
p
x
I
M
G
u (6.22)
Cng thc tng qut tnh th nng n hi tch ly s c dng

}
= dx
GI
M
U
p
x
2
2
(6.23)
6.5 bn v cng
6.5.1. iu kin bn
| | t s = t
p
x
W
M
max
(6.24)
Theo thuyt bn ng sut tip cc i
Thanh thng chu xon

80
| |
| |
2
o
= t (6.25)
Theo thuyt bn th nng bin dng n hi hnh dng cc i
| |
| |
3
o
= t (6.26)
Nh ni trong phn nhp mn ta c 3 bi ton c bn:
Bi ton kim tra: ta kim tra iu kin bn (6.24) xem c tha mn khng.
Bi ton thit k: la chn kch thc tit din t iu kin bn
| | t
>
x
p
M
W
max
(6.27)
Bi ton xc nh ti trng cho php M
b
t iu kin (6.24) tnh ti trng cho
php tc ng ln thanh sao cho bn
6.5.2. iu kin cng
| | s =

p
x
GI
l M max
max
(6.28)
Tng t i vi tng bi ton
Bi ton kim tra: ta kim tra iu kin cng (6.28) xem c tha mn khng.
Bi ton thit k ta tnh gc xon da trn kch thc tit din chn t iu
kin bn (6.24). Ta kim tra iu kin cng (6.28), nu tha mn khng cn chn
li kch thc. Nu iu kin (6.28) khng tha mn ta la chn li kch thc
theo tiu chun
| |
>

G
l M
I
x
max
(6.29)
trong

l l di on thanh ngi ta cho bit gc xon cho php.

Bi ton xc nh ti trng cho php M
c
t iu kin (6.28) tnh ti trng cho php
tc ng ln thanh sao cho cng. Ti trng cho php M s l ) , max(
c b
M M
V d. Thanh tit din hnh vnh khn chu xon nh trn hnh 6.7. ng sut tip cho
php | |
2
500 cm kG/ = t
CC BI TON THANH

81
Bc 1. V biu moment xon
Bc 2. Tm t
max

) , (
max 3 3
3
3 3
5 0 1
16 300
1
16
3
t

=
|
|
.
|

\
|

t
= t
D
D
d D
M


Hnh 6.7
Bc 3 T iu kin bn (6.27) xc nh ng knh ngoi D, theo thng s ban
u t l gia ng knh trong v ng knh ngoi l 0,5
| | | |
cm
M
D
M
88 6
5 0 1 500
480000
1
W 3
4
3
3
,
) , ( ) (
max
max
=
t
=
o t t
=
t
=
Bc 4 Kim tra iu kin v cng (6.28). T kch thc tm c ta tnh m
men qun tnh
4 4
4
4 206 1
32
cm
D
I , ) ( = o
t
=
sau tnh
| |
4
43 107
2 800000
180 100 30000
cm
G
l M
,
max
=
t

=

Ta thy l iu kin cng tha mn
| |
>

G
l M
I
max
suy ra ta chn knh thc tnh
c bc 3
cm d cm D 44 3 88 6 , ; , = =
M=100kGm
M
D
l l
2l
3M
4M
d=0,5D
Thanh thng chu xon

82
6.6 Thanh chu ct
Bin dng ct hay bin dng trt l mt trng hp chu lc ca thanh m trn
tit din cng ch c cc ng sut tip. ng sut tip ny c phng chiu ca lc
ct F v phn b u trn din tch A ca mt ct (hnh 6.8) ta c cng thc tnh ng
sut tip khi thanh chu ct
A
F
= t (6.30)

Hnh 6.8. Thanh chu ct
iu kin bn khi ct
| | t s = t
A
F

iu kin bn ny kim tra cc lin kt: inh tn, bu lng, mi hn
V d: Xt inh tn c ng knh d lin kt ba tm phng (hnh 6.9)

Hnh 6.9. inh tn bu lng kim tra bin dng trt
Lin kt ca inh tn hai mt ct a-a v b-b, ti inh tn chu lc ct F trn
din tch
4 2
2
/ d A t =
Khi inh tn c n mt ct th
4
2
/ d n A t = (6.31)
F
F
a a
b b
2F
F
F
CC BI TON THANH

83
Mt dng ph hy khc ca inh tn do s p trn b mt tip xc (hnh 6.10).
S phn b ng sut trn b mt tip xc rt phc tp. ng gi gn ng thng
qua tr s trung bnh
| |
em
em
em
A
F
o s = o (6.32)
trong :
F - tng lc ko v mt pha
A
em
- din tch p mt quy c
o
em
- ng sut p mt quy c.

Hnh 6.10. Kim tra ng sut p ti cc mt tip xc
Din tch p mt quy c c tnh nh sau:
Gia inh tn v vch l ca tm th hai, din tch p mt quy c bng
2
o = d A
em

Gia inh tn v vch l ca tm th nht v tm th ba c din tch p mt quy
c bng
) (
3 1
o + o = d A
em

Tng qut ha din tch p mt quy c c tnh bng

o = o =
i i em
d d A (6.33)
trong
d: ng knh l inh,
o
i
: b dy tm i.
o
1

o
3

o
2

Thanh thng chu xon

84
6.7 Xon thanh tit din ch nht
Khi thanh tit din hnh ch nht chu xon, th mt phng vung gc vi trc
ca thanh s b bin dng vnh khi mt phng ban u (hnh 6.11)

Hnh 6.11. Thanh chu xon hnh ch nht
Lc ny gi thit v tit din phng khng tha mn, li gii ca bi ton xon
thanh tit din hnh ch nht c Saint-Venant gii dng phng php na
ngc. Theo Saint-Venant biu phn b ng sut tip ca tit din hnh ch nht
khi thanh chu xon c dng nh trn hnh 6.12. T biu ny c cc nhn xt sau
ti trung tm ng sut tip bng khng t =0

Hnh 6.12. Biu phn b ng sut trn tit din ch nht chu xon
ti trung im cnh di ng sut tip c gi tr ln nht
x
z
W
M
= t
max
(6.34)
ti trung im cnh ngn ng sut tip tnh qua ng sut tip ln nht
max
|t = t
1
(6.35)
gc xon trn mt on v di
x
z
GI
M
= u (6.36)
trong
t
1

t
max
CC BI TON THANH

85
3 2
hb I hb W
x x
= o = ; (6.37)
Cc gi tr o, | v ph thuc vo t l gia hai cnh h v b ca hnh ch nht
cho trong bng 6.1
Bng 6.1. Cc h s o, |, theo t s cc cnh h/b
h/b 1,0 1,5 1,75 2 2,5 3 6 10
o 0,208 0,231 0,239 0,246 0,258 0,267 0,299 0,313 0,339
| 1,0 0,859 0,820 0,795 0,766 0,753 0,743 0,742 0,742
0,141 0,196 0,214 0,229 0,249 0,263 0,299 ,0313 0,333
Khi t s h/b>10 c th ly o = =1/3=0,333
6.8 Bi ton siu tnh
Cng nh bi ton thanh chu ko hay nn ng tm, trong h siu tnh chu
xon ta cng phi tm nhng iu kin chp dch chuyn (quan h hnh hc gia cc
dch chuyn) b sung vo cc phng trnh cn bng tnh hc. Trong bi ton
xon lp cc iu kin chp ta xem xt cc iu kin lin kt, chng c cc dng
sau
Thanh c hai u ngm cht: iu kin chp dch chuyn l tng i s cc gc
xon trn tt c cc on thanh phi bng khng
Thanh c mt u lin kt n hi th gc xoay ca u n hi khng bng
khng m t l vi ln m men phn lc
Thanh c hai u lin kt n hi th gc xon ton phn bng hiu gc xoay ca
hai mt ct hai u
Khi trong h c mt s thanh chu xon, mt s thanh chu ko (hay nn) th dch
chuyn s l gc xon i vi thanh chu xon v l dch chuyn dc i vi
thanh chu ko (hay nn)
V d. Cho kt cu nh trn hnh 6.13, bit l, M, d, G. Tm t
max
v
A
Thanh ch chu m men xon, nn c th thay th ngm bng cc m men phn
lc M v M. T iu kin cn bng ta c
0 4 = + ' ' + ' M M M M
Thanh thng chu xon

86
iu kin chp dch chuyn chnh l tng i s gc xon ca thanh bng khng.
0 = + +
III II I


Hnh 6.13
Ta tnh gc xon tng i cho tng on
G I
l M
I

'
= ,
( )
G I
l M M
IJ

+ '
= ,
( )
G I
l M M M
III

'
=
4

Th vo iu kin tng i s cc gc xon bng khng
( ) M M M M M M M M
G I
l
3
2
0 4 = ' = + ' ' '

T iu kin cn bng ta tm c M
3
7
0 4
M
M M M M M = ' ' = + ' ' + ' ,
Nh vy c hai phn lc u c chiu nh trn hnh v. ng sut tip ln nht
on th 3
3
3
112
3
7
d
M
W
M
t
= = t

max
.
Gc xon tng i ti im A
G
Ml
GI
Ml
A
t
= =

3
2
3
2
.
M
4M
d
M
M
l l l
A
M
3
7
M
3
5
M
3
2


+
CC BI TON THANH

87
Kt lun chng 6
Chng su trnh by bi ton xon thanh tit din trn. Vi cc gi thit v bin
dng ca thanh tit din trn chu xon ta c cng thc tnh ng sut tip. ng sut
tip t cc i mp ngoi ca tit din.
Gii thiu li gii ca bi ton Saint Venant cho thanh tit din ch nht chu
xon. ng sut tip ln nht im gia ca cnh di. a ra bng cc h s ph
thuc vo t l gia hai cnh tnh ton cho thanh tit din ch nht chu xon.
Bi ton thanh chu ct v ng dng trong kim tra bn cho cc mi ni cng
c xem xt trong chng ny.
Bi ton siu tnh trong trng hp thanh chu xon c trnh by ngn gn.
Hng dn cch lp cc iu kin chp chuyn vj trong trng hp thanh chu xon.


88
CHNG 7
Thanh thng chu un
7.1 nh ngha
Thanh chu un khi trc thanh thay i cong. Mt phng un l mt phng
cha trc thanh v m men un. Mt phng qun tnh chnh l mt cha trc thanh
Ox v trc qun tnh chnh trung tm y hoc z
Nu mt phng un trng vi mt phng qun tnh chnh ta c trng hp thanh
chu un phng

Hnh 7.1. Un phng
Nu mt phng un khng trng vi mt phng qun tnh chnh ta c trng hp
thanh chu un khng gian

Hnh 7.2. Un khng gian
Lun lun c th phn tnh m men un M
u
= M
y
+M
z
trong hai mt phng qun
tnh chnh, nh vy un khng gian l t hp ca un phng
Trng hp thanh chu un c c lc ct ta gi l un ngang
Trng hp thanh chu un khng c lc ct ta gi l un thun ty
x
y
z
x
y
z
x
y
z
CC BI TON THANH

89
7.2 Biu lc ct v m men un
Tng t nh lc dc trc trong thanh chu ko, nn, m men xon trong thanh
chu xon, lc ct v m men un trong bi ton un thanh cng c xc nh bng
phng php mt ct. Lc ct Q
y
ti mt ct no bng tng hnh chiu ln trc y
ca tt c ngoi lc (lc tp trung v lc phn b) tc dng vo phn thanh v mt
bn ca mt ct. Cn m men un M
z
ti mt ct bng tng i s cc m men
ca tt c nhng ngoi lc ) tc dng vo phn thanh v mt bn ca mt ct.
Quy tc du ca lc ct v m men un cho trn hnh 7.3. Nh nu trong
chng1
Lc ct Q vung gc vi tip tuyn ca trc thanh, l dng khi on ta xt c
xu hng quay theo chiu kim ng h di tc ng ca lc ct
M men un M gy un trong mt phng l dng khi on ta xt b cong vng
xung (hng nc) di tc ng ca m men

a b.
Hnh 7.3. Quy c du. a. Lc ct v b. m men un
Khi v biu ni lc ta nn v biu lc ct Q trc, biu m men un M
sau. Khi thanh khng chu ngu lc un phn b ta c th s dng quan h vi phn
gia ni lc v ti trng (1.21)
2
2
dx
M d
dx
dQ
q
dx
dM
Q = = = ;
trong q l mt ti trng phn b.
T quan h vi phn ny ta c nhng nhn xt sau v biu ni lc Q v M
Dm c ti trng i xng v lin kt i xng (hnh 7.4a) biu lc ct Q s
phn i xng, cn biu m men M i xng. Ngc li (hnh 7.4b) khi dm
chu ti phn i xng th biu Q i xng, cn biu M phn i xng
Q
Q
Q Q
M
M
M
M
Thanh thng chu un

90

Hnh 7.4. Cc v d v biu lc ct v m men un
Ti v tr c t lc tp trung, trn biu Q c bc nhy m ln bng vi
gi tr ca lc tp trung. Tng t ti v tr t ngu lc un, biu m men
un M cng c bc nhy vi ln bng gi tr ca ngu lc
Tang ca gc gia tip tuyn ca biu m men un M vi trc thanh s bng
lc ct Q v cng ca ti phn b bng tng ca gc gia tip tuyn ca
biu lc ct Q vi trc thanh
Nu trn mt on dm ti trng phn b bin i theo hm i s, th trn on
biu lc ct bin i theo hm cao hn mt bc v m men un bin i
theo hm cao hn mt bc so vi hm ca lc ct. Biu m men ca v d
c c
l
P P
+

+
P
P
Pc
Q
M
c
c
l
P P
+

+
P/3
P/3
Pc/3
Q
M
2P/3
+

a
a
a
qa
qa
2
+

2,7qa
1,3qa
2
Q
M
Pc/3
2a
q
2q
1,3qa
1,3qa
0,3qa
+
+
a. b.
c.
2,1qa
2
1,4qa
2
1,82qa
2
CC BI TON THANH

91
trn hnh 7.4c cho ta thy on c lc phn b u, biu lc ct l hm bc
nht, cn biu m men l hm bc hai
Ti v tr m lc ct c ga tr bng khng th m men un c gi tr cc tr. Trong
on ngoi cng bn phi ca thanh trong v d 7.4c biu lc ct bng khng
tai im cch gi 1,35a. Ti im ny biu m men t cc tr
Ti v tr lc ct c bc nhy i du th biu m men un thay i dc,
nh biu m men ca trng hp b trn hnh 7.4. Nu lc ct c bc nhy
nhng khng i du th biu m men un b gy. V d trn hnh 7.4c ti
im t lc tp trung qa biu lc ct c bc nhy nhng khng i du do
vy biu m men b gy khc
Nu xt mt ct t phi sang tri th
dx
dM
Q = .
7.3 ng sut trong bi ton un
7.3.1 Un thun ty
Cc gi thit
Xt thanh thng chu un thun ty trong mt phng qun tnh chnh

Hnh 7.5. Cc gi thit thanh un thun ty
Quan st bin dng ta c nhn xt
Nhng ng k vung gc vi trc thanh vn thng
Cc ng k song song vi trc b cong,cc ng pha trn co li, cc ng
pha di dn ra nhng vn cch u
Cc gc vung vn bo ton
Trn c s ta gi thit
Trc v sau bin dng tit din thanh vn phng v vung gc vi trc
M
z

M
z

Mt trung ha
ng
trung ha
y
Thanh thng chu un

92
Cc lp vt liu dc trc thanh khng tc dng tng h ln nhau, c th b qua
ng sut php trn cc mt ct song song vi trc thanh o
z
~ o
y
~ 0
Tn ti lp vt liu song song vi trc thanh c chiu di khng i gi l lp
trung ha. Giao tuyn ca lp trung ha vi tit din l mt ng thng gi l
ng trung ha
Hai gi thit u ging trong bi ton thanh chu ko v thanh chu xon. Gi
thit th ba l gi thit v s chp nhn bin dng b.
Cng thc tnh ng sut
Xt phn t c chiu di dx
d gc gia hai tit din
bn knh cong ca lp trung ha
z - ng trung ha trn tit din

Hnh 7.6. Phn t chu un
Bin dng t i theo phng x

=

+
=

= c
y
d
d d y
bb
bb a a
aa
aa a a
x
) (
1 1 1 1

Cc gc vung khng i nn ng sut tip trn tit din ang xt bng khng,
v 0 ~ o ~ o
y z
nn ng sut php
y
y
ng trung ha
b
b
a a
a
1

dx
a
1


d
o
t=0
CC BI TON THANH

93

= c = o
Ey
E
x x
(7.1)
Khi chu un trong mt phng xy ch tn ti m men un Mz cn lc dc N v
momnet un My bng khng
} } }
o = = o = = o =
A
x z
A
x y
A
x
dA y M dA z M dA N ; ; 0 0
Thay biu thc ca o
x
ch const
E
=

ta c:
0 0 = =
} }
A A
zydA ydA ;
M men tnh i vi trc trung ha v m men qun tnh ly tm vi h trc yz
ca tit din bng khng. Suy ra trc trung ha z l trc i qua trng tm vung gc
vi mt phng un, h trc yz l h trc qun tnh chnh
Khi xc nh v tr ca trc trung ha, ta tm c biu thc ca bn knh cong

= o =
} }
z
A A
z
EI
dA y
E
dA y M
2

z
z
EI
M
=

1
(7.2)
Ta c biu thc tnh ng sut php
y
I
M Ey
z
z
=

= o (7.3)
Du ca m men: m men dng lm cng pha di ca thanh, m men m
lm cng pha trn ca thanh
Biu , tr s ln nht ca ng sut php
ng sut php t l vi khong cch n trc trung ha. Biu l ng bc
nht bng khng ti trc trung ha v c tr s ln nht ti hai mp
K hiu yk v yn - ta ca mp tit din chu ko v chu nn, th
n z
k z
z
n
k
z
z
W
M
y
I
M
,
,
min
max
= = o (7.4)
Thanh thng chu un

94
trong
n
z
n z
k
z
k z
y
I
W
y
I
W = =
, ,
; l cc m men chng un (7.5)

Hnh 7.7. Biu ng sut php
Nu tit din i xng qua trc z v c chiu cao l h th
2 /
, ,
h
I
W W W
z
z n z k z
= = = (7.6)
v
z
z
W
M
= o
min
max
(7.7)
i vi tit din hnh ch nht
12
3
bh
I
z
= ,
6 2
12
2 3
bh
h
bh
W
z
= =
/
/
(7.8)
i vi tit din hnh trn c bn knh R, ng knh R D 2 =
64 4
4 4
D R
I
z
t
=
t
= ,
12 4 4
3 3 4
D R
R
R
W
z
t
=
t
=
t
= (7.9)
i vi tit din hnh vnh khn ng knh ngoi l D, ng knh trong d
D
d D
I
z
= o o
t
= ); (
4
4
1
64
, ) (
4
3
1
32
o
t
=
D
W
z
(7.10)
V d. Cho thanh chu un nh trn hnh 7.8. Tnh kch thc ca mt ct hnh trn,
hnh vnh khn, hnh vung, hnh ch nht v thp hnh ch I. Tnh ng sut ti
im A ca mt ct ch I ti v tr t m men tp trung. Cho | |
2
1600 cm kG/ = o
z
y
h
y
n

y
k

o
max


+
o
min

CC BI TON THANH

95
Tnh phn lc hai u T R R 4 0
2 1
, = = c gi tr bng nhau nhng ngc hng vi
nhau.
V biu m men un nh trn hnh 7.8. Tm c kGcm M
2 3
10 10 4 2 = ,
max

Ta tm kch thc t iu kin bn vi
| |
3
150
1600
240000
cm
M
W = =
o
=

Hnh 7.8
i vi hnh trn ta c cng thc tnh m men chng un
150
32
3
=
t
=
D
W
2
3
188 104 518 11 150 32 cm A cm D , , / = = t =
i vi hnh vung ta c cng thc tnh m men chng un
150
6
3
= =
a
W
2 2 3
217 93 655 9 150 6 cm a A cm a , , = = = =
i vi hnh ch nht ta c cng thc tnh m men chng un
150
3
2
6
3 2
= = =
b bh
W
2
3
986 73 164 12 082 6 2 150 3 cm A cm h cm b , , , / = = = =
i vi hnh vnh khn ta c cng thc tnh m men chng un
( ) 150 1
32
4
3
= o
t
=
D
W

4m 6m
M=4Tm
0,4T 0,4T
a
D
b
h
=
2
b

h
h
/
4

A
D
d
=
0
,
6
D

1,6Tm
2,4Tm
+

M
Q
0,4T
+
Thanh thng chu un

96
( )
2
3
2
145 73 238 7 063 12
6 0 1
150 32
cm A cm d cm D , , ,
.
= = =
t

=
i vi tit din ch I ta chn thp hnh s hiu 18a t ph lc 1 theo TCVN
1655-75
2 3
4 25 3 8 1 5 100 180 159 cm A mm t mm d mm b mm h cm W , , , = = = = = =
2
43 1509
159
240000
cm kG
W
M
/ , = = = o
Nu ly din tch hnh trn l 1 ta c t l gia cc din tch nh sau
A
trn
:A
vung
:A
ch nht
:A
vnh khn
:A
I
=1 :0,89 :0,71 :0,70 :0,24
Ta thy vi cng mt m men chng un, th tit din ch I c din tch ch bng
khong 1/4 so vi tit din hnh trn. Ta c th kt lun l thp hnh ch I c kh
nng chng un tt nht.
7.3.2 Un ngang phng
Cc gi thit
Xt thanh thng chu un nganh phng, c lc ct Q
y
, m men un M
z
(hnh 7.9).
Quan st bin dng ta c nhn xt ng k vung gc vi trc khng thng v cc
gc vung cng b thay i.

Hnh 7.9. Gi thit trong bi ton un phng
Gi thit tit din phng khng cn ng, tn ti c ng sut tip v ng sut
php Bin dng trt do ng sut tip gy ra khng thay i chiu di theo phng
ngang trc v phng dc trc nn ng sut php vn c tnh theo cng thc
y
I
M
z
z
= o
trong y l khong cch n trc trung ha
+
F
F
Fl
(Q)
(M)
CC BI TON THANH

97
tnh ng sut tip do lc ct gy ra ta xt mt phn t thanh chiu di dx. Gi
thit chiu rng nh hn chiu cao (tit din hp) ta c th chp nhn
ng sut tip phn b u trn tit din theo b rng
ng sut tip ch c thnh phn thng ng theo phng lc ct
Hai gi thit ny ch ng khi xt tit din hnh ch nht hp. Ta xt cn bng
ca phn t trn hnh 7.10b. Lc tc ng ln phn t gm c
ng sut php ti mt bn tri
-
= o y
I
M
z
z
tr

ng sut php ti mt bn phi
-
+
= o y
I
dM M
z
z z
ph

ng sut tip t phn b trn b mt c din tch l bdx

Hnh 7.10. ng sut tip do lc ct
Phng trnh cn bng ca phn t c dng
( ) 0 = t o o = t o o
} } }
bdx dA bdx dA dA
c c c
A
tr ph
A
tr
A
ph

Thay biu thc ca ng sut ti hai mt ct tri v phi ta c
- - -
=
+
= o o y
I
dM
y
I
M
y
I
dM M
z
z
z
z
z
z z
tr ph

Nh vy ta nhn c cng thc tnh ng sut tip
z
C
Z z
A z
z
A z
z
bI
S
dx
dM
dA y
bI dx
dM
dA y
I
dM
bdx
C C
= = = t
} }
- -
1 1

x
y
z
y
y*
T
o
ph
o
tr
t

t

y
z
b.
c.
A
C
a.
Thanh thng chu un

98
T quan h vi phn gia m men v lc ct ta c cng thc tnh ng sut tip
do lc ct gy ra ti khong cch
-
y so vi trc trung ha
z
C
Z y
bI
S Q
= t - cng thc D. J. Juravski (7.11)
trong
Q
y
l lc ct tc dng ln thanh
b l b rng thc ca tit din ti m tnh phn b ng sut tip
C C
A
C
Z
y A dA y S
C
= =
}
-
l m men tnh ca phn tit din gii hn bi b rng thc
b i qua im tnh ng sut tip. C th tnh bng cch nhn din tch ca phn tit
din ang xt vi trng tm ca n.
Ch ta vn c th s dng cng thc (7.11) cho cc tit din khng hp.
i vi tit din hnh ch nht c kch thc hxb
M men qun tnh i vi trc z c dng
12
3
bh
I
z
= ,
M men qun tnh tnh ca phn tit din gii hn bi b rng ca im cch
trc trung ha mt on y
|
|
.
|

\
|
=
2
2
4 2
y
h b
S
C
z

Cng thc ng sut tip cho im nm cch trc trung ha mt on y (hnh
7.11a)
|
|
.
|

\
|
=
|
|
.
|

\
|
= t
2
2
3
2
2
3
4
6
4 2
12
y
h
bh
Q
y
h b
b bh
Q
y y
y
(7.12)
Ti trc trung ha khi 0 = y ng sut tip t gi tr ln nht (hnh 7.11a)
bh
Q
y
y
2
3
= t
max
; (7.13)
Ti mp ngoi ca tit din khi 2 / h y = (hnh 7.11a)
CC BI TON THANH

99
0 = t
y

i vi tit din hnh trn bn knh R
M men qun tnh i vi trc z c dng
4
4
R
I
z
t
= ,
B rng thc ca tit din ti im tnh phn b ng sut tip
2 2
2 y R b =
M men qun tnh tnh ca phn tit din gii hn bi b rng ca im cch
trc trung ha mt on y
( )
2 3
2 2
3
2 /
y R S
C
z
=


Hnh 7.11. Phn b ng sut tip trn tit din hnh ch nht v hnh trn
Cng thc ng sut tip cho im nm cch trc trung ha mt on y (hnh
7.11b)
h
b
y
z
t
d
z
y
y
dI
S Q
2 1/
max
= t
y
c.
R
y
z
b.
R
Q
y
y
t
= t
3
4
max
h
b
y
z
a.
bh
Q
y
y
2
3
= t
max
Thanh thng chu un

100
( ) ( )
2 2
4
2 3
2 2
2 2 4
3
4
3
2
2
4
y R
R
Q
y R
y R R
Q
y y
y

t
=
t
= t
/
(7.14)
Ti trc trung ha khi 0 = y ng sut tip t gi tr ln nht (hnh 7.11b)
2
3
4
R
Q
y
y
t
= t
max
(7.15)
Ti mp ngoi ca tit din khi R y = (hnh 7.11b)
0 = t
y

i vi tit din hnh ch I
Ta coi tit din l hnh ghp ca hai hnh ch nht hp ngang gi l bn cnh v
mt hnh ch nht hp thng gi l bn bng. K hiu S
1/2
l m men tnh ca mt
na din tch (thng c cho trong cc bng thp hnh k hiu l S
x
).
i vi cc im trn bn bng cch trc z mt on y c m men tnh bng S
1/2

tr i m men tnh ca din tch dxy
2
2
2 1
dy
S S
C
z
=
/
,
|
|
.
|

\
|
= t
2
2
2 1
y d
S
dI
Q
z
y
y /

ng sut tip cc i t c ti y=0
z
y
y
dI
S Q
2 1/
max
= t
Ti im trn bn bng gip vi bn cnh t
h
y =
2

|
|
.
|

\
|
|
.
|

\
|
= t
2
2 1
2 2
t
h d
S
dI
Q
z
y
y /

Ti im trn bn cnh gip vi bn bng ta c t
h
y =
2

|
|
.
|

\
|
|
.
|

\
|
= t
2
2 1
2 2
t
h d
S
bI
Q
z
y
y /

Biu ng sut tip ca tit din hnh ch I xem trn hnh 7.11c

CC BI TON THANH

101
i vi tit din dng thnh mng
ng sut tip hng theo tip tuyn vi ng trung bnh v phn b u trn
b dy. Ta c cng thc tnh ng sut tip
lI
S Q
y
y
= t (7.16)
trong l l b dy ca mt ct, S l m men tnh i vi ng trung ha ca
phn mt ct v mt pha ca ng v vung gc vi ng trung bnh ti im
ang xt.
V d. Ta c th tnh ng sut tip cc tr ti mt ct bn phi ca im t m men
tp trung trong v d trn hnh 7.8 cho cc loi tit din khc nhau. Trong trng hp
ny lc ct khng i trn ton b di thanh T Q 4 0, = , ta c
i vi tit din hnh trn
2
2 2
28 1
518 11 3
400 4
3
4
cm kG
R
Q
y
y
/ ,
,
max
~
t

=
t
= t
i vi tit din hnh vung
2
2 2
436 6
655 9 2
400 3
2
3
cm kG
a
Q
y
y
/ ,
,
max
~

= = t
i vi tit din hnh ch nht
2
2 2
11 8
082 6 4
400 3
4
3
2
3
cm kG
b
Q
bh
Q
y y
y
/ ,
,
max
~

= = = t
i vi tit din ch I s hiu 18a ,
3
159cm W
z
=
4
1430cm I
z
= ,
3
2 1
8 89 cm S ,
/
= ,
2
4 25 83 0 51 0 10 18 cm A cm t cm d cm b cm h , , , , , , , = = = = =
2 2 1
25 49
1430 51 0
8 89 400
cm kG
dI
S Q
z
y
y
/ ,
,
, /
max
=

= = t
Ta tnh cc ng sut cho tit din ch I s hiu 18a vi cc thng s trn ti
cc im 1-9 ch ra trn hnh
Thanh thng chu un

102

Hnh 7.12
Bng 7.1
y
cm
o
kG/cm
2
t
kG/cm
2

o
1

kG/cm
2

o
3

kG/cm
2

min
max
t
kG/cm
2

1 9 1510,49 0 1510,49 0 755,5
2 8,17 1371,19 2,04 1371,19 -0,003 685,6
3 8,17 1371,19 39,92 1372,35 -1,16 686,76
4 4,5 755,24 46,42 758,09 -2,84 380,46
5 0 0 49,25 49,25 -49,25 49,25
6 -4,5 -755,24 46,42 2,84 -758,09 380,46
7 -8,17 -1371,19 39,92 1,16 -1372,35 686,76
8 -8,17 -1371,19 2,04 0,003 -1371,19 685,6
9 -9 -1510,49 0 0 -1510,49 755,5
7.3.3 Th nng bin dng n hi ca dm chu un
Biu thc tng qut th nng bin dng n hi ring (3.2) c dng
( ) | |
1 3 3 2 2 1
2
3
2
2
2
1
2
2
1
o o + o o + o o o + o + o =
E
u
Trng thi ng sut phng ca dm chu un ngang phng gm hai thnh phn
y
I
M
z
z
= o ,
z
C
Z y
bI
S Q
= t
Ta tnh ng sut chnh theo cng thc (2.13)
2
2
1
2 2
t + |
.
|

\
| o
+
o
= o
h
b
y
z
t
d
1
2
3
4
5
6
7
1510
8
9
o
t
1510
CC BI TON THANH

103
2
2
3
2 2
t + |
.
|

\
| o

o
= o (7.20)
Thay vo biu thc (3.2) ta nhn c
| |
G E E
u
2 2
1 2
2
1
2
2 2
t
+
o
= t + + o = ) ( (7.21)
Th nng bin dng n hi tng qut nhn c bng tch phn th nng bin
dng n hi ring u trn ton b th tch
} } } }
} } } }
+ =
|
|
.
|

\
| t
+
o
=
|
|
.
|

\
| t
+
o
= =
l A
c
x
l A
l A V V
dA
b
S
GI
Q
dx dA y
EI
M
dx
dA
G E
dx dV
G E
udV U
2 2
2
2
2
2
2 2
2
2 2
2 2 2 2

} }
+ =
l l
dx
GA
kQ
dx
EI
M
U
2 2
2 2
trong
( )
}
=
A
x
dA
b
S
I
A
k
2
2 1
2
/
(7.22)
7.4 Bin dng v dch chuyn ca thanh chu un
Bin dng ca thanh chu un (gi l dm) l s thay i cong ca trc thanh.
ng cong trc thanh chu un l ng n hi. Khi b qu nh hng ca lc
ct phng trnh ng n hi c dng
z
z
EI
M
=

1

Dch chuyn, vng v gc xoay
Dch chuyn gm dch chuyn thng ca trng tm v dch chuyn xoay ca tit
din
dch chuyn thng vung gc vi trc gi l vng y
) (x y y =
dch chuyn xoay l gc xoay
y
dx
dy
tg ' = =
Thanh thng chu un

104

Hnh 7.13
Phng trnh vi phn vng
T ton hc cao cp ta c phng trnh vi phn ca cong ca ng cong
phng:
( )
2 3
2
1
1
/
y
y
' +
' '
=

Du ly ty thuc h ta sao cho bn knh vng lun dng. Kt hp vi
(7.3) ta c phng trnh vi phn ca vng
( ) z
z
EI
M
y
y
=
' +
' '
2 3
2
1
/

Theo quy c du ca m men un: m men un dng lm trc dm vng
xung v m men un m lm trc dm li ln. Nh vy du ca m men un v
vng lun tri nhau nn khi xt bin dng nh b qua cc thnh phn bc cao ta c
phng trnh vi phn vng
z
z
EI
M
y = ' ' (7.23)
trong
z
EI l cng chng un ca tit din (un trong mt phng xy).
Phng php tch phn khng xc nh
T phng trnh vi phn vng (7.23) ta tch phn mt ln c gc xoay
1
C dx
EI
M
y
z
z
+ = ' =
}
, (7.24)
tch phn ln th hai ta c vng
,
2 1
C x C dx dx
EI
M
y
z
z
+ +
(

=
} }
(7.25)
trong hng s tch phn C
1
v C
2
xc nh t iu kin bin.
x
y

CC BI TON THANH

105
Dm gi ta n gin ta c iu kin vng hai u bng khng:
0
0
0
= =
=
=
x
x
dx
dy
v 0 = =
=
=
l x
l x
dx
dy

Dm cng son ta c iu kin vng v gc xoay ca u ngm bng 0:
0
0
=
= x
y v 0
0
0
= =
=
=
x
x
dx
dy

Phng php ti trng gi to
Ta c hai lin h cng dng
EI
M
dx
d
dx
y d
q
dx
dQ
dx
M d
=

= = =
2
2
2
2
(7.26)
Nh vy ta c th tm vng v gc xoay t biu m men v lc ct v
bng phng php mt ct cho dm gi to chu ti trng phn b c cng l
M/EI. Khi ta c mi quan h
gt gt gt
q
EI
M
Q M y = = = ; ; (7.27)
Lp dm gi to theo s trn hnh (7.13)

Hnh 7.14. S dm gi to (b.) ng vi dm thc (a.)
Sau xc nh ni lc
gt
M v
gt
Q trn dm gi to chiu ti phn b EI M/ .
Xc nh vng, gc xoay cho dm gi to theo cng thc
gt
M y = ,
gt
Q = .
Phng php thng s ban u
Thng s ban u l vng
0
y v gc xoay
0
ca mt ct ngang gc ta .
Hp l nht ta chn gc ta l trng tm ca mt ct u bn tri ca dm.
Phng trnh xc nh vng
x
y v gc xoay
x
mt ct cch gc ta
mt khong x c dng
a.
b.
Thanh thng chu un

106
( )
( )
( ) ( ) ( ) ( )
A
! ! ! !
! ! !
5 5 4 4
3 2 1
5 5 4 4
3
2
0 0
q
b
q
a
q
b
q
a
Q
m
x
b x
q
a x
q
b x
q
a x
q
a x
Q
a x
M
x
EI EIy EIy
q q q q

'

' +

+ + =


(7.28)
( )
( )
( ) ( ) ( ) ( )
A
! ! ! !
! !
4 4 3 3
2 1
5 4 3 3
2
0
q
b
q
a
q
b
q
a
Q
m
x
b x
q
a x
q
b x
q
a x
q
a x
Q
a x
M EI EI
q q q q

'

' +

+ =


(7.29)
trong
E l m dun n hi Young,
I l m men qun tnh tit din i vi trc trung ha z,
M m men ca ngu lc ngoi lc,
m
a - ta ca v tr t ngu lc M,
P lc ngang tp trung (gm c phn lc),
P
a - ta ca v tr t lc P,
aq
q ,
aq
q' - gi tr ca lc phn b
y
q v o hm ca n theo x ti
q
a x = (mt ct
bt u on lc phn b),
bq
q ,
bq
q' - gi tr ca lc phn b
y
q v o hm ca n theo x ti
q
b x = (mt ct kt
thc on lc phn b)

Hnh 7.15. Gii thch cc k hiu trong cng thc tnh vng v gc xoay bng
phng php thng s ban u
V d. Cho q=4kN/m, P=4kN, E=2.10
8
kN/m
2
, [o]=160.10
3
kN/m
2
,.
Chn kch thc mt ct ngang tha mn iu kin v bn ng sut php v
tnh dch chuyn ti im gia dm.
M
P
x
x
x
am ap
x
x
x
aq
bq
qap
qbp
a. b. c.
CC BI TON THANH

107
Gii
- Xc nh phn lc ti 2 gi R
A
v R
B
t cc phng trnh cn bng:
kN
q P
R q P R M
B B A
5 2 3
2 4
3
0
2
2
3 4
2
= + = + = = =

kN R P q R q P R R F
B A B A
7 5 4 8 2 0 2 = + = + = = + =

Hnh 7.15
- V biu Q v M
- Xt on bn tri 2 > x > 0: Cn bng ni lc trong on ang xt ta c
2
2 2
2 7
2
0
2
4 7 0
x x
x
q x R M
x
q x R M
x qx R Q R qx Q
A x A x
A x A x
= = = +
= = = +

kNm M m x khi Q
kNm M kN Q x
M kN Q x
x x
x x
x x
125 6 75 1 4 7 0
6 1 2
0 7 0
75 1
2
0
, , , /
;
; ;
,
= = = =
= = =
= = =
=
=
=

- Xt on bn phi 2 > x >0 s chia lm 2 on:
+ on 1 > x >0 Cn bng ni lc trong on ang xt ta c
q
2m 1m
A
B
P
1m
R
A

M
x
q
x
Q
x
P
R
B

M
x
x
1m
Q
x
R
B

M
x
x
Q
x
5
.
0
0
0
6
.
0
0
0
6
.
1
2
5
M
6
,
1
2
5

6,0
5,0
7.0
0.0
-1.0
-5.0
Q
Thanh thng chu un

108
x x R M x R M
kN R Q R Q
B x b x
B x B x
' = ' = = '
= = = +
' '
' '
5 0
5 0

kNm M x
M x
x
x
5 1
0 0
1
0
= = '
= = '
= '
= '
;

+ on 2 > x > 1
4 0 1
1 5 4 0
+ ' = + ' = = ' + '
= = = = +
' '
' '
x P x P R M x P x R M
kN R P Q P R Q
B x B x
B x B x
) ( ) (

kNm M x
kNm M x
x
x
6 2
5 1
= = '
= = '
'
'
;

Biu M v Q. Moment cc i ti im lc ct bng 0 x=1,75 M
max
=6,125kNm

- Tm kch thc ca mt ct ngang t iu kin bn theo ng sut php
| | | | | |
cm m
M
D
M D M
W 3057 7 073057 0
10 160
125 6 32 32
32
3
3
3
3
, ,
,
max max max
= =
t

=
o t
=
o
=
t

o
=

- Tnh vng f ti im gia dm.
Vi A l im gc, vi iu kin bin vng ti A bng 0 ta c biu thc
4 4 4 4 4 4 4 4 4 3 4 4 4 4 4 4 4 4 4 2 1
4 4 4 4 4 4 3 4 4 4 4 4 4 2 1
4 4 4 4 3 4 4 4 4 2 1
3 4
3
2 3
4
0 2
4 3
6
3
24
2
24 6
> >
> >
> >

+ + u =
x
x
x
A A
x
P
x
q
x
q
x
R x EI x EIf
) ( ) (
) (
T iu kin vng B bng 0, ta tm c gc xoay ti A
0
6
1
24
2
24
4
6
4
4 4
3 4 4 3
= + + u = P q q R EI EIf
A A
) (
( ) 5 8
6
51
6
16 7 15 4 1
4
1
6
4
7 1 2
24
2 4
6
1
4
3
4
4
, = =
+
=
(

+ = u
A
EI
Phng trnh xc nh vng trn dm c dng
CC BI TON THANH

109
4 4 4 4 4 4 4 4 3 4 4 4 4 4 4 4 4 2 1
4 4 4 4 4 3 4 4 4 4 4 2 1
4 4 4 3 4 4 4 2 1
3 4
3
2 3
4
0 2
4 3
6
3
4
6
2
6 6
7
6
51
> >
> >
> >

+ + =
x
x
x
x x x x
x x EIf
) ( ) (
) (
ti x=2: ( )
3 4 3
33 10
3
31
3
8 4 7 51
2 2 7 2 51
6
1
kNm x EIf , ) ( = =
+
= + =
vng m
EI
f
li
036948 0
6715 279 3
31
3
31
2
,
,
=

=
7.5 bn v cng
7.5.1 iu kin bn khi un thun ty
Khi un thun ty trng thi ng sut l trng thi n, nn t (7.4) i vi mt
ct khng i xng ta c
| |
k k
z
z
y
I
M
o s = o
max

| |
n n
z
z
y
I
M
o s = o
min
(7.30)
trong
k
y v
n
y

l khong cch t ng trung ha n th b ko v th b nn
xa nht
Kim tra cho cc mt ct c tr s m men dng v m men m ln nht
Khi tit din i xng qua trc z th
| |
n
k
z
z
W
M
o s = o
min
max
(7.31)
i vi vt liu do khi | | | | | | o = o = o
n k
th ta kim tra
| | o s = o
z
z
W
M
min
max
(7.32)
Trong bi ton thit k t iu kin bn ta la chn kch thc thch hp cho tit
din ngang theo cng thc
| | o
=
max
M
W (7.33)
Thanh thng chu un

110
trong
max
/ y I W = - m men chng un ca tit din ngang i vi ng trung
ha,
7.5.2 Dng tit din hp l
Dng tit din hp l l dng tn dng ht kh nng lm vic ca vt liu. Ta xt
dng hp l t hai kha cnh
Khi hai mp cng ng thi ph hng
| |
k k
z
z
y
I
M
o = = o
max

| |
n n
z
z
y
I
M
o = = o
min
(7.34)
| |
| |
1 s o = =
o
o
=
zn
zk
n
k
n
k
W
W
y
y
(7.35)
Ta nhn c iu kin hp l
Vt liu dn o<1
n k
y y < tit din khng i xng qua trc z
Vt liu do o=1
n k
y y = tit din i xng qua trc z
Xem xt iu kin tit kim. Nh ta thy bn chng un ph thuc vo m
men chng un W
z
, (tng m men chng un W
z
gim ng sut php). Trong
khi trng lng ca thanh li t l vi din tch nn ta nh gi mc tit
kim bng t s
2 3
A W / = c gi l m men chng un ring. V d hnh hp
ch nht, hnh ng, ch U v ch I l nhng dng hp l. V d cng din tch
nhng thp ch I c m men chng un ln hn tm ln tit din hnh vung.
7.5.3 ng sut chnh v kim tra bn tng th ca dm
Trong bi ton un ngang phng ta kim tra bn cho cc trng thi sau
Trng thi ng sut n nh bi ton un thun ty
| |
n
k
n
k
z
z
y
I
M
o s = o
max
min
max
, | |
n
k
z
z
M
o s = o
W min
max

Trng thi ng sut trt thun ty
CC BI TON THANH

111
( )
| | t s = t
b I
S Q
z
x y
2 1
0
/
(7.36)
Theo thuyt bn ng sut tip cc i | |
| |
2
o
= t
Theo thuyt bn th nng bin dng hnh dng cc i | |
| |
3
o
= t
Trng thi ng sut phng c bit vi
y
I
M
z
z
= o ,
b I
S Q
z
C
x y
= t
T cng thc (2.13) ta tnh ng sut chnh cho dng cng thc (7.20)
2
2
1
2 2
t + |
.
|

\
| o
+
o
= o ,
2
2
3
2 2
t + |
.
|

\
| o

o
= o ,
2
2
2
t + |
.
|

\
| o
= t
min
max

iu kin bn theo thuyt bn ng sut tip cc i
| | o s t + o
2 2
4
iu kin bn theo th nng bin dng hnh dng cc i
| | o s t + o
2 2
3
V d. Vi trng hp v d trn hnh 7.15, ta kim tra iu kin v cng
400
1
2
=
(

l
f
l /

- Ta tnh moment qun tnh
4 6
4
3
3 3
4
10 398 1
10 32
073057 0 125 6
10 160
125 6 32
10 160 64
125 6 32
64
m
D
I

=

=
t

t
t
=
t
= ,
, , , ,

2
6715 279 kNm EI , =
- Kim tra iu kin v cng:
0025 0
400
1
009237 0
4
036948 0 2
, ,
, /
= > = =
l
f
l

iu kin cng khng tha mn
- Ta s tnh li kch thc t iu kin cng
Thanh thng chu un

112
- T iu kin cng, ta tnh vng
01 0
400
4
400
2
,
/
= = =
l
f
l

- Bn cnh t s t lc ta c
| |
2
3
31
3
31
2
/ l
f E
I f EI x = = =
suy ra
| |
cm m
f E
D
l
13 10 1013 0
01 0 10 2 3
64 31
3
64 31
4
8
4
2
, ,
,
/
= ~
t

=
t

=
Kt lun chng 7
Chng by xem xt bi ton un thanh thun ty v un ngang.
Bi ton siu tnh cho dm chu un s c xem xt k trong phn 2 C hc kt
cu trong chng 10. Phng php lc.


113
CHNG 8
Thanh chu lc phc tp
8.1 Gii thiu chung
Chng 5 n chng 7 ta xem xt cc bi ton thanh chu lc n gin: thanh
chu ko (hoc nn), thanh chu xon, thanh chu ct, thanh chu un. Trong nhng
bi ton ny trn tit din thanh ch tn ti mt thnh phn ni lc c lp: lc dc
trc, m men xon, m men un i vi lc ct. Ngoi lc cng ch c tng loi ring
bit: lc tc dng dc trc thanh F
x
, ngu ngoi lc M
x
nm trong mt phng vung
gc vi trc thanh, lc ngang F
y
v ngu lc m men M
z
(un trong mt phng xy)
hay lc ngang F
z
v ngu lc m men My (un trong mt phng (xz).
Chng 8 xem xt cc trng hp chu lc phc tp. Tng qut nht l khi trn
tit din thanh c y su thnh phn ni lc (hnh 8.1)

Hnh 8.1. Thanh chu lc tng qut
l lc dc N
x
, m men xon M
x
, lc ct Q
y
v m men un M
z
(un trong mt
phng xy), lc ct Q
z
v m men un M
y
(un trong mt phng xz).
8.2 Trng hp tng qut
Ta s tnh ng sut v bin dng trn tit din khi chu lc tng qut theo
nguyn l cng tc dng t li gii ca cc bi ton chu lc n gin.
Q
y
Q
z
N
x
M
y
M
z
x
z
y
M
x
Thanh chu lc phc tp

114
8.2.1 Cng thc tnh ng sut php
T cc bi ton thanh chu lc n gin ta thy ng sut php ch do lc dc v
cc m men un gy ra
( ) ( ) ( )
y z
M M N o + o + o = o
z
I
M
y
I
M
A
N
y
y
z
z
+ + = o (8.1)
8.2.2 ng trung ha
nh ngha. ng trung ha ca tit din l qu tch ca nhng im c ng sut
php bng khng.
T nh ngha trn v cng thc tnh ng sut php (8.1) ta c phng trnh ca
ng trung ha
0 = + + z
I
M
y
I
M
A
N
y
y
z
z
(8.2)
Phng trnh 8.2 l phng trnh ng thng trn tit din m ta ang xt.
Trong N, M
z,
M
y
l ni lc, A, I
z
, I
y
l cc c trng hnh hc.
Tnh cht ca ng trung ha
Khi lc dc trc bng khng ng trung ha i qua gc ta .
ng sut php ti mt im P trn tit din t l bc nht vi khong cch t
im n ng trung ha
Kd
P
= o (8.3)
trong
2
2
1
|
|
.
|

\
|
+
|
|
.
|

\
|
=
y
y
z
z
I
M
I
M
K (8.4)
Nhng im c ng sut php nh nhau l nhng im nm trn ng song
song vi trc trung ha. Ti im cch xa ng trung ha nht ng sut php
t cc i

CC BI TON THANH

115
8.2.3 Biu ng sut php
T tnh cht ca ng trung ha ta c biu ng sut php nh trn hnh 8.2
bng cc bc sau
K ng vung gc vi trc trung ha gi l ng chun ti im C
T im P thuc tit din k ng song song vi ng trung ha v ct
ng chun ti K.
Tnh ng sut php
P
o ti P theo cng thc (8.1).
T K t tung bng
P
o v ni vi im C. Biu ng sut php gii hn
bng hai ng song song vi ng trung ha v tip xc vi chu vi tit din
ti hai im cch xa ng trung ha nht (hnh 8.2)

Hnh 8.2. Biu ng sut php
Ta c biu thc ca ng sut php cc tr
D
y
y
D
z
z
z
I
M
y
I
M
A
N
+ + = o
min
max
(8.5)
Ta t
D
y v
D
z ti cc im (D
1
v D
2
) ri tnh cc gi tr cc tr
i vi tit din hnh ch nht v ch I
y
y
z
z
W
M
W
M
A
N
= o
min
max
(8.6)
i vi tit din hnh trn
K

C

D
1
P

z

ng trung
ha
y
D
2
Thanh chu lc phc tp

116
z
y z
u
u
W
M M
A
N
W
M
A
N
2 2
+
= = o
min
max
(8.7)
8.2.4 iu kin bn theo ng sut php
Nu ch k n ng sut php ta c iu kin bn
| |
k
n
o s o
min
max
(8.8)
Trng hp tng qut
| |
k
n D
y
y
D
z
z
z
I
M
y
I
M
A
N
o s + + (8.9)
i vi tit din hnh ch nht v ch I
| |
k
n
y
y
z
z
W
M
W
M
A
N
o s (8.10)
i vi tit din hnh trn
| |
k
n
z
y z
W
M M
A
N
o s
+

2 2
(8.11)
8.2.5 ng sut tip.
ng sut tip ch do m men xon v cc lc ct gy ra
( ) ( ) ( )
z y x
Q Q M t + t + t = t

(8.12)
Cc thnh phn ng sut tip do lc ct c phng chiu trng vi lc ct gm
( )
b I
S Q
Q
z
C
z y
y

= t (8.13)
( )
h I
S Q
Q
y
C
y z
y

= t (8.14)
Cn ng sut tip do m men xon c phng chiu ph thuc vo dng tit
din. i vi tit din trn, ng sut tip c phng vung gc vi bn knh tit din,
chiu theo chiu m men xon
CC BI TON THANH

117
= t
p
x
I
M
(8.15)
8.2.6 vng
B qua nh hng ca lc ct, ta tm vng f do m men un gy ra
y z
f f f

+ = , hay
2 2
y z
f f f + = (8.16)
trong
z
f ,
y
f vng do m men un
z
M ,
y
M gy ra.
Cc dch chuyn thnh phn tm t phng trnh vi phn vng
z
z
z
EI
M
f = ' ' v
y
y
y
EI
M
f = ' '
V d. Cho D = 0,1m, 2 2 = Q kN; N = 6,28kN; q
y
= 1kN/m, M
x
= 3,14kNm;
E=2.10
8
kN/m
2
, [o] = 160.10
3
kN/m
2
. Kim tra bn thanh ti mt ct ngm theo
thuyt bn ng sut tip cc i (b qua ng sut tip do lc ct).

Hnh 8.3.
kim tra bn ta tnh ng sut tng ng ti im ngm.
ng sut php o gm cc thnh phn do lc dc trc, lc ct v lc phn b
+ T lc dc trc N t lch tm vi im t (y
N
=0, z
N
=D/2) l ta c cng thc
tnh ng sut cho tit din hnh trn
( )
2
2
2
2
2 2
4000 4 1
1 0 14 3
28 6 4
2 8
1
4
1
m kN
D
D
D
N
F W
z y
F
N
N N
N
/
, ,
,
) / (
/
max
= +

=
|
|
.
|

\
|
+
t
=
|
|
.
|

\
|
+
+ = o

+ T cc lc ct v lc phn b ta tnh c moment un M
y
v M
z
ti u A
kN q Q M
z
5 9 5 2 3 1 2 2 2 2 1 5 2 3 45 1
0
, , / , cos = + = + =
1m 3m 2m
q
N

y
z
x
Q

M
x
D

45
0
45
0
Q

z
y
Thanh chu lc phc tp

118
kNm Q M
y
2 2 2 2 2 45
0
= = = / sin
Ta c ng sut php do moment un M
y
v M
z
cho tit din hnh trn
2
3
2 2
3
2 2 2 2
6 98887
1 0 14 3
2 5 9 32
32
m kN
D
M M
W
M M
z y z y
/ ,
, ,
,
max
=

+
=
t
+
=
+
= o
Vy ng sut php ln nht ca tit din ti u A l
2
6 102887 6 98887 4000 m kN
M N
/ , ,
max max max
= + = o + o = o
B qua ng sut tip do lc ct ta cn ng sut tip do mo men xon M
x
gy ra
2
3 3
16000
1 0 14 3
14 3 16 16
m kN
D
M
W
M
x
x
x
/
, ,
,
max
=

=
t
= = t
Tnh ng sut tng ng theo thuyt bn ng sut tip cc i
2 2 2 2 2
8 107748 16000 4 6 102887 4 m kN
td
/ , , = + = t + o = o
Kt cu bn v | |
2 3 2
10 160 8 107748 m kN m kN
td
/ / , = o < = o
8.3 Cc trng hp chu lc phc tp
8.3.1 Un xin
Nu b qua lc ct ni lc trong tit din s gm cc m men un
z
M v
y
M
(hnh 8.4)

Hnh 8.4. Thanh chu un xin
Biu thc ng sut php c dng
z
I
M
y
I
M
y
y
z
z
+ = o (8.17)
M
y
M
z
x
z
y
CC BI TON THANH

119
Nu tit din trn
z
y z
W
M M
2 2
+
= o (8.18)
Phng trnh ng trung ha
| = = ztg z
M
M
I
I
y
z
y
y
z
,
trong
z
y
y
z
M
M
I
I
tg = |

Hnh 8.5. Biu ng sut php khi un xin
Kim tra bn theo cng thc (8.10)
| |
k
y
y
z
z
W
M
W
M
o s + , | |
n
y
y
z
z
W
M
W
M
o s (8.19)
Thit k kch thc theo phng php th bng cch la chn t cng thc
| | o
+
>
y z
z
cM M
W
trong
y
z
W
W
c = .
vng tnh theo cng thc (8.16)
2 2
y z
f f f + = v
2 2
y z
+ =
o
min
D
1
|

z

ng trung
ha
y

D
2
o
max
Thanh chu lc phc tp

120
trong
z
f ,
y
f ,
z
,
y
vng v gc xoay do m men un
z
M ,
y
M gy ra.
8.3.2 Ko (nn) v un ng thi
Biu thc ng sut php c dng
|
|
.
|

\
|
+ + = + + = o z
Ni
M
y
Ni
M
A
N
z
I
M
y
I
M
A
N
y
y
z
z
y
y
z
z
2 2
1 (8.20)
trong
z
i ,
y
i bn knh qun tnh chnh
Phng trnh ng trung ha
0 1
2 2
= + + z
Ni
M
y
Ni
M
y
y
z
z
, (8.21)
ng sut php cc i tnh theo (8.5-8.7). Kim tra bn theo (8.9-8.11). Kch
thc mt ct ngang tnh theo ng sut php bng phng php th dn. Chn
theo m men un cho kch thc ln. Sau kim tra vi m men un cn li v lc
dc
8.3.3 Ko (nn) lch tm

Hnh 8.6. Thanh ko lch tm
Khi thanh chu ko (nn) lch tm ti im G (y
G
, z
G
) ta c th chuyn lc v tm
tit din v nhn c
Lc dc P N =
cc m men un
G y
Pz M = v
G z
Py M =
Khi ta c th a v trng hp ko (nn) v un ng thi. Khi ng sut
php c dng
P

M
y
M
z
z
y
x
P

G

z
y
x
CC BI TON THANH

121
|
|
.
|

\
|
+ + = + + = o
2 2
1
y
G
z
G
y
y
z
z
i
z z
i
y y
A
P
z
I
M
y
I
M
A
N
(8.22)
Phng trnh ng trung ha
0 1
2 2
= + +
y
G
z
G
i
z z
i
y y
hay 1
2 2
=

G y G z
z i
z
y i
y
/ /
(8.21)
Khi ko, nn ng tm ng trung ha c th cc tnh cht sau
ng trung ha ph thuc vo v tr t ti v khng ph thuc vo ti trng
Khi im t lc trn trc x th ng trung ha song song vi trc y v ngc
li
Khi im t lc di chuyn trn ng thng nn khng i qua trng tm th
ng trung ha quay quanh mt im c ta
0
2
0
n
z
y
i
y = ,
0
2
0
n
y
z
i
z = (8.21)
trong
0 n
y ,
0 n
z l giao im ca nn vi trc y v trc z.
Li tit din
ng trung ha ch ph thuc vo v tr t lc nn c th xy ra hai trng
hp
ng trung ha ct qua tit din
ng trung ha nm ngoi hoc ch tip xp vi chu vi ca
nh ngha: Li tit din l min cha trng tm tit din v gii hn bi mt chu
tuyn kn khi t lc vo bn trong li th ng trung ha nm ngoi tit din, khi
v tr t lc trn chu tuyn th ng trung ha tip tuyn vi chu vi tit din iu
ny c ngha ng sut ti mi im ca mt ct ch c mt du.
Cc vt liu nh b tng, gch chu ko rt km, nn khi thit k cc cu kin
chu nn lch tm ta chn im t lc sao cho trn tit din ch c ng sut nn. C
ngha ta chn im t lc sao ng trung ha khng ct qua tit din. Do vy
im t lc phi nm trong min ca li tit din.

Thanh chu lc phc tp

122
8.3.4 Ko (nn) v xon ng thi
Khi thanh chu m men xon
x
M v lc ko (nn) dc trc N ng thi ta c
ng sut php
A
N
= o
v ng sut tip
X
x
W
M
= t
trong
x
W m men chng xon ca mt ct
i vi tit din trn
= t
p
x
I
M
v
p
x
W
M
= t
max

ng sut chnh theo cng thc (2.13)
2
2
1
2 2
t + |
.
|

\
| o
+
o
= o v
2
2
3
2 2
t + |
.
|

\
| o

o
= o
Kim tra bn theo cc thuyt bn.
i vi vt liu do ta dng thuyt bn th ba v th t
| | o s t + o = o o = o
2 2
3 1
4
tdIII
(8.22)
| | o s t + o = o o o + o = o
2 2
1 3
2
3
2
1
3
tdIV
(8.23)
i vi vt liu ko, nn khc nhau ta dng thuyt bn Mohr
| |
k tdV
o s t + o
v +
+ o
v
= vo o = o
2 2
3 1
4
2
1
2
1
(8.24)
8.3.5 Un v xon ng thi
Ta cng thm vo trng thi un xin ng sut tip khi chu xon.
Tit din hnh trn
= o
z
u
I
M
v
z
u
W
M
= o
max
, trong
2 2
y z u
M M M + =
CC BI TON THANH

123
= t
p
x
I
M
v
z
x
p
x
W
M
W
M
2
= = t
max

ng sut chnh trong trng thi ng sut ny theo cng thc (2.13) c dng
2
2
1
2 2
t + |
.
|

\
| o
+
o
= o v
2
2
3
2 2
t + |
.
|

\
| o

o
= o
Kim tra bn theo cc thuyt bn.
i vi vt liu do ta dng thuyt bn th ba v th t
| | o s
+ +
= t + o = o o = o
z
y z x
tdIII
W
M M M
2 2 2
2 2
3 1
4 (8.25)
| | o s
+ +
= t + o = o o o + o = o
z
y z x
tdIV
W
M M M
2 2 2
2 2
1 3
2
3
2
1
75 0
3
.
(8.26)
i vi vt liu ko, nn khc nhau ta dng thuyt bn Mohr
| |
k z y x z y tdV
M M M M M o s + +
v +
+ +
v
= vo o = o
2 2 2 2 2
3 1
2
1
2
1
(8.27)
Tit din hnh ch nht
ng sut tip t cc i ti trung im cnh di (cnh di sng vi trc z).
xo
x
W
M
2
= t
max

Khi ng sut php c gi tr
z
z
W
M
= o
Ti trung im cnh ngn
max
t = t v
y
y
W
M
= o
iu kin bn theo ng sut php ca un xin cn c kim tra
| |
k
y
y
z
z
W
M
W
M
o s + , | |
n
y
y
z
z
W
M
W
M
o s
Thanh chu lc phc tp

124
Kt lun chng 8
Chng 8 trnh by bi ton thanh chu lc phc tp. Xem xt trng hp tng
qut a ra cc cng thc tnh ng sut v dch chuyn.
Xem xt cc trng hp chu lc phc tp kt hp ca hai hay nhiu hn cc
trng hp thanh chu lc c bn nh: ko v un, ko, nn lch tm, xon v un.


125
CHNG 9
n nh ca thanh thng
9.1 Gii thiu chung
Nh ni trong phn nhp mn mc ch ca mn hc l nh gi bn,
cng v n nh ca cng trnh. Cc chng nm n chng tm cp n
vic nh gi trng thi ng sut, bin dng v dch chuyn ca thanh sau nh
gi cng, bn ca thanh trong cc trng hp chu lc khc nhau. Trong
chng chn ny ta quan tm n vn n nh ca kt cu. C th l n nh ca
thanh thng chu nn b un dc v nn v un ng thi
Nh nh ngha: n nh l kh nng duy tr, bo ton c dng cn
bng ban u trc cc tc dng ca cc nhiu ng.
Ta xt mt thanh thng chu nn ng tm bi lc P (hnh 9.1a).

Hnh 9.1. Thanh chu nn dc trc
Nhiu ng c m hnh ha bng lc ngang R. Ta cho tr s ca lc nn tng
dn bt u t khng. Tc ng vo thanh mt lc ngang nh thanh di khi
v tr thng (v tr cn bng ban u) thanh s cong i. Dng cong ca thanh l dng
cn bng nhiu ng. Khi ta b lc ngang s xy ra cc trng hp sau
Khi lc nn dc trc nh, nh hn mt gi tr ti hn no
th
P P < , thanh s
tr li v tr thng ban u. Trng thi cn bng ny ca thanh l n inh (hnh
9.1b)
a. b. c. d.
P th
P P <
th
P P =
th
P P >
R R
R
n nh ca thanh thng

126
Khi lc nn dc trc ln, ln hn mt gi tr ti hn
th
P P > , thanh khng tr li
v tr thng ban u m cn tip tc cong thm. Trng thi cn bng ny ca
thanh l khng n inh hay cn gi l mt n nh. Do thanh cong s xut hin
hin tng un trong thanh dn n ng sut v bin dng tng v thanh c th
s b ph hy (hnh 9.1d)
Khi lc nn dc trc t gi tr ti hn
th
P P = , thanh khng thng tr li v cng
khng cong thm. Trang thi ny c gi l trng thi cn bng ti hn (hnh
9.1c)
Tng t khi thanh chu un cng mt n nh khi lc ngang vt qua gi tr ti
hn
th
F F > . Khi thanh khng ch chu un m cn chu xon.
9.2 Lc ti hn v ng sut ti hn
9.2.1 Thanh lin kt khp

Hnh 9.2. Bi ton Euler
Xt thanh lin kt khp hai u, chu lc nn P ng tm. Gi thit
th
P P = lm
thanh cong i. Ti tit din c ta x khi bi un c vng l y. K hiu cng
chng un l EI , m men un ti mt ct l M ta c phng trnh vi phn vng
EI
M
y = ' ' (9.1)
M men un tnh qua lc nn dc trc v vng
Py M = (9.2)
Th (9.2) vo (9.1) ta c phng trnh vi phn
0
2
= o + ' ' y y
y
P
P
y
l
x
M
CC BI TON THANH

127
trong
EI
P
= o
2
(9.3)
Nghim ca (9.4) c dng
x C x C y o + o = sin cos
2 1

C
1
v C
2
tm t iu kin bin ta c ti 0 = x 0 = y suy ra 0
1
= C , ti l x = 0 = y suy
ra 0
2
= ol C sin v vng khc khng nn 0
2
= C v ta c
t = o = o k l l 0 sin , vi ... , , 3 2 1 = k (9.4)
Thay (9.4) vo (9.3) ta c
2
2 2
l
EI k
P
t
= , vi ... , , 3 2 1 = k
y l iu kin vng khc khng tc l iu kin mt n nh ca thanh.
Gi tr ca P vi k nh nht k=1 l gi tr ti trng ti hn
2
2
l
EI
P
th
min
t
= (9.5)
y l cng thc Euler xc nh ti trng ti hn cho trng hp lin kt l khp
hai u. y ta chn m men qun tinh nh nht ca tit din, P
th
khi xt un
quanh trc qun tnh chnh c m men qun tnh nh nht cng l nh nht.
Cc dng lin kt khc s c xem xt trong mc sau
9.2.2 Thanh thng c cc lin kt khc
Tng t nh cch lm trong mc 9.2.1 ta xt cc iu kin lin kt khc tm
ti trng ti han. Cng thc Euler (9.7) c th vit tng qut hn nh sau
2
2
td
th
l
EI
P
t
= (9.6)
trong l l
td
= l chiu di tng ng ca thanh, l chiu di thc. Gi tr ng
vi tng loi lin kt v cch t ti cho trn hnh 9.3
9.2.3 ng sut ti hn v mnh
Tnh ng sut ti hn theo cng thc
2
2
2 2
2

t
=

t
= = o
E
A l
EI
A
P
th
th
(9.7)
n nh ca thanh thng

128
trong
i
l
A
I
l
td
=

= (9.8)
l mnh ca thanh, i
A
I
i = l bn knh qun tnh nh nht ca tit din.

Hnh 9.3. Gi tr ng vi tng loi lin kt
Ti trng ti hn Euler c tm t phng trnh vi phn ng n hi, do vy
ch ng khi vt liu lm vic trong gii hn n hi. Do vy ng sut ti hn phi
nh hn ng sut t l
tl th
E
o s

t
= o
2
2

T y ta rt ra c quan h
tl
E
o
t
>
2

t
tl
E
o
t
=
2
0
(9.9)
ta c iu kin p dng cng thc Euler
0
> (9.10)
a. b. c. d.
th
P
th
P
th
P
th
P
P
2
l
2
l
2
l
2
l
4
l
4
l
5 0, =
7 0, =
1 =
2 = l
CC BI TON THANH

129
9.3 Tnh n nh cho thanh chu nn
Nh vy khi tnh ton thanh chu nn ngoi kim tra bn ta cn kim tra iu kin
n nh cho lc dc trc
| |
od
od
th
P
n
P
N = s (9.11)
hoc cho ng sut php
| |
od
th
od
n A
N o
= o s = o (9.12)
trong A din tch nguyn ca tit din
tin cho vic kim tra n nh ngi ta a thm i lng
| |
| | o
o
=
od
(9.13)
Khi (9.13) c vit li thnh
| |
n
A
N
o s

(9.14)
i lng c gi l h s un dc hay h s gim ng sut cho php v
nn. T cng thc (9.14) s lm hm ph thuc vo mnh
| |
| |
( ) =
o
o
=
o
o
=
od ch
th
n
od
n
n
(9.15)
i lng c lp thnh bng cho cc vt liu cho trc trong ph lc 8.
kim tra n nh c th s dng hai phng php
Phng php th nht: cho trc n
od
. Phng php ny t c dng v n thi
u chnh xc v nh trc n
od
khi cha bit mnh . Ngi ta s dng khi vt liu
mi hay thanh c mnh vt ra ngoi bng ().
Phng php th hai: S dng bng h s un dc ().
Tnh ton n nh c ba bi ton c bn
Xc nh ti trng cho php
Kim tra n nh thanh
n nh ca thanh thng

130
Bi ton thit k chn la mt ct ngang
9.3.1. Xc nh ti trng cho php
Phng php th nht: Khi cho trc n
od
xc nh ti trng cho php theo ba bc
sau
Xc nh mnh theo (9.8)
i
l
= .
Xc nh ti trng ti hn Euler theo (9.6)
2
2
td
th
l
EI
P
min
t
= ;
Tnh ti trng n nh cho php theo (9.11) | |
od
th
od
n
P
P =
Phng php th hai: S dng bng h s un dc ().
Xc nh mnh theo (9.8)
i
l
=
Xc nh h s un dc da trn mnh theo bng ()
Tnh ti trng cho php | | A P o =
9.3.2 Kim tra n nh ca thanh
Tin hnh theo hai phng php trn tng t nh xc nh ti trng cho php.
9.3.3 Bi ton thit k
Phng php th nht rt t dng do thiu chnh xc.
Phng php th hai: S dng bng h s un dc ().
Cho h s un dc 8 0 6 0 , , =
Tnh ng sut n nh | | | | o = o
od
,
tnh din tch tit din theo
| | | | o
=
o
=
P P
A
od
chn kch thc mt ct hay s hiu
thp hnh t bng
Tm I, i v
Tm gi tr mi t bng (). Nu
2
khc nhiu so vi
1
ta lp li quy trnh
vi h s un dc mi ) ( ,
1 2
5 0 + = cho n khi sai khc khng qu 5%
CC BI TON THANH

131
Phng php hn hp: S dng bng h s un dc ().
Chn h s n
od
tng ng vi vt liu (thp
2 ~
od
n ,
gang
5 ~
od
n
v g
3 ~
od
n
)
Tm I
min
t cng thc (9.6)
Chn kch thc mt ct hay s hiu mt ct (thp hnh) tnh A, i,
Xc nh t bng ( v tnh | | | | o = o
od

Kim tra iu kin n nh (9.14).Nu khng tha mn thay i (theo phng
php th hai) hay thay i kch thc mt ct
9.4 Un ngang v un dc ng thi
9.4.1 Phng trnh vi phn ca ng n hi

Hnh 9.4. Thanh chu un ngang v un dc ng thi
Xt thanh chu ng thi ti trng ngang v ti trng dc trong mt phng xy
(hnh 9.4a). Bng phng php mt ct (hnh 9.4b) ta xc nh m men un ti mt
ct c ta x
( ) | | a x F Rx Py M + =
1

Ta thy s hng Py l un dc do ti trng dc P gy ra, n ph thuc vo
vng. Cc s hng trong du ngoc vung c xc nh nh trong bi ton un
ngang bnh thng ta k hiu l M khi ta vit li
M Py M + = (9.16)
Lp vo phng trnh vi phn vng
EI
M
y = ' '
P
y
1
F
a
x
R
1
F
2
F
y
R
P
M
a.
b.
n nh ca thanh thng

132
ta nhn c
z
z
EI
M
y k y = + ' '
2
(9.17)
trong
z
EI
P
k =
2
(9.18)
Nghim ca (9.17) c dng
y y y + =
-
(9.19)
-
y l nghim tng qut ca phng trnh thun nht c dng
kx C kx C y sin cos
2 1
+ =
y l nghim ring ph thuc vo biu thc c th ca m men un ngang M tc l
ph thuc vo dng ti trng tc dng
9.4.2 Biu thc gn ng ca vng
Thanh c lin kt khp hai u
Gi thit ti trng ngang hng v mt pha v i xng qua mt ct gia dm.
Khi vng cc tr f s v tr gia dm. ta chn hm vng tha mn cc
gi thit trn c dng
l
x
f y
t
= sin (9.20)
vng y cng vit di dng tng t
l
x
f y
t
= sin (9.21)
vng f do ti trng ngang chnh gia dm hon ton c th tm c
bng cc phng php quen thuc khi gii bi ton thanh chu un. y vn tha mn
phng trnh vi phn ca ng n hi
EI
M
y = ' '
Th vo phng trnh (9.17) ta c
CC BI TON THANH

133
y y k y ' ' = + ' '
2
(9.22)
Thay th (9.20), (9.21) vo (9.22) ta nhn c biu thc
th
P
P
f
f

=
1
,
2
2
l
EI
P
th
t
= (9.23)
Thay th (9.23) vo (9.20) ta c
th
P
P
y
y

=
1
(9.24)
Ta vn c th dng (9.24) cho cc dng lin kt khc nhng ch biu thc ca
lc ti hn lc tnh
( )
2
2
l
EI
P
th

t
=
9.4.3 Biu th gn ng ca m men un
Ta th biu thc (9.24) ca vng y vo biu thc m men un (9.16)
th
P
P
y
P M M Py M

+ = + =
1
(9.25)
S dng php gn ng sau y. T phng trnh vi phn ng n hi ta c
y
y
M
M
z
z
' '
' '
=
Thay th biu thc ca vng y (9.20) v y (9.21) vo quan h trn
th
z
z
P
P
f
f
M
M

= =
1
1

Ta nhn c biu thc gn ng ca m men un
th
z
z
P
P
M
M

=
1
(9.26)

n nh ca thanh thng

134
9.4.4 ng sut v iu kin bn
Thanh chu ti trng dc trc v ti trng ngang ta c biu thc ca ng sut
php
y
I
M
A
P
z
z
+ = o
S dng cng thc gn ng ca m men un ta c ng sut php cc i
|
|
.
|

\
|

+ ~ + = o
th
z
z
z
z
P
P
W
M
A
P
W
M
A
P
1
max
(9.27)
Ta nhn thy ng sut tng khng t l vi ti trng, m tng nhanh hn. Nh
th h s an ton b hn h s n, do vy ta khng kim tra theo ng sut cho php
m kim tra theo ti trng cho php. iu kin bn cho un ngang v un dc ng
thi c dng
y
th
z
z
P
nP
W
M n
A
nP
o s
|
|
.
|

\
|

+
1
(9.28)
Ch cn kim tra n nh ca thanh
| | o s
A
P
(9.14)
trong l h s un dc tra t bng ( ) cho tng loi vt liu nh hm ca
mnh .
Kt lun ca chng 9
Chng 9 trnh by n nh ca thanh thng. a nh ngha v trng thi n
nh, lc ti hn theo Euler v ng sut ti hn.
Xem xt n nh ca thanh chu nn ng tm s dng tham s h s un dc
( ) l hm ca mnh ca thanh. H s un dc chnh l t l gia ng sut
cho php v n nh v ng sut cho php v nn, do vy ngi ta cn gi ( ) l
h s suy gim ng sut cho php v nn.
CC BI TON THANH

135
Bi ton n nh ca thanh chu nn v un ngang cng c xem xt trong
chng 9 ny.

136
PHN 2. CC PHNG PHP C BN
TNH TON H THANH
Mc ch ca phn hai l nghin cu cc phng php phn tch kt cu
dng khung, dn. Nh ni phn nhp mn i tng ca phn ny l cc kt
cu hp thnh t cc phn t c kch thc di khi so snh vi mt ct ngang.
l dm, dn phng, dn khng gian, khung phng, khung ngang v khung
khng gian nh trn hnh 1 phn nhp mn.
Lu khi phn tch h thanh ta vn chp nhn cc gi thit
Chuyn v v gc xoay ca kt cu thay i tuyn tnh i vi lc tc dng
c ngha chng t l vi lc tc dng
Bin dng nh c ngha cc chuyn v khng lm thay i hnh hc ca kt
cu do vy khng thay i lc tc dng ln kt cu
T hai gi thit trn ta c nguyn l cng tc dng: Di tc ng ca t hp
lc ta c th cng dn ng sut, bin dng v chuyn v gy ra bi tng lc
ring bit
ng x ca vt liu l n hi tun th nh lut Hooke
Cc h thanh m ta s kho st ch yu l cc h siu tnh. Phn tch h siu
tnh dn n gii h phng trnh tuyn tnh vi s n ph thuc vo phng
php m ta la chn. Khi tnh ton bng my tnh bm tay ta c th s dng cc
thut ton lp hay chnh dn lm gim s php tnh. Trong khun kh ca gio
trnh ny, cc phng php lc, phng php chuyn v v phng php cng o
c trnh by ln lt trong chng 11, 12 v 13
i vi h ln v phc tp ta s dng my tnh s dng cc chng trnh
phn tch kt cu da trn phng php phn t hu hn. V vy phng php
phn t hu hn cng c gii thiu trong chng 14.


137
CHNG 10
H siu tnh
10.1 Siu tnh
Xt vt th t do chu lc trong khng gian. Khi nim lc bao gm lc tp
trung v cp ngu lc (hay m men).
Vt th trng thi cn bng khi tng cc lc tc dng tha mn phng
trnh cn bng tnh hc
. , , , , ,

= = = = = = 0 0 0 0 0 0
z y x z y x
M M M F F F (10.1)
Trong khng gian trc giao ba chiu ta c su phng trnh cn bng. Khi ta
xt trong mt phng cn li ba phng trnh
. , ,

= = = 0 0 0
z y x
M F F (10.2)
Khi kt cu trng thi cn bng th cc thnh phn to thnh cng trng
thi cn bng. C ngha ti mi phn t, nt hay mt phn ca kt cu cng
trng thi cn bng.
Phn tch kt cu l xc nh phn lc ti cc gi v ng sut do ni lc
gy ra. Khi s phng trnh cn bng xc nh cc lc cn tm th kt cu
(h) c gi l tnh nh. Khi s lc cn tm ln hn s phng trnh cn bng
tnh hc th kt cu (h) c gi l siu tnh, phn ln cc kt cu trong thc t
l h siu tnh.
Phn loi h siu tnh
H c th l siu tnh ngoi, siu tnh ni hoc c hai.
Siu tnh ngoi l khi s phn lc cn xc nh ln hn s phng trnh cn
bng. Bc siu tnh ngoi bng s phn lc tr i s phng trnh cn bng
(hnh 10.1).
Siu tnh ni l khi s phng trnh cn bng vn xc nh phn lc,
nhng ni lc khng th tm c nu ch s dng phng trnh cn bng
H siu tnh

138
Gii phng ni lc bng cch ct thanh hay t khp ni ta c th a h v
h tnh nh (Hnh 10.2). S ni lc cn gii phng bng bc siu tnh ni.

Hnh 10.1. Cc v d v bc siu tnh ni

Hnh 10.2. Cc v d v bc siu tnh ngoi
Siu tnh c ngoi v ni. Xt v d v h khung phng trn Hnh 11.3 h c
bn phn lc nh vy ta c mt bc siu tnh ngoi. Nhng xc nh ni
lc cn gii phng ni lc ti hai mt ct suy ra ta c su bc siu tnh ni.
Tng cng 7 bc siu tnh

Hnh 10.3. Kt cu siu tnh c ni v ngoi
R
1

R
2

R
1

R
3

R
2

R
3

R
1

R
2
R
2

R
3

R
3

R
1

R
3
R
2

R
3

R
4

R
1

R
4

R
5

R
3

R
1

R
2

R
1

R
2

R
4

R
3

Mt bc siu tnh
Mt bc siu tnh
Mt bc siu tnh
H tnh nh
R
1

R
2
R
4

R
1

R
2

R
3
R
4

R
1

R
2

R
3
R
4

CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH

139
Tng t ta xt h khung khng gian trn Hnh 11.4. Ti mi ngm c su
thnh phn phn lc nh vy tng cng c 24 phn lc. C su phng trnh cn
bng vy bc siu tnh ngoi l 18. xc nh ni lc ta cn gii phng mt mt
ct vy ta c su bc siu tnh ni. Tng cng 24 bc siu tnh.
Ta xt h li trn Hnh 11.5, do ch chu lc vung gc vi mt phng xz nn
cc thnh phn phn lc X, Z, M
y
ti gi v cc ni lc X, Z, M
Y
ti cc phn t
s trit tiu. Nh vy tng cng ta c 24 phn lc v ba phng trnh cn bng
suy ra h c 21 bc siu tnh ngoi. tm ni lc ta cn gii phng ni lc mt
trong bn thanh nh vy ta c ba bc siu tnh ni. H c tng cng 24 bc siu
tnh. Trng hp cc thanh ca h li khng chu xon c ngha l lin kt cc
thanh l lin kt khp cc m men xon s b trit tiu nn h s ch cn 12 bc
siu tnh.

Hnh 10.4. H khung khng gian Hnh 10.5. H li ngang
Xc nh bc siu tnh
Xt dn phng c r phn lc, m phn t v j nt khp
+ Lc cn tm gm m ni lc ti tng thanh, r phn lc, tng cng c m+r
+ Ti mi nt c hai phng trnh cn bng
; ,

= = 0 0
x x
F F
vy tng l 2j phng trnh
+ Vy s bc siu tnh s l:
j r m i 2 + = ) ( (10.3)
X
Y
Z
M
X
M
y
M
z
x
y
z
M
z
M
x
Y

H siu tnh

140
Vi dn khng gian c r phn lc, m phn t v j nt khp ta c
+ Ti mi nt c ba phng trnh cn bng
, , ,

= = = 0 0 0
z x x
F F F
+ Vy s bc siu tnh s l
j r m i 3 + = ) ( (10.4)
V d tm bc siu tnh cho cc kt cu trn Hnh 11.6
dn phng (a) r=4, m=18, j=10 vy i=2,
dn khng gian (b) m=3, r=9, j=4, vy i=0 dn tnh nh,
dn (c) m=13, r=12, j=8 vy i=1.

Hnh 10.6. Tnh bc siu tnh cho h dn
Xt khung phng c m phn t, r phn lc v j nt lin kt cng
+ Ni lc trong thanh (Hnh 10.7a) c th tm c nu ta bit ba trong su
lc u phn t vy mi thanh c ba ni lc cn tm, tng lc cn tm l
3m+r
+ Ti mi nt c ba phng trnh cn bng gm hai phng trnh lc v mt
phng trnh m men
, , ,

= = = 0 0 0
z x x
M F F
+ Nh vy s bc siu tnh:
R
1
R
2
R
4

(a) m=18, r=4, j=10i=2
R
3

(b) m=3, r=9, j=4i=0
R
1

R
2

R
3

(c) m=13, r=12, j=8i=1
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH

141
j r m i 3 3 + = ) ( (10.5)
Khung khng gian vi m phn t, j nt, r phn lc
+ Ni lc trong thanh (Hnh 10.7c) c th tm c nu ta bit su trong 12
lc u phn t vy mi thanh c su ni lc cn tm, tng lc cn tm l
6m+r
+ Phng trnh: ti mi nt c c su phng trnh cn bng gm ba
phng trnh lc v ba phng trnh m men (10.1)
+ S bc siu tnh:
j r m i 6 6 + = ) ( (10.6)
V d khung phng (Hnh 10.7b) c by thanh m=7, bn phn lc r=4, su nt
j=6 vy c bc siu tnh l 7 6 3 4 6 3 = + = ) ( i . Cn khung khng gian (Hnh
10.7d) c tm thanh m=8, c bn nt b ngm cht nn s phn lc r=24, c tng
cng tm nt j=8, nh vy bc siu tnh 24 8 6 24 8 6 = + = ) ( i

Hnh 10.7 Tnh bc siu tnh cho khung phng v khung khng gian
(b) m=7, r=4, j=6i=7
x
y
z
R
1

R
2
R
3

R
4

F
1

F
2

F
3

F
4

F
5

F
6

F
12
F
9
F
10
F
7
F
8
F
11
F
1
F
2
F
3

F
6
F
5

(c) Lc u phn t
(a). Lc u phn t
F
4
M
x

M
z

M
y

X
Z
Y
(d) m=8, r=24, j=8i=24
H siu tnh

142
10.2 Bc t do
Cc phng php chung gii bi ton siu tnh
Mc ch ca phn tch kt cu l tm ngoi lc (cc thnh phn phn lc) v
ni lc tha mn iu kin cn bng, iu kin lin kt. Bin dng do cc lc ny
gy ra m bo tnh tng thch, tnh lin tc v cc iu kin ti cc gi .
Nh bit phn tch h siu tnh ngoi phng trnh cn bng ta cn a
thm cc lin h hnh hc gia bin dng - gi l iu kin hnh hc (hay iu kin
tng thch). Cc lin h ny m bo tnh tng thch ca chuyn v vi hnh
hc ca kt cu.
C hai cch tip cn phn tch kt cu
Phng php lc (hay phng php mm): ta gii phng mt s lin kt
kt cu thnh tnh nh. S xut hin s khng tng thch v chuyn v.
S khng tng thch s c iu chnh bng cch t thm cc lc.
Phng php chuyn v (phng php cng) ta thm cc rng buc hn
ch chuyn v, xc nh cc phn lc ti rng buc , sau cho cc phn
lc bng khng xc nh chuyn v ti cc im b hn ch.
Phng php lc: ta chn n l cc lc cn m bo tnh tng thch v
hnh hc, thng dn n gii h phng trnh vi s n bng s lc cn xc
nh.
Phng php chuyn v: ta chn n l chuyn v ti cc nt, s lc rng buc
thm vo bng s chuyn v ti nt. Nh vy cc chuyn v cn tm chnh l s
khng xc nh ng hc.c gi l bc t do
Xc nh bc t do ca h
Nh vy chuyn v ti cc nt l cc n trong phng php chuyn v. V d
trn Hnh 10.8 ti ngm C khng c chuyn v, ti gi A, B, khng c chuyn v
thng nhng c gc xoay. Vy s chuyn v cha bit l hai gm D
1
v D
2
.

Hnh 10.8. V d v bc t do
D
1
D
2
A
B

C

CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH

143
Chuyn v nt c lp l cc chuyn v thay i c lp, khng ph thuc vo
s thay i ca cc chuyn v khc. S cc chuyn v nt c lp l s bc t do
(bc khng xc nh ng hc) ca h.
Ch phn bit gia bc siu tnh v bc t do. H trn Hnh 10.6b bc siu
tnh l khng nhng bc t do l ba. Cn h trn hnh 10.6c bc siu tnh l mt,
bc t do l 12.

Hnh 10.9. V d bc t do ca mt s kt cu
Trn Hnh 10.9 l cc v d v xc nh bc t do ca h. H dn phng (Hnh
10.9c) c hai bc t do l chuyn v ngang v chuyn v dc ca nt A. H khung
khng gian (Hnh 10.9b) c 24 bc t do. Mi nt t do ca khung c th thc
hin 3 chuyn v thng v 3 chuyn v xoay tng s su bc t do. H c bn nt
A, B, C v D nn h c 24 bc t do. H li ngang (Hnh 10.9c) c 12 bc t do,
mi nt t do ca li thc hin mt chuyn v thng ng v hai chuyn v quay
tng s l 3 bc t do. H c bn nt A, B, C v D nn h c 12 bc t do
10.3 ng nh hng
Khi thit k ta quan tm n ni lc di tc ng ca ti c nh v hot ti.
V d ti c nh l ti trng bn thn, cn hot ti c th l my mc t trn sn,
D
1
D
2
P

A

D
1
D
3
D
2
D
4
D
5
D
6
P

A

B

C

D

D
1
D
2
D
3
P

A

B
C

D

H siu tnh

144
ti ca bnh xe tc ng ln cu. Khi phn tch hot ti thng c biu din
nh ti phn b hay t hp cc ti tp trung
Khi thit k ta quan tm n gi tr cc i ca ni lc ti mt ct khc nhau.
Do vy hot ti c th c t ti ng v tr lm cho ni lc t cc i. xc
nh v tr ca ti di ng gy ra ni lc cc i ngi ta dng ng nh hng.
u tin ta xt nh hng ca ti di ng ln dm n gin
10.3.1. nh hng ca lc tp trung
Xt nh hng ca mt lc tp trung chuyn ng dc trn dm n gin
nh trn Hnh 10.13a. Ti mt ct n bt k trn dm biu lc ct v moment
nh Hnh 10.13b v c. Cng thc tnh lc ct v moment cc i c dng
( )
l
l-x x
P M
l
x
P V
l
l-x
P V
n n n
= = =
+ + max max max
; ; (10.7)
ng bao ca lc ct cc i biu din trn Hnh 10.13d l cc ng
thng, ng bao ca moment cc i biu din trn Hnh 10.13e l ng
parabol bc hai. Chng c gi l biu lc ct cc i v biu moment
cc i, chng biu din ni lc cc i m mt ct phi chu khi thit k.

Hnh 10.13
10.3.2 nh hng ca lc phn b u
Dm chu lc phn b u t trn ton b hoc mt phn ca di.
Moment cc i xut hin khi lc phn b trn ton b di ca dm. Cn lc
ct dng (m) t cc i khi lc phn b nm trn ton b phn bn phi (bn
l P(l-x)
l Px
l x l Px ) (
P
P
P
4 Pl
x
(a)
(b)
(c)
(d)
(e)
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH

145
tri) ca mt ct. Cng thc tnh lc ct v moment cc i ti mt ct bt k c
dng
( ) ( )
2 2 2
2 2
l-x x
q M
l
x
q V
l
l-x
q V
n n n
= = =
+ + max max max
; ; (10.8)
Biu lc ct cc i v moment cc i biu din trn Hnh 10.14, chng
u l cc parabol bc hai

Hnh 10.14
10.3.3 nh hng ca hai lc tp trung
Hai lc tp trung P
1
>P
2
, khong cch gia hai lc s chuyn ng dc treo
di ca dm. Cng thc tnh lc ct v moment cc i ti mt ct bt k c
dng
( )
s l x
x l
s x l
P P
l
l-x x
M
n
s s |
.
|

\
|

+ =
+
0
2 1
khi
max
(10.9)
( )
l x s
x l
s x l
P P
l
l-x x
M
n
s s |
.
|

\
|

+ =
+
khi
1 2 max
(10.10)
s l x
l
s x l
P
l
x l
P V
n
s s

+

=
+
0
2 1
khi
max
(10.11)
l x s
l
x
P
l
x s
P V
n
s s

=
+
khi
2 1 max
(10.12)
Biu lc ct cc i v moment cc i biu din trn Hnh 10.15,
Khi trn dm ch c lc P
1
hoc P
2
th
( )
( ) l x s l khi
l
l-x x
P M
n
s s =
+ 1 max
(10.13)
( ) l x s l khi
l
l-x
P V
n
s s =
+
;
max 1
(10.14)
8
2
ql
+

2 ql
2 ql
H siu tnh

146
l x s khi
l
x
P V
n
s s =

;
max 2
(10.15)

Hnh 10.15
10.3.4 nh hng ca nhiu lc tp trung
Xt ti mt ct n (Hnh 10.16a), moment s i cc i khi mt trong cc lc
tp trung di ng t vo mt ct .

Hnh 10.16
Ta th tnh cho tng lc s tm ra lc no gy ra moment cc i M
n+max
. Cn
lc ct dng s t cc i khi tt c cc lc nm bn phi ca n (10.16c).
Tng t lc ct m s t cc i khi tt c cc lc nm bn tri ca n
(10.16d).
Ta xt v tr m moment t cc i tuyt i trong biu moment cc
i. Thng v tr gn v tr ca hp lc. Ta gi thit moment cc i tuyt
P
1
P
2
P
3
P
m

s
1
s
2
s
m-1
Hp lc
=P

n

x

c

P
1
P
2
P
3
P
m

n

P
1
P
2
P
3
P
m

n

P
1
P
2
P
3
P
m

c/2

c/2

(a)

(b)

(d)

(c)

B
( )
(

+
= + =
+ = + s
2
2 1
2 1
2 1 1 2 1 2
2
2
l
P P s q
l l M l P P q
P P lP l P P lP s
BC AC C
AC
/ ) (
) /( ) /(
+
s
s

ptr (10.11) ptr (10.12)

ptr(10.15) ptr (10.12)
A
2
AC
l
2
AC
l
M
C

A C
ptr (10.9) ptr (10.10)
8
2
AC
ql
8
2
BC
ql
B
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH

147
i t c do lc P
3
. Ta cn xc nh v tr x sao cho moment un M
n
t cc
i
( )
2 2 2 1 1
s P s s P x R M
A n
+ = (10.16)

= P
l
c x l
R
A
(10.17)
Gi tri cc i t c khi
x
M
n
c
c
nn
( )
2 2
0 2
c l
x c x l
l
P
dx
dM
n
= = =

(10.18)
10.3.5 ng nh hng i vi dm n gin v dn
Trong cc mc 10.3.1-10.3.4 ta xt nh hng ca ti di ng i vi dm
n gin. Trong phn ny xem xt ng nh hng ca lc ct, moment un
trn dm v cc lc dc trc trong h dn gi ta n gin. ng nh hng
c xy dng biu din gi tr ca mt phn ng no ti mt mt ct nht
nh khi lc n v di ng trn dm. Hnh 10.17a biu din cc ng nh hng
ca lc ct V
n
, moment M
n
, phn lc gi ta R
A
v R
b
ti mt ct n ca dm n
gin.
Tung q ti mt ct x bt k bng gi tr ca V
n
v M
n
khi lc n v t
ng ta x ny. Tung dng v xung di. Ta c th xy dng ng
nh hng cho dm n gin t bi ton tnh hc n gin sau. Khi lc n v
t ta x th phn lc
l
x l
R
A

=
Vy tung ca cc ng nh hng ca R
A
v R
B
l
l
x l
A
R

= q
l
x
B
R
= q
Lc ct ti n bng vi R
A
khi lc n v nm v tr bt k trong on bn phi
t n n B. Tng t V
n
=-R
B
khi lc n v nm trong on bn tri t A n n.
i vi moment khi lc n v nm trong on bn phi t B n n th
M
n
=R
A
b, tng t khi lc n v nm trong on bn tri t A n n th M
n
=R
B
c.
H siu tnh

148

Hnh 10.17
i vi dn ta xy dng ng nh hng cho ni lc ca tng thanh. Ta
cng dng cc ng nh hng ca lc dc trc t ng nh hng ca phn
lc ti gi . Khi lc nm trong on B v D ta c
h
b
R N
A
=
1

u
=
sin
A
R
N
2

h
b
R N
A
2
3
=
Cn khi lc nm trong khong t C v A
h
b
R N
A
3
1
=
u
=
sin
A
R
N
2

h
b
R N
A
2
3
=
ng nh hng ca ba lc dc trc biu din trn Hnh 10.17 b
l b
0 1.
l bc
B
Ti n
v di ng
ng nh hng V
n
A
l c
0 1.
b c
l
n
x
n
A
+

n B
A
q
B
A
q
ng nh hng M
n
0 1.
+
B
A
0 1.
+
ng nh hng R
B
ng nh hng R
A
q
q
R
1

A
R
4

C D
B
Ti n
v di ng
R
1

A
R
4

C D
B
N
1

N
2

N
3

h b 4 3 /
B A
+
C
u sin /4 1
B
A
+
C
D
D
u sin /2 1
h b/
B
A C D

ng nh hng N
1
ng nh hng N
2
ng nh hng N
3
a.
b.
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH

149
V d
Tm moment ln nht v lc ct ln nht ti mt ct x=0.4l cho trng hp ba
ti di ng nh trn Hnh 10.18a
Ta dng php th tnh cho ln lt lc P
1
, P
2
v P
3
t vo n ta c
Wl Wl M
n
24 0 8 0 08 0 8 0 16 0 2 0 24 0
1
, ) , , , , , , ( = + + =
Wl Wl M
n
344 0 8 0 16 0 8 0 24 0 2 0 12 0
2
, ) , , , , , , ( = + + =
Wl Wl M
n
288 0 8 0 24 0 8 0 12 0 2 0 0
3
, ) , , , , , ( = + + =
Wl Wl M
n
336 0 2 0 08 0 8 0 16 0 8 0 24 0
4
, ) , , , , , , ( = + + =
Wl Wl M
n
32 0 8 0 24 0 8 0 16 0
5
, ) , , , , ( = + =
Nh vy trng hp th hai khi lc P
2
t vo im n moment t cc i.
Lc ct t cc i ti cc trng hp t ti nh trn Hnh 11.18d
W W V 84 0 2 0 2 0 8 0 4 0 8 0 6 0 . ) . . . . . . (
max
= + + =
+

W W V 48 0 2 0 4 0 8 0 2 0 2 0 0 . ) . . . . . (
max
= =

Hnh 10.18
B A
b c
l
n
l 4 0,
s
l s 2 0, =
W
P
2 0
1
,
=
W
P
8 0
2
,
=
W
P
8 0
3
,
=
s
b. a.
d.
c.
l bc
n B
A
q
ng nh hng M
n
3
P
2
P
1
P
1
P
2
P
3
P
l b
0 1,
ng nh hng V
n
l c
0 1,
n

A
+

q
H siu tnh

150
Kt lun chng 10
Phn ln cc kt cu trong thc t l siu tnh, cn phi xc nh bc siu tnh
ca kt cu khi ta s dng phng php mm. Bc siu tnh phn ra lm cc
loi sau: siu tnh ni, siu tnh ngoi v hn hp. Nhng kt cu n gin ta c
th xc nh bc siu tnh da vo hnh v. i vi kt cu phc tp ta c cng
thc (10.4), (10.6), (10.7) v (10.8) xc nh bc siu tnh ca h dn phng,
dn khng gian (khp ni ti nt), khung phng v khung khng gian (ni cng
nt).
C hai phng php phn tch kt cu. Phng php th nht l phng
php lc hay cn gi l phng php mm. Phng php ny gii phng cc
lin kt kt cu tr thnh tnh nh, sau tnh tng chuyn v v s sai lch v
chuyn v s c hiu chnh bng cch t cc lc d vo ng hng ca cc
lin kt gii phng. Nh vy ta c c cc phng trnh tng thch, li gii
ca chng l cc lc cn tm.
Trong phng php chuyn v (phng php cng) ta a vo cc rng
buc ti cc nt. Sau tnh nhng lc rng buc hn ch cc chuyn v ny.
Tip theo cho php chuyn v ti cc hng c lc rng buc sao cho lc rng
buc trit tiu. Nh vy ta c mt h cc phng trnh cn bng, li gii ca h l
cc chuyn v cn tm. Ni lc trong kt cu cng c xc nh bng php t
hp cc tc ng ca cc chuyn v va tnh c v ca cc chuyn v do lc
ngoi lc trn kt cu b hn ch dich chuyn.
S cc rng buc trong phng php cng bng vi s chuyn v nt c
lp ca kt cu. S chuyn v nt c lp ny c gi l bc khng xc nh
ng hc hay n gin hn l bc t do ca kt cu. Ta cn phn bit bc siu
tnh v bc t do. Chuyn v y phi hiu l c chuyn v thng v c gc xoay.
Trong c hai phng php phn tch kt cu ta u s dng nguyn l cng
tc dng cho php cng chuyn v (p ng) do tng ti trng (chuyn v) ring
bit. Nguyn l ny ch p dng khi vt liu l n hi (tun th nh lut Hooke).
Ngoi ra, chuyn v phi nh so vi kch thc ca kt cu khng lm mo m
hnh hc ban u ca kt cu.
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH

151
Bi tp chng 10
10.1. Vi cc kt cu di y
Xc nh bc siu tnh v a ra cc gii phng lin kt thch hp kt cu
tr thnh tnh nh
Xc nh bc t do v ch ra cc chuyn v

10.2.V biu lc ct v biu moment cho cc dm v khung di y.

10.3. Xc nh moment un cc i v v tr ca n trn dm n gin c khu
l khi chu cc trng hp ti trng di ng sau
a) Hai lc P
1
=P
2
=W, khong cch gia hai lc l s=0.2l
b) Hai lc P
1
=P
2
=W, khong cch gia hai lc l s=0.55l
c) Ba lc P
1
=P
2
=W, P
3
=0.5W khong cch gia cc lc l s=0.2l
d) Ba lc P
1
=0.2W, P
2
=P
3
=0.8W khong cch gia cc lc l s=0.2l

l 6 0. l 4 0. l 2 0.
ql
ql 5 0.
A
B
C
D
l
l
l
o
90
D A
C
P
P

152
CHNG 11
Phng php lc
11.1 M t phng php
1. u tin xc nh bc siu tnh. a h siu tnh v h tnh nh bng cch
gii phng mt s lin kt, c ngha b i mt s phn lc hay ni lc (phi
m bo kt cu n nh). S lin kt cn gii phng bng s bc siu tnh.
Ni chung nhng lc cn gii phng (c gi l lc d) cn la chn sao
cho h kt cu gii phng thnh tnh nh d phn tch nht. Ch vic
la chn ny khng duy nht.
2. Khi gii phng cc lin kt s dn n s khng tng thch v chuyn v.
Do vy bc th hai phi xc nh nhng sai lch v chuyn v h tnh
nh ( gii phng lin kt). Ta tnh sai lch v chuyn v chnh ta ng
vi lc d chn. Nhng sai lch ny c th do ngoi lc, do ln ca gi
hay do bin dng nhit.
3. Bc th 3 ta cho h tnh nh ( gii phng lin kt) chu lc d n v,
sau xc nh chuyn v. Nhng chuyn v ny c cng v tr v hng nh
chuyn v xc nh bc 2.
4. Ta thy cc lc d nhng ta chn phi c gi tr sao cho nhng sai
lch v chuyn v b trit tiu. Nh vy, ta c cc phng trnh tng hp cc
chuyn v do tng lc d ring bit (xc nh bc th 3) cng vi chuyn
v tng ng ca h tnh nh (xc nh bc th 2).
5. T y ta tm lc trn kt cu siu tnh ban u: chng l tng cc lc d v
lc trn h tnh nh ( gii phng lin kt).
Quy trnh ny c trnh by qua v d di y
V d 11.1. Xt v d trn Hnh 11.1a dm ABC ngm cng u C ta trn hai
gi di ng ti A v B chu ti phn b u q trn ton dm. cng un ca dm
l hng s v bng EI.
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH

153
H ny c hai bc siu tnh nh vy cn gii phng hai lc d. C mt s la
chn: b lc phn lc thng ng A v B (Hnh 11.2a); hoc b m men C v
thm khp ni B (Hnh 11.2b). Di y ta chn phng n gii phng phn
lc thng ng B v m men un ti C a h v dm n gin nh trn Hnh
11.1.b. Ta gi v tr v hng ca lc d v chuyn v l h ta .
Hng ca lc d F
1
, F
2
... c th ty chn. Sau hng ca chuyn v
phi tng ng vi lc d. thun tin ta dng k hiu ch s di 1, 2, ...n.

Hnh 11.1. V d m t phng php lc
Trong v d ny lc d v chuyn v l F
1
, M
2
v D
1
, D
2
(Hnh 11.1b).
Trn s h tnh nh ny ta xc nh chuyn v D
1
v D
2
di tc ng ca
lc phn b u (Hnh 11.1.c). Chng chnh l sai lch v chuyn v, v trn thc
t (Hnh 11.1a) cc chuyn v ny phi bng khng. S dng ph lc 1 ta tnh
c gi tr ca chuyn v D
1
v D
2
.
Sau tm chuyn v gy ra do tc ng ca cc lc d n v (nh trn Hnh
11.1.d v 8.1.e). Cng s dng ph lc 1 ta c
EI
l
f
EI
l
f
4 6
2
12
3
11
= =
EI
l
f
EI
l
f
3
2
4
22
3
21
= = (11.2)
Tng qut
ij
f l chuyn v ti ta th i do lc n v ti ta th j gy ra.
R
5

R
3
q
l
l
R
1

R
2

R
4

D
2
D
1

ql
ql
q
f
11

1
f
21

f
12

1 f
22

14
2
ql
7
8ql
a.
M
2
, D
2
F
1
, D
1

b.
c. d.
e.
f.
B
A
C
1/2 1/2
1/2l
1/2l
Phng php lc

154
iu kin hnh hc trong bi ton ny chnh l iu kin chuyn v thng ng
ti im B (D
1
) v chuyn v xoay ti im C (D
2
) b trit tiu.
Chuyn v tng cng ti cc ta chn l t hp cc tc ng ca ngoi
lc v cc lc d trn h tnh nh c gii phng. Nh vy iu kin hnh
hc c vit
)
`

= + +
= + +
0
0
2 22 1 21 2
2 12 1 11 1
F f F f D
F f F f D
(11.3)
Th cc biu thc (11.1) ca D
1
, D
2
, v (11.2) ca f
11
, f
21
, f
12
, f
22
vo (11.3) ta
c th tm c lc d F
1
v F
2.
.
11.2 Ma trn mm
Phng trnh (11.3) c th vit di dng ma trn
| |{ } { } D F f = (11.4)
trong { } | | { }
)
`

=
(

=
)
`

=
2
1
22 21
12 11
2
1
F
F
F
f f
f f
f
D
D
D
Vc t {D} ph thuc vo ngoi lc. Ma trn f l cc chuyn v do lc d n
v gy ra, do vy ma trn f ch ph thuc vo c trng kt cu v c gi l ma
trn mm, cc phn t ca ma trn ny gi l h s nh hng mm.
Cc thnh phn ca vect lc d {F} xc nh t phng trnh sau
{ } | | { } D f F =
1
(11.5)
Trong v d Hnh 11.1
{ } | | | |
(

=
(
(
(
(

=
)
`

=

2 3
1
2
2 3
3
2 3
3 8
7
12
3
2
4
4 6
8
5
24 l l
l
l
EI
f
EI
l
EI
l
EI
l
EI
l
f
l
EI
ql
D
Gii phng trnh (11.5) ta c cc lc d
{ } | | { }
)
`

=
)
`

= =
)
`

=

l
ql
l
l l
l
EI
ql
l
EI
D f
F
F
F
16
14 8
5
2 3
3 8
24 7
12
2
3
3
1
2
1

CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH

155
Kt qu ta c h lc tc ng ln h tnh nh nh trn hnh (11.1.f). Sau
bng phng php thng thng ta c th tm c ni lc v phn lc trong
thanh.
Ch ma trn mm ph thuc vo h lc d ta chn. Cng vi V d 11.1
ny ta chn h lc d khc

Hnh 11.2. H lc d khc nhau cho cng mt kt cu siu tnh
Vi trnh t nh trnh by cho hai h ta ny ta c vc t chuyn vi v
ma trn mm v lc d nh sau
(a) { } | | | | . ; ; ;
)
`

=
(

=
(

=
)
`

=

32
11
28 16 5
5 2
7
6
2 5
5 16
6 17
48
24
3
1
3 4
ql
F
l
EI
f
EI
l
f
EI
ql
D
(b) { } | | | | . ; ; ;
)
`

=
(

=
(

=
)
`

=

2
3
28 4 1
1 2
7
6
2 1
1 4
6 1
2
24
2
1
3
ql
F
l
EI
f
EI
l
f
EI
ql
D
p ng ca kt cu (phn lc v ni lc) xc nh bng t hp nh hng
ca ngoi lc v lc d
( )
n uin ui ui si i
F A F A F A A A + + + + = A
2 2 1 1
(11.6)
trong A
i
p ng bt k (c th l phn lc ti gi , lc ct, lc dc trc,
m men xon v m men un) ti mt ct no ca kt cu
thc.
A
si
- cng l p ng trn nhng tnh cho kt cu gii phng lin kt
di tc ng ca ngoi lc.
A
ui1
, A
ui2
,...,A
uin
,

- p ng tng ng do lc n v tc ng ti cc ta
1,2, ...,n vi kt cu gii phng lin kt.
F
1
, F
2
, ..., F
n
cc lc d tc ng vo kt cu gii phng.
Di dng ma trn
a.
2

1
b.
B A
C
1 2
A
B C
l l
l l
Phng php lc

156
{ } { } | | { }
1 1 1
+ =
n n m u m s m
F A A A (11.7)
trong { } { } | |
(
(
(
(

=
umn um um
n u u u
n u u u
u
sn
s
s
s
n
A A A
A A A
A A A
A
A
A
A
A
A
A
A
A
2 1
2 22 21
1 12 11
2
1
2
1
A A
,
Ch n v ca cc thnh phn ca ma trn mm khng nht thit ng
nht v chng c th i din cho chuyn v thng c th l gc xoay.
Ta tnh phn lc ti gi cho V d 11.1. T Hnh 11.1 c,d v e ta c c
cc vect A
s
v ma trn A
u
nh sau
{ }
)
`

=
)
`

= = =
ql
ql
R
R
R ql R R
bs
As
s Cs As

2
1
1 1
= =
C A
R R ; ;
l
R R
C A
2
1
2 2
= =
| |
(

=
(

=
l
l
R R
R R
R
Bu Bu
Au Au
u
/
/
1 1
1 1
2
1
2 1
2 1
;
S dng (11.7) ta tnh c
{ } { } | |{ }
)
`

=
)
`

)
`

= + =
)
`

=
13
11
28
16
1 1
1 1
28
ql
l l
l
ql
ql
ql
F R R
R
R
R
u s
C
A
/
/

28
13
28
11 ql
R
ql
R
C A
= = ;
11.3 Gii bi ton vi cc trng hp t ti khc nhau
Khi c p trng hp ti khc nhau tc ng ln kt cu ta c th s dng
phng trnh (11.3) tm lc d m khng cn tnh li ma trn mm, ta t
hp thnh phng trnh ma trn
| | | | | |
p n n n p n
D f F

A =
1
(11.8)
Mi ct ca [F] v [D] ng vi mi trng hp ti. p ng ca h (phn lc
v ni lc) c th tm t phng trnh ma trn tng ng vi phng trnh
(11.7)
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH

157
| | | | | | | |
p n n m u p m p m
F A A A

+ = (11.9)
11.3.1 nh hng ca chuyn v ti nt: nh hng ca mi trng
Phng php lc c th dng gii cc kt cu chu nhng nh hng khc
ngoi lc tc ng. V d nh s di chuyn ca gi (do gi b ln, hay do
s thay i nhit khng u ca gi ) gy ra ni lc.
Nu kt cu b hn ch chuyn v cng gy ra ni lc. V d nh khi nhit
thay i trong dm khng ng u.
Co ngt ca b tng cng gy ra ni lc trong kt cu nh hiu ng thay i
nhit. Hiu ng ca b tng d ng lc cng gy ra ni lc.
11.3.2 nh hng ca chuyn v ti ta
Khi gi chuyn v theo nhng ta lc d m ta chn th h phng
trnh (11.3) s thay i. iu kin hnh hc c dng
)
`

A = + +
A = + +
2 2 22 1 21 2
1 2 12 1 11 1
F f F f D
F f F f D
(11.10)
tm lc d ta c phng trnh dng ma trn
{ } | | { } D f F A =
1
, vi { }

A
A
A
= A
n
A
2
1
(11.11)
Khi phng trnh (11.8) s thnh
| | | | | |
p n n n p n
D f F

A =
1
(11.12)
11.4 Nm bc gii ca phng php lc
Bc 1. Chn lin kt cn gii phng v xc nh h ta . ng thi xc nh
[A]
mn
ca cc p ng cn tm v quy c du nu cn.
Bc 2. Xc nh [D]
np
[A]
np
v [A
s
]
mp
do ngoi lc tc ng ln h tnh nh (h
kt cu gii phng lin kt).
Bc 3. Thit lp ma trn [f]
nn
v [A
u
]
mp
do cc lc d n v tc ng ln h tnh
nh.
Phng php lc

158
Bc 4. Tm lc d [F]
np
t phng trnh hnh hc.
| | | | | |
p n p n n n
D F f

A =
Bc 5. Tm cc p ng t t hp.
| | | | | | | |
p n n m u p m s p m
F A A A

+ =
y c cc k hiu:
n,p,m - s lc d, s trng hp ti, s p ng (phn lc hay ni lc)
[A] p ng cn xc nh - li gii ca bi ton
[A
s
] p ng do ngoi lc tc ng ln kt cu gii phng lin kt
[A
u
] p ng do lc d n v tc ng ring bit ti cc ta ln kt cu
gii phng lin kt
[D] - chuyn v do lc tc ng gy ra ti cc ta . Chuyn v ny cn c
trit tiu bng cc lc d
[A] - chuyn v cho trc
[f] ma trn mm
Sau bc th 3 cc ma trn cn thit gii bi ton c xc nh. Hai
bc cn li n thun l cc php tnh i s.
V d 11.2. Xt v d Hnh 11.1 cho 2 trng hp gi di chuyn Hnh 11.3:
(a) im A ln xung mt on l l/100; (b) im B ln xung mt on l l/100 v
im C xoay theo chiu kim ng h mt gc =0,004 rad.
Li gii: Trng hp (a) vi h ta nh Hnh 11.1b s ln ca gi A khng ng
vi ta lc d nn A=0, sai lch v chuyn v (Hnh 11.3a) xc nh d dng:
{ } { }
)
`

= A
)
`

=
0
0
005 0
005 0
,
, l
D
Trng hp (b) chuyn v cho trc ny khng gy ra sai lch D=0, cc
chuyn v cho trc ny trng vi ta lc d nn
{ } { } | |
)
`

= A
)
`

=
)
`

= A
004 0 005 0
01 0 005 0
0
0
004 0
01 0
, ,
, ,
,
, l l
D D
l

CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH

159

Hnh 11.3. V d tnh ton vi chuyn v cho trc
Th vo phng trnh (11.12) ta c
| |
(

=
(

=
2 2 3
2 3
038 0 005 0
092 0 025 0
7
12
004 0 005 0
01 0 005 0
2 3
3 8
7
12
l l
l l
l
EI
l l
l l
l
l
EI
F
, ,
, ,
, ,
, ,

tnh phn lc ti gi ta s dng ma trn R
u
tnh v d 1 v ta vn
gi nguyn h ta chn. Cn ma trn R
s
=0, nn ta c
| |
(

=
(

(
(
(

=
(

=
065 0 015 0
027 0 01 0
7
12
038 0 005 0
092 0 025 0
1
1
1
1
7
12
2
1
2
2
, ,
, ,
, ,
, ,
l
EI
l l
l
l
l
EI
R R
R R
R
Cb Ca
Ab Aa

D
2
=-0,005
a.
0,01l
D
1
=-0,005l
0,01l
b.
|
.
|

\
|
2
175
3
l
EI
|
.
|

\
|
2
70
3
l
EI
|
.
|

\
|
2
350
9
l
EI
|
.
|

\
|
l
EI
700
6
0,004
0,01l
c.
|
.
|

\
|
2
1750
81
l
EI
|
.
|

\
|
2
875
138
l
EI
|
.
|

\
|
2
1750
195
l
EI
|
.
|

\
|
l
EI
875
57
Phng php lc

160
2 2 2 2
1750
195
350
9
1750
81
175
3
l
EI
R
l
EI
R
l
EI
R
l
EI
R
b C a C b A a A
= = = =
) ( ) ( ) ( ) (
; ; ;
V d 11.3. Phn tch dm lin tc cng khng i EI (Hnh 11.4) vi cc
trng hp ti: a. Ti phn b u q (a); b. Gi A ln mt n v (d). c. Gi B ln
mt n v (e).
a kt cu thnh tnh nh ta c th gii phng lin kt bng cch a
vo cc khp cc gi gia. Bng cch ny ta gii phng hai m men bng
nhau v ln nhng ngc hng tc ng ti hai pha ca gi a kt cu
v mt lot cc dm n gin. Nhng m men un c gi l m men lin
kt.
S sai lch v chuyn v l cc gc xoay ti cc im ni ca cc dm lin k
-gc gia cc ng tip tuyn ca hai dm lin k (Hnh 11.4.b).
Bc 1. Thc hin trn Hnh 11.4b. Phn lc gi c: R
A
, R
B
, R
C
, R
D
, R
E
.
Bc 2. S dng phng trnh 11.12 tm sai lch chuyn v cho c 3 trng hp
Trng hp (a) ti phn b (Hnh 11.4c) s dng Ph lc 1 ta tnh c
{ } { }

= A

=
0
0
0
1
1
1
12
3
EI
ql
D v { }
)
`

=
2 2
ql
ql ql ql
ql
R
T
Sa

Trng hp gi A ln xung mt n v (Hnh 11.4c) v trng hp gi B ln
xung 1 n v (Hnh 11.4d) u khng ng vi ta ca lc d chn
nn vct A bng khng, ta tnh c chuyn v sai lch nh sau
a. { } { }

= A

=
0
0
0
0
0
1
1
l
D ;
b. { } { }

= A

=
0
0
0
0
1
2
1
l
D
c hai trng hp b, c vect phn lc {R
Sb
}=0 v {R
sc
}=0
Vy ma trn [A-D] v ma trn [A
s
] c dng
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH

161
| |
(
(
(
(
(
(

= A
0 0
12
1
0
12
2 1
12
3
3
3
EI
ql
l EI
ql
l l EI
ql
D | |
(
(
(
(
(
(

=
0 0 2
0 0
0 0
0 0
0 0 2
ql
ql
ql
ql
ql
A
s


Hnh 11.4. Gii phng lin kt cho h dm lin tc bng cc khp
q
l l l l
A B C D E
1 2 3
1
1
D
1 D
2
D
3
1
1 D
1
D
1
D
2
f
11
f
21
f
31
=0
f
13
=0
f
23
f
33
1
a.
b.
c.
d.
e.
f.
h.
ql/2

ql

ql

ql

ql/2

1/l
1/l
2/l
1/l
2/l
1/l
f
12
f
22
f
32
g.
1/l
1/l
2/l
Phng php lc

162
Bc 3. Thit lp ma trn [f] v ma trn [A
u
]. t tng cp lc d l cp m men
c ln bng 1 v ngc hng vo cc im B, C, D tng ng, s dng Ph
lc 1 ta tnh cc thnh phn ca ma trn mm (Hnh 11.4 f,g,h)
| |
(
(
(

=
4 1 0
1 4 1
0 1 4
6EI
l
f | |
(
(
(

=

15 4 1
4 16 4
1 4 15
28
3 1
l
EI
f
Cng trn hnh (11.4f,g,h) ta thit lp ma trn [A
u
]
| |
(
(
(
(
(
(

=
l
l l
l l l
l l
l
A
u
/
/ /
/ / /
/ /
/
1 0 0
2 1 0
1 2 1
0 1 2
0 0 1

Bc 4. T phng trnh (11.12) ta tnh c cc m men un ti cc gi B, C,
D. Mi ct trong ma trn F ng tng trng hp ti nu trong v d
| |
(
(
(
(
(
(
(

=
(
(
(
(
(
(
(

(
(
(

=
2 2
2
2 2
2
2 2
2
3
3
3
14
9
28
3
28
3
7
18
7
3
14
14
51
28
45
28
3
0 0
12
1
0
12
2 1
12
15 4 1
4 16 4
1 4 15
28
3
l
EI
l
EI ql
l
EI
l
EI ql
l
EI
l
EI ql
EI
ql
l EI
ql
l l EI
ql
l
EI
F .
Bc 5. Tnh phn lc ti cc gi R
A
, R
B
, R
C
, R
D
, R
E
s dng phng trnh (11.9)
| |
(
(
(
(
(
(

+
(
(
(
(
(
(

=
l
l l
l l l
l l
l
ql
ql
ql
ql
ql
A
/
/ /
/ / /
/ /
/
1 0 0
2 1 0
1 2 1
0 1 2
0 0 1
0 0 2
0 0
0 0
0 0
0 0 2
(
(
(
(
(
(

2 2
2
2 2
2
2 2
2
14
9
28
3
28
3
7
18
7
3
14
14
51
28
45
28
3
l
EI
l
EI ql
l
EI
l
EI ql
l
EI
l
EI ql

(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(

=
(
(
(
(
(
(

3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 2 1
3 2 1
3 2 1
3 2 1
3 2 1
14
9
28
3
28
11
14
54
28
18
28
32
14
132
28
72
28
26
14
138
28
102
28
32
14
51
28
45
28
11
l
EI
l
EI
ql
l
EI
l
EI
ql
l
EI
l
EI
ql
l
EI
l
EI
ql
l
EI
l
EI
ql
R R R
R R R
R R R
R R R
R R R
E E E
D D D
C C
B B B
A A A

CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH

163
Phn lc, biu lc ct v m men cho trn Hnh 11.5.

Hnh 11.5. Biu ni lc cho dm lin tc v d 11.2
q
1 l l
A B C D E
1
1
1
5
1
1
D
1
D
2
a.
b.
c.
d.
g.
1
1 1 1 1
3 2 3
1
3
e.
4
1
4
3
f.
1
3 3
2
2,16
1,02 1,02
2,16
4
9 h.
5
8
5
9
3
i.
4
102
72 18
3
EI
ql
28
28
ql
28
2
ql
3
28l
EI
2
28l
EI
3
28l
EI
3
14l
EI
2
14l
EI
Phng php lc

164
11.5 Phng trnh ba m men
Trong thc t thit k ta thng gp bi ton phn tch dm lin tc chu lc
ct vi cc gi b ln. n gin ha phng php lc p dng cho trng hp
c th ny dn n phng trnh ba m men.
Trn Hnh 11.6 ta xt 2 nhp dm lin k ca dm lin tc. Ta xt nhp dm
bn tri v bn phi ca gi th i vi di ltr v lph, cng EI
tr
v EI
ph
. Cc
gi l i-1, i, i+1 ln ca chng k hiu l o
i-1
, o
i
, o
i+1
.

Hnh 11.6. Thit lp phng trnh cho gi i
Ta a v h tnh nh bng cch a cc khp ti gi sao cho mi nhp
dm lm vic nh mt dm n gin (V d 11.3). Qui c du nh trong V d
11.3.
S sai lch v chuyn v l gc xoay tng i ca cc nhp dm lin k, nh
trn Hnh 11.6b v c.
i i i
D o = (11.13)
Cc lc d {F
i
} chnh l cc m men lin kt {M
i
}, gi tr ca chng phi m
bo lm sao cho gc xoay b trit tiu. Ta c phng trnh tha mn iu kin lin
tc ti im i.
0
1 1 1 1
= + + +
+ + i i i i i i i i i
F f F f F f D
, ,
(11.14)
cc h s fi l cc h s mm ca kt cu gii phng. Trn Hnh 11.7a trnh
by dm n gin chu m men n v ti mt u v 11.7b l biu m men
cn 11.7c l ng cong chuyn v v cc gc xoay ti A v B (Ph lc 1).
p dng kt qu ny ta c c cc h s mm
i-1
l
tr
l
ph

i i+1
o
i
o
i-1
o
i+1

i
F
i-1
=M
i-1
F
i
=M
i
F
i+1
=M
i+1
o
i
a.

b.

c.

d.

CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH

165
ph
ph
i i
ph
ph
tr
tr
i i
tr
tr
i i
EI
l
f
EI
l
EI
l
f
EI
l
f
6 3 3 6
1 1
= + = =
+ , , ,
, , .

Hnh 11.7. Cc h s mm
Nh vy phng trnh 11.14 c dng
i
ph
ph
i
ph
ph
tr
tr
i
tr
tr
i
D
EI
l
M
EI
l
EI
l
M
EI
l
M 6 2
1 1
= +
|
|
.
|

\
|
+ +
+
(11.15)
Khi cng trn ton dm khng i ta c phng trnh ba m men
( )
i ph i ph tr i tr i
EID l M l l M l M 6 2
1 1
= + + +
+
(11.16)
Vit phng trnh ny cho tng gi c h phng trnh, li gii ca n
l cc m men cn tm. Gc xoay D
i
c th tnh t phng trnh (11.13) vi gc
i

xc nh t Hnh 11.6c
r
i i
l
i i
i
l l
1 1 +
o o
+
o o
= (11.17)
v gc o
i
c th xc nh bng ph lc 1.
V d 11.4. Tm biu m men cho dm trn Hnh 11.8a vi hai trng hp ti
a. Lc thng ng nh trn Hnh 11.8a.
b. Gi B v C ln xung cc b/100 v b/200.
cng ca dm khng i v bng EI.
Phng trnh ba m men p dng cho nt A v B tm m men ti , ti
im C ta c th d dng tm c trng hp a.
2
2
qb
M
C
= , trng hp b. M
C
=0.
u tin ta tm sai lch v chuyn v theo cng thc (11.13).
EI
l
3 EI
l
6
1

1
1
a.
b.
c.
l
EI
Phng php lc

166
Ch trng hp a. =0, cn trng hp b. o=0. Dng ph lc 1 v cng
thc 8.17 ta tm c

=
EI
qb
EI
qb
D
a 3
3
208 5
208 5
,
,
;
)
`

=
00325 0
002 0
,
,
b
D
Dng phng trnh 8.15 ta c i vi trng hp a
EI
qb
M M
EI
b
3
2 1
208 5 6 5 10 , ) ( = +
EI
qb qb
M M
EI
b
3 2
2 1
208 5 6
2
4 18 5 , =
|
|
.
|

\
|
+
v cho trng hp b
002 0 6 5 10
2 1
, ) ( = + M M
EI
b

( ) 00325 0 6 18 5
2 1
, = + M M
EI
b

C th vit chung di dng ma trn
| |
(
(
(
(

=
(

0195 0 25 29
0120 0 25 31
18 5
5 10
3
3
, ,
, ,
EI
qb
EI
qb
M
EI
b

| |
(
(
(

=
b
EI
qb
b
EI
qb
M
1000
65 1 879 0
1000
02 2 686 2
2
2
, ,
, ,

Biu m men cho trn Hnh 11.8 b v c.
Ch trng hp (a) khi v biu m men tm phng trnh ca ng
parabol cho on dm chu lc phn b ta phi tm phn lc ti im A. Phn lc
c th tm c v ta bit m men ti A v ti B, c th ta c phng trnh
qb
b
M
b
M
R bR
b q
M M
B A
A A A B
2
5
5 5
5
2
5
2
+ = + =
) (

V phng trnh parabol biu din biu m men trong on AB c dng
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH

167
x R
qx
M M
A A
+ =
2
2


Hnh 11.8. Biu ni lc cho dm trong v d 11.4
C th v theo cch n gin hn: ta t gi tr m men ti A v B tm thi
ni li bng ng thng, trn on AB c lc phn b u nn ti im gia ca
on thng va ni ta h xung mt on l ql
2
/8, ni ba im bng mt c
parabol ta c biu m men cho on AB.
on BC v CD c th d dng v c biu m men v khng c lc tp
trung cng nh lc phn b nn biu m men l cc ng thng ni cc im
m ta c gi tr m men. Tng t nh vy trng hp b ni lc sinh ra do s
ln ca cc gi . Ta tnh c m men ti A v B, cn ti C m men bng
khng. Biu m men l nhng ng thng ni cc im vi gi tr m men
bit.
Kt lun chng 11
Phng php lc c th p dng cho kt cu bt k chu ti trng mi trng.
5b 4b
q
a.

b.

c.

b
2
qb
2
qb
686 2,
879 0,
5 0,
A B C
d.

02 2,
b
EI
1000
65 1,
Phng php lc

168
Li gii ca phng trnh tng thch c xy dng mt cch trc tip cho
ta cc lc cn tm.
S phng trnh bng vi s lc d bng vi bc siu tnh
Phng php lc khng thch hp khi dng my tnh v vic la chn lc d
lm n s khng duy nht.
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH

169
Bi tp chng 11
11.1. Dng phng php lc tm phn lc ti cc lin kt v v biu M v Q
cho cc trng hp dm siu tnh trong cc hnh v sau. cng ca cc dm
khng thay i v bng EI

Bi 11.1
2.2. Dng phng trnh ba moment v biu moment v biu lc ct ca cc
dm lin tc nh trn cc hnh v sau vi hai trng hp ti trng
- Chu ti trng bn ngoi nh trn hnh v.
- Gi B ln xung mt on bng l/2000.
cng ca cc dm khng thay i v bng EI

B
A q
l l
B
A q
l l l
B
A P
l l l
B
A q
l l
B A q
l l
P
B
A M
l l l
M
B
A
2l l
P
B
A
2l l
M
B
A
2l l
q
B C
D
A
q
0.8l 0.8l l
Phng php lc

170


Bi 11.2
B C
D
A
q
2l/3
ql
l
l/3 l/3 2l/3
ql
B C D
A
q
0,8l
0,2l
l
B C
D
A
q
l 1,4l l
E
l/2
5
2ql
B C
D
A
q
l
E
2
ql
l/3
2
ql
l/3 l/3 l/3
F
171
CHNG 12.
Phng php chuyn v
12.1 M t phng php
1. u tin cn xc nh bc t do ca h. Thit lp h ta xc nh v tr
v hng ca cc chuyn v nt. S lc hn ch bng vi s bc t do c
t vo cc ta ngn cn chuyn v ti cc nt. Ch y khc vi
phng php lc l ta khng phi la chn. Chnh iu ny l u im khi
lp chng trnh tnh ton phn tch kt cu.
2. Sau cc lc hn ch c xc nh nh tng cc lc u phn t ca tt
c cc phn t ni vo nt. Ph lc 2 v 3 cho ta bng lc u phn t cho
cc trng hp chu lc thng gp.
Ch lc hn ch cn ngn cn chuyn v do mi tc ng v d nh ngoi
lc, thay i nhit hay d ng lc. Cc hiu ng c th xem xt ring bit
hay ng thi.
Trng hp k n tc ng do s di chuyn ca cc nt trong kt cu v d
nh s ln ca gi th cc lc gy nn s di chuyn phi c k n
trong lc hn ch.
Ni lc ti cc v tr cn tm ca phn t cng c xc nh cho cu hnh
b hn ch.
3. Bc ny kt cu c gi thit l bin dng theo cch sau: mt ta
c gi thit l c chuyn v n v, cn cc ta khc cho chuyn v
bng khng. Sau xc inh lc hn ch kt cu cu hnh gi nh
trn. Cc lc p t vo cc ta i din cho bc t do. ng thi ng
vi cu hnh gi nh ny ta xc nh cc ni lc ti cc v tr cn tm. Bc
tnh ny c lp li cho tng ta .
4. Tip theo ta xc nh gi tr ca cc chuyn v sao cho cc lc hn ch b
trit tiu. Ta c cc phng trnh tng hp cng dn cc tc ng ca tng
chuyn v ln lc hn ch.
Phng php chuyn v

172
5. Cui cng xc nh lc trn kt cu siu tnh ban u bng cch cng cc
lc trn kt cu b hn ch vi lc do chuyn v gy ra c xc nh
trong bc 4.
V d 12.1. Xt gin phng trn Hnh 12.1a gm m phn t ni bng khp ti im
A. Tm ni lc trong cc thanh di tc ng ca t hp ti trong sau:
(1) Ngoi lc P t ti im A.
(2) Thanh th k gin di mt on l A
k
do nhit tng trong thanh .
Bc t do ca h ny l 2: chuyn dch thng ca nt A trong mt phng theo
hai trc x v y, ta k hiu chng l D
1
v D
2
. Hng ca chuyn v ty chn, y
chn nh Hnh 12.1b.
Trng hp (1) ta hn ch chuyn dch ca im A bng cch t lc c
ln nh lc P nhng c hng ngc li. Cc thnh phn F
11
, F
12
theo cc
hng 1, 2:
o =
o =
sin
cos
P F
P F
21
11

K hiu E
i
, l
i
v a
i
l module n hi, di v din tch mt ct ca thanh th
i v t u
i
l gc vi trc x ca thanh th i.
Xt trng hp (2) gin di A
k
ca thanh th k c hn ch bng mt lc
t vo im A gy ra s nn ca thanh cng gi tri nh s gin. Do vy lc nn
ny cn c gi tr l ( )
k k k k
l E a A / . Cc thnh phn ca lc nn ny trn hai hng
1 v 2 l
k k
k
k k
k k
k
k k
l
E a
F
l
E a
F
u A =
u A =
sin
cos
22
12

Nh vy tng lc hn ch l
22 21 2
12 11 1
F F F
F F F
+ =
+ =

CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH
173

Hnh 12.1. M t phng php chuyn v
Ta c th thy khi chuyn v b ngn cn, s khng c ni lc cc thanh
trong trng hp (1), cn trng hp (2) ch c thanh th k c lc nn, cc thanh
cn li khng c ni lc. K hiu {A
r
} l vect lc dc trc trong cc thanh trong
iu kin kt cu b hn ch chuyn v, ta c
1
2
i k
m
A
P
u
i
o
x
y
a.
1
2
x
y
b.
A A
x
y
d.
i
u
i cosu
i
D
1
=1
S
11

S
2
1

x
y
c.
A A
D
1
=1
S
12

S
22

x
y
e.
D
2
=1
A
A
A
A
x
y
f.
i
u
i
sinu
i
D
2
=1
Phng php chuyn v

174
0
0
0
2
1
=
A =
=
=
rm
k
k
k k
rk
r
r
A
l
E a
A
A
A
A
A

Trn Hnh 12.1c biu din cc lc cn kt cu bin dng cu hnh m
D
1
=1 v D
2
=0. T Hnh 12.1d ta thy chuyn v sang ngang mt n v lm thanh i
bt k ngn i mt on cosu
i
v gy ra lc nn ( )
i i i i
l E a u cos / dc thanh i. Do
vy gi im A cu hnh ny ta cn t cc lc ( )
i i i i
l E a u
2
cos / v
( )
i i i i i
l E a u u sin cos / theo hng 1 v 2. Vy tng lc cn tt c cc thanh
ng cu hnh ny l

=
u =
m
i
i
i
i i
l
E a
S
1
2
11
cos
v

=
u u =
m
i
i i
i
i i
l
E a
S
1
21
sin cos
Tng t, nh vy im A cu hnh m D
1
=0 v D
2
=1 (Hnh 12.1e v f)
ta cn t cc lc sau

=
u u =
m
i
i i
i
i i
l
E a
S
1
12
sin cos
v

=
u =
m
i
i
i
i i
l
E a
S
1
2
22
sin
Cc phn t S
ij
c 2 ch s: ch s th nht biu din ta ca lc hn ch,
ch s th hai l thnh phn ca chuyn v c gi tr n v.
Trong thc t im A dch chuyn i cc on D
1
v D
2
theo hng 1 v 2, v
khng c lc hn ch no c. Do vy t hp ca lc hn ch v tc ng ca
chuyn v tht phi bng khng. Ta c quan h tnh hc th hin s tht l khi
im A c chuyn v D
1
v D
2
th cc lc hn ch bng khng. Ta c biu thc
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH
175
)
`

= + +
= + +
0
0
2 22 1 21 2
2 12 1 11 1
D S D S F
D S D S F
(12.1)
12.2 Ma trn cng
Phng trnh (12.1) c th vit di dng ma trn
{ } | |{ } 0 = + D S F
| |{ } { } F D S = (12.2)
trong { } | | { }
)
`

=
(

=
)
`

=
2
1
22 21
12 11
2
1
F
F
F
S S
S S
S
D
D
D
(c th so snh vi phng trnh quan h hnh hc (11.4) ca phng php lc).
Vc t {F} ph thuc vo ti trng ca kt cu. Thnh phn ca ma trn [S] l
cc lc ng vi chuyn v n v. Do vy ma trn [S] ch ph thuc vo c trng
kt cu, chng th hin cng ca kt cu. V vy [S] c gi l ma trn
cng v cc thnh phn ca n c gi l cc h s cng.
Cc thnh phn ca vect chuyn v {D} xc nh t
{ } | | { } F S D =
1
(12.3)
Trng hp chung, khi h c n bc t do ta c kch c ca {D}
nx1
, [S]
nxn
,
{F}
nx1
. Ma trn [S] l ma trn vung i xng.
Ni lc trong thanh i bt k c xc nh bng t hp ca cc iu kin hn
ch v tc ng ca cc chuyn v nt
( )
n uin ui ui ri i
D A D A D A A A + + + + = A
2 2 1 1
(12.4)
Di dng ma trn
{ } { } | | { }
1 1 1
+ =
n n m u m r m
D A A A
trong thnh phn ca {A} l tng lc trong cc thanh, thnh phn ca {A
r
} l lc
trong cc thanh di iu kin hn ch, v thnh phn ca [A
u
] lc trong cc
thanh ng vi cc chuyn v n v. Ct j ca [A
u
] l lc trong cc thanh khi
chuyn v D
j
=1 cn cc chuyn v cn li bng khng. Dng tng qut
Phng php chuyn v

176
{ } { } | |{ } D A A A
u r
+ = (12.5)
trong thnh phn ca {A} l tng lc trong cc thanh, thnh phn ca {A
r
} l lc
trong cc thanh di iu kin hn ch, v thnh phn ca [A
u
] lc trong cc
thanh ng vi cc chuyn v n v.
Trong v d Hnh 12.1
| |
(
(
(
(
(
(
(
(

u u
u u
u u
=
m
m
m m
m
m
m m
u
l
E a
l
E a
l
E a
l
E a
l
E a
l
E a
A
sin cos
sin cos
sin cos
2
2
2 2
2
1
2 2
1
1
1 1
1
1
1 1

Khi xt khung vi cc ngm nt ta cn tm ni lc mt ct hay gi .
Chnh v vy ta c phng trnh dng tng qut (12.5), y {A} c th l p
ng bt k - lc ct, lc dc trc, m men un hay m men xon.
V d 12.2. Xt khung phng trn Hnh 12.2a gm cc phn t c cng cng EI
c ni cng vi nhau. Xc nh biu m men cho khung di tc ng ca
lc P E v F v ngu lc Pl ti im B. B qua s thay i di ca thanh.
H c ba bc t do nh Hnh 12.2b l chuyn v ngang (nt B v C nh
nhau v coi di thanh khng i), gc xoay ti B v ti A. Ta c h ta nh
Hnh 12.2b. Lc hn ch l tng cc lc u phn t cc thanh tnh c dng
ph lc 3.
Hnh 12.2.c biu din quan h gia lc u phn t v lc hn ch chuyn v.
Cc lc tc ng l nt biu din bng cc mi tn lin, cn lc c gi tr bng
v hng ngc li bng mi tn ngt qung. Nh vy cn t vo im B cc
lc F
1
v F
2
cng hng vi cc mi tn ngt qung ngn cn chuyn v. Do
vy c c cc lc hn ch ny ta ch cn thm cc lc u phn t nh
Hnh 12.2d.
Cc lc hn ch chuyn v ti im B v im C cho di y
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH
177

Hnh 12.2. Lp ma trn cng cho v d 12.2
{ } ( )

=
l
l P
Pl
Pl Pl Pl
P
F
125 0
5 0
125 0
125 0 125 0
5 0
,
,
,
, ,
,
(a)
v biu ni lc ta cn tnh xc nh m men v lc ct ti cc mt ct
hai u thanh. K hiu 1, 2, 3, 4, 5, 6 l cc mt ct ti cc u thanh nh trn
Hnh 12.1a. Vi quy c du m men dng quay theo chiu kim ng h, lc
3
2
A
(b)
1
B
C
D
F
2

F
1
B
(c)
3
2 5
4
1
A
P
6
(a)
P
Pl
B C
D
F
E
l/2 l/2
l
/
2

l
/
2

l
/
2

-Pl
A
(d)
-P/2
B
C
D
Pl/8
-Pl/8
Pl/8
S
11

A (e)
B
C
D
D
1
=1
S
21
S
31

V
u
2
1

V
u
1
1

M
u
2
1

M
u
1
1

V
u
5
1

M
u
5
1

V
u
6
1

M
u
6
1

S
12

A
(f)
B
C
D
D
2
=1
S
22

S
32

V
u
1
2

M
u
1
2

V
u22

M
u22

M
u42
M
u32

V
u32
V
u42

S
13

A
(g)
B C
D
S
23

S
33

D
3
=1
V
u33

V
u43

V
u53

V
u63

M
u33

M
u43

M
u53

M
u63

Phng php chuyn v

178
ct dng lm thanh vng xung. Cc gi tr ca 6 m men v lc ct ng vi
iu kin hn ch chuyn v s l
{ }

=
0
0
1
1
1
1
8
Pl
M
r
{ }

=
0
0
1
1
1
1
2
P
V
r

Cc phn t ca ma trn cng chnh l cc lc cc ta cn a
kt cu n v tr nh Hnh 12.2e, f, d. Cc lc ny bng tng cc lc u phn t
tnh theo ph lc 3.
( )
( )
2 2 31
2 21
3 3 3 11
3 2 1
24
2
6
6
108
2
12 12
0 0 1
l
EI
l
EI
S
l
EI
S
l
EI
l
EI
l
EI
S
D D D
= =
=
= + =
= = =
;
; ;
;
l
EI
S
l
EI
S
l
EI
S
D D D
2
8
6
0 1 0
32
22
2 12
3 2 1
=
=
=
= = =
;
; ;
;
( )
l
EI
l
EI
l
EI
S
l
EI
S
l
EI
l
EI
S
D D D
12
2
4 4
2
24
2
6
0 0 1
33
23
2 2 13
3 2 1
= + =
=
= =
= = =
;
; ;

Ma trn cng [S] c dng
| | | |
(
(
(

=
(
(
(

=

l l
l l
l
EI
l
S
l l l
l l l
l l
l
EI
S
l
/ /
/ /
207 18 45
18 108 6
45 6 23
1368
12 2 24
2 8 6
24 6 108
2
1
2
2 2
3
(b)
Ta th (a) v (b) vo phng trnh 12.3 nhn c
{ } | | { }

(
(
(

= =

0156 0
1355 0
0087 0
125 0
5 0
207 18 45
18 108 6
45 6 23
1368
2 2
1
,
,
,
.
.
/ /
/ /
l
EI
Pl
l
l
l l
l l
l
EI
Pl
F S D
vit ma trn ni lc u thanh gy ra do chuyn v n v ta t cc gi tr
m men (lc ct) ti cc mt ct 1, 2, ..., 6 vo ct 1, 2 v 3 cho trng hp
chuyn v n v nh trn Hnh 12.2 e, f, g.
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH
179
| | ;
/
/
/
/
(
(
(
(
(
(
(
(

=
4 0 24
8 0 24
4 2 0
2 4 0
0 4 6
0 2 6
l
l
l
l
l
EI
M
u
| | ;
/
/
/
/
(
(
(
(
(
(
(
(

=
24 0 96
24 0 96
6 6 0
6 6 0
0 6 12
0 6 12
2
l
l
l
l
l
EI
V
u

Moment (lc ct) ti cc mt ct u thanh s c tnh t phng trnh 12.5:
{ } ;
,
,
,
,
,
,
,
,
,
/
/
/
/

(
(
(
(
(
(
(
(

=
27083 0
33333 0
33333 0
38542 0
61458 0
09375 0
0156 0
1355 0
0087 0
4 0 24
8 0 24
4 2 0
2 4 0
0 4 6
0 2 6
0
0
1
1
1
1
8
2
Pl
l
EI
Pl
l
l
l
l
l
EI Pl
M
{ } ;
,
,
,
,
,
,
,
,
,
/
/
/
/

(
(
(
(
(
(
(
(

=
20833 1
20833 1
21875 1
21875 0
20833 1
20833 0
0156 0
1355 0
0087 0
24 0 96
24 0 96
6 6 0
6 6 0
0 6 12
0 6 12
0
0
1
1
1
1
2
2
2
P
l
EI
Pl
l
l
l
l
l
EI P
V
Biu lc ct v m men trnh by trong Hnh 12.3. a v b.

Hnh 12.3 Biu lc ct v m men cho v d 12.2
1
,
2
0
8
3

A a.
B C
D
0,2187
0
,
2
0
8
3

1,2187 1
,
2
1
8
7
0,6
A
B
C
D
0,3
0,33
0,27
0,33
0,27
0,09
b.
Phng php chuyn v

180
Ch : Khi s dng cc chng trnh tnh ton ni chung khng b qua bin
dng dc trc. Lc i vi khung phng ti mi nt ta c ba chuyn v gm: hai
dch chuyn thng v mt gc xoay. Ti mi mt ct ta c lc dc trc, lc ct v
m men. Phng trnh (12.5) c p dng tnh c ba ni lc ny.
Khung vi cc thanh nghing c xt trong V d 12.3.
V d 12.3. V biu m men cho khung trn Hnh 12.4a. cng ca thanh
khng i bng EI. B qua bin dng dc trc.

Hnh 12.4
Trn Hnh 12.4b. biu din ba bc t do ng vi ba ta : hai gc xoay v mt
dch chuyn thng. Lc u phn t do ngoi lc xc nh trn Hnh 12.4c. Lc
hn ch F
1
v F
2
xc nh bng cch cng m men. tnh lc F
3
, ta phn cc
lc ct ti nt B v nt C ra thnh cc thnh phn dc theo trc ca phn t (Hnh
12.4d), sau ta cng cc thnh phn theo hng ca ta th 3.
Nh vy ta c
2 1
3
b.
A
B C
D
3
2
5
4
1
A
4P
6
=P
B C
D
F
E
l/2
l/2
0,4l
0,4l
l 0,6l
P
a.
c.
2P
A
4P
=P
B
C
D
P
C
B
2P
2
Pl

2
Pl
12
Pl
2
P
1,5
P
2,5
P
0,625
P
2
P
0,375
d.
A
B C
D
P
Pl F
12
5
1

=
8
8 0 ) , ( l P
P 125 2,
P F 625 2
3
, =
Pl F 6 0
2
, =
P 5 0,
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH
181
{ }

=
625 2
6 0
12
5
2
5 1 625 0
8
8 0
2
2 12
,
,
, ,
) , (
l
l
P
P
P P
l P Pl
Pl Pl
F ; { }

=
1 0
1 0
5 0
5 0
12 1
12 1
,
,
,
,
/
/
Pl M
r
{ }

=
1
1
4
4
1
1
2
P
V
r
;
xc nh cc ni lc ti u phn t ng vi tng trng hp chuyn v
n v ta dng ph lc 3, xem trn Hnh 12.5.
Khi D
3
=1 dch chuyn tng i ca cc thanh AB v BC l D
BA
=1.25,
D
BC
=0.75. Ta c ma trn M
u
v V
u
.
| | ;
, ,
,
,
,
,
,
(
(
(
(
(
(
(
(

=
375 9 5 2 0
375 9 5 0
5 4 4 2
5 4 2 4
25 7 0 4
25 7 0 2
2
l
l
l l
l l
l
l
l
EI
M
u
| | ;
,
,
(
(
(
(
(
(
(
(

=
4375 23 6 0
4375 23 6 0
9 6 6
9 6 6
15 0 6
15 0 6
3
l
l
l l
l l
l
l
l
EI
V
u

thit lp ma trn cng [S] ta tnh lc u phn t nh trn Hnh 12.3e,
g v i ta c
2 2 2
31
21
11
3 2 1
3 5 4 5 7
2
8 4 4
0 0 1
l
EI
l
EI
l
EI
S
l
EI
S
l
EI
l
EI
l
EI
S
D D D
= + =
=
= + =
= = =
, ,
; ;
;
2 2 2
32
22
12
3 2 1
875 4
8 0
6 5 4
9
8 0
4 4
2
0 1 0
l
EI
l
EI
l
EI
S
l
EI
l
EI
l
EI
S
l
EI
S
D D D
,
) , (
.
;
,
; ;
= =
= + =
=
= = =

3 3 3 3
33
2 2 2
23
2 2 2
13
3 2 1
9375 48
8 0
12 75 6 75 18
875 4
8 0
6 75 0 6
3 75 0 6 25 1 6
1 0 0
l
EI
l
EI
l
EI
l
EI
S
l
EI
l
EI
l
EI
S
l
EI
l
EI
l
EI
S
D D D
,
) , (
, ,
;
,
) , (
) , (
) , ( ) , (
; ;
= + + =
= =
= + =
= = =

Phng php chuyn v

182



Hnh 12.5. Thit lp ma trn cng cho h khung c thanh cho
Ta c ma trn cng [S] nh sau
| | | |
(
(
(

=
(
(
(

=

2
1 2 2
2 2
3
544 264 138
264 3060 666
138 666 375 3333
24921
9375 48 875 4 3
875 4 9 2
3 2 8
l l l
l
l
EI
l
S
l l
l l l
l l l
l
EI
S
,
, ,
,
Th vo phng trnh 12.2 ta c
e.
A
B C
D
l
EI
S
9
22
=
l
EI
S
2
12
=
2 32
875 4
l
EI
S
.
=
2
375 9
l
EI .
2
5 4
l
EI .
D
2
=1
f.
A
B
C
D
C
l
EI 2
l
EI 4
2
6
l
EI
4.5
7.5
l
EI
8 0
4
.
B
2
8 0
6
) . ( l
EI
l
EI
8 0
2
.
c.
A
B C
D
2 23
875 4
l
EI
S
.
=
2 13
3
l
EI
S =
2 33
938 48
l
EI
S
.
=
3
438 23
l
EI .
3
5 25
l
EI .
D
3
=1
d.
A
B
C
D
C
B
2
75 0 6
l
EI ) . (
2
75 0 6
l
EI ) . (
2
25 1 6
l
EI ) . (

2
75 0 12
l
EI ) . (
6,75
12,25
18,75
3
25 1 12
l
EI ) . (
12,25
2
75 0 12
l
EI ) . ( 2
8 0
6
) . ( l
EI
3
8 0
12
) . ( l
EI
D
3
=1
D
BC
=0.75
D
BA
=1.25
3
25 1 12
l
EI ) . (
2
25 1 6
l
EI ) . (
2
8 0
6
) . ( l
EI
a.
A
B C
D
l
EI
S
2
21
=
l
EI
S
8
11
=
2
31
3
l
EI
S =
2
3 l EI /
D
1
=1
A
b.
B
C
D
C
B
l
EI 4
l
EI 2
l
EI 4
2
6
l
EI
4,5
7,5
7,5
2
6
l
EI
4,5
2
6
l
EI
2
6
l
EI
l
EI 2
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH
183
{ } { }

=
(
(
(

l
EI
Pl
D l
l
P D
l l
l l l
l l l
l
EI
05325 0
057 0
0863 0
625 2
6 0
12
5
9375 48 875 4 3
875 4 9 2
3 2 8
2
2 2
2 2
3
,
,
,
,
,
, ,
,
v biu lc ct v biu m men ta phi tnh ni lc ti cc mt ct
u cc thanh. S dng ma trn [M
u
], [V
u
], {M
r
}, {V
r
} v {D} tnh c th vo
phng trnh (10.5) ta c
{ } ;
,
,
,
,
,
,
,
,
,
, .
,
,
,
,
,
,
,
,
,
/
/

(
(
(
(
(
(
(
(

=
74174 0
68424 0
684241 0
02915 0
029153 0
31012 0
05325 0
057 0
0863 0
375 9 5 2 0
375 9 5 0
5 4 4 2
5 4 2 4
5 7 0 4
5 7 0 2
1 0
1 0
5 0
5 0
12 1
12 1
2
2
Pl
l
EI
Pl
l
l
l l
l l
l
l
l
EI
Pl M
{ } ;
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,

(
(
(
(
(
(
(
(

=
4061 1
4061 0
655088 2
344912 1
219034 0
780966 0
05325 0
057 0
0863 0
4375 23 6 0
4375 23 6 0
9 6 6
9 6 6
15 0 6
15 0 6
5 0
5 0
2
2
5 0
5 0
2
3
P
l
EI
Pl
l
l
l l
l l
l
l
l
EI
P V
Trn Hnh 12.6 biu din biu lc ct (Hnh 12.4a) v biu m men
(12.4b)

Hnh 12.6. Biu ni lc
P 406 0,
b.
D
Pl 31 0,
Pl 683 0,
, , Pl 03 0
Pl 31 0,
Pl 683 0,
Pl 172 0,
Pl 74 0,
a. D
P 781 0,
P 345 1,
P 219 0,
P 655 2,
P 406 1,
Phng php chuyn v

184
V d 12.4. Tm ba thnh phn phn lc (lc thng ng, m men un v momnet
xon) ti im A ca khung ngang nh trn Hnh 12.7 chu ti trng phn b u q
trn on AC. Tt c cc thanh c cng din tch mt ct ngang, v t l gia
cng xon v cng un GJ/EI=0.5.

Hnh 12.7. Khung ngang
H c 3 bc t do l cc chuyn v ti im E, c ta nh trn Hnh 12.7b.
Trn Hnh 12.7b biu din cc lc hn ch chuyn dch, v phn lc ti A {A
r
} khi
b hn ch. Nhng lc ny c tnh s dng ph lc 2.
{ }

|
.
|

\
|
|
.
|

\
|

=
36
0
2
3 12 3
2
12
0
3 2 3
2
2
2 2 2
l
l
q
l q l q
l q l q
F { }

|
.
|

\
|

=
27
0
3
3
2
12
0
3
2
2
2 2
l
l
q
l q
l q
A
r

thit lp ma trn cng phn t cng nh ma trn phn lc ti u A, ta
cho tng chuyn vi bng n v (cn cc chuyn v khc bng khng) v s dng
ph lc 3.
Ma trn phn lc ti im A do tng chuyn v n v gy ra c tnh nh
sau
| |
(
(
(

=
2
2
3
3 0 5 13
0 75 0 0
5 13 0 5 40
l l
l
l
l
EI
A
u
,
,
, ,

A C
B
D
E
a.
3
l
3
l
3
2l
3
2l
A
B
D
C
1
E
b.
3
2
A
1
A
3
A
2
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH
185
Cc phn t ca ma trn cng cho tng cu hnh c tnh di y
2 2
2
2
2 2 2
31
2 2
2
2
2 2 2
21
3
3
3
3
3 3 3 3 3
11
3 2 1
5 40
2
3
3
6 6 6
5 40
2
3
3
6 6 6
729 3 2
2
3
2
12 12 12 12 12
0 0 1
l
EI
l
EI
l
EI
l
EI
S
l
EI
l
EI
l
EI
l
EI
S
l
EI
l
EI
l
EI
l
EI
l
EI
l
EI
S
D D D
EC AE
ED BE
EB DE EC AE
,
; ,
; ;
=
|
|
.
|

\
|
= + =
=
|
|
.
|

\
|
= + =
=
|
|
.
|

\
|
+ = + + + =
= = =

0
25 20 3 4
2
3 4
2
3
2 2
3 4 4
5 40 3
2
3 6 6 6
0 1 0
32
22
2
2
2
2
2 2 2
12
3 2 1
=
= |
.
|

\
|
+

+ +

= + + + =
=
|
|
.
|

\
|
= =
= = =
S
l
EI
l
EI
l
EI
l
EI
l
GJ
l
GJ
S
l
EI
l
EI
l
EI
l
EI
S
D D D
EB DE EC AE
EB DE
; ,
,
; ;

; ,
,
; ;
l
EI
l
EI
l
EI
l
EI
l
GJ
l
GJ
S
S
l
EI
l
EI
l
EI
l
EI
S
D D D
EC AE EB DE
AE EC
25 20 3 4
2
3 4
2
3
2 2
3 4 4
0
5 40
2
3
3
6 6 6
0 1 0
33
23
2 2
2
2
3 2 2
12
3 2 1
= |
.
|

\
|
+

+ +

= + + + =
=
=
|
|
.
|

\
|
= =
= = =

Ma trn cng c dng
| |
(
(
(

=
2
2
3
25 20 0 5 40
0 25 20 5 40
5 40 5 40 729
l l
l l
l l
l
EI
S
, ,
, ,
, ,

Th vo phng trnh 12.2 ta tm c vect chuyn v
{ }

=
0034 0
0020 0
0010 0
3
,
,
, l
EI
ql
D
Phn lc ti u A tm c t phng trnh 12.5
Phng php chuyn v

186
{ }

(
(
(

=
l
l ql
l
EI
ql
l l
l
l
l
EI
l
l
q A
0611 0
0015 0
4197 0
0034 0
0020 0
0010 0
3 0 5 13
0 75 0 0
5 13 0 5 40
27
0
3
3
2
2
3
2
,
,
,
,
,
,
,
,
, ,

12.3 Gii bi ton vi cc trng hp t ti khc
Nh ni mc 12.2 ma trn cng ch ph thuc vo tnh cht ca kt
cu khng ph thuc vo ngoi lc. V vy khi xem xt cc trng hp ti khc
nhau ta khng cn tnh li ma trn cng. Nu ta c p trng hp ti li gii
(phng trnh 12.3) c th vit gn di dng phng trnh ma trn
| | | | | |
p n n n p n
F S D

=
1
(12.6)
Mi ct ca [D] v [-F] ng vi mi trng hp ti.
nh hng ca mi trng
Trong chng 10 ta dng phng php lc tch ton cc nh hng ca
thay i nhit , co ngt hay d ng lc. Tng t phng php chuyn v cng
xem xt n cc hiu ng trn. C th p dng phng trnh 12.3 nhng vect
{F} khi l vect lc hn ch chuyn v nt gy ra bi nhng hiu ng trn.
Trng hp hiu ng di chuyn ca gi ta vn dng phng trnh 12.3 khi
s di chuyn ny khng ng bc t do ca h. Trng hp di chuyn ny ng vi
bc t do ta cn bin i phng trnh 12.3. V d 12.5 s gii thch r cch bin
i.
12.4 Nm bc gii ca phng php chuyn v
Bc 1. Xc nh h ta biu din cc chuyn v nt, ng thi xc nh
cc p ng cn tnh [A]
mp
v xc nh quy c du nu cn.
Bc 2. Xc nh lc hn ch [F]
np
v [A
r
]
mp
do ngoi lc tc ng ln kt
cu.
Bc 3. Thit lp [S]
nn
v [A
u
]
mp
bng cch a cc chuyn v n v ti tng
to mt.
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH
187
Bc 4. Gii phng trnh cn bng
| | | | | |
p n p n n n
F D S

=
tm [D].
Bc 5. Tm cc p ng t
| | | | | | | |
p n n m u p m r p m
D A A A

+ =
Cng nh phng php lc sau khi bc th ba xong ta c cc ma trn
cn thit bc 4 v 5 ch l thun ty cc php tnh i s.
y cc k hiu:
n,p,m - s bc t do, s trng hp ti, s p ng (phn lc hay ni lc) cn
xc nh.
[A] p ng cn xc nh - li gii ca bi ton.
[A
r
] gi tr p ng do ngoi lc tc ng ln kt cu khi hn ch chuyn v.
[A
u
] p ng do ta a chuyn v n v ln lt ti tng ta .
[F] - lc ti cc ta ngn cn cc chuyn v do lc tc ng gy ra .
[S] ma trn cng.
V d 12.5. Dm lin tc nh trn Hnh 12.6a c cng un EI khng i, c hai
ngm ti A v D v hai gi di ng ti B v C. V biu ni lc cho dm vi
hai trng hp ti: a) im A ln xung mt an l A; b) Khi dm quay i mt
gc u theo chiu kim ng h ti gi B.
S bc t do ca h l 2, l gc xoay D
1
v D
2
ti B v C (Hnh 12.6b).
Dch chuyn ca im A khng ng vi bc t do. Lc ny lc hn ch c nhim
v gi cho chuyn v D
1
=D
2
=0 nh biu din trn Hnh 12.6c. Dng ph lc 3 ta
tnh c
{ }
)
`

A =
)
`

=
0
6
2
2
1
l
EI
F
F
F

Phng php chuyn v

188

Hnh 12.8. Biu ni lc ca v d 12.5
Quy c m men dng theo chiu kim ng h, lc dng hng ln trn
ta c cc m men v lc ct ti cc mt ct 1,2,...,6 (Hnh 12.8a) iu kin hn
ch (Hnh 12.8b) l
{ }

A =

=
0
0
0
0
6
6
2
6
5
4
3
2
1
l
EI
M
M
M
M
M
M
M
r
r
r
r
r
r
r
; { }

A =

=
0
0
0
0
12
12
3
6
5
4
3
2
1
l
EI
V
V
V
V
V
V
V
r
r
r
r
r
r
r
.
(c
0
2
= F
A =
2 1
6
l
EI
F
A
D
1
=1
D
2
=0
(d)
1
l
EI
S
8
11
=
l
EI
S
2
12
=
D
1
=0
D
2
=1
(e)
1
l
EI
S
2
12
=
l
EI
S
8
22
=
(f)
l 5
4A
l 5
A
D
1
=1
D
2
=0
(i)
u =
1
D
4
2
u
= D
(k)
2
4
3.5
0.5
1
(h)
4.4
2.8
0.8
0.4
7.2
(g)
3.6
1.2
(j)
4.5
1.5
6
(a)
1
l l l
A
B C
D
2 3 4 5 6
D D
2
(b)
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH
189
Lc u phn t cn gi cc phn t cu hnh vi D
1
hoc D
2
bng n
v (Hnh 12.8d v e) c xc nh t ph lc 3 v t ta c ma trn cng
| |
(

=
8 2
2 8
l
EI
S ; | |
(

8 2
2 8
60
1
EI
l
S .
Gii phng trnh 12.3 ta c
{ }
l
D
l
D
l l l
EI
EI
l
D
5 5
4
1
4
5 12
48
60 0
6
8 2
2 8
60
2 1 2
A
=
A
=
)
`

A
=
)
`

A
=
)
`

A
(

= ;
Moment v lc ct ti cc mt ct 1,2,...6 gy ra do tng chuyn v D
1
v D
2
bng n v c tnh theo ph lc 3.
| | ;
(
(
(
(
(
(
(
(

=
2 0
4 0
4 2
2 4
0 4
0 2
l
EI
M
u
| |
(
(
(
(
(
(
(
(

=
6 0
6 0
6 6
6 6
0 6
0 6
2
l
EI
V
u
.
ng cong bin dng ca dm do dch chuyn A ca im A biu din trn
Hnh 12.8f. Ni lc ti cc mt ct tnh c t phng trnh 12.5. Biu lc ct
v biu m men biu din trn Hnh 12.8g v h.
{ }

A =
)
`

A
(
(
(
(
(
(
(
(

A =
4 0
8 0
8 0
8 2
8 2
4 4
2 0
8 0
2 0
4 0
4 2
2 4
0 4
0 2
0
0
0
0
6
6
2 2
,
,
,
,
,
,
,
,
l
EI
l l
EI
l
EI
M ;
{ }

A =
)
`

A
(
(
(
(
(
(
(
(

A =
2 1
2 1
6 3
6 3
2 7
2 7
2 0
8 0
6 0
6 0
6 6
6 6
0 6
0 6
0
0
0
0
12
12
2 2 3
,
,
,
,
,
,
,
,
l
EI
l l
EI
l
EI
V .
Phng php chuyn v

190
kim tra kt qu tnh ton ta dng iu kin cn bng ti im B v C,
tng m men phi bng khng.
Xt trng hp ti (b) nh trn Hnh 12.7i. to ra chuyn v xoay ti im
B ta cn c mt m men
*
1
F (cp ngu lc) tc ng vo im B. Ta gi vect
ngoi lc l { } { } 0
1
,
*
F F = . Khi quan h gia lc v chuyn v c biu din qua
)
`

=
)
`

-
0
1
2
1
22 21
12 11
F
D
D
S S
S S

Ma trn cng S xc nh trong trng hp ti (a). Ta c D
1
=u, t
phng trnh th hai ta xc nh c D
2
4 8
2
1
22
21
2
u
= u = =
l EI
l EI
D
S
S
D
/
/

Trong trng hp ny ni lc ti cc mt ct trong iu kin hn ch bng
khng { } 0 =
r
M ; { } 0 =
r
V . Dng phng trnh 12.5 vi cc ma trn M
u
v V
u

tnh c t trng hp (a) ta tnh c ni lc ti cc mt ct
{ }

u
=
)
`

u
(
(
(
(
(
(
(
(

+ =
5 0
1
1
5 3
4
2
25 0
1
2 0
4 0
4 2
2 4
0 4
0 2
,
,
. l
EI
l
EI
M ;
{ }

u
=
)
`

u
(
(
(
(
(
(
(
(

=
5 1
5 1
5 4
5 4
6
6
25 0
1
6 0
6 0
6 6
6 6
0 6
0 6
2 2
,
,
,
,
. l
EI
l
EI
V .
12.5 nh hng ca chuyn v ti cc ta
Trng hp ti (b) trong V d 12.5 s c tng qut ha trong mc ny. Gi
thit h c n bc t do.
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH
191
Mc ch ca ta tm nh hng ca m chuyn v cho trc A
1
, A
2
, ., A
m
ti m
ta . Ta vit ma trn cng sao cho to ng vi cc chuyn dch cho trc
s nm m dng v ct u
| |
(
(
(
(
(
(
(
(
(

=
+
+ + + + +
+
+
nn m n m n n n
m m m m m m
m m mm m m
n m m
S S S S S
S S S S S
S S S S S
S S
S S S S S
S
A A
A A A A A A A
A A
A A
A A A A A A A
A A A A A
A A
1 2 1
11 1 1 1 2 1 1 1
11 1 2 1
22 21
1 1 1 1 12 11
, ,
, , , ,
,
,
; (12.7)
Ma trn ny c th vit di dng
| |
| | | |
| | | |
(

=
22 21
12 11
S S
S S
S (12.8)
y [S
ij
] l cc ma trn con.
Chng c kch c nh sau [S
11
]
mxm
, [S
11
]
mx(n-m)
, [S
11
]
(n-m)xm
, [S
11
]
(n-m)x(n-m)
.
Cn phi c m lc
* * *
, , ,
m
F F F A
2 1
tc ng vo cc ta t 1 n m c
c cc chuyn v A
1
, A
2
, ...,A
m
. V khng c ngoi lc nn ti n-m to cn li
s xut hin chuyn v D
m+1
, D
m+2
,..., D
n
. Quan h gia lc v chuyn v c vit
| | | |
| | | |
{ }
{ }
{ }
{ }
)
`

=
)
`

-
0
1
2
1
22 21
12 11
F
D
D
S S
S S
(12.9)
y {D
1
} l vect cc chuyn v cho trc A, {D
2
} l vect cc chuyn v cha
bit D
m+1
, D
m+2
,..., D
n
v vect { }
*
1
F l vect cc lc cha bit ti cc ta
1,2,...,m.
T dng th hai ca phng trnh ma trn (12.8) ta tm c
{ } | | | |{ }
1 21
1
22 2
D S S D

= (12.10)
Khi bit chuyn v ti n ta ta c th tm p ng ti mt ct bt k bng
phng trnh
{ } | |{ } D A A
u
= (12.11)
Phng php chuyn v

192
Phng trnh ny nh phng trnh (12.5) vi vect {A
r
}=0, v p ng ch do
nh hng ca chuyn v {D} thi.
Nu cn tnh vect lc { }
*
1
F ta c phng trnh
{ } | | | || | | | | |{ }
1 21
1
22 12 11 1
D S S S S F

-
= (12.12)
12.6 S dng phng php lc v phng php chuyn v
12.6.1 Quan h gia ma trn mm v ma trn cng
Ta s tm quan h gia ma trn cng v ma trn mm. Trn Hnh 12.7
biu din h ta vi n ta ng vi v tr v hng ca cc chuyn v D
1
, D
2
,
..., D
n
v cc lc F
1
, F
2
, ..., F
n
. Cc thnh phn ca vect chuyn v {D} c th
biu din qua cc thanh phn ca vect lc {F} bng h phng trnh
F f F f F f D
F f F f F f D
F f F f F f D
nn n n n
n
n
+ + + =
+ + + =
+ + + =
A
A A
A
A
2 2 1 1
2 2 22 1 21 2
1 2 12 1 11 1

H s f
ij
l h s nh hng mm, chng l chuyn v n v ti ta th
i khi ch c mt lc n v tc ng ti ta j. C th vit di dng ma trn:
| | { } { }
1 1
=
n n n n
D F f (12.13)
Khng nn nhm ln phng trnh ny vi phng trnh 10.4 [f]{F}={-D} dng
trong phng php lc tm gi tr ca lc d {F} gy ra chuyn v {-D} iu
chnh sai lch chuyn v {D} gy ra do gii phng lin kt.
Lc {F} c th biu din qua chuyn v khi gii phng trnh 12.13
{ } | | { }
1
1
1

=
n n n n
D f F (12.14)
Phng trnh 12.14 c th dng xc nh lc to thnh cc phn t ca
ma trn cng ca cng kt cu ang xt. Nu ta cho kt cu bin dng theo
cu hnh m D
1
=1 cn cc thnh phn chuyn v khc D
2
=D
3
=...=D
n
=0 (Hnh
12.9c) ta c
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH
193
| |

0
0
1
1
1
21
11
A A
f
F
F
F
n


Hnh 12.9. H ta ca phng php lc v phng php chuyn v
Tng t ta cho kt cu bin dng theo cu hnh m D
2
=1 cn cc thnh
phn chuyn v khc D
1
=D
3
=...=D
n
=0 (Hnh 12.9d) ta c
| |

0
1
0
1
2
22
12
A A
f
F
F
F
n

Tng qut ta cho kt cu bin dng cu hnh m D
j
=1, cn cc thnh phn
chuyn v khc bng khng (Hnh 12.9e), ta nhn c h phng trnh ging
nh hai phng trnh va vit trn. Tt c phng trnh ny c th gp li trong
mt phng trnh dng ma trn
(a)
A B
2
1

4
3


j

n

j
f
1
(b)
A B
1 =
j
F
j
f
2
j
f
3
j
f
4
ij
f
nj
f
j n
f
, 1
(d)
A B
12 12
S F =
32 32
S F = 2 2 j j
S F =
22 22
S F =
42 42
S F =
2 2 n n
S F =
1
2
= D
(c)
A B
11 11
S F =
31 31
S F = 1 1 j j
S F =
21 21
S F =
41 41
S F =
1 1 n n
S F =
1
1
= D
(e)
A B
j j
S F
3 3
= jj jj
S F =
j j
S F
4 4
=
nj nj
S F =
1 =
j
D
Phng php chuyn v

194
| |

=
(
(
(
(

1 0 0
0 1 0
0 0 1
1
2 1
2 22 21
1 12 11
A
A A
A
A
A
A A
A
f
F F F
F F F
F F F
nn n n
n
n

Cc lc F
ij
trong ma trn bn tri thc cht l cc phn t ca ma trn
cng cn tnh. Ma trn cui l ma trn n v, do vy
| | | |
1
= f S (12.15)
y [S] l ma trn cng ng vi ta cho. Nghch o c hai v ta c
| | | |
1
= f S (12.16)
Phng trnh 12.15 v 12.16 ch ra rng ma trn cng l nghch o ca
ma trn mm v ngc li ng vi cng h ta lc v chuyn v dng
thit lp hai ma trn ny.
Tuy nhin ta bit phng php lc ta gii phng lin kt kt cu thnh tnh
nh. H ta th hin v tr v hng ca cc lc d. Cn trong phng php
chuyn v ta a vo cc lc hn ch chuyn v nt. H ta trong trng
hp ny biu din v tr v hng ca chuyn v cha bit. Suy ra hai h toa
khng th nh nhau. Do vy nghch o ca ma trn mm trong phng php
lc l ma trn cng nhng khng th dng trong phng php chuyn v.
Tng t nh vy, nghch o ca ma trn cng trong phng php chuyn v
l mt ma trn mm nhng khng th dng cho phng php lc.
12.6.2 La chn phng php
Vic la chn phng php phn tch kt cu ch yu xem xt vic thit lp
ma trn cng v ma trn mm, nu vic thit lp ma trn no d hn ta
chn phng php tng ng. V d trn Hnh 12.10a ma trn cng c th
thit lp d dng dng ph lc 3. Cc chuyn v n v ti nt j ch gy ra cc lc
ti j v hai nt j-1, j+1 lin k. V d nh trn Hnh 12.10c, ta ch cn tnh S
11
, S
21,
S
31
, S
41
cn cc thnh phn khc bng khng. Mt khc nu s dng phng
php lc khi thit lp ct th j ca ma trn mm ta phi t mt lc n v v
tnh tt cc cc chuyn v. Trong v d ny ta thy vic lp ma trn mm nng
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH
195
nhc hn lp ma trn cng. Nhng khng phi lc no vic thit lp ma trn
cng cng d hn thit lp ma trn mm, nh V d 12.6.
Xem xt mt cch tng qut ta thy trong phng php lc vic lc chn lin
kt gii phng c th nh hng n s php tnh cn tnh. V d nh dm lin
tc nu ta t cc khp gi a h v cc dm n gin khi lc d n v
ch nh hng n hai dm lin k. Nhng kt cu khc khng th tm c lc
d m ch gy nh hng a phng. Thng thng di tng lc d n v
ring bit c tc ng n chuyn v tt c cc ta .
Trong phng php chuyn v, tt c cc chuyn v b hn ch khng ph
thuc vo vic lc chn chuyn v cn tm. Thit lp ma trn cng ni chung l
d v cc hiu ng a phng thng c xem xt t trc. Chuyn v n
v mt nt ch nh hng n cc phn t ni vo nt . Hai tnh cht ny lm
cho phng php chuyn v d thit lp hn, v cng l hai l do rng phng
php chuyn v thch hp cho lp trnh tnh ton bng my tnh.
Khi tnh ton bng tay, vic gim bt s phng trnh cn tnh ton rt quan
trng. Vic la chn phng php lc hay phng php chuyn v ph thuc vo
bc siu tnh hay bc t do nh hn. Khng c nguyn tc tng qut.
Trong phng php chuyn v ta c th gim s phng trnh bng cch ch
hn ch mt s chuyn v c th phn tch kt cu (xem V d 12.9).
V d 12.6. Xt dm trn Hnh 12.10a, vi ba ta .
Tng ct ca ma trn mm c xc nh dng ph lc 3 tnh chuyn v
khi t lc d n v (Hnh 12.10b), ta c
| |
(
(
(

=
9 11 7
11 16 11
7 11 9
f
thit lp ma trn cng mi ct ca [S] i hi phi phn tch mt kt cu
siu tnh. V d nh khi thit lp ct th nht ta phi xem xt kt cu bin dng
cu hnh nh trn Hnh 12.10c l h c ba bc siu tnh. Ta c
Phng php chuyn v

196
| | | |
1
3
857 9 429 9 857 3
429 9 714 13 429 9
857 3 429 9 857 9

=
(
(
(

= f
l
EI
S
, , ,
, , ,
, , ,


Hnh 12.10. So snh gia phng php lc v phng php chuyn v
V d 12.7. Khung ngang trn Hnh 12.11 gm 4 dm ngang chnh v mt dm
dc trn mt cu c cng EI
ngang
:EI
doc
=3:1. cng xon b qua. V biu
m men ca dm dc di tc ng ca lc dc tp trung ti nt 1.

Hnh 12.11. H khung ngang v biu ni lc
Ti mi nt c 3 bc t do gm: mt chuyn v dc v hai gc xoay quay trc
trong mt phng ca khung ngang. Tuy nhin nu ta hn ch chuyn v dc th h
tr thnh h cc dm lin tc, dng Ph lc 4 ta c tnh ton nh hng ca dch
chuyn nt khng cn bit gc xoay.
4
0
.
2
4
3
P
b

ng
EI
P
1

2

3
b 3 b 3
b
b
b
d
EI
D
A

B

C
4

1

2

3

0
.
1
4
6
P
b

1
1
= F
(b)
11
f
21
f
31
f
(a)
1

2

3
l l l l
11
S
21
S
31
S
(c)
1
1
= D
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH
197
Ta xt h ta gm 4 chuyn v thng ng ti nt 1, 2, 3 v 4, quy c du
dng hng xung. Ma trn cng c th thit lp s dng cc gi tr cc
bng trong ph lc 4 cho trng hp dm hai nhp i vi dm chnh v trng
hp dm ba nhp cho dm dc. Ct u tin ca ma trn cng c tnh ton
nh sau.
Cho chuyn v D
1
=0 cn D
2
=D
3
=D
4
=0, khi ch c dm chnh A v dm dc
bin dng cn cc dm khc khng b bin dng. Cc nt cho php quay t do.
Sau t cc lc dc gi cho dm A v dm dc cu hnh ny. Xem Bng
PL4.1 trng hp dm hai nhp, tm trong bng phn lc ti dng 2 v ct hai
(v gi th hai ln 1 n v v xt phn lc ti gi th hai) ta c
( )
3 3 11
3
2
3
6
b
EI
b
EI
S
d
ng
= =
i vi dm dc ta tm trng hp dm ba nhp xem trong bng phn lc ly
ton b cc phn t trn hng th nht ta c
3
11
6 1
b
EI
S
d
, = ;
3
21
6 3
b
EI
S
d
, = ;
3
31
4 2
b
EI
S
d
, = ;
3
41
4 0
b
EI
S
d
, =
Nh vy ct th nht ca ma trn cng c dng
3 3
11
6 1
3
2
b
EI
b
EI
S
d d
, + = ;
3
21
6 3
b
EI
S , = ;
3
31
4 2
b
EI
S , = ;
3
41
4 0
b
EI
S , =
Tng t, cho cc trng hp cu hnh bin dng khc ta vn dng bng
PL4.1 trong Ph lc 4. Dm ngang chnh vn dng phn t th 2 trong dng th 2
ca bng phn lc cho trng hp dm hai nhp. Cn i vi dm dc ln lt
dng dng th 2, 3 v 4 ca bng phn lc cho trng hp dm ba nhp. Ta c
3 12
6 3
b
EI
S
d
. = ;
3 3 22
6 9
3
2
b
EI
b
EI
S
d
. + = ;
3 32
4 8
b
EI
S . = ;
3 42
4 2
b
EI
S . =
3 13
4 2
b
EI
S . = ;
3 23
4 8
b
EI
S . = ;
3 3 33
6 9
3
2
b
EI
b
EI
S
d
. + = ;
3 43
6 3
b
EI
S
d
. =
3 14
4 0
b
EI
S . =
3 24
4 2
b
EI
S . = ;
3 34
6 3
b
EI
S
d
. = ;
3 3 44
6 1
3
2
b
EI
b
EI
S
d d
. + =
Phng php chuyn v

198
| |
(
(
(
(

=
267 2 6 3 4 2 4 0
6 3 267 10 4 8 4 2
4 2 4 8 267 10 6 3
4 0 4 2 6 3 267 2
3
, , , ,
, , , ,
, , , ,
, , , ,
b
EI
S
Vi ti trng P tc ng vo im 1, ta cn lc hn ch chuyn v c hng
ngc ti vi P, vy {F}={-P,0,0,0}. Gii phng trnh 12.2. ta tm c chuyn v
{ }

=
221 0
076 0
511 0
133 1
3
,
,
,
,
d
EI
Pb
D
Moment un trn dm dc bng khng ti im 1 v 4 do vy cn xc nh m
men ti im 2 v 9. Quy c m men un dng nu lm cho si y b ko.
Trong trng hp ny lc P tc ng vo nt nn vect {A
r
}=0. Khi ti trng tc
ng vo v tr khc th cn phi xc nh {A
r
} bng cch tnh ton cc dm lin tc
vi cc nhp bng nhau qua cc gi c nh.
Phn t ca ma trn [A
u
] xc nh t Bng PL4.1 trong ph lc 4 cho trng
hp dm 3 nhp xem phn lc ti gi .
| |
(

=
6 1 6 3 4 2 4 0
4 0 4 2 6 3 6 1
2
, , , ,
, , , ,
b
EI
A
d
u

T ta tnh c dng (12.5)
{ }
)
`

=
146 0
243 0
021 0
076 0
511 0
133 1
6 1 6 3 4 2 4 0
4 0 4 2 6 3 6 1
3
2
,
,
,
,
,
,
, , , ,
, , , ,
Pb
EI
Pb
b
EI
A
d
d

Biu m men cho trn Hnh 12.11
12.6.3. Ma trn cng cho dm thng
Trong chng 3 ta dng ph lc 3 tm cc lc u phn t ca tng thanh
ring bit, sau cng lc u ca tt c cc phn t ni vo tng nt. y ta
thit lp ma trn cng cho mt thanh thng ring bit, v ta s dng thng
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH
199
xuyn trong phn tch h khung. Ta xt phn t dm vi 12 ta ti hai u nt
gm cc chuyn v thng v gc xoay theo cc trc x, y v z Hnh 12.10a. K hiu
di thanh l l, din tch mt ct l a, m men bc hai ca din tch i vi trc
z v trc y l I
z
, I
y
, hng s n hi l E, v cng xon l GJ.
Khi b qua bin dng trt v hiu ng vn, mi phn t ca ma trn cng
c th thit lp nh ph lc 3. Phn t th i bt k ti ct j bng lc ti ta i
do chuyn v n v ti ta j gy ra. Ma trn cng s c dng
| |
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(

=
l
EI
l
EI
l
EI
l
EI
l
EI
l
EI
l
EI
l
EI
l
GJ
l
GJ
l
EI
l
EI
l
EI
l
EI
l
EI
l
EI
l
Ea
l
Ea
l
EI
l
EI
sym
l
EI
l
EI
l
GJ
l
EI
l
EI
l
Ea
S
z z z z
y y y y
y y y
z z z
z z
y y
y
z
4
0 0 0
6
0
2
0 0 0
6
0
4
0
6
0 0 0
2
0
6
0 0
0 0 0 0 0 0 0 0
12
0 0 0
6
0
12
0 0
12
0
6
0 0 0
12
0
0 0 0 0 0
4
0 0 0
6
0
4
0
6
0 0
0 0 0
12
0 0
12
0
2 2
2 2
3 2 3
3 2 3
2
2
3
3
(12.17)

Hnh 12.11 Phn t phng
Nu xt bi ton trong mt phng x-y, th ma trn cng ch xt cho 6 ta
l cc ta 1, 2, 6, 7, 8, v 12 Hnh 12.11b. Xa cc ct v cc hng 3, 4, 5,
9,10 v 11 ta c ma trn
a.
1 4
2
3
5
6
7 10
8
9
11
12
b.
1
2
3
4
5
6
c.
1
2
3
4
Phng php chuyn v

200
| |
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(

=
l
EI
l
EI
l
EI
l
EI
l
EI
l
EI
l
EI
l
Ea
l
Ea
sym
l
EI
l
EI
l
EI
l
Ea
S
4 6
0
2 6
0
12
0
6 12
0
0 0
4 6
0
12
0
2 2
3 2 3
2
3
(12.18)
Nu b qua lc dc trc ta s khng xt ta 1 v 4 na Hnh 12.11c vy
ma trn cng ca dm thng ch cn kch c l 4x4
| |
(
(
(
(
(
(
(
(

=
l
EI
l
EI
l
EI
l
EI
l
EI
l
EI
l
EI
sym
l
EI
l
EI
l
EI
S
4 6 2 6
12 6 12
4 6
12
2 2
3 2 3
2
3
(12.19)
Nhng ma trn cng ny c thit lp cho trc ta vi trc x trng vi
trc ca dm. Khi h trc ny gi l h trc ta a phng, khi xt trong h ta
tng th th ta phi dng ma trn chuyn chuyn ma trn cng v h ta
tng th.
12.6.4. Gin lc ma trn cng
Ta c quan h gia chuyn v {D} v lc {F} t cng mt ta
| |{ } { } F D S = (12.20)
Nu chuyn v ti mt s ta b ngn cn do c cc lin kt v ma trn [S]
b tr sao cho phng trnh ng vi cc ta ny nm pha di ta c
| | | |
| | | |
{ }
{ }
{ }
{ }
)
`

=
)
`

2
1
2
1
22 21
12 11
F
F
D
D
S S
S S
(12.21)
trong {D
2
}=0 i din cho cc chuyn v b hn ch. T y ta c th vit
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH
201
| |{ } { }
1 1 11
F D S = (12.22)
| |{ } { }
2 1 21
F D S = (12.23)
T phng trnh 12.22 ta nhn thy ma trn cng ca nhng ta cn
li c th nhn c bng cch xa cc ct v cc dng ng vi ta b hn
ch chuyn dch. Ma trn cng nhn c s c bc nh i. T phng trnh
12.23 nu ta bit cc chuyn v {D
1
} ta c th tnh c phn lc ti cc gi
ngn cn chuyn v {D
2
}.
V d trn Hnh 12.11c ta gi thit hai chuyn v thng ng 1 v 3 b hn ch,
nh vy ma trn cng ng vi hai ta cn li (2 v 4) s nhn c bng
cch xa cc dng v cc ct th nht v th ba trong ma trn (12.19)
| |
(
(
(

=
l
EI
l
EI
sym
l
EI
S
4 2
4
(12.24)
Phn lc {F
1
,F
3
} tm c t phng trnh
| |
)
`

=
)
`

(
(
(

=
3
1
4
2
2 2
2 2
6 6
6 6
F
F
D
D
l
EI
l
EI
l
EI
l
EI
S (12.25)
Nu ta bit lc bng khng mt s ta , c ngha ti ta t do
chuyn ng. Ma trn cng ng vi cc ta cn li c th tnh c t cc
ma trn con trong phng trnh 12.21. Cho {F
2
}=0 trong phng trnh 12.21 ta c
| |{ } | |{ } { }
| |{ } | |{ } { }

= +
= +
0
2 22 1 21
1 2 12 1 11
D S D S
F D S D S
and (12.26)
T phng trnh th hai ta gin c {D
2
} trong phng trnh th nht v c
| | | || | | | | |{ } { }
1 1 21
1
22 12 11
F D S S S S =

(12.27)
phng trnh ny ging phng trnh 12.12. Ta vit li thnh
| |{ } { }
1 1
F D S =
-
(12.28)
Phng php chuyn v

202
y ma trn [S
*
] l ma trn cng gin lc lin h gia lc {F
1
} vi chuyn v
{D
1
}, v c dng
| | | | | || | | |
21
1
22 12 11
S S S S S

-
= (12.29).
12.6.5 Tnh cht ca ma trn mm v ma trn cng
Xt lc F
i
tc dng t t ln kt cu, sao cho ng nng ca khi lng bng
khng. K hiu D
i
l chuyn v do lc F
i
gy ra ti chnh im t lc v c cng
hng vi lc F
i
. Nu kt cu n hi th quan h gia lc v chuyn v l ng
cong (gia ti v ct ti nh nhau) trn Hnh 12.12a.

Hnh 12.12
Ti mt thi im no lc F
i
tng ln AF
i
v chuyn v tng tng ng ln
AD
i
th cng thc hin bi AF
i
l
i i
D F W A ~ A
L hnh ch nht gch cho trn Hnh 12.12a. Nu gia ti nh th cng
ngoi lc thc hin bi F
i
s bng phn din tch bn di ng cong gia 0 v
D
i
.
Khi vt liu tun th nh lut Hooke th ng cong trn Hnh 12.12a thay
bng ng thng trn Hnh 12.12b. Khi cng thc hin bi lc F
i
c biu thc
i i
D F W
2
1
=
a.

F

D

AD

AF

AW

b.

F

D

D
i
F
i
D
i
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH
203
Nu kt cu chu tc dng ca mt h lc F
1
, F
2
, ..., F
n
tng t t v chng
gy ra cc chuyn v tng ng D
1
, D
2
, ..., D
n
ti cc im v hng nh lc tc
ng th cng ngoi lc (cng ngoi) biu din qua
( )

=
= + + + =
n
i
i i n n
D F D F D F D F W
1
2 2 1 1
2
1
2
1
A (12.30)
Vit li di dng ma trn ta c
| | { } { }
1 1 1 1
2
1

=
n
T
n
D F W (12.31)
Thay chuyn v bng lc qua ma trn mm ta c
| | { } | | { }
1 1 1 1
2
1

=
n n n
T
n
F f F W (12.32)
Ta lm php chuyn i c hai v, v tri khng i, vi v phi ta c nguyn
tc sau php chuyn i mt tch s l tch ca cc ma trn chuyn i nhng
th t ngc li nn
| | { } | | { }
1 1 1 1
2
1

=
n
T
n n
T
n
F f F W (12.33)
T phng trnh 12.32 v 12.33 ta thy ma trn mm v ma trn chuyn i
ca n bng nhau
| | | |
ji ij
T
f f f f = = (12.34)
Ma trn mm l ma trn i xng. y l tnh cht quan trng ca ma trn
mm.
Phng trnh 12.15 ch ra rng ma trn cng l nghch o ca ma trn
mm nn suy ra ma trn cng cng i xng
ji ij
S S = . (12.35)
Tnh cht quan trng th hai ca ma trn cng v mm l cc phn t
ng cho S
ii
v f
ii
phi dng. f
ii
l chuyn v ti ta i di tc ng ca lc
n v cng vo im i nn chuyn v phi cng hng vi lc nn f
ii
dng. Cn
Phng php chuyn v

204
S
ii
l lc cn t vo ta i sao cho gy nn chuyn v n v tai im i, do vy
S
ii
c cng hng.
Phng trnh 12.32 biu din cng ngoi lc qua lc v ma trn mm, nu
th lc bng biu thc 12.20 vo phng trnh 12.31 ta c biu din cng
ngoi lc qua chuyn v v ma trn cng
{ } | |{ } F f F W
T
2
1
= (12.36)
v
{ } | |{ } D S D W
T
2
1
= (12.37)
y l cc dng ton phng theo bin F hay D. Dng ton phng l xc
nh dng nu chng dng vi mi vect khc khng ca bin, hn na chng
bng khng khi v ch khi cc vect bin bng khng. nh thc ca cc ma trn
i xng xc nh dng phi dng.
Nh vy ma trn cng v ma trn mm l ma trn xc nh dng. H
phng trnh
| |{ } { } F D S =
v
| |{ } { } D F f =
cng s xc nh dng. Nh vy i vi mt vect v phi khc khng hai h
phng trnh trn c mt nghim duy nht.
Kt lun chng 12
Phng php chuyn v c th dng cho kt cu bt k c bit c li khi h
c bc siu tnh cao. Qui trnh tnh ton chun c th p dng d dng cho h
gin, khung, khung ngang v cc loi kt cu khc di tc ng ca ngoi lc
hay bin dng cho trc. Nh ni phng php lc rt thch hp cho chng
trnh my tnh.
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH
205
Ma trn cng v ma trn mm c quan h vi nhau theo ngha chng l
nghch o ca nhau khi s dng cng mt h ta ca lc v chuyn v. Tuy
nhin ta la chn trong phng php lc v phng php chuyn v khng
cng nhau nn quan h khng ng trong phn tch.
La chn phng php phn tch ph thuc vo bi ton v c vo vic c
dng my tnh hay khng. Phng php chuyn v thch hp cho vic lp trnh
tnh ton.
Ma trn cng v mm i xng, c cc phn t trn ng cho ln
hn khng v chng xc nh dng. Nh vy li gii ca h phng trinh trong
phng php lc cng nh phng php chuyn v l duy nht.

Phng php chuyn v

206
Bi tp chng 12
12.1. Dng phng php chuyn v tm ni lc ti cc phn t ca h gin phng
trn hnh di. Gi thit tt c cc phn t c cng gi tr l/aE.

Bi 12.1
12.2. Cho khung phng chu lc ngang bng P tc dng vo im B t phi sang
v lc dc 4P t trn xung ti im gia ca thanh BC (hnh (a)).

Bi 12.2
Thit lp ma trn cng cho khung phng nh trn hnh v vi hai trng hp
a. Su chuyn v cn tm (ti 2 nt B v C mi nt c 3 ta ) (hnh (b)).
b. B qua bin dng dc trc (hnh (c)).
1 1
a I ,
2 2
a I ,
2 2
a I , l
P
P 4
l l
D
A

B

C
a.

1
3
2
5
4
6
b.

1
3
2
c.

E
30
o
C
P
D
A
P
30
o

30
o

30
o
B
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH
207
c. Dng php gin lc tm ma trn cng S
*
cho ta 3 trn hnh (c).
v tm moment ni lc ti cc mt ct u phn t (M
AB
, M
BA
, M
BC
, M
CB
, M
CD
, v
M
DC
) trong trng hp b. Cho I
1
=4I
2
.
12.3. Cho khung ngang nh trn hnh v vi lc thng ng P tc dng vo im
I.

Bi 12.3
Thit lp ma trn cng cho hai trng hp
a. Ti mi nt I, J, K, L c 3 bc t do: chuyn v thng ng hng xung di
theo trc y v hai gc xoay quoanh hai trc x v z. Ly GJ/EI=0.5 cho tt c cc
dm.
b. B qua bin dng xon (ch xt chuyn v thng ng)
v tm moment ni lc ti cc mt ct u phn t hai thanh BE v AF trong
trng hp b.
12.4. Trn hnh v l ba h ta ca dm c cng khng i EI.
Thit lp ma trn cng
a. Cho 4 ta (hnh (a)).
b. Gin lc ma trn cng cho 3 ta (hnh (b)).
b. Gin lc ma trn cng cho 2 ta (hnh (c)).
L
I

J

K
l
l
l
d
EI
F

G

H
E
l l l
P
D
A

B

C
x
y
z
Phng php chuyn v

208

Bi 12.4
1
3
2
4
b.

l l l
1
3
2
a.

c.

1
2
209
CHNG 13.
Phng php cng o
13.1. Th nng bin dng
Trong chng 3 ta nhc n khi nim th nng bin dang v trong cc
bi ton thanh ta cng xem xt th nng bin dng ca tng loi ni lc. Trong
mc ny trc khi i vo chi tit nguyn l cng o ta h thng li cc biu thc
th nng bin dng ca tng loi ni lc.
Ta c cng thc tnh th nng bin dng n hi tng qut (3.2)
dv dU oc =
2
1

13.1.1. Th nng bin dng lc dc trc
Xt on dl c din tch mt ct ngang a v di l chu mt lc dc trc N.
Trong trng hp ny ng sut php a E N = o , bin dng E o = c . Nh vy t
phng trnh (3.2) ta c tng th nng bin dng
}
=
t
dl
Ea
N
U
2
2
1
(13.1)
Khi thanh thng ta c
Ea
l N
U
2
2
1
= (13.2)
13.1.2. Th nng bin dng do m men un
Xt on dl chu m men un M quanh trc z, mt trc chnh ca mt ct
ngang (hnh 13.1b). ng sut php ti phn t da c khong cch y n trc z l
I y M = o , bin dng tng ng EI y M E = o = c . Nh vy t phng trnh (3.2)
ta c th nng bin dng ca phn t
dadl
EI
y M
dv
EI
y M
dU
2
2 2
2
2 2
2
1
2
1
= =
Ly tch phn trn ton b mt ct ngang ca on dl, ta tm c Th nng
bin dng
Phng php cng o

210
}
= A
a
da y dl
EI
M
U
2
2
2
2
1

Tnh phn bn v phi chnh l I, vy
dl
EI
M
U
2
2
1
= A (13.3)
T ta c tng th nng bin dng do un
}
= dl
EI
M
U
2
2
1
(13.4)
tch phn c ly trn ton b di ca phn t kt cu.
Trn hnh 13.4b ta thy hai mt ct chn hai u ca on dl xoay i so vi
nhau mt gc ( )dl dx y d d
2 2
/ = u y trc y hng xung di. Cng ngoi do
ngu lc M thc hin xoay i mt gc -du l

Hnh 13.1.
u = A Md W
2
1
(13.5)
V ngu lc dng (lm cng cc si bn di) lm gim gc nghing dx dy/ = u
ca trc bin dng ca dm nn phng trnh ny mang du m. S chnh lch
gia gc nghing ca u trai v u phi ca on dx chnh l
( )
2 2
dx y d d / = u .
V cng ngoi phi bng cng ni lc nn ta c U W A = A , t phng trnh
(13.3) v (13.5)ta c
dl
EI
M
d = u (13.6)
V
dl
dl
Ga
V
r
(c)

y
b
d
da
y
|
|
.
|

\
|
= t
2
2
4 2
y
d
l
V
t
N
dl
dl
Ea
N
(a)

da
y
M
dx dl =
dl
EI
M
dl
dx
dy
d = = u
2
(b)

y
z
da
r
T
dl
GJ
Jdl
=
(d)
CC PHNG PHP TNH TON H THANH

211
Th (13.4) vo ta nhn c tng th nng bin dng do m men un
}
u = Md U
2
1
(13.7)
13.1.3. Th nng bin dng do lc ct
Xt on dl chu lc ct V (hnh 13.1c). Nu lc ct gy ra ng sut tip t, th
bin dng trt c ti phn t c din tch da c dng G t . Nh vy t phng
trnh (3.2) ta c Th nng bin dng ca on dl
}

t
= A da dl
G
U
2
2
1
(13.8)
Tch phn ly trn ton b mt ct ngang, sao cho gi tr ca dU ph thuc s
thay i ca lc ct trn ta b mt ct ngang. V d nu mt ct ngang l hnh
ch nht th
|
|
.
|

\
|
= t
2
2
4 2
y
d
I
V
(13.9)
y b l b rng, d l chiu cao ca hnh ch nht cn y l khong cch ca
th si n trc trung ha v 12
3
/ bd I = .
Th (13.9) vo (13.8)
y bd y
d
GI
dl V
U
d
d
2
2
2
2
2
2
2
4 4 2
1
}

|
|
.
|

\
|
= A
Ta nhn thy bd=a l din tch mt ct ngang, ta c
dl
Ga
dl V
U
|
|
.
|

\
|
= A
2
2 1
2
1
. (13.10)
Cng thc ny cho thanh c tit dit hnh ch nht. i vi tit din bt k ta
c cng thc tng qut
dl
Ga
V
U
r
|
|
.
|

\
|
= A
2
2
1
(13.11)
y ar l din tch thu nh cho trong cc bng trong cc sch sc bn cho
tng loi tit din thng gp.
T phng trnh 13.11 ta c tng th nng bin dng do trt
Phng php cng o

212
} |
|
.
|

\
|
= dl
Ga
V
U
r
2
2
1
(13.12)
y tch phn ly trn ton b di ca tng phn t kt cu
13.1.13.. Th nng bin dng do xon
Hnh 13.1d biu din on dl ca mt thanh c tit din trn chu tc ng
ca m men xon T. ng sut trt ti im c khong cch r n tm l
J Tr = t , y J l m men qun tch cc. Bin dng tng ng l G t = c . T
phng trnh (3.2) ta c th nng bin dng ca on dl
} }
= = A da r
GJ
dl T
da dl
GJ
r T
U
2
2
2
2
2 2
2
1
2
1

Tch phn J da r =
}
2
l m men qun tch cc. Nh vy
GJ
dl T
U
2
2
1
= A suy ra tng
th nng bin dng do xon s l
}
=
GJ
dl T
U
2
2
1
(13.13)
Biu thc ny c th p dng cho thanh c tit din khc vi hnh trn. Trong
trng hp J l hng s xon (n v m
4
) ph thuc vo hnh dng ca tit
din. Biu thc ca J c th tm trong ph lc 5.
13.1.5. Tng th nng bin dng
Nu kt cu chu c bn loi ni lc nh trn, khi th nng bin dng tng
th s l tng ca cc nng lng bin dng cho trong cc phng trnh 13.1,
13.4, 13.12 v 13.13
} } } }
+ + + =
GJ
dl T
Ga
dl V
EI
dl M
Ea
dl N
U
r
2 2 2 2
2
1
2
1
2
1
2
1
(13.14)
Tch phn ly trn ton b chiu di ca tng phn t kt cu. Cn ch mi ni
nng l tch ca ni lc N, M, V v T tc ng ln on dl v thc hin trn
chuyn dch tng ng ti hai u nt ca on dl.
13.1.6. Nng lng b v cng b (b xung)
Khi nim ny c th p cho kt cu bt k. Nhng y ta s xem xt
trng hp thanh chu ko nn ca h dn vi cc lin kt khp. Gi s thanh b
dn mt on l e do lc ko N, v mt on e
t
do thay i ca mi trng (v d
CC PHNG PHP TNH TON H THANH

213
nh nhit , hay co ngt v.v). t A=e+e
t
. Gi thit ta c quan h gia A v N
nh trn hnh 13.2. Vy khi ta t lc t t t n gi tr N
f
v gy ra bin
dng e
f
sao cho A
f
=e
t
+e
f
th th nng bin dng l
}
=
f
e
Nde U
0
, chnh bng din
tch ca phn gch ngang trong hnh 13.2.

Hnh 13.2
Ta nh ngha nng lng b l
}
A =
-
f
N
dN U
0
(13.15)
hoc
}
+ =
-
f
N
t f
edN e N U
0
(13.14a)
l din tch phn gch dc trong hnh 13.2.
Ch : khi nim nng lng b khng c ngha vt l, ta s dng thut ng ny
n thun v s thun tin.
T hnh 13.2. ta thy tng nng lng b v th nng bin dng bng din
tch ca hnh ch nht Nj(et+ef)=U+U
*
Khi dn di tng t e n (e+de), U s tng mt lng Nde, sao cho
N
de
dU
= (13.16)
o hm tng ng ca U
*
theo N s bng dn di A, vy
A = + =
-
e e
dN
dU
t
(13.17)
Nu theo biu lc-chuyn v (tng t nh biu lc- dn di trn
hnh 13.2) th din tch bn tri ca ng cong l cng b W
*
vy
f
N
t
e
dN
dN e e dN
dN
dU
t
) ( + =
-
e
f
e
-
U
A
N
Nde de
de
dU
=
dU
U
Phng php cng o

214
}
=
-
f
N
DdF W
0
(13.18)
y F
f
l gi tr sau cng ca lc F v D=d
t
+d l tng chuyn v, d l chuyn v
do tc ng ca lc F, v d
t
l chuyn v do tc ng ca mi trng nh nhit
, co ngt, v.v.
Nu lc F
1
, F
2
, ..., F
n
tc ng t t ln kt cu v tng chuyn v ti cc v
tr v hng ng vi cc lc ny l D
1
, D
2
, ..., D
n
, th cng b s l

}
=
-
=
n
i
F
i i
if
dF D W
1
0
(13.19)
y F
if
l gi tr sau cng ca F
i
.
Cng b s bng cng ngoi lc khi kt cu n hi tuyn tnh v chuyn v
D ch do ngoi lc sinh ra (d
t
=0) th

=
-
=
n
i
i i
D F W
1
2
1
(13.20)
13.2. Nguyn l cng o
13.2.1. Pht biu chung
Nguyn l cng o lin h gia h lc cn bng vi h chuyn v tng thch
trong kt cu tuyn tnh cng nh phi tuyn. Thc cht ta cho h lc gi tng
(o) cn bng hay chuyn v o nh tc ng ln kt cu v lin h vi chuyn v
thc hay lc thc tng ng. C th s dng h lc o hoc chuyn v o bt k,
sao cho h lc ny tha mn iu kin cn bng hay cc chuyn v ny m bo
iu kin tng thch. iu ny c ngha chuyn v o l chuyn v hu hn bt k
kh d v mt hnh hc c th xy ra. Chng phi lin tc trong kt cu v tha
mn cc iu kin trn bin. Vi s la chn lc o v chuyn v o thch hp ta
c th dng nguyn l cng o tnh chuyn v v ni lc.
Xt kt cu bin dng di tc ng ca ngoi lc v mi trng nh nhit
hay co ngt. Ta gi tng nng lng bin dng thc ti mt im bt k l c, v
chuyn v (thc) tng ng ti n ta chn l D
1
, D
2
, ..., D
n
. Gi thit trc
khi c ti trng thc v bin dng thc, kt cu chu h lc o l F
1
, F
2
, ..., F
n
ti n
ta gy ra ng sut o ti im bt k. H lc o ny cn bng nhng khng
nht thit phi ng vi chuyn v thc {D}. Nguyn l cng o pht biu: tch ca
CC PHNG PHP TNH TON H THANH

215
chuyn v thc v lc o tng ng (chnh l cng b o) s bng vi tch ca
chuyn v ni thc vi ni lc o tng ng (chnh l nng lng b o). Vy
Cng b o = Nng lng b o
C th biu din di dng tng qut
{ } { }
}

c o =
=
v
T
n
i
i i
dv D F
1
(13.21)
y o l ng sut ng vi lc o F, v c l bin dng thc tng thch vi
chuyn v thc {D}. Tch phn ly trh ton b th tch ca kt cu v tng theo tt
c lc o {F}. Phng trnh 13.21 pht biu: cng b ca ngoi lc o v nng
lng b ca ni lc o khi chuyn ng dc theo chuyn v thc bng nhau

Nguyn l cng o di dng ny c p dng trong mc 13.2.2 tnh
chuyn v ti ta bt k khi qua bin dng do ni lc thc gy ra. Nguyn l
ny cn dng xc nh ngoi lc ti mt ta t ni lc. Khi ta cn chuyn
v o {D} tng thch vi bin dng o c ti mi im. Tch ca ngoi lc thc {F}
v chuyn v o bng vi tch ca ni lc thc v chuyn v ni o tng thch vi
{D}. Quan h
Cng o = Nng lng o
C th biu din theo 13.21
{ } { }
}

c o =
=
v
T
n
i
i i
dv D F
1

y o l ng sut thc ng vi lc thc v c l bin dng o tng thch vi
chuyn v o {D}. Trong trng hp ny ta pht biu: cng o ca ngoi lc v ni
lc thc khi chuyn ng dc theo chuyn v o bng nhau

Khi p dng nguyn l cng o tnh chuyn v (hay lc) lc o (hay
chuyn v o) chn sao cho v bn phi ca phng trnh (13.21) cho ta nh
lng cn thit. Ta c th lm dc iu ny khi dng nh l lc n v hay nh
l chuyn v n v tnh chuyn v hay lc tng ng.
lc o
ti i

=
n
i 1
}
=
v
chuyn v thc
ti i
ni lc
o
chuyn v
ni thc
dv
lc thc
ti i

=
n
i 1
}
=
v
chuyn v o ti
i
ni lc
thc
chuyn v
ni o
dv
Phng php cng o

216
13.2.2. nh l lc n v v chuyn v n v
Khi dng nguyn l cng o tnh chuyn v D
j
ti ta th j, ta s chn
h lc o {F} sao cho n ch cha c mt lc n v ti ta j. Khi 13.21 c
dng
{ } { } { } { }
} }
c o = c o =
v
T
uj j
v
T
uj j
dv D dv D 1 (13.22)
y o
uj
l ng sut o ng vi lc o n v ti j, v c l bin dng thc do ti
trng thc gy ra. Phng trnh ny chnh l nh l lc n v, v l dng tng
qut (khng gii hn tuyn tnh) ca phng trnh (5.4) xy dng cho h tuyn
tnh.
Nguyn l cng o cn dng tnh lc ti ta th j, nu ta bit phn b
ca ng sut thc hay ca ni lc. Ta chn chuyn v o D
j
ti ta th j, nhng
chuyn v ti cc im t lc khc khng thay i. Ta s xc nh chuyn v ni
tng thch. Cng o ca ni lc v ngoi lc thc thc hin trn chuyn v o c
ny c dng
{ } { }
}
c o =
v
T
j j
dv D F (13.23)
V o l ng sut thc ng vi lc thc, v c l bin dng o tng thch vi cu
hnh ca chuyn v o.
Trong kt cu n hi tuyn tnh, cc thnh phn bin dng c ti im bt k
t l vi gi tr ca chuyn v ti j, sao cho
j uj
D c = c (13.24)
y c
uj
l bin dng tng thch vi chuyn v n v ti j, v khng c chuyn v
ti cc im t lc khc. Phng trnh 13.35 s c dng
{ } { }
}
c o =
v
uj
T
j
dv F (13.25)
Phng trnh ny chnh l nh l lc n v,
nh l ny khng p dng cho h phi tuyn v ta s dng quan h 13.24,
quan h t l ny ch ng khi h l tuyn tnh.
nh l chuyn v n v l c s tnh cc c trng cng ca phn t
kt cu c p dng trong phn t hu hn, khi kt cu lin tc (bn, vt th ba
CC PHNG PHP TNH TON H THANH

217
chiu) c chia lm nhng phn t vi cc bin gi tng (hnh tam gic, hnh
nn ba cnh).
13.3. Tnh chuyn v bng cng o
13.3.1. M t phng php
Xt kt cu n hi tuyn tnh trn hnh 13.3 chu h lc F
1
, F
2
, ..., F
n
gy
nn ng lc N, M, V v T ti mt ct bt k. Cng ngoi lc v cng ni lc bng
nhau t phng trnh 3.2 v 13.14 ta c
} } } }

+ + + =
=
dl
GJ
T
dl
Ga
V
dl
EI
M
dl
Ea
N
D F
r
n
i
i i
2 2 2 2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
(13.26)
y D
i
l chuyn v ti v tr v hng ca lc F
i
, v N, M, V v T l ng lc ti
mt ct bt k do h lc {F}.
Gi thit ti thi im khi lc {F} tc ng c lc o Q
j
tc ng vo v tr
v hng ca ta th j (hnh 13.6). Lc ny gy ra ng lc N
Qj
, M
Qj
, V
Qj
v T
Qj
.
Cng ngoi lc v cng ni lc lc ny cng phi bng nhau
(

+ + + +
(

+ + + = +
} } } }
} } } }

=
dl
GJ
T T
dl
Ga
V V
dl
EI
M M
dl
Ea
N N
dl
GJ
T
dl
Ga
V
dl
EI
M
dl
Ea
N
D Q D F
Qj
r
Qj Qj Qj
r
j j
n
i
i i
2 2 2 2
1
2
1
2
1
(13.27)
y D
j
l chuyn v ti j do h lc {F} ti hng ca lc o j. S hng th hai
trong c hai v biu din cng ca lc Q
j
thc hin khi chuyn ng dc theo
chuyn v gy ra bi h lc {F}.

Hnh 13.3
Ly 13.27 tr i 13.26 ta c
} } } }
+ + + = dl
GJ
T T
dl
Ga
V V
dl
EI
M M
dl
Ea
N N
D Q
Qj
r
Qj Qj Qj
j j
(13.28)
ta th j
j
Q
1
F
2
F
n
F
Phng php cng o

218
xc nh chuyn v ti v tr v hng bt k do h lc {F} gy ra ta chia
13.28 cho Q
j
. Vy ta c chuyn v ti j l
} } } }
+ + + = dl
GJ
T T
dl
Ga
V V
dl
EI
M M
dl
Ea
N N
D
uj
r
uj uj uj
j
(13.29)
y
j
Qj
uj
Q
N
N =
j
Qj
uj
Q
M
M =
j
Qj
uj
Q
V
V = v
j
Qj
uj
Q
T
T =
y l ni lc ti mt ct bt k do lc o n v (Q
j
=1) ti ta j gy ra. Phng
trnh 13.29 l mt trng hp ca nh l lc n v p dng cho h khung.
s dng phng trnh 13.29 tnh chuyn v ti mt ct bt k, ni lc
ti mi mt ct ca kt cu c th xc nh do: (i) lc thc v (ii) lc o n v.
Lc th hai l lc gi tng, ti trng gi a ra ch n thun tnh ton. C
th, nu chuyn v cn tnh ton l dch chuyn thng th lc gi tng l lc tp
trung t vo im v hng ca dch chuyn phi tm. Nu chuyn v phi tm l
gc xoay, th lc n v l mt ngu lc tc ng vo cng hng v cng v tr
ca gc xoay. Nu cn xc nh dch chuyn tng i gia hai im, th cn hai
lc n v tc ng ngc hng ti cc im dc theo ng thng ni cc
im . Tng t, nu cn xc nh gc xoay tng i, th cn hai ngu lc
n v tc ng ngc hng ti cc im .
Ni lc N
uj
, M
uj
, V
uj
v T
uj
l lc trn lc o n v. Nu chuyn v cn tnh l
dch chuyn thng v n v l N v m th N
uj
, M
uj
, V
uj
v T
uj
c n v ln lt l
N/N, Nm/N, N/N v Nm/N. Nu lc o l ngu lc th N
uj
, M
uj
, V
uj
v T
uj
c n v
ln lt l N/Nm, Nm/Nm, N/Nm v Nm/Nm. Ta c th kim tra php tnh bng
cch kim tra n v ca cc php tnh.
Mi s hng trong 13.29 th hin s ng gp ca tng loi ni lc. Trong
thc t khng phi lc no cng c c bn loi ni lc, vy mt s s hng s
khng cn tnh. C th b qua cc s hng c ng gp khng ng k .
13.3.2. Chuyn v ca kt cu siu tnh
Nh trong mc 13.2 trnh by nguyn l cng kh d c th p dng cho
kt cu bt k, tnh nh hay siu tnh. Tuy nhin trng hp siu tnh cn tnh ni
lc gy ra do ti trng thc bng phng php lc hoc phng php chuyn v.
CC PHNG PHP TNH TON H THANH

219
Sau , ta cn tm ni lc N
uj
, M
uj
, V
uj
v T
uj
do lc o n v tc dng ti j.
Nhng lc ny c th xc nh cho kt cu gii phng lin kt (bt k) min
tha mn iu kin cn bng vi lc o n v. Ta c th lm c iu ny bng
cch gii phng mt s lin kt m bo kt cu n nh. Ta c th lm vy v
nguyn l cng o lin h gia chuyn v o tng thch ca kt cu thc vi h
lc o cn bng, h lc ny khng nht thit phi ng vi h lc thc.
V d 13.1. Xt kt cu trn hnh 13.4a tm chuyn v ngang D
4
ti im C. Ch xt
bin dng un. cng ca cc thanh khng i bng EI.
Biu m men c t v d 3.2 v biu din trn hnh 13.4b.

Hnh 13.4
3
2 5
4
1
A
P
6
(a)
P
Pl
B C
D
F
E
l/2 l/2
l
/
2

l
/
2

l
/
2

1
C
A
(c)
B
D4
D
C
A
(d)
B
Biu Mu4
C
A
(f)
B
l/4
D
Biu Mu5
1
C
A
(e)
B
D5
D
F
D
0,615
A
B
C
D
0,385
0.334
0,271
0,334
0,271
0,094
0,250
0,250
E
F
Biu M
(h s Pl)
(b)
l/2
Phng php cng o

220
Lc n v tc ng vo ta 4 vo kt cu tnh nh c c bng cch
ct khung ch li thanh CD, hnh 13.4c. Biu m men un M
u4
biu din trn
hnh 13.4d.
S dng phng trnh 13.29 v ch xt un ta c
}
= dl
EI
M M
D
u4
4

Tch phn ny ch cn ly trn on CD v m men un bng 0 trn cc on
cn li. S dng ph lc 6 ta c
( )
EI
Pl
PL Pl
l l
EI
D
3
4
0087 0 334 0 271 0 2
6
2
2
1
, , ,
) / (
=
(

=
Gi thit ta cn tm chuyn v thng ng ti F, k hiu l D
5
. Ta t lc o
n v tc ng vo khung c ba lin kt khp, hnh 13.4e. Biu m men M
u5

biu din trn hnh 13.4f. Tng t nh vi D
4
ta c
}
= dl
EI
M M
D
u5
4

Tch phn ny ch cn ly trn on BCD v m men un bng 0 trn cc
on cn li. S dng ph lc 6 ta c
( )
EI
Pl
Pl PL Pl
l l
EI
D
3
5
0240 0 334 0 25 0 4 385 0
6
2
4
1
, , , ,
) / (
=
(

+ =
C th a ra cc lc o khc tnh D
4
v D
5
.
13.3.3. nh gi tch phn tnh chuyn v bng phng php cng o
Phn trc ta thy tch phn
}
dl
EI
M M
uj

thng xut hin trong phng trnh cng o. Ta s xem tnh tch phn ny nh
th no, sau cc tch phn khc cng c th lm tgn t.
Nu kt cu c m phn t, th tch phn c th thay bng tng

} }
=
pt
uj
uj
dl
EI
M
M dl
EI
M M
(13.30)
sao cho bi ton a v tnh tch phn cho mt phn t.
CC PHNG PHP TNH TON H THANH

221
Ta xt phn t thng AB c di l, c tit din thay i chu un (hnh
13.5a). Hnh 13.5b biu din biu momet un do ti trng bt k. Nu ta chia
tung ca biu ny cho EI ta nhn c biu M/EI trn hnh 13.5c.

Hnh 13.5
V thanh AB thng, nn biu m men un M
uj
trn on AB do lc o n
v ti ta bt k s l ng thng (hnh 13.5d). K hiu tung ca biu
ny ti A v B l M
uAj
v M
uBj
. Tung ti mt ct bt k cch a mt on x l
( )
l
x
M M M M
uAj uBj uAj uj
+ =
Th biu thc ca M
uj
vo tch phn, ta c
} } } |
|
.
|

\
|
+ =
l
uAj uBj
l
uAj
uj
xdx
EI
M
l
M M
dx
EI
M
M dl
EI
M M
0 0
(13.31)
Tch phn trong s hng th nht l din tch ca biu M/EI, ta k hiu
}
=
l
M
dx
EI
M
a
0

Nu x l khong cch t trng tm ca biu M/EI n im A th m men bc
nht ca din tch a
M
i vi A s l
}
=
l
M
xdx
EI
M
x a
0

Nh vy phng trnh 13.31 s c dng
( )
(

+ =
}
l
x
M M M a dl
EI
M M
uAj uBj uAj M
uj

S hng trong du ngoc vung chnh l tung
uj
M ca biu M
uj
ti mt
ct i qua trng tm ca biu M/EI. Vy
l
A
(a)
B
x
(d)
x
uAj
M
uj
M
uj
M
uBj
M
x
(b)
dx
M
x
(c)
Trng tm
x
EI
M
dx
Phng php cng o

222
uj M
uj
M a dl
EI
M M
=
}
(13.32)
Bng cch phn tch tng t ta c th tnh ton
uj V
r
uj
V a dl
Ga
V V
=
}
(13.33)
uj T
uj
T a dl
GJ
T T
=
}
(13.34)
uj N
uj
N a dl
Ea
N N
=
}
(13.35)
Cc k hiu bn v phi ca cc phng trnh 13.32-13.35 l
M
a ,
V
a ,
T
a v
N
a din tch ca cc biu M/EI, V/Ga
r
, T/GJ v N/Ea
uj
M ,
uj
V ,
uj
T v
uj
N - gi tr ca
uj
M ,
uj
V ,
uj
T v
uj
N ti trng tm ca cc
din tch a xt trn.
Din tch v trng tm ca mt s hnh thng gp c th xem trong ph lc
5. Vi thanh c cng EI khng i, gi tr ca tch phn
}
Mdl M
uj
cho mt s
hnh thng gp cho trong ph lc 6.
Ch : gi tr ca tch phn khng ph thuc vo quy c du ca ni lc,
m bo rng quy c du cho lc o v lc thc nh nhau.
13.4. p dng phng php cng o cho h dn
13.4.1. Chuyn v ca dn
Trong dn phng hay dn khng gian t m thanh lin kt khp, ch chu lc
ti cc nt, ni lc duy nht l lc dc trc, vy phng trnh 13.29 c dng

}
=
=
m
i
l
uj
j
dl
Ea
N N
D
1
(13.36)
Ni chung tit din khng i trong tng thanh nn ta c

=
=
m
i
i
i i
uij
j
l
a E
N N
D
1
(13.37)
y m s phn t, N
uij
l lc dc trc trong thanh th i do lc o ti im j, v
N
i
l
i
/(E
i
a
i
) l thay i di ca thanh i do lc thc gy ra, gi thit vt liu tun th
nh lut Hooke.
CC PHNG PHP TNH TON H THANH

223
Phng trnh 13.37 c th vit di dng

=
A =
m
i
i uij j
N D
1
(13.38)
trong A
i
l thay i di thc ca thanh th i. Biu thc ny dng khi thay i
di l do cc nguyn nhn khc ngoi ngai lc v d nh thay i nhit . S
tng hay giam nhit trong thanh th i i t s gy ra s thay di l
i j
tl o = A (13.39)
trong l
i
di ca thanh th i, v o l h s gin n nhit.
Phng trnh 13.38 ng cho c kt cu tuyn tnh v phi tuyn.
V d. 13.2. Dn phng nh trn hnh 13.6a. Chu tc ng ca hai lc bng nhau
P ti E v D. Tit din ca cc thanh 1, 2, 3, 4 v 5 l a, cn cc thanh 6 v 7 l
1.25a. Xc nh chuyn v ngang D
1
ca im C, v dch chuyn tng i D
2
, ca
hai im B v E.
Ni lc c xc nh v cho trn hnh 13.6b.
Ni lc do lc o n v gy ra ti ta D
1
v D
2
c xc nh v cho trn
hnh 13.6c v d. Cc gi tr nhn c c th kim tra t iu kin cn bng ti
nt.
Quy c du: thanh chu ko c lc dc trc dng.
Tnh D
1
v D
2
dng phng trnh 13.37. Trong bng 13.1. di y l cc
tnh ton cho di dng bng.
Bng 13.1. Tnh D
1
v D
2
(V d 13.2.)
c trng ca thanh Ti thc Tnh D
1
Tnh D
2
Phn t
di Tit din
Ea
l
N N
u

Ea
Nl N
u
N
u
Ea
Nl N
u

1 1 1 1 1,167 -1 -1,167 -0,8 -0,933
2 1 1 1 1,167 -1 -1,167 0 0
3 0,75 1 0,75 0 0 0 -0,6 0
4 0,75 1 0,75 0 0 0 -0,6 0
5 1 1 1 -1 0 0 -0,8 0,800
6 1,25 1,25 1 -1,458 0 0 0 0
7 1,25 1,25 1 -0,208 0 0 1 -0,208
H s l a
Ea
l
P -
Ea
Pl
-
Ea
Pl

-2,334 -0,341
Phng php cng o

224
T bng 13.1 ta nhn c chuyn v D
1
v D
2
l tng ca ct
Ea
Nl N
u
tng
ng. Vy
Ea
Pl
D 334 2
1
, = v
Ea
Pl
D 341 0
2
, = .
Du m ca D
1
ch ra rng chuyn v ngc vi hng ca lc o trong hnh
13.6c. C nghia im C dch sang bn phi. Tng t dich chuyn tng i ca
B v E ngc vi hng ca lc o nh vy chng tch ra khi nhau.

Hnh 13.6
A
P
(a)
P
B
C
D
D1
E
l l
l 75 0.
1 2
3
4
5
6
1
D2
2
D2
2
7
-1
0
0
-1
0
0 0
(c)
1
P
P
1,167P
-P
0
P
1,167P
0,125P 0,875P
0
-0,208P -1,458P
(b)
-0,8
-0,8
-0,6
0
-0,6
1 0
(d)
1
1
CC PHNG PHP TNH TON H THANH

225
V d 13.3. Cng vi dn phng trong v d 13.2, tm chuyn v D
2
, khi phn t th
5 v 6 tng 30
0
. (Trng hp ny khng c lc P tc dng). Gi thit gin n
nhit o=0,610
-5
/.
Lc o n v tc ng nh trn hnh 13.6d.
Thay i di thc ch xut hin hai phn t s 5 v 6, s dng 13.39
l l
5 5
5
10 18 30 10 6 0

= = A ,
l l
5 5
6
10 5 22 25 1 30 10 6 0

= = A , , ,
T phng trnh (13.38) ta c
l l l N D
i
i ui
5 5 5
6 5
2 2
10 4 14 10 5 22 0 10 18 8 0 = + = A =

=

, ) , ( ) ( ,
,

13.4.2. Chuyn v ca dn dng i s ma trn
Co dn c m phn t, phng trnh (13.37) cho ta chuyn v ti cc nt theo
cc hng xc nh bng cc ta j. Ta c th biu din di dng ma trn
{ } | | { }
1
1

=
m m m M
m
T
j u j
N f N D (13.40)
y { }
T
j u
N la ma trn chuyn i ca ma trn { }
j u
N l cc ni lc do lc o [n
v ti ta j gy ra. Cc thnh phn ca { } N l ni lc do lc thc gy ra. Cui
cng, ma trn [f
M
]
| |
(
(
(
(
(
(
(
(

=
m m
m
M
a E
l
a E
l
a E
l
f
A
A A A A
A
A
0 0
0 0
0 0
2 2
2
1 1
1
(13.41)
l ma trn ng cho, vi cc phn t trn ng cho l mm theo bin
dng dc trc ca tng phn t, y chnh l thay i di do lc n v gy ra.
Ma trn nay l ma trn mm ca kt cu cha tp hp.
S dng ma trn c u im khi ta s dng my tnh tnh ton chuyn v
ti mt s nt. Gi s chuyn v cn tm ti n ta . Lc o n v tc ng ring
bit vo tng nt v ta c c mt tp cc lc. ta b tr cc lc ny di dng
ma trn
Phng php cng o

226
| |
(
(
(
(

unn un un
n u u u
n u u u
n m u
N N N
N N N
N N N
N
A
A A A A
A
A
2 1
2 22 21
1 12 11
(13.42)
y phn t trong ct th j l lc trong phn t do lc o tc ng vo ta
th j. Ch s th nht ca N
u
xc nh phn t dn, ch s th hai xc nh ta
j, ti lc o n v tc ng.
Dng cc biu thc 13.42 v 13.40 ta c th m rng cho trng hp xc
nh chuyn v ti n ta nh sau
{ } | | | | { }
1 1
=
m m m M
T
n m u n
N f N D (13.43)
Khi chuyn v cn xc nh cho p trng hp ti trng ta c
| | | | | | | |
p m m m M
T
n m u p n
N f N D

= (13.44)
Cc k hiu c dng l
D - chuyn v ti cc ta
N
u
- lc ti cc phn t do lc o n v gy ra ti cc ta . Phn t ca
tng ct trong ma trn [N
u
] l lc do lc o n v tc ng ti ta tng ng.
f
M
= l/(Ea) = mm ca phn t
N - lc ti phn t do ti trng thc; phn t ca tng ct trong ma trn [N]
l lc ng vi tng trng hp ti trng
n - s ta m ti ta cn tnh chuyn v
m - s phn t
p - s trng hp ti.
Nu chuyn v cn tm l do s thay i di ca cc thanh do thay i
nhit , hay do nguyn nhn bin dng khc. Phng trnh 13.38 c th biu
din di dng ma trn tng ng nh phng trnh 13.44
| | | | | |
p m
T
n m u p n
N D

A = (13.45)
Phn t ca tng ct ca [A] l dn di ca tng thanh ng vi tng trng
hp.
V d 13.4. Gii v d 13.2 dng ma trn. Chuyn v cn tnh ti ta 1 v 2 biu
din trn hnh 13.6a.
CC PHNG PHP TNH TON H THANH

227
Trong bi ton ny ta c n=2, m=7 v p=1. Lc to thanh ma trn [N] v [N
u
]
biu din trn hnh 13.6b, c v d. Vy
| |
(
(
(
(
(
(
(
(
(

1 0
0 0
8 0 0
6 0 0
6 0 0
0 1
8 0 1
2 7
,
,
,
,
u
N | |
(
(
(
(
(
(
(
(
(

208 0
458 1
1
0
0
167 1
167 1
1 7
,
,
,
,
u
N | |
(
(
(
(
(
(
(
(
(

=
1 0 0 0 0 0 0
0 1 0 0 0 0 0
0 0 1 0 0 0 0
0 0 0 75 0 0 0 0
0 0 0 0 75 0 0 0
0 0 0 0 0 1 0
0 0 0 0 0 0 1
,
,
M
f
Th vo phng trnh 13.43
| | | | | | | |
(

= =

341 0
334 2
1 7 7 7 2 7 1 2
,
,
Ea
Pl
N f N D
M
T
u

13.5. p dng phng php cng o cho h khung
13.4.1. Ti trng nt tng ng
Nh ta thy khi phn tch kt cu bng phng php lc chuyn v c
chn ti mt s ta , thng ta chn ti cc nt v ta cng nhn thy s rt tin
nu ta s dng ma trn tnh ton. Nh vy i hi ti trng phi t ti nt. Tuy
nhin ti trng tc ng gia cc nt c th a v ti trng nt tng ng.
Cc ti tng ng c chn sao cho chuyn v ti nt s bng vi chuyn v
do ti trng tht gy ra. Chyn v ti cc im khng phi l nt khng nht thit
phi bng vi chuyn v do ti thc gy ra.
Ta xt dm trn hnh 13.7a, cn tm chuyn v ti ta 1 v 2 ti B (hnh
13.7b).

Hnh 13.7
Ta coi im B l mt nt ni phn t AB vi BC. Trn hnh 13.7c chuyn v
ti nt B v C b hn ch v ta xc nh lc u phn t do ti trng thc gy
B
A
C D
(a)
2
1
(b)
F3
F2
F1
(d)
(c)
Phng php cng o

228
ra. Ta c th dng ph lc 2 tnh. Lc u phn t ti cc nt cng li v thnh
lc nt tng ng t vo kt cu (hnh 13.7d). Nhng lc ny tng ng
v mt tnh hc vi ti trng thc v gy ra chuyn v ti ta 1 v 2 ging nh
ti trng thc. Gc xoay ti C cng s ging nh gc xoay do ti trng thc gy
ra. Nhng iu ny khng ng cho chuyn v ti cc nt A v D.
Tht vy, ta xc nh chuyn v ti 1, 2 v gc xoay ti C bng cch t hp
chuyn v do cc trng hp ti trng trn hnh 13.7c v 13.7d gy ra. Nhng lc
trong trng hp hnh 13.7c khng gy ra chuyn v 1, 2 v gc xoay ti C. Khi
ci b cc lc hn ch bng cch t vo cc lc nh trn hnh 13.7d s gy ra
cc chuyn v ti ta 1 v 2 v gc xoay ti C bng vi chuyn v do ti trng
thc gy ra.
Trong trng hp trn ta a vo cc hn ch ti nhng to ta cn xc
nh chuyn v, Tuy nhin c th a thm cc hn ch ti cc v tr khc thun
tin hn cho vic tnh cc lc u phn t.
Tt nhin, thay th bng lc nt tng ng s cng gy ra phn lc bng
vi phn lc trong trng hp ti thc. Ni lc ti cc u nt ca phn t do lc
tng ng gy ra c cng vi lc u phn t do ti trng thc cho ta ni
lc trong trng hp ti thc.
u im ca vic dng ti trng nt tng ng l biu ni lc tng
ng thnh ng thng. Do vy, vic tnh tch phn trong phng trnh 13.43 d
dng hn nhiu.
13.4.2. Chuyn v ca dm v khung
Ni lc chnh trong dm v khung l m men un v lc ct. Lc dc trc v
m men xon hoc khng tn ti hoc ng gp rt nh so vi chuyn v ngang
v gc xoay. V vy, trong phng trnh 13.43 ta c th b qua cc thnh phn
ko nn v xon khi tnh chuyn v ngang v gc xoay. Nh vy chuyn v ca
dm chu lc ct v m men un c dng
} }
+ = dl
Ga
V V
dl
EI
M M
D
r
uj uj
j
(13.46)
Hn na, cc tit din ca dm dng trong thc t c thit k sao cho
bin dng do trt khng ng k v c th b qua. Nn chuyn v s l
CC PHNG PHP TNH TON H THANH

229
}
= dl
EI
M M
D
uj
j
(13.47)
T phng trnh 13.6 ta c thay i vng ca trc bin dng ca dm
trn mt on dl l EIdl M d / = u . Th vo (13.47) ta c
}
u = d M D
uj j
(13.48)
vng m nu n c cng hng vi s thay i gc do m men dng
gy ra. Quy c du ca vng xem trn hnh 13.4b.
Phng trnh 13.48 c th dng tm chuyn v do cc nguyn nhn khng
phi l ngoi lc gy ra, v d nh chch lch nhit ca mt trn v mt di
ca dm.
V d 13.5. Hnh 13.8a biu din dm ABC vi mt u treo t do. Tm chuyn v
dc D
1
ti C v gc xoay D
2
ti A. Dm c cng un khng i EI. Ch xt bin
dng do un.

Hnh 13.8
Biu m men cho trn hnh 13.8c vi tung v ln mt chu ko. Hnh
13.8e v f cho biu m men do cc lc [n v ti ton 1 v 2. V EI=const
nn ta c th xc nh trng tm ca biu M thay v M\EI, sau ly gi tr tm
c chia cho EI. Ta chia biu M thnh cc phn d tm trng tm nh trn
2
1
(b)
b 24 b 6
B
A
C
(a)
q 3
qb 25
(c)

+
2
204qb
2
150qb
2
216qb
EI
qb
2
54
(f)
2 1 3 1
1
(e)
b 3
b 4
b 4
b 5 4.
b 6
EI
qb
a
M
3
4
2456
=
EI
qb
a
M
3
3
2448
=
b 16
b 12
+

b 4
EI
qb
a
M
3
2
450
=
EI
qb
a
M
3
1
108
=

b 5 4.
(d)
EI
qb
2
204
EI
qb
2
150

EI
qb
2
216
Phng php cng o

230
hnh 13.8d. Phn din tch ca biu dng th mang du dng, v ta ch cn
ta trng tm theo chiu di ca dm.
Bc tip theo xc nh tung ca cc biu m men M
uj
ng vi trng
tm ca tng phn din tch (xem hnh 13.8e v f).
Chuyn v D
1
v D
2
tnh theo 13.32

=
uj M j
M a D
y M l tung ti trong tm ca biu m men. Vy
( )
4
4
1
1710
3 3456 4 2448 4 450 5 4 108 qb
EI EI
qb
D = + + = ,
v
3
3
2
912
2
1
3456
3
1
2448 qb
EI EI
qb
D = |
.
|

\
|
=
Kt qu tnh c du dng c ngha chuyn v D
1
v D
2
theo hng ca cc
ta trn hnh 13.8b.
V d 13.6. Tm t l ng gp ca trt so vi ng gp ca m men un ln
tng chuyn v ti im gia ca dm thep ch I chu lc phn b u gi ta n
gin (Hnh 13.9a). Cc d liu khc: m men qun tnh chng un ca dm l I,
din tch a
r
=a
w
din tch ca cch tit din ch I, G/E=0,4; di nhp l; cng
phn b lc l q/n v di.

Hnh 13.9
Hnh 13.9c v d biu din biu m men un v lc ct do ti trng thc gy
nn. Cho lc o n v tc ng vo ta 1 (hnh 13.9b) ni cn tm chuyn v.
l
(a)
q
1
(b)
2 / l
2 / l
(c)
8
2
ql
+
EI
ql
a
M
24
3
2
=
EI
ql
a
M
24
3
1
=
16
3l
16
3l
(d)
32
5l
32
5l
4 / l
+

(f)
2 1/
2 1/ +

r
V
Ga
ql
a
8
2
1
=
(e)
r
V
Ga
ql
a
8
2
2

=
+
CC PHNG PHP TNH TON H THANH

231
Cc biu ca M
u1
v V
u1
cho trn hnh 13.9d v f. Ta chia biu M v V
l hai phn ng vi hai phn ca biu M
u1
v V
u1
. Xc nh tung
1 u
M v
1 u
V
ng vi trng tm ca tng phn biu . Tng chuyn v ti im gia l
} }
+ = dl
Ga
V V
dl
EI
M M
D
r
u u 1 1
1
(13.49)
trong vng do un l
EI
ql l
EI
ql
M a dl
EI
M M
u M
uj
4 3
1
384
5
32
5
24
2 = = =

}

cn vng do lc ct
r r
u V
r
uj
Ga
ql
Ga
ql
V a dl
Ga
V V
8 2
1
8
2
2 2
1
= = =

}
.
Suy ra
r r
a l
I
G
E
ql
EI
Ga
ql
M D
V D
2 4
2
5
48
5
384
8
= =
do
do

Cng thc ny ng cho dm n gin tit din bt k chu lc phn b u.
Trong trng hp ny ta c G=0,4E nn
2
2 2
24
4 0 5
48
do
do
|
.
|

\
|
= = =
l
h
c
a l
I
a l
I
E
E
M D
V D
r r
,

y h l chiu cao ca tit din ch I v
w
a h
I
c
2
24 =
Ta thy gi tr c ph thuc vo t l ca tit din, vi thp cn ni chung gi
tr c thay i t 7 n 20. Trong cc ti liu tra cu ta c th tm thy gi tri c cho
cc tit din ca cc loi tit din thp cn thng gp.
Vi cc thanh ch I trn thc t t l h/l nm trong khong 1/10 v 1/20.
Dm n gin chu ti phn b u c tit din hnh cha nht vi G=0,4E v h/l
=1/5, 1/10 v 1/15, th vng do lc ct chim 9,6; 1,4 v 1,07% ca vng do
un. Nu l tm cao nh vy th t l ny l 15 n 25%.
V d 13.7. Xt dm n gin AB chu ti phn b u trn hnh 13.10a. Xc nh
vng gia dm v gc xoay ti cc gi. B qua bin dng trt.

Phng php cng o

232

Hnh 13.10
Ta c h ta cho cc chuyn v cn tm nh trn hnh 13.10b. Hnh
13.10c biu din lc u phn t do ti thc gy ra trn kt cu b hn ch.
ng lc ny l lc nt tng ng t vo kt cu nh trn hnh 13.10d. Biu
m men un i vi h lc ny cho trn hnh 13.10e, biu m men do lc
on v tc dng vo cc ta 1 v 2 v trn hnh 13.10f v g.
T phng trnh 13.46 tnh chuyn v D
1
v D
2
s dng ph lc 6. Ta c
EI
ql l
EI
ql l
EI
ql
dl
EI
M M
D
u
4 3 3
1
1
384
5
6 32 8 96
2 =
|
|
.
|

\
|
+ = =
}

v
EI
ql
EI
ql
EI
ql
dl
EI
M M
D
u
24 2
1
32 96
2
3 3 3
2
2
=
|
|
.
|

\
|
+ = =
}

Cc gi tr ny ging nh gi tr cho trong ph lc 1.
V d 13.8 ng ABC nh trn hnh 13.11a c ngm mt u vi AB v BC nm
trn mt phng ngang. Mt lc thng ng P tc ng vo u C. Tm chuyn v
ti C do un v xon. ng c tit din khng i. Cho G=0,4E v J=2I.
Biu M v T ng vi ti trng thc biu din trn hnh 13.11c v d vi
din tch v trng tm cho trn hnh v. Lc o t vo ta 1, l ta thng
ng ti C, im cn tm chuyn v. Biu ca M
u1
v T
u1
do lc o gy nn v
trn hnh 13.11e v f.

l
(a)
q
2
1
(b)
(d)
48
2
ql
2
ql
48
2
ql

(g)
2
l
1
(f)
6
l
4 / l
+
8
l
EI
ql
a
M
32
3
2
=
(e)
EI
ql
a
M
96
3
1
=
8
2
ql
48
2
ql
(c)
48
2
ql
48
2
ql

48
2
ql

4
ql
48
2
ql
4
ql
CC PHNG PHP TNH TON H THANH

233

Hnh 13.11
T phng trnh 13.29, ch c thnh phn un v xon
} }
+ = dl
GJ
T T
dl
EI
M M
D
u u 1 1
1

Tnh cc tch phn theo tng o Ab v BC dng phng trnh 13.32 v
13.34 sau ly tng, ta nhn c
( ) ( )
EI
Pb
EI
Pb
GJ
Pb
EI
Pb
b
GJ
Pb b
EI
Pb
b
EI
Pb
T a M a D
u T u M
3 3 3 3
2 2 2
1 1 1
08333 13
2 4 0
3
3
28 3
3
28
3
3
2 5 0
2
5 4
,
.
. .
= |
.
|

\
|

+ = + =

|
|
.
|

\
|
+ |
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|
+
|
|
.
|

\
|
=
+ =


13.4.3. Chuyn v ca dm v khung dng i s ma trn
mc 13.4.2 ta thy khi ti tc ng quy v lc tng ng ti nt,
chuyn v ti cc nt s ging nh khi ta t ti thc. Nu kt cu ch gm cc
phn t thng th lc tng ng s gy ra m men bin i tuyn tnh gia cc
nt v lc ct v lc ko nn l hng s gia cc nt.
A
1
(b)
B
C
A
B
C
A
C,B
Mt ct dc
(a)
lc dc
P
Mt ct ngang
b 3
b

(e)
A
b 3
B
b
B
C
b 2

3 2b

(c)
EI
Pb
a
M
2
9
2
1

=
A
Pb 3
B
b 2
B
C
EI
Pb
a
M
2
2
2

=
Pb

3 2b
(f)
b
b
A
B B C
0 =
u
T
(d)
GJ
Pb
a
T
2
1
3
=
Pb
A
B B C
0 = T
Phng php cng o

234
Hnh 13.12a biu din phn t ca kt cu phng gm m phn t. K hiu A
l

v A
r
l m men ti u tri v u phi ca phn t do ti trng bt k tc ng
ti cc nt. Ta gi thit m men dng nu quay theo chiu kim ng h. Biu
m men nh trn hnh 13.12b.

Hnh 13.12
M men A
ulj
v A
urj
do lc o tc ng vo ta j ch ra trn hnh 13.12c, v
biu m men tng ng trn hnh 13.12d. Nu ch xt bin dng do un, th t
13.47 ta xc nh chuyn v cho tt c cc phn t ca kt cu. Dng 13.32
nh gi tch phn trong 13.47 cho cc phn t trn hnh 13.12 hay dng ph lc
6 ta c th ch ra phn ng gp ca un trong chuyn v ti nt j
( )
urj r ulj r urj l ulj l
u
j
A A A A A A A A
EI
l
dl
EI
M M
D 2 2
6
1
+ = = A
}

Di dng ma trn
{ } | |{ } A f A D
M
T
j u j
= A (13.51)
y
{ }
)
`

=
urj
ulj
j u
A
A
A (13.52)
{ }
)
`

=
r
l
j
A
A
A (13.53)
| |
(

=
2 1
1 2
6EI
l
f
M
(13.54)
+
(e)
l l
A M =

(b)
l
A
r
A
l
r
l
(c)
l u
A
1 r u
A
1
l l
A M =
(d)
l u l u
A M
1 1
=
r u r u
A M
1 1
=
+
r
D
l
l'
r
r ' '
l
D
(a)
CC PHNG PHP TNH TON H THANH

235
Cc s hng ca ma trn [f
M
] l cc gc xoay ti u dm D
l
v D
r
so vi trc
thanh (ng gch gch trn hnh 13.12e) do cc ngu lc n v tc ng vo
mt trong cc u dm n gin (xem Ph lc 1). Ma trn [f
M
] l ma trn mm un
ca phn t.
Ta c th nhn c phng trnh 13.65 bng phng php cng o. Trong
mc 13.2 ta thy chuyn v D
j
v mt gi tr l cng ca ni lc do lc o n v ti
nt j khi dch chuyn theo chuyn v do ti trng thc gy ra. Cu hnh sau bin
dng trn hnh 13.12e c th to ra bng cch dch chuyn phn t nh mt vt
rn tuyt i n v tr ng gch gch lr, sau tc ng hai m men un M
l

v M
r
ti hai u ca thanh lr gi ta n gin. Nhn hai ma trn 13.53 v 13.54
ta c gc xoay ti hai u D
1
v D
2
so vi thanh cho.
{ } | |{ } A f
D
D
D
M
=
)
`

=
2
1
(13.55)
Tch { } { } D A
T
j u
cho ta cng ca hai m men A
ulj
v A
urj
khi di chuyn dc theo
D
1
v D
2
. Vy
{ } { } D A D
T
j u j
= A (13.56)
Th {D} t 13.55 ta nhn c 13.51.
Chuyn v ti j c th xc nh bng cch ly tng trn tt c cc phn t
{ } | | { }

=
=
m
i
i i M
T
ij u j
A f A D
1
(13.57)
Phng trnh ny c th chuyn v dng
{ } | | { }
1 2 2 2
1 2

=
m m m M
m
T
j u j
A f A D (13.58)
trong
{ }
{ }
{ }
{ }

=
mj u
j u
j u
j u
A
A
A
A
A
2
1
(13.59)
{ }
{ }
{ }
{ }

)

=
m
A
A
A
A
A
2
1
(13.60)
Phng php cng o

236
| |
| |
| |
| |
(
(
(
(

=
m M
M
M
M
f
f
f
f
A
2
1
(13.61)
Ma trn [f
M
] cha cc ma trn mm ca tng phn t v c gi l ma
trn mm ca kt cu khng ghp ni.
Phng trnh 13.57 c li th hn phng trnh 13.58 khi s dng my tnh
v cc ma trn chim t b nh hn (4xm s hng so vi 2mx2m s hng).
Nu ta cn tnh chuyn v ti n ta th lc o n v c t vo tng ta
ring bit v nhn c mt tp hp cc m men u phn t. Cc m men
ny thit lp thnh ma trn
| |
{ } { } { }
{ } { } { }
{ } { } { }
(
(
(
(

mn u m u m u
n u u u
n u u u
m m u
A A A
A A A
A A A
A
2 1
2 22 21
1 12 11
2 2
A
(13.62)
y ch s th nht ch s hiu phn t, ch s th hai ch s hiu ca ta t
lc o.
Nu ta cn tnh n chuyn v do p trng hp ti gy ra th cc m men u
phn t c xc nh cho tng phn t vi tng trng hp ti. Cc m men
ny to thnh ma trn
| |
{ } { } { }
{ } { } { }
{ } { } { }
(
(
(
(

mp m m
p
p
p m
A A A
A A A
A A A
A
2 1
2 22 21
1 12 11
2
A
(13.63)
ch s th nht k hiu phn t, ch s th hai k hiu trng hp ti.
Ta vit di dng ma trn phng trnh tng t nh phng trnh 13.44
| | | | | | | |
p m m m M
T
n m u p n
A f A D

=
2 2 2 2
(13.64)
Cc k hiu c dng l
D phn ng gp do bin dng un vo chuyn v ti mt ta
{A
u
} ma trn con kch c 2x1, s hng ca n l hai m men ti u phn
t do lc o n v t ti mt ta gy ra.
CC PHNG PHP TNH TON H THANH

237
[f
M
]
i
= ma trn mm un ca phn t th i (phng trnh 13.61)
(

=
2 1
1 2
6EI
l

{A} ma trn con kch c 2x1, s hng ca n l hai m men ti u phn t
do mt trng hp ti thc gy ra
Vi gi thit cc phn t thng v ti trng ch t ti nt th lc dc trc, lc
ct v m men xon s khng i dc theo phn t. Nu xem xt s ng gp
ca cc chuyn v ny ta c th a ra mt phng trnh tng qut ging nh
phng trnh 13.58 cho trng hp chuyn v ca dn khi chu lc dc trc. Vy
| | | | | | | |
p m m m M
T
n m u p n
A f A D

= (13.65)
Cc k hiu c dng l
D phn ng gp ca lc dc trc, lc ct v momnet xon vo chuyn v
ti mt ta
A
u
lc dc trc, lc ct hay m men xon ca phn t do lc o n v t
ti mt ta gy ra, s hng ti mi ct ca ma trn [A
u
] l lc do ti o n v
ti mt ta
f
M
= mm ca phn,
vi lc dc trc
EI
l
f
M
= , lc ct
r
V
Ga
l
f = , m men xon
GJ
l
f
T
=
A lc dc trc, lc ct hay m men xon ca phn t do ti trng thc gy
ra, s hng ti mi ct ca ma trn [A] ng vi mt trng hp ti o
n - s ta m ti ta cn tnh chuyn v
m - s phn t
p - s trng hp ti.
So snh cc phng trnh 13.64 v 13.65, ta thy phn ng gp ca bin
dng un, dc trc, trt v xon c th biu din qua cc phng trnh tng t
nhau. Vy tng chuyn v c th nhn c bng php tng
| | | | | | | |

=
=
4
1 s
s s M
T
s u
A f A D (13.66)
y s i din cho bn loi bin dng. Kch c ca cc ma trn trong phng
trnh ny s ging nh trong 13.64 i vi bin dng un v nh trong 13.65 cho
Phng php cng o

238
cc trng hp khc. Cc k hiu A
s
v A l p ng hai ni lc suy rng, l lc
hay ngu lc.
V d 13.9. Khung nh trn hnh 13.13a lm t cc dm ch I c cc c trng
hnh hc nh sau: a=1,34x10
-4
l
2
, ar=a
cnh
=0,65x10
-4
l
2
, I=5,30x10
-8
l
4
v G=0,4E.
Xc nh s ng gp ca un, lc dc trc v bin dng trt vo chuyn
v ti ba ta nh trn hnh 13.13b.

Hnh 13.13
Bc th nht ta thay ti trng thc bng cc lc tng ng ti cc nt
A, B, C v D. Bng cch t hn ch tai cc nt (hnh 13.13c) ta xc nh cc lc
u phn t theo ph lc 2 v t vo cc nt nh cc lc tng ng (hnh
13.13d). Sau ta tin hnh tm chuyn v do cc lc tng ng ny.
a) Bin dng un. ta xc nh m men ti u phn t do lc o n v tc ng
ti tng ta ring bit gy ra v do ti trng nt tng ng trn hnh 13.13d.
Cc m men u phn t ny tp hp trong ma trn [A
u
] v [A]
(b)
1
C
A
B
D
2
3
3
2 5
4
1
A
P
6
(a)
P
Pl
B C
D
F
E
l/2 l/2
l
/
2

l
/
2

l
/
2

8
Pl
A
(c)
D
B C
C B
E
P
8
Pl

8
Pl
8
Pl

2
P

2
P

2
P

2
P

(d)
C
A
B
D
2
P
2
P
2
P
Pl
8
Pl

2
1
3
CC PHNG PHP TNH TON H THANH

239
| |
(
(
(
(
(
(
(
(

1 0 0
1 5 0 0
1 5 0 0
1 5 0
1 5 0
1 5 0
3 6
l
l
l l
l l
l l
A
u
.
,
,
,
,
| |
(
(
(
(
(
(
(
(

0
0
25 0
375 0
375 1
875 1
1 6
,
,
,
,
Pl A
Ch cc m men u phn t c lit k theo ng th t v cng quy
c du c hai ma trn trn. Ln lt ta lin k m men bn tri n m men
bn phi ca tng phn t. M men dng l m men theo chiu kim ng h.
Ma trn mm ca tng phn t c dng
| |
(
(
(
(
(
(
(
(

2 1 0 01 0 0
1 2 0 0 0 0
0 0 2 1 0 0
0 0 1 2 0 0
0 0 0 0 2 1
0 0 0 0 1 2
6
6 6
EI
l
f
M

Th vo phng trnh 13.78 ta tm c phn ng gp ca bin dng un
vo chuyn v ti cc ta
| |

l
El
P
l
EI
Pl
D
/ ,
,
,
/ ,
,
,
3301 0
0039 0
3263 0
50 10
125 0
375 10
6
3
1 3

b) Bin dng do lc dc trc. Lc dc trc ca phn t do ti tc ng tp hp
trong ma trn [A
u
] v [A] di y, quy c lc ko l lc dng
| |
(
(
(

0 0 1
0 1 0
0 0 1
3 6 u
A | |

0
0
1
1 3
P A
Ma trn mm ca tng phn t c dng
| |
(
(
(

5 0 0 0
0 1 0
0 0 1
3 3
,
Ea
l
f
M

Th vo phng trnh 13.65 ta tm c phn ng gp ca bin dng dc
trc vo chuyn v ti cc ta
Phng php cng o

240
| |

0
0
0075 0
0
0
1
1 3
,
El
P
Ea
Pl
D
c) Bin dng trt. Lc ct ca phn t do ti tc ng tp hp trong ma trn [A
u
]
v [A] di y
| |
(
(
(

0 1 0
0 0 1
0 1 0
3 6 u
A | |

0
5 0
5 0
1 3
,
,
P A
Ma trn mm ca tng phn t c dng
| |
(
(
(

5 0 0 0
0 1 0
0 0 1
3 3
,
Ea
l
f
M

Th vo phng trnh 13.79 ta tm c phn ng gp ca bin dng trt
vo chuyn v ti cc ta
| |

0
0192 0
0192 0
0
5 0
5 0
1 3
,
,
,
,
El
P
Ga
Pl
D
r

Ta thy r rng phn ng gp ca bin dng un ln hn hn so vi bin
dng do lc dc trc v lc ct. Chnh v vy ngi ta thng b qua bin dng
dc trc v bin dng trt.
13.6 Ma trn mm ca kt cu tng th
Ma trn mm c th thit lp cho tng phn t ca kt cu s dng
phng trnh (13.64). Cc phn t ca ma trn mm l chuyn v ti ta do
lc n v tc ng ring bit ti tng ta . Do vy ti trng thc v ti trng o
s nh nhau ta k hiu l [A]=[A
u
] v phng trnh (13.64) tr thnh
| | | | | | | |

=
=
4
1 s
s u s M
T
s u
A f A f (13.67)
y [f] l ma trn cng ca kt cu tng th, [fM] l ma trn cng ca kt
cu cha ghp ni (xem cng thc 13.61) v ch s s k hiu 4 nguyn nhn gy
ra bin dng gm: un, dc trc, trt(ct) v xon.nu ta ch xt bin dng do
un th (13.67) thnh
CC PHNG PHP TNH TON H THANH

241
| | | | | | | |
n m u m m M
T
n m u
A f A f

=
2 2 2 2
(13.68)
Cc k hiu c dng l
f phn t ca ma trn cng ca kt cu tng th
{A
u
} ma trn con kch c 2x1, s hng ca n l hai m men ti u phn
t do lc o n v t ti mt ta gy ra.
[f
M
]
i
= ma trn mm un ca phn t th i (phng trnh 12.75)
(

=
2 1
1 2
6EI
l

m - s phn t; n - s ta
Phng trnh (13.67) cn c th vit di dng
| | | | | | | |

=
=
m
i s
is u is M
T
is u
A f A f
4
1
(13.69)
y {A
u
}
is
v [f
M
]
is
l cc ma trn ca phn t th i
Khi phng trnh (13.68) cho trng hp ch k n bin dng do un c
dng
| | | | | | | |

=
m
i
n i u i M
n
T
i u
A f A f
2 2 2 2
(13.70)
13.7 Ma trn cng ca kt cu tng th
13.7.1. Chuyn h ta ca chuyn v v lc
Xut pht t nguyn l cng ngoi lc bng cng ni lc, trng hp kt
cu lm t vt liu n hi tuyn tnh tun th nh lut Hooke ta c c nh l
Betti
nh l Betti pht biu, Khi kt cu lm t vt liu n hi tuyn tnh tun th
nh lut Hooke ta c quan h

+ = =
=
m
n i
iF i
n
i
iQ i
D Q D F
1 1
(13.71)
C ngha tng cc tch ca h lc F v chuyn v ti cc ta tng ng do h
lc Q gy ra bng tng cc tch ca h lc Q v chuyn v ti cc ta tng
ng do h lc F gy ra.
Ta dng nh l Betti chuyn h lc bt k tc ng ln kt cu v lc
tng c ti ta (c lp v l cc bc t do ca h).
Phng php cng o

242
Xt v d khung trn Hnh 13.13a. Khi khng k n lc dc trc h c 3 bc
t do (Hnh 13.13b). Nu ta bit ma trn mm [f] ca h th chuyn v c lp
{D} do lc ngoi {F} gy ra c th xc nh bng phng trnh {D}=[f]{F}, lc v
chuyn v u cho ti ba ta trn.
Nu h chu tc ng ca h lc bt k, bc u tin ta phi a lc v lc
tng ng ti nt. Cc lc u phn t biu din trn Hnh 13.13d c cng
li cho ta lc tng ng {F
*
} nh trn Hnh 13.13e. Cc lc {F
*
} tc ng ti
cc ta ny {D
*
}, cc ta ny khng c lp v lin h vi {D} bng
{ } | |{ } D C D =
-
(13.72)
ma trn [C] xc nh t hnh hc ca khung. Phn t ca ma trn C l gi tr ca
chuyn v D
*
ng vi dch chuyn n v ti mt trong cc ta D.
{ } { }
1 3 1 6
0 1 0
0 0 0
1 0 0
0 0 1
75 0 0 0
1 0 0

-
(
(
(
(
(
(
(
(

= D D
.
(13.73)
S dng nh l Betti cho hai h lc ta c

=
- -
=
=
6
1
3
1 j
j j
i
i i
D F D F
Th D
*
vo phng trnh trn v a v dng ma trn ta c
{ } { } { } | | { }
-
= F C D F D
T T T
(13.74)
t y ta c
{ } | | { }
-
= F C F
T
(13.75)
13.7.2. Chuyn h ta ca ma trn mm v ma trn cng
Xt h ta trn kt cu tuyn tnh. Xc nh v tr v hng ca lc ngoi
F v chuyn v D, xc nh ma trn [S] v [f]. Trong h ta khc ta c cc i
lng tng ng F
*
, D
*
, [S
*
] v [f
*
]. Nu lc v chuyn v lin h qua
{ } | |{ }
-
= D H D hoc { } | | { } F H F
T
=
-
(13.76)
ta c cng thc chuyn i ma trn cng nh sau
| | | | | | | | H S H S
T
=
-
(13.77)
CC PHNG PHP TNH TON H THANH

243
Khi lc ti hai h ta c lin h
{ } | |{ }
-
= F L F hoc { } | | { } D L D
T
=
-
(13.78)
ta c cng thc chuyn i ma trn mm nh sau
| | | | | || | L f L f
T
=
-
(13.79)
Cc ma trn chuyn i [H] v [L] c thit lp t quan h hnh hc gia D
v D
*
. Hai h lc F v F
*
tng ng theo ngha h {F} v {F
*
} gy ra chuyn v
{D} v {D} nh nhau. H lc {F} v {F
*
) thc hin cng mt cng trn cc chuyn
v {D} v {D
*
}.
12.7.3. Ma trn cng ca kt cu tng th
Ma trn cng ca kt cu c th thit lp bng cch ghp ni cc ma trn
cng ca cc phn t to thnh.
Xt kt cu trn Hnh 13.13a trong h ta 13.13b. Cng ngoi lc bng
nng lng bin dng ca kt cu v
{ } | |{ } D S D U W
T
2
1
= = (13.80)
y [S] l ma trn cng ng vi ta trn Hnh 13.13b.
Nng lng bin dng cng c th nhn c bng tng nng lng bin
dng ca tng phn t ring bit. Tng ny bng vi cng ca lc u phn t
thc hin trn chuyn v {D
*
} ti ta trn Hnh 13.13c.
{ } | |{ }
- -
= D S D U
M
T
2
1
(13.81)
y [SM] l ma trn cng ca kt cu cha lp ghp
| |
| |
| |
| |
(
(
(
(

=
m M
M
M
M
S
S
S
S
A
2
1
(13.82)
[SM]i l ma trn cng ca phn t th i ng vi ta {D
*
} ti u phn t, m
l s hiu ca phn t.
Chuyn v {D
*
} v {D} lin h theo hnh hc bng { } | |{ } D C D =
-
, th vo
phng trnh (13.82) ta nhn c
Phng php cng o

244
{ } | | | || |{ }
-
= D C S C D U
M
T T
2
1
(13.83)
So snh (12.94) vi (12.95) ta thy
| | | | | | | |
n p p p M
T
n p n n
C S C S

= (13.84)
n s chuyn v {D} v p s chuyn v {D
*
}. thun tin ta chuyn (12.98) v dng
| | | | | | | |

=
m
i
i i M
T
i
C S C S (13.85)
Kt lun chng 13
Khi nim cng o rt quan trng trong c hc kt cu, rt tin li khi biu
din cng o ca ng sut bt k di dng thch hp khi a bi ton v dng
ma trn. Khi ta c th cng mt lc xem xt cc thnh phn ca th nng bin
dng do lc dc trc, m men un, lc ct v xon gy nn.
Khi nim nng lng b v cng b khng c ngha vt l nhng gi tr s
ca n d dng biu din cc phng trnh nng lng.
Nguyn l cng kh d lin h gia h lc cn bng vi h chuyn v tng
thch ca kt cu bt k (tuyn tnh hay phi tuyn). Ta dng lc o hay chuyn v
o v s dng ng thc gia cng b ca ngoi lc o vi nng lng b ca
ni lc o thc hin trn chuyn v thc. Tng t ta c th dng ng thc gia
cng o ca ngoi lc v ni lc thc hin trn chuyn v o. Cc nh l lc n
v v chuyn v n v l nhng cng thc tin dng. Ch nh l th hai ch p
dng cho kt cu tuyn tnh
Phng php cng o l phng php tng qut. C th s dng cho kt
cu phng v khng gian, siu tnh v tnh nh. Tuy nhin, u tin ta phi xc
nh ng lc cho mi trng hp kt cu. C s ca phng php cng o l
quan h gia h lc cn bng vi h chuyn v tng thch.
Tnh ton chuyn v bng phng php cng o gm xc nh ni lc do ti
trng thc v ti trng o n v tc dng ti tng im (ta ) ni ta cn tm
chuyn v. Nu cn tnh mt vi chuyn v th cng vic tnh ton tr nn kh nng
n, do vy cn h thng qui trnh tnh ton li di dng ma trn v lp chng
trnh tnh ton.
CC PHNG PHP TNH TON H THANH

245
Khi ta p dng phng php cng o, ni chung bn loi ng lc l lc dc
trc, m men un, lc ct v m men xon u tham gia ng gp vo chuyn v .
i vi h dn ch c lc dc trc gy ra chuyn v. Biu thc ca nng lng l
tch phn ca tch hai hm.
Khi p dng phng php cng o vo h khung vi ti trng t vo mt
im bt k ca phn t, nn ta quy v cc ti nt tng ng (theo ngha
chuyn v do chng gy ra ti cc im cn tnh nh ti thc).
Quy trnh tnh chuyn v cho h khung bng phng php cng o rt r
rng. Trong h khung bin dng do un l phn ng gp chnh trong chuyn v,
do vy cc bin dng do cc lc khc gy ra thng c b qua. Tuy nhin ta
cng nn kim tra xem chng c thc s nh hay khng. Nh trong trng hp
ny, cc cng thc c vit di dng ma trn tin dng khi s dng chng
trnh tnh tnh chuyn v ti mt s im v cho nhiu trng hp ti.
Cc v d trong chng ny ch trnh by cho cc phn t thng vi tit din
khng i. Tuy nhin, phng php cng o c th p dng cho kt cu vi cc
phn t cong v c tit din thay i. Mt trong nhng cch gn ng l ta chia
kt cu thc thnh mt lot phn t thng vi tit din khng i.
Cui cng cn nhn mnh li l phng php cng o cho php xem xt c
bn loi ni lc trong khi cc phng php khc ch xem xt mt trong s bn
loi.
Phng php cng o

246
Bi tp chng 13
Bi 13.1. Cho dn phng trn hnh v tm
a) Chuyn vi thng ng ti E chu ti nh v trn hnh;
b) Chuyn v ti E khi dn khng chu v phn t CD co li mt on
A=b/2000;
Cc phn t c cng cng chng ko Ea=const.

Bi 13.1.
Bi 13.2. Cho dn phng nh trn hnh v tm
a) Chuyn v ti C chu ti trng P nh v trn hnh;
b) Chuyn v thng ng ti C khi dn khng chu v hai phn t DE v EC
u co li mt on A=0.3cm;
Cc phn t c tit din nh trn hnh v. Gi thit modun n hi E=2.1x10
11
N/m
2
.

Bi 13.2
Bi 13.3. Tm chuyn v thng ng ti im A ca khung trn hnh v, ch xt
bin dng un. cng EI khng i trn ton b khung.
A
B
C
D
E
P
3 4b
b b
2
a
3
a
1
a
3
a
4
a
2
a
A B
C D
E F
P 1.5P
4 3b
b b
b
CC PHNG PHP TNH TON H THANH

247

Bi 13.3
Bi 13.4. Tm chuyn v thng ng ti im D v gc xoay ti im A ca dm
trn hnh v, ch xt bin dng un. cng EI khng i trn ton b khung.

Bi 13.4


P
2 l
l
A
D
B C
2 l
1 = P
2 l l
l
A
D
B C
248
CHNG 14
Phng php phn t hu hn
S lc
14.1 Gii thiu
Kt cu l mt h c hc c v s bc t do v theo l thuyt c hc mi
trng lin tc, chuyn ng ca n c biu biu din qua trng chuyn v
( ) ( ) ( ) t x x x w t x x x v t x x x u , , , ; , , , ; , , ,
3 2 1 3 2 1 3 2 1
tho mn cc iu kin trn bin.
tm trng chuyn v ny i hi phi gii h phng trnh o hm ring rt
phc tp, ngay c trong trng hp bin n gin. C rt t trng hp m ta c
th nhn c li gii gii tch ca cc phng trnh chuyn ng dng
phng trnh o hm ring. i vi kt cu dng khung, dn, vic thit lp
phng trnh chuyn ng cho trng chuyn v ni trn l khng thc t. Vi
cc kt cu phc tp, ngi ta phi c cch tip cn ring, ch yu l tm cch
ri rc ho chng v a chng v nhng h n gin hn, c hu hn bc t
do. Chng ta s bt u bng mt phng php c in, n gin nhng vn cn
ang c s dng hin nay gii cc phng trnh o hm ring.
Ri rc ho bng phng php Rayleigh-Ritz
Mt trong nhng phng php ri rc ho c p dng rng ri l phng
php Rayleigh-Ritz. Phng php ny s dng nguyn l bin phn ca chuyn
dch a bi ton c v s bc t do v bi ton vi n hu hn bc t do m
t bng h phng trnh vi phn thng tng t nh h ri rc. Vic ri rc ho
bt u t vic chn cch xp x gn ng hm chuyn v, c th vit D
i
di
dng
{ } | |{ } ) q( ) , , ( ) , , , ( t x x x L t x x x D
3 2 1 3 2 1
= , (14.1)
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH

249
trong { } { }
T
n
q q t . . . ) (
1
q = - vec t cc ta suy rng, [L] l ma trn ni suy
chuyn v kch c (3 n)
(
(
(

=
) , , ( ) , , (
) , , ( ) , , (
) , , ( ) , , (
) , , (
3 2 1 3 3 2 1 3
3 2 1 2 3 2 1 2
3 2 1 1 3 2 1 1
3 2 1
x x x f x x x f
x x x f x x x f
x x x f x x x f
x x x L
n j
n j
n j
j
A
A
A

p dng php bin phn o cho cc ta suy rng q, ta c phng trnh
chuyn ng di dng ri rc ho
| |{ } | |{ } { } ) (t p q M q S = + & & , (14.2)
trong
| | | | | |
}
=
V
V d
T
L L M - ma trn khi lng i xng v xc nh dng
| | | | | || |
}
=
V
T
V d B d B S - ma trn cng i xng v xc nh dng
{ } | | { } | | { }
} }
+ =
o
V
T
V X t p d L dA L
S
T
- vec t ngoi lc
| | L - ma trn ni suy bin dng, tnh c t ma trn ni suy chuyn v qua
php vi phn | | | || | L B c = vi [c] l ton t vi phn c dng
| |
(
(
(
(
(
(
(

c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
= c
1 2 3
3 1 2
3 2 1
0 0 0
0 0 0
0 0 0
x x x
x x x
x x x
T
, (14.3)
[d]- ma trn quan h ng sut v bin dng Hook
Nh vy, mt h lin tc c v s bc t do c a v h hu hn bc
t do, m t bng phng trnh vi phn thng (14.2), c th gii bng cc cng
c bit. Tuy vy, phng php ny mi ch a ra tng ri rc dng ton
hc thun tu, m khng bit c sai s l bao nhiu. Vic pht trin phng
php ny cho cc bi ton ca c hc kt cu dn n s ra i ca mt
Phng php phn t hu hn S lc

250
phng php mi - phng php phn t hu hn, mt cng c m cho n nay
vn cha c s cnh tranh no ng k.
14.2 Phng php phn t hu hn c s
Phng php phn t hu hn c xem nh s pht trin ca phng
php Rayleigh-Ritz. T tng ch yu ca n l vic chia vt th bin dng hay
kt cu thnh mt s hu hn cc phn t c hnh hc n gin (Hnh 14.1) vi
trng chuyn v gi thit l bit.

Hnh 14.1 V d v cc loi phn t v bc t do ti nt.
a vt th lin tc (kt cu) vi bc t do l v cng v h hu hn bc t
do vi cc n s l cc chuyn v ti nt. Trong khun kh ca c hc kt cu ta
v
u
v
u
v
u
z
x
y
ux
x
y
z
y
x
w
uy
u
w
ux
uy
uz
v
u
uy
w
ux
uz
v
u
Dm
Thanh
Bn chu lc trong mt phng
V
tm chu un
Khi
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH

251
c th ni phng php phn t hu hn l mt ng dng ca phng php
chuyn v. H khung, dn hay li ngang ta s dng phn t l cc thanh ni ti
cc nt ta c th gi thanh l phn t mt chiu. Phn t hu hn hai chiu v ba
chiu dng cho kt cu tng ngn, v v cc kt cu c hnh khi nh mng
my. Phn t hu hn c th c nhiu loi hnh dng vi cc nt gc hay
cnh . Cc chuyn v n c th l dch chuyn thng hay cc gc xoay.
Chuyn v trong phn t c biu din qua cc chuyn v nt. S dng
trng chuyn v gi nh no (v d l hm a thc ca cc ta x v y).
Bin dng xc nh bng php vi phn cc chuyn v v sau ng sut xc nh
t bin dng bng nh lut Hooke. Chnh vic s dng trng chuyn v gi nh
l s pht trin ca phng php Rayleigh-Ritz.
Phng php phn t hu hn c pht trin do s pht trin ca my tnh.
Vic tnh ton tin hnh cho cc ma trn tng hp ca tt c cc loi phn t ta
s dng khi m hnh ha. Cc ma trn tng th ny c ghp ni t cc ma trn
ca tng phn t. Ma trn phn t gm c:
Ma trn cng lin h gia chuyn v nt vi ni lc ti nt
Ma trn ng sut lin h gia ng sut (ni lc) vi chuyn v to nt
Vec t lc u phn t khi ti trng tc ng khng vo nt hay khi c dn
n nhit.
14.3 p dng nm bc tnh ton ca phng php chuyn v
Ta xt h khung phng nh cc v d trong chng 12. Nu ta b qua bin
dng dc trc ch xt n un trong mt phng v gi thit trc x trng vi trc
thanh, khi mi phn t c hai nt vi hai bc t do ti mi nt. Cc bc t do
ny l vng v theo phng y v gc quay
x
v
y
c
c
= u . Mc ch xc nh ni lc
ti mt ct hai u thanh { }
2 2 1 1
M Q M Q , , , . Ngoi lc ti cc nt gm c vec t lc
ti nt { }
i
z y
M F , v lc phn b theo n v di trn thanh, c th xem xt c ti
do thay i nhit . p dng nm bc ca phng php chuyn v
Phng php phn t hu hn S lc

252
Bc 1. Xc nh cc bc t do bng cc chuyn v v v
y
u ti mi nt, ng thi
xc nh cc p ng cn tnh l ni lc ti hai mt ct hai u thanh
{ } =
m
A { }
m
M Q M Q
2 2 1 1
, , , .
Bc 2. Vi ngoi lc tc dng thit lp vec t ti hn ch { } F , ng thi xc
nh { } =
m r
A { }
m r r r r
M Q M Q
2 2 1 1
, , , l ni lc khi chuyn v b hn ch. y
{ } { } { }
b a
F F F + = (14.4)
trong { }
a
F l hp lc ca ngoi lc nhng ngc du cn { }
b
F l lc phn t
quy v nt v d nh lc phn b trn thanh, lc tp trung khng t vo im nt
ca phn t hay ti nhit.
Bc 3. Thit lp ma trn cng [S] bng cch ghp ni tt c cc ma trn
cng phn t. ng thi thit lp ma trn | | { }
m u u u u m u
M Q M Q A
2 2 1 1
, , , = l ni lc
do cc chuyn v n v ti tng ta mt.
Bc 4. Gii phng trnh cn bng
| |{ } { } F D S = (14.5)
tm vec t {D} c kch c l 2xm.
Bc 5. Tm cc p ng t
{ } { } | | { }
m m m u m r m
D A A A

+ = (14.6)
14.4 Phng trnh n hi c s
Theo nh lut Hooke ta c quan h ng sut v bin dng
{ } | |{ } c = o d (14.7)
trong { } o v { } c l cc vec t ng sut v bin dng suy rng tng ng, v
ma trn | | d l ma trn vung i xng gi l ma trn h s n hi.
Cc thnh phn bin dng xc nh t chuyn v bng phng trnh suy rng
sau y
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH

253
{ } | |{ } f c = c (14.8)
trong | | c l ma trn cc ton t vi phn v vec t { } f l vec t cc hm m t
trng chuyn v.
V d
Trng thi ng sut n ta c
{ } o o , { } c c , | | E d , { } u f , | | dx d c
Ko, nn thanh thng ta c
{ } N o , { } c c , | | EA d , { } u f , | | dx d c
Thanh chu un thun ty ta c
{ } M o , { } c c , | | EI d , { } v f , | |
2 2
dx d c
14.5 Ni suy chuyn v
thit lp ma trn phn t, ta cn cc hm ni suy xc nh dng bin
dng ca phn t. Chuyn v ca mt im bt k trong phn t lin h vi
chuyn v nt bng cng thc
{ } | |{ }
*
D L f = (14.9)
trong
{ } f vec t cc thnh phn chuyn v ti mt im bt k
| | L ma trn cc hm ca ta xc nh v tr ca im trong phn t
Hm ni suy ca trng chuyn v | | L cn c gi l hm dng c chn
tho mn cc yu cu:
1. Ni suy biu din bng cc hm lin tc tng on. n gin, trng
chuyn v trong mi phn t biu din bng t hp mt s cc hm chn
sao cho th hin c ng x ca phn t kt cu trong kt cu tng th.
Ni chung hm ni suy c dng a thc.
Phng php phn t hu hn S lc

254
2. Cc hm ny c chn sao cho cc ta suy rng ca phng php
Rayleigh l cc gi tr a phng ca trng chuyn v trong kt cu (Hnh
14.1), hay ni mt cch ngn gn, to suy rng l chuyn v ti cc nt
ca phn t.
Nu c hai iu kin ny c tho mn cht ch th gn ng nhn c s
l kh d ng hc theo quan im ca phng php Rayleigh-Ritz. Ngoi ra,
trng chuyn v l kh vi trn ton b min ca tng phn t, v cc ta suy
rng c cng gi tr ti ni giao nhau ca cc phn t m bo tnh lin tc ca
trng ng sut mc tng th.
V d
Trng hp ko, nn ng tm ta c { } u f , { } { }
2 1
u u D ,
*
= l dch chuyn
thng ti hai u nt. Ma trn hm ni suy | | L gm hai hm ni suy
| | | | = , 1 L
trong l x = v l l di thanh
Trng hp thanh chu un ta c { } u f v vec t chuyn v nt
{ }

)

|
.
|

\
|
|
.
|

\
|
=
2
2 1
dx
dv
u
dx
dv
v D , , ,
*

Ma trn hm ni suy | | L gm bn hm ni suy
| | | | ( ) ( ) | | 1 3 1 2 3 1
2 2
2
3 2
+ = l l L , , ,
trong l x = v l l di thanh
14.6 Ma trn cng v ma trn ng sut phn t
Ta c vec t chuyn v ti mt im bt k trong phn t biu din qua chuyn
v nt nh (14.9)
{ } | |{ }
*
D L f =
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH

255
Bng php vi phn gn ng ta c biu thc ca bin dng
{ } | |{ } | || || |
-
c = c = c D L f
{ } | || |
-
= c D B (14.10)
trong
| | | || | L B c = (14.11)
Khi nh lut Hooke c dng
{ } | |{ } | || || |
-
= c = o D B d d
{ } | || |
-
o = o D
u
(14.12)
trong | |
u
o l ma trn ng sut ca phn t
| | | || | B d
u
= o (14.13)
Cc phn t ca ct th j no trong ma trn | |
u
o l cc thnh phn ng
sut ti im no khi cho chuyn v 1 =
*
j
D .
Phn t
-
ij
S ca ma trn cng l lc ti ta i ng vi chuyn v n v
ti j.
-
ij
S c th xc nh theo nh l chuyn v n v trong chng 13:
{ } { }
}
c o =
-
V
ui
T
uj ij
dV S (14.14)
y { }
uj
o l ng sut thc ti im no do dch chuyn n v ti j, { }
ui
c l
bin dng o ti chnh im ng vi dch chuyn o n v ti nt i. Khi xt
phn t hai chiu ta ly tch phn trn ton b din tch. Khi xt bi ton thanh ta
ly tch phn trn ton b chiu di. Nh vy ng sut v bin dng trong tch
phn ny l cc ng sut v bin dng m rng.
Biu din qua hm dng ta c phn t ca ma trn cng
Phng php phn t hu hn S lc

256
{ } | |{ }
}
=
-
V
i
T
j ij
dV B d B S (14.15)
trong { }
j
B v { }
i
B l ct th i v th j ca ma trn
| | | | | || |
}
=
-
V
T
dV B d B S (14.16)
14.7 Vc t lc phn t
Xt cn bng ti nt j ca kt cu
{ } { }
}
=
V
T
j bj
dV p B F (14.17)
trong { } p biu din cng ngoi lc phn b trn phn t
Vec t phn t c dng
{ } | | { }
}
=
V
T
b
dV p L F (14.18)
Vc t ny l vec t lc phn b tng ng v n s dng hm dng [L] nh
khi thit lp ma trn cng.
Trng hp bin dng do s thay i nhit ta c
{ } | |{ }
0
c = o d
r
(14.19)
trong

o = c
0
1
1
0
T (14.20)
Khi lc phn t do dn n nhit
{ } | | | || |
}
c =
-
V
T
b
dV d B F
0
(14.21)
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH

257
14.8 Phn t dm khng gian
Hin nay, trong tnh ton kt cu h khung, gin khng gian, phng php
phn t hu hn chim v tr hng u, trong phn t dm ba chiu ng vai
tr ch o. Chnh v vy, chng ta s m t phng php phn t hu hn mt
cch c ng trn phn t dm.
Phn t dm khng gian trong phng php phn t hu hn c xy dng
da trn c s chn cc hm xp x l cc a thc Hermit. Nhng a thc ny
thc cht l cc hm nh hng tnh hc i vi cc chuyn v dc trc, xon v
un. Chng c th nhn c nh li gii ca bi ton bin dng tnh da trn
cc gi thit sau:
Cc u phn t ngm cht vi cc nt trn li phn t hu hn.
Cc c trng c l ca phn t khng thay i dc theo chiu di ca n.
Trong trng hp chung cho phn t dm khng gian, chuyn v ti cc nt
bao gm:
{ } { } { }
2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 12 1
v w w v u v w w v u D D D
e e T
e
' ' u ' ' u = = , , , , , , , , , , , ,..., , (14.22)
trong u, v, w l cc chuyn dch thng, u l gc xon, w', v' l cc gc xoay
quang trc y v trc z tng ng. Trng chuyn v { } { } ) ( ), ( ), ( ), ( x w x v x x u D
T
i
u =
biu din qua cc chuyn v nt { }
T
o
D nh cc hm ni suy (hm dng)
{ } | |{ }
e
T
i
x D D L ) ( = , (14.23)
trong ( ) | | x L l ma trn ni suy chuyn v
| |
(
(
(
(

=
0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
11 9 5 3
12 8 6 2
10 4
7 1
) (x L (14.24)
v hm
j
(x), j = 1,...,12 c gi l hm dng, chng l cc a thc
Phng php phn t hu hn S lc

258
( )

=
i
i
ij j
x C x . (14.25)
Ma trn cng nhn c t tch phn (14.16)
| || || |
}
=
L
T
e
dx x B d x B S
0
) ( ) ( , ,
trong
| |
(
(
(
(

' ' ' ' ' ' ' '

' ' ' ' ' ' ' '
' '
' '
=
0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
11 9 5 3
12 8 6 2
10 4
7 1
) (x B ,
2
2
x
x
j
j
j
j
c
c
= ' '
c
c
= ' ;
, (14.26)
v
| |
|
|
|
|
|
.
|

\
|
=
y
z
x
EJ
EJ
GJ
EA
d
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 0 0
. (14.27)
trong
A - din tch mt ct,
E - modun n hi,
G - mdun trt v
J
x
- moment qun tnh c cc,
J
y
, J
z
- cc moment qun tnh chng un trong cc mt phng xz v xy tng
ng.
nhn c cc s hng ca ma trn cng S ta tnh tch
| | | || | B d x
T
) ( B

ri lp vo tch phn trong (14.7) ta nhn c cc s hng S
ij
= 0 c dng
7 1
0
2
, = ' =
}
i dx EA S
L
i ii
,
10 4
0
2
, = ' =
}
i dx GJ S
L
i ii
,
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH

259
}
' ' =
L
dx EA S
0
1 7 71
,
;
,
}
' ' =
L
dx GJ S
0
4 10 4 10

11 9 5 3 12 8 6 2
0
2
, , , ; , , , = = = = ' ' =
}
i khi J J i khi J J dx EJ S
y qt z qt
L
i qt ii
,
}
' ' ' ' =
L
y
dx EJ S
0
3 5 53
,
}
' ' ' ' =
L
y
dx EJ S
0
3 9 93
,
}
' ' ' ' =
L
y
dx EJ S
0
3 11 3 11,
,
}
' ' ' ' =
L
y
dx EJ S
0
5 9 5 9,
,
}
' ' ' ' =
L
y
dx EJ S
0
5 11 5 11,
,
}
' ' ' ' =
L
y
dx EJ S
0
9 11 9 11,
,
}
' ' ' ' =
L
z
dx EJ S
0
2 6 62
,
}
' ' ' ' =
L
z
dx EJ S
0
2 8 82
,
}
' ' ' ' =
L
z
dx EJ S
0
2 12 2 12,

}
' ' ' ' =
L
z
dx EJ S
0
6 8 86
,
}
' ' ' ' =
L
z
dx EJ S
0
6 12 6 12,
,
}
' ' ' ' =
L
z
dx EJ S
0
8 12 8 12,
,
ji ij
S S = , (14.28)
Cc ma trn S v M c dng
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(

=
12 12 8 12 6 12 2 12
11 11 9 11 5 11 3 11
10 10 4 10
99 95 93
88 86 82
77 71
66 62
55 53
44
33
22
11
0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0
0 0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 0
0
, , , ,
, , , ,
, ,
S S S S
S S S S
S S
S S S
S S S
S S
S S
M Y S S S
S
S
S
S
e
S
,
(14.29)
y l cc ma trn cng ca tng phn t trong h ta a phng,
bc tip theo phi a cc ma trn v h ta tng th ri ghp chng vi
Phng php phn t hu hn S lc

260
nhau c c ma trn cng ca ton h. Nh vy ct li ca vic xy dng
ma trn cng l la chn ma trn hm dng ( ) | | x L .
Trng hp phn t dm khng gian hm dng l cc hm Hermit:
; ) ( ) ( ) (
L
x
x x x
o
= = 1
1 4 1
; ) ( ) ( ) (
L
x
x x x
o
= =
2 10 7

; ) ( ) ( ) (
3
3
2
2
3 3 2
2 3 1
L
x
L
x
x x x
o
+ = =
; ) ( ) ( ) (
2
4 6 5
1 |
.
|

\
|
= =
L
x
x x x x
o

; ) ( ) ( ) (
3
3
2
2
5 9 8
2 3
L
x
L
x
x x x
o
= =
; ) ( ) ( ) ( |
.
|

\
|
= = 1
2
6 12 11
L
x
L
x
x x x
o
(14.30)
cc hm
i
(x) l cc hm biu din ng chuyn dch ca dm vi hai u
ngm cng. Chng thc cht l nghim ca cc bi ton bin sau y:
1. 0 = ' ' ) (x u ;
1
0 u u = ) ( ;
2
u L u = ) (
2. 0 = u' ' ) (x ;
1
u = u ) (x ;
2
u = u ) (L
3. 0
4
4
=
dx
x v d ) (
;
1
0 v v = ) ( ;
1
0 v v ' = ' ) ( ;
2
v L v = ) (
2
v L v ' = ' ) (
4. 0
4
4
=
dx
x w d ) (
;
1
0 w w = ) ( ;
1
0 w w ' = ' ) ( ;
2
w L w = ) ( ;
2
w L w ' = ' ) ( (14.31)
Nu em biu din cc hm dng di dng hm bc ba nh sau
3
3
2
2 1 0
x C x C x C C x
j j j j j
+ + + = ) ( j = 1,2,...12 (14.32)
th cc h s C
ij
, i = 0, 1, 2, 3, j = 1, 2, ...12 cho trong bng 14.1.
Ly o hm ca cc hm dng
j
(x) thit lp cc ma trn H ta c
; ) ( ) ( ) ( ) ( ) (
L
x x x x x
o
1
1 10 7 4 1
' = ' = ' = ' = '

CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH

261
; ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( |
.
|

\
|
' ' = ' ' = ' ' = ' ' = ' ' 1
2 6
2
3 9 8 3 2
L
x
L
x x x x x
o

; ) ( ) ( ) ( |
.
|

\
|
' ' = ' ' = ' ' 2
3 2
4 6 5
L
x
L
x x x
o

. ) ( ) ( ) ( |
.
|

\
|
' ' = ' ' = 1
3 2
6 12 11
L
x
L
x x x
o

Bng 14.1. H s C
ij
i vi phn t dm khng gian
j C
0j
C
1j
C
2j
C
3j

1 1
L
1

0 0
2 1 0
2
3
L

3
2
L

3 -1 0
2
3
L

3
2
L

4 1
L
1

0 0
5 0 1
L
2

2
1
L

6 0 1
L
2

2
1
L

7 0
L
1

0 0
8 0 0
2
3
L

3
2
L

9 0 0
2
3
L

3
2
L

10 0
L
1

0 0
11 0 0
L
1

2
1
L

12 0 0
L
1

2
1
L

Phng php phn t hu hn S lc

262
t cc biu thc ny vo tnh cc tch phn (14.9) ta thit lp c ma
trn cng ca phn t dm c in c dng di y.
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(

=
L
EJ
L
EJ
L
EJ
L
EJ
L
EJ
L
EJ
L
EJ
L
EJ
L
GJ
L
GJ
L
EJ
L
EJ
L
EJ
L
EJ
L
EJ
L
EJ
L
EF
L
EF
L
EJ
L
EJ
L
EJ
L
EJ
L
GJ
L
EJ
L
EJ
L
EF
z z z z
y y y y
x x
y y y
z z z
z z
y y
x
y
z
e
4
0 0 0
6
0
2
0 0 0
6
0
4
0
6
0 0 0
2
0
6
0 0
0 0 0 0 0 0 0 0
12
0 0 0
6
0
12
0 0
12
0
6
0 0 0
12
0
0 0 0 0 0
4
0 0 0
6
0
4
0
6
0 0
0 0 0
12
0 0
12
0
2 2
2 2
3 2 3
3 2 3
2
2
3
3
K

Da trn quy trnh ny ta c th chn hm dng cng s l cc hm a thc
bc,nhng cc h s C
ij
s l hm ca cc tham s thit k tng ng tu thuc
vo cc gi thit a ra m t cc khuyt tt trong kt cu. a ra cc m
hnh c th m t khuyt tt v tin hnh tm hm dng tng ng ta c th xy
dng c cc phn t dm ci bin m ta h hng trong kt cu.
Kt lun chng 14
Chng 14 gii thiu phng php phn t hu hn nh mt ng dng ca
phng php chuyn v. S dng cc hm dng nh trong phng php
Rayleigh-Ritz ta a bi ton v s bc t do v bi ton hu hn bc t do v
thit lp c cc ma trn phn t.
CC PHNG PHP C BN TNH TON H THANH

263
Phng php phn t hu hn thng dng m hnh ho kt cu cng trnh
trong c hc kt cu c tin hnh theo cc bc nh sau:
1. Chia kt cu thnh cc phn t bng mt li gm cc nt ng vai tr lin
kt gia cc phn t vi nhau trong mt khng gian tng th chn sn. Mi
phn t c xc nh bng cc nt c nh trong mt h to a phng
gn vi phn t .
2. nh ngha cc chuyn v nt trong h to a phng cng nh trong h
to tng th v cc lin kt bin gin buc ln cc chuyn v nt ny.
3. Biu din trng chuyn v ca phn t nh mt vt rn bin dng thng qua
cc chuyn v nt trong h to a phng v s dng biu din ny cng
vi cc nguyn l, phng trnh ca c hc xy dng cc ma trn cng,
khi lng v vec t ti trng nt cho tng phn t.
4. Ghp ni, lin kt cc ma trn, vec t chuyn v, lc nt,... ca phn t thnh
cc ma trn v vec t tng ng ca c kt cu.
p dng cc iu kin bin vo cc c trng va xy dng c ta s c
cc ma trn [M], [C], [S], cc vec t {D}, {P} v h phng trnh
| |{ } | |{ } | |{ } { } P D S D C D M = + +
& & &
,
trong
{D} = {D(t)} - vec t chuyn v nt,
{P(t)} - vec t lc ngoi a v nt,
[M] - ma trn khi lng,
[C] - ma trn h s cn,
[S] - ma trn cng.
Quy trnh ny c p dng ph bin trong cc phn mm phn tch kt cu
hin c nh
SAP2000
Phng php phn t hu hn S lc

264
ANSYS
Abaqus
SAMCEF
NASTRAN v.v.

265
PH LC
PH LC 1.
Dch chuyn ca cc phn t
thanh thng
Thanh c cng un l EI v cng xon l GJ. Chiu dng ca dch
chuyn hng xung, chiu dng ca gc xoay theo chiu kim ng h. B qua
bin dng trt
( )
3 2 3
2
24
x lx l
EI
qx
f
x
+ = ;
EI
ql
f
l
x
4
2
384
5
=
=
;
EI
ql
r l
24
3
= u = u

( )
( )
( )
( )

>

=
b x b x lx
lEI
x l Pb
b x x b lb
lEI
x b l P
f
x
2 2
2 2
2
6
2
6

( )
( ) b l
lEI
b l Pb
l

= u 2
6
; ( )
2 2
6
b l
lEI
Pb
r
= u ;
EI
Pl
f
EI
Pl l
b
l
x
r l
48
16 2
3
2
2
=
= u = u =
=
;


|
|
.
|

\
|
= l
l
x
EI
Mx
f
x
2
6
;
EI
Ml
f
l
x
16
2
2
=
=
;
EI
Ml
l
6
= u ;
EI
Ml
r
3
= u

b x
b
x
EI
Pbx
f
x
s s |
.
|

\
|
= 0 3
6
2
;
EI
Pb
f
b
2
3
= ;
EI
Pb
b
2
2
= u ;
l x b x l f f
b b x
s s u + = ) ( ; c f f
b b l
u + =

P
x
u
l
u
r
f
x
2 / l 2 / l
b
2 / l x
f
=
M
x
u
l
u
r
f
x
2 / l 2 / l
2 / l x
f
=
P
x
b
l
c
u
b
f
x
f
b
f
l
q
x
u
l
u
r
f
x
2 / l x
f
=
2 / l 2 / l
Ph lc

266
(
(

+ |
.
|

\
|
=
l
x
l
x
EI
ql
f
x
4 1 1
24
4
4

EI
ql
f
l
8
4
= ;
EI
ql
f
l
384
17
4
2
=
/
;
EI
ql
r
6
3
= u ;

EI
Mx
f
x
2
2
= ;
EI
Ml
f
l
2
2
= ;
EI
Ml
f
l
8
2
2
=
/
;
EI
Ml
r
= u ;

|
.
|

\
|
= 1
4
2
l
x
EI
Mx
f
x
;
EI
Ml
f
l
x
32
2
2
=
=
;
EI
Ml
r
4
= u

|
|
.
|

\
|
+ =
2
2 2 2
2 5 3
48 l
x
l
x
EI
x ql
f
x
;

EI
ql
f
l
x
192
4
2
=
=
;
EI
ql
r
48
3
= u

b x
l
x
l
b
l
b
b
x
EI
Pbx
f
x
s s
(

|
.
|

\
|
|
.
|

\
|
|
.
|

\
|
=
0
3 3
2
3
6
2

|
|
.
|

\
|
+ =
2
2 3
2 2
3
2
6 l
b
l
b
EI
Pb
f
b
; |
.
|

\
|

= u
l
b
EI
Pb
r
1
4
2
;
l x b
l
x
l
b
l
x
b x
EI
Pb
f
x
s s
(

|
.
|

\
|
|
.
|

\
|
= 3 3
2
3
6
2 2




( ) ( ) | s |
|
=

1 2 2
24
2 2
2 4
EI
ql
f ;
( ) | |
| s o
| | + o o | |
o
=
o
2 2 3 2
4
2 2 2
24
) (
EI
ql
f
;
( )( ) | |
|
=
|
3 4 1
24
3 4
EI
ql
f ;
( )
2
3 4
2
12 39 32
384
| + |
|
=
|
EI
ql
f
/
;
( )
2
2 3
2
24
|
|
= u
EI
ql
r
; ( )
2
2 3
2
24
|
|
= u
EI
ql
l
;


q
x
2 / l
2 / l
2 / l x
f
=
f
x
u
r
q
x
u
r
2 / l 2 / l
2 / l x
f
=
f
x
f
l
M
x
2 / l 2 / l
2 / l x
f
=
f
x
f
l
u
r
M
x
2 / l 2 / l
2 / l x
f
=
f
x
u
r
P
2 / l 2 / l
2 / l x
f
=
f
x
u
r
x
b
f
b
2 / l x
f
=
q
l
u
l u
r f

2 / l 2 / l
|l
ol
f
o
Ph lc

267
( )
EI
x l Mx
f
x
2

= ;
EI
Ml
f
l
x
8
2
2
=
=
;
EI
Ml
r l
2
= u = u ;

( )
2
x l x
f
x

= ;
8
2
2
l
f
l
x

=
=
;
2
l
r l

= u = u ;
- dn n nhit theo chiu cao dm

GJ
Tl
f =
1


T
f
1
l
M
x
u
l u
r
f
x
2 / l x
f
=
2 / l 2 / l
M
x
u
l
u
r
f
x
2 / l
2 / l
2 / l x
f
=
C
h
i

u

c
a
o

d

m


Ph lc

268
PH LC 2.
Lc u phn t ca cc phn t
thanh thng
Trong bng cho lc u phn t ca dm c cng un v cng xon khng
i. Quy c du lc dng hng ln trn, moment dng theo chiu kim ng
h. Khi s dng trong phng php chuyn v ta s ly du theo h ta
chn.
;
2
2
1
l
b Pa
F = ;
2
2
2
l
Pab
F =
( ) ;
(

+ = b a
l
ab
l
a P
F
3
3
2

( ) ;
(

+ = a b
l
ab
l
b P
F
3
4
2

Khi ;
2
l
b a = = th
;
8
2 1
Pl
F F = = ;
2
4 3
P
F F = =

( ) | |; a l c b a
l
qc
F 3 12
12
2 2
2
1
+ =
( ) | |; b l c ab
l
qc
F 3 12
12
2 2
2
2
+ =
;
l
F F
l
qca
F
2 1
3
+
+ =
;
l
F F
l
qcb
F
2 1
4
+
=
Khi l c
l
b a = = = ;
2
th
;
12
2
2 1
ql
F F = = ;
2
4 3
ql
F F = =

l
a
b
F
1 F
2
F
3 F
4
q
2 c 2 c
l
a
b
F
1 F
2
F
3 F
4
P
Ph lc

269
; |
.
|

\
|
=
l
a
l
Ma
F
3
2
1

; |
.
|

\
|
=
l
b
l
Mb
F
3
2
2

;
3
4 3
6
l
Mab
F F = =
Khi ;
2
l
b a = = th
;
4
2 1
M
F F = = ;
l
M
F F
2
3
4 3
= =

;
20
2
1
ql
F = ;
30
2
2
ql
F =
;
20
7
3
ql
F = ;
20
3
4
ql
F =

;
l
Ta
F =
1
;
l
Tb
F =
2



;
8
2
1
ql
F = ;
8
3
2
ql
F = ;
8
5
3
ql
F =

; |
.
|

\
|
+ =
2
2
1
b
a
l
Pab
F
;
(

|
.
|

\
|
+ =
2
3
2
b
a
l
ab
l
b
P F
;
(

|
.
|

\
|
+ + =
2
3
3
b
a
l
ab
l
a
P F

;
15
2
1
ql
F = ;
10
2
ql
F = ;
5
2
3
ql
F =



l
F
1 F
2
F
3 F
4
q
l
a
b
F
1
F
2
T
l
F
1
F
3 F
2
q
l
a
b
F
1 F
2
F
3 F
4
M
l
a
b
F
1
F
2
F
3
P
l
F
1
F
2
F
3
q
Ph lc

270
PH LC 3.
Lc u phn t do chuyn v tai
u nt ca thanh thng
Trogn bng cho lc u phn t tai u dm khi cho trc chuyn v l n v.
Quy c du lc dng hng ln, momnet dng quay theo chiu kim ng h.
Hiu ng ca lc ct b qua. B qua un do lc dc trc. cng ca dm
khng i
;
2
2 1
6
l
EI
F F = = ;
3
4 3
12
l
EI
F F = =

; ;
l
EI
F
l
EI
F
2 4
2 1
= =
;
2
4 3
6
l
EI
F F = =

;
2
1
3
l
EI
F = ;
3
3 2
3
l
EI
F F = =

;
l
EI
F
3
1
= ;
2
3 2
3
l
EI
F F = =



l
F
1
F
2
F
3
F
4
1

l
F
1
F
2
F
3
1

l
F
1
F
2
F
3
1

l
F
1
F
2
F
3
F
4
1

Ph lc

271
Gc xon D=1 ;
l
GI
F F = =
2 1

(B qua hiu ng vn)

;
l
EI
F F
2
2 1
= =

l
F
1
F
2
l
F
1
F
2
1

1

Ph lc

272
PH LC 4.
Phn lc v moment un ti cc
gi ca dm lin tc do chuyn
v n v ti gi gy ra
Cc bng sau y cho phn lc v moment un ti cc gi ca dm lin tc do
chuyn v n v ln xung ti tng gi gy ra. Tt c cc nhp c di l v c
cng khng i. S nhp t 2 (hoc 1) n 5. Cc gi ti hai u lin kt khp
(Bng PL4.1), hai u ngm (Bng PL4.2), v ngm mt u v khp mt u
(Bng PL4.3). Moment un ti u khp bng khng v khng c k n trong
bng.
Cc gi tr trong tng dng l moment un hay phn lc ln lt ca tng gi
t tri sang phi. Dng u sau mc l nh hng ca s ln ca gi th
nht k t bn tri, dng th hai l nh hng ca s ln ca gi th hai k t
bn tri , v.v.
Hnh PL4.1 biu din v d v cch s dng cc bng: s nhp l 3, gi th hai
ln xung mt n v v moment un v phn lc ti gi s ly dng th hai
ca bng PL4.1.2.1 v PL4.1.2.2 tng ng.
Trong cc bng ny, quy c phn lc dng khi chng tc ng hng ln, v
quy c moment un dng khi chng gy un th di ca dm. Khi phn lc
dng thit lp ma trn cng th ly du ph hp vi h ta chn.
B qua nh hng ca bin dng trt.
Ph lc

273
Bng PL4.1. nh hng ca chuyn v ln n v ti mt gi ca dm lin tc.
Hai u dm l gi ta. EI=const. Cc nhp c di l bng nhau
PL4.1.1. Dm hai nhp
PL4.1.1.1 Moment un ti cc gi nhn vi h s EI/l
2
-1.50000
3.00000
-1.50000
PL4.1.1.2. Phn lc ti cc gi nhn vi h s EI/l
3

-1.50000 3.00000 -1.50000
3.00000 -6.00000 3.00000
-1.50000 3.00000 -1.50000
PL4.1.2. Dm ba nhp
PL4.1.2.1. Moment un ti cc gi nhn vi h s EI/l
2
-1.60000 0.40000
3.60000 -2.40000
-2.40000 3.60000
0.40000 -1.60000
PL4.1.2.2. Phn lc ti cc gi nhn vi h s EI/l
3

-1.60000 3.60000 -2.40000 0.40000
3.60000 -9.60000 8.40000 -2.40000
- 2.40000 8.40000 -9.60000 3.60000
0.40000 -2.40000 3.60000 -1.60000
Ph lc

274
PL4.1.3. Dm bn nhp
PL4.1.3.1. Moment un ti cc gi nhn vi h s EI/l
2
-1.60714 0.42857 -0.10714
3.64286 -2.57143 0.64286
-2.57143 4.28571 -2.57143
0.64286 -2.57143 3.64286
-0.10714 0.42857 -1.60714
PL4.1.3.2. Phn lc ti cc gi nhn vi h s EI/l
3

-1.60714 3.64286 -2.57143 0.64286 -0.10714
3.64286 -9.85714 9.42857 -3.85714 0.64286
-2.57143 9.42857 -13.71428 9.42857 -2.57143
0.64286 -3.85714 9.42857 -9.85714 3.64286
-0.10714 0.64286 -2.57143 3.64286 -1.60714
PL4.1.4. Dm nm nhp
PL4.1.4.1. Moment un ti cc gi nhn vi h s EI/l
2
-1.60765 0.43062 -0.11483 0.02871
3.64593 -2.58373 0.68900 -0.17225
-2.58373 4.33493 -2.75798 0.68900
0.68900 -2.75798 4.33493 -2.58373
-0.17225 0.68900 -2.58373 3.64593
0.02871 -0.11483 0.43062 -1.60765
PL4.1.4.2. Phn lc ti cc gi nhn vi h s EI/l
3

-1.60765 3.64593 -2.58373 0.68900 -0.17225 0.02871
3.64593 -9.87560 9.50239 -4.13397 1.03349 -0.17225
Ph lc

275
-2.58373 9.50239 -14.00956 10.53588 -4.13397 0.68900
0.68900 -4.13397 10.53588 -14.00957 9.50239 -2.58373
-0.17225 1.03349 -4.13397 9.50239 -9.87560 3.64593
0.02871 -0.17225 0.68900 -2.58373 3.64593 -1.60765
Ph lc

276
Bng PL4.2. nh hng ca chuyn v ln n v ti mt gi ca dm lin tc.
Hai u dm ngm. EI=const. Cc nhp c di l bng nhau
PL4.2.1. Dm mt nhp
PL4.2.1.1 Moment un ti cc gi nhn vi h s EI/l
2
6.00000 -6.00000
-6.00000 6.00000
PL4.2.1.2. Phn lc ti cc gi nhn vi h s EI/l
3

-12.00000 12.00000
12.00000 -12.00000
PL4.2.2. Dm hai nhp
PL4.2.2.1 Moment un ti cc gi nhn vi h s EI/l
2
4.50000 -3.00000 1.5000
-6.00000 6.00000 -6.0000
1.50000 -3.00000 4.5000
PL4.2.2.2. Phn lc ti cc gi nhn vi h s EI/l
3

-7.50000 12.00000 -4.50000
12.00000 -23.99998 12.00000
-4.50000 12.00000 -7.50000
PL4.2.3. Dm ba nhp
PL4.2.3.1. Moment un ti cc gi nhn vi h s EI/l2
4.40000 -2.80000 0.80000 -0.40000
-5.60000 5.20000 -3.20000 1.60000
1.60000 -3.20000 5.20000 -5.60000
-0.40000 0.80000 -2.80000 4.40000
PL4.2.3.2. Phn lc ti cc gi nhn vi h s EI/l
3

Ph lc

277
-7.20000 10.80000 -4.80000 1.20000
10.80000 -19.20000 13.20000 -4.80000
-4.80000 13.20000 -19.20000 10.80000
1.20000 -4.80000 10.80000 -7.20000
PL4.2.4. Dm bn nhp
PL4.2.4.1. Moment un ti cc gi nhn vi h s EI/l
2
4.39286 -2.78571 0.75000 -0.21429 0.10714
-5.57143 5.14286 -3.00000 0.85714 -0.42857
1.50000 -3.00000 4.50000 -3.00000 1.50000
-0.42857 0.85714 -3.00000 5.14286 -5.57143
0.10714 -0.21429 0.75000 -2.78571 4.39286
PL4.2.4.2. Phn lc ti cc gi nhn vi h s EI/l
3

-7.17857 10.71428 -4.50000 1.28571 -0.32143
10.71428 -18.85713 12.00000 -5.14285 1.28571
-4.50000 12.00000 -14.99999 12.00000 -4.50000
1.28571 -5.14285 12.00000 -18.85713 10.71428
-0.32143 1.28571 -4.50000 10.71428 -7.17857
PL4.2.5. Dm nm nhp
PL4.2.5.1. Moment un ti cc gi nhn vi h s EI/l
2
4.39235 -2.78469 0.74641 -0.20096 0.05742 -0.02871
-5.56938 5.13875 -2.98564 0.80383 -0.22966 0.11483
1.49282 -2.98564 4.44976 -2.81339 0.80383 -0.40191
-0.40191 0.80383 -2.81339 4.44976 -2.98564 1.49282
0.11483 -0.22966 0.80383 -2.98564 5.13875 -5.56938
-0.02871 0.05742 -0.20096 0.74641 -2.78469 4.39235
Ph lc

278
PL4.2.5.2. Phn lc ti cc gi nhn vi h s EI/l
3

-7.17703 10.70813 -4.47847 1.20574 -0.34450 0.08612
10.70813 -18.83252 11.91387 -4.82296 1.37799 -0.34450
-4.47847 11.91387 -14.69856 10.88038 -4.82296 1.20574
1.20574 -4.82296 10.88038 -14.69856 11.91387 -4.47847
-0.34450 1.37799 -4.82296 11.91387 -18.83252 10.70813
0.08612 -0.34450 1.20574 -4.47847 10.70813 -7.17703
Ph lc

279
Bng PL4.3. nh hng ca chuyn v ln n v ti mt gi ca dm lin tc.
Hai u dm ngm. EI=const. Cc nhp c di l bng nhau
PL4.3.1. Dm mt nhp
PL4.3.1.1 Moment un ti cc gi nhn vi h s EI/l
2
3.00000
-3.00000
PL4.3.1.2. Phn lc ti cc gi nhn vi h s EI/l
3

-3.00000 3.00000
3.00000 -3.00000
PL4.3.2. Dm hai nhp
PL4.3.2.1 Moment un ti cc gi nhn vi h s EI/l
2
4.28571 -2.57143
-5.14286 4.28571
0.85714 -1.71428
PL4.3.2.2. Phn lc ti cc gi nhn vi h s EI/l
3

-6.85714 9.42857 -2.57143
9.42857 -13.71428 4.28571
-2.57143 4.28571 -1.71428
PL4.3.3. Dm ba nhp
PL4.3.3.1. Moment un ti cc gi nhn vi h s EI/l
2
4.38462 -2.76923 0.69231
-5.53846 5.07692 -2.76923
1.38461 -2.76923 3.69231
-0.23077 0.46154 -1.61538
Ph lc

280
PL4.3.3.2. Phn lc ti cc gi nhn vi h s EI/l
3

-7.15385 10.61539 -4.15384 0.69231
10.61539 -18.46153 10.61538 -2.76923
-4.15384 10.61538 -10.15384 3.69231
0.69231 -2.76923 3.69231 -1.61538
PL4.3.4. Dm bn nhp
PL4.3.4.1. Moment un ti cc gi nhn vi h s EI/l
2
4.39175 -2.78350 0.74227 -0.18557
-5.56701 5.13402 -2.96907 0.74227
1.48454 -2.96907 4.39175 -2.59794
-0.37113 0.74227 -2.59794 3.64948
0.06186 -0.12371 0.43299 -1.60825
PL4.3.4.2. Phn lc ti cc gi nhn vi h s EI/l
3

-7.17526 10.70103 -4.45361 1.11340 -0.18557
10.70103 -18.80411 11.81443 -4.45361 0.74227
-4.45361 11.81443 -14.35051 9.58763 -2.59794
1.11340 -4.45361 9.58763 -9.89690 3.64948
-0.18557 0.74227 -2.59794 3.64948 -1.60825
PL4.3.5. Dm nm nhp
PL4.3.5.1. Moment un ti cc gi nhn vi h s EI/l
2
4.39227 -2.78453 0.74586 -0.19889 0.04972
-5.56906 5.13812 -2.98342 0.79558 -0.19889
1.49171 -2.98342 4.44199 -2.78453 0.69613
-0.39779 0.79558 -2.78453 4.34254 -2.58563
0.09945 -0.19889 0.69613 -2.58563 3.64641
Ph lc

281
-0.01657 0.03315 -0.11602 0.43094 -1.60773
PL4.3.5.2. Phn lc ti cc gi nhn vi h s EI/l
3

-7.17680 10.70718 -4.47513 1.19337 -0.29843 0.04972
10.70718 -18.82872 11.90055 -4.77438 1.19337 -0.19889
-4.47513 11.90055 -14.65193 10.70718 -4.17679 0.69613
1.19337 -4.77438 10.70718 -14.69856 9.51381 -2.58563
-0.29843 1.19337 -4.17679 9.51381 -9.87845 3.64641
0.04972 -0.19889 0.69613 -2.58563 3.64641 -1.60773
Ph lc

282
PH LC 5. c trng ca cc
hnh
Hnh Din tch Ta trng tm

al
2
l
x =
2
a
y =

2
) (
2 1
l
a a +
2 1
2 1
2
3 a a
a a l
x
+
+
=
) ( 3
2 1
2
2 2 1
2
1
a a
a a a a
y
+
+ +
=

2
al
) 1 (
3
+ o =
l
x
3
a
y =

Parabol bc 2
3
2al

2
l
x =
5
2a
y =

Parabol bc 2
3
al

4
3l
x =
10
3a
y =

Parabol bc 2
3
2al

8
5l
x =
5
2a
y =

Parabol bc 3
4
al

5
4l
x =
7
2a
y =

l
a
x
y
l
a
x
y
l
a
x
y
l o l |
l
a
x
y
l
2
a
x
y
1
a
l
a
x
y
l
a
x
y
Ph lc

283
PH LC 6. Cc gi tr ca tch
phn
Bng di y cho cc gi tr ca tnh phn
}
l
u
Mdl M dng tnh chuyn v ca
kt cu khung bng cng o (phng trnh 4.61). Bng ny c th dng tnh
cc tch phn
}
l
u
Ndl N ,
}
l
u
Vdl V ,
}
l
u
Tdl T hoc tnh phn theo ng l ca hai hm
bt k thay i theo quy lut nh biu dng trn cng v dng u bn tri
M
u
M



abl
abl
2
1
abl
2
1
) (
2
2 1
b b
al
+ abl
2
1

) (
2
2 1
a a
bl
+ ) 2 (
6
2 1
a a
bl
+ ) 2 (
6
2 1
a a
bl
+
) 2
2 (
6
2 2 1 2
2 1 1 1
b a b a
b a b a
l
+ +
+

] ) 1 (
) 1 [(
6
2
1
a
a
bl
o + +
| +


abl
2
1
) 1 (
6
o +
abl
) 1 (
6
| +
abl

] ) 1 (
) 1 [(
6
2
1
b
b
al
o + +
| +

abl
3
1


abl
3
2
abl
3
1
abl
3
1
) (
3
2 1
b b
al
+ ) 1 (
3
o| +
abl


abl
3
1
abl
4
1
abl
12
1
) 3 (
12
2 1
b b
al
+ ) 1 (
12
2
o + o +
abl

abl
3
2
abl
12
5
abl
4
1
) 5 3 (
12
2 1
b b
al
+ ) 5 (
12
2
| |
abl

l
a
l
a
l
a
l
l | l o
a
l
l | l o
b
l
b
l
b
l
1
a
2
a
l
1
b
2
b
l
b
l
a
Ph lc

284
PH LC 7. c im cc phn lc
lin kt thng gp
Lin kt
Biu din
c im phn
lc
Ta
(khng
ma sat)
N
1
N

N
B
A

N
A
B


Thng gc vi
mt ta, mt tip
xc, hng vo
vt kho st -
phn lc php
Dy
(mm
v
khng
co dn)
T
2 T

T
1

Nm theo dy,
hng ra ngoi
vt kho st - sc
cng
Thanh
(ch chu
ko hay
nn)
B

S
B
S

S
A
A


Nm theo thanh
(ng ni 2 u
thanh) hng vo
(ra) thanh khi
thanh chu ko
(nn) - ng lc
Bn l
(trn
nhn)
X

Y

R


X
O
Y
O
O


Lc t ti bn l
chia ra hai thnh
phn - phn lc
bn l
Ph lc

285
Lin kt
Biu din
c im phn
lc
Ngm

a)
Y
A
X
A
A
M
A
b)
Y
B
X
B
B
M
B
c)
X

Y

M
Y
M
X
M
Z
Z


Phng (a), (b): 2
thnh phn lc
X,Y v 1 ngu lc
m men M
Khng gian (c): 3
thnh phn phn
lc ngm v 3
ngu lc m men
tr
ngn
a)
X

b)
X

c)
Y

X

d)
Y

X


Cn tr di chuyn
thng gc vi
trc. Phng (a,b):
nh phn lc ta.
Khng gian (c,d):
2 phn lc
Ci (
tr ngn
c mt
chn
a)
X

Y

b)
X

Y

c)
Y

Z

X

d)
Y

Z

X


Cn tr di chuyn
thng gc v dc
trc. Phng (a,b):
2 phn lc.
Khng gian (c,d):
3 phn lc
trc
di M

X


M

X


M
Y
Y

X

M
X

M
Y
Y

X

M
X

Cn tr di chuyn
thng gc v
quay. Phng
(a,b): 1 phn lc
v 1 ngu phn
lc.
Khng gian (c,d):
2 phn lc v 2
ngu phn lc
Ph lc

286
Lin kt
Biu din
c im phn
lc
Gi c
nh
a)
X

Y

b)
Y
o
X
o
O

c)
X

Y

Z


Cn tr di chuyn
thng theo 2
phng.
Phng (a,b): 2
phn lc
Khng gian(c): 3
phn lc
Gi di
ng
(c con
ln)
N

N
o
O


Cn tr di chuyn
theo phng
thng vi mt
nn. 1 phn lc.

Ph lc

287
PH LC 8. Bng h s un dc
()
mnh Thp CT3 Gang G
0 1,00 1,00 1,00
10 0,99 0,97 0,99
20 0,96 0,91 0,97
30 0,94 0,81 0,93
40 0,92 0,69 0,87
50 0,89 0,54 0,80
60 0,86 0,44 0,71
70 0,81 0,34 0,60
80 0,75 0,26 0,48
90 0,69 0,20 0,38
100 0,60 0,16 0,31
110 0,52 0,25
120 0,45 0,22
130 0,40 0,18
140 0,36 0,16
150 0,32 0,14
160 0,29 0,12
170 0,26 0,11
180 0,23 0,10
190 0,21 0,09
200 0,19 0,08

Ph lc

288
Ti liu tham kho
[1]. Sanh, Nguyn Vn Vng (2001) C hc ng dng. Nh Xut bn Gio
dc, H Ni.
[2]. L Ngc Hng. (2006) Sc bn vt liu. Nh Xut bn Khoa hc v K thut,
H Ni.
[3]. Trn Vn Lin (2009) Sc bn vt liu. Nh Xut bn Xy dng, H Ni.
[4]. Gere J. M., Timoshenko S. P. (1984), Mechanics of Materials, Second edition,
PWS-KENT Publishing Company.
[5]. Ghali A. and A. M. Neville. (1995) Structural Analysis. A Unified and Matrix
Approach. Third Edition. Chapman & Hall, Melbourne.
[6]. Mpoo . H., C. A. Ee, H. . Cep, . . ,
. . , . . -, . . . (1974)
.
, Moc.
[7]. . . (1979), Co .
, Moc.