Aby rozpocz lektur, kliknij na taki przycisk , ktry da ci peny dostp do spisu treci ksiki.

Jeli chcesz poczy si z Portem Wydawniczym LITERATURA.NET.PL kliknij na logo poniej.

MARIA GRODECKA

ZAUFA ZIEMI

Tower Press 2000 Copyright by Tower Press, Gdask 2000

Moesz unikn nieszcz zesanych przez Niebo, ale nie ma ucieczki przed nieszczciem, ktre sami na siebie cigamy. (Z KSIGI PRZEMIAN I CHING)

PRZEDMOWA
Istnieje w naszej codziennej rzeczywistoci fakt zdumiewajcy. Ot, nikt chyba nie zaprzeczy temu, jak wane dla czowieka jest zdrowie. Do ilu nieszcz, utraty rnych szans i okazji oraz zwizanych z tych korzyci materialnych i niematerialnych, w skali zarwno osobistej i rodzinnej, jak i spoeczno-gospodarczej, w skali krajowej i wiatowej, prowadz choroby, uzalenienia i gd. Mniej natomiast osb, moe poza lekarzami i dietetykami nie zdominowanymi przez mirae chemioterapii, zdaje sobie spraw, e gwnym czynnikiem (wspomaganym oczywicie przez waciwy stan umysu i ruch fizyczny) utrzymania i poprawy zdrowia (czy wyleczenia z choroby) jest waciwy sposb odywiania si. Ludzie za odywiaj si bardzo rnie. Co wicej, nie przywizuj do tego na co dzie wikszej wagi. Z kolei za, co pewien czas, z niektrych krgw lekarzy i ywieniowcw (i nie tylko) lansuje si coraz to inne pogldy (czsto zwane teoriami, niesusznie, gdy nimi nie s) na temat wybranych zasad zdrowego odywiania si. Czsto te te nowe, rewelacyjne zasady odywiania dotycz jednego lub kilku tylko skadnikw odywczych czy produktw. Oderwane s wic od caoksztatu sposobu odywiania si. Tymczasem od tysicleci znany by i jest nadal wielu ludziom oraz praktykowany w kadym niemal zaktku kuli ziemskiej (poza Eskimosami i plemionami nomadw) sposb odywiania nie gorszy (mwic ostronie) pod wzgldami zdrowotnymi, a zdecydowanie lepszy w aspekcie etycznym, ekonomicznym i ekologicznym czeg chcie wicej od sposobu odywiania si rozpowszechnionego od parudziesiciu lat w krgu wpyww cywilizacji zachodniej. Co wicej, coraz liczniejsze wspczesne publikacje medyczne i nauki o ywieniu szkoda, e gwnie tylko zachodnie a nie tylko przykady dawniej i wspczenie yjcych, dane historyczne i obserwacje, czy wiedza i praktyka pochodzca z dziedzin nie zwizanych z nauk akademick, jak np. tradycyjna medycyna chiska czy makrobiotyka, coraz bardziej potwierdzaj wyszo, wanie pod wzgldem zdrowotnym, kierunku odywiania si, o ktrym mowa w caej ksice Marii Grodeckiej, i o ktrym za chwil. Zreszt niniejsza ksieczka Autorki rozwaa i podsumowuje zarwno te wspomniane, jak i inne aspekty dwu zasadniczo odmiennych sposobw ywienia. Dodatkowo przypomn tu fakt kumulowania si skae chemicznych, zwaszcza metali cikich, w kolejnych ogniwach acucha pokarmowego w przyrodzie. Jeeli teraz uwiadomimy sobie, e produkty pochodzenia zwierzcego, czyli zwizane z ostatnim ogniwem acucha pokarmowego, kumuluj w sobie czsto wielokrotnie wicej skae ni zboa, warzywa i inne produkty rolinne zjadane przez te zwierzta, to fakt ten podkreli tylko dramatyzm, a zarazem paradoksalno i absurdalno postaw ywieniowych najbardziej wrd ludzi rozpowszechnionych.

Tym bowiem, od tysicleci znanym, sposobem zdrowego, a jednoczenie bez wtpienia wysoko etycznego, ekonomicznego i ekologicznego odywiania si by i jest wegetarianizm. I to wegetarianizm oparty, po pierwsze, na spoywaniu tzw. caoci pokarmowych, czyli jak dzi czsto mwimy, ywnoci nie rafinowanej (na pewno do takiej ywnoci nie nale: chleby, makarony i inne wyroby z biaej mki, biay ry, cukier czy sl kuchenna), po drugie na zasadach dugiego ucia kadego ksa bez popijania, jadania prostych, ale zrnicowanych pokarmw i tylko wtedy, kiedy si jest godnym, i nieprzejadania si. Podobny walor zdrowotny miay diety speniajce powysze warunki, ale w ktrych pojawiao si miso (zwykle dziczyzna), jedzone bardzo rzadko, zwykle z okazji wanych wydarze i w niewielkich ilociach. Co wicej, wegetariaski i zblione do niego sposoby odywiania si, o czym Autorka nie wspomina, nie naleay w historii, ani nie nale obecnie do rzadkoci. Najbardziej chyba w wiecie renomowana organizacja specjalistw ywienia, Amerykaskie Towarzystwo Dietetyczne (American Dietetic Association), w przytaczanym zreszt przez Autork raporcie oficjalnym stanowisku wobec wegeterianizmu podkrela fakt, e: wikszo ludzkoci przez wielk cz swoich dziejw utrzymywaa si (), a znaczna wikszo ludzkoci wspczenie odywia si nadal na bazie diet wegetariaskich lub zblionych do wegetariaskich. Fakt ten jest powszechnie nieznany, bd przemilczany przez wielu specjalistw. Opracowania historyczne, zwaszcza podrczniki, w olbrzymiej wikszoci rejestruj z dziedziny odywiania si tylko wydarzenia nadzwyczajne bd opisuj, co znajdowao si na stole bogatszej, arystokratycznej mniejszoci poszczeglnych spoeczestw. Daje to cakowicie faszywy obraz codziennego ycia znacznej wikszoci ludzi. A zupenie ju innym faktem jest, powszechna tak dawniej, jak i dzi, ch jadania misa kiedy tylko i ile mona, czy te przyczyny jego niejadania. Cho np. Indie mog by piknym przykadem przyjcia z wyboru wegeteriaskiego sposobu odywiania si w skali caej kraju. I znw odmienna kwesti jest, e uczyniy to dawno, za przykadem i przewodnictwem swoich owieconych krlw i mdrcw (riszich) oraz wyszych warstw spoecznych. Czonkowie tych bogatszych warstw wspczenie, jak na ironi losu, coraz czciej gustuj w zachodnim sposobie ycia i odywiania si Tymczasem klski masowego godu w najbardziej ludnych czciach wiata, w tym w Indiach, zlikwidowano bynajmniej nie poprzez zwikszenie produkcji zwierzcej, ale rolinnej! Znane s te wspczenie inne przykady caych spoeczestw ludzi dugowiecznych i zdrowych, jak np. nard Hunzw, mieszkacy doliny Vilcabamba, czy wielu mieszkacw Pw. Bakaskiego i Kaukazu. czy ich przede wszystkim (poza tym, e yj poza miastem, w dolinach grskich lub podgrskich) sposb odywiania si. Pokarm ich jest prosty i skpy, oparty gwnie na ziarnie zb, mce razowej, owocach, warzywach i nabiale (w rnym zreszt stopniu). Miso, jeli jadaj, to z rzadka i w niewielkich ilociach. Wegeterianami z wyboru byo wielu sawnych ludzi, nie tylko Wschodu, ale i Zachodu, jak np.: Asioka, Pitagoras, Empedokles, Platon, Plotyn, Diogenes, Plutarch, Owidiusz, Wergiliusz, Cycero, Herodot i inni staroytni, a z bliszych nam: Leonardo da Vinci, G. B. Shaw, Tostoj, Wagner, Einstein i inni, nie wymieniajc tu wielkich Nauczycieli ludzkoci, ktrych nauki rozwinito pniej w rne formy religii. Istniej te rda historyczne, z ktrych wynika, e pierwsi chrzecijanie i Ojcowie Kocioa (m.in. wici: Augustyn, Antoni, Franciszek z Asyu, Hieronim) nie jadali misa (co najwyej ryb podczas wanej okazji) i traktowali to jako zasad etyczn (a take zdrowotn), wynikajc z nauki Chrystusa. To tyle, aby podkreli, e Autorka w swoich pogldach i postawie na co dzie nie jest bynajmniej odosobniona. Z drugiej strony szkoda, e Autorka nie rozwina bardziej wtku Pisma witego. Ono w kocu stanowi pisan podstaw wszelkich zasad etycznych w naszym
6

krgu kulturowym. Zezwolenie ludziom, po potopie, na jadanie wszystkiego, co si porusza i yje, stanowi jedyne w caej Biblii wyrane sformuowanie, bezporednio wkadajce w usta Boga sowa pozwolenia na jedzenie zwierzt (poza rytuaem zjadania misa ofiarnego przez kapanw). W pozostaych miejscach Pisma witego znajdujemy cakowicie przeciwne stanowisko. Wystarczy przypomnie pierwotn wypowied Boga, zaraz po akcie Stworzenia, jednoznacznie okrelajc rodzaj pokarmu, do jakiego powinien si ogranicza czowiek: Oto wam daj wszelk rolin przynoszc ziarno po caej ziemi i wszelkie drzewo, ktrego owoc ma w sobie nasienie: dla was bd one pokarmem (Rodz 1, 29). Prawo to zostaje niedugo potem potwierdzone sowami: a przecie pokarmem twym s pody roli (Rodz 3, 18). A jak ma si w nieszczsny tekst zezwolenia do nadanego ju pniej przez Boga V przykazania Dekalogu: Nie bdziesz zabija. Kropka. Bez adnych ogranicze tego przykazania tylko do niezabijania ludzi Poniewa Autorka wybija w swej ksice na plan pierwszy wanie aspekty etyczne i zdrowotne problemu odywiania si, tu kilka zda o aspekcie ekonomicznym i ekologicznym. Potwierdzam wszystkie dane i tezy dotyczce lapidarnie zarysowanych stron ekonomicznych i ekologicznych odywiania si. Dodam zreszt, e Autorka i tak oszczdza Czytelnikowi bardziej przeraajcych faktw i wnioskw. Ilu bowiem z nas zdaje sobie spraw z tego, co jest gwn przyczyn wycinania na masow skal tzw. lasw deszczowych (zwaszcza dungli Amazonii i Afryki), co szybkimi krokami moe nasz Ziemi doprowadzi do globalnego kataklizmu? e przyczyn t nie jest ch pozyskania drewna to sprawa marginesowa. Ot, te wiekowe lasy wycina si przede wszystkim po to, by na ich miejscu urzdzi pastwiska i uprawy zb, warzyw i innych rolin przeznaczonych na pasz do hodowli zwierzt. A naley wiedzie, e gleba pozostaa po wyciciu dungli stanowi cienk i lekk warstw i w praktyce ju po 5 latach rolniczego uytkowania staje si praktycznie nieurodzajna. Trzeba wic karczowa nowe obszary lasu. Na tej za pozostawionej, jaowej glebie dungla ju nie odrasta I ludzko traci kolejn cz zarwno swoich zielonych puc, jak i swojego rezerwuaru (a zarazem regulatora obiegu) sodkiej wody. Traci take gleby, nie chronione ju przed erozj przez drzewa Nieefektywno ekonomiczna z kolei, odywiania si bazujcego na misie, jest dla ekonomisty szczeglnie szokujca. Czy jest bowiem do pomylenia, aby w gospodarce opierajcej si na zdrowych zasadach ekonomicznych, utrzymywano i, co wicej, rozszerzano (w skali caej gospodarki) technologie wielokrotnie kosztowniejsze od istniejcych, dajcych produkty co najmniej rwnowane? A tak wanie absurdaln sytuacj stwarza technologia produkcji i przetwrstwa ywnoci misnej. Krtko mwic, taka praktyka przyczynia si w prosty sposb do kryzysw gospodarczych w sabszym kraju, a znacznego marnotrawienia zasobw w kraju bogatszym. Ten rozprzestrzeniajcy si kierunek ywienia dostarcza jedynie, szacunkowo liczc, 30-40% pokarmu pod postaci misa lub innych produktw pochodzenia zwierzcego, i to gwnie mniejszoci, zamieszkujcej rozwinite czy uprzemysawiajce si kraje wiata. A wymaga to przeznaczenia tylko na pastwiska lub uprawy zb, warzyw i innych rolin na pasz olbrzymiej wikszoci ziemi uytkowanej rolniczo w wiecie. W USA ponad 90 % Co gorsza, wymagania dotyczce uytkowania ziemi czy zuycia energii i wody s w gospodarce hodowlanej od 10 do 1000 razy wiksze ni w przypadku produkcji rwnowanej iloci produktw rolinnych. Jednoczenie ponosi si olbrzymie nakady na chlewnie, obory, rzenie, chodnie, przetwrnie, ich wyposaenie, transport, lodwki w kadym niemal domu Europy, Ameryki Pn. czy Australii. W rezultacie koszty produkcji, dostawy i przechowywania wielokrotnie przewyszaj analogiczne koszty dotyczce rwnowanego pokarmu rolinnego.
7

Wiele by jeszcze mona przytacza danych liczbowych i innych faktw ilustrujcych tezy niniejszej ksiki. Nie wyrczajmy w tym Autorki, bo i tak czyni to wymienicie. Przytoczmy tu jednak jeszcze jeden wany fakt. Ot, ekologom wiadomo, e zwykle rolnictwo jest rdem duo wikszej iloci zanieczyszcze przyrody ni przemys (sic!). Tymi zanieczyszczeniami s, obok pozostaoci nawozw sztucznych i pestycydw, olbrzymie iloci gnojowicy i innych odchodw zwierzcych. W Polsce jest podobnie. Za w USA ilo zanieczyszcze pochodzca z rolnictwa jest parokrotnie wiksza od pochodzcych z przemysu, najpotniejszego w wiecie W tym kontekcie fakt, e Autorka powica sporo miejsca problematyce rolnictwa nie tylko nie dziwi, ale stanowi prawdziw zalet ksiki. Ma racj Autorka, wic postp w tej dziedzinie jedynie z rolnictwem ekologicznym. Nie jest przy tym tak bardzo istotne, czy bdzie to rolnictwo biodynamiczne (majce w Polsce ju dobre tradycje i wysoko wykwalifikowan kadr naukowcw i praktykw oraz wasne, prne stowarzyszenie), czy rolnictwo organiczne, obywajce si w ogle bez pomocy zwierzt gospodarskich, czy inne, zwaszcza naturalne (w rozumieniu M. Fukuoki). W tym miejscu mog zaoponowa zwolennicy farmeryzacji wsi polskiej, tj. przeksztacenia ok. 2,7 mln (czytaj: wyrugowania w rny sposb ponad 2 mln) rodzinnych gospodarstw chopskich ostoi bytu narodowego i ekonomicznej gospodarki w ok. 500-700 tys. wielkich gospodarstw z konwencjonalnymi (czytaj: chemicznymi) uprawami i hodowl przemysow. Bo niby tylko takie gospodarstwa s ekonomicznie opacalne, a rolnictwo ekologiczne ma o wiele nisze plony. Takie stanowisko odzwierciedla, agodnie mwic, powane niedoinformowanie zwolennika farmeryzacji i przeciwnika rolnictwa ekologicznego. Wiem, e rzeczywisto i moliwoci rolnictwa wygldaj zupenie inaczej. Wicej materiaw rdowych zainteresowany Czytelnik znajdzie choby w bibliografii niniejszej ksiki, a take w zwykym Roczniku Statystycznym. Sam te znam rolnika biodynamicznego, ktry jest ekonomicznie samowystarczalny na tylko 5 ha nie najlepszej ziemi, bo klasy III i IV, utrzymujc czterech dorosych i co najmniej dwoje dzieci. A plony pszenicy przekraczaj 40 q z ha. Inny za rolnik, tym razem organiczny (bez jednej nawet kury w obejciu), na ziemi II i III klasy osiga do 60 q pszenicy z ha. Za ponad rok temu rozpocz na czci gruntw uprawy bez orki (sic!), osigajc te bardzo dobre plony. Nie rozwijam tu ju tak niewanej dla rolnictwa konwencjonalnego, ale najistotniejszej w tym dla nas wszystkich sprawy, jak kwesta bezpiecznej ywnoci. Bezpiecznej, tzn. wolnej od skae. Przede wszystkim bowiem rdem skaenia ywnoci s nie tyle spaliny czy pyy przemysowe, co pestycydy i nawozy sztuczne. W wielu przypadkach za ich pozostaoci w ywnoci uznano za rakotwrcze, jak np. azotany i azotyny Moje uwagi stanowi tylko przyczynek do problematyki poruszanej przez Mari Grodeck. W tej i innych swoich ksikach Autorka przedstawia szerzej prawdziwe przyczyny lece u podstaw zarwno patologii spoeczno-kulturowej, jak i niedoywienia i godu oraz chorb cywilizacyjnych, a take zagroe ekologiczno-ekonomicznych wspczesnych spoeczestw. Kto wie czy doborem i zrozumieniem poruszanych w ksice problemw Maria Grodecka nie wyprzedza jeszcze naszych czasw. Czasw upowszechniajcego si konsumpcyjnego nastawienia do ycia i doktryny wzrostu gospodarczego. Czasw wiary w uprzemysowienie, urbanizacj, w nauk i dobrodziejstwa jak najszybszych zastosowa niemal wszystkich podw rewolucji naukowo-technicznej. I wiary w to wszystko jako jedynego rodka do celu, ktrym jest dobrobyt materialny na moliwie najwyszym poziomie. I to tylko jednego z gatunkw, za to kosztem czsto ycia innych gatunkw mieszkajcych wsplnie na Ziemi

Wysunicie przez Autork tezy, e tylko porzucenie przez ludzko jedzenia pokarmw misnych oraz przestawienie si na rolnictwo ekologiczne moe by zasadniczym rdem prawdziwego postpu spoecznego, zarwno pod wzgldami etycznymi i zdrowotnymi, jak i ekologiczno-ekonomicznymi, ma w wietle wspczesnej wiedzy i wraliwoci etycznej gbokie uzasadnienie. Powrt, zreszt, do wegetariaskiego trybu ycia, by moe ju wkrtce, przestanie by spraw wyboru. Bdzie on, wskutek narastajcych w skali caych krajw kryzysw zdrowotnych, ekonomicznych i ekologicznych, spraw koniecznoci. Pytanie tylko, ktry z tych czynnikw stanie si dominujcy i czy w por zadziaa uzdrawiajco. By moe wczeniej wielu z nas, zwaszcza gdy prysn bariery informacyjne ze strony autorytetw wiata medycyny czy nauki o ywieniu, zada sobie pytanie: Jeli wiadomo, e dla zdrowia i ycia ludzkiego jedzenie misa nie jest konieczne, to jakie mam prawo odywiania si kosztem ycia niewinnych zwierzt? dr Jacek J. Nowak

ZAUFA ZIEMI
W miar upywu lat, ktre powicam na studiowanie i analizowanie zagadnie zwizanych z wegetarianizmem, odkrywam coraz nowe sfery ludzkich niedoli, cierpienia i nieszczcia, ktre mniej lub wicej bezporednio wi si z tym odwiecznym bdem gatunku ludzkiego, jakim jest nietrafny, niezgodny z rolinoern natur czowieka sposb odywiania si misem. Ta pomyka ludzkich potrzeb pokarmowych musiaa powsta w jakim niezmiernie odlegym momencie dziejw naszego gatunku. Zanim do tego doszo, pokarmem naturalnym czowieka byy owoce i inne roliny. Donosi o tym tradycja, mitologia i pewne porednie przekazy historyczne zapisane przez staroytnych historykw Herodota i Plutarcha. Plucharch pisa, e staroytni Grecy w okresie przed Likurgiem nie jadali nic innego oprcz owocw. A Herodot donosi: Najstarsi mieszkacy Grecji, Pelasgianie, ktrzy przybyli tu przed Dorami, Jonanzi i Eolianami, zamieszkali Arkadi i Tesali. Mieli rwnie w posiadaniu wyspy Lesbos i Lokemanos, pene gajw pomaraczowych. ywic si tymi pomaraczami i daktylami, yli przecitnie powyej dwustu lat. A Owidiusz tak pisa: Wszak wiek, co Zotego odziedziczy miano, W ktrym zioa jedynie i owoce znano, By szczliwym, a jednak nie zna krwi obrzydej Wtedy ptak bezpiecznymi ulatywa skrzydy, Wszystko yo w pokoju, nie bojc si zdrady. A gdy wynalazca ohydnej biesiady Zgodny w szczliwym wiecie zepsuwszy porzdek, Misne spuci potrawy w aroczny odek, Zbrodniom otworzy wrota Nad nieznanym pochodzeniem tego bdu i jego tajemniczym pocztkiem zastanawiali si ju mdrcy w staroytnoci. Plutarch w rozprawie O jedzeniu misa pyta: Co do mnie, to ciekaw jestem, jaki stan umysu i uczu mg posiada ten czowiek, ktry pierwszy skazi swoje usta krwi i pozwoli, aby wargi jego dotkny ciaa zamordowanej istoty; kim by ten, ktry rozoy na swoim stole pokaleczone martwe ciao i domaga si co dzie wieego pokarmu z tego, co byo niedawno istot obdarzona wraliwoci, ruchem i gosem.

10

Inna spisana cz historii donosi ju o sytuacji zmienionej. O wsplnotach polujcych, hodujcych cae stada zwierzt, o plemionach nomadw, koczownikw i pasterzy, mierzcych swoje bogactwo iloci posiadanych sztuk byda. Co wic wydarzyo si w midzyczasie, midzy okresem Zotego Wieku, w ktrym jadano tylko owoce i zioa, a wprowadzeniem obyczaju zabijania i zjadania zwierzcych cia? Jaka bya przyczyna tej szokujcej, dramatycznej zmiany w dotychczasowym, rolinnym sposobie odywiana? Dlaczego istota tak jednoznacznie rolinoerna, jak jest czowiek, zacza nagle polowa, hodowa, zabija i je miso zabijanych zwierzt? Pytanie wane, zasadnicze i niepokojce, bo to pogwacenie prawidowoci ludzkiego organizmu, ten bd ywieniowy, pocign za sob lawin fatalnych nastpstw nie tylko dla czowieka i jego gatunku, ale rwnie caego rodowiska przyrodniczego i zaciy tragicznie na dalszej przyszoci Planety. Brak nam jednak bezporednich informacji o faktach, ktre mogyby suy jako wyjanienie tego niepojtego przeomu. Mona tylko snu domysy, mniej lub wicej prawdopodobne. Do tych ostatnich naley hipoteza, e po okresie lodowcowym, gdy zmieni si klimat, a ziemia bya jeszcze skuta lodem, aby nie zgin z godu, ludzie zaczli je miso, zabijajc si nawzajem i zabijajc zwierzta, a zwyczaj ten przyj si i rozpowszechni. Okolicznoci sprzyjajc rozpowszechnieniu si i utrwaleniu misoerstwa by fakt, e miso podczas jego trawienia, wydziela substancje wycigowe, majce dziaanie ekscytujce, tak samo jak kawa i alkohol. To spowodowao, e u jadajcych rodzio si podanie misa, zgodne z prawidowoci charakterystyczn dla kadego naogu. Ponadto miso, zasobne w biako, okazao si silnym afrodyzjakiem, rodkiem wzmagajcym potencj seksualn. Stao si wic atrakcyjne i poszukiwane nie tylko ze wzgldw pokarmowych, ale i innych, tak samo jak obecnie alkohol, papierosy i kawa. Inny jeszcze domys nasuwa lektura staroytnych ksig wedyjskich oraz ksig Starego Testamentu. Pewne ich fragmenty wskazuj na to, e obyczaj zabijania zwierzt (a moe i ludzi? por.: Ex 22, 29) na ofiar bogom mg zosta naszym przodkom narzucony przez jak pozaziemsk cywilizacj. Potni bogowie dali, aby skadano im krwawe ofiary. Istniej te archeologiczne wiadectwa na to, e podobne ofiary skadane byy w wielu innych jeszcze regionach wiata, miedzy innymi w prekolumbijskim Peru i Meksyku, a take w Mezopotamii i na terenach pniejszej Grecji. Przyczyny i cel tych obrzdkw s dla nas do dzi niezrozumiae, tym nie mniej skutki ich speniania okazay si z czasem tragiczne zarwno dla naszego gatunku, jak i dla caego rodowiska naturalnego naszej Planety. Narzucenie rolinoernym ludziom pokarmu misnego musiao zainicjowa stopniow degradacj gatunku oraz zniszczenie rwnowagi ekologicznej tych obszarw rodowiska, ktre z czasem zostay przez ten gatunek zdominowane. Na Dalekim Wschodzie nakazy bogw zapisane w Wedach nie utrzymay si dugo. Ju w VII wieku p.n.e. w Upaniszadach pojawiaj si wzmianki dotyczce powstrzymywania si od zabijania i jedzenia misa, a radykalny przeom w tym zakresie dokona si w V wieku n.e., wraz z powstaniem buddyzmu. W tamtym regionie wiata cae populacje yj od pokole bez spoywania potraw misnych i wykreoway w tym czasie kultury na bardzo wysokim poziomie, bdce cennym wkadem do skarbnicy ludzkiej wiedzy, mdroci, etyki, sztuki i obyczajw. Taki przeom nie nastpi jednak w krgu cywilizacji zachodniej. Jakkolwiek w wielu innych miejscach Biblii s bardzo wyrane i jednoznaczne wypowiedzi najwikszych prorokw Starego Testamentu, nawoujcych do zaniechania ofiar i powstrzymania si od dalszego przelewu krwi, to wszystkie egzegezy wywodzce si z pnia religii judeo-chrzecijaskiej eksponuj wycznie ten fragment Pierwszej Ksigi Mojesza, gdzie Pan po
11

potopie upowania Noego do jadania wszystkiego, co si rusza i yje (Rodz 9, 2-3). Cakowicie zignorowana pozostaje wypowied Jeremiasza (Jer 7, 22-23) oraz przemilczany i pomijany dramatyczny apel, uwaanego za jednego z najwikszych prorokw, Izajasza: Przestacie skadania czczych ofiar (). Rce wasze pene s krwi. (Iz I, 13-15). W miar jak przybywa ludzi na wiecie, nastpstwa owego bdu, n i e n a p r a w i o n e g o w p o r , staj si coraz bardziej widoczne i dotkliwe. Podobnie jak obecno kilku termitw czy mrwek w drewnianym domu nie stwarza jeszcze zagroenia dla caoci budynku i ycia jego mieszkacw, tak termity w iloci kilkuset milionw to ju prawdziwa katastrofa. Dom po upywie kilku dni, a nawet godzin zmienia si w kupk trocin. Na pocztku naszej ery caa populacja ludzka liczya nie wicej ni 300 milionw. Teraz, u progu trzeciego tysiclecia, jest nas ju prawie 6 miliardw. A jeeli sze miliardw ludzi marzy o kotletach i kiebasie, to nic dziwnego, e wiat staje si jedn wielka jatk. Sytuacja tego domu, jakim jest nasza planeta Ziemia, budzi wic uzasadniony lk o przyszo.

12

***
Wrd ssakw naszej planety yj: trawoerne przeuwacze, misoerne drapieniki, owocoerne mapy i inne rolinoerne istoty, do ktrych naley gatunek ludzki. Stosownym dla nich pokarmem s, oprcz owocw, warzywa, ziarna zb i nasiona rolin strczkowych, orzechy oraz zioa. O tym naturalnym przystosowaniu wiadcz jednoznacznie cechy fizjologiczne i morfologiczne organizmu ludzkiego, jak na przykad: skad sokw trawiennych, budowa zbw, dugo jelit, aktywno wtroby itp., oraz oczywisty brak tak spektakularnych cech trawoernych i drapienikw, jak wacz, drugi odek krowy oraz pazurw, spiczastych trzonowcw i grubych, silnych ap, ktre maj zwierzta przystosowane do odywiania si misem. Doktor T. De la Torre zrobi ciekawe zestawienie cech ukadu trawiennego zwierzt misoernych i owocoernych map. Rnice sa uderzajce, ale najwaniejsze, e cechy organizmu ludzkiego odbiegaj wyranie i jednoznacznie od organizmu drapienikw, s natomiast dokadnie zbiene z cechami owocoernych. Std niewtpliwy wniosek, e dla czowieka miso, podobnie jak trawa, nie jest pokarmem odpowiednim! Bd ywieniowy popeniany przez ludzi yjcych wspczenie ma kilka wymiarw: 1) indywidualny, 2) zbiorowy, 3) midzypokoleniowy, czyli genetyczny i 4) midzygatunkowy, czyli ekologiczny. Z tym podziaem wi si kierunki dziaania i zakres problematyki wegetarianizmu. Wymiar indywidualny dotyczy pojedynczych osb, wynika z osobistego wyboru diety misnej lub jarskiej i jest przez nie same realizowany. Nastpstwa tego wyboru dotycz te ich samych, wyraaj si w zdrowiu lub chorobach, w caym stylu ycia i mylenia, w postawach moralnych i perspektywach kulturalnego rozwoju osobistego. Dotycz wic zarwno indywidualnego stanu zdrowia fizycznego, jak rwnie stanu wiadomoci. Jednoznacznym sygnaem wyboru nietrafnego s choroby zwyrodnieniowe, atakujce masowo ludzi w krajach wysoko uprzemysowionych, bogatych, gdzie jadanie duych iloci misa jest niekwestionowanym, powszechnym zwyczajem, przydaje prestiu, uchodzi za susznie chroniony przywilej zamonoci. Taki wybr ma rwnie silny zwizek ze stanem wiadomoci, z ktrego si rodzi i ktry potem ksztatuje. Zakada bowiem psychiczn, milczc akceptacj istnienia caego przemysu misnego, funkcjonowania rzeni, gigantycznych fabryk hodowlanych, myliwstwa, rybowstwa i setek innych form eksterminacji i udrki zwierzt. W ten sposb uznaje si za dopuszczalne i godziwe, e na naszej w s p l n e j Planecie wykonywany jest nieprzerwanie proceder rozmnaania (a inseminacja jest zabiegiem brutalnym, okrutnym i odraajcym), hodowania i codziennego umiercania milionw czujcych istot, zdolnych tak samo jak ludzie do cierpienia. To cyniczne, otwarte przyzwolenie lub ukradkowa, wstydliwa zgoda, rozwija si jak spirala i obejmuje swoim zasigiem coraz szerszy krg istnie, wcznie z ludmi, ktrych krzywd i cierpienie tolerujemy rwnie bez protestu i zgrozy. A nawet sami jestemy gotowi do tego, aby to cierpienie zadawa. wiadomo misoercy skazuje go na poniajc wegetacj w zawonej sferze wyobrani, wraliwoci i zainteresowa, skoncentrowanych gwnie na polowaniu w dosownym lub najszerszym znaczeniu tego sowa. Z niej wywodzi si irracjonalna zachanno, chciwo i bezpardonowa rywalizacja. Jest to wanie stan WIADOMOCI OWCY.

13

Trwajce od stuleci obyczaje jedzeniowe tak zakorzeniy si w tradycji, tak zdominoway ludzk wiadomo, e obecnie utkwilimy bezwiednie w paradoksalnej i urgliwej sytuacji, kiedy to wszystko, co ludziom najbardziej szkodzi, co powoduje choroby i skraca ycie, uchodzi do powszechnie za d o b r e o d y w i a n i e. Wrd zalewu propozycji zdenaturowanych, czsto toksycznych produktw technologii spoywczej i przemysu spoywczego, rzadko komu udaje si ocali w sobie samodzielny, zdrowy odruch, aby wybiera dla siebie na pokarm przede wszystkim wiee owoce, potrawy z penego ziarna zb, warzyw i nasion rolin strczkowych oraz orzechw i trafnie dobranych zi. A one wanie skadaj si na naturalny l u d z k i pokarm, odpowiedni i zdrowy. Sygnay zapowiadajce radykaln zmian tych opinii ukazyway si coraz czciej i byy coraz bardziej wyrane, coraz lepiej uzasadnione i coraz bardziej kategoryczne. Jeszcze w roku 1959 renomowane pismo medyczne The Lancet zamiecio w artykule redakcyjnym takie doniose owiadczenie: Dawniej biako pochodzenia rolinnego zaliczano do gorszej kategorii i traktowano jako mniej wartociowe od biaka zwierzcego. Obecnie jednak rozrnienie to zostao powszechnie zarzucone. Dieta wegetariaska moe zapobiec w 90% zatorom i zakrzepom naczy, a w 94% chorobie wiecowej tak opini przekazuje Journal of the American Medical Association z wrzenia 1961 roku. A oto wypowied na amach pisma amerykaskiej Narodowej Akademii Nauk z maja 1974: Osoby pozostajce na wycznej diecie wegetariaskiej, wrd wielu spoecznoci na wiecie zachowuj doskonay stan zdrowia. Wskazuje to na fakt, e dieta zoona z waciwie dobranych pokarmw rolinnych jest pod wzgldem odywczym cakowicie wystarczajca. Potem nastpoway dalsze sygnay. W lipcu 1980 roku w raporcie Amerykaskiego Towarzystwa Dietetycznego (American Dietetic Association) mona przeczyta co nastpuje: Jako stowarzyszenie profesjonalnych dietetykw, Amerykaskie Towarzystwo Dietetyczne zobowizane jest troszczy si o stosowanie zasad zdrowego ywienia. Po takim owiadczeniu, dotyczcym rzetelnoci i wiarygodnoci czonkw towarzystwa, nastpuje takie stwierdzenie: Amerykaskie Towarzystwo Dietetyczne uznaje, e dieta wegetariaska waciwie zaplanowana (to znaczy urozmaicona i zrwnowaona M.G.) odpowiada w peni wymogom dobrego odywiania. S to wszystko znaczce sygnay zapowiadajce ZMIERZCH WIADOMOCI OWCY! Po kilkudziesiciu latach faszywego, nietrafnego formuowania zalece ywieniowych, naukowcy odkryli swj bd. Wiosn 1991 roku lekarze i dietetycy, uczeni, skupieni w organizacji pod nazw Komitet do spraw Medycyny Odpowiedzialnej (Phisicians Committee for Responsible Medicine) w Waszyngtonie, ogosili cztery grupy pokarmowe jako podstawowe w ludzkiej diecie. S nimi: zboa, nasiona rolin strczkowych, warzywa i owoce. Jest to manifestacja doniosej zmiany w oficjalnej polityce ywieniowej od roku 1956, kiedy to jako podstawowe grupy pokarmowe lansowano: miso, nabia, zboa oraz warzywa i owoce. W tym ostatnim, najnowszym zaleceniu, miso i nabia zostay zupenie pominite, uznane za niepotrzebne w ludzkiej diecie, a co wicej niepodane i szkodliwe. Ta deklaracja lekarzy reprezentujcych medycyn odpowiedzialn zostaa potwierdzona i uwiarygodniona, gdy w kwietniu 1993 roku Federalny Komitet Doradczy zarekomendowa Ministerstwu Rolnictwa i Zdrowia diet wegetariask jako odpowiednia alternatyw dla wszystkich Amerykanw. Polskie tumaczenie tego obszernego tekstu zostao opublikowane w czasopimie Wegetarianin i zatytuowane RZD USA APROBUJE DIET WEGETARIASK. Ostatnio coraz mocniej eksponowana jest sprawa szkodliwoci picia mleka krowiego. Jest to bowiem pokarm dla dorosego czowieka nienaturalny, zawierajcy tak jak miso cholesterol i
14

tuszcze nasycone, co powoduje te same dolegliwoci co miso, i to zarwno u dzieci, jak i dorosych. Trwaj badania nad kontrolowaniem stanw alergicznych spowodowanych piciem mleka, co do niedawna nie byo w ogle brane pod uwag. Mona przeczyta coraz wicej opracowa na ten temat, m.in. dr Nand Kishore Sharma pt. Mleko cichy morderca. Zbiorowy wymiar wegetarianizmu wie si z faktem, e bd ywieniowy indywidualny, to znaczy popeniany przez pojedyncze osoby, zwielokrotniony w skali milionw i miliardw konsumentw, kumuluje si, a potem wyraa w konsekwencjach dotyczcych rnych sfer ycia zbiorowego, takich jak ekonomia, ekologia, rolnictwo, medycyna, a take kultura, moralno, sztuka, obyczajowo i wiele innych. Zbiorowe ycie ludzkie zostaje zdominowane pogoni za misem! Na codzie jednak nie dostrzegamy tej bezporedniej zalenoci midzy naszymi najbardziej osobistymi zachowaniami, odczuciami i chciami, a prawidowoci rzdzc zjawiskami oglnymi, pozornie odlegymi i nie majcymi z nami adnego zwizku. W rzeczywistoci jednak ten nasz o s o b i s t y, absolutnie prywatny apetyt na kotlet wyznacza kierunki wiatowej polityki, okrela midzynarodowe stosunki ekonomiczne i treci programw spoecznych. A i to, e w jakim odlegym moe miejscu wiata jaka zmaltretowana, udrczona krowa otrzymuje swj miertelny cios. To wanie wiadomo owcy wykreowaa ca wspczesn cywilizacj, cywilizacj barbarzysk, brutaln, pen krwi i okruciestwa, zbrodni, konfliktw i agresji. To za spraw wiadomoci owcy tworzy si klimat kulturalny i moralny, ktry blokuje szans indywidualnego rozwoju kadego czowieka, udaremnia potrzeb samorealizacji, bdc koem napdowym caej ewolucji wiata. Dopiero u czowieka odywiajcego si zgodnie z natur jego rolinoernego organizmu otwieraj si moliwoci aktualizowania genetycznie uwarunkowanego potencjau rozwojowego. I dopiero tacy ludzie, ktrzy t moliwo wykorzystaj, byliby zdolni do wyonienia nowej, prawdziwie humanistycznej cywilizacji. Nasz wiat jest chory na agresj. rdem tej choroby, oprcz czynnikw psychicznych i wpywu klimatu kulturalnego, jest rwnie oddziaywanie przenoszone bezporednio przez hormon nadnercza adrenalin. Ten hormon, zwany hormonem strachu, gniewu, blu i nienawici, wydziela si najobficiej u zwierzt i u ludzi w sytuacjach stresowych zagroenia, cierpienia, lku. Tym hormonem nasycone s tkanki udrczonych zwierzt hodowlanych. W organimie zjadaczy misa, przyjmujcym co dzie od nowa wiee dawki adrenaliny, wyzwalaj si niewiadomie inspiracje do wyadowania irracjonalnej, bezkierunkowej agresywnoci. Wyadowuje si j na przypadkowych obiektach lub znajdujc jakiekolwiek preteksty do tego, aby atakowa. Inn patologiczn reakcj na pogwacenie naturalnych ludzkich potrzeb pokarmowych i stosowanie diety drapienikw jest alkoholizm. Ukad trawienny czowieka rolinoercy z ogromnym trudem radzi sobie z nadmiarem biaka zwierzcego. Musi na to zuytkowa dodatkowe iloci energii, a dla doranego uzupenienia jej deficytu szuka rodkw ekscytujcych. S nimi we wspczesnym wiecie gwnie papierosy i alkohol. Na istnienie cisej zalenoci midzy jadaniem misa a potrzeb alkoholu dawno ju zwrcia uwag medycyna chiska. Kademu, kto chciaby zerwa z naogiem alkoholizmu, zaleca si diet wycznie rolinn. Wedug opinii lekarzy chiskich, alkoholikami s zazwyczaj ludzie majcy zbyt mocne Yang, a takich nie spotyka si nigdy wrd wegetarian. Wegetariaska kuracja antyalkoholowa jest najskuteczniejsza, gdy usuwa przyczyn podania alkoholu, a wtedy pacjentowi atwiej jest powstrzyma si od picia. Dieta bezmisna pomaga nie tylko w leczeniu choroby alkoholowej. Zaobserwowano wielokrotnie, e po pewnym czasie jej stosowania przestaj smakowa rwnie cukier i papierosy. Wskazuje to na fakt, e podatno na uleganie naogom jest t sama uomnoci
15

organizmu, ktra wyraa si tylko w rozmaitych, niekorzystnych dla niego formach aknienia, midzy ktrymi zachodzi jednak cisy zwizek. Uleganie jednemu z naogw zwiksza podatno na inne, podczas gdy uwolnienie si od pierwszego toruje drog stopniowemu wyzwalaniu si od pozostaych. Taki wanie zwizek zachodzi midzy podaniem misa a podaniem alkoholu, nikotyny i cukru. Pokarm misny, bdcy silnym afrodyzjakiem (wiedza o tym hodowcy, ktrzy ogierom, buhajom i knurom daj zwikszone dawki biaka w paszy), ma z kolei znaczny wpyw na inne jeszcze klski wspczesnej sytuacji wiatowej, jakimi s: lawina demograficzna, rozprzestrzenianie si chorb wenerycznych i AIDS. Z tym afrodyzjakalnym dziaaniem misa wie si te tragiczny, nierozwizalny dylemat problem aborcji. Czy lepsze jest ograniczanie przeludnienia zabijaniem podu w onie matki, czy skazywanie urodzonego dziecka na ycie gorsze nieraz od mierci? Przy rolinnej, l u d z k i e j diecie energia seksualna zostaje wyciszona, ograniczona do naturalnych wymiarw i kierowana nie tylko do czynnoci prokreacyjnych, ale gwnie wykorzystywana do stymulowania rozwoju umysowego, oglnego doskonalenia psychicznego i sublimowania ycia na wszystkich poziomach wegetatywnych i duchowych.

16

***
Wymogami hodowlanymi zdominowane jest te wspczesne, konwencjonalne rolnictwo. Znaczn wikszo zbiorw przeznacza si na pasz dla zwierzt hodowlanych na miso. Tylko jedna dziesita tej iloci zboa, ktr uprawia si obecnie na caym wiecie, wystarczyaby dla dostarczenia codziennie posiku wszystkim ludziom na Ziemi przez cay rok. Cige wysiki zmierzajce do podwyszania plonw s jednak wymuszane potrzebami paszowymi i dla uzyskiwania ogromnych iloci zbiorw stosuje si sztuczne stymulatory: nawozy syntetyczne i toksyczne pestycydy. W rezultacie stosowania chemicznych metod w rolnictwie, jestemy skazani na jadanie rolinnego pokarmu nasyconego substancjami toksycznymi i misa zwierzt zatrutych toksyczn pasz. Bezporednim skutkiem tego jest alarmujcy wzrost chorb. Aby je leczy, trzeba z kolei organizowa ogromny i kosztowny system lecznictwa oraz wytwarzania chemicznych lekw. W procesie produkcji tych lekw nastpuje dalsze skaenie rodowiska i dalszy wzrost chorb, spowodowanych tym skaeniem. Skuteczno produkowanych lekw jest ponadto testowana w niezliczonych, okrutnych dowiadczeniach dokonywanych na zwierztach. A eby znajdowa do tego odpowiednich wykonawcw, takich jak hodowcy, rzenicy, konwojenci, wiwisektorzy, musi dokona si gboka degradacja wiadomoci ludzkiej, aby nie zabrako chtnych, ktrzy robi to wszystko bez adnych wewntrznych oporw. Raz zdegradowana wiadomo akceptuje ju potem najwiksze nawet zo i najokrutniejsz krzywd zwierzt i ludzi. Opacalno zaczyna by czynnikiem sankcjonujcym kad niegodziwo. Proceder hodowlany kondycjonuje ludzi do takiego sposobu moralnego oceniania, ktre odbywa si bez udziau naturalnej ludzkiej wraliwoci na cudz krzywd, zawa wyobrani, deprawuje sumienie. W rezultacie wypacza kierunek dalszego rozwoju duchowego i kulturalnego dojrzewania, prowadzi na manowce zdziczenia i barbarzystwa, ponienia i nieszczcia wszystkiego, co yje na Ziemi. Szkody materialne wyrzdzane przez wspczesne, konwencjonalne rolnictwo, dopingowane wymogami paszowymi i hodowlanymi, maj ju zasig katastrofy ekologicznej. Wynika to ze skaenia gleby rodkami chemicznymi, zatruwania nimi lasw i wd powierzchniowych oraz gbinowych, z wycinania lasw na tereny pastwiskowe, eksploatacji zasobw kopalnych dla uzyskania energii na potrzeby przemysu hodowlanego i misnego, erozji gleby powodowanej nadmiernym jej obcieniem i zmuszaniem do nieustannego wydawania plonw, bez jednego nawet roku wypoczynku. Ekologiczne szkody wyrzdzane przez rolnictwo wynikaj nie tylko bezporednio z czynnoci uprawowych i hodowlanych, ale take z winy zakadw przemysowych produkujcych dla potrzeb rolnictwa konwencjonalnego. S midzy nimi toksyczne rodki ochrony rolin, syntetyczne nawozy (synne puawskie azoty i krajobraz ksiycowy wok tych zakadw s dobrze znane), a poza tym ciki sprzt rolniczy itd. Ogromne, fabryczne hodowle zwierzt przeznaczonych na rze s rwnie nieprawdopodobnym obcieniem ekologicznym dla rodowiska. Wymagaj ogromnych iloci wody i energii (na przykad dla wyprodukowania w USA 1 kg steku trzeba zuy ponad 20 tys. litrw wody, to jest 15 razy wicej, ni w przypadku rwnowanej biakowo ywnoci rolinnej, a dla uzyskania 1/2 kg woowiny z tuczu przemysowego, ktre dostarcza 500 kalorii energii pokarmowej, trzeba zuy okoo 17 tys. kalorii energii paliw kopalnych, to jest 57 razy wicej,

17

ni w przypadku pszenicy), powoduj kolosalne zanieczyszczenie odchodami zwierzcymi, zrzucanymi najczciej do najbliszych akwenw, jak rzeki, jeziora, stawy, kanay. Ich ilo w USA ju w roku 1960 przewyszya dwukrotnie stopie skaenia spowodowany przez przemys, za ponad piciokrotnie przez odchody ludzkie. Nie wszyscy zdaj sobie z tego spraw, a nawet mao jest ekologw, zwracajcych uwag na t stron zagadnienia.

18

***
Midzynarodowe relacje ekonomiczne oraz rynek wewntrzny i caa sytuacja gospodarcza wiata s w ogromnym stopniu podporzdkowane przemysowi misno-hodowlano-paszowemu. wiat naprawd krci si dookoa kiebasy! Cae ogromne obszary przemysu, handlu i rolnictwa funkcjonuj bezporednio lub porednio na uytek konsumentw misa. Jego produkcja powoduje te niewiarygodne marnotrawstwo surowcw rolinnych. Na przykad ze 100% nakadw na biakowe surowce paszowe otrzymuje si z powrotem tylko 9% biaka w baraninie lub 6% w woowinie. Przeznaczajc za zuywane obecnie na pasz zboe, kukurydz, soj, mleko i warzywa, bezporednio na pokarm dla ludzi, mona atwo zapobiec narastajcej katastrofie godu na caym wiecie. Okae si wtedy, e jedzenia jest w brd, e Ziemia jest szczodra, gdy jej dary wykorzystywa godnie i z umiarem bez rzezi. Jednak irracjonalna zachanno, chciwo i okrutna bezwzgldno, charakteryzujce wiadomo owcy, uksztatoway i zdominoway wiele dziedzin wspczesnego ycia gospodarczego, w tym take wielkiego biznesu. Nowoczesny rynek wiatowy wypeniony jest takimi towarami i tak dziaalnoci, ktre przynosz producentom i handlowcom ogromne zyski, podczas gdy jej efekty wymierzone s przeciwko konsumentom. Merytoryczne i etyczne motywy podejmowania takiej produkcji i dystrybucji zostay w peni podporzdkowane zasadom komercyjnym. Podstawowe dziedziny tego biznesu to: produkcja alkoholu i papierosw, konwencjonalne rolnictwo wraz z produkcj rodkw chemicznych wytwarzanych na uytek tego rolnictwa, przetwrstwo spoywcze wraz z produkcj toksycznych komponentw do ich konserwowania, przemys misno-hodowlany oraz oficjalna medycyna, okrelana ostatnio jako medi-biznes i przemys farmaceutyczny, rozrastajcy si bujnie na poywce zaspokajania potrzeb wyzwalanych przez poprzednio wymienione dziedziny biznesu. Wszystkie one wspieraj si nawzajem, stymuluj wasny rozwj i przyczyniaj si do rozszerzania zakresu odbiorcw, korzystajcych z owych towarw i usug. Lansowana przez oficjaln medycyn dietetyka wci przysparza konsumentw biznesowi misno-hodowlanemu, a ten z kolei pomnaa nieustannie ilo pacjentw korzystajcych z usug medi-biznesu. Jest to wymiana wiadcze bardzo owocna i korzystna dla obu stron. Ale na tym krg kooperantw si nie zamyka. Twrcza koegzystencja medi-biznesu z przemysem misno-hodowlanym ma rwnie ogromny wpyw na pomylno interesw w takich jeszcze dziedzinach, jak przemys alkoholowy, tytoniowy i farmaceutyczny. Obserwowany w ostatnich latach gwatowny wzrost iloci chorb jatrogennych i d i e t o g e nn y c h jest bezporednim skutkiem stosowania zalece ywieniowych i terapeutycznych, formuowanych przez konwencjonaln, naukow medycyn wspczesn. Rwnolegle do rosncego popytu rozwija si handel produktami farmaceutycznymi, papierosami i alkoholem. Zgubne efekty jego dziaalnoci s widoczne i odczuwalne w skali midzynarodowej, krajowej i indywidualnej. Wykreowany przez wiadomo owcy NOWOCZESNY RYNEK rozrasta si i rozkwita. Kada podo i kada zbrodnia znajduje usankcjonowanie w czerpanych std ogromnych zyskach indywidualnych, narodowych i miedzynarodowych. Sztaby dystrybutorw,

19

producentw i uczonych pracuj we wszystkich dziedzinach wielkiego biznesu z du korzyci dla siebie i z ogromn, nieodwracaln szkod dla wiata. Marnotrawstwo surowcw rolinnych, toksyczne skaenie pokarmw i caego rodowiska oraz eksploatowanie zasobw naturalnych, a gwnie fizyczna i moralna degradacja ludzi, to koszty, jakie paci dzi caay wiat za popeniany od tysicleci bd ywieniowy. Konsekwencje tego bdu tak si obecnie nasiliy i skumuloway, e nasze pokolenie oraz pokolenia nastpne staj wobec perspektywy zapacenia za niego NAJWYSZEJ CENY! Przemys misnohodowlany jest ju w tej chwili gazi produkcji rwnie niebezpieczn, jak przemys zbrojeniowy! Oba w jednakowym stopniu burz rwnowag ekonomiczn wiata i s jednakowo zowrogim zagroeniem dla istnienia ycia na caej Planecie. wiadomo owcy prowokuje do tego, aby rozbudowa arsenay najniebezpieczniejszej broni oraz wiele rnych, potnych nurtw produkcji, wykonywanej na uytek przemysu zbrojeniowego i wykorzystywa go do atakowania innych ludzi. wiadomo owcy skania do wyszukiwania u ludzi cech odmiennoci i interpretowania ich jako znamion wrogoci. To wiadomo owcy toruje drog do coraz to nowych nabywcw broni, podczas gdy przemys misno-hodowlany produkuje wci nowe porcje toksyn stymulujcych potrzeb, aby t bro produkowa, aby j kupowa i aby jej u y w a . Jak nazwa t chorob, polegajc na irracjonalnej, patologicznej agresywnoci, na nieustannej dnoci do autodestrukcji, tak juz powszechnych i pospolitych w skali historycznej i geograficznej, e zostay uznane za nieodczny, n o r m a l n y aspekt ludzkich dziejw? Dzieje te upamitniane s przez h i s t o r y k w w uczonych ksigach, chocia winny by raczej treci zapisw na kartach choroby, dokonywanych przez p s y c h i a t r w. Z punktu widzenia biologicznego i psychospoecznego gatunek ludzki pozostaje od tysileci w stanie permanentnej patologii, zagadkowej i zowrogiej choroby ciaa i umysu PSYCHOAGRESJI. Istniej ju na wiecie orodki lecznicze, gdzie diet bezmisn przywraca si zdrowie chorym w cikich przypadkach schizofrenii. S wic podstawy do tego, aby przewidywa, e w sytuacji gwatownego rozprzestrzeniania si na wiecie epidemii ludzkiego szalestwa, bezrozumnej i morderczej napastliwoci, taka metoda terapii okazaaby si rwnie skuteczna w skali globalnej.

20

***
Niebezpieczestwo spowodowane bdn diet ludzk wynikajc jednak nie tylko z katastrofalnego skaenia rodowiska, inwazji chorb zwyrodnieniowych, degradacji wiadomoci oraz totalnej, patologicznej agresywnoci, ale i z tego, e wymienione nastpstwa owego bdu potguj si i kumuluj w k a d e j n a s t p n e j g e n e r a c j i tragedia uzyskuje wymiar midzypokoleniowy.. Moda na miso rozszerza si, utrwala i upowszechnia, a ludzi na wiecie przybywa lawinowo i kady chce dosta jak najwiksz porcj. Kade przychodzce na wiat dziecko ju po kilku miesicach ycia zostaje poddane inicjacji w misoerstwo, ktra jest brutalnym gwatem popenianym na jego rolinoernym organizmie. Wszystkie pniejsze choroby, cierpienia, kady dzie spdzony w szpitalu, peen tsknoty i rozpaczy, s w przewaajcej mierze cen za ten niewiadomy bd rodzicw. Niedyspozycje dzieci, ktre obecnie choruj tak czsto i tak ciko, mimo udzielanych rodzicom poucze dotyczcych waciwej nad nimi opieki i odpowiedniego odywiania, wskazuj wyranie na to, e rodzice i lekarze udzielajcy tych rad i poucze, myl si bardzo gboko w swoich opiniach o tym, co jest dla dziecka dobre i poyteczne. Przez ostatnie kilkadziesit lat miso stao si obsesj wiata, przedmiotem najwyszego podania, symbolem sukcesu, szczytem luksusu, podstaw do uzyskania spoecznego prestiu. Zaczy obowzywa standardy dobrego odywiania z du iloci potraw misnych i wdlin. Jada si go okoo piciokrotnie wicej, ni przedtem. Teraz ju przychodzi na wiat czwarte pokolenie z tej urzeczonej obfitoci misa populacji. I juz od kilkunastu lat Natura zaczyna egzekwowa dug zacignity przez trzy poprzednie pokolenia ludzi, ktrzy uznali, e m u s z je duo misa i e w tym celu w o l n o im zabija. Od kilkunastu lat w krajach wysoko uprzemysowionych rodzi si coraz wicej dzieci z chorobami wrodzonymi. S nimi mukowiscydoza i homocystynuria. Przyczyn mukowiscydozy wydaj si by nastpstwa trwaego przeciania systemu wydzielania si luzu w organizmie, a szczeglnie w przewodzie pokarmowym i drogach oddechowych, nastpstwa przejte po rodzicach i dziadkach. Homocystynuria za to grona posta dziecicej miadycy, polegajca na niezdolnoci organizmu do penego przetwarzania metioniny, jednego z aminokwasw najobficiej wystpujcego w biaku zwierzcym. Choroby te s cikie, bolesne i na og nieuleczalne. Jest to sytuacja, w ktrej suma osobniczych dolegliwoci przeradza si w uomno genetyczn, a wtedy dochodzi do kryzysu w skali gatunkowej. Cierpieniem i mierci pac dzieci za bd i win swoich dziadkw i rodzicw. Dramat to tak bolesny i wstrzsajcy, e nie ma chyba sobie rwnego. Wskazywana niekiedy jako przyczyna niektrych chorb zwyrodnieniowych, enigmatyczna podatno o s o b n i c z a jest najprawdopodobniej rwnie skonnoci odziedziczon po najbliszych przodkach, naduywajcych w cigu kilku pokole pokarmw misnych. Wpywa to rujnujco nie tylko na ich wasny organizm, ale zostaje przejmowane drog genetyczn przez ich dzieci i wnuki. Pokolenia obcione popenieniem tego drastycznego bdu ywieniowego przekazuj swoj z tradycj nie tylko w dziedzictwie biologicznym, ale rwnie za porednictwem wzorw

21

tradycji kulturalnej. Przykadem ilustrujcym to zjawisko moe by choby dobrze znany, dziecinny wierszyk Jana Brzechwy o Kaczce Dziwaczce. Ten subtelny poeta nie uchroni si jednak przed oddziaywaniem wpyww, ktrymi nasikaa przez cae wieki kultura wykreowana przez wadomo owcy. Bohaterka tego wierszyka, urocza indywidualistka, Kaczka Dziwaczka, po zaprezentowaniu wszystkich miych dziwactw swojej oryginalnej osobowoci, zostaje nagle k u p i o n a p r z e z k u c h a r z a. Ten za postanawia upiec j na obiad i czyni to starannie, j a k n a l e y. Takie zakoczenie wierszyka ma tu odgrywa rol zabawnej pointy. Rozbawio ono na pewno wielu, najpierw samego poet, kiedy wierszyk pisa, potem rodzicw, gdy czytali go swoim dzieciom, a wreszcie same dzieci.. Przy okazji nauczyy si one, co jest dowcipne, z czego mona si mia, czym zabawi. Przekazano im wzory dobrego humoru, usytuowane w klimacie kultury ich przodkw. Ten rodzaj zabawy i taki gatunek humoru nie ra wraliwoci uksztatowanej wiadomoci owcy, wydaj si nawet mie i zabawne. A ile jeszcze jest w naszej sztuce cenionych ksiek, obrazw, wierszy, skaonych z tradycj, bdcych dzieami twrcw kondycjonowanych przez cae pokolenia do beztroskiego tolerowania tortur zadawanych zwierztom i uznawania tego za naturalne, przyrodzone prawo czowieka? Wytworem wiadomoci owcy jest nie tylko wspczesna cywilizacja, ale rwnie wiele wtkw kultury i sztuki.

22

***
Nastpstwem kadego nietrafnego wyboru, majcego znaczenie moralne, jest moralny bd, czyli wina. Ten bd ywieniowy, jakim jest jadanie misa przez rolinoernych ludzi, manifersuje si rwnie jako zbiorowa wina gatunku ludzkiego wobec caego krlestwa zwierzt. Sytuacja ta budzia zawsze protest u tych jednostek, ktrych rozwj wiadomoci przewysza znacznie przecitn wraliwo i poziom etyczny ludzi im wspczesnych. Wyraali oni zdumienie i ubolewanie, e czowiek potrafi krzywdzi i zabija zwierzta, ktre czsto suyy mu przez cae ycie, dajc si swych mini, tak jak konie i woy, oraz wen i mleko, tak jak owce. Wspczenie protest wyraany jest przez tych, ktrzy dostrzegaj i eksponuj midzygatunkowy wymiar wegetarianizmu. Hinduska pisarka, Shrimati Rukmini Devi Arundale, napisaa: Milczcy krzyk milionw istot powinien brzmie w naszych uszach goniej, ni cay zgiek wiata. Czy ci, ktrzy maj uszy do suchania, odpowiedz na to wezwanie i ocal nasz kraj od przesdu, e zwierzta s stworzone tylko dla czowieka i jego przyjemnoci? Czy zniesiemy ich niewolnictwo i damy tym dzieciom Boga jedyne prawo, o ktre one prosz, prawo do mioci i opieki? A Albert Schweitzer powiedzia: Dopki ludzko nie potrafi rozszerzy krgu swego wspczucia i wczy do niego wszystkich yjcych istot, nigdy sama nie zazna pokoju. Stowarzyszenia wegetariaskie na caym wiecie alarmuj, donoszc o udrkach, jakie musz znosi zwierzta, o cierpieniach zadawanych im przez hodowcw, rzenikw, konwojentw oraz inne osoby uprawiajce zawody zwizane z produkcj misa, a take o biernej zgodzie konsumentw misa i ich nieustajcych daniach, wymuszajcych trwanie tego procederu. Jedna z ulotek wydanych przez amerykaskie stowarzyszenie Zwierz Hodowlane (The Farm Animal), zatytuowana Zmaltretowana krowa (Downed cow), jest wstrzsajcym przykadem tego, co dzieje si codziennie ze zwierztami, ktre czowiek zmusza do istnienia zabiegiem inseminacyjnym, aby po urodzeniu stworzy im warunki tak bezlitosnej udrki, o jakiej nawet myle jest ciko. Rwnie dramatyczn relacj przekazuje w pimie Skowyt polska dziewczyna, Goka, po wizycie w rzeni w czasie wykonywanych tam normalnych codziennych czynnoci. Nie wiem pisze Goka nie potrafi tego wszystkiego opisa, jak tam byo. To jest po prostu nie do opisania, to jest okropne. Nikomu nie radz odwiedzin w rzeni, nikomu, kto chce pozosta normalnym, spokojnym obywatelem, ktremu po nocach nie ni si koszmary. () wszed tam jeden z modych rzenikw i po kolei zabija winie uderzeniem siekier w ty czaszki. winie, widzc co si dzieje, wpaday w panik, jedna z nich, nie wiedzc, co zrobi, po prostu pooya si w kauy krwi i krzyczaa. To by krzyk peen tak strasznej rozpaczy, przeraenia. Mylaam, e za chwil zwariuj, jeeli zaraz stamtd nie wyjd. Nie chce mi si ju y i gdy widz skr czy miso, chce mi si rzyga. Gdy widz wszystkich ludzi niewiadomych tego lub nie chccych tego przyj do wiadomoci, kupujcych i zjadajcych miso, te mi si chce rzyga. () wszystko jest bez sensu, cay wiat i ja te.

23

Ten koszmarny krajobraz cierpienia i ponienia ludzi i zwierzt jest bezporednim wytworem wiadomoci owcy. Ale teraz, niespodziewanie, rwnolegle z rozpowszechnieniem si idei wegetarianizmu oraz ruchw obrony zwierzt, na scenie wiata dokonuje si jakby samoistna selekcja ludzi. Podzia na tych, ktrzy chc ratowa zwierzta przed cierpieniem, a ludzi przed ponieniem, ktrzy protestuj i d do zmiany istniejcej sytuacji, oraz na tych, ktrzy broni dotychczasowego stanu rzeczy i d do jego zachowania. Jak gdyby podzia na ewangeliczne owce i kozy. Zo, dziejce si we wszystkich dziedzinach ycia, osiga swoiste apogeum. Odwieczny bd ywieniowy ludzkoci wyzwoli lawin klsk, nieszcz i katastrof. Jego zwizek z tymi klskami i katastrofami, ju po chwili zastanowienia, staje si oczywisty, niewtpliwy, ewidentny, przemawia do rozumu, do uczucia, do wraliwoci i do wyobrani. Budzi totalny protest! I w tej niepowtarzalnej chwili, o niewyobraalnym znaczeniu dla przyszoci caej ludzkiej populacji, wikszo ludzi wybiera drog zabiegw o dorane, krtkowzroczne, partykularne lub wrcz osobiste korzyci tylko na dzi. Bo jutro ju sami o te swoje wywalczone korzyci potkn si i przewrc. Powstaj wprawdzie rne programy zmian i naprawy, projekty reform w wielu dziedzinach ycia. Trudno jednak nie zauway, e tych najtrudniejszych problemw gospodarki wiatowej, a szczeglnie problemw rolnictwa i wyywienia nie uda si rozwiza radykalnie i do koca bez wyeliminowania chemicznych rodkw stymulacji upraw i pielgnacji ziemi, i bez wprowadzenia ekologicznych metod uprawy, a gwnie bez gbokich zmian w zakresie sposobu odywiania. Wszelkie inne prby oraz ich efekty bd zawsze tylko czciowe, dorane, bd tylko prodkami, podciganiem krtkiej kodry, naprawami dokonywanymi w jednej dziedzinie, kosztem pogarszania sytuacji w innych. Wspczesne rolnictwo konwencjonalne, nastawione gwnie na zaspokajanie potrzeb paszowych w iloci proporcjonalnej do popytu na miso, nie powica dostatecznej troski temu, aby ywno wytwarzana d l a l u d z i bya dla nich pokarmem penowartociowym, nietoksycznym, naprawd zdrowym. eby zamiast zdrowia, nie przysparzaa samych chorb i nieszcz. Rodzinne gospodarstwa rolne, obcione obowizkami hodowlanymi, ktre przyjo si ju od dawna traktowa jako zawodowy obowizek r o l n i k a, ponosz na skutek istniejcej sytuacji nieobliczalne straty moralne i kulturalne. Bo jeeli praca na wsi jest tak cika i angauje tyle czasu we wszystkich porach roku, to nie jest to spowodowane sam upraw rolin, ale przede wszystkim zajciami zwizanymi z hodowl. Samo uprawianie ziemi nie wymaga a tak znacznego, nieustannego wysiku i zaangaowania czasu. A ponadto uprawa rolin moe by przecie rdem wielu cennych inspiracji psychicznych, moralnych i rozwojowych, ktre w obowizkach hodowlanych gubi si i zatracaj. Odwrotnie, czynnoci hodowlane zdecydowanie ograniczaj moliwoci moralnego i psychicznego doskonalenia, powoduj zbrutalizowanie i uprymitywnienie obyczajw i stpienie wraliwoci uczuciowej.

24

***
Z produkcj i konsumpcj misa wie si jeszcze jeden alarmujcy i bolesny, cho obudnie przemilczany, fakt deprawowania tych wszystkich ludzi, ktrym popyt na miso narzuca profesj. Wiadomo powszechnie, e do takich profesji naley zawd rzenika, handlarza misem i wdlinami, pracownika w przemysowych hodowlach zwierzt itp. Do zawodw tych jednak ludzie przychodz s a m i, niejako z wyboru, co pozwala domyla si istnienia u nich ju wczeniej predyspozycji i upodoba korespondujcych z tym zawodem. S to ludzie doroli i sami bior na siebie odpowiedzialno za swj wybr i za moliwe jego nastpstwa. Zupenie inaczej przedstawia si sprawa w przypadku tych, ktrzy takich zachowa nie wybrali, ale ktre zostay im narzucone. I to narzucone w takim czasie i w takich okolicznociach, kiedy oni sami nie s w stanie niczego wybiera ani odrzuca, ani obroni si przed wyborem zym. Bez wasnej wic wiedzy i winy s poddawani moralnej negatywnej indoktrynacji, kondycjonowani do brutalnoci i okruciestwa. Takimi dotkliwie skrzywdzonymi i od zarania ycia ograniczonymi w swoim przyrodzonym prawie do aktualizowania wasnego najpeniejszego czowieczestwa, s dzieci wychowywane w rodzinach chopskich. Od wczesnych lat ycia s przymusowymi wiadkami i uczestnikami tego n o r m a l n e g o procederu swoich rodzicw i ssiadw, ich zawodowych czynnoci, polegajcych na zabijaniu zwierzt. Widz, jak zostaje zabita na miejscu lub wyprowadzona do rzeni ta Krasula, ktra od lat staa w oborze i jej may, wzruszajcy cielak, z ktrym bawiy si jeszcze wczoraj. I ten pies, ktry dugo suy przy budzie, a teraz gdy si postarza ojciec zatuk go lub powiesi, aby zrobi miejsce dla nowego, moe adniejszego psa. Dzieci na og lubi zwierzta i atwo si do nich przywizuj. I jakkolwiek zdarzaj si przypadki okruciestwa dzieci w stosunku do zwierzt, to bywaj one najczciej spowodowane naladowaniem wzorw rodowiska albo osobniczymi skonnociami patologicznymi. Pedagodzy zgodnie podkrelaja wychowawcz warto obecnoci zwierzcia w domu, w ktrym sa mae dzieci. Ale ta warto moe si realizowa tylko wtedy, gdy dziecko ma okazj opiekowa si swoim ulubiecem, chroni go, karmi. Natomiast w gospodarstwach wiejskich hoduje si je tylko po to, by potem zabi i zje lub sprzeda na zabicie. Tak bezwzgldne traktowanie zwierzt ma wtedy skutek wychowawczy wrcz odwrotny i nie moe pozosta bez trwaego destruktywnego wpywu na moralne postawy dziecka i ksztatowanie si jego wraliwoci emocjonalnej. Wiadomo przecie, e modzie w organizacjach Hitlerjugend bya wiadomie i celowo kondycjonowana do okruciestwa i bezwzgldnoci wobec ludzi przy pomocy wicze na zwierztach. I takiemu wanie kondycjonowaniu, jakkolwiek niewiadomie i w sposb niezamierzony, tym nie mniej r e a l n i e, s poddawane dzieci w gospodarstwach chopskich na caym wiecie. Nie wszystkie dzieci reaguj na te doswiadczenia jednakowo. Zalenie od swego indywidualnego dziedzictwa genetycznego, rne z nich wynosz nauki i inspiracje. Niektre oswajaj si z tym szybko i atwo, nawet jeeli pocztkowo kad mier zwierzcia odbieray jako wstrzsajc, osobist tragedi. Na przykad nage stwierdzenie, e ulubiony krliczek znikn z klatki, a kawaek misa podany na talerzu przez matk pochodzi z jego martwego ciaa,

25

bywa dla niektrych maych dzieci szokiem, pozostawiajcym trwae lady na cay ycie. Te fakty, ktrym nie s one w stanie zapobiec, musz jako usytuowa w swoim dorobku psychicznym: albo jako trway bunt i protest, albo jako realistyczne, bierne pogodzenie si z cudzym okrutnym losem, albo jako upodobanie i nawyk; jako niekwestonowane prawo do bycia samemu bezwzgldnym i okrutnym. Jaki moe by procentowy udzia tych dzieci o wiekszej osobniczej wraliwoci, ktre potem, w dorosym yciu, aktywnie i arliwie pragn broni ycia innych, aby zrekompensowa swoj wczesn, bolesn bezradno, a jaki udzia tych skutecznie i trwale kondycjonowanych do brutalnoci i okruciestwa, tego nikt nie bada i nie wiadomo, jak si ta sprawa przedstawia w liczbch. Obserwacje na przykad wskazuj, e niektrzy doroli rolnicy nigdy nie mog przyzwyczai si do tego, co robi i przed zabiciem zwierzcia czuj potrzeb oszoomienia si alkoholem. Nie potrafi bowiem na trzewo podnie rki do zadania miertelnego ciosu, nie s w stanie wykonywa swojej hodowlanej, zawodowej powinnoci bez narkozy. Inni natomiast znajduj w tym wyrane upodobanie i wrcz szukaj okazji, aby to robi. Kady pretekst jest wtedy dobry, aby zabi lub choby niszczy cokolwiek. Inn jeszcze wskazwk moe by fakt, e w tych zawodach, ktre dawniej dla ludzi ze wsi pozostaway raczej mao dostpne, na przykad w rodowiskach lekarzy, naukowcw, nauczycieli, w cigu ostatnich kilkudziesiciu lat etos zawodowy obniy si jaskrawo w sposb wielce niepokojcy. Nie jest to wic tylko lokalny problem wiejski. Ludzie poddawani w dziecistwie takiemu kondycjonowaniu, staj si potem bezwiednymi roznosicielami moralnej infekcji. Ich postawy i sposoby reagowania, jako pewne modelowe wzorce obyczajowe, szerz si i upowszechniaj jak choroba. Zwaszcza wtedy, gdy bdc nauczycielami lub przeoonymi, narzucaj je swoim wychowankom i podwadnym. Kazdego roku wkraczaj w dorose ycie spoeczne nowe roczniki i nowe generacje ludzi obcionych bagaem nawykw brutalnoci, psychicznie okaleczonych dowiadczeniami i obserwacjami wyniesionymi z okresu dziecistwa i wczesnej modoci. Jako moralne wyposaenie wnosz w ycie swoich nowych rodowisk wasn wygaszon wraliwo, rozbudzon i utrwalon bezwzgldno, szczeglnie wobec wszystkich sabszych i bezbronnych. Moe to wanie przy okazji obserwowania tych hodowlanych zabjstw rodzi si w wiadomoci dziecka niewzruszone przekonanie, e korzyci finansowe, pynce z krzywdzenia innych, uwicaj t krzywd, a kady czyn zostaje usprawiedliwiony czerpanymi z niego profitami. Ten jadowity pragmatyzm powoduje, e cudze cierpienie przestaje by traktowane w kategoriach uczuciowych i moralnych, a jest jedynie elementem kalkulacji ekonomicznej. W kalkulacji tej dominuje motyw opacalnoci i jeeli jaka niegodziwo przynosi zysk, to motywy moralne, skaniajce do jej zaniechania, przestaj by w ogle brane pod uwag. Lata dziecistwa spdzane w rodzinnym domu na wsi to twarda i ponura szkoa ycia. W tej sytuacji narzucaby si projekt pilnego powoania Ligi Ochrony Dzieci Wiejskich, ktra broniaby ich przed deprawacj ze strony rodzinno-hodowlanego rodowiska. Zapa do realizacji tego projektu ganie jednak pd wpywem refleksji, e postulaty takiej Ligi byyby mao skuteczne, dopki nie ustaj roszczenia konsumentw misa, dajcych od wsi coraz nowych dostaw wieej woowiny, cielciny, wieprzowiny i drobiu. Deprawacja dzieci wiejskich jest nieuniknionym zjawiskiem towarzyszcym trwaniu takich oczekiwa i roszcze. Aby jej skutecznie i radykalnie zapobiec, trzeba by przede wszystkim uwolni r o l n i k w od presji popytu wymuszajacego kontynuowanie tego poniajcego i dehumanizujcego sposobu zarobkowania. Przywrci w ten sposb rang i szlachetno zawodu rolnika, ktry mgby skoncentrowa sie na czynnosciach decydujcych o jego profesji, to znaczy u p r a w i a z i em i , sia i zbiera pokarm rolinny dla siebie i innych. Oswobodzony od haraczu hodowlanego i

26

uwolniony od nacisku nabywcw misa, aby dalej wci hodowa, zabija i sprzedawa jak najwicej. Infekcja brutalnoci, okruciestwa i moralnej deprawacji rozprzestrzeniania si na cay wiat. Gwny ciar odpowiedzialnoci za to spoczywa jednak nie tyle na samych hodowcach ani ich humanistycznie zuboonych i moralnie okaleczonych dzieciach, lecz na konsumentach i nabywcach, ktrzy popytem na miso prowokuj te wszystkie negatywne zjawiska. Deprawowanie dzieci chopskich i jego wszystkie bezporednie i porednie skutki s tylko nieodcznym, logicznym nastpstwem tego popytu.

27

***
Mona zatem powiedzie, e w sensie humanistycznym i kulturowym, wie jest najdotkliwiej poszkodowan ofiar istnienia i funkcjonowania tej struktury wspczesnej cywilizacji, ktr wykreowaa wiadomo owcy. To wanie rodowiska chopskie dwigaj najwikszy jej ciar i pac najwysze koszty hodowlanego procederu, uprawianego przecie przez wielu jeszcze innych jego uczestnikw. Ale jednoczenie ta sama wie staje obecnie przed najwiksz swoj szans i moliwoci odegrania doniosej, niezastpionej roli w tworzeniu nowej cywilizacji. To wanie na rolnictwie bez hodowli i bez chemicznych rodkw uprawy ziemi koncentruj si nadzieje wiata, oczekujcego pozytywnych, gbokich przemian ekologicznych, ekonomicznych, zdrowotnych, kulturowych i moralnych. To na wsi spoczywa zaszczytna odpowiedzialno zainicjowania dziea WIELKIEGO PRZEOMU. Dziea pzezwyciania zowrogich nastpstw ywieniowego bdu, jakie nawarstwiay si przez wiele wiekw, a moe nawet i tysicleci, i ktre teraz przytoczyy ca Planet niezliczonymi nieszczciami i zagroeniami. Tylko wie mogaby sta si pierwszym ogniwem acucha kolejnych, dalszych przemian w kierunku odrodzenia i wykreowania nowej cywilizacji. W momentach przeomowych zmian i gbokich kryzysw bywaj takie sytuacje historyczne, kiedy dotychczasowa dziaalno traci sens i warto. Niektrzy producenci, wdroeni do takiej dziaalnoci i uzyskujcy z niej niekiedy znaczne korzyci, czuj si zdezorientowani, zawiedzeni, jakby wysadzeni z sioda. Drastycznym przykadem takiej sytuacji by okres bezporednio po upadku Trzeciej Rzeszy, kiedy po zakoczeniu wojny na terenie Niemiec pozostay jeszcze czynne pewne struktury gospodarcze i administracyjne, funkcjonujce dotychczas na usugi obozw koncentracyjnych. Produkowano tam miedzy innymi gaz i ampuki z fenolem do usmiercania winiw oraz mydo z ich zwok. Przy tych i wielu innych podobnych zajciach pracowao umiejetnie i wydajnie wielu f a c h o w c w, cenionych i dobrze zarabiajcych. Byli wrd nich specjalici wpuszczajcy gaz do komr, adowacze zwok, pielgniarze wykonujcy zastrzyki z fenolu w serca winiw, stranicy oraz ich zwierzchnicy, wydajcy oglne i szczegowe zarzdzenia oraz wielu innych. Caa ta dziaalno suca eksterminacji ludzi musiaa nagle, wraz z zakoczeniem wojny, przesta istnie. By to postulat nie wymagajcy specjalnych uzasadnie ani komentarzy. Nad bezrobociem spowowodanym tym zaprzestaniem poprzedniej produkcji nikt nie omieliby si ubolewa, ani da zadouczynienia. Po prostu musia si przekwalifikowa. Nie omielano by si rwnie skary na straty wywoane brakiem zbytu na gotowe ju produkty, ani domaga si finansowej rekompensaty, nawet jeeli poniesione straby byy znaczne. Gdyby bowiem protestujcy przeciwko swoim stratom i swojemu bezrobociu dali ponownego zatrudnienia we wasnych lub podobnych zakadach, znaczyoby to jednoczenie, e manifestowaliby na rzecz zagwarantowania im opacalnego zbytu g a z u, f e n o l u i m y d a! Obecnie chemizowana produkcja rolna oraz masowa hodowla byda na rze jest rwnie form t o t a l n e j eksterminacji zwierzt, ludzi i gleby. Skargi rolnikw na ograniczenie kredytw na stosowanie dotychczasowych dawek nawozw syntetycznych, toksycznych rodkw ochrony rolin i na brak podanego, wysokiego popytu na miso mona by uzna za szczyt cynizmu, gdyby nie byo wiadomo, e jest to tylko dno niedoinformowania i zagubienia. A take braku zrozumienia

28

sytuacji i niedoceniania wasnej roli w narodzinach nieznanych dotychczas form ycia, mylenia i gospodarowania. wiat wkracza obecnie w nowy wiek, rodz si nowe paradygmaty w nauce, w moralnoci, w zaleceniach ywieniowych oraz nowe metody uprawy ziemi. Zachd odchodzi ju stopniowo zarwno od konwencjonalnych metod uprawy, jak i od kultywowanej jeszcze do niedawna fascynacji produkcj i konsumpcj misa. W tej sytuacji wasne nadwyki chtnie przeznacza na eksport, pozbywa si ich skwapliwie, poniewa miejscowi konsumenci s ju znacznie lepiej poinformowani o prawidowych zasadach zdrowego odywiania, ni polscy nabywcy. Dlatego wanie daj zb, warzyw i owocw uprawianych metodami ekologicznymi, bez chemii, a popyt na miso maleje tam z roku na rok. Opinie lekarzy i dietetykw na Zachodzie zmieniy si ju znacznie, zaczyna si tam gboki, doniosy przeom zarwno w sposobach uprawy ziemi, jak i w zakresie wymogw zdrowego odywiania. A take w sposobie traktowania zawodu rolnika i pojmowania jego zawodowych i moralnych obowizkw. Na polskiej wsi te trzeba bdzie wkrtce zmieni w s z y s t k o! Struktur i metody upraw, kalkulacj finansow, obyczajowo i mentalno, postawy moralne i aspiracje kulturalne. Ta dawna, ponura, prymitywna, brutalna wie odchodzi w przeszo i nie ma juz dla niej miejsca w rodzcym si nowym wiecie. W ostatnich latach sytuacja wsi ulega gbokiej, radykalnej zmianie, otwieraj si dla niej wielkie, dalekosine perspektywy. Rola i pozycja wsi ulega przeomowej zmianie, staje przed ni doniose powoanie i moralna odpowiedzialno przed Histori za realizacj celw i dokona, majcych spenia si na caym wiecie. Wsi przypada obecnie zaszczyt wczenia pierwszego ogniwa do acucha przyszych epokowych przemian, jakie wskutek tego bd si mogy stopniowo wyzwala. Naley bowiem najpierw eliminowa gwne rdo degradacji, aby dalsze pozytywne zmiany mogy nastpowa ju potem swobodnie, atwo, spontanicznie. eby cay wiat zacz si samorzutnie oczyszcza i uwalnia kolejno od skutkw pierwotnego skaenia. I tak jak obecnie wie jest rdem toksycznej, chorobotwrczej ywnoci i moralnej infekcji, tak wie odmieniona, zdrowa fizycznie i moralnie, moe odrodzi wiat.

29

***
Potrzebny jest pilnie zupenie nowy model ycia wsi. Naprawd nowoczesny, odmienny od dotychczasowego sposb ycia i pracy na roli musiaby si zacz od zrozumienia koniecznoci zaniechania hodowli zwierzt na ubj. Uwolnienie si od haraczu hodowlanego otwiera dla wsi liczne nowe, szlachetniejsze moliwoci zarobkowania. W zakresie tego podstawowego zajcia, jakim jest ekologiczna uprawa rolin na pokarm dla ludzi, mona od razu znacznie rozszerzy zakres uprawianych gatunkw zboowych, warzywnych i sadowniczych, sadzi drzewa orzechowe, uprawia roliny strczkowe i nasienne oraz oleiste. A potem robi z nich przetwory na uytek wasny i na sprzeda. Okolicznoci dogodn dla producentw i dla konsumentw jest otwierajcy si w Polsce wolny rynek, ktry zapewnia wikszy i atwiejszy zbyt temu, kto dysponuje lepszym towarem. Wykonujc prace zwizane ze specyfik wiejskiej produkcji rolnej, mona by te zaj si wypiekaniem chleba z ekologicznie uprawianego, penego ziarna rnych zb, robi demy i inne przetwory z ekologicznie uprawianych owocw i warzyw (szczeglnie cenne s warzywa i owoce umiejtnie suszone), dostarcza oleju wytaczanego na zimno i nie faszowanego miodu. Pasiecznictwo, oprcz tego, e dostarcza miodu, spenia w gospodarstwie ekologicznym wiele innych, poytecznych funkcji. Zapewnia dobre zapylanie zasieww, a to umoliwia zwielokrotnienie zbiorw. Ponadto uprawianie rolin miododajnych, tzw. poytkw pszczelich, dostarcza jednoczenie cennego zielonego nawozu, ktry wzbogaca gleb najwartociowszymi substancjami mineralnymi i organicznymi, bez koniecznoci stosowania nawozw zwierzcych i wykonywania zwizanych z tym uciliwych, pracochonnych czynnoci. Pasiecznictwo i uzyskiwanie miodu moe te odciy ogromne areay najlepszej ziemi od potrzeby uprawiania burakw przeznaczonych na cukier. Na obszarach tych mona za uzyskiwa wspaniae plony dorodnych, zdrowych owocw, warzyw i szlachetnych gatunkw zboa, a take zi przyprawowych i leczniczych. Znaczn satysfakcj oraz korzyci zdrowotne i finansowe mogoby dawa rozszerzenie zakresu uprawy lnu. Na areaach uwolnionych od upraw paszowych warto sia, choby nawet nie kadego roku, t poyteczn i szlachetn rolin. Dostarcza ona nie tylko wartociowej przdzy, ale rwnie nasion, tzw. siemienia, wskazanego jako zdrowy pokarm (gomasio to japoska nazwa popularnej przyprawy makrobiotycznej z nasion sezamowych i soli, do ktrej zamiast sezamu, doskonale nadaje si rwnie siemi lniane) i jako lekarstwo (galaretka z namoczonego siemienia jest skutecznym lekiem w wielu przypadociach przewodu pokarmowego i chorobach drg oddechowych). Ponadto wie moe sta si miejscem rozkwitu rzemiosa i w ten sposb nie tylko zdobywa dodatkowe rda zarobku, ale rwnie uniezaleni si pod wzgldem cywilizacyjnym od miasta, wykonujc we wasnym zakresie takie zajcia, jak na przykad stolarstwo, lusarstwo, blacharstwo, usugi hydrauliczne, szewskie i elektroniczne, majc wasne cegielnie, a gwnie wasne myny. Wszystkie pracujce na zaspokojenie potrzeb lokalnych oraz najbliszej okolicy. Obecnie obowizki hodowlane s czynnikiem hamujcym pomysowo i inicjatyw w zakresie umiejtnoci rzemielniczych, co powoduje uzalenienie wsi od miasta albo zmusza do rezygnowania z wielu cywilizacyjnych udogodnie i skazuje na uprymitywnienie potrzeb

30

mieszkacw wsi. Co wicej, czynnoci wykonywane przy hodowli zwierzt zabieraj rolnikom lwi cz czasu i wymagaj ich niewolniczej niemal obecnoci w gospodarstwie na co dzie. Uwolnieni od codziennych zaj przy obsudze zwierzt hodowlanych, mogliby powica wicej czasu na uprawianie nie tylko rzemios uytkowych, ale i artystycznych. I ozdabia wasne rodowisko, a take sprzedawa swoje wyroby, jednak bez porednictwa firm narzucajcych bezwstydnie wysokie mare. Nowym, bogatym terenem dziaalnoci zarobkowej dla wsi mogaby sta si maa turystyka, to znaczy przyjmowanie u siebie na wakacje ludzi z miasta. Formy masowych wczasw nie sprawdzaj si ostatnio i trac popularno, gwnie ze wzgldu na wysokie koszty, a take i pewn koszarowo i ujednolicenie form takiego wypoczynku. Natomiast turystyka wiejska moe by urozmaicona, zrnicowana i zindywidualizowana, a ponadto znacznie tasza. Umoliwiaaby te wymian wartoci kulturalnych i moralnych miedzy gomi a gospodarzami. Jeszcze inn form nowej dziaalnoci zarobkowej i zarazem kulturalnej mogoby by odpatne wypoyczanie ksiek. Taki kierunek przeobrae i osigni w ekonomicznej sytuacji wsi ograniczyby te zapewne, a moe z czasem i wykluczy potrzeb dodatkowej pracy w miejskich zakadach przemysowych. Obecnie zmusza to do codziennego, o b d n e g o, przemieszczania si milionw ludzi z ich miejsc zamieszkania do niekiedy bardzo odlegych miejsc pracy i z powrotem. Zrnicowany i wszechstronny rozkwit ekonomiczny wsi otwiera jednoczenie dostp nie tylko do udogodnie cywilizacyjnych, ale rwnie do rozwoju kulturalnego. Bo samo wprowadzenie najbardziej nawet nowoczesnych i wyszukanych urzdze do mechanizacji hodowli nie wpynie jeszcze na podniesienie poziomu kulturalnego wsi, najwyej poprawi jej p o l o r cywilizacyjny. Mechanizacja hodowli jest zabiegiem niejako kosmetycznym, podobnym do pokrycia pryzmy nawozu eleganckim, efektownym lakierem. Przy zachowaniu hodowli, w jakiejkolwiek formie, chopska obyczajowo i mentalno pozostanie zawsze nie zmieniona. Bez radykalnej eliminacji procederu hodowlanego wie nie przestanie by, tak jak dotd, rodowiskiem o niszej randze spoecznej, tym rodowiskiem gorszym, odstraszajcym swoj obyczajowoci i mentalnoci, izolowanym od bogatszej i subtelniejszej kultury rodowisk miejskich. Ze swojego stanu ponienia spoecznego i kulturalnej izolacji wie moe wydwign si tylko s a m a. Zdecydowan wol, determinacj, wytrwaoci, a przede wszystkim jasnym uwadomieniem sobie tego, o jak wysok stawk toczy si ten bj. e stawk t jest zupenie nowy przewyszajcy pod kadym wzgldem dotychczasowy nieznany model ycia wsi. Zdejmujc przede wszystkim z szyi ten kamie myski, jakim jest hodowla zwierzt na ubj, ktra ju sama ciga wie na kulturalne dno. Awans kulturalny wsi nie mgby si dokona bez uwolnienia jej od haraczu hodowlanego. Dla uzyskania tego awansu nie wystarczy unowoczenienie kurnikw dla niosek i zmechanizowanie pomieszcze dla krw i wi. Za ich nowoczesnymi zagrodami pozostan udrczone, zmaltretowane zwierzta, ktre bezwiednie bior odwet na swoich ciemiycielach. Izoluj ich bowiem od tego wszystkiego, co w kulturze najcenniejsze, obarczaj mentalnoci, ktra powoduje, e homo urbanus dystansuje si od nich i spycha na pozycj ludzi drugiej kategorii. Dla uzyskania awansu kulturalnego nie wystarcza te samo podwyszanie poziomu zamonoci, jest ono rwnie nieskuteczne, jaki mechanizacja obr i chleww. Autentyczne uczestnictwo w dorobku ludzkiej kultury zaczyna si od przyjcia za wasne sposobw oceniania w kategoriach humanistycznych i nabycia zdolnoci do wyboru postpowania zgodnego z wymogami etycznymi i motywowania tego wyboru wzgldami humanistycznymi i moralnymi.
31

Awans wsi wyniknie niejako samoistnie ze skoncentrowania si najpierw na ekologicznych uprawach na pokarm dla ludzi. Pocignie to za sob jej ekonomiczne zrnicowanie i powstanie nowych rode zarobku, rozwj dziaalnoci rzemielniczej, artystycznej i owiatowej, a w zwizku z tym podniesienie si poziomu cywilizacyjnego, a wreszcie i rozbudowanie potrzeb kulturalnych. Taki rozkwit wsi moe po pewnym czasie spowodowa zmian dotychczasowego kierunku migracji ju nie ze wsi do miasta, ale z miasta na wie. Bo wie zacznie ewoluowa w kierunku wszechstronnego udoskonalenia, przestanie by tym rodowiskiem spoecznie gorszym, a stanie si l e p s z a. Lepsza pod kadym wzgldem ekologicznym, zdrowotnym, moralnym i duchowym. Moe sta si OAZ i MEKK wiata. Jeeli w rezultacie tych przemian zaistnieje taka sytuacja, e na wsi ludzie dobrzy i mdrzy bd pracowa w zdrowym rodowisku, wykonujc zajcia wzbogacajce fizycznie, materialnie i duchowo nie tylko ich samych, ale cae rodowisko, to czy mona sobie wyobrazi korzystniejszy start w lepsz, doskonalsz przyszo?

32

***
W tej postulowanej przemianie, zwaszcza w jej pocztkowej, wstpnej fazie du rol maj do odegrania wzory stylu ycia, mylenia i pracy ludzi dobrych, wraliwych i niezachannych, osiedlajcych si na wsi. Taki model oddziaywania i przekazywania dobrych wzorcw postpowania, realizowany pocztkowo na ma skal, stawaby si stopniowo zaczynem WIELKIEGO PRZEOMU. Byby to model ycia twrczy i poszukujcy, alternatywny w stosunku do tego wspczenie dominujcego w kulturze, niechlubnego ideau, jakim jest dnie do maksymalnego zysku przy j a k i e j k o l w i e k dziaalnoci zarobkowej i maksymalna konsumpcja produktw aktualnie lansowanych na rynku, z video jako najpopularniejsz form rozrywki. Podczas gdy dla innych, poszukujcych i twrczych, najczciej wraliwych i dobrych, nie ma waciwie miejsca we wspczenie istniejcych strukturach spoecznych i trendach ekonomicznych, a ich bezcenne inicjatywy s najczciej udaremniane lub szykanowane. Zasadniczym warunkiem wczenia si do tego programu byoby odnajdowanie ludzi pragncych uprawia ziemi wycznie metodami ekologicznymi i dla ktrych perspektywa hodowania zwerzt na ubj byaby nie do przyjcia. Konieczne byoby umoliwienie i w pewnym stopniu uatwienie (a przynajmniej odblokowanie w sensie prawnym i spoecznym) szansy tworzenia miejsc do ycia dla takich wanie ludzi gwnie modych maestw szukajcych mieszkania, rodkw utrzymania, trwaych podstaw egzystencji i zdrowego rodowiska. A jednoczenie reprezentujcych alternatywny, to znaczy nie produkcyjnokonsumpcyjny, sposb mylenia i model aspiracji. Niezbdne byoby obnienie barier formalno-prawnych przy nabywaniu dziaek ziemi, choby z tego miliona hektarw lecych odogiem nieuytkw i z ewentualnego rozparcelowania deficytowych pastwowych gospodarstw rolnych, choby take pomidzy dotychczasowych czonkw zaogi pegeerowskiej. Ten pierwszy krok w realizacji nowego programu nie powinien zakada z gry, czy dziaki takie maj w kadym przypadku funkcjonowa w zespoach, czy te kada osobno, to znaczy jako osiedla o ustalonym z gry ksztacie i zasadach wsplnotowych, czy te jako enklawy samotnikw. Chodzi o to, aby zapewni w kadym przypadku moliwo podejmowania samodzielnych decyzji ludziom reprezentujcym nowa mentalno. Niech dziaaj moliwie swobodnie, stosownie do potrzeb rozwijajcej si sytuacji. Kamealne pocztkowo, nie na skal przemysow, traktowanie swoich ekologicznych upraw umoliwia zebranie pewnego zasobu dowiadcze i obserwacji oraz dokonanie ich selekcji i weryfikacji. Ewentualne rozszerzenie upraw i przeznaczanie czci swoich zbiorw na sprzeda to byby dopiero drugi, nastpny krok. A wtedy podany staby si udzia w organizacji na wzr zachodniej Demeter, na przykad polskiego Ekolandu. Ta organizacja przyjaby odpowiedzialno za instrukta w zakresie sposobw uprawy oraz kontrol i dystrybucj zbiorw. Ona take inicjowaaby powstawanie w caym kraju sieci coraz to nowych sklepw sprzedajcych ywno n a p r a w d zdrow. Z czasem na pewno powstaby popyt na polskie pokarmy rolinne rwnie i za granic, i wtedy organizacja patronujca mogaby uatwia eksport. Jednak takie wyjcie na zewntrz, ten etap dziaalnoci handlowej, musi zosta poprzedzony okresem dziaalnoci wstpnej, tylko na potrzeby wasne, aby mie czas na

33

docenienie wartoci swojej pracy, okrzepn psychicznie w bezinteresownym kontakcie z przyrod i nie wpa w puapk bezrefleksyjnej, owczym pdem inspirowanej pogoni za wielkim biznesem. W tej propozycji tkwi jednoczenie szansa wsparcia dla wysikw zmierzajcych do rozwizania kilku jeszcze innych, trudnych problemw naszej wspczesnej sytuacji: 1) uzyskanie mieszkania dla modych maestw i innych osb bezdomnych, a pozbawionych innych moliwoci zdobycia wasnego miejsca do ycia; 2) czciowe zagospodarowanie odogw; 3) ograniczenie liczby bezrobotnych; 4) tworzenie obszarw ekologicznych enklaw nie zdegenerowanych skaeniem chemicznym; 5) wytwarzanie naprawd zdrowej ywnoci; 6) poprawa stanu zdrowia jej konsumentw; 7) autentyczna i skuteczna troska o zdrowie i prawidowe wychowanie yjcych tam dzieci; 8) prezentacja nowego modelu ycia i aspiracji, szczeglnie wana dla tych, ktrzy na podstawie dotychczasowych wasnych dowiadcze oraz poucze wynikajcych z wzorcw kultury masowej, utosamiali sukces yciowy z nieograniczonym zaspokajaniem najprymitywniejszych potrzeb.

34

***
Inn donios funkcj tego modelu ycia, obok jego walorw kulturowych i obyczajowych, byaby jego rola w korygowaniu istniejcych nieprawidowoci ekonomicznych. Struktura upraw stosowana obecnie w gospodarstwach zarwno indywidualnych, jak i pastwowych oraz spdzielczych, zarwno maych, jak i duych, staje si z dnia na dzie coraz bardziej anachroniczna i nieprzystajca do nowoczesnych wymogw ywieniowych. Spoycie misa ogranicza si stopniowo w caym wiecie. Hodowcy owiec we Francji, protestujc przeciwko obnianiu si popytu na baranin i obnice cen, np. podpalaj swoje ciarwki z owcami i zostawiaj je ponce na drogach. Jeeli sta ich na takie rozrzutne gesty jak niszczenie caych samochodw naadowanych misem, to znaczy, e te manifestacje nie s na pewno wyrazem desperacji godujcych ndzarzy. A jeeli wiadomo, e w tym czasie w innych krajach tysice ludzi dziennie umiera z godu i na prno oczekuje pomocy, to te dziarskie poczynania kad si pitnem niezatartej haby na ich uczestnikach i inicjatorach. Ale ani podpalanie ciarwek z misem, ani zarzucanie gmachw publicznych nie sprzedanymi produktami ywnociowymi, ani zablokowanie wszystkich drg na wiecie nie zmieni i nie poprawi sytuacji na dusz met. Jest bowiem prostym i nieodwracalnym prawem ekonomicznym, e jeeli producent nie znajduje nabywcw na swoje towary, musi zmieni profil produkcji. Miso, yto, ziemniaki staj si towarem coraz mniej poszukiwanym i popyt na nie bdzie dalej si obnia. Dalsza ich produkcja w dotychczasowym zakresie rzeczywicie grozi rolnikom ruin. A przecie adne pastwo nie jest w stanie dotowa bez koca trwale nieopacalnej produkcji. Obecnie, powoli, ale nieustannie, ksztatuje si nowy popyt na ywno, powstaj coraz liczniejsze sklepy z ekologicznie uprawianymi produktami spoywczymi. Szukaj one warzyw, owocw, kasz i mki, uprawianych na kompocie, bez stosowania nawozw syntetycznych i chemicznych rodkw ochrony rolin, bo o takie wanie dopominaj si kupujcy i s nawet gotowi paci za nie wysze ceny. Jeeli wic producenci domagaj si, aby handlowcy brali od nich to, czego klienci sobie nie ycz, to sytuacja jest rzeczywicie beznadziejna. Jedyne wyjcie to dostosowanie struktury upraw i caej produkcji rolnej do narastajcych nowych potrzeb rynku. Otwiera si duy, chonny rynek, zarwno w kraju, jak i na eksport, ale na i n n e ni dotychczas produkty rolne. Opacalno hodowli zwierzt rzenych jest ju w odwrocie, popyt na miso maleje i bdzie mala coraz bardziej, bo ludzie pragn by zdrowi i nikt nie zechce kupowa za wysok cen pokarmu, o ktrym wie, e mu szkodzi. Warzywa i owoce, jakich obecnie poszukuje konsument, to te nie pryskane, a zboa tylko z upraw ekologicznych. Zb do bezporedniego spoycia dla ludzi, a nie na pasz, wystarczy uprawia mniej, ale ze znacznie wiksz starannoci ni dotychczas. Nabywca ju wkrtce nie bdzie chcia kupowa ich workami na pasz, a tylko na kilogramy, do konsumpcji wasnej, paczuszki z pszenic, owsem, prosem lub jczmieniem. A l e b e z c h e m i i! Wie nie moe upiera si przy dotychczasowych formach produkcji i poday, jeeli popyt na rynku spoywczym zmienia si radykalnie. Dotychczasowe aspiracje ilociowe w produkcji rolnej musz ustpi miejsca aspiracjom jakociowym, NPK musi zosta zastpione kompostem, a wymiona krowy i rce dojcego naley my za kadym razem do czysta. Niezbdny jest nowy styl gospodarowania i

35

nowy styl mylenia o produkcji rolnej. W zwizku z tym trzeba zakwestionowa i przezwyciy wiele dotychczasowych nawykw, schematw i opinii. Niezbdne jest przede wszystkim bezkompromisowe przestrzeganie tego warunku odnowy, ktry mwi o absolutnym wykluczeniu hodowli zwierzt przeznaczanych na rze. Niedotrzymanie tego warunku pocigaoby za sob konieczno zachowania dotychczasowej struktury upraw uwzgldniajcej roliny pastewne i inne przeznaczone na pasz. A gwnie takiego stylu gospodarowania i takiej mentalnoci gospodarza, e uderzaoby to w same podstawy caego programu i udaremniao jego pomyln realizacj. Nowe, rzekomo, osiedla rolne pozostayby takimi samymi jak dawniej siedliskami zoliwej infekcji moralnej, kondycjonujcymi coraz to nowe roczniki i pokolenia do brutalnoci, zabijania i bezwzgldnoci. Kolejnym, niezbdnym warunkiem awansu cywilizacyjnego i kulturalnego wsi, a jednoczenie opacalnoci rolnictwa, jest uksztatowanie si nowego klimatu moralnego i nowej obyczajowoci. Wzorem dla tego nowego modelu ycia mogyby sta si m.in. owe enklawy ludzi, reprezentujcych alternatywny styl ycia i aspiracji, ktrzy osiedlaliby si na wsi. Przykadem realizacji takich prb jest np. dziaalno Fundacji im. w. Franciszka oraz Rolniczego Kka Ekologicznego Ziarno, ktrych zaoyciel, Marian Koszewski, tak pisze: Jestem wewntrz wsi, w jej krwiobiegu, dotyka mych receptorw. Widz jej rzeczywisty obraz, a jednoczenie mam jej obraz wyidealizowany Podzielam pogld planeta, jeeli ma by zaludniona, to pownna by wsi. Ta wie moja, lokalna, jest miertelnie chora. Wszystko ze, co mona przeczyta ze statystyk, jej dotyczy. Widz postepujc degradacje tej podstawowej czci substancji narodu ludzi wsi Tu z dzie ludzkich majcych znaczenie dla rozwoju czowieka, nic nie dociera. Nie ma na nie potrzeb. Jest zatracona wraliwo na pikno przyrody, jake wic ponosi tych ludzi? Kade dziaanie wyzwala tu kontrowersj, a kady sukces zazdro i nienawi Tu ju bardzo trudno spotka Czowieka. Skd wzi ludzi do pracy nad wsi? Jeeli s, to w wielkim rozproszeniu i nie akceptowani, gin w cieniu Duo alkoholu, beznadzieja, kultura z telewizji, moralne upadanie, zatruwanie rodowiska, degradacja duchowa i materialna Na takiej wsi jestem i tu bd robi to, co napisaem Nie opuszcza mnie jednak pytanie, czy to jest moliwe. Ale wiem, e to co robi, jest KONIECZNE Potrzebne jest wiato duchowe, umysy, serca i rce do pracy. Tu s rce, jest duo rk, znajduj si i serca. Jak czysta woda wypywajca ze rda, s tu dzieci i jeszcze troch modziey Jest to w tej chwili tylko punkt,lecz gdy zaczn skupia si ludzie, bdzie rosa sia przycigajca innych, jak w grawitacji W tej chwili ja moe pracuj nad przygotowaniem przestrzeni kontaktowej ze wsi. Wie moja jest miertelnie chora pisze Marian Koszewski. Dlaczego tak jest, skd si ta choroba wzia? Przecitny wspczesny polski rolnik, ktry zetkn si kiedykolwiek z lansowanymi przez ostatnie kilkadziesit lat tzw. nowoczesnymi formami owiaty rolniczej, zosta zapoznany rwnie z podstawowymi kanonami ekonomiki rolnictwa. Jest w zwizku z tym przekonany, e decydujc o nowoczesnoci cech jego pracy jest wydajno i opacalno, mao natomiast sysza, albo i wcale, o wpywie, zalecanych jako nowoczesne, metod chemicznych upraw na poziom zdrowotnoci swoich zbiorw. Przekonywano go rwnie, e w sensie ekonomicznym, to znaczy tym nowoczesnym, on sam, obok zabudowa, inwentarza i maszyn rolniczych, stanowi jedn z czci skadowych swego gospodarstwa. Serwujca takie pouczenia ekonomika rolnictwa zdezorientowaa i zdeprawowaa wie, bya bowiem oszczerstwem szkalujcym to wszystko, co wie si z prac na roli. Odzieraa rolnictwo z urody i dostojestwa, z wartoci etycznych i estetycznych. Po latach ycia w przekonaniu o susznoci takich poucze, rolnicy maj do opaczn, wrcz przewrotn wizj wasnego zawodu i z gruntu faszywe opinie o swoich prawach i obowizkach. Zdezorientowani, le poinformowani,
36

domagaj si hucznie tego wszystkiego, co musiaoby im zaszkodzi, co w efekcie kocowym wymierzone jest w podstawy ich wasnej egzystencji. I to nie tylko w sensie ekonomicznym, ale rwnie cywilizacyjnym, humanistycznym i kulturowym. daj tego, co od lat udaremnia prby awansu wsi, podniesienie poziomu jej zdrowotnoci, stworzenie warunkw ycia kulturalnego i godnego. Wbrew temu, co dla wsi dobre i cenne, chc uprawia i sprzedawa duo kartofli dla celw przemysowej produkcji alkoholu, duo yta na pasz dla trzody, sprzedawa duo misa kosztem zdrowia wasnego i nabywcw oraz nie koczcego si cierpienia zwierzt. Aby odwrci zowrogie nastpstwa wieloletniego deprawowania i dezinformowania wsi, potrzebne s gbokie przemiany w zakresie sposobu pojmowania celw i wartoci pracy rolnika. Nie wszystkie nowe postulaty i oceny wystarczy wyrazi w sowach, nie wszystko da si p ow i e d z i e , wiele z wartoci tego nowego klimatu kulturalnego trzeba by rwnie realizowa na miejscu i pokazywa, jak to si robi. Dowodzi codziennym przykadem, e istnieje moliwo takiego sposobu ycia na wsi, ktry przywraca autentyczno zapomnianych ju obecnie postaw i zalet, takich jak uczciwo, prawo, godno. I to byaby wanie jedna z gwnych rl owych enklaw. Mgby to sta si naprawd nowoczesny model ycia na wsi, nasycony waciwymi temu yciu wartociami. Bo to wanie rolnictwo, przez autentyzm wykonywanej pracy, bezporedni kontakt z przyrod, brak napi ycia miejskiego, otwiera wyjtkowo du moliwo rozwoju osobowoci, podnoszenia poziomu moralnego, rozszerzania wyobrani i budzenia si wraliwoci na pikno otoczenia. To wanie na wsi kryj si przebogate zasoby urody ycia i bezcenne, niezastpione rda inspiracji humanistycznego rozwoju. Jednak na skutek przyjcia na siebie ciarw hodowlanych, wie zatraca te wszystkie wymienione walory, staje si natomiast rodowiskiem podatnym na wyzwalanie postaw prymitywizmu i zdziczenia, przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Wyeliminowanie hodowli zwierzt i wsparcie ze strony osiedlajcych si tam ludzi wraliwych i dobrych mogoby zapocztkowa odmienny od dotychczasowego, naprawd nowoczesny styl ycia i pracy na roli. Realizowany na razie w maej skali, mgby sta si zaczynem wielkiej przemiany. Bo jeeli by si okazao, e ludzie wsi maj autentyczny, cho nie zawsze dotd uwiadamiany, niedosyt poznawania i realizowania wyszych wartoci moralnych i umysowych, e naprawd tai si w nich ukryte pragnienie wydobycia si ze swej prymitywnej kondycji psychicznej ku szerokim horyzontom rozumienia i odczuwania wiata, to te proponowane wartoci, nowego dla nich stylu ycia zaczyby si krzewi ywioowo, rozprzestrzenia jak poar. Gdyby jednak nadzieje zwizane z rol wsi w WIELKIEJ PRZEMIANIE nie speniy si, gdyby si okazao, e na wszystko jest ju za pno, bo degradujce indywidualno ludzk spustoszenia zaszy zbyt daleko, i e nie ma co liczy na zrozumienie i wsparcie ludzi wsi, to by znaczyo, e i cay wiat jest ju bez szansy i bez przyszoci. e nie ma adnej nadziei.

37

***
Postulatw wegetarianizmu oraz wszechstronnych i gbokich przemian, ktre on zapowiada i ktre dziki niemu mogyby si dokona, nie udaoby si zrealizowa bez udziau tego podstawowego, najwaniejszego motywu ludzkiego dziaania ku jakiejkolwiek poprawie. Bez WSPCZUCIA. Jego doznawanie musiaoby by jednak si dostatecznie skuteczn dla przeciwstawienia si zachowaniom inspirowanym obecnie niepohamowan niczym zachannoci oraz podaniem pokarmw ekscytujcych, wcigajcych w stan naogowego uzalenienia, takich jak miso, alkohol, cukier, papierosy. Tylko wspczucie mogoby sta si dostatecznie siln przeciwwag dla dnoci i aspiracji narzucanych z tradycj i zymi nawykami wysnutymi ze wadomoci owcy. Wspczucie jest t najszlachetniejsz rolin, wyrastajc na bogatej glebie serc ludzi dobrych i mdrych, obdarzonych wraliwoci i wyobrani. Jest ono podobne do tego ewangelicznego ziarna gorczycy, ktre gdy wykiekuje i si rozkrzewi, wtedy w jego gaziach znajduj schronienie ptaki niebieskie i wszystko, co yje na Ziemi. Narodziny wspczucia wi si jednak nierozerwalnie z indywidualnym rozwojem, zale od stopnia samorealizacji osoby ludzkiej, od jej u c z o w i e c z e n i a. Wynika z tego, e warto indywidualna jednostki, wyraajca si w wysubtelnieniu wraliwoci i rozszerzeniu wyobrani, umoliwiajcych doznawanie wspczucia, jest podstawowym, niezbdnym warunkiem uzdrowienia sytuacji na caym wiecie, we wszystkich dziedzinach ycia, zdominowanych obecnie bezwzgldn i dzik wiadomoci owcy. W ten sposb staje si zrozumiae jeszcze jedno wskazanie Ewangelii, aby najpierw szuka Krlestwa Boego, ktre jest w nas. A reszta bdzie nam przydana.

38

***
Od kilku lat w Polsce, a ju wczeniej w wielu innych regionach wiata, rozpowszechnia si spontaniczny, arliwy ruch na rzecz obrony praw zwierzt. Nagle teraz, po wiekach obojtnoci na ich cierpienia i biernego powielania zych tradycji w sposobie obchodzenia si z nimi, wyania si nowy paradygmat mylenia i odczuwania. Nastpuje jakby gwatowne olnienie zrozumieniem wstrzsajcej, strasznej doli uciemionych przez czowieka zwierzt oraz dramatycznej sytuacji ludzi, spowodowanej ich wasnym bdem i dotychczasow bezdusznoci. Po wiekach udrki i ponienia, nasze pokolenie jest wiadkiem i uczestnikiem wielkiego przeomu ZMIERZCHU WIADOMOCI OWCY. Jest ono wiadkiem i uczestnikiem otwarcia si ogromnej szansy przyspieszonego rozwoju ku autentycznemu czowieczestwu ludzkiej istoty. Awansu czowieka, zdegradowanego i upodlonego dotychczasowym przymusem przeywania swoich lat w barbarzyskiej strukturze cywilizacji wykreowanej przez wiadomo owcy. Tej cywilizacji, ktr znamy z historii i ktrej jestemy obecnie wiadkami. Powrt do naturalnej diety, zgodnej z rolinoernym przystosowaniem genetycznym czowieka, wyzwala cay acuch nastpstw i konsekwencji o niesychanej doniosoci niesie nadziej powstania nowej zupenie cywilizacji! Chywilizacji bez agresji, przemocy i okruciestwa, bez alkoholizmu, godu, chorb, bez wynaturze, skaniajcych do niszczenia przyrody. Bez jatek i rzeni, a za to z mnstwem parkw, gajw i ogrodw. Cywilizacji, otwierajcej niewyobraalne perspektywy dalszego umysowego, moralnego i duchowego rozwoju ludzi i caej Planety. Dawniej, w historii, wegetarianizm bywa sporadycznym, indywidualnym sposobem odywiania i stylem ycia nielicznych osb, wyrastajcych ponad swj czas i traktowanym przez pozostaych jako utopijna mrzonka. Teraz ju przesta by tylko sentymentalnym postulatem nielicznych. Staje si ruchem m a s o w y m! Jest bowiem realnym, twardym, NIEZBDNYM warunkiem przetrwania i szansy dalszego rozwoju. Dla wszystkich ludzi, zwierzt i drzew.

39

***
Teraz ju nie ma wtpliwoci co do tego, e ta pozornie wspaniaa, imponujca struktura wspczesnej cywilizacji, w sensie ekologicznym i etycznym jest rodzajem patologicznej naroli, nowotworow tkank na ciele naszej Ziemi. Preferuje ona i tworzy gwnie takie formy technologiczne i spoeczne, ktre kreuj si kosztem niszczenia i eksploatowania organizmu caej Planety we wszystkich sferach zjawisk fizycznych i psychicznych. Jej podstawowym tworzywem materialnym s substancje chemiczne, a psychicznym skoncentrowanie si na rachubach ku osiganiu maksymalnego finansowego zysku. Niewielu jednak zdaje sobie spraw, e pierwotnym czynnikiem tych negatywnych zjawisk, ich rzeczywistym korzeniem, jest kompleks zachowa ludzkich zwizanych z wytwarzaniem i konsumpcj misa. One stanowi patogenez miertelnej choroby wiata. Proces ekologicznej i moralnej degradacji trwa od czasw, gdy w zamierzchej, prehistorycznej przeszoci, czowiek zamiast poprzesta na uprawianiu stosownego dla siebie pokarmu rolinnego, zacz, nie wiadomo dlaczego, hodowa i zabija zwierzta,. Nowoczesna cywilizacja techniczna, ktra jak nienasycona hydra pochania ywotne zasoby Planety, wyrasta z panujcego juz teraz powszechnie obyczaju masowego zabijania zwierzt i ywienia si ich misem. W naszych czasach zjawisko to nasila si gwatownie, rwnolegle z lawinowym przyrostem ludzkiej populacji i wzrastaniem apetytw na miso, co wyzwala nieopanowany rozwj przemysu hodowlanego. Chemiczno-komercyjna tkanka wspczesnej, rakowatej cywilizacji ma ju przerzuty we wszystkich dziedzinach ycia: ekologicznej, ekonomicznej, naukowej, politycznej, zdrowotnej, moralnej, kulturalnej, religijnej, obyczajowej, estetycznej, psychicznej i demograficznej. Wyciska tragiczne i zowrogie pitno na przyszoci caego wiata. Podejmowane prby ratunku, zmierzajce do zapobiegania ogromnijcym z dnia na dzie zagroeniom, maj charakter gwnie ekonomiczny i polityczny, a sporadycznie tylko postuluj siganie do rodkw ekologicznych i moralnych. W rezultacie wic ograniczaj si do jaowego drenia niezliczonych problemw, ktre w rzeczywistoci s tylko wtrnymi symptomami tego jednego, totalnego bdu. Umysy naukowcw, ekonomistw i politykw zaczadzone dymem KREMATORYJNEJ MDROCI, unoszcym si z kominw instytutw dowiadczalnych, nie s w stanie ustali pierwotnego rda choroby. Dlatego zalecane terapie pozostaj wci jednakowo, rozpaczliwie nieskuteczne. Nie tylko nie przynosz poprawy, ale ponadto urgliwie, jako postp cywilizacyjny, postuluj dalsze podnoszenie skali produkcji zwok. Powszechne zamroczenie toksycznym odorem ich rozkadu utrudnia oderwanie si od schematw bdnie formuowanych problemw i nietrafnych diagnoz. A ponawiane kadego dnia ciosy zadawanej mierci jeszcze bardziej znieczulaj wraliwo i poraaj sumienie. Teraz ju nie sposb do gboko wzgardzi czowiekiem tak obezwadnionym kategoriami rozumowania chemiczno-finansowego, tak gboko zadufanym w swojej krematoryjnej mdroci, e nawet dziaalnoci jawnie degradujcej i zatruwajcej rodowisko potrafi zaprzesta wycznie pod naciskiem represji karnych i sankcji finansowych, a nie jest zdolny do reagowania na argumenty merytoryczne i etyczne.

40

Powoli dopiero i z ogromnymi oporami toruje sobie drog zrozumienie, e szansa uzdrowienia ycia ludzi i znalezienia ratunku dla Planety kryje si w rozpoznaniu i uwzgldnieniu rolinoernej natury ludzkiej. Do zrealizowania tej szansy prowadzi wska i stroma cieka dorabiania si nowego sumienia i nowej wiadomoci. Sumienia ekologicznego i wiadomoci kosmicznej.

41