Jerzy Kosiski

Kroki
(Przeoy Henry Dasko)

MOJEMU OJCU czowiekowi agodnemu

Dla czowieka nieopanowanego nie istnieje mdro, nie istnieje take zdolno skupienia; bez skupienia za nie mona zazna spokoju. A czy niespokojni mog mwi o szczciu?

BHAGA VADGITA

Jechaem coraz dalej na poudnie. Wioski byy mae i ubogie; gdy tylko si w ktrej zatrzymaem, wok samochodu zbiera si tum, a dzieci ledziy kady mj ruch. Postanowiem spdzi par dni w ogooconej z rolinnoci, penej pobielonych chat wiosce; chciaem odpocz, a take odda do prania i reperacji odzie. Kobieta, ktra si podja tej pracy, wyjania, e zrobi to szybko i sprawnie, poniewa ma pomocnic mod dziewczyn, sierot, zmuszon do zarabiania na wasne utrzymanie. Wskazaa na dziewczyn patrzc na nas z okna. Kiedy wrciem nastpnego dnia, eby odebra uprane rzeczy, we frontowym pokoju si na ni natknem. Od czasu do czasu podnosia na mnie oczy, a ilekro napotkaem jej wzrok, usiowaa ukry zainteresowanie moj osob i coraz niej pochylaa gow nad szyciem. Przekadajc dokumenty do kieszeni wieo uprasowanej marynarki zauwayem, z jak ciekawoci spoglda na plastikowe karty kredytowe, ktre na chwil pooyem na stole. Zapytaem, czy wie, do czego su; odrzeka, e nigdy czego takiego nie widziaa. Powiedziaem, e przy pomocy kadej z tych kart mona kupi meble, pociel, naczynia kuchenne, jedzenie, odzie, poczochy, obuwie, torebki, perfumy, niemal wszystko, co si chce bez pacenia za to pienidzmi. Niedbaym tonem wyjaniem dziewczynie, e mog rwnie uywa swoich kart w najdroszych sklepach pobliskiego miasta, e wystarczy je pokaza, by podano mi jedzenie w jakiejkolwiek restauracji, e mog zatrzyma si w najlepszych hotelach i e wszystko to dostpne jest zarwno dla mnie, jak i dla wybranych przeze mnie osb. Chciabym j zabra ze sob dodaem poniewa podoba mi si i jest adna, mam te wraenie, e chlebodawczyni nie traktuje jej dobrze. Jeeli sobie yczy, moe pozosta ze mn, jak dugo zechce. Cigle nie patrzc na mnie dziewczyna spytaa jak gdyby pragnc si upewni czy bd jej potrzebne pienidze. Po raz wtry powiedziaem, e jeeli mamy ze sob karty i postanowimy z nich korzysta, ani jej, ani mnie pienidze nie bd potrzebne. Obiecaem, e zwiedzimy razem rne miasta, a nawet rne kraje; nie bdzie musiaa

pracowa ani robi czegokolwiek poza dbaniem o siebie, kupi jej, co tylko zapragnie, bdzie moga nosi wspaniae stroje i piknie dla mnie wyglda i zmienia uczesanie czy nawet kolor wosw, jak czsto zechce. Aby tak si stao, wystarczy, aby nie mwic nikomu ani sowa, pno w nocy wysza z domu i spotkaa si ze mn przy drogowskazie na kracu wioski. Zapewniem j, e gdy ju znajdziemy si w miecie, do jej chlebodawczyni wysany zostanie list wyjaniajcy, e jak wiele dziewczt przed ni opucia dom, by znale prac w wielkim miecie. W kocu powiedziaem, e bd na ni czeka tej nocy i bardzo licz na to, e przyjdzie. Karty kredytowe leay na stole. Dziewczyna wstaa i wpatrywaa si w nie ze czci, w ktrej byo niedowierzanie; wycigna praw rk, by ich dotkn, ale natychmiast j cofna. Wziem jedn z kart i podaem jej. Trzymaa j delikatnie w palcach jak sakralny opatek, unoszc ku wiatu, by zbada wytoczone na niej litery i cyfry. Wieczorem zaparkowaem samochd wrd krzakw o par metrw od drogowskazu. Przed zapadniciem ciemnoci mino mnie wiele furmanek, wracajcych z targu do wioski, ale nikt nie zwrci na mnie uwagi. Nagle z tyu za mn pojawia si dziewczyna; zadyszana i przeraona, przyciskaa do piersi zawinitko z rzeczami. Otworzyem drzwi auta i bez sowa wskazaem jej tylne siedzenie. Zapaliem niezwocznie silnik i dopiero gdy znalelimy si poza obrbem wioski, zmniejszyem szybko i powiedziaem, e jest teraz wolna i e dni jej ubstwa miny. Przez jaki czas siedziaa bardzo cicho, a potem niepewnym gosem spytaa, czy mam nadal swoje karty. Wyjem karty z kieszeni i podaem jej. Po kilku minutach przestaem widzie gow dziewczyny we wstecznym lusterku: usna. Nastpnego dnia przed poudniem dotarlimy do miasta. Dziewczyna obudzia si i wpatrujc si w ruch uliczny przylgna twarz do szyby. Nagle dotkna mego ramienia i wskazaa na duy dom towarowy, ktry wanie mijalimy. Powiedziaa, e chce sprawdzi, czy moje karty rzeczywicie maj moc wiksz od pienidzy. Zaparkowaem samochd.

Wewntrz sklepu przywara do mego ramienia; czuem, e wntrze jej doni jest wilgotne z emocji. Przyznaa, e nigdy przedtem nie bya ani w miecie, ani nawet w miasteczku; trudno jej byo uwierzy, e tylu ludzi zgromadzi si moe w jednym miejscu, a mimo to tyle rzeczy zostaje jeszcze do nabycia. Wskazywaa suknie, ktre jej si podobay i zgodzia si z kilkoma moimi sugestiami dotyczcymi strojw, w ktrych bdzie jej najbardziej do twarzy. Przy pomocy dwch sprzedawczy, patrzcych z nie ukrywan zazdroci na moj towarzyszk, wybralimy kilka par but w, rkawiczek, poczoch, troch bielizny, kilka sukienek i torebek oraz paszcz. Ogarnia j coraz wikszy lk. Kiedy spytaem, czy si boi, e moimi kartami nie bdzie mona zapaci za wszystko, co wybralimy, z pocztku zaprzeczaa; wreszcie przyznaa si do swoich obaw. Dlaczego zapytaa tylu ludzi w jej wiosce musi harowa przez cae ycie, by mc zapaci za rzeczy, jakie kupilimy, podczas gdy ja, nie bdc synny m pikarzem ani gwiazdorem filmowym, ba, nawet praatem, w ogle nie potrzebuj pienidzy, by sta si posiadaczem wszystkiego, czego zapragn. Kiedy zapakowano ju wszystkie nasze zakupy, podaem kasjerce jedn z kart. Podzikowaa uprzejmie, znikna na chwil, po czym wrcia i oddaa mi kart wraz z rachunkiem. Moja przyjacika staa za mn; palia si, by porwa paczk, ale wci baa si to zrobi. Opucilimy sklep. Gdy znalelimy si w aucie, otworzya pakunek i obejrzaa swoje rzeczy: dotykaa ich, wchaa i znw dotykaa, otwieraa i zamykaa pudo. Kiedy ruszyem, zacza przymierza pantofle i rkawiczki. Zatrzymaem si przed niewielkim hotelikiem i weszlimy do rodka. Nie zwracajc uwagi na pene domysu spojrzenie portiera, zadaem poczonych ze sob pokoi. Moje walizki wniesiono na gr, ale dziewczyna nalegaa, by wasnorcznie nie pudo, jak gdyby w obawie, e kto je zabierze. Na grze posza si przebra do swojego pokoju i wrcia ubrana w now sukni. Paradowaa przede mn, stawiajc niepewne kroki w nowych pantoflach na wysokim obcasie, przegldaa si w lustrze, po czym znw wracaa do swego pokoju, eby przymierza kolejne stroje.

Pnym popoudniem przywieziono ze sklepu pozostae pakunki zawierajce damsk bielizn. Dziewczyna bya lekko oszoomiona winem, ktre wypilimy podczas lunchu; teraz, jakby usiujc zaimponowa mi sw nowo nabyt wiatowoci, ktr musiaa podpatrzy w pismach, opisujcych socjet i wiat filmu, staa przede mn z domi wspartymi na biodrach, zwilajc wargi jzykiem i szukajc rozchybotanym wzrokiem mojego spojrzenia. * Byo nas kilkoro. Pracowalimy na jednej z wysp jako asystenci profesora archeologii, ktry przez cae lata prowadzi poszukiwania resztek dawnej cywilizacji, bdcej u szczytu swego rozwoju pitnacie stuleci przed nasz er. Profesor twierdzi, e bya to cywilizacja wysoce rozwinita, ktr w pewnym momencie star z powierzchni ziemi jaki potny kataklizm. Nie zgadza si z powszechnie uznan teori, e wysp nawiedzio straszliwe trzsienie ziemi, a nastpnie rk zalaa ludzk j i gigantyczna fala mors ka. materiay Gromadzilimy szcztki naczy, przesiewalimy popioy szukajc resztek przedmiotw zrobionych odkopywalimy budowlane, profesor za katalogowa to wszystko jako dowody majce wesprze jego nie opublikowane jeszcze dzieo. Po miesicu postanowiem opuci wykopaliska i zwiedzi ssiedni wysp. Spieszyem si, by zdy na prom i odjechaem przed otrzymaniem wypaty, ale obiecano mi, e mj czek nadejdzie nastpn odzi pocztow. Miaem ze sob do pienidzy, by przey jeden dzie. Po przyjedzie spdziem cay dzie na zwiedzaniu. Nad wysp growa nieczynny wulkan, ktrego rozlege zbocza pokrywaa zwietrzaa porowata lawa, tworzca uprawn, cho mao urodzajn gleb. Zszedem do portu; godzin przed zachodem soca, gdy robio si chodniej, odzie rybackie wypyway na nocny pow. Patrzyem, jak lizgaj si po spokojnej, prawie gadkiej wodzie, a ich wyduone, niskie sylwetki znikny z pola widzenia. Wyspy, nagle pozbawione blasku,

odbijajcego si od ich skalistych grzbietw, stay si czarne i grone. W kocu znikny jedna po drugiej, jakby wcigane bezgonie pod powierzchni morza. Nastpnego ranka poszedem na nabrzee, by oczekiwa odzi pocztowej. Ku memu zaskoczeniu wypata nie nadesza. Staem na molo zastanawiajc si, jak dam sobie rad i czy w ogle uda mi si opuci wysp. Przy sieciach, przygldajc mi si, siedziao kilku rybakw; wyczuli, e co jest nie w porzdku. Trzech z nich zbliyo si do mnie; zaczli co mwi. Nie zrozumiaem i odpowied ziaem w obu jzykach, ktre znaem: twarze ich stay si pospne i wrogie, gwatownym ruchem odwrcili si ode mnie. Tej nocy zaniosem piwr na pla i spaem na piasku. Rano wydaem resztk pienidzy na filiank kawy. Wspiem si krtymi uliczkami koo portu i przez wyndzniae pola dotarem do najbliszej wioski. Siedzcy w cieniu wieniacy przygldali mi si ukradkiem. Godny i spragniony, wystawiony na palce promienie soca, wrciem na pla. Nie miaem nic, co by si dao zamieni na ywno l ub pienidze: zegarka, wiecznego pira, spinek do mankietw, aparatu fotograficznego czy portfela. W poudnie, gdy soce stao wysoko i mieszkacy ukryli si w domach, poszedem na posterunek policji. Jedyny policjant na wyspie drzema przy telefonie. Zbudziem go, lecz nie kwapi si, by poj nawet najprostsze moje gesty. Wskazywaem na telefon i wywracaem moje puste kieszenie; dawaem mu znaki i rysowaem obrazki, odgrywaem nawet sceny godu i pragnienia. Nic z tego nie przynioso efektu; policjant nie wykazywa zainteresowania ani zrozumienia i telefon pozosta pod kluczem. By to jedyny telefon na wyspie; przewodnik, ktry przeczytaem, zawiera nawet t drobn informacj. Po poudniu spacerowaem po wiosce, umiechajc si do mieszkacw w nadziei, e poczstuj mnie czym do picia lub zaprosz do stou. Nikt nie odwzajemnia moich pozdrowie, a sklepikarze po prostu mnie ignorowali. Koci znajdowa si na najwikszej wyspie archipelagu, i nie miaem adnych rodkw, by si tam dosta i poprosi o poywienie i nocleg. Wrciem na pla, jakbym si spodziewa, e ratunek nadejdzie od morza. Byem wygodzony i wyczerpany. Od soca dostaem silnej

migreny i falami nachodziy mnie zawroty gowy. Nagle usyszaem obcy jzyk. Obrciem si i zobaczyem dwie kobiety siedzce nad wod. Z ich ud i ramion zwisay fady szarego, gsto pokrelonego yami tuszczu, a ich pene, obwise piersi wcinite byy w staniki ogromnych rozmiarw. Opalay si wycignite na rcznikach plaowych wrd ekwipunku, jaki zabiera si na piknik: koszykw z jedzeniem, termosw, parasoli, siatek penych owocw. Na pitrzcych si obok ksikach widniay sygnatury biblioteczne. Kobiety byy najwyraniej letniczkami wynajmujcymi pokj u miejscowej rodziny. Zbliyem si powoli, lecz otwarcie, peen obaw, e je przestrasz. Przerway rozmow, a ja pozdrowiem je z umiechem, uywajc po kolei dwch jzykw, ktre znaem. Odpowiedziay w innym. Nie mielimy wsplnego jzyka, ale wiadomo znajdujcego si obok poywienia dziaaa na mnie nieodparcie. Usiadem obok nich, jak gdyby pod wraeniem, e zostaem zaproszony, a gdy zaczy je, wpatrywaem si w jedzenie: ignoroway moje uporczywe spojrzenie lub go nie dostrzegay. Po paru minutach kobieta, ktr uznaem za starsz, poczstowaa mnie jabkiem. Jadem powoli, starajc si nie okaza godu, ale i w nadziei na co bardziej treciwego. Przyglday mi si z uwag. Na play byo gorco: zapadem w drzemk. Obudziem si jednak, gdy kobiety podniosy si na nogi. Ramiona i plecy miay czerwone od soca. Struki potu obiy piasek, ktry przywar do ich obwisych ud, a zway tuszczu spyway z bioder, gdy pochylay si z trudem, by zebra rzeczy. Pomogem im. Skiny kokieteryjnie i ruszyy wzdu wewntrz nego brzegu play. Podyem za nimi. Dotarlimy do domu, w ktrym mieszkay. Przy wejciu chwycia mnie kolejna fala zawrotw gowy; potknem si na stopniu i upadem. miejc si i szczebioczc, kobiety rozebray mnie i zacigny na due, niskie ko. Wci oszoomiony, wskazaem na swj odek. Bez zwoki przyniosy mi miso, owoce, mleko. Nim zdyem skoczy posiek, zacigny zasony i zdary z siebie kostiumy kpielowe. Nagie zwaliy si na mnie. Pogrzebay mnie ich wielkie brzuchy i szerok ie zady; kobiety przygwodziy mi rce; mitosiy mnie, obciskiway i gnioty.

O wicie byem na molo. Przypyna d pocztowa, ale do mnie nie nadszed ani czek, ani list. Staem patrzc na d znikajc w gorcym socu, ktre spalao porann mg odsaniajc jedn po drugiej odlege wyspy.

*
Jako instruktor narciarski pracowaem w uzdrowisku grskim, dokd wysyano na leczenie pacjentw-grulikw. Z mojego mieszkania mogem dostrzec sanatorium i odrni blade twarze nowo przybyych od opalonych twarzy starych pacjentw, ktrzy opalali si na tarasach. Pod koniec kadego popoudnia moi zmczeni podopieczni wracali do swoich pensjonatw, ja za do mojego samotnego posiku. Wikszo czasu spdzaem sam. Po kolacji przytumiony dwik gongu w sanatorium obwieszcza cisz nocn i w kilka minut potem wiata gasy kolejno, jak gdyby wykradane z jednego okna po drugim. W chacie wysoko na zboczu zawy pies. Trzasny gdzie drzwi. Dostrzegem sylwetki ludzkie brnce poprzez gboki nieg, pokrywajcy pobliskie pole: instruktorzy narciarscy z okolicznych domw skradali si ukradkiem na swe nocne schadzki. Z bezkresu mroku otaczajcego sanatorium wyonio si kilka postaci spieszc ku czekajcym poniej mczyznom: to pacjentki wymykay si do swoic h kochankw. Sylwetki stykay si i wtapiay jedna w drug jak sklejane ze sob kawaki cienia. Kada z par odchodzia osobno. W wietle ksiyca wyglday jak karowate sosenki grskie schodzce ze zbocza, by wdrowa wrd bezwietrznych pl. Wkrtce wszystkie znikny. W cigu nastpnych kilku tygodni zorientowaem si, e niektrym z silniejszych pacjentw wolno byo spdza cz dnia na wieym powietrzu. Spotykali si w kawiarni u podna stokw i wielu z nich nawizywao znajomoci z wczasowiczami i pracownikami uzdrowiska. Czsto ukryty w kpie wierkw, obserwowaem ich, jak cz si w pary; przygldaem si, jak od czasu do czasu zmieniaj partnerw; zapisywaem w pamici zarwno tych najpopularniejszych, jak i tych, ktrzy nie mieli

powodzenia. Potem, gdy nikny resztki wiata i nagy chd ogarnia nawet mj dobrze osonity punkt obserwacyjny, odwracaem si i ruszaem ku mojej kwaterze. Jedna z kobiet szczeglnie przycigaa moj uwag. Jej przypadek nie nalea do cikich i mwiono, e stan jej zdrowia si poprawia: miaa zosta zwolniona pod koniec miesica. Rywalizowao o ni dwch mczyzn mody instruktor narciarski z ssiedniego hotelu i wczasowicz, ktry czsto wspomina o pozostaniu w uzdrowisku do czasu wypisania jej z sanatorium. Kobieta obdarzaa swymi wzgldami w jednakowym stopniu obu mczyzn. Kadego popoudnia wczasowicz spieszy ze swego hotelu, instruktor za podjeda na nartach po zakoczeniu zaj. Ona siadywaa w kawiarni u podna stoku, skd miaa dobry widok na obu swoich adoratorw i ich rnorodne techniki. Instruktor wygrywa swoje umiejtnoci. Nadjeda z maksymaln szybkoci, a gdy ju si zdawao, e jest za pno, ostro skrca przed sam balustrad tarasu i wznoszc piropusz niegu hamowa tu przy stoliku kobiety. Jego rywal, narciarz zaledwie przecitny, plta si u stp zbocza. Zmusza instruktora do zwolnienia lub zmiany kierunku i zazwyczaj udawao mu si popsu styl i szybko jazdy tamtego. Pewnego popoudnia zjawiem si w kawiarni przed kocem lekcji jazdy na nartach. Wczasowicz ju tam siedzia, majc najwyraniej do niezgrabnych manewrw na stoku. Instruktor zabra swoj grup na ol czk, znajdujc si powyej i nieco z boku kawiarni. Kiedy soce zaczo si znia ku zachodowi, instruktor rozpuci grup, ale nie ruszy w stron kawiarni z wierzchoka zbocza, jak to czyni zazwyczaj. Zamiast tego zacz si wspina wzdu pokrytego niegiem grzbietu, ktry oznakowany by zawsze chorgiewkami sygnalizujcymi niebezpi eczestwo; nie wolno byo tam jedzi nikomu z wyjtkiem kadry narodowej. W kawiarni ludzie zaczli wstawa od stolikw i gromadzi si przy balustradzie, ogldajc mozoln wspinaczk instruktora. Kobieta zerwaa si i wybiega z lokalu na podne sto ku, by tam na niego czeka. Wczasowicz ruszy jej ladem.

Instruktor rzuci si w d. Z pocztku kreli dugie, eleganckie uki, omijajc sterczce w niegu gazy, z powodu ktrych tras uwaano za niebezpieczn. Nabiera stopniowo szybkoci zjedajc z gracj i precyzj mistrza. Byem ciekaw, czy zatrzyma si przy supku oznaczajcym koniec trasy, czy te zakoczy zjazd efektownym skrtem u stp dziewczyny. Obecni stali w milczeniu. Dugie, prawie poziome promienie soca paday na ni i wczasowicza, stojcych u podna szlaku. Instruktor mia do przebycia ostatnie sto metrw, zjeda szybko i prosto. Dziewczyna strzsna spoczywajc na jej ramieniu do wczasowicza i ruszya naprzd podnoszc rce i woajc imi instruktora. Wczasowicz rzuci si za ni i chwyci j za rami. W sekund potem instruktor wpad na ostatni odcinek trasy i spry si, jakby gotujc do skoku. Jednake zamiast poderwa ciao do przodu i w gr, szarpn si w lewo w nienaturalnie nagym skrcie. Nie zdoa ju zakrci ani przyhamowa; narty mu si uniosy i poszybowa do przodu. Z ca moc i impetem, jakie nagromadziy si w nim w cigu dugiego zjazdu, uderzy barkiem w nieosonit pier drugiego mczyzny. Ich bezwadne ciaa zsuny si w d po stoku, by w kocu zatrzyma si na krawdzi tarasu. Tum ruszy w ich kierunku; z ust wczasowicza kapaa krew. Wniesiono go nieprzytomnego do kawiarni. Instruktor przez kilka minut siedzia na schodkach tarasu z gow w doniach. Kobieta rozpia mu skafander. Nadjechaa karetka pogotowia i wci nieprzytomnego turyst przymocowano pasami do noszy. Gdy podnoszono go, spojrzaem w stron tarasu. Instruktora i kobiety ju nie byo.

Przez duszy czas nie widywaem instruktora. A pewnego wieczora zobaczyem go z jak inn kobiet. Schronili si w niszy kamiennej ciany hotelu. Dookoa szalaa zamie, na polu nieg kotowa si jak woda we wzburzonej zatoce. Spienione zaspy formoway si z rykiem, by po chwili, jak gry pierza, zapa si w bezdenne rozpadliny. Oparty o cian, chwilami dotykany migotliwym wiatem latarni hutajcej si nad ciek, mczyzna sta

nieco poniej kobiety. Przycign j do siebie; ona pochylia si do przodu i przywara do niego ulegle i czule. Obja ramiona mczyzny. Poryw wiatru targn jej paszczem i rozchyli poy. Przez chwil miaem wraenie, e obydwojgu wyrosy nagle skrzyda, ktre unios ich daleko od niszy, za pokryte puchem pola, poza zasig mojego wzroku. Podjem decyzj. Nastpnego popoudnia znalazem pretekst, aby odwiedzi sanatorium. Pacjenci w jaskrawych swetrach i obcisych spodniach przechadzali si wzdu korytarzy. Inni spali zawinici w koce. Mgliste cienie przecinay puste leaki na sonecznym tarasie; ich ptno opotao w ostrych porywach wiatru nadbiegajcego od szczytw. Zauwayem odpoczywajc na leaku kobiet. Szal, ktry niedbale narzucia na ramiona, nie przysania jej smukej, opalonej szyi. Zwlekaem z odejciem przygldajc si; ona spojrzaa na mnie z namysem i umiechna si. Kiedy si przedstawiem, mj cie przykry jej posta. Godzin odwiedzin przestrzegano bardzo surowo, tak e wolno mi byo spdza w jej pokoju zaledwie dwie godziny dziennie. Nie pozwalaa mi przyblia si do siebie. Bya bardzo chora i kaszlaa bez przerwy. Czsto plua krwi. Dygotaa w gorczce, a na jej policzki wystpoway czerwone plamy. Jej donie i stopy pokryway si potem. Podczas jednej z moich wizyt poprosia, ebym si z ni kocha. Zamknem drzwi na klucz. Kiedy si rozebraem, kazaa mi spojrze w due lustro w rogu pokoju. Zobaczyem jej odbicie; nasze oczy si spotkay. Wstaa z ka, zdja szlafrok i podesza do lustra. Stana bardzo blisko, jedn rk dotykajc mojego odbicia, a drug przyciskajc wasne ciao. Widziaem jej piersi i biodra. Czekaa, a skupi si cay na myli, e to moja posta znajduje si we wntrzu lustra i e to mojego ciaa dotyka ustami i rkami. Cichym, lecz stanowczym gosem powstrzymywaa mnie, gdy usiowaem zrobi krok w jej stron. Kochalimy si znowu: ona, stojca jak przedtem przed lustrem, ja o krok od niej, z wzrokiem przykutym do jej postaci. Jej ycie byo bezustannie odmierzane i kontrolowane przez najrozmaitsze aparaty, utrwalane na kliszach, zapisywane na kartach

kontrolnych i rejestrowane w skoroszytach przez korowd lekarzy i pielgniarek; podtrzymywane igami wbijanymi w jej klatk piersiow i yy; wdychane z butli tlenowych i wydychane gumowymi wami. Moje krtkie odwiedziny coraz czciej przerywao pojawianie si lekarzy, pielgniarek lub sanitariuszy, ktrzy zmieniali butle z tlenem albo podawali nowe lekarstwa. Pewnego dnia zatrzymaa mnie na korytarzu niemoda siostra miosierdzia. Zapytaa, czy zdaj sobie spraw, co robi, a kiedy powiedziaem, e nie rozumiem, odrzeka, e pracownicy sanatorium maj nazw dla ludzi mego pokroju: hyanidae. Poniewa nadal nie rozumiaem, wyjania: hieny. Mczyni mego pokroju dodaa czyhaj na umierajce ciaa; za kadym razem, gdy syc si t kobiet, przypieszam jej mier. Z upywem czasu stan kobiety pogorszy si wyranie. Siadywaem w jej pokoju, wpatrzony w blad twarz, ktr z rzadka tylko rozwietla rumieniec. Wychude donie leay na kodrze, pokryte siatk niebieskawych y. Wte ramiona unosiy si przy kadym oddechu ; ukradkiem ocieraa pot, ktry wci wystpowa jej na czoo. Gdy spaa, siedziaem cicho z wzrokiem wbitym w lustro; odbijay si w nim zimne, biae prostokty cian i sufitu. Siostry bezgonie wsuway si i wysuway; udawao mi si zawsze unika ich spojrze. Pochylay si nad pacjentk, wycieray jej czoo, zwilay wargi tamponami waty i szeptay co do ucha w tajemnym jzyku. Ich lune ubiory trzepotay jak skrzyda niespokojnych ptakw. Wychodziem na taras, szybko zamykajc za sob drzwi. Wiatr nieprzerwanie miota niegiem po zeskorupiaych polach, wypenia gbokie tropy i skone lady nart z poprzedniego dnia. Z zamarznitej porczy zebraem mikk, pulchn poduszeczk wieego niegu. Przez chwil migota w mojej ciepej doni, nim zamieni si w kapic brej. Coraz czciej broniono mi wstpu do jej pokoju; spdzaem te godziny samotnie u siebie. Pniej, przed pjciem spa, wycigaem z szuflady biurka kilka albumw wypenionych zdjciami, ktre jej zrobiem; odbitki byy starannie powikszone i pieczoowicie naklejone na karton. Rozstawiaem powikszenia w rogu sypialni i siadywaem przed nimi,

wspominajc sceny w pokoju szpitalnym i obrazy w gbi lustra. Niektre zdjcia przedstawiay j nago; miaem je teraz przed sob, wycznie dl a siebie. Spogldaem na fotografie jak na zwierciada, w ktrych za chwil mogem ujrze swoj twarz unoszc si nad jej ciaem jak duch. Potem wychodziem na balkon. wiato z okien sanatorium muskao nieg, ktry nie wydawa si ju tak wiey. Wpatrywaem si w ow wt powiat do chwili, gdy zaczynaa znika. Spoza rozlegych dolin i wzgrz pokrelonych zalesionymi stokami wiato ksiyca rozjaniao zamarznite szczyty i wstgi pierzastych chmur, zwabionych z ciemnoci ciasnych wwozw. Gdzie trzasny drzwi, z oddali dobieg klakson samochodu. Wrd zasp pojawiy si nagle sylwetki ludzkie. Suny wrd zasp w stron sanatorium, znikajc od czasu do czasu, jak gdyby walczc z duszc burz piaskow na dotknitej susz rwninie.

*
Wysiadem z pocigu na niewielkiej stacyjce. Gdy pocig odjecha, byem jedynym gociem, posilajcym si w bufecie. Zawoaem kelnera i spytaem, czy w okolicy dzieje si co ciekawego. Przyjrza mi si i odrzek, e tego popoudnia w pobliskiej wiosce ma si odby prywatne przedstawienie. Da mi do zrozumienia, e pokaz bdzie mia raczej niecodzienny charakter i e jeeli zgodz si zapaci dan sum, zaatwi mi wstp. Przystaem na to i opucilimy stacj. Po p godzinie dotarlimy do wybiegu, za ktrym znajdowaa si dua wozownia. Pod drzewami obok budynku zgromadzio si okoo pidziesiciu wieniakw w rednim wieku; palc papierosy i dowcipkujc midzy sob przechad zali si niespiesznie. Z wozowni wyszed ubrany z miejska czowiek, ktry zacz zbiera od nas pienidze. Cho suma odpowiadaa mniej wicej dwutygodniowym zarobkom, wieniacy pacili bez oporu. Organizator znikn wewntrz budynku, a my stanlimy krgiem w cieniu drzew. Chopi czekali, miejc si i poszeptujc. Upyno kilka

minut; wrota wozowni rozwary si i w krg wstpiy cztery kobiety w barwnych sukniach. Za nimi, prowadzc za sob due zwierz, postpowa organizator przedstawienia. Wieniacy nagle ucichli. Kobiety stany obok siebie, obracajc si, by mczyni mogli je obejrz e, organizator za oprowadza zwierz wkoo. Kobiety reprezentoway rne typy: jedna wysoka i potnie zbudowana, druga szczupa, krucha i moda, o wygldzie wskazujcym na miejskie pochodzenie. Wszystkie byy mocno wymalowane i nosiy obcise, krtkie sukienki. Chopi rozprawiali gono na ich temat i spierali si zawzicie. Po paru minutach organizator poprosi o spokj i wyjani, e przeprowadzi gosowanie majce zadecydowa, na ktr z kobiet padnie wybr. Mczyni byli coraz bardziej podekscytowani, a kobiety przechadzay si wok placu przecigajc si, wyginajc i dotykajc swoich cia. Organizator zaproponowa, by na kad z nich gosowa po kolei. Po podliczeniu wynikw okazao si, e wikszo obecnych wybraa mod. Pozostae trzy kobiety przyczyy si do widowni, chichoczc i poszeptujc z mczyznami. Wybrana usiada sama wewntrz koa. Przygldaem si uwanie twarzom obecnych; robili wraenie ciekawych, czy dziewczyna okae si zbyt krucha i saba, eby przetrzyma prb. Szturchajc patykiem obwisy organ zwierzcia, organizator wprowadzi je na rodek placu. Dwch chopw podbiego i unieruchomio zwierz. Dziewczyna wysuna si naprzd i zacza igra ze stworzeniem, obejmujc je, tulc, dotykajc jego genitaliw. Powoli zacza si rozbiera. Po zwierzciu wida byo podniecenie i niepokj. Zdawao si niemoliwe, by dziewczyna moga mu podoa. Mczyni szaleli. Domagali si, by dziewczyna rozebraa si do naga i sparzya si ze zwierzciem. Organizator zawiza kilka wstek na organie zwierzcia, zostawiajc cal przerwy pomidzy barwnymi paskami. Dziewczyna zbliya si do zwierzcia. Natara uda i brzuch oliw i zachcaa zwierz, by lizao jej ciao. Potem, wrd okrzykw zachty, pooya si pod zwierzciem i obja je nogami. Uniosa w gr brzuch i gwatownym pchniciem wtoczya sobie organ do pierwszej wstki.

Organizator znw zapanowa nad tumem, dajc, by widownia pacia dodatkowo za kady kolejny cal postpw zwierzcia. Cena wzrastaa za kady usunity pasek. Chopi nadal nie mogli uwierzy, e dziewczynie uda si to przey i gorliwie pacili raz za razem. Wreszcie dziewczyna zacza krzycze. Nie byem jednak pewien, czy naprawd cierpi, czy tylko schlebia gustom publicznoci.

*
Poszedem do zoo zobaczy omiornic, o ktrej czytaem. Trzymano j w akwarium, gdzie ywia si krabami, rybami, maami oraz wasnym ciaem. Ogryzaa wasne macki poerajc jedn po drugiej. Byo jasne, e omiornica powoli zabija sam siebie. Jeden z pracownikw akwarium wyjani, e w tych stronach wiata, gdzie omiornic zapano, uwaa j si za boga wojny zwiastujcego klsk, gdy patrzy w stron ldu, i zwycistwo, gdy zwraca wzrok ku morzu. Tubylcy twierdzili, e ten okaz po schwytaniu patrza wycznie w str on ldu. Kto zauway artobliwie, e poerajc sam siebie omiornica zapewne uznaje wasn klsk. Za kadym razem, gdy omiornica wgryzaa si w siebie, niektrzy z widzw wzdrygali si, jakby czujc, e to ich ciao poera. Inni stali obojtnie. Miaem ju odej, kiedy zauwayem wpatrzon w omiornic mod kobiet, po ktrej nie byo wida adnej emocji. Wargi miaa lekko rozchylone. Bi od niej spokj, ktry wykracza poza zwyky brak zainteresowania. Zbliyem si do niej i nawizaem rozmow. Okazao si, e jest on powszechnie znanego dygnitarza, ktrego rodzina mieszkaa w tym miecie. Nim mino popoudnie, zaprosia mnie na przyjcie, ktre wydawaa u siebie w domu. Dom by imponujcy, a przyjcie nienaganne. Gospodyni zachowywaa si bardzo naturalnie, dzielc uwag pomidzy goci i rodzin. Miaem jednak wraenie, e mylami bdzi gdzie indziej. Zdawao mi si, e spoglda na mnie w sposb sugerujcy gbsze zainteresowanie,

i postanowiem to sprawdzi. Zamierzaem nastpnego dnia opuci miasto; ten wieczr stanowi moj jedyn szans. Odwrcia si wanie od wychodzcej pary i staa ze szklank w rce przy jednej z szaf bibliotecznych. Z udan nonszalancj powiedziaem, e chciabym si z ni spotka bez wiadkw, poniewa nie mog si pozby podniecajcych wizji, ktre we mnie wzbudza. Zaproponowaem jej spotkanie w stolicy ssiedniego kraju, dokd udawaem si nastpnego dnia. Miaa wanie odpowiedzie, gdy zbliyli si do nas inni gocie. Odwrcia si do nich, ale przedtem podaa mi szklank, jak gdyby naleaa do mnie; cichym gosem wymienia nazw hotelu, gdzie si ze mn spotka. Przez nastpne kilka dni mylaem o niej bez przerwy wspominajc kad chwil, spdzon przy niej. Rozmylaem o innych mczyznach obecnych na przyjciu, zastanawiaem si, ktry z nich moe by jej kochankiem, i wyobraaem sobie rozmaite sytuacje, w ktrych komu si oddaje. Im wicej rozmylaem o niej, tym bardziej niepokoia mnie myl o naszym pierwszym intymnym zetkniciu. ... Obydwoje bylimy nadzy. Niczego nie pragnem bardziej ni uczucia swobody w jej obecnoci. Ale sama myl o tym, czego moe ode mnie oczekiwa, zmniejszaa moje podniecenie. Czuem, e moje myli musz ulec stumieniu, zanim ciao bdzie mogo funkcjonowa. Nie mogem jednak ukry swej saboci, albowiem w jej oczach jak si wydawao moje podanie skupiao si tylko w tej jednej czci ciaa, czci, ktra nagle znacznie si skurczya. Z uporem obarczaa siebie win za brak finezji w zaspokojeniu mnie. Bya coraz bardziej przejta i wytrcona z rwnowagi. Ubraem si i wyszedem; spacerowaem po ulicach, starajc si poj, co zaszo. Zastanawiaem si, jak wyjani jej moj sytuacj nastpnym razem; obawiaem si, e odrzuci wszelkie wyjanienia jako nieudolny pretekst do nastpnej, bezskutecznej prby intymnego zblienia. Na ulicy zaczepiem jak kobiet: twarz miaa grubo wymalowan, le dopasowana suknia krya ksztaty jej ciaa. Po chwili rozmowy zgodzia si pj ze mn.

W pokoju pomoga mi si rozebra i sama wci ubrana, zacza mnie pieci. Ten dotyk by mi nieobcy, jak gdyby jej rce wiody po mojej skrze podskrne prdy, ktrych pulsowanie wyczuwaa; gdybym zechcia uy wasnych rk, prowadzibym je tym samym szlakiem. Spojrzaem jeszcze raz na jej sukni i nagle zorientowaem si, e moja partnerka jest mczyzn. Mj nastrj zmieni si natychmiast. Czuem potrzeb rozkoszy i zapomnienia, ale czuem te, e zostaem zaakceptowany zbyt chtnie, e wszystko stao si nagle atwe do przewidzenia. Moglimy istnie jeden dla drugiego wycznie jako przypomnienie wasnego ja.

*
Kiedy byem w wojsku, wielu onierzy zabawiao si gr, w ktrej dwudziestu czy dwudziestu piciu mczyzn siadao dookoa stou. Kady z nich mia przywizany do czonka dugi sznurek. Biorcy udzia w grze znani byli jako Rycerze Okrgego Stou". Jeden z uczestnikw, ktrego nazywalimy Krlem Arturem, trzyma w doni koce wszystkich sznurkw, nie wiedzc, kto znajduje si na ich drugim kocu. Co jaki czas Krl Artur wybiera jeden ze sznurkw i zaczyna cign cal po calu, przesuwajc go wzdu nacitych w blacie stou karbw. onierze spogldali sobie wzajemnie w twarze, wiadomi, e jeden z nich cierpi. Ofiara robia, co moga, by ukry bl i utrzyma normaln pozycj. Fama gosia, e nieliczni obrzezani wrd nas nie mogli wspzawodniczy z tymi, ktrych czonki chronione byy napletkiem. Zakadano si o to, przez ile karbw przesunie si sznurek, zanim ofiara tortury wyda okrzyk blu. Niektrzy z onierzy zostali okaleczeni na cae ycie wytrzymujc do koca, by wygra pul. Pamitam wypadek, gdy odkryto, e Krl Artur wszed w zmow z jednym z uczestnikw i owizywa sznurek wok jego nogi. onierz ten mg naturalnie wytrzyma bl wikszy ni inni i wraz z Krlem Arturem udao mu si zagarn du sum pienidzy. Oszukani rycerze w tajemnicy

wybrali kar, jaka wydawaa im si stosowna. Winnych zaskoczono od tyu, zawizano oczy i zacignito do lasu. Tam rozebrano ich i przywizano do drzew. Rycerze jeden po drugim powoli miadyli pomidzy dwoma kamieniami organy ofiar, a zamieniy si w bezksztatn mas.

*
Pniej, w wojsku, nasza dwunastka nocami w namiocie rozmawiaa o kobietach. Jeden z nas uala si, e gdy odbywa stosunek ze swoj dziewczyn, nie udaje mu si nigdy dokona tego, czego naprawd pragnie, a przynajmniej nie tak dugo, jak chce. Jak si okazao, inni wrd nas narzekali na podobne problemy. Nie byem pewien, czy dobrze zrozumiaem, ale miaem wraenie, e mog cierpie na co, co jest uleczalne, i poradziem im, by si udali do lekarza. Zapewnili mnie, e aden doktor nie moe tu poradzi wierzyli, e to wyrok natury. Twierdzili, e jedyne, co mona zrobi, to powstrzymywa si podczas stosunku, nie myle o partnerce, unika koncentrowania si na tym, co si robi, odczuwa czy pragnie odczuwa. Narzekali, e kobieta boi si odsania i rzadko, jeeli w ogle, mwi mczynie, jak wypad w porwnaniu z innymi mczyznami. Stanowi to przeszkod tumaczyli. Mczyzna pozostaje skazany na wieczn niewiedz o sobie jako o kochanku. Przypomniaem sobie moj dziewczyn z czasw szkoy redniej. Kiedy moich rodzicw nie byo w domu, zazwyczaj szlimy do ka. Pewnego dnia, gdy kochalimy si, zadzwoni telefon; poniewa sta na nocnym stoliku, podniosem suchawk nie przerywajc tego, co robilimy, i przez jaki czas rozmawiaem z koleg. Kiedy odoyem suchawk, dziewczyna powiedziaa, e nigdy wicej nie pjdzie ze mn do ka. Razi j fakt, powiedziaa, e mog doprowadzi si do erekcji samym wysikiem woli tak jak prostuje si nog lub zgina palec. Mwia o spontanicznoci i twierdzia, e powinienem odczuwa potrzeb, nage podanie. Powiedziaem, e to nie ma znaczenia; dziewczyna jednak upieraa si przy swoim. Twierdzia, e gdy wiadomie decyduj si na

erekcj, sprowadzam akt miosny do czego bardzo mechanicznego i pospolitego.

*
W pierwszych dniach miesica nasz puk rozpocz przygotowania do defilady z okazji wita Narodowego. Kilkuset z nas, wybranych ze wzgldu na rwny wzrost i znajomo defiladowej musztry, rozpoczo codzienny trening. Stawalimy o wicie do zbirki na ubitej, spalonej socem ziemi otoczonego lasem placu apelowego. Mimo letnich upaw musztra trwaa cay dzie. Maszerowalimy tam i z powrotem czwrkami, w pojedynczej kolumnie, wybijajc defiladowy krok przez ca dugo placu. Sze oddziaw robio zwroty w marszu i wiczyo zachodzenie przecinajc wielokrotnie wasne lady, jak przetaczane wagony kolejowe. Po miesicu mudnych wicze przeistoczylimy si w jedn cao, maszerujc jak jeden czowiek. Oddychalimy w tym samym momencie, salutowali jednym ruchem; bro, ktr prezentowalimy, staa si przedueniem naszych koci i naszych mini. Podczas tych cik ich dni moglimy myle tylko o blu w naszych opuchnitych, piekcych stopach i zimowych, szorstkich mundurach, ocierajcych spocon skr. Zdawao si, e bez koca maszerujemy w kierunku nieruchomego lasu, lecz przed osigniciem cienia drzew kolumna zawsze wykonywaa zwrot. W dniu wita Narodowego pobudka bya wczeniej ni zwykle. Defilada miaa odby si poza terenem obozu. To wanie wtedy zdaem sobie spraw, e mog unikn tego caego mczcego dnia. Jeeli nasza czwrka trzech onierzy maszerujcych obok mnie i ja zniknie dyskretnie i spdzi reszt dnia w lesie, jest mao prawdopodobne, by przejtym swoj rol oficerom udao si dostrzec nasz nieobecno. Wieczorem bdziemy mogli z atwoci wrci do obozu i zmiesza si z wracajcymi onierzami. Porozmawiaem z kolegami z szeregu; przyjli mj plan i postanowilimy opuci obz jeszcze przed apelem porannym. Zamiast uda si na niadanie do kantyny, pomaszerowalimy w kierunku

wysypiska mieci, udajc, e przydzielono nas do suby przy pracach porzdkowych. Potem wystarczyo ju tylko markowa pewno siebie stojc przy rampie zaadunkowej i kierujc ruchem ciarw ek do chwili, gdy nadarzy si sposobno, by odej w stron lasu. Nikt nas nie zatrzymywa i kiedy tylko przedarlimy si przez pierwsze zarola, rzucilimy si biegiem wlokc za sob karabiny. Rwalimy do przodu wrd wrzasku sjek; od czasu do czasu pr zed nami skakay z gazki na gazk wiewirki. Zatrzymalimy si daleko w gbi lasu. Zdjlimy z siebie wszystko i zwalilimy si na ziemi. Soce wspinao si wyej i poszycie lasu zaczo parowa. W pyncy polan gwar tysicznych wierka i bzycze wdar si z oddali pojedynczy sygna trbki. Zapadlimy w sen. Obudziem si ociay, pieko mnie w gardle. Po chwili poczuem si raniej i podniosem si na nogi. Soce dotykao wierzchokw drzew, wiato na polanie tracio jasno. Moi towarzysze spali nadal, a ich mundury wisiay na pobliskich krzakach. Jaki dwik dobiega z gbi lasu, stajc si goniejszy i bliszy z kad sekund. Pojem nagle, e to orkiestra wojskowa. Ostronie wyjrzaem w stron, z ktrej dochodziy dwiki. To, co zobaczyem zaszokowao mnie: wrd drzew w odlegoci mniej ni dwustu metrw maszerowaa w naszym kierunku orkiestra pukowa. Byski wiata odbijay si od pozacanej laski kapelmistrza, a biae, skrzane ochraniacze doboszy odcinay si wyranie od zielonego listowia. Rzuciem si po mundur, przez moment mylc tylko o ucieczce w bezpieczne miejsce. Potem skoczyem w stron moich rozcignitych leniwie kompanw i prbowaem wyrwa ich ze snu; przeklinali mnie rozespanymi gosami. Gdy w kocu zdali sobie spraw, co za chwil nastpi, ogarna ich taka sama panika. Schwycili swoje mundury, buty i karabiny i zaszyli si w gszczu krzeww i drzew. Wiedziony odruchem rzuciem si do przodu, ale w tej samej chwili ogarn mnie paraliujcy ruchy dreszcz. Atak min po kilku chwilach, nadal jednak nie mogem zmusi si do ucieczki. Staem na polanie nago, z karabinem i mundurem u stp, jakbym wiadomie podj decyzj pozostania na miejscu i oczekiwania na maszerujc kolumn.

Pierwsze szeregi byy ju w odlegoci paru metrw. Zauwaono mnie, orkiestra bowiem przestaa gra i kilku oficerw na koniach oderwao si od kolumny wojska i pogalopowao w stron polany. W szeregach wybucho zamieszanie; niektrzy onierze zamali szyk, inni krzyczeli i machali rkami w moj stron. Moim oczom ukaza si sztandar pukowy; na jego widok poczuem przemon ch salutowania. Signem po czapk, stanem na baczno i uniosem do do skroni. onierze znajdujcy si najbliej wybuchnli szyderczym miechem, a jeden z trbaczy unis instrument i zagra hejna myliwski, wytrcajc mnie z automatycznego rytmu ruchw. Ze zgroz spojrzaem w d: nie mogem nic poradzi nastpi wzwd czonka. Zabrzmiay rozkazy: kolumna stana w miejscu i cho rozkazy podoficerw zabraniay amania szyku, nie mogy powstrzyma onierzy od miechu. Dwch onierzy zbliyo si do mnie, za nimi nadjecha oficer na koniu. Drugi oficer zeskoczy z sioda i rykn, e jestem aresztowany. Wydano nastpne komendy; kolumna uformowaa si na nowo i odmaszerowaa, podajc do obozu skrtem wzdu przesieki. Ubraem si i odprowadzono mnie pod stra. Zostaem oskarony o samowolne opuszczenie terenu i o dezercj. dano ode mnie, bym poda nazwiska wspwinowajcw; owiadczyem, e dziaaem sam, a oni musieli pojawi si na polanie, kiedy spaem. Upieraem si, e moja wina polega jedynie na drobnym przewinieniu, jakim byo opuszczenie obozu bez przepustki; twierdziem, e podczas musztry zwolni mnie z defilady jeden z oficerw. Cho oficer nie chcia sobie tego przypomnie, nie naley mnie wini za nieobecno. Na zarzut, e salutowanie nago stanowio wiadom obraz sztandaru, odparem, e w wielu wypadkach onierze zaskoczeni niespodziewanym atakiem musieli nawet stan do walki w takim stanie.

*
Czy jeste obrzezany? Zawsze si nad tym zastanawiaam. Nie jestem pewna, czy bym odczula jakkolwiek rnic. Dlaczego nie zapytaa mnie wczeniej?

 To nie jest a takie wane; poza tym baam si pyta. Mgby to zrozumie jako pewnego rodzaju oczekiwanie z mojej strony czy nawet dezaprobat. Czy mczyni nie s bardzo wraliwi, jeeli chodzi o te sprawy? Nie wiem, bywaj rni mczyni. Czy obrzezanie jest naprawd niezbdne? Jak na przykad operacja wyrostka robaczkowego? Nie. W dzisiejszych czasach wydaje si to tak okrutne i niepotrzebne: fragment ciaa niemowlcia usunity bez jego zgody! Czy nie jest moliwe, e w wyniku tego okaleczenia mczyzna staje si mniej wyczulony i mniej wraliwy? Na dobr spraw ten delikatny organ, ktry wedug planu natury winien by zakryty i czuy, zostaje odsonity i jak kolana czy okci e ocierany jest bez przerwy przez len, wen i bawen, ktr czowiek nosi...

*
Otrzymaem rozkaz zamaskowania si w lesie o kilka mil od najbliszej wioski. Wybraem bogato rozgazione drzewo i przygotowaem sobie wygodne stanowisko, na ktrym miaem spdzi kilka godzin podczas odbywajcych si manewrw. Badajc okolic przez lornetk zauwayem innego zamaskowanego onierza z mojego puku: znajdowa si o jakie p mili ode mnie. Miaem rozkaz nieujawniania swojej pozycji, pozostaem wic w ukryciu, od czasu do czasu obserwujc go przez lornetk. W pewnej chwili zaalarmowa mnie jego ruch; powiodem wzrokiem za ukiem, ktry zatoczya lufa jego karabinu: na skraju odlegego pola, tu poza granicami pukowego poligonu, szo powoli dwoje ludzi. Karabin onierza kopn dwukrotnie, cisz targny stumione strzay. Gdy po raz drugi spojrzaem na par, leaa w koyszcej si trawie jak dwoje ludzi uprawiajcych surfing zmiecionych nagle z desek przez nieoczekiwan fal. Obserwowaem teraz uwanie snajpera. Chocia nie mogem dostrzec jego twarzy, przyszo mi na myl, e mg mnie zauway i rozpozna; poczuem gwatowny skurcz serca. Jego karabin jednak spo-

czywa nadal w poprzek kolan, a on sam lea rozparty wrd konarw, ktre koysay si w sennym rytmie lasu. Przygldaem mu si ostronie do czasu, kiedy niebieskawe opary zawisy na rosochatych drzewach, a ciemno zrodzia si jakby z pokrywajcej ziemi rosy. Nastpnego dnia adiutant ogosi, e dwoje cywilw zostao zabitych przypadkowym ogniem. ledztwo nie przynioso rezultatw, poniewa kady z nas mg si rozliczy z przydzielonej amunicji. W jaki czas potem dwie ciarwki z pikarsk reprezentacj puku jechay skrtem przez poligon sucy do wicze artyleryjskich. Teren mia by oznakowany jako strefa niebezpieczna, ale albo kierowcy nie zauwayli tablic ostrzegawczych, albo kto z puku je usun; w kadym razie druyna pikarska nigdy nie dotara na miejsce. Ciarwki musiay znajdowa si mniej wicej w poowie drogi przez poligon, kiedy artyleria otworzya ogie: ocalaa jedynie para zaskakujco czystych, biaych teniswek.

 A gdyby on zosta moim kochankiem? Aby uwolni si od tej myli, musiaby go zabi, prawda? Nie wiem. Nie jestem pewien. Pewnego dnia, kiedy kupowalimy dla mnie paszcz, sprzedawca zbliy si, eby mi pomc go przymierzy. Gdy dotkn doni mojego karku, eby poprawi konierz, podszede do niego i bez sowa zdje jego rk, jak gdyby bya przedmiotem. Musiae cisn jego do ze straszn si, bo zamar w bezruchu. Twarz mu spurpurowiaa, a usta otwary si jak do krzyku. Zdjem jego do z twojego karku, poniewa nie chciaem, eby ci dotyka. Jestem pewna, e nie mia zamiaru si spoufala. Nie wiem, co mia na myli i ty te nie wiesz. Mylaem o tym, co moga czu, kiedy ci dotyka. Aby pozby si tej myli, musiae usun jego do z mojego karku? Tak. Czy potrafiby kogo zabi? To znaczy, z jakiego wanego powodu? Nie wiem.

*
W czasie wojny nie byo wiele pracy; byem zbyt wty, aby pracowa w polu, a poza tym chopi woleli uywa krewnych lub wasnych dzieci do pomocy w gospodarstwie. Jako przybda padaem ofiar wszystkich. Chop, ktry mnie w kocu przyj, dla zabawy chwyta mnie za koni erz, przyciga do siebie i bi. Czasami zaprasza do udziau w zabawie brata lub znajomych; musiaem sta nieruchomo, patrzc przed siebie otwartymi oczami, podczas gdy oni ustawiali si o kilka krokw przede mn i pluli mi w twarz, zakadajc si, jak czsto trafi w oko.

Zabawa w plucie staa si bardzo popularna we wsi. Stanowiem cel dla wszystkich maych chopcw i dziewczt, chopw i ich on, dla trzewych i pijanych. Pewnego dnia byem na pogrzebie dziecka, syna jednego z najbogatszych gospodarzy, ktry umar z powodu zatrucia grzybami. Wszyscy obecni stawili si w najlepszych, niedzielnych strojach; wygldali potulnie i pokornie. Przygldaem si pogronemu w aobie ojcu stojcemu nad otwartym grobem. Twarz mia t jak wieo przewrcona ziemia, oczy czerwone i opuchnite. Wspiera si na onie, a niepewne nogi z trudem utrzymyway ciar jego ciaa. Gdy przyniesiono trumn, rzuci si na lnice wieko, caujc je i przemawiajc jak do swego dziecka. Szlochanie jego i ony zakcao cisz jak chr na pustej scenie. Pojem, e mio chopw do swoich dzieci jest rwnie nieokieznana jak wybuch plagi wrd byda. Nieraz widziaem matk gadzc delikatne woski swojego dziecka czy rce ojca podrzucajce dziecko w powietrze i chwytajce je pewnie. Czsto przygldaem si maym dzieciom, jak kolebay si na swoich tustych nkach, jak potykay si, paday i znw wstaway, jakby unoszone t sam si, ktra prostuje borykajce si z wiatrem soneczniki. Pewnego dnia zobaczyem owc miotajc si w konwulsjach powolnej mierci; jej rozpaczliwe beczenie wprawiao w panik cae stado. Chopi twierdzili, e zwierz musiao pokn z pasz haczyk na ryby albo odamek szka. Mijay miesice. Pewnego ranka krowa ze stada, ktre pasem, zabkaa si na pole ssiada niszczc cz plonw. Doniesiono o tym mojemu panu. Kiedy wrciem z pastwiska, gospodarz ju czeka. Wepchn mnie do stodoy i wychosta tak, e krew spywaa mi po nogach. W kocu ryczc z wciekoci cisn mi rzemie w twarz. Zaczem zbiera porzucone haczyki rybackie i zakopywa je za stodo. Kiedy gospodarz z on szli do kocioa, wlizgiwaem si do kryjwki i zagniataem w mikisz wydarty ze wieo upieczonych bochenkw chleba par haczykw i odamki szka.

Lubiem bawi si z najmodszym z trojga dzieci gospodarza. Czsto spotykalimy si na podwrzu gospodarstwa; udawaem ab albo bociana, a maa zanosia si ze miechu. Kiedy wieczorem maa mnie obja. Zwilyem lin kulk chleba i powiedziaem, eby pokna j w caoci. Wahaa si, wic sam wziem kawaek jabka, wsadziem gboko do ust i popychajc palcem natychmiast poknem. Dziewczynka naladowaa mnie; poykaa jedn kulk po drugiej. Odwrciem wzrok od jej twarzy; zmuszaem si, aby myle tylko o piekcym blu, jaki zada mi bat jej ojca. Odtd miao patrzyem w oczy moich przeladowcw, prowokujc ich do agresji i okruciestwa. Nie czuem ju blu. Kady z razw, jakie otrzymywaem, skazywa moich oprawcw na bl stokro wikszy od mojego. Nie byem ju ich ofiar staem si sdzi i katem. W okolicy nie byo lekarzy ani szpitali a najbliszymi torami kolejowymi z rzadka tylko jedziy pocigi towarowe. O wicie zapakani rodzice nieli do kocioa swe ciko dyszce dzieci, aby ksidz mg je obmy z grzechu wod wicon. Ale gdy zapad zmierzch, w jeszcze straszniejszej rozpaczy zabierali ju umierajce do odlegych chat miejscowych wiedm, ktre paray si czarami i uzdrawianiem. Jednake mier wci zbieraa swoje niwo i dzieci umieray nadal. Niektrzy chopi blunili Bogu, szepczc, e On sam wysa swojego syna jedynego, Jezusa, na pewn mier na krzyu, aby odkupi wasny grzech, jakim byo stworzenie tak okrutnego wiata. Inni twierdzili z uporem, e mier zamieszkaa w wioskach, aby unikn bombardowanych miast, i wojny, i obozw, gdzie piece dymiy dniem i noc.

*
Na uniwersytecie by czowiek, ktry wyrzdzi mi krzywd.

Dowiedziaem si, e pochodzi ze wsi, i dziki temu nalea do uprzywilejowanych pord tych, ktrych Partia z przyczyn politycznych kierowaa na studia. Poniewa nie mogem zmieni dajcej mu przewag sytuacji, nie widziaem moliwoci odpacenia mu za jego wrogo.

Pomylaem jednak, e zwalanie winy na system stanowi po prostu pretekst, aby unikn stawienia mu czoa. W odbywa owych wart czasach przy wszyscy studenci musieli nalee do paramilitarnych studenckich jednostek obrony. Kady, oddzia po kolei podlegajcym garnizonowi miejskiemu uniwersyteckim magazynie broni. Regularnie penilimy dwudniow sub wartownicz, podczas ktrej obowizyway zasady wojskowe: kwatery wartownikw zajmoway jedno ze skrzyde uniwersytetu i zorganizowane byy podobnie jak koszary. Polecenia telefoniczne musielimy notowa i wykonywa w myl regulaminw wojskowych, a rozkazy wypenia z maksymaln dokadnoci; jak nas czsto ostrzegano, dowdca garnizonu miejskiego mg w kadej chwili zarzdzi alarm bojowy, aby zbada sprawno studenckich oddziaw obrony. Pewnego dnia przygldaem si, jak w czowiek subicie odbiera polecenia z komendy uniwersyteckiego magazynu broni; knykcie napiy mu si i zbielay, gdy ciska suchawk telefoniczn. Jeszcze raz popatrzyem na niego uwanie. Miaem ju plan dziaania. Zanim wyznaczono go na dowdc oddziau wartowniczego na sobot i niedziel, spdziem wiele godzin wiczc obcesowy ton oficerski, siekcy osch arogancj. Pierwszego dnia jego suby zatelefonowaem o pnocy i maksymalnie naglcym, nie dopuszczajcym sprzeciwu tonem owiadczyem, e mwi oficer dyu rny garnizonu miejskiego, i chce rozmawia bezporednio z dowdc jednostki wartowniczej. Uywajc tego samego tonu poinformowaem go nastpnie, e wanie odbywaj si manewry wojskowe, i zgodnie z planem ma zwoa zbirk oddziau studenckiego, przedosta si przez teren parku i uderzy z zaskoczenia na miejski magazyn broni. Tam jego oddzia ma rozbroi wartownikw, wedrze si do rodka, przej budynek i utrzyma go do chwili odwoania manewrw. Zadaem, aby powtrzy instrukcje: podnieconym gosem wyrecytowa moje rozkazy, najwyraniej nie zdajc sobie sprawy z braku hasa, ktre obowizywao tego dnia, a ktrego nie mogem mu poda.

Kiedy po p godzinie zatelefonowaem na posterunek, nikt nie podnis suchawki; oddzia prawdopodobnie wymaszerowa, aby uderzy na arsena. W poniedziaek wszyscy usyszeli, co si stao. Dokadnie w myl moich planw jego oddzia ruszy do ataku na magazyn broni. W garnizonie ogoszono alarm bojowy, sdzc, e chodzi o zbrojny bunt, kontrrewolucj albo jakie tajne wiczenia okrgowe. Jednostka studencka zostaa natychmiast otoczona i aresztowana; dowdc oskarono o bunt z broni w rku. Przed sdem wojennym upiera si, e wykonywa bezporednie rozkazy otrzymane z garnizonu miejskiego i poparte waciwym hasem. Z aosnym uporem trzyma si tej wersji.

*
Powiedziaa, e jest jedyn dziewczyn w rodzinie, ma za to starszego brata. Nie kc si prawie nigdy mwia i brat bardzo j lubi. Ma jednak wraenie, e akceptuje tylko tych chopcw, ktrzy jej nie interesuj, i trudno jest z nim wytrzyma, kiedy towarzyszy jej kto, kto si jej naprawd podoba. Brat ledzi j wtedy i wyranie nie ma zamiaru zostawi jej sam na sam z adnym mczyzn. Prowokuje bjki z modymi ludmi, ktrzy z ni tacz albo usiuj j obj czy pocaowa. Czsto zachowuje si tak, jakby to on by jej chopcem. Mimo to mwia jest z niego dumna. Taki przystojny i uczy si doskonale; kocha si w nim wiele dziewczt. Kiedy miaa chopca, ktry powiedzia, e uwaa jej brata i j za stworzonych z tej samej materii; to wanie ich charakter pociga go najsilniej. Mwi, e brat to jej dopenienie, a ona dopenienie brata. Jego mio do niej oznacza doda e jest rwnie uczuciowo zwizany z jej bratem. Poja, e wraz z bratem mog zawrze przymierze przeciwko caemu wiatu. Powinni wybra siebie, zwiza si i powici sobie; zwizek ten trzeba jednak traktowa jako eksperyment. Jeeli si nie po-

wiedzie mwia bd mogli przypisa to temu, e s rodzestwem. Ale jeeli si uda, bdzie to tak przyjemne, tak dogodne. Nie widzi w takim zwizku nic nienaturalnego; z pewnoci jest wiksza rnica pomidzy bratem i ni ni na przykad pomidzy dwiema kobietami, ktre kochaj si w sobie i ktre czy zwizek fizyczny , z jakim si czsto stykaa na uczelni. Zwizek jej i brata rniby si od tych, ktre mog j poczy z kimkolwiek innym. Kade z nich mogoby robi i mwi, co tylko zechce; nigdy nie bdzie tak wolna, tak bardzo sob z adnym innym czowiekiem.

*
Zadzwoniem do niej po powrocie, ale nie byo jej w domu. W kocu znalazem j i umwilimy pyta. Jak si si na udaa obiad. Zasypaa Co mnie mas Gdzie stereotypowych podr? robiem?

mieszkaem? Z kim si widziaem?... Opowiedziaem wszystko dokadnie, po czym zapytaem, co robia tu w miecie przez ostatnie kilka dni. Powiedziaa, e posza do ani na masa, ktry jej zamwiem. Oczekiwaa, e przyjmie j masaystka, ale powiedziano jej, e czeka na ni masaysta, ktrego zadaem. Wyznaa, e czua si bardzo nieswojo, nie chciaa jednak sprawi mi przykroci, rezygnujc z wizyty. Dlaczego zamwie mczyzn? Czy miae jaki szczeglny powd? Nic oprcz masau. Czy bya zadowolona? By bardzo sprawny. Miaam wraenie, e doskonale zna si na tym, co robi. To znaczy, nie masz powodw do narzeka? adnych. Wic dlaczego czua si tak nieswojo? Bo robi te co takiego, e nie wiedziaam, czy si na to zgodzi! Ale zaakceptowaa to? Nie miaam wyboru. Mogam najwyej wyj. I wysza? Nie, zostaam do koca.

 Czy powiedziaa mu co? Nie, zgodzia si, eby jego rce robiy to, co robiy. Mwisz to w taki sposb, jakby z gry wiedzia, czego on sprbuje. Jeeli tak, to dlaczego wybrae wanie jego? Chciaem wiedzie, co zrobisz: jak si zachowasz w takiej sytuacji. Jak si zachowam? Nie mylisz, e duo waniejsze dla ciebie byoby niedopuszczenie do tego, co robi? Przecie znasz mnie bardzo dobrze. Posaem ci do niego celowo, poniewa znam jego rce. Powiedz mi, czy masa przynis ci ulg? To ju nie byy jego rce. W jaki sposb w trakcie masau przyszo mi na myl, e to twoje rce. Sdz, e o to ci w kocu chodzio. Przy kawie zadaem jej znienacka pytanie: Czy w czasie mojej nieobecnoci poznaa kogo interesujcego? Nie odpowiedziaa i popatrzya wprost na mnie, zaciskajc tylko usta. Potem przyznaa bez skrpowania, e widywaa si z pewnym mczyzn. Doprawdy? Co to za jeden? Nie warto o nim mwi. Spdziam z nim troch czasu. Dlatego nie byo mnie w domu, kiedy dzwonie. Rozumiem. Ale napisaa mi, e zostaa na noc u przyjaci. Skamaam. Wic widywaa si z mczyzn. Ile to trwao? Tylko dwa tygodnie. Spotykaa si z nim codziennie? Waciwie tak. Czy poznaa go jeszcze przed moim wyjazdem? Nie. Poznalimy si wkrtce po twoim ostatnim telefonie, kiedy powiedziae, e chcesz zamieszka razem ze mn. Poszam na jakie przyjcie. Kto mi go przedstawi. Spotkaam si z nim nastpnego wieczora i nastpnego, i w nastpny. Dlaczego mi o tym mwisz?

 Czuabym si niezrcznie, ukrywajc to przed tob. Nie chc, eby dzielio nas dowiadczenie, o ktrym nie masz pojcia. Widzisz, kiedy powiedziae, e powinnimy razem zamieszka, musiaam si przekona, czy nadal moe mnie zainteresowa kto inny. I czy kto inny doceni mnie tak jak ty. Czuam, e musz lepiej pozna sam siebie wykraczajc poza to ja", ktre ty mi uwiadomie. Przyszo mi na myl, e mog czu si bezgranicznie zwizana z tob tylko dlatego, e wywierasz na mnie wielki wpyw. Kiedy wyjechae, poczuam si tak, jakbym nosia w sobie sdziego i aw przysigych, przed ktrymi musz stan, by uzasadni wybr mczyzny, z ktrym chc y; uzasadni rodzaj mioci, jaki mog ofiarowa, a take otrzyma. Wic, eby si przekona, czy mnie kochasz, musiaa si przespa z innym mczyzn? Nie spaam z nim. Jak moga odrzuci tak istotn prb, jeeli chciaa si przekona, jak ci jest beze mnie? Nie odrzuciam, to on nie nalega. Powiedzia, e mnie kocha i chce si ze mn oeni. Moe myla, e proponujc mi pjcie z nim do ka, narazi si na odmow ze wzgldu na mj zwizek z tob. Wiesz, ja mu o tobie opowiadaam, o tym, co byo midzy nami. Jednak spdzilicie razem duo czasu. Musia ci caowa. Dotykaa go. Tak. Jego jzyk by w twoich ustach, on pieci twoje ciao. Powiedz, czy poszaby z nim do ka, gdyby tego zada? Byam na to gotowa. I jaki jest werdykt twojego sdu? Werdykt brzmi: jestem zdolna do niezalenych ocen i chc pozosta z tob. A on? Powiedziaam mu, e Ci nie opuszcz. Lubi go: jest dobrym czowiekiem, ale ycie z nim byoby czym innym. Wiem, e wol ycie, ktre prowadzimy razem. Przedoyabym t cz mojego ja", ktra

pragnie ciebie, ponad osobowo, ktr przyjabym bdc z nim. A najwaniejsze jest to, e to ja sama podjam t decyzj.

*
Suchaj, ukryem co przed tob. Co takiego? To proste ...to znaczy, moe nie cakiem proste. Kilka tygodni temu rozmawiaem z szefem agencji wywiadowczej, zajmujcej si sprawdzaniem i ochron klientw firmy, z ktr jestem zwizany. Pytaem go, jakimi metodami obserwuje si ludzi i na czym polega caa procedura. Czy inwigilacja naprawd przynosi rezultaty, czy te jest to bujda sp od znaku paszcza i szpady? Zgodziem si na propozycj szefa, by podda si obserwacji i w ten sposb wyprbowa usugi wiadczone przez agencj. Szef za miaby okazj do skontrolowania swoich pracownikw przez porwnanie ich raportw z moimi. Obaj byli my zadowoleni z wynikw: kade spotkanie z tob czas, miejsce, przebieg zostao zarejestrowane. Potem, kiedy wyjechaem, rwnie dokadnie i skutecznie obserwowano ciebie, jako osob, z ktr kontaktowaem si najczciej. Zarejestrowano kade twoje spotkanie z tym czowiekiem. A jednak zaprzeczasz, e z nim spaa, e spdzalicie razem noce. To, e spdziam noc u niego, nie oznacza, e z nim spaam. Poniewa jednak spdzia tam kilka nocy, mona chyba przypuszcza, e si z tob, kocha czy, jeeli wolisz, e mu si oddaa. Nie zaprzeczam, ale sam stosunek nie jest aktem zaangaowania, jeeli nie wynika z okrelonych emocji i nastroju. To nie by akt oparty na mioci. Ale eby odnale sam siebie, musiaam si upewni, czy nie doprowadzi do mioci. Mwisz o stosunku z nim, jakby by czci z gry uoonego planu. Nie jest tak, musia mi si podoba.

 Nie przypuszczaem, e podobalicie si sobie nawzajem. Teraz rozumiem. Pragnlicie siebie, chodzi tu o naturalne ciepo, intymne pieszczoty, niecierpliwe oczekiwanie na orgazm partnera. Tak, ale nie mona byo tego zaplanowa. Podoba mi si; to rzecz spontaniczna. A poniewa tak wanie byo, stanowio to doskonay test, odpowied na pytania, ktre sobie zadawaam.

Otrzymaem nagrod na konkursie fotograficznym zorganizowanym przez towarzystwo pomocy ludziom starym i niedonym, ktre zamwio u mnie cykl portretw. Fotografie miay przedstawia pogod i spokj staroci. Miaem wykona seri szedziesiciu fotografii , ale napotkaem powane trudnoci w znalezieniu odpowiednich modeli. W miastach pozostao niewielu starych ludzi, poniewa wadze zorganizoway dla nich domy opieki w rejonach wiejskich. Aby dotrze do najbliszego domu starcw, musiaem odby skomplikowan podr, obadowany lampami, filmem, kablami, transformatorami i parawanami. Zabraem take ze sob przenon ciemni, by mc na miejscu oceni wyniki swojej pracy. Gdy zjawiem si na miejscu, dyrektor domu oprowadzi mnie po budynku. Stary, ogromny dwr podzielono na dwadziecia sal noclegowych po osiem ek. Wszyscy mieszkacy byli w podeszym wieku, a wikszo ponadto schorowana, uomna lub dotknita skleroz. Zrozumiaem natychmiast, e zadanie, ktrego si podjem, bdzie bez porwnania trudniej sze, ni sobie wyobraaem. Starzy ludzie okrali mnie, popychali, szarpali, opluwali i przeklinali, od czasu do czasu obrzucano mnie nawet nieczystociami. Sale, obok ktrych znajdoway si wsplne ubikacje, byy ciemne i pozbawione naleytej wentylacji. Panowaa tak dotkliwa wo potu i moczu, e nie mg tu pomc aden rodek dezynfekcyjny. Nastpnego dnia zjawiem si znw ze swoimi aparatami i reszt sprztu. Niektrzy z wybranych przeze mnie pensjonariuszy odmawiali pozowania twierdzc, e ich olepiaj reflektory; inni, trzsc si i plujc, toczyli si przed obiektywem, by wystawia na pokaz pomarszczone, zwiotczae ciaa; wykrzywiali usta, a przez ich wysche i bezzbne dzisa cieka lina. Inni prbowali przecina kable biegnce od gniazdek elektrycznych do reflektorw; deptali mj sprzt, kopali statyw i apali mnie rkoma umazanymi w ekskrementach. Nie udao mi si zrobi ani jednej zadowalajcej fotografii, a jeden z moich aparatw zosta uszkodzony. Przed powrotem do swojej kwatery wstpiem do gabinetu dyrektora.

Kiedy na niego czekaem, do pokoju wesza pielgniarka. Wypia szklank wody i ze znueniem opada na krzeso; cho wpatrywaem si w ni, ignorowaa mnie kompletnie. Pragnem dotkn jej twarzy i wosw, poczu zapach skry. Byo mi obojtne, czy jest pikna, czy nie; wystarczao, e jest czysta i zdrowa. Za wszelk cen chciaem si upewni, e nie mam nic wsplnego z mieszkacami tego domu. Wiedziaem, e z pomoc dziewczyny uda mi si wykona stojce przede mn zadanie. Niespodziewanie dla mnie zareagowaa na moj obecno, pytajc, czy przyjechaem, eby odwiedzi kogo z krewnych. Kiedy opowiedziaem o czekajcej mnie pracy, mimo pewnych oporw zgodzia si pomc, jeeli uzyskam pozwolenie dyrektora. Dyrektor zgodzi si przydzieli mi j na kilka nastpnych dni, dodajc na marginesie, e jest studentk psychologii. Szczeglnie interesuj j problemy psychologiczne ludzi starych i cofnitych w rozwoju do tego stopnia, e wystpia o rok dodatkowej praktyki przed uzyskaniem dyplomu. Miny prawie trzy lata i nadal pracuje w tym samym miejscu, ju jako naczelna pielgniarka. Jak twierdzi dyrektor, bez reszty oddana jest pacjentom. Nastpnego ranka zaczlimy zdjcia. Nasza obecno stwarzaa dalsze trudnoci. Wielu z mskich pensjonariuszy domu starcw usiowao zwrci na siebie uwag pielgniarki za pomoc zachcajcych gestw, kobiety za staray si j rozgniewa obelywymi uwagami. Dziewczyna mwia, e naley si tego spodziewa. Kiedy przeszkody uniemoliwiay nam prac, zbliaem si i opieraem rk na jej ramieniu lub lekko muskaem wosy, pochylajc si, eby wydoby obiektyw z futerau. Nie okazywaa adnych oznak zakopotania. Dotykaem jej nadal, gdy tylko wsplna praca stwarzaa ku temu okazj. Poza domem starcw nie miaem nic do roboty; wioska bya maa, najblisze miasteczko za odlege o czterdzieci mil. Brakowao kina, teatru czy restauracji.

Wygldao na to, e moja towarzyszka nie ma przyjaci. Pozostali pracownicy domu starcw byli w rednim wieku, onaci lub, z punktu widzenia dziewczyny, mao atrakcyjni. Napomkna o chopcu sucym w marynarce, do ktrego regularnie pisywaa. Bya osob skryt. Nie wspominaa o przyczynach swojego dugiego pobytu w domu starcw, nie wyjaniaa, dlaczego nie wraca na studia. Rzeka jedynie, i jej ycie naley do niej. Irytowaa mnie taka ulego. Zaczyna mnie zoci fakt, e moja obecno nie oznacza dla niej adnej rnicy, e przez cae lata moe znosi otoczenie, ktrego ja nie mog wytrzyma nawet przez kilka dni. Zapewne nie widziaa we mnie niczego nadzwyczajnego. Mogem by jeszcze jednym pacjentem, tyle e troch modszym, nieco mniej zniedoniaym ni inni. Zaczem odnajdywa pewne podobiestwa pomidzy mn a mieszkacami domu starcw. Nie mogem te unikn wiadomoci, e ktrego dnia stan si tym, czym oni s teraz, e i mnie dotkn siy, ktre zredukoway ich do obecnego stanu. Przygldaem si nieskoczonym mczarniom schorowanych ludzi, pezajcych jak kalekie raki. Kiedy pracowaem w salach noclegowych, widziaem umierajcych pensjonariuszy o zaczerwienionych oczach, zapadnitych policzkach i ciaach skurczonych z powodu choroby; leeli na wskich kach, apatycznie gapic si na wyblake portrety witych lub stoczone przez korniki drewniane krucyfiksy. Niektrzy zaciskali w doniach fotografie swoich dzieci. W takich chwilach odwracaem si i dugo wpatrywaem w dziewczyn. Moje zudzenie posiadania jej byo tak pene, e ogarniao mnie uczucie najsilniejszej ekstazy nawet podczas najbardziej niewinnych przerw w pracy. Dni nie rniy si midzy sob. Pomagaa mi pakowa sprzt i chowa go na noc, po czym znikaa. Pewnego popoudnia jednak opuciem sal i zszedem do piwnicy. Wiedziaem, e j tam znajd. W piwnicy byo zimno i wilgotno; staem w ciemnoci. Zawoaa mnie po imieniu, a ja ruszyem w stron, z ktrej dobiega gos. Dotknem jej fartucha i uklkem przed ni. Podniosem spdnic. Nakrochmalony materia zaszeleci. Pod spodem nic nie miaa,

przycisnem twarz do jej ciaa, nabrzmiay si, ktra powoduje, e drzewa sigaj w gr, by wybuchn kwiatami z maych, skurczonych pczkw. Byem mody. Pewnego wieczora postanowiem odwiedzi j niespodzianie. Kiedy dotarem do pokoju, w ktrym mieszkaa, wsplokatorka powiedziaa, e mog znale dziewczyn na czwartym pitrze budynku. Dopiero gdy odszedem od drzwi, przyszo mi na myl, e nigdy nie byem na czwartym pitrze sucym gwnie jako magazyn. Kiedy dotarem do schodw, dokoa panowaa cisza. Czujny na wszystko, ostronie wchodziem na gr; na podecie znalazem si przed obitymi blach drzwiami prowadzcymi w gb pozbawionego okien, wskiego korytarza. Wewntrz byo ciemno. Przez chwil wodziem rkami wzdu cian. Po obu stronach namac aem pozamykane na klucz kraty. Dostrzegem pojedynczy promyk wiata wymykajcy si spod drzwi w kocu korytarza. Jeszcze nim tam dotarem, dobieg mnie gos dziewczyny. Podchodzc bliej, potknem si o niewielki worek wypeniony piaskiem i wpadem wprost na drzwi. Mimo i zapaem si futryny, wyldowaem niemal porodku pokoju. Leaa nago na ku na wp przykryta poronitym sierci ciaem stworzenia o ludzkiej gowie, szponiastych doniach i krtkim, potnie sklepionym tuowiu mapy. Moje nage, niezdarne wtargnicie przerazio ich; stworzenie odwrcio si, ypic na mnie zowrogo maymi, brzowymi oczkami. Jednym skokiem dopado swego legowiska i skowyczc, i skamlc usiowao si zagrzeba w posaniu. Dziewczyna rzucia si do przodu, zwierajc uda, jak gdyby usiowaa si broni. Jej rozlatane rce przypominay apki zdychajcej kury; schwycia sukienk i zasonia ni brzuch. Pomylaem, e za chwil wpeznie w cian lub czmychnie przez deski podogi. Spojrzenie miaa skamieniae i pozbawione ostroci; jakie niezrozumiae sowo wybiego jej na usta, lecz nie zdoaa go wypowiedzie. Spojrzaem na legowisko i zdaem sobie spraw, e stworzenie naley do rodzaju ludzkiego. Odwracajc si zgasiem wiato.

Pospieszyem do domu, w ktrym miaem kwater, i natychmiast zaczem napenia wann. Siedzc wygodnie w ciepej wodzie syszaem tylko miarowe kapanie z kranu.

*
Nie mog si teraz z tob kocha. Dlaczego nalegasz? Chc ci wzi wanie podczas menstruacji. To zupenie tak, jak gdyby jaka cz mnie zostaa uwiziona wewntrz ciebie i jak gdyby twoja krew bya moj, wypywajc z yy, ktra naley do nas obojga. Co ty wtedy czujesz? Czuj krew, ktra plami nas oboje, jak gdyby twoja sztywno powodowaa krwawienie, jak gdyby zdziera ze mnie skr i jad mnie, i jakbym bya wysczona.

*
Rozmawialimy z dziewczyn pod oson ciemnych zaroli parku, kiedy zastpili nam drog czterej mczyni. Szybko skrcilimy w bok, ale usyszelimy, e inni ludzie przedzieraj si przez krzaki o par krokw za nami. Nawoywali si midzy sob; zrozumiaem, e s w zmowie z tymi ze cieki. Byem pewien, e zaatakuj nas i obrabuj, jeeli nie natkniemy si na innych spacerowiczw lub nie znajdziemy kryjwki, Wiedziaem, gdzie jestemy: pamitaem, e przed nami jest strumyk, a na jego brzegu wrd krzakw znajduje si opuszczona altanka, niegdy ulubione miejsce schadzek. Nisko pochyleni przedzieralimy si przez niskie sosenki, zasaniajc twarze przed kujcymi gaziami. Przez chwil mylaem, e udao nam si zgubi przeladowcw, ale nagle znw posyszelimy ich gosy. Zatrzymali si tylko na chwil na skraju kpy sosen. Dotarlimy do altanki i wczogali w wsk luk pomidzy fundamentami i stert awek. cigajcy przedarli si jednak przez sosny i odkryli nas. Natychmiast poczulimy na sobie tuzin rk. Podniesiono nas

na nogi. Dziewczyna krzykna rozpaczliwie; odwrciem si, ale oszoomio mnie nage uderzenie. Gdy wrciem do przytomnoci, mczyni zdzierali z dziewczyny ubranie. Bronia si, prbujc gry i kopa. Zebraem siy i prawie stanem na nogi, ale przygwodono mi gow do ziemi. Spojrzaem na dziewczyn; przewrcono j na plecy wierzgajc nogami, ktre uniesione i rozwarte, wyglday jak wiosa, zawise przed uderzeniem nad powierzchni wody. Mczyni rzucili si na ni; spodnie pltay si im wok kostek, marynarki cisnli w pobliskie krzaki. Gwacili j po kolei. Czekajcy na swoj kolejk owietlali jej wijce si ciao latarkami. Potem kilku z nich zabrao si do niej rwnoczenie, mitoszc j i gniotc; ciskali jej gow pomidzy udami. Ju nie krzyczaa, dobiega mnie tylko jej przerywany oddech i nieregularne szlochy. Wreszcie zwymiotowaa i ucicha. Kiedy skoczyli, pucili mnie i uciekli. Ich gosy, niosce szyderstwa i plugawe przeklestwa, powoli zamieray wrd drzew, ciemnych cieek i parkowych alejek. Wreszcie udao mi si podnie na nogi: zorientowaem si, e poza blem przy oddychaniu i wirowaniem w gowie nic mi si nie stao. Podszedem do dziewczyny i pozbieraem resztki jej ubrania. Pomogem jej dowlec si do awki przy strumyku. Drc opada na ni, oddech miaa gorcy i kwany. Przesuwaa domi po ciele, badajc palcami zadrapania i sice. Zapaliem zapak; migna mi jej umczona twarz, ciemne sice na piersiach, struki krwi na udach i biodrach. Potem podylimy brzegiem strumienia ku otwartej przestrzeni w pobliu wyjcia z parku. Skrcilimy w sabo owietlon alej. Przed nami zatrzyma si przejedajcy na rowerze policjant. Moja przyjacika szepna z naciskiem, bym milcza, i zbierajc w do podart sukienk skoczya w ciemno. Policjant owiadczy, e park zamyka si o zmierzchu, i e popeniamy wykroczenie przebywajc tu tak pno. Szlimy dalej; poczuem narastajce uczucie lku, zrozumiaem bowiem, e dziewczyna zamierza spdzi ze mn noc. Zastanawiaem si, czy w czasie przyszych zblie fizycznych zauwa w niej jak zmian. Nie ulegao wtpliwoci, e bardzo ubolewaem nad tym, co si z ni stao ,

budzio si we mnie jednak take poczucie odrazy. Nadal widziaem j rozpaszczon na wilgotnej ziemi, jej rozrzucone nogi, jej ciao zgbiane i plugawione przez tamtych. Mogem o niej myle tylko jako o ciele sucym do uprawiania mioci. Wczesnym rankiem udaa si do kliniki na badania. Miaem nadziej, e wkrtce przyjdzie do siebie i znw bdziemy mogli si kocha. Powtarzaem sobie, e musz by dla niej delikatny i czuy, ale myli te nie byy mi mie. Przypomniaem sobie pewn balerin, ktr podziwiaem za jej umiejtnoci i gracj; kiedy si dowiedziaem, e jest w ciy, nie mogem si pozby wizji nie narodzonego jeszcze dziecka podrzucanego w jej onie przy kadym skoku. Dziewczyna spdzia w klinice dwa dni, a po wyjciu natychmiast si u mnie zjawia. Rozebraa si, eby pokaza mi sice, ktre ju prawie zniky, po czym wzia prysznic, podczas gdy ja rozcielaem ko. Obawiajc si okaza jakiekolwiek wahanie wziem j szybko, zanim jeszcze bya gotowa. Jczaa, ale po chwili si opanowaa: bagaa, ebym robi to, co robilimy tyle razy przedtem, a do czego teraz nie mogem si zmusi. Potem zapytaa, dlaczego jestem tak gwatowny. Powiedziaem prawd. Nasz zwizek uleg zmianie. Zrobia si kapryna: bywaa albo melancholijna i spokojna, albo te pena werwy i nerwowego podniecenia, zapewniajc mnie wielokrotnie, e lekarze orzekli, i jest zdrowa. Powtarzaa to samo sformuowanie: jak gdyby nic nie zaszo"; staraa si ze wszystkich si zatrze fakt gwatu, podczas ktrego jak zapewniaa ogarno j odrtwienie i nic nie czua. W moich snach widziaem, jak wydobywa si ze skorupy, dygocc i podrygujc, przypeza coraz bliej i bliej, by wreszcie mnie dotkn. Potem stawalimy si nagle istotami i mskimi, i eskimi jednoczenie, szukajcymi otworw w ciele drugiego, wznoszcymi si na tylnych koczynach i wspartymi o siebie plecami, ranicymi si nawzajem swymi narzdami, walcymi si na ziemi, by wytryskiwa krwi w powtarzajcych si raptownie orgazmach.

Wzroso te moje zaciekawienie jej ciaem. Gwatownie i przemoc poddawaem j rozmaitym eksperymentom, stymulowaem jej reakcje, penetrowaem j i przymuszaem nie zwaajc na proby i protesty. Staa si dla mnie obiektem, ktry mogem kontrolowa lub te czy z innymi obiektami. Nie wahaem si uywa rozmaitych przyrzdw, by j podnieci lub utrzyma jej podniecenie. Dziewczyna twierdzia, e to gwat spowodowa zmian w moim zachowaniu; domagaa si wyjanie, czy to jej, czy te siebie tak nienawidz i karz za to, co zaszo. Zastanawiaa si, czy moja nowa pasja maskuje mio, ktr jak twierdzia wstydz si teraz okazywa. Ktrego wieczora wspomniaa o mieszkajcej obok dziewczynie, ktra odczuwa do niej pocig i ktra kilkakrotnie ju staraa si nawiza z ni intymne stosunki. Zadaem, by namwia ssiadk do towarzyszenia nam w ku. Wyjaniem przy tym, e ssiadka interesuje mnie nie jako kobieta, ale jedynie jako jeszcze jeden obiekt, ktry mog wykorzysta do podniecenia jej jeszcze bardziej, a co za tym idzie, take i samego siebie. Ku memu zaskoczeniu bez protestu do niej zatelefonowaa. Po paru dniach zjawiy si obie; zauwayem, e ssiadka przyniosa torb ze zmian odziey. Wytumaczyem, e wolno jej uywa dowolnych metod, by podnieci moj przyjacik, ale ja bd mg wej midzy nie, kiedy mi si spodoba. Umoliwiam im intymne chwile dla mojej wasnej przyjemnoci, wic musi si zastosowa do moich ycze. Ssiadka zgodzia si spdzi z nami cay weekend. W cigu nastpnych tygodni moja przyjacika zacza pi. Postanowiem nie sprzeciwia si temu: alkohol powodowa, e reagowaa jeszcze silniej. Jej nowa bierno powodowaa, e moje zainteresowanie ni wzmogo si znacznie. Jeden z moich przyjaci planowa przyjcie w mskim gronie. Wieczorem w dniu planowanego przyjcia moja dziewczyna zacza pi, najwyraniej zagniewana faktem, e zamierzam pj bez niej. W kocu zaproponowaem, e zabior j ze sob. Gdy si zjawilimy, zabawa bya ju w toku. Dziewczyna bez wahania wypijaa toast z kadym z goci. Zwrciem uwag na beztrosk atwo, z

jak obejmuje moich przyjaci, na jej prowokacyjne, ostentacyjne niemal uwagi. Zdaem sobie spraw, e wkrtce stanie si dla mnie rdem wstydu; czuem, e jestem w sytuacji bez wyjcia. W cigu nastpnych trzydziestu minut powiedziaem szeptem kademu z goci, e dziewczyna jest moim podarkiem dla nich i dla gospodarza: jeeli uda im si stworzy odpowiedni sytuacj, kady z nich moe mie z ni przyjemno. Nastrj podniecenia wzrasta, dziewczyna zacza otacza si co bardziej haaliwymi gomi. Zobaczyem, jak wrd salw miechu podniesiono j na wysoko ramion: sukni miaa przekrcon, nogi oplota wok szyi mczyzny, ktrego gow ciskaa. Na moic h oczach tuzin rk wycign si powyej jej ud, ku piersiom i brzuchowi. Krzykna nagle. Sznur pere, ktry jej kiedy podarowaem, pk i malutkie opalizujce ziarenka spady kaskad w d, ginc w rozkoysanym, falujcym strumieniu unoszcym j w stron sypialni. Wyszedem.

*
Te dziewczyny tak starannie upozowane w oknach to prostytutki, prawda? Tak. W innych dzielnicach prostytutki wasaj si po ulicach i korzystaj z pokojw hotelowych, a te maj wasne mieszkania. To nie s ich mieszkania, po prostu je wynajmuj. Czsto dwie albo trzy korzystaj na zmian z tego samego lokalu, w dzie lub w nocy. Czy one wol pracowa w ten sposb? Tak, odpowiada to mczyznom, ktrych razi wulgarno dziwek ulicznych, konieczno zaczepiania ich i towarzyszenia im do hotelu na oczach wszystkich. Natomiast te w oknach stwarzaj wraenie czego innego; ich mieszkania oznaczaj dyskrecj i komfort, mona zamkn drzwi i zacign zasony. Mczyzna moe sobie wyobrazi, e jest w domu gociem, dziewczyna za jego gospodyni. Przychodzi tam, by szuka odprenia, bez konkretnego celu. Wtedy to, co nastpuje, wydaje si bardziej naturalne.

 Czy bye kiedy z prostytutk? Tak. Zanim mnie poznae, czy pniej? To nie ma adnego znaczenia. Ale dlaczego miaby potrzebowa prostytutki? Co ona takiego robi, czego ja nie mog? Czy jest bardziej chtna ode mnie? Robi z ni to, co dla ciebie byoby nie do przyjcia. Skd wiesz? Bo ty mnie znasz tylko od pewnej strony. A take dlatego, e nasz zwizek opiera si na tym, e akceptujesz mnie takim, jakim jestem wanie przy tobie. A wic osoba, za ktr ci uwaam, jest tylko jednym twoim obliczem. Ty rwnie ukazujesz tylko t stron wasnej osoby, ktr uwaasz za najbardziej moliw do przyjcia przeze mnie. Jak dotd, adne z nas nie pokazao niczego, co moe zaprzeczy naszym zaoeniom. Kiedy jeste z prostytutk, wszystko, co ona robi lub mwi, jest faszem: poda twoich pienidzy, nie ciebie. Pienidze dodaj mi mocy; bez nich nie mgbym by sob. Nie mgbym spotyka si z tob tam, gdzie si spotykamy, ani w takim stylu. Nie mgbym y w sposb, w jaki yj, nie mgbym te pozwoli sobie na przeycia, ktrych potrzebuj. Ale to wszystko, co prostytutka robi z tob, robi rwnie z innymi, prawda? Czy nie budzi to w tobie zazdroci? Nie obchodzi mnie to: wiadomo, e maj j inni mczyni, w tym wypadku nie przeszkadza. Posiada j tak wielu, e nie mona ich uwaa za rywali. Budz nawet pewne uczucie sympatii, poniewa ci, ktrzy j mieli przedtem, potwierdzaj mj wasny wybr. A skoro posi j moe kady bez wyjtku, jest ona nie tyle kobiet, ile sam esencj podania, wspln wszystkim mczyznom. Ale po twoim wyjciu ona nie pamita nawet o twoim istnieniu. Kiedy j opuszczam, wiadomo tego, co zaszo, odchodzi wraz ze mn; ta wiadomo naley do mnie, nie do niej!

 Wyda mi si atrakcyjny i czarujcy. Mwi z dziwnym akcentem, zdaje mi si, e jest cudzoziemcem. To prawda. Przyjecha do tego kraju sporo lat temu. Ale teraz mieszka tu na stae. Czy znasz go dobrze? Tak. Czym si zajmuje? Jest architektem. Projektuje wysoce funkcjonalne budynki, w ktrych styl gra drugorzdn rol: szpitale, szkoy, wizienia, domy pogrzebowe, kliniki weterynaryjne. Domy pogrzebowe? Oczywicie. Je rwnie trzeba budowa, podobnie jak kliniki poonicze. Jednak to niecodzienne. Niezupenie. Opowiada mi kiedy, e pod koniec lat trzydziestych, krtko po ukoczeniu studiw, pracowa w firmie architektonicznej. Jego pierwszym zadaniem byo przygotowanie planw obozu koncentracyjnego. I odmwi. Nie, nie odmwi. Chocia, ze wzgldu na znikom liczb precedensw, byo to nieatwe zadanie, to wanie pobudzao jego ambicj. Opowiada, e w tamtych czasach wielu architektw ubiegao si o projekty finansowane przez rzd. Oczywicie, projektujc szko, szpital czy nawet wizienie tak on, jak i jego koledzy mogli sobie z atwoci wyobrazi, e znajduj si wewntrz: jednak obz koncentracyjny stanowi co kompletnie innego, wymaga niezwykej wyobrani. Przy tym obz mia w sobie co ze szkoy, ze szpitala, z poczekalni w budynkach uytecznoci publicznej, a take co z domu pogrzebowego, tyle e oddzia, gdzie pozbywano si zwok, by bardziej wydajny. Przede wszystkim musiao to by funkcjonalne, to stanowio podstawow zasad. Mj znajomy bra pod uwag topografi okolicy: wrd przerywanego pasma niskich wzgrz zaplanowa jeden typ obozu, a w bezdrzewnej, stepowej okolicy inny. Poniewa tak ziemi jak i funduszy nie brakowao, plany mojego znajomego akceptowano bez zwoki. Niemniej, byy to tylko projekty. Mona na to

patrze z rozmaitych punktw widzenia: wicej ludzi opuszcza klinik poonicz, ni do niej przybywa: w obozie koncentr acyjnym panuje odwrotna sytuacja. Gwnym celem jest tam higiena. Higiena? Co masz na myli? Czy widziaa kiedy, jak si tpi szczury? Albo inaczej ... czy lubisz zwierzta? Oczywicie. No wanie. Szczury to te zwierzta. Niezupenie. To znaczy, nie s to zwierzta domowe. S niebezpieczne i dlatego naley je tpi. No wanie: naley je tpi, to kwestia higieny. Szczurw naley si pozby. Tpimy je, ale nie ma to nic wsplnego z naszym stosunkiem do kotw, psw czy innych zwierzt. Szczurw si nie morduje, pozbywamy si ich albo, by uy lepszego okrelenia, eliminuje si je; w akt eliminacji pozbawiony jest jakiegokolwiek znaczenia. Nie ma w tym adnego rytuau, adnego symbolizmu; uprawnienia kata nie podlegaj dyskusji. Dlatego te w obozach koncentracyjnych projektowanych przez mojego znajomego ofiary przestaway by jednostkami: staway si rwnie identyczne jak szczury. Istniay tylko po to, by zosta zabite.

*
Szedem wzdu rzeki ku domowi mojego znajomego. Od czasu naszego ostatniego spotkania upyny lata i tylko przez przypadek dowiedziaem si, e mieszka w tym miecie. Kilka budynkw otaczao co, co przypominao plac; inne domy rozrzucone byy wzdu kanaw i torw kolejowych. Poniej domu, w ktrym mieszka mj znaj omy, z rzek graniczy cmentarz. Poszedem w kierunku cmentarza, wiedzc, e zobacz znajomego, gdy bdzie wraca do domu. Ju z oddali czuem nastrj zaniedbania i opuszczenia, jaki panowa wrd grobw. Wkrtce usyszaem, e kto mnie woa; podniosem wzrok i zobaczyem mojego znajomego, jak szybkim krokiem zblia si od strony

drogi. Sprawia wraenie rozbawionego tym, e zdecydowaem si czeka na cmentarzu; doda, e wyglda na zapuszczony, poniewa nie uywa si go od lat. Napisy na nagrobkach byy ju prawie nieczytelne, a wiele kamieni zapadao si w ziemi jak pijane. Ludzie, ktrych tu grzebano rzek mj znajomy stanowili mniejszo religijn, ktrej przez dugie lata nie pozwalano chowa zmarych w obrbie miasta. Poniewa kondukty pogrzebowe prowokoway ludno miejsk do atakowania ich, ciaa zmarych przewoono na cmentarz odziami. To nie groby s interesujce mwi dalej mj znajomy lecz str cmentarny. Znajomy niejednokrotnie usiowa nawiza z nim rozmow, ale otrzymywa tylko najzwilejsze odpowiedzi. Rozbudzio to jego ciekawo i zasign o nim informacji wrd mieszkacw miasteczka. Opowiadali, e str cmentarny przebywa w czasie wojny w obozie koncentracyjnym. Przedtem by bokserem wagi cikiej; cho nie nalea do cisej czowki, syn w wiatku bokserskim ze swej ogromnej siy. Niewielu trenerw skonnych byo podj ryzyko pracy z nim kilku przeciwnikw porani i okaleczy. Komendant obozu koncentracyjnego zwrci na niego uwag podczas selekcji do ko mr gazowych i postanowi zatrzyma jako prywatnego sparringowego partnera dla siebie i lubicych boks stranikw. Po jakim czasie komendant sprowadzi zawodowego boksera, by stoczy walk z winiem. Zarzdzi, e obaj maj walczy z rwnym zapaem, jak w meczu o tytu. Jeeli wizie wygra walk, stracona zostanie dodatkowa ofiara. Jeeli przegra na punkty lub przez nokaut, bdzie mg prosi o darowanie ycia jednemu ze skazacw przeznaczonych do komory gazowej. Musi jednak stoczy uczciw walk, nie podstawiajc si bez potrzeby swojemu przeciwnikowi, nie markujc utraty si lub oszoomienia. Jeeli padnie podejrzenie, e przegra umylnie, sam zostanie stracony. Komendant obozu by dumny z tego, e tak wnikliwie pozna wizienn mentalno i instynkt samozachowawczy. Zakada oczywicie, e bokser-wizie stoczy dobr walk, aby zachowa ycie. Jednoczenie brak mu bdzie bodca, aby wygra, bo to spowodowaoby posanie

jednego wspwiniw do pieca. Pozbawiony woli zwycistwa bdzie mimo wszystko musia walczy tak, by nie ulec. Kiedy przyjecha zawodowiec, wydawao si prawdopodobne, e wizie zostanie pokonany. Niestety, ku alowi komendanta, przybysz postawiony wobec wyboru przegrania starcia z winiem, wrogiem swej rasy, lub wygrania tylko po to, aby ocali ycie kolejnemu wrogowi, odmwi przyjcia walki. Wizie przey, niezdolny ocali nikogo poza samym sob. Teraz y samotnie pilnujc nagrobkw, ktre powoli tony w cuchncym bocie.

*
Kiedy byem na studiach, na uniwersytecie odbywao si wiele obowizkowych zebra urzdzanych przez liczne studenckie organizacje polityczne. Partia daa, aby podczas tych dugich posiedze studenci oceniali zarwno siebie, jak i swoich kolegw. Zebrania odbyway si w napiciu i czsto miay dramatyczny przebieg: jeeli postpy w nauce lub postaw studenta oceniano negatywnie, Partia moga usun go z uczelni i skierowa do pracy gdzie na gbokiej prowincji. Kady z nas by jak gdyby kamykiem umieszczonym w procy; nie wiedzieli my nigdy, kto i dokd nas wystrzeli. Przed jednym z takich zebra poszedem do ubikacji. Natknem si tam na studenta o przezwisku Filozof"; wyglda na wyczerpanego i szarpay nim raptowne, niemoliwe do opanowania torsje. Kiedy mnie zauway, usiowa przeprasza i prbowa nawet si umiechn. Zebrania te s dla niego nie do zniesienia; jest zbyt nerwowy, aby wytrzyma panujc atmosfer napicia. Mwi, e sala wypeniona ludmi wywouje w nim uczucie paniki, tak e czsto spdza cae godziny samotnie w korytarzu, starajc si opanowa przed powrotem do sali wykadowej. Pewnego dnia spniem si na spotkanie z nim. Wyjaniem, e wstrzymaa mnie wizyta w nowym banku pastwowym, ktry wanie

otworzy oddzia w centrum miasta. Od niechcenia napomknem, e na parterze budynku znajduj si imponujce toalety, lnice czystoci i jak dotd prawie nie uywane. Powiedziaem, e tam wstpiem. Mj kolega wykaza wielkie zainteresowanie, wypytujc o dokadne pooenie banku. Kiedy mu to wytumaczyem, wydoby z kieszeni niewielki plan miasta i dokadnie zaznaczy punkt, w ktrym znajdowa si bank. Zauwayem inne znaki, ktre porobi na mapie, i spytaem go, co przedstawiaj. Odrzek, e oznacza w ten sposb pooenie swoich wity". Nie zrozumiaem. Zapyta, czy wiem, dlaczego koledzy nazywaj go Filozofem". Zaintrygowao mnie to: zaproponowa, abym mu towarzyszy. Udalimy si do jednego z muzew etnograficznych w miecie. Wszed pierwszy i od razu zeszlimy w d, ku toaletom. Nie zastalimy w nich nikogo; wczesnym popoudniem w szaletach byo czysto i cicho. Filozof zwrci si do mnie i z nutk dumy w gosie powiedzia: Moesz zamkn si w jednej z tych kabin i przez cae godziny nie przeszkodzi ci nikt! Wiesz przecie, jak rzadko udaje nam si unikn zgromadze. Tu za to jeste cakowicie odizolowany od innych: moesz kontemplowa wasny wiat i cieszy si nim do woli. Dumnym gestem rozoy swj plan. Odkryem ponad trzydzieci budynkw uytecznoci publicznej w rnych czciach miasta, wszystkie z podobnymi do tej wityniami, wszystkie czekajce na moje odwiedziny. Opisywa mi swe witynie w najdrobniejszych, szczegach. Niektre z nich, szczeglnie te budowane niedawno, byy imponujce: skpane w biaym marmurze, pene mosinej i srebrzystej armatury, z podogami w kwieciste mozaiki, z krysztaowymi yrandolami i skomplikowanymi systemami wentylacyjnymi. Siedzisz sobie w kabinie i mylisz kontynuowa. Syszysz wasne myli unoszce si wok niczym bogowie greccy nagle uwolnieni z kart podrcznikw. I nikt ci nie podsuchuje. Co za rado, e jeste nareszcie sam, e nie musisz si przejmowa tym, co mwi inni, jak na ciebie patrz, jakim im si wydajesz; e nie musisz wyglda poza biae ciany swojego prywatnego sanktuarium.

Nadszed jaki starszy czowiek i wszed do jednej z ubikacji. Po chwili wyszed; usyszelimy szept zmczonego wodospadu. Jeeli masz zamiar pozosta wewntrz przez duszy czas rzek mj kolega jest jedna sprawa, ktr musisz si zaj. Wydoby z kieszeni nieco waty; wewntrz znajdowaa si maa buteleczka pynu do czyszczenia. Na cianach ubikacji wyjani nabazgrane s najrozmaitsze napisy, hasa i slogany. Wiele z nich to oczywicie robota wywrotowcw. witynie stanowi najwyraniej jedyne miejsce, gdzie mog bezpiecznie wyadowywa sw nienawi do reymu, spdzielni produkcyjnych, procesw okresu czystki, polityki zagranicznej, nawet do kultu wszechmocnego wodza. Sam rozumiesz cign dalej mj kolega musz by przygotowany na to, e kady moe mnie oskary o nabazgranie tych herezji, gdy siedz tu duej, ni jest to normalnie przyjte. Zaczynam wic od cierania wszystkich napisw ze cian. I jeli policjant lub tajniak zapyta, dlaczego spdzam tyle czasu w toale cie, mam gotow prawdziw i niewinn odpowied. Pewien filozof napisa: Nieatwo jest tworzy bogw i stawia witynie; potrzeba potnego umysu, by zrobi to, jak naley." Czy nie sdzisz, e caa ta robota z wymazywaniem to niewielka cena za moj wasn wityni? Mimo swych lkw i obaw pilnie uczszcza na wszystkie zebrania i seminaria. Pamitam ten moment, gdy jeden z profesorw poprosi go, by wypowiedzia si na temat doktryny politycznej przyjtej niedawno przez Parti. Filozof wsta blady i spocony, starajc si jednak zachowa chodny i obojtny wygld; odpowiedzia, e poniewa pewne aspekty doktryny s wiernym odbiciem licznych gnbicielskich aspektw totalitarnego pastwa, doktryna jest cakowicie pozbawiona humanizmu. Zapada cisza. Bez sowa, profesor nakaza mu gestem, aby usiad. Wrd studentw zapanowao zamieszanie: kilku czonkw Partii wstao i z haasem opucio sal. Wiedzielimy, e los Filozofa jest przesdzony. Studiowalimy razem do koca semestru, po czym straciem kontakt z Filozofem. Usunito go z uniwersytetu za aspoeczn postaw. Pniej jeden z pracownikw uniwersytetu powiedzia mi, e Filozof nie yje. Z

cieniem szyderczego umiechu relacjonowa straszne szczegy jego samobjstwa w szalecie. Milczaem.

*
Partia wydaa imponujcy bankiet dla starannie dobranych

miejscowych, politycznych, wojskowych i naukowych dygnitarzy oraz delegatw z zagranicy. Byem zaskoczony, gdy wrd goci zauwayem naukowca, ktrego znaem z uniwersytetu. By to jedyny pozostay przy yciu przedstawiciel znacznej niegdy rodziny, ktra ulega zagadzie w czasach czystki. Po wielu latach spdzonych w obozie pracy, dopiero niedawno zosta zrehabilitowany przez Parti. Po licznych toastach i przemwieniach atmosfera staa si bardziej bezporednia. Gocie odeszli od stou bankietowego, a kelnerzy z trudem poruszali si wrd tumu, serwujc napoje z trzymanych wysoko tac. Fotografowie podali za mistrzem ceremonii, ktry zajty by przedstawianiem sobie nawzajem najwaniejszych goci. Po jakim czasie gocie zaczli wymienia narodowe i polityczne odznaki i plakietki zgodnie z partyjnym rytuaem, ktry symbolizowa wzajemne porozumienie. Jeden z goci zblia si wic do drugiego, po czym z ukonem wyjmowa odznak z kieszeni i wpina j w klap nowego towarzysza. Obserwowaem mojego naukowca, jak kry wrd tumu i przypina do piersi funkcjonariuszy partyjnych okrge odznaki zotego koloru, wyranie odbijajce od najwyszych odznacze pastwowych, ktre z tak dum nosili. Miaem wanie wyj, gdy dostrzegem, jak obejmuje jednego z najbardziej udekorowanych marszakw kraju. Pochyli si ku rozbyszczonej piersi marszaka i przypi mu zot odznak do munduru przebijajc materia trzyman w prawej doni szpilk. Podszedem do marszaka, by przyjrze si dokadniej, i natychmiast musiaem si opanowa: odznak stanowia zagraniczna prezerwatywa. Kondom by owinity i wprasowany w lnic foli zotego koloru, a nazw

zagranicznego producenta, wytoczon drobnymi literam i wok krawdzi, wida byo wyranie. W drodze do wyjcia widziaem rezultaty dziaalnoci naukowca: prawie wszyscy wysi funkcjonariusze partyjni i rzdowi wystawiali na pokaz przypite do klap prezerwatywy opakowane w foli. Gdy wyszedem z przyjcia, przyszo mi na myl, e dopiero po powrocie do domu i zdjciu cikich odznak dygnitarze zauwa t lejsz. Zastanawiaem si, czy przypomn sobie, kto ich w ten sposb udekorowa i jaka bdzie ich reakcja.

*
Zwizek studentw postanowi ukara mnie za brak zaangaowania. Partia i uniwersytet popary wniosek zwizku: wysano mnie na cztery miesice do nowego orodka rolniczego w charakterze asystenta prelegenta. Podr trwaa dugo. W pocigu dzieliem przedzia z trzema innymi mczyznami. Wszyscy byli absolwentami wyszych szk planowania ekonomicznego; z zapaem oczekiwali swojego nowego ycia, w ktrym mieli obj kierownictwo placwek zagospodarowywujcych dziewicze tereny. Orodek skada si z kilku spdzielni produkcyjnych i dwch eksperymentalnych stacji rozpodowych poczonych ukoczon niedawno drog. Kierowaa tym wszystkim jedna komrka partyjna. Robotnicy pracowali w polu przez sze dni, uywajc najnowoczeniejszych maszyn rolniczych; niedziele spdzano w salach wykadowych na pogadankach dotyczcych tematw spoecznych i politycznych. Uwiadomiem sobie, e nie zostan zaakceptowany. Przygldano mi si podejrzliwie i czsto padao pytanie, jaka to wadza przysaa mnie na kontrol lub przeszpiegi. Uczszczano na moje wykady, poniewa wymaga tego harmonogram, ale robotnicy suchali mnie z wrog uprzejmoci lub rozmylnym brakiem zainteresowania; moje zaproszenia do dyskusji napotykay kamienne milczenie. Zdawaem sobie spraw, e

to, co robi, pozbawione jest sensu: chodz io wycznie o spdzenie reszty czteromiesicznego okresu w orodku i wykonanie tego, co do mnie naleao. Nie zawarem adnych przyjani i nie natrafiem na nikogo, z kim mgbym nawiza blisze stosunki. W rezultacie powicaem wolny czas na przygotowywanie si do egzaminw i pisanie sprawozdania z moich prelekcji. W czasie tych tygodni zaledwie jedno zdarzenie obudzio zainteresowanie ogu. Bya to wizyta pastwowego cyrku, ktry mia przebywa w naszym orodku przez kilka dni, co pozwalao dowozi na przedstawienia take pracownikw z bardziej odlegych zakadw pracy. Program robi due wraenie: byli tam tancerze, klowni, akrobaci, woltyerka, onglerzy, linoskoczkowie i poskramiacze dzikich zwierzt. Peni podziwu dla artystw robotnicy co c hwila bili burzliwe brawa domagajc si bisu za bisem. Szczeglne podniecenie wzbudza we mnie jeden z punktw programu: moda akrobatka wiczya na trapezie z niewiarygodn zrcznoci i gracj. Dziewczyna wykonywaa seri popisw na linie, po czym koczya swj numer wyczynem gimnastycznym wymagajcym niezrwnanej gitkoci ciaa. Wydawaa si jakby zrobiona z elastycznego wkna tak pynne byy skomplikowane pozycje, w ktre wyginaa ciao. Z caej jej postaci promieniowaa lekko i sia. Patrzc n a ni, czuem si ociay i powolny. W kulminacyjnym punkcie swego programu zaja pozycj twarz do widowni, w lekkim rozkroku, z domi wspartymi na biodrach; wiata reflektorw gray na jej kostiumie. Nastpnie, przy coraz szybszym akompaniamencie orkiestry, uniosa rce ponad gow, wspia si na palce i wyprona przegia ciao do tyu jak napita stalowa spryna. Reflektory ledziy doskonale wywaony uk, jaki krelia jej gowa sunca coraz niej i niej, a wyjrzaa spomidzy kolan; tylko ciasno splecione, kasztanowe wosy odbijay refleksy wiata. Caa widownia wpatrywaa si w dziewczyn z zapartym tchem; wszyscy wiadomi ogromu spronej energii, oczekiwali, e wyrzuci ciao do tyu i w gr, by powrci do pozycji wyjciowej. Ale ona w graniczcy z cudem sposb jeszcze bardziej

si zwina; wiata uchwyciy bysk jej oczu i zbw, gdy wypchna gow jeszcze dalej do przodu i w gr zasaniajc ni wasny brzuch. Na chwil zamara w bezruchu. Orkiestra zagrzmiaa pojedynczym, porywajcym akordem, w harmonii z transem, ktry opanowa wszystkich; gdy zabrzmiaa muzyka, wydawao si, e dziewczyna wyrzucia dolne koczyny do przodu. Jej twarz znikna, i zanim zdalimy sobie spraw, e to jej nogi przesoniy gow, wybia si do tyu, wracajc do pozycji wyjciowej. Rozpostara i wyrzucia w gr ramiona, jak gdyby pragna ogarn brawa, ktre wypeniy sal. Staa tak, owadnita przez napicie i energi, ktre przed chwil opanowywaa. Roso we mnie niezwyke podanie. Ogldaem jej wystpy przez trzy kolejne wieczory; program podawa, e spdzia w cyrku cae ycie, a wicze na trapezie i akrobacji uczyli j rodzice, wybitnie uzdolnieni cyrkowcy. Cyrk poniewa mia kontynuowa trzymali wystpy si przez ja trzy za nastpne nie dni; postanowiem pozna dziewczyn. Wiedziaem, e bdzie to trudne, cyrkowcy razem, miaem przekonywajcego pretekstu, by si do nich przyczy. Ani cyrk, ani kierownictwo gospodarstw rolnych nie zachcay do jakichkolwiek zblie. Nastpnego dnia mia si odby wsplny obiad dla artystw cyrkowych oraz kierownikw brygad rolnych; organizowano go po to, by obie grupy mogy wygosi przemwienia i wznie toasty za wzajemny wkad w ycie narodu pod przywdztwem Partii i rzdu. Gdy zaczli si zjawia zaproszeni gocie, udao mi si powita dziewczyn, po czym natychmiast zaprowadziem j do mojego stou. Po jej lewej stronie bya ciana, ja usiadem po jej prawicy, po czym gestem wskazaem starszawemu wieniakowi, by zaj miejsce obok mnie. Dziewczyna siedziaa przy mnie jakby niewiadoma czasu i miejsca, zapatrzona we wasne palce, ktre splataa i rozplataa na kolanach jak pacjent dotknity czciowym paraliem, wykonujcy wiczenia terapeutyczne. Po chwili rozczya donie i uniosa je ku klatc e piersiowej. Przecigna domi po piersiach, potem w d, wzdu bioder, z okciami wysunitymi do tyu, gow i torsem do przodu.

Rozejrzaem si po sali. Artyci wygldali nieswojo, wiercili si z zakopotaniem na twardych drewnianych krzesach. Delegaci rozmaitych spdzielni produkcyjnych, przywykli do podobnych posiedze, rozwalali si apatycznie na siedzeniach. Ostronie obrciem si do dziewczyny. Musiaa poruszy si w tym samym momencie, poczuem bowiem nacisk jej uda na swoim udzie. Wpatrywaem si ponad stoem w mwc z wyrazem wielkiego zainteresowania. Nacisk na moje udo zamieni si w seri niespiesznych pchni. Spojrzaem ukradkiem na dziewczyn: siedziaa wyprostowana, na przemian rozsuwaa i zwieraa uda, kolana stykajc si bielay od nacisku. Powolnym ruchem pooyem rk na oparciu jej krzesa, knykciami wp zacinitej doni w stron jej plecw. Nie wiedziaem, czy zauwaya mj gest. Kiedy odchylia si troch do tyu, materia jej sukni dotkn moich palcw. Ruchy dziewczyny stay si coraz bardziej wyrane. Miaem wraenie, e pragnie stopi krgosup z kostkami moich palcw, utrwali chwil przelotnego kontaktu. Znw spojrzaem na ni ostronie: usta miaa zacinite, a twarz zabarwion lekkim rumiecem. Obiad zakoczy si pnym popoudniem. Gocie rozeszli si na kwatery, pooone na polanach wzdu lenej drogi. Wyszedem te i ja z dziewczyn, ale szybkim krokiem skierowalimy si w zacisze drzew. Powiedziaem jej o podnieceniu, jakiego doznaem ogldajc jej wystp, i opisaem moje marzenie posiadania jej w tej chwili wielkiego napicia, gdy gowa jej wychyla si spomidzy ud. Nie zatrzymaa si ani nie powiedziaa nic; szlimy dalej. Byo ju prawie ciemno. aden powiew nie dociera do niszych gazi brzz, a licie krzakw zwisay bezwadnie jak wykute z oowiu. Dziewczyna znienacka si odwrcia i rozebraa; pooya sukienk na grubej warstwie lici u naszych stp. Stana twarz do mnie, delikatnie zmuszajc do pooenia si na wznak. Gdy uklka nade mn, wydaa mi si krpa, a jej koczyny prawie krtkie. Opara czoo na mojej piersi, a donie na ziemi za moimi ramionami; po czym jednym pynnym ruchem wyrzucia nogi w powietrze. Gdy miny ju najwyszy punkt uku, zakrelonego przez jej plecy, przy-

bray niemal smuk gitko modych gazek brzozowych przygitych ciarem padajcego niegu. Pity powoli miny czubek jej gowy; z twarz obramowan udami, zginajc kolana, musna ustami i onem moj twarz.

*
Nikt nie mg twierdzi, e dozna zaszczytu bycia jej chopcem; nie chciaa mie staego przyjaciela. Cho podziwiano j, nie naleaa do nikogo. Na pocztku semestru zostaem wybrany na redaktora gazety uczelnianej. Zaproponowaem jej pisanie cotygodniowych felietonw na tematy teatralne i daem woln rk w doborze sztuk czy wydarze literackich, ktre j interesuj. Bya to bardzo atrakcyjna propozycja i dziewczyna zgodzia si natychmiast. Jako redaktor gazety otrzymywaem wiele zaprosze i gdy tylko byo to moliwe, zjawialimy si na tych imprezach razem. Niektrzy koledzy zazdrocili mi, ale aden z nich nie wiedzia, na czym polega czcy dziewczyn i mnie zwizek. Semestr zblia si powoli do koca; po jakim czasie zauwayem, e dziewczyna powica wiele uwagi wasnemu ciau. Przed wsplnym wyjciem spotykalimy si u niej w domu. Czsto obserwowaem z jej maego pokoju, jak przeglda si w lustrze toaletki, bada swj profil, wygina szyj, przesuwa donie wzdu bioder. Szlafrok, ktry niedbale zarzucaa na ramiona, nie zawsze by dopity. Od czasu do czasu ryzykowaem dwuznaczn uwag lub niby przypadkiem dotykaem jej talii, podajc jej szczotk, sukni czy poczochy. Zachowywaa si, jakby nic nie dostrzegaa. Po dwch czy trzech nieudanych prbach pogodziem si z jej wstrzemiliwoci. Pewnego dnia, gdy ubieraa si przed pjciem na koncert, siedziaem koo jej biureczka. Dolna szuflada bya otwarta i kiedy zerknem na kilka starych zeszytw i nieco sztucznej biuterii, zauwayem plik jej fotografii wystajcych z kartonowej teczki. Spojrzaem

w stron sypialni, ale nie widziaem jej przy toaletce. Kiedy w chwil pniej usyszaem plusk lejcej si w azience wody, pochyliem si, wycignem gar zdj i wsunem do wewntrznej kieszeni. Po koncercie odprowadziem dziewczyn do domu, a wrciwszy do siebie, dokadnie obejrzaem fotografie. Przedstawiay j nago. Pozy, owietlenie, niepena ostro wskazyway, e staa przed aparatem wyposaonym w samowyzwalacz. Zdjcia zrobiono niedawno papier nie straci jeszcze sztywnoci. Przypomniaem sobie, e kilka razy zostaa wieczorem w maej ciemni redakcyjnej; mwia, e chce przejrze skad gazety. Przypuszczalnie wtedy wywoywaa fotografie. Nie wspomniaem o moim odkryciu ani nie zwrciem zdj. Przez nastpne dni jej zachowanie nie ulego zmianie, mogem wic przypuszcza, e nie zauwaya straty. Ilekro spodziewaem si wizyty kolegw, wybieraem dwa czy trzy zdjcia i umieszczaem je starannie wrd moich papierw i ksiek. Byem pewien, e dokadnie obejrz fotografie, kiedy wyjd z pokoju, by przygotowa co do picia lub jedzenia. Po paru tygodniach zorientowaem si, e znajomi uwaaj nas za kochankw, paru za bliszych przyjaci od czasu do czasu pytao o nasze plany maeskie. Na krtko przed kocem semestru j i mnie zaproszono na zabaw, ktra miaa si odby w hotelu w pobliskim kurorcie. Wszyscy mielimy pozosta na noc, a nastpny dzie spdzi nad wod. Poniewa nazajutrz miaem egzaminy, wrciem, dziewczyna zostaa, uszczliwiona licznym gronem wielbicieli. Tego dnia, pod koniec egzaminw, dyurny asystent poda mi karteczk. Profesor wzywa mnie do swego gabinetu. Gdy przedstawiem si, profesor wsta, poczstowa mnie papierosem i bezradnie powiedzia, ebym przygotowa si na wstrzsajc wiadomo. Dziewczyn znaleziono nieyw w azience przy pokoju hotelowym, w ktrym si zatrzymaa: palnik piecyka gazowego by odkrcony, ale gazu nie zapalono. Nastpnego dnia cay uniwersytet wiedzia o jej mierci. Gdziekolwiek poszedem, gapiono si na mnie lub wytykano palcami.

Dwoje moich najbliszych przyjaci zawiadomio mnie o panujcej powszechnie opinii popenia samobjstwo. Pniej tego samego dnia zorientowaem si, e wniosek ten oparty jest bardziej na wyobrani ni na faktach; gdy wszedem do auli na popoudniowy wykad, znalazem na swoim pulpicie kilka anonimowych karteczek. Autorzy oskarali mnie o uwiedzenie dziewczyny, zmuszanie do ekscesw seksualnych, fotografowanie w gorszcych sytuacjach, a w kocu porzucenie jej, gdy zasza w ci. W nastpnych dniach staem si przedmiotem bojkotu. Zjadaem samotne posiki w stowce, w czasie zaj nikt obok mnie nie siada. Caa niemal moja grupa wzia udzia w uroczystociach pogrzebowych. Na cmentarzu aobnicy stanli wok grobu potrjnym szpalerem, ktry byby koem, gdyby nie wyrane luki po mojej prawej i lewej stronie. Odczuwaem to nage osamotnienie tym dotkliwiej, e moi najblisi przyjaciele stali naprzeciw mnie, rzucajc mi krtkie, zakopotane spojrzenia. Grb by otwarty: wykopan ziemi zwalono z jednej strony, po drugiej spoczywaa na trawie trumna przybrana kwiatami. U wezgowia sta kapelan uniwersytecki, a u jej stp czekali w milczeniu rodzice dziewczyny. Byli to przypuszczalnie rolnicy lub drobni kupcy zdaem sobie nagle spraw, e dziewczyna nie opowiadaa mi nigdy o swoim domu czy rodzinie. Ukradkiem spojrzaem na znoszony garnitur mczyzny, na jego blad, udrczon twarz. Zimny wiatr rozwiewa resztki jego siwych wosw. ona miaa nogi groteskowo pakowate. Trudno byo uwierzy, e to ona i sterany mczyzna obok niej poczli dziewczyn, ktr znaem. Kto pochyli si ku nim szepczc co. Podnieli gowy i spojrzeli na mnie. Wszyscy obecni, dotd patrzcy na rodzicw, skierowali teraz wzro k na mnie. Moje oczy napotykay wszdzie nieustpliwe spojrzenia. Przypadkiem spojrzaem prosto na ojca. Przez chwil wbija we mnie wzrok. Potem odsun na bok on, ktra stracia rwnowag; dwch grabarzy powstrzymao j przed upadkiem. Przedziera si przez tum jak oszalay. Wiedziaem, e zaraz nastpi co gwatownego, e starzec uderzy mnie lub obrzuci obelgami. Tum

zdawa si grony jak zawieszony nad gow ciar, gotw run za moim najmniejszym drgnieniem. Nie mogem si poruszy. Tum wpatrywa si we mnie. Starzec zbliy si, dyszc i apic powietrze, usta wykrzywia mu zaciskajcy wargi grymas. Zatrzyma si przede mn i podnoszc z trudem gow plun mi w twarz. Czekaem. Oczy zdaway mu si zapada w gb oczodow, a rce zwisy bezradnie wzdu ciaa. Odwrci si, milczcy, zmczony, stary.

 Kiedy byam uczennic, przestrzegali mnie przed tym zawsze rodzice, nauczyciele i nasz ksidz. Uczono ci, eby tego nie robia? Uczono mnie, e jeeli kobieta to zrobi, spadnie na ni jaka potworna kara: wstrtna choroba lub kalectwo; niektre moje przyjaciki twierdziy, e smak tego jest okropny, oleisty, luzowaty... poza tym jest to poniajce, prawie jak jedzenie ywego ciaa. Wyglda na to, e duo na ten temat mylaa. Tak, czsto. Ale dostaam rozgrzeszenie od ksidza. Posza do spowiedzi? Tak, chodz nadal. Widzisz, w czasie spowiedzi intencji nie oddziela si od czynu, po prostu wyznaje si swoj win. Czy zawsze dostawaa rozgrzeszenie? Jak dotd, tak. Ale tylko za myli. Byoby mi niezrcznie powiedzie, e ja rzeczywicie... wiesz, mie to w ustach to dziwne uczucie. Jak gdyby wszystko, cae ciao mczyzny skurczyo si nagle do wielkoci tej jednej rzeczy. A potem to ronie i wypenia usta. Staje si pene siy, ale jednoczenie pozostaje sabe i wraliwe. Mogoby mnie zadawi albo ja mogabym to odgry. Kiedy ronie, to wanie ja daj mu ycie: pobudzane przez mj oddech rozwija si jak ogromny jzyk. Uwielbiam to, co tryska z ciebie; roztapia si nagle na moim ciele, jak gorcy wosk, na mojej szyi, na piersiach i brzuchu. Czuj si jakby mnie chrzczono: to byo takie biae i czyste.

*
Zbadaem dokadnie map, ale nie mogem zidentyfikowa drogi, po ktrej jechaem. Postanowiem przy pierwszej okazji skrci w d, w dolin, gdzie miaem nadziej znale jakie miasteczko czy przynajmniej spor wiosk. Po trzech czy czterech milach zaczem mija nie ogrodzone ki na skraju osady, w ktrej koci growa nad zaniedbanym, pokrytym pyem placem.

Na paskim terenie stay domy i stodoy. Panowaa cisza. Bya niedziela i poza wstkami dymu leniwie unoszcymi si z kilku kominw brakowao jakichkolwiek oznak ycia. Usyszaem wzbierajc muzyk organw i zdaem sobie spraw, e jest to pora przedpoudniowej mszy. Zatrzymaem samochd. Wysiadem; w chwil potem ze wszystkich gankw rozlego si warczenie i ujadanie psw. Ich chr stawa si coraz goniejszy z kadym moim krokiem. Zamiast i w stron kocioa, skrciem i zauwayem, e zbliam si do samotnie stojcej, odsunitej nieco od drogi stodoy. Usiadem wpatrujc si w parujc w dusznym upale ziemi, w koniczyn i w nie znane mi polne kwiaty rosnce wzdu potw. Psy uspokoiy si ju. Przytumiony dwik organw kocielnych unosi si ponad domami i stodoami i gin wrd pl. Usyszaem dobiegajcy ze stodoy dziwny dwik; pomylaem, e moe to by skowyt szczeniaka albo pacz maego dziecka. Ostronie obszedem stodo i zatrzymaem si przed wrotami zamknitymi na kdk. Naparem na skobel i szarpnem kdk, ktra cho stara, nie pucia. Pocignem jeszcze raz, przegnie drewno rozszczepio si i rozpado. Otworzyem drzwi i stanem na granicy pomidzy wiatem i cieniem; nasuchiwaem i wpatrywaem si w ciemne wntrze. adnego dwiku. Wszedem do rodka i poczuem zapach wyschego siana, gliny klepiska i zbutwiaego drewna. Przez chwil nie widziaem nic. Stopniowo mj wzrok wyowi z ciemnoci dwa niewielkie pugi o poamanych czepigach oparte o cian, star uprz oraz rozmaite motyki, grabie i widy z rozczapierzonymi i powyginanymi zbami. W jednym kcie dostrzegem stos zardzewiaych i przepalonych rur od piecyka, kupy elastwa, hakw, pogitych pogrzebaczy i szpadli. Wzdu innej ciany stay wiaderka wypenione gwodziami rnej dugoci i gruboci, wielkimi metalowymi kluczami, czciami starych elazek, szcztkami piecykw koksowych, kawakami oku okiennych, klamkami i zamkami do drzwi, garnkami i patelniami, fragmentami naczy kuchennych. Jeszcze dalej znajdoway si pozbawione obrczy koa, pki podkw, batw i klamer,

wiszce na gwodziach pasy oraz dwie siekiery wbite w niski, pkaty pniak. Odwrciem si. Spod sterty siana wypada z opotem zaskoczona kura. Z gdakaniem i trzepotem skrzyde skierowaa si na podwrze poprzez na wp otwarte wrota. Jaki czas cisz zakcao tylko brzczenie samotnej osy. Zamierzaem wyj, kiedy usyszaem ponownie ten sam pacz, ktry zdawa si dobiega gdzie spod dachu. Po paczu nastpi przenikliwy skowyt. Cofnem si, by otworzy szerzej wrota, po czym zaczem przeszukiwa wzrokiem niewyrane kontury krokwi. Nie docierao tam jednak wiato dzienne. Wrciem do samochodu po latark, po czym znw wszedem do stodoy. Skierowaem wiato latarki w stron, z ktrej nadbiega dwik. Pod krokwiami zawieszona bya dua klatka zrobiona z metalowych prtw. Wisiaa na grubej linie, przecignitej przez zamocowany do dachu piercie. Lin poprowadzono wzdu ciany i przyczepiono do duego koka. Znw usyszaem ten sam dziwaczny krzyk, wiato mojej latarki omioto klatk. Poprzez kraty wycigaa si ku mnie biaa rka, z tyu, za ni, wiato odkryo niejasny zarys gowy wyranie obramowanej niechlujnymi splotami jasnych wosw. Staem niezdecydowany jedn rk sigajc ku linie. Chwil mylaem o sprowadzeniu pomocy, ale ciekawo przewaya szal. Poluzowaem lin opuszczajc klatk cal po calu, a zakoysaa si tu ponad podog, po czym zamocowaem lin z powrotem. Za kratami bekoczc pozbawione sensu sowa i wpatrujc si we mnie szeroko otwartymi, wodnistymi oczami, siedziaa naga kobieta. Zbliyem si do niej. Kobieta poruszya si, ale nie byo po niej wida przestrachu. Wpatrywaa si we mnie chwil, po czym popeza w moim kierunku, przesuwajc domi po ciele, drapic si i rozkadajc nogi. Zwrciem uwag na jej dziobat twarz, obgryzione paznokcie, wychude, poznaczone niebieskawymi sicami uda. Przyszo mi na myl, e oprcz nas w stodole nie ma nikogo i e kobieta jest kompletnie bezbronna.

Przyjrzaem jej si raz jeszcze: najwyraniej niespena rozumu. Wykonywaa zachcajce gesty, ukazujc w krzywym umiechu nierwne zby. Pomylaem, e w sytuacji tej jest co niezmiernie kuszcego: obcujc z drugim czowiekiem, mona nadal pozosta cakowicie sob. Uznaem jednak, e jest konieczne, aby ta druga osoba miaa wiadomo sytuacji, kobieta w klatce za nie bya do tego zdolna. Podcignem w gr klatk z mamroczc przez kraty kobiet, zamocowaem lin i wyszedem ze stodoy. Postanowiem nie rozmawia z mieszkacami wioski. W godzin pniej dotarem do okrgowego posterunku policji. W komisariacie sierant patrzy podejrzliwie, podczas gdy inny policjant zapisywa moj relacj dotyczc kobiety w klatce. Wkrtce trzej policjanci pojechali ze mn do wioski. Przybylimy po zakoczeniu mszy, gdy ulice zaczy si wanie wypenia ludmi wychodzcymi z kocioa. Dzieci szy posusznie obok dorosych, a wszyscy ubrani byli w odwitne stroje. Zatrzymalimy si przed stodo siedzia tam wysoki chop, ktry wanie ciga przyciasne buty z cholewami. Jeden z policjantw zada mu kilka pyta, po czym wepchn go do stodoy. Nasza maa grupka podya za nimi. witeczny tum gromadzi si w milczeniu wok obu naszych samochodw. Po chwili, jak gdyby nagle uwiadamiajc sobie cel naszej wizyty, wszyscy rozpierzchli si do domw. Wewntrz stodoy wiato kilku latarek skupio si na wyranie teraz widocznej klatce. Zlany potem i rozdygotany gospodarz powoli opuszcza j przed oczekujcymi policjantami; zamknita w rodku kobieta kurczowo czepiaa si krat. Sierant warkniciem poleci mu otworzy zamek. Palce chopa borykay si z kluczem; nie mia spojrze w kierunku kobiety skulonej z przeraenia w kcie klatki. Policjanci chwycili j za nogi i rce i wywlekli z klatki. Opieraa si, ale zwizano j, zaniesiono do samochodu i wepchnito na tylne siedzenie. Gospodarzowi zaoono na rce kajdanki i wrzucono do samochodu, obok

wizionej przez niego kobiety. Widziaem, jak ony miejscowych chopw w bezruchu wpatruj si w odjedajce samochody.

Miny miesice. W kocu po dugim namyle zdecydowaem si powrci do wioski. Wyjechaem z miasta w nocy, aby znale si na miejscu o wicie. Jechaem powoli, ostronie prowadzc samochd przez wyboje na drodze wijcej si midzy domami. Wiatr szarpa unoszc si mg, ktra na przemian zakrywaa i odsaniaa zarysy chaup i stod. Zatrzymaem si obok plebanii, niepewny, co dalej robi. Drzwi plebanii trzasny i zobaczyem wychodzcego ksidza. Poszed w kierunku furtki cmentarnej i znikn w gstwie cieni rzucanych przez cisy, ktre rosy wzdu krtkiej cieki prowadzcej do wrt kocioa. Wysiadem z samochodu i pospieszyem za nim. Ksidz sta pochylony nad nagrobkiem, jak gdyby starajc si odcyfrowa lady jakiego napisu zatartego przez wiatr i deszcz. Jego pomita sutanna bya brudna, poatana i cerowana w wielu miejscach. Wzdrygn si, kiedy podszedem. Wic przejecha pan taki kawa drogi po to, eby porozmawia ze mn... Dlaczego wanie ze mn? Nie odrywajc ode mnie wzroku, strzepn z sutanny pasemka brunatnego mchu. Poniewa chciaem z ksidzem o czym porozmawia, o czym wanym powiedziaem. Czym pan jest z zawodu? zapyta. Jestem na uniwersytecie. Ksidz otrzsn z rkawa jaki pyek i wygadzi sutann. Poprowadzi mnie w stron furtki na dziedziniec kocielny, ostronie omijajc groby i pochylajc si, aby unikn mokrych gazi. Na budynku. Napije si pan wina? zapyta. Z przyjemnoci. podwrzu plebanii rozdzielio nas stadko indyczek, majestatycznie kroczcych w poprzek drki. Ksidz czeka u drzwi

Weszlimy do rodka. Ksidz rozluni pas sutanny i nala dwa kieliszki. Siedlimy naprzeciwko siebie. Wic co pana tu sprowadza, mody czowieku? Przyjechaem w zwizku z klatk. Przygldaem mu si uwanie; rumieniec powoli pokrywa jego obrzk twarz, wilgotne fady ust, dziobate policzki, oczy osadzone gboko pod zmarszczonym czoem. W zwizku z...? zapyta. Z klatk powtrzyem. Klatk z kobiet. Nie mam nic do powiedzenia rzek. Wiem tyle co pan, to, co pisay gazety. Ponownie napeni mi kieliszek. Ale dlaczego to tak pana obchodzi? W tej chwili ju nie tak bardzo. Ale kiedy to si stao, obchodzio mnie istotnie. To ja znalazem t kobiet. Zgubiem drog i zatrzymaem si przy tej stodole. Wic to pan. Oczywicie w gazecie nie wymieniono paskiego nazwiska. Przypominam sobie teraz: wieniacy wspomnieli o jakim obcym, ktry sprowadzi policj. Pocign yk wina. To tragiczna sprawa. Gospodarz i jego rodzina nie chcieli paci za opiek szpitaln, wic trzymali kobiet niespena rozumu w klatce. Byli te inni wieniacy, ktrzy wiedzieli o tej kobiecie i o jej wizieniu, prosz ksidza. Ksidz zignorowa moj uwag. Ani za zakad dla obkanych. To nieszczsne stworzenie nie zdawao sobie sprawy, na jakim wiecie yje. Postawi kieliszek. Ale po co wraca do tej historii? Sprawa jest zamknita. Winni zostali ukarani. Ona jest teraz w szpitalu. Czy przyjecha pan, eby wypisywa dalsze brudy o tym skandalu? Czy nie do ju zostao powiedziane? Z gbi jego czarnych rkaww wyoniy si pomarszczone donie; lec na owietlonym socem drewnianym stole wyglday jak wizki spalonych przez soce chwastw. Nie mam zamiaru pisa adnego artykuu, prosz ksidza. Nie jestem dziennikarzem. Przyjechaem tu tylko ze wzgldu na wasne sumienie, ze wzgldu na siebie samego.

 Czego pan waciwie chce? Chciaem si z ksidzem zobaczy i porozmawia. No wic zobaczy si pan ze mn i porozmawialimy sobie. Czym jeszcze mog panu suy? Myl o latach, ktre ta kobieta spdzia w klatce, prosz ksidza. Co mog panu powiedzie, czego pan jeszcze nie wie? Jedn rzecz, prosz ksidza, tylko jedn rzecz. Niech pan pyta i skoczmy z tym wreszcie! yknem wina obserwujc promienie soca, ktre zaamyway si w zaokrglonym dnie kieliszka. Ksidz mieszka w tej wiosce ponad trzydzieci lat, wliczajc ostatnie pi, kiedy to dziesitki miejscowych mczyzn zaatwiay swoje sprawy w stodole, gdzie przebywaa ta kobieta. Cho zaprzeczali, policja udowodnia, e kobiet wielokrotnie gwacono i pastwiono si nad ni. Kto uwierzy w ich wszystkie kamstwa: szukali tam narzdzi, skadowali z iarno, naprawiali maszyny i tak dalej? A ten chop, do ktrego naley stodoa, czy on robi pienidze na handlu kapust? Nawet niektre kobiety z tutejszej parafii wiedziay, e ta nieszczsna istota bya dwukrotnie w ciy, e znachorka spowodowaa oba poronienia. Takie sprawy nie pozostaj w ukryciu na dugo, prosz ksidza. Dlaczego pan mi o tym mwi? Czytaem o tym wszystkim w gazecie. Ja tylko gono myl, zastanawiam si nad moimi wasnymi uczuciami w tej sprawie. Zakca mi spokj. Czy ksidzu take? Spokj mojej duszy jest spraw mojego wasnego sumienia. Jeeli przez te wszystkie lata ani jeden z wiernych, ktrzy brali udzia w tych licznych zgromadzeniach w stodole, nie powiedzia o tym ksidzu w tajemnicy konfesjonau, to jak warto dla wioski miao duszpasterstwo ksidza? Jak warto ma religia, ktr ksidz tak zachwala tutejszym ludziom? Nie ma pan prawa, adnego prawa, wypowiada si na te tematy! Jego gos nabra oratorskiego tonu, ale zaraz powrci do poprzedniej tonacji. Nie ma pan prawa mwi o tym do mnie powtrzy.

 Mam prawo, to ja otworzyem t klatk, ja uwolniem t kobiet. Skd ksidz wie, e to nie sam Bg zaprowadzi mnie do stodoy w ten niedzielny poranek? Co wiemy o Bogu? Mam prawo pyta, poniewa nie mog uwierzy, e ksidz niczego nie wiedzia o tej kobiecie w klatce i jej drczycielach. Przez trzydzieci lat jest ksidz ich ukochanym kaznodziej; mwi oni o duszpasterstwie ksidza z podziwem i szacunkiem, o spowiedziach, komuniach witych, rozgrzeszeniach i procesjach, liturgii, o rocznicach witych i dniach witecznych, ktre tak uwielbiaj! Podczas procesu widziaem ich twarze, prosz ksidza. Byli przekonani, e na kobiecie w klatce ciy przeklestwo za to, e urodzia si bkartem, e jest chora i nienormalna. Dowodzili, e jest kim spoza Kocioa: przecie nigdy jej nie ochrzczono! Ksie proboszczu, jestem pewien, e ksidz dawno wiedzia o tej klatce, zanim jeszcze ja wszedem do stodoy. Dlaczego nie otworzy ksidz klatki i nie uwolni tej kobiety? To by nie naruszyo tajemnicy spowiedzi; nie musiaby ksidz zawiadamia wadz. Dlaczego nie poszed ksidz do stodoy ktrej nocy, kiedy wierni grzesznicy ksidza spali i nie zabra tej kobiety? Czy obawia si ksidz kopotw, jakie moga spowodowa bdc na wolnoci? Ksidz pochyli si do przodu ruchem, ktry zawiera w sobie grob. yy nabrzmiay mu na karku groc rozerwaniem zlanego potem konierza. Nie mam zamiaru tego sucha! krzykn. Nie rozumie pan nic... nic! Nie spdzi pan w tej wiosce trzydziestu lat. Co pan wie o tych chopach? Ja znam tych ludzi, znam kadego z nich. Znam ich dobrze, s dobrymi ojcami, troszcz si o rodziny. Czasami s sabi i potykaj si. To prawda, wysuchuj ich spowiedzi, prz ynosz mi swoje grzechy jak ofiar na otarz, ale sysz take ich kania w czasie spowiedzi. Oni nie prosz o przebaczenie, oni bagaj, jak podczas modw o obfity plon. To moje stadko owieczek, a pan si tu zjawia, eby mnie atakowa i obraa swoimi absurdalnymi przypuszczeniami! Ksidz odchyli si gwatownie do tyu zrywajc z szyi koloratk. Dygota i stara si zapanowa nad sob. Napeniem winem kieliszek i pchnem po blacie stou w jego stron. Wpatrywa si w olbrzymie

malowido

przedstawiajce

jak

wit.

Siedziaa

pod

drzewem

palmowym, w doni trzymaa noyce, przed ni, na pmisku, leay jej odcite piersi. Niezrcznym ruchem, majcym oznacza odmow, ksidz machn w kierunku kieliszka. Kieliszek spad na podog, odbi si raz i potoczy pod cian. Ciemna czerwie wina rozpeza si po stole zabarwiajc soje drewna. Ksidz wsta i saniajc si na nogach wyszed. Do pokoju wesza starsza kobieta. Pozdrowia mnie niemiao i zabraa si do wycierania stou cierk. Wstpiem do kocioa i usiadem w jednej z awek, wkrtce ogarn mnie omszay chd i wo pokrytych pleni kamieni. W mrocznej nawie koo konfesjonau stay i modliy si stare kobiety w czerni. Jedna z nich pokutykaa do budki konfesjonau i uklka, przybliajc ku drewnianej kratownicy najpierw usta, a potem ucho. Gdy podniosa si wreszcie, z ciemnoci konfesjonau wysuna si kocista do. Kobieta pochylia si i ucaowaa j, do wykonaa znak krzya w przepojonym wilgoci, zastaym powietrzu i cofna si znowu. Gdy jechaem przez wiosk w tumanie kurzu, z chat wyglday ku mnie twarze. Psy szczekay, a przeraone kury rozpierzchay si na wszystkie strony. Wkrtce dotarem do gwnej szosy.

*
Zachowanie oskaronego nastawio przeciw niemu aw

przysigych. Nigdy nie przyzna si do winy i wygldao na to, e nie zdaje sobie sprawy ze swej brutalnej zbrodni; nie prbowa tumaczy, e straci panowanie nad sob, e nie wiedzia, co czyni, ani e nigdy ju nic podobnego nie zrobi. Po prostu opisa swoje z etknicie z ofiar nie wpadajc w przesad, uywajc najbardziej codziennych okrele. Prawie kady z nas, czonkw awy przysigych, potrafi sobie wyobrazi, w jaki sposb oskarony popeni t zbrodni i co go do tego skonio. eby rzuci dodatkowe wiato na pewne aspekty sprawy, kilku przysigych odegrao rol oskaronego w ten sposb reszta nas moga

poj jego motywy. Po zakoczeniu procesu zdaem sobie jednak spraw, e w sali obrad przysigych mao kto zastanawia si nad ofiar zabjstwa. Wielu z nas mogo z atwoci wyobrazi sobie dokonywane przez siebie zabjstwo, ale mao kto potrafi stworzy sobie obraz wasnej, obojtne jak spowodowanej mierci. Zrobilimy wszystko, aby zrozumie morderc: morderca by czci naszego ycia, ofiara ni nie bya.

*
Po pracy odpoczywaem zazwyczaj przez jaki czas na pobliskim skwerze. Kilkakrotnie zwrciem uwag na elegancko ubranego mczyzn siedzcego na awce i czytajcego gazet. Mia ponad czterdzieci lat i by do przystojny; kobiety czsto zerkay na niego, a on rozmawia z nimi bez skrpowania i bawi si z ich dziemi. Nosi drogie ubrania i od czasu do czasu przyjeda po niego samochd z szoferem w liberii. Pewnego dnia, gdy zamierza wyrzuci ilustrowane pismo zagraniczne, ktre czyta, zbliyem si i zapytaem, czy mog je wzi. Rozpoczlimy rozmow. Pniej spotkalimy si kilkakrotnie, zawsze na tym samym skwerze, gdzie siadywalimy w cieniu i przygldalimy si przechodniom. Sposb, w jaki przyglda si kobietom i mwi na ich temat, nie pozostawia wtpliwoci, e interesuj go bardzo. Zwierzy mi si, e mieszka samotnie i e szczeglnie lubi spdza czas z girlsami z sal dancingowych i klubw nocnych. Powiedzia, e w cigu ostatnich dwudziestu lat dochody jego byy na poziomie, ktry pozwala mu zarwno na zapewnienie dziewcztom dalszej kariery, jak i zaspokojenie jego wasnych pragnie. Pewnego dnia zapyta, czy chciabym pozna jego przyjaci. Zgodziem si natychmiast. Zaproponowa intymne spotkanie szeciu osb u niego w mieszkaniu. Mielimy by jedynymi mczyznami; pozostaymi gomi miay by dziewczta z kabaretu. Nie s mode, powiedzia, ale za to chtne i dowiadczone. Oczywicie nie bd zabawia nas spontanicznie; zauwaywszy moje zdziwienie, wyjani szy bko, e jest to bez znaczenia, jeeli moe pomc w spenieniu pragnie. Od dawna stanowi to cz jego filozofii, w swoich dzach i obsesjach widzi zawsze

podstawow prawd o wasnym yciu. Poprosi, ebym przyszed do niego za tydzie. Kiedy si zjawiem, poprowadzi mnie dugim korytarzem penym pozamykanych drzwi. Usiedlimy przy szklaneczce whisky w zacisznym salonie umeblowanym wykwintnie i starowiecko. Zauway moj ciekawo i wyjani, e dziewczta ju s, kada w osobnym pokoju, za drzwiami z korytarza. Opisa je krtko i poradzi, abym najpierw zoy wizyt tej, ktra znajduje si w pokoju przylegajcym do salonu po lewej stronie. Po nastpnej szklaneczce whisky wstalimy. On bez dalszej zwoki znikn w pomieszczeniu po prawej stronie korytarza, a ja nie bez obawy stanem przed drzwiami, ktre mi wskaza. Zapukaem dwukrotnie, ale nie odpowiedzia mi nikt. Otworzyem drzwi: pociel na ku bya odchylona zapraszajco, jasne wiato lampy na nocnym stoliku ukazywao ciany i sufit wyklejone setkami fotografii tej samej kobiety, robionymi najwidoczniej w przecigu jej kariery scenicznej. Nie uoono ich chronologicznie: niektre zdjcia podkrelay jej mod, gadk skr, pen zmysowoci nago, na innych bya otya i pomarszczona, a jej ciao czsto pnagie, gbczaste i odraajce. Jednym rzutem oka mogem oglda j po stokro: rozpustnie upozowan na scenie, wypoczywajc w zaciszu wasnego pokoju, zamar w kadej moliwej pozie. Gdzie tylko spojrzaem, napotykaem jej wzro k. Gdy obrciem si, moj uwag przycign stojcy na stole telewizor o martwym ekranie, jak gdyby przedziwnie niezdolny do zachowania obrazu. Opuciem mieszkanie nie egnajc si z gospodarzem. Gdzie w budynku grano na skrzypcach. Kiedy powoli schodziem po schodach, wydawao si, e muzyka goni drobinki kurzu unoszce si w szarym wietle. Po kilku dniach spotkaem go znowu. Zapyta, czy dobrze si bawiem, i nalega, ebym wkrtce odwiedzi go ponownie i pozna jego inne przyjaciki.

*
Nigdy si nie dowiedziaa, e byem jej kochankiem, chocia przez dugi czas pracowalimy w tym samym biurze. Nasze biurka znajdoway si w tym samym pokoju, a w czasie przerwy obiadowej czsto siadywalimy obok siebie w stowce. Od niemal roku przestaem j zaprasza na kolacje, do teatru czy na inne imprezy, na ktre nigdy nie miaa ochoty pj. Prbowaem wydoby jakie informacje na jej temat od kolegw, ale wiedzieli jeszcze mniej ni ja. Nigdy nie przyjania si bliej z nikim z biura. Jeden z mc zyzn powiedzia mi, e sysza o jej rozwodzie, przed kilku laty, i o jedynym dziecku mieszkajcym z ojcem gdzie na poudniu. Zaczem j ledzi. Pewnego razu spdziem ca sobot ukryty w bramie naprzeciw budynku, w ktrym mieszkaa. Po poudniu wysza z mieszkania i wrcia koo sidmej. Przed sm wysza ponownie i skierowaa si w stron gwnej ulicy. ledziem j do chwili, gdy znalaza si na placu i zatrzymaa takswk. Wrciem na mj punkt obserwacyjny. Czekaem stojc w pytkiej niszy naprzeciw jej domu, mawka przesza w dokuczliwy deszcz, ktry przemoczy mj paszcz. Po pnocy przed jej drzwiami zatrzymaa si takswka. Wysiada z niej sama. Oddawaem bezsensownych si rozmylaniom czuwa, do na temat mojej mnie obsesji i nocnych ktrych doprowadzia.

Wygldao na to, e nie mam szans na zostanie jej kochankiem, postanowiem wic doprowadzi do poredniego zwizku, dziki ktremu mgbym si o niej czego wicej dowiedzie. Zwrciem si do jednego z moich znajomych, ktry mg, jak sdziem, nawiza z ni kontakt, i opowiedziaem mu o wszystkim. By gotw zaj si t spraw i natychmiast zaczlimy ukada plan, majcy szans powodzenia. Mia zacz od nawizania kontaktw handlowych pomidzy moim biurem i przedsibiorstwem, w ktrym pracowa. Nastpnie mia si zainteresowa pewnymi towarami z dziau, w ktrym pracowaa ta kobieta.

Dwa dni pniej zawiadomi mnie, e umwi si w tej sprawie na nastpny dzie i przypuszcza, e negocjacje prowadzi bdzie bezporednio z ni. Kiedy wszed do naszego biura, poczuem napicie. Nie patrzc na mnie skierowa si do naczelnika dziau. Po chwili usyszaem, e rozmawia z dziewczyn. Po poudniu da mi zna, e wszystko poszo dobrze i e umwi si na nastpne spotkanie. To wanie po tym drugim spotkaniu zgodzia si zje z nim kolacj. Nim min tydzie, zostaa jego kochank. Twierdzi, e jest mu oddana i gotowa zrobi dla niego wszystko: staa si jego narzdziem. Jeeli jestem gotw j posi, on moe to zaaranowa. Powiedzia, e zada ju od niej, by bya gotowa odda si innemu mczynie w dowd mioci i lojalnoci wobec niego. Zapewni j przy tym, e nie pozna nigdy tosamoci tego innego, poniewa oczy bdzie miaa zasonite przepask. Z pocztku bya oburzona, twierdzia, e poni j to i obraa. Potem si zgodzia. Nastpnego wieczora wyszedem z mieszkania i pojechaem takswk do jego domu. Zjawiem si za wczenie i musiaem pokrci si troch po okolicy. W kocu stanem pod drzwiami nasuchujc. Byo cicho, nacisnem dzwonek. Drzwi otworzyy si i mj znajomy spokojnym gestem zaprosi mnie do rodka. Okrgy biay dywan z weny pokrywa rodek pokoju. Lampa rzucaa matowe wiato na lec na dywanie nag kobiet. Poow jej twarzy, od czoa do podstawy nosa, zasaniaa czarna przepaska. Znajomy uklk przy niej gadzc jej ciao. Skin na mnie. Podszedem. Z patefonu dobiegaa melancholijna ballada, dziewczyna leaa nieruchomo, jak gdyby nie zdajc sobie sprawy z obecnoci trzeciej osoby w pokoju. Widziaem, jak jego palce delikatnie lizgay si po jej skrze. Gdy wpuniosa si ku niemu szukajc go rkami, szepn jej co do ucha. Ruchem, w ktrym bya rozpacz, opada z powrotem na dywan, odwrcia od niego twarz, skulia si i skrzyowaa rce w ge cie obrony. Zawahaem si.

Nie okazujc zniecierpliwienia, znowu zacz j gadzi. Wzy jej szyi rozluniy si, palce rozkurczyy, ale nadal bronia dostpu do siebie. Znajomy wsta, podnis szlafrok i skierowa si do drzwi. Usyszaem, jak wczy telewizor w pokoju bibliotecznym. Wiedzc, e nie wolno mi si odezwa, przypatrywaem si jej rozrzuconym wosom, adnie zarysowanym udom, zaokrgleniu ramion. Zdawaem sobie spraw, e byem dla niej wycznie kaprysem mczyzny, ktrego kochaa, kontynuacj jego ciaa, jego dotyku, mioci, pogardy. Stojc tak nad ni czuem, jak wzmaga si moje pragnienie, lecz wiadomo granej przeze mnie roli bya silniejsza od podania. Aby to przezwyciy, usiowaem odtworzy te obrazy, ktre tak czsto podniecay mnie w biurze: mignicie pachy w bluzce bez rkaww, ruch uwizionych wewntrz spdnicy bioder. Przysunem si bliej, opieraa si, ale nie odsuna ode mnie. Poczem dotyka jej ust, wosw, piersi, brzucha, gadziem jej ciao, a wydaa jk i uniosa rce ruchem, ktry mg oznacza zarwno odmow jak i prob. Przysunem si, eby j wzi: oczy miaem zamknite, chciaem uciec od widoku jej nagoci. Policzkiem dotykaem gadkiej przepaski na jej oczach. Wszedem w ni gwatownie; nie stawiaa oporu. Jej rce przygarny mnie ruchem z pocztku niemiaym, pniej niemal penym namitnoci; przycisna moj twarz do piersi. Jej rozpuszczone wosy rozpostary si wok mojej gowy, ciao wypryo, a wargi rozwary w bezgonym zdumieniu. Przebieg przez nas dreszcz, zsunem si na bok. Leaa w sztywnym bezruchu, rce zoya pobonie na piersi, jak na redniowiecznych wizerunkach witych. Bya zimna, sztywna i opanowana; tylko wykrzywiona grymasem twarz nie poddaa si jeszcze spokojowi, ktry ogarnia jej ciao. Przepask na oczach pokryway plamy potu spywajcego spomidzy jej zmarszczonych brwi. Poszedem do azienki dajc po drodze znak gospodarzowi. Ubraem si i wyszedem z mieszkania. W domu rzuciem si na ko. W moich oczach kobieta ta ulega teraz rozdwojeniu: ta w biurze, ubrana, obojtna, przechodzca przez pokj i ta naga z przepask na oczach, oddajca si

na rozkaz innemu mczynie. Obie wizje byy ostre i wyrane, ale nie chciay si na siebie naoy. Caymi godzin ami przesuway si i zamieniay miejscami. Budziem si tej nocy kilkakrotnie, niezdolny przypomnie sobie ksztatu i ruchw jej ciaa, ale wyranie pamitajc najdrobniejsze szczegy ubioru. Czuem si, jak gdybym rozbiera j przez wieczno, zawsze hamowany przez sterty bluzek, spdnic, pasw, poczoch, paszczy i butw.

*
Pamitam, e wkrtce po wojnie czsto owiem motyle. Jedna z dzielnic miasta zostaa cakowicie zniszczona przez bomby i nie mieszka tam ju nikt. Wrd ruin, w cuchncych doach, na wp wypenionych bezksztatnymi dzi, a niegdy uytecznymi przedmiotami, watahy kotw toczyy wojn z hordami wygodzonych szczurw. Tu i wdzie, pord stert butwiejcego drewna i gruzu, pomidzy zgliszczami wypalonych domw, chwasty i kwiaty wybuchay nagym rozbyskiem zieleni usiujc wyrwa si z pleniejcych stosw gliny i cegie. Roje motyli, jakby zbuntowanych strzpkw tczy, unosiy si wysoko wrd sczerniaych murw. apalimy je z kolegami dziesitkami w siatki domowej roboty. Mo na je byo schwyta atwiej ni bezdomne koty, ptaki czy nawet zawzite, godne szczury. Pewnego dnia zamknlimy troch motyli w duym szklanym soju, po czym na starym, rozchwianym stole postawilimy odwrcony dnem do gry sj w taki sposb, e jego duy otwr wystawa nieco poza krawd blatu. Szczelina bya na tyle szeroka, by powietrze mogo dosta si do rodka, ale zbyt wska, by motyle mogy uciec. Dokadnie wypolerowalimy szko. Z pocztku, nie zdajc sobie sprawy z uwizienia, motyle prboway przelecie przez cian soika. Zderzajc si ze sob opaday jak wieo cite kwiaty, ktre pod doni iluzjonisty oddzieliy si nagle od swoich odyek i rozpoczy wasne ycie. Niewidzialna bariera

zagradzaa jednak drog motylom, jak gdyby powiet rze wok nich nagle stao. Kiedy soik by ju prawie peen motyli, zaczlimy podtyka pod krawd otworu zapalone zapaki. Bkitny dym unosi si powoli midzy pulsujcym wewntrz kwieciem. Z pocztku wydawao si, e kada kolejna zapaka dodaje masie yjcych patkw nie mierci, lecz ycia, owady bowiem latay coraz szybciej i szybciej, zderzajc si i strcajc sobie ze skrzyde kolorowy py. Za kadym razem, kiedy dym przyciemnia szko, motyle powtarzay swj szaleczy pls. Robilimy zakady, ktry z nich najduej bdzie walczy z dymem, ile zapaek przeyj. Bukiet pod szkem stawa si coraz bledszy, a kiedy ostatni kwiat opad na stert trupw, unielimy soik, by ujrze palet pozbawionych ycia patkw. Wiatr rozwia dym zdawao s i nam, e niektre z ciaek zadray, gotowe znowu rozwin skrzyda.

*
Na skraju miasta znajdowaa si stara, opuszczona fabryka. Przed laty przeznaczono j do rozbirki; nie ocalaa ani jedna szyba. Wszystkie pitra oczyszczono z maszyn i urzdze, powyrywano nawet przewody elektryczne. Sypiaem na terenie fabryki nie niepokojony przez nikogo. Pilnowa jej po nocach stary str, ktry nie wiedzia, e tam zamieszkaem; mia zwyczaj patrolowania terenu od zapadnicia nocy do rana i nie wchodzi do wntrza budynkw. Jego obecno drania mnie, chocia nie zwraca na otoczenie szczeglnej uwagi. Poza gbok wnk drzwi stranik nie mia gdzie odpocz; stawia tam czsto krzeso, na ktrym si kiwa. Miaem wraenie, e nigdy nie myli o fabryce. Moliwe, e przebywa tam, poniewa po prostu nie bardzo mia gdzie pj. Pewnej nocy, kiedy nie mogem zasn, przygldaem si, jak stary chodzi wok dziedzica zatrzymujc si co jaki czas, aby zapali fajk. Zastanawiaem si, czy kiedykolwiek przyszo mu na myl, e moe nie by sam.

Podogi i klatka schodowa zarzucone byy pustymi butelkami po piwie. Po cichu ustawiem kilka obok okna, ostronie obserwujc podwrze i stranika. Pierwsza butelka rozprysna si o kilka krokw na lewo od niego, podskoczy i z wrzaskiem uciek w gb wnki. Przeraone koty wyskakiway z pustych beczek po oleju. Potem wszystko ucicho. Co mg zrobi? Mg pozosta we wnce, ukryty przed moim wzrokiem, gotw broni si przed dalszymi atakami i tak doczeka ranka. Mg te natychmiast opuci teren fabryki. Zamiast tego wysun si i zacz ostronie posuwa si zygzakiem, jak gdyby starajc si utrudni mi celowanie. Nastpnie pochyli si szybko, aby zbada lece na ziemi potuczone szko. Wpatrywa si w otaczajce ciemnoci, zapewne nadal przestraszony, zdajc sobie spraw, e atak moe si powtrzy. Nie potrafi jednak okreli, skd nadleciaa butelka. Po chwili jakby odzyska pewno siebie, rozpali znowu fajk i ruszy w obchd. Jeszcze raz wycelowaem starannie rzucajc drug butelk wprost pod jego stopy. Roztrzaskujce si szko zaguszyo krzyk starego. Pobieg do wnki, ale tym razem zawrci rwnie szybko, potrzsajc gow spazmatycznie. Byo jasne, e nie zamierza si chowa. Musia zdawa sobie spraw, e stojc na rodku podwrza stanowi doskonay cel. Kiedy kolejna butelka rozbia si o kilka krokw od niego, uskoczy w ty, ale udao mi si cisn nastpn tak, e upada tu za nim. Prysn w cie wnki. Tam, w bezpiecznym ukryciu, oczekiwa na mj nastpny ruch. Tylko jego fajka jarzya si w ciemnoci. Co mg myle o swoim wrogu? Musia czu, e jego ycie jest w niebezpieczestwie i e przeladowca obserwuje go z jednego z wysoko pooonych, wychodzcych na dziedziniec ciemnych okien. Wiedzia, e kada z butelek moe go zabi. We wnce panowaa ciemno do chwili, gdy znw zapona zapaka. Powoli, niemal niedostrzegalnie, pocz przesuwa si wzdu ciany w stron zamieconego placyku.

Wycelowaem i rzuciem trzy butelki naraz. Jedna z nich musiaa trafi go w plecy, poniewa stary zakl gono, wycofujc si w przejcie tu poza moim zasigiem. Syszaem, jak chodzi tam i z powrotem, nerwowo stukajc lask w ziemi. Nieoczekiwanie pojawi si znw w polu raenia. Czekaem, podczas gdy on odrzuca odamki szka kocem laski i kopa je z lekcewaeniem, pogwizdujc star, uask melodi. Cisnem dwie butelki rwnoczenie. Stary nie wycofywa si, uskoczy w bok lekkim krokiem szermierza. Nastpne butelki nie wyldoway nawet w pobliu, szyderczo zasalutowa lask. Sprbowaem jeszcze raz, ale butelka przeleciaa ponad celem. Str ignorowa kompletnie moje ataki. Tylko migocce iskierki z jego fajki wskazyway, gdzie si znajdowa. Ustawiajc pozostae butelki jak pociski art yleryjskie, bardzo dokadnie odmierzyem odlego. Nastpnego dnia gazety poday, e starzec zmar na miejscu, uderzony butelk cinit przez nieznanego sprawc. Jeszcze za czasw funkcjonowania fabryki przyj posad nocnego stra i odmwi przejcia na emerytur po jej zamkniciu. Uprzednio odsiedzia dugi wyrok wizienny za zdezerterowanie z wojska podczas wojny.

*
Takswka jechaa szybko przez ulice stolicy mijajc budynki Partii, peen historycznych pomnikw uniwersytet, muzea i nowoczesne wieowce, most przez rzek. Jechaem na lotnisko. Zdaem sobie spraw, e widz to po raz ostatni. Dwadziecia cztery lata mojego ycia rozrzucone byy wrd tych budynkw i rozcignite midzy pomnikami jak cieniutkie wstki. wiadomo tego nie wzbudzaa we mnie silniejszych uczu: mogy to by dwadziecia cztery dni albo dwadziecia cztery stulecia. Moja pami, spkana i nierwna, bya jak stara, brukowana kocimi bami droga. Lotnisko. Kontrola paszportowa. Pluszowe siedzenie w samolocie. Odlot. Rozmylaem nadal nad moim wasnym wierwieczem, ktre spdziem w oczekiwaniu na ten odlot, nad niepojtym czasem, w ktry wkraczam.

Teraz, w powietrzu, poczuem niepokj na myl, e w cigu ostatnich lat nie zrobiem nic, aby moje nieuniknione przybycie na inny kontynent uczyni bardziej realnym. Jedynie odlot zawiera w sobie rzeczywisto. Czuem si oszukany i okradziony; wszystkie te lata prowadziy tylko do miejsca w samolocie. Gdybym mg zatrzyma samolot na zawsze w przestworzach, oprze si wiatrom i chmurom, wszystkim siom wypychajcym go w gr i przycigajcym ku ziemi chtnie bym to uczyni. Pozostabym w fotelu, z zamknitymi oczami, pozbawiony si i namitnoci, z umysem tak spokojnym jak wieszak pod zapomnianym kapeluszem i trwa tak, ponadczasowy, niewymierny, nieosdzony, nie kopoczc nikogo, zawieszony na zawsze pomidzy moj przeszoci i przyszoci.

Samolot wyldowa i koowa na miejsce postoju przed budynkiem dworca lotniczego. Zaoyem moje futro. Cho bya zima, pada wci ciepy, wiosenny prawie deszcz. Byo to wspaniae futro z syberyjskich wilkw, mikkie i srebrzyste, z ogromnym konierzem i wielkimi, majtajcymi si rkawami. Kupiem to futro w maym miasteczku wrd stepw. Pamitaem, e czowiek, ktry mi je sprzeda, usiowa mnie przekona, e tylko w takim okryciu mona ryzykowa zdobycie bieguna pnocnego i e tylko w krajach zachodnich ludzie mog sobie pozwoli na takie okrycie. Droga z samolotu do budynku prowadzia na zewntrz; za kadym krokiem moje futro stawao si cisze coraz bardziej nasikajc deszczem. Zostawiajc za sob struk wody, przeszedem dugim korytarzem prowadzcym do kontroli celnej. Pozostali pasaerowie przygldali mi si z ciekawoci. Nikt inny nie by ubrany w futro; przyszo mi na myl, e sprzedawca ze stepw powanie przesadzi mwic o bogactwach Zachodu. Odebraem moj wyadowan sownikami walizk i miaem wanie przej przez sal poczekalni, kiedy rczka oderwaa si nagle i walizka wyrna o podog, po czym r ozwara si jak gigantyczna muszla i wyplua ca sw zawarto. Ludzie chichotay. W schronisku modzieowym nie byo miejsc. Kierownik, ktrego przekupiem kilkoma rolkami filmu, pozwoli mi nocowa w pozbawionym okien pomieszczeniu warsztatowym przylegajcym do kotowni. Wieczorem, kiedy automat wczy kocio, gorca woda zacza cyrkulowa w rurach i cianach, wypeniajc powietrze promieniujcym ciepem. Moje futro, wci jeszcze cikie od deszczu, parowao jak prasowane elazkiem. Najpierw wysech konierz, potem ramiona, plecy, w kocu rkawy i przd. Gdy wyparowaa ostatnia odrobina wilgoci, futro skurczyo si i zesztywniao, a wosy mu si spltay i po-zlepiay. Rwnoczenie niemal pokj zosta jakby p ozbawiony powietrza. W ustach i nosie mi zascho; przez ca noc przewracaem si z boku na bok na moim legowisku. odwracali gwatownie gowy, dzieci

Kadego ranka miaem nadziej, e nadejd niegi i mrozy, ktre ocal moje palto od mierci, tchn nowe ycie w obwise ramiona, wycign rkawy i nadadz wieego poysku niegdy lnicym plecom. Nie miaem innego palta, ktre mgbym woy wychodzc rano w poszukiwaniu pracy. Przez nastpne kilka dni padao: futro zmieniao si powoli w zmatowiay kotun. Spdzaem dni na oferowaniu moich usug w ssiedztwie, ale poniewa ledwo znaem jzyk, nie proponowano mi niczego. Ostatni rolk filmu zamieniem na posiek. Chodziem ulicami, coraz bardziej zdajc sobie spraw z fascynacji, jak budziy we mnie pene jedzenia wystawy sklepowe. Byem godny jak wilk. Wszystkie sklepy i supermarkety zawalone byy ogromnymi ilociami poywienia, lecz aden sklep nie wydawa si na tyle zatoczony, by si tam zdoa ukry wygodzony zodziej w futrze. Oprcz sprzedawcw znajdoway si tam strategicznie podwieszone pod sufitem panoramiczne lustra; widziaem w nich swoje odbicie, groteskowo powikszone lub rozpaszczone jak blacha na tle egzotycznych owocw. Miaem wielk ochot ukra jabko albo buk, ale nigdy nie mogem zebra do odwagi. Zrezygnowany wychodziem ze sklepw, odprowadzany rozbawionymi spojrzeniami kupujcych. Wieczorami sklepy byy bardziej zatoczone. Stawaem si coraz bardziej godny i zuchway. Wasaem si po duym supermarkecie wdychajc jego zapachy, starajc si nie otrze wilgotnym futrem o innych klientw, cay czas wypatrywaem jakiego poywnego jedzenia, wystarczajco maego, abym mg je ukry. Przyszo mi na myl, e mae soiczki stojce przede mn mona ukry w doni, a potem wrzuci do grnej kieszeni z przodu futra. Przez chwil macaem chodny przedmiot, podniosem do do podbrdka, po czym midzy zgitymi palcami upuciem soiczek wprost do kieszeni. Wyszedem z supermarketu z chodn pewnoci siebie. W cigu nastpnych dni odwiedziem wiele innych sklepw. Kradem wycznie czarny kawior, wiadom jego odywczych wartoci.

*
Zostaem zwerbowany do pracy przy oskrobywaniu farby i rdzy ze statku przeznaczonego do remontu. Czowiek, ktry nas werbowa, owiadczy, e pracowa trzeba noc, poniewa nie nalecy do zwizku zawodowego nie maj prawa pracowa przy tym statku. Wyjani nam, e zwizek nigdy nie skada protestw, jeeli tylko ich brygady miay zapewnione lejsze i lepiej patne roboty malarskie. Malowania nie mona jednak zacz przed usuniciem poprzednich warstw farby, oskrobywanie za leao poniej godnoci zwizkowcw, gdy nietrudno byo o lepsz robot. Podzielono nas na due grupy i prowadzono wieczorami na statek. Werbowano zawsze biednych, czsto wyndzniaych wieo przybyych imigrantw. Wielu z nich przebywao w kraju nielegalnie lub miao inne powody, aby unika kontaktu z wadzami. Pacono nam jedn trzecia normalnych stawek, ale odczuwaem ulg regularnie otrzymujc pienidze. Cho statek sta na kotwicy u nadbrzea, koysay nim mocno zmienne prdy zimowe. Nie dano nam butw roboczych ani kombinezonw jedynie przecinaki o szerokich ostrzach i motki. Farb trzeba byo obstukiwa tak, eby odpryski nie spaday na innych robotnikw. Gdy pracowaem, kawaki farby leciay mi w twarz i na ubranie. Zawieszeni na bosmaskich aweczkach koysalimy si wysoko ponad wod, rzucani tam i z powrotem podmuchami lodowatego wiatru od morza. Iluminatory statku byy ciemne, kiedykolwiek zagldaem do ktrego z nich, marzyem, by znale si we wntrzu lecej za nim kajuty. Pragnem by jedynym pasaerem tego opustoszaego okrtu, chronionym stalowymi cianami ze wszystkich stron; marzyem, by mc usn, a potem przebudzi si gdzie na odlegym morzu, bez bagau tosamoci, bez portu przeznaczenia. Pracowaem w moim futrze, ktre szybko pokrywao si klejowatymi ctkami farby i z godziny na godzin stawao si coraz cisze i sztywniejsze. Wczesnym rankiem wracaem do mojego przegrzanego pokoiku. ar przemieszany z woni farby osabia mnie i przyprawia o mdoci. Przed zaniciem prbowaem wyskubywa patki farby w nadziei

usunicia

ich

futra,

nim

zd

stwardnie.

Byem

jednak

zbyt

wyczerpany i zawsze brakowao mi czasu. Pniej, gdy chciaem wyj, futro stawiao dalszy opr. Rkawy broniy dostpu moim rkom, kieszenie byy jak sklejone. Futro trzeszczao protestujc, gdy zapinaem je na piersiach. Czowiek, ktry nas naj do roboty, poleci mi, abym dorczy kopert jednemu z pracujcych ze mn mczyzn. Imi i nazwisko napisane byy obcymi literami. Nie znaem tego jzyka, ale znaem ten alfabet i potrafiem odczyta poszczeglne sowa. Udaem si na pokad, aby zawoa adresata po nazwisku, starajc si wymawia je poprawnie. Jaki mczyzna zbliy si i odebra kopert przemawiajc do mnie w obcym jzyku. Daem mu zna gestem, e nie rozumiem. Znw co powiedzia; nie zrozumiaem. Odszed, ale po kilku minutach powrci w towarzystwie trzech innych ludzi; okryli mnie, mwic co w podnieceniu. Usiowaem pokaza im na migi, e nie rozumiem ich jzyka, nie chcieli mi jednak wierzy. Zrozumiaem: myleli, e jestem jednym z nich i wstydz si do tego przyzna. Zaczli mnie szturcha i popycha. Cho futro stanowio oson przed ciosami, baem si, e wyrzuc mnie za burt i e cikie okrycie pocignie mnie w d. Ujrzaem si na dnie morza, spowity caunem futra. Bili mnie nadal, futro zaczo pka w szwach, guziki poodpaday. W tym wanie momencie zjawi si czowiek, ktry nas przyjmowa, moi przeladowcy si wycofali. Podniosem si na nogi, kurczowo przyciskajc do siebie strzpy futra. Pracodawca stwierdzi, e wszczynam awantury kaza mi natychmiast opuci statek i wicej si nie pokazywa.

*
Pracowaem na dugim, wskim placu parkingowym i utrzymywaem si z otrzymywanych napiwkw. Pewnego dnia jaki czowiek pojawi si, by odebra swj luksusowy, zagraniczny samochd. Kiedy przyprowadziem auto, zainteresowa si, z jakiego kraju pochodz. Potem gestem zaprosi mnie do rodka i bez ceregieli zapyta, czy chciabym

zarobi troch pienidzy. Pokaza mi plik banknotw; jeeli mam rozum w gowie rzek bd mg zarabia takie sumy, kupi taki sam samochd i mie jeszcze do na spdzenie tygodnia z dziewczyn w najlepszym hotelu w miecie. Wypyta mnie o moje ycie i powiedzia, e sam kiedy te znalaz si w tym kraju jako imigrant. Wikszo miejscowych wie, gdzie s pienidze, ale nie ma pojcia, jak zagwarantowa sobie nalen cz. Tylko niewielu takich jak on miao wicej. Doda, e w dzisiejszych czasach trudno jest wydawa duo pienidzy, jeeli nie mona wykaza si ich pochodzeniem przed urzdem podatkowym. Potrzebny jest legalny interes, przez ktry pienidze mog przepywa, by wszystko byo bez zarzutu. Wycign z kieszeni banknot; bya to suma, ktra starczyaby na moje trzymiesiczne utrzymanie. Przedar go na dwie czci i wrczy mi powk, drug miaem otrzyma po przekazaniu pewnej wiadomoci. Powiedzia, e niedaleko placu parkingowego znajduje si restauracja, ktrej wacicielem jest stary czowiek, ojciec dwch crek. Restauracja, cho spora, ma niewielu klientw. Do waciciela zwracali si wielokrotnie rozmaici ludzie, zainteresowani bd to nabyciem restauracji, bd przystpieniem do spki. Stary odrzuca wszystkie oferty. Poniewa restaurator pochodzi z tego samego kraju co ja, mj przyszy chlebodawca mia nadziej, e jego propozycja potraktowana zostanie bardziej powanie, jeeli to wanie ja j przeka. Uwaa, e mam bardzo przekonywajcy wygld. Oferta bya prosta: stary czowiek mia przyj do spki kuzyna mego nowego znajomego. Jeeli si zgodzi, otrzyma przyzwoity udzia w dochodach. Wystarczy, e zadzwoni pod numer, ktry mu podam, a wszystko zostanie zaatwione. Jeeli odmwi, mam mu powiedzie, e jeli kocha swoje crki, nie ma wyboru. Zrozumiaem natychmiast, i celem spki jest stworzenie pozorw wyszych zyskw, ni restauracja przynosia w rzeczywistoci, co pozwoli na ksigowanie nielegalnych dochodw. Poszedem spotka si ze starym. W restauracji bya tylko kobieta, ktra zmywaa podog. Powiedziaem, e chciabym zobaczy si z

wacicielem. Zawoaa go. Gdy przedstawiem si, natychmiast rozpozna mj akcent i zauway, e zapewne pochodzimy z tych samych stron. Zaczem od owiadczenia, e mam dla niego wiadomo od kogo, kto pragnie mu pomc. Odpowiedzia, e nie potrzebuje pomocy od obcych. Podczas ostatniej wojny jego sparaliowanej onie udzielono pomocy przy wsiadaniu do pocigu jadcego do obozu koncentracyjnego. Ci, ktrzy jej pomagali, byli modzi, yczliwi i ubrani w dobrze skrojone mundury. Powtrzy, e nie szuka adnej pomocy od obcych ludzi. Wtedy, zgodnie z moimi instrukcjami, spytaem o jego crki. Wargi mu zbielay. Dlaczego mwi pan o moich dzieciach? zapyta. Nie maj nic wsplnego z moim interesem. Skd pan o nich wie? Dla czowieka, ktry mnie tu przysa, nie istnieje rnica pomidzy pask rodzin i paskimi interesami odrzekem. To wanie on opowiada mi o paskich crkach; modsza chodzi codziennie pieszo do szkoy, starsza przechodzi przez ulic udajc si na lekcje gry na pianinie. On nawet wie, do ktrego dentysty chodz. Stary czowiek podnis si dygocc. Zawoam policj! krzykn, ale nie rusza si od stou. Nie zrobi pan tego odezwaem si. Policjanci s modzi, yczliwi i maj dobrze skrojone mundury. Czy myli pan, e codziennie bd odprowadzali paskie crki do szkoy, do dentysty, na lekcje muzyki? Niech mi pan odpowie zakoczyem. Siedzia nieruchomo, z twarz ukryt w doniach. Czowiek, ktry mnie tu przysa dodaem jest rwnie wielbicielem muzyki. Mwi mi, e byoby wielk strat, gdyby co si stao z rkami paskiej crki i nie mogaby zosta pianistk. Czowiek, ktry mnie przysa, powiedzia te, e starzec, ktry utraci wszystkich bliskich nie powinien przedkada restauracji nad wasne dzieci. Stary milcza. Czekajc usyszaem dobiegajce z gry dwiki fortepianu. Zauway, e zwrciem na to uwag. Pewnego dnia bdzie wielk pianistk rzek. Muzyka znaczy dla niej wicej ni sowa. Zastanowi si przez chwil. Niech mi pan

da ten numer telefonu powiedzia. Zadzwoni do niego. Musz wzi tego wsplnika. Nastpnego dnia jak zwykle pracowaem na placu parkingowym. W poudnie podjecha mj nowy chlebodawca. Dobrze si pan spisa oznajmi. Moe nadejdzie dzie, kiedy i pan bdzie adwokatem albo wacicielem restauracji. W palcach trzyma brakujc powk banknotu. Mniej wicej w rok pniej wybraem si do fryzjera, do ktrego zazwyczaj chodziem. Przyjecha do tego kraju niedawno, przej niewielki zakad i otworzy swj wasny interes. By to jasny i czysty zakad fryzjerski, z ulicy mona byo zajrze do rodka przez due okno wystawowe. Fryzjer robi wraenie podnieconego i zmartwionego, nie chcia mnie goli, twierdzc, e jest zbyt zdenerwowany. Podejrzewaem, e musiao zaj co powanego, i zaproponowaem, ebymy poszli co przegry i porozmawiali. Podczas obiadu fryzjer opowiedzia mi, co si stao. Przed kilkoma dniami kto odwiedzi go i przekaza mu wiadomo: okno wystawowe wymaga opieki. Jeeli nie zapaci, okno rozbij miejscowi chuligani. Fryzjer owiadczy, e prowadzi interes od ponad roku i nigdy nie mia adnych kopotw, dlaczeg mieliby wybija mu szyby wanie teraz? Poza tym ma ubezpieczenie, ktre pokryje koszty naprawy. Ale go nalega, e zna rnych modych ludzi, ktrzy nocami jed na motocyklach, ciskajc cegami w okna rozmaitych przedsibiorstw. Jest jasne, e nawet najbardziej hojne towarzystwo ubezpieczeniowe nie bdzie paci w nieskoczono za powybijane okna, poza tym interes idzie sabiej podczas naprawiania szkd. Dlatego te poradzi fryzjerowi jego go powinien skorzysta z usug nieoficjalnie dziaaj cej opieki, jak to czyni ju wiele maych firm. Miesiczna opata oparta bya na szacunkowej ocenie obrotw przedsibiorstwa. W tym wypadku koszty opieki miay wynosi ponad poow jego dochodw. Dano mu tydzie do namysu. Co ma pan zamiar robi? spytaem.

 Nie mog zapaci. Moja ona jest w ciy. Rozumiem, e policja nie moe mnie wiecznie chroni. W kocu musz przegra, mam zamiar sprzeda zakad. Zdaem sobie spraw, e fryzjer nie wie, jak podj walk. Powiedziaem mu, e jeeli przyjmie mnie do spki, zaatwi ca spraw. Z pocztku nie wierzy, ale wyjaniem mu wszystko dokadnie. Potem zabraem go do banku i do adwokata, gdzie kazalimy przygotowa kontrakt partnerski. Nim nadszed wieczr, byem jego oficjalnym wsplnikiem. Pod koniec tygodnia mj partner poradzi facetowi od opieki, aby zwrci si do mnie. Przedstawi si przez telefon. Kiedy spytaem, skd dzwoni, powiedzia, e siedzi w samochodzie przed budynkiem, w ktrym mieszkam. Wyjrzaem przez okno: ze sportowego samochodu pomacha mi czowiek ze suchawk w doni. Wrciem do telefonu i poprosiem go na gr. Przyszed. Podoba si panu mj wz? zapyta. Pikny, nie? Odpowiedziaem, e podziwiam jego samochd. Daje niebywae poczucie mocy rzek. Wsiada pan do rodka, obok pana pikna kobieta, zapala pan silnik; a kiedy pan odpuszcza sprzgo, wz rusza do przodu tak gwatownie, e dziewczyna poczuje gboko w rodku rk, ktr trzyma jej pan na kolanie. Rozejrza si, usiad i odsun lece na stole ksiki. Po co panu te wszystkie ksiki? Mylaem, e strzye pan to, co ludzie nosz na gowie? Wyjaniem, e fryzjerka to moje nowe hobby, podobnie jak sportowe samochody s zapewne nowoci dla niego. Zapytaem, czego sobie yczy, a on powtrzy to, co powiedzia fryzjerowi tydzie przedtem. Poinformowaem go, e nie mam zamiaru paci za opiek i spodziewam si, e okno w moim zakadzie fryzjerskim pozostanie nietknite. W jego obecnoci zadzwoniem do czowieka, ktry skorzysta z moich usug w sprawie dotyczcej restauracji. Podnis suchawk, poznaem natychmiast jego gos, ale musiaem mu przypomnie, gdzie i kiedy si spotkalimy. Powiedziaem, e prowadz teraz wasny interes, e

nie

zostaem

adwokatem

ani

nawet

restauratorem,

jak

to

kiedy

sugerowa, e jestem po prostu wsplnikiem w niewielkim zakadzie fryzjerskim, ktremu grozi niebezpieczestwo. Poprosiem go o pomoc, jakiej ja kiedy mu udzieliem. Nie mam pojcia, czy jest w jakimkolwiek kontakcie z tymi, ktrzy wymuszaj opiek od zakadw fryzjerskich dodaem ale gboko wierz w jego moliwoci i koneksje. Jeeli nie zechce mi pomc i jeeli moje okno wystawowe zostanie rozbite, zrobi z nim, jego kuzynem lub ich rodzinami to samo, co on zamierza kiedy zrobi z crkami starego waciciela restauracji. Ja sam nie mam dzieci ani rodziny i w wojsku byem strzelcem wyborowym. Znam dobrze miasto i chocia w kocu mog przegra, mam zamiar sta si bardzo kosztown ofiar. Nie czekajc na jego odpowied, przywoaem gestem do telefonu mojego gocia. Nieco speszony wzi suchawk. Rozmawiali przez jaki czas w obcym jzyku. Nie wiem, o czym mwili, po chwili jednak mj go wyszed bez sowa. Spotkaem si z moim wsplnikiem nastpnego dnia i opowiedziaem mu, co zaszo. By dalej zdenerwowany i wystraszony. Mijay tygodnie. Niektre okna wystawowe w ssiedztwie zostay rozbite, nasze pozostao nietknite. Po jakim czasie bez rozgosu rozwizalimy spk.

*
Gra na perkusji w maym zespole, ktry stanowi gwn atrakcj w pobliskiej restauracji. Przychodziem tam czsto i musia zwrci uwag, e przesiaduj samotnie, poniewa pewnego wieczoru w przerwie pomidzy numerami zbliy si do mnie i poprosi o chwil rozmowy. Sysza, e szukam pracy, i ma dla mnie propozycj. Wyja ni, e gr na perkusji traktuje jako hobby, w cigu dnia za pracuje jako kierowca ciarwki. Po caej nocy spdzonej przy bbnach jest za bardzo zmczony, eby mc prowadzi ciarwk z niezbdn uwag. Nie chce straci dobrze patnej, staej roboty kierowcy, ale chce take pozosta w zespole. Spyta, czy od czasu do czasu nie pojedzibym za niego. Zapaci mi dobrze.

Podjecha po mnie wczenie nastpnego ranka, eby uczy mnie prowadzenia ciarwki. By to olbrzymi pojazd, z kabin na szeciu koach i osobn przyczep poruszajc si na czteroosiowym podwoziu. Kiedy braem ciarwk zakrt, przyczepa jakby obdarzona wasnym yciem stawiaa opr trzymajc si uporczywie wasnej drogi, jak zesztywniay zewok ogromnego wa. Nauka prowadzenia ci arwki zaja cay weekend. W poniedziaek musiaem sam sobie dawa rad. Baza ciarwek znajdowaa si na skraju miasta. Miaa swoj wasn, bdc w wiecznym ruchu populacj skadajc si z mechanikw, adowaczy, dyspozytorw i kierowcw. Poszedem prosto do ciarwki, sprawdziem opony i hamulce, rozgrzaem silnik i po przejrzeniu mapy z wytyczon tras wyjechaem z bazy na miasto. Miaem rozwozi kapelusze z fabryki do rozrzuconych po caym miecie sklepw. Przeraay mnie nie tylko rozmiary pojazdu, lecz rwnie aleje niespodziewanie zamknite dla pojazdw dostawczych, ulice, ktre nagle staway si zbyt wskie lub zbyt zatoczone, bym mg nimi przejecha, chwilowo zamknite ronda, dzieci, place budw, wszystko. Za kadym razem, gdy zatrzymywaem si, by spojrze na map lub zapyta o kierunek, ruch uliczny za mn zamiera take, a kada prba cofnicia wozu moga spowodowa wielokilometrowy korek uliczny i sprowadzi patrol policyjny. Prowadziem ciarwk zatoczonymi ulicami, zwracajc uwag na to, co jest przede mn, i jednoczenie baczc na to, co dzieje si z tyu. Musiaem z gry ocenia odlegoci i umie skalkulowa przestrze potrzebn kabinie do wykonania skrtu, a przyczepie do zatoczenia szerokiego uku. Nie mogem ufa nikomu na pewno nie skrtowym odbiciom spacerowiczw w bocznych lusterkach ani przechodniom, ktrzy przechodzili ulic lub zstpowali z krawnika wprost przed moj ciarwk. Z koniecznoci ciarwka i ja stworzylimy jedno. Zaczem wasnym ciaem wyczuwa przestrze pomidzy tylnymi koami i krawdzi chodnika oraz odlego pomidzy ciarwk i niebezpiecznie

zaparkowanymi rowerami. Wiedziaem, ktre koo rozpaszczy pust puszk po piwie, i umiaem zostawi cal odlegoci midzy mundurem kierujcego ruchem policjanta a masztem gabarytowym umieszczonym na przednim botniku. Odkryem, e prowadzenie ciarwki ma co wsplnego z tym, co czuem jedc na nartach. Musiaem przenie si myl poza obrb wasnego ciaa w ruch, ktry nie rozpocz si jeszcze, lecz by ju nieuchronny i nie do powstrzymania. Pewnego ranka, kiedy jechaem przez dzielnic handlow, zauwayem samochd, ktry uporczywie poda za moj przyczep. Baem si, e ledzi mnie policja lub kto ze zwizku zawodowego. Zwolniem: samochd wyprzedzi mnie, a siedzcy za kierownic Murzyn nakaza mi gestem, bym stan. Kiedy zaparkowaem, podszed do mnie i powiedzia, e podoba mu si moja jazda: moja pewno siebie, szybko i opanowanie wywary na nim wraenie. Chciaby, e bym zacz pracowa jako jego szofer, i gotw jest podwoi moje obecne zarobki. Popatrzyem w jego otwart twarz i na mikkie wntrze samochodu. Wymaga tylko cign dalej ebym prowadzi jego samochd tak szybko i pewnie, jak prowadz ciarwk. Ma jednak dodatkowy powd, aby da mi prac. Nie chodzi o to, e ja jestem biay, a on czarny. Rzecz polega na tym, e on i jego wsppracownicy regularnie spotykaj si w samochodzie, aby omawia wane interesy. Podczas owych spotka samochd musi znajdowa si w ruchu, po to by inni, ktrych nazywa tamtymi gomi", nie mogli podsuchiwa. Wytumaczy mi, e jego interesy s takiej natury, i nikt z zewntrz nie powinien stara si ich zrozumie. yczy sobie, bym podczas tych konferencji nie tylko utrzymywa samochd w ruchu, lecz rwnie jecha z du szybkoci, jak najbliej innych pojazdw, stwarzajc na wsppracownikach wraenie, e zderzenie jest nieuniknione. Ma nadziej, e przestraszy ich to i e dziki temu bd zwraca na niego o wiele mniej uwagi. Nie ulega przy tym wtpliwoci, e duma nie pozwoli im na pokazanie lku w obecnoci czowieka o biaej skrze. Przyjem jego propozycj. Samochd prowadzi si wspaniale i szybko przyzwyczaiem si do jego mocy i komfortu. Jedziem po miecie

z moim nowym pracodawc, a on robi uwagi na temat mojej jazdy zachcajc mnie, bym jecha szybciej i podejmowa jeszcze wiksze ryzyko przy wyprzedzaniu innych aut. Po wielu godzinach treningu mj pracodawca nie krytykowa ju szybkoci mojej jazdy ani odstpw, ktre pozostawiaem przy wyprzedzaniu. Kilkakrotnie nawet straci panowanie nad sob i zasoni si rkami, jak gdyby chcia uchroni si przed nieuniknionym zderzeniem. Nie mg uwierzy, e samochd wyszed z tego nietknity. Pewnego ranka zabralimy do samochodu jego wsppracownikw. Gdy usadowili si na tylnym siedzeniu, mj szef poda mi kierunek i kaza jecha. Ruszyem z du szybkoci. Pasaerowie wparli si rkami w przednie siedzenia i z nieprawdopodobnym przeraeniem patrzyli przez okna. Szef siedzia obok mnie, rozluniony, na p zwrcony w kierunku tamtych, okciem opiera si nonszalancko o desk rozdzielcz. Zaczli rozmow. Sdzc po nagych przerwach i dugich pauzach, gocie byli zbyt zaskoczeni sytuacj, by mc skoncentr owa si na interesach. Spodziewaem si, e ka mi zwolni lub zadaj, bym prowadzi ostroniej ale kiedy spogldaem w lusterko wsteczne, widziaem tylko twarze pokryte maskami udawanej obojtnoci. Kiedy narada dobiega koca, mj pracodawca poleci mi zatrzyma samochd. Wysiadem i otworzyem drzwi. Pasaerowie wysiadali zlani potem i poruszeni. aden z nich nie spojrza na mnie.

*
By przekonany, e uda mi si wygra pienidze, i zacz mi wyjania reguy gry. Nazywao si to strcanie ksiek". Zasady tego sportu byy proste: kierowcy ustalali tras zawodw. Zazwyczaj wybierano jednokierunkow ulic, z samochodami zaparkowanymi po jednej lub po obu stronach. Do bokw aut zaparkowanych na umwionej ulicy sdziowie przylepiali tam ksiki, wybrane ze wzgldu na swoj wag. Ksiki miay dwa lub trzy cale gruboci i przyczepiano je na wysokoci zderzaka

 aden z kierowcw nie wiedzia z gry, do ktrych aut przymocowano tomy. Nastpnie sdziowie dawali sygna do startu kolejnym kierowcom oczekujcym w samochodach o dwie przecznice od trasy zawodw. Po starcie kierowca musia przejecha tras z szybkoci nie mniejsz ni pidziesit mil na godzin, trzymajc si wystarczajco blisko samochodw z przymocowanymi ksikami, by postrca jak najwicej z nich wasnym zderzakiem. Jeden z sdziw mierzy stoperem czas kadego zawodnika, a inny liczy strcone ksiki. Zawody wygrywa kierowca, ktry strci najwicej ksiek. Waciciele startujcych samochodw fundowali nagrod pienin. Nagrod t dzielono wraz z wygranymi z zakadw pomidzy zwyciskim kierowc a wacicielem samochodu. Mj szef powiedzia, e ma wystarczajce zaufanie do moich umiejtnoci, zostan by wystawi due mnie sumy jako kierowc swojego od nowego, kierowcy kosztownego samochodu. By pewien, e przeciwko nowemu samochodowi postawione pienidzy, poniewa oczekiwa si bdzie ostroniejszej jazdy, by tak drogi samochd nie uleg uszkodzeniu. Zagwarantowa mi normaln stawk trzeci cz puli, ale ostrzeg, e przestanie mnie wystawia, jeeli przegram trzy razy. Ze wzgldu na szybko samochodw i szkody, jakie powodoway, wycigi byy nielegalne. Odbyway si potajemnie, w nocy, na sabo owietlonych ulicach, gdzie ruch bywa niewielki, a patrole policyjne nieczste. Gdy zjawiem si z moim pracodawc, by stan do moich pierwszych zawodw, na ulicy zebrao si peno widzw. Sdzia z pomocnikami przymocowali ju ksiki do samochodw zaparkowanych jeden za drugim wzdu wybranej ulicy. Zgromadzeni kierowcy ciskali rce sdziemu i wspzawodnikom. Widzowie uwanie ogldali nasze samochody i stawiali ostatnie zakady. Sdzia decydowa rzutem monety, po ktrej stronie ulicy bd jecha poszczeglni kierowcy. Wylosowaem praw stron, lec po zewntrzne j mojego pola widzenia.

Ruszy pierwszy kierowca syszaem pisk opon i guchy stuk ksiek strconych przez jego samochd i koziokujcych po jezdni. Sdzia policzy ksiki, a jego pomocnicy przymocowali je do innych samochodw. Nadesza moja kolej. wiato moich reflektorw odbijao si w lnicych zderzakach zaparkowanych aut. Spoza kierownicy nie mogem dostrzec ksiek, ale wiedziaem, e tam s, jak przyssane pijawki czekaj nieruchomo, by je oderwa. Sztywna skra zoconych opraw ciasno obejmowaa ich pomite kartki. Wpadem na kocowy odcinek trasy trzymajc si jak najbliej prawej strony, wpatrzony w snop reflektorw, by nie przeoczy najsabszego bodaj mignicia ksiek. Wytaem such chcc usysze odgos spadajcych tomw; w kadej chwil i na wp spodziewaem si zgrzytu stali o stal. Bardziej ni wzrokiem kierowaem si instynktem. Po zakoczeniu mojego przejazdu chciaem usysze swj wynik; podszedem do sdziego. Jechaem z szybkoci dorwnujc innym zawodnikom, ale strciem dwa razy wicej ksiek. Mj szef podbieg do mnie i uciska gorco. Razem odebralimy wygran; natychmiast wypaci mi moj cz. Druga grupa kierowcw gotowa bya do startu. Jako zwycizca pierwszej rundy, miaem prawo jecha jeszcze raz. Sdzia podrzuci monet. Po raz drugi wylosowaem praw stron ulicy. Wystartowa pierwszy kierowca, w chwil potem usyszelimy gony szczk. Wybra zbyt ryzykowny tor jazdy i uderzy botnikiem w zaparkowany wz; chwilowa strata szybkoci kosztowaa go wygran. Zn w nastaa moja kolej. Przypomniaem sobie czowieka, ktry w czasie wojny straci obie rce. Twierdzi, e mimo to nadal czu wasne donie i koniuszki palcw; mia wraenie, e jego utracone koczyny stay si narzdami odczuwajcymi zewntrzne bodce dziki echom. Czu si tak, jak gdyby inne czci jego ciaa mogy dosiga przedmiotw i miejsc normalnie dla nich nieosigalnych. Ja rwnie odczuwaem podobne echa. Wsunem do magnetofonu stereofoniczn kaset. Muzyka spotgowaa stan mojego napicia, nadepnem na gaz. Wknami nerww

oceniaem kierunek, szybko, odlego. Czuem, e strcam jedn ksik za drug. Wygraem. Miny tygodnie. Zawody nadal odbyway si w rnych dzielnicach miasta. Staem si znany i uczestniczyem w wycigach z wieloma kierowcami nie przegrywaem nigdy. Pewnej nocy nasze zawody dobiegy koca. W jednym z samochodw zaparkowanych wzdu trasy zawodw siedziaa para. Ryk przelatujcych obok aut i gniewne wycie silnikw musiay im przeszkadza. Ktre z nich otworzyo nagle drzwi samochodu i wysiado stojc w osupieniu, zasonite przez chwil drzwiami auta. W tym samym momencie jeden z samochodw biorcych udzia w zawodach uderzy w drzwi zatrzaskujc je. Posta znikna. Tylko gowa pozostaa na zewntrz, jak gdyby balansujc na krawdzi drzwi, potem stoczya si i uderzya o asfalt jak jeszcze jedna strcona ksika. Tum i kierowcy rozpierzchli si ogarnici panik. W cigu nastpnych dni policja prowadzia intensywne ledztwo.

*
Jak j poznae? Mieszkaa w moim budynku. To znaczy przez przypadek? Niezupenie. Budynek mia kilkuset lokatorw i by tak dugi, e spina dwie przecznice. Przysuchiwaem si gosom znacznej czci mieszkacw. Jej gos by wrd tych gosw. Co to znaczy wrd tych gosw"? Mam na myli ich gosy. Widzisz, wynajem to mieszkanie, kiedy budynek by w trakcie budowy i miaem mono wasa si po nie wykoczonych jeszcze lokalach. W tym okresie interesowaem si elektronik. W kadym z mieszka na trzech pitrach, moim oraz dwch poniszych, ukryem miniaturowe mikrofony dziaajce rwnie jako nadajniki. Urzdzenie takie, nie wiksze od guzika, jest wraliwe na kady dwik i moe nadawa sygna na odlego kilkuset metrw.

Zainstalowaem w moim mieszkaniu specjalnie skonstruowany aparat radiowy, ktry odbiera transmisje o kadej porze, i w ten sposb przysuchiwaem si ich gosom. Niebywae! Jak zdobye te mikrofony? Tak jak wszyscy: s reklamowane w rozmaitych pismach i sprzedawane przez domy wysykowe. Jak dugo suchae tych gosw, tych ludzi? Caymi miesicami. Z pocztku miaem oczywicie problemy ze zidentyfikowaniem poszczeglnych gosw. Moje radio odbierao kady z gosw oddzielnie, ale nie mogem stwierdzi, z ktrego mieszkania pochodzi. Musiaem by bardzo ostrony. Nie mogem na przykad chodzi po korytarzach zbyt dugo, eby zobaczy, kto wychodzi z mieszka, w ktrych ukryem mikrofony. Kiedy prbowaem zidentyfikowa osoby, co do ktrych miaem podejrzenia, musiaem to robi w sposb absolutnie naturalny, nawizywa rozmowy w windach, pozdrawia ludzi w korytarzach. Spdziem prawie trzy miesice na prbach dopasowania gosw do postaci osb, ktre podsuchiwaem. I udao ci si? Tak. Zidentyfikowaem wszystkich. Oczywicie interesowao mnie tylko niewielu. Sdz, e bya wrd nich ta kobieta. Tak. Mieszkaa na tym samym pitrze co ja. Rozpoznaem jej gos, kiedy witaa si z kim w hallu. Bya jedn z osb, ktrych gosw suchaem od dawna. I co zrobie? Siedziaem w domu przez kilka dni i suchaem, co si dzieje w jej mieszkaniu. Mieszkaa samotnie i nie pracowaa. Mogem podsuchiwa j przed poudniem, kiedy innych gosw" nie byo w domu. Jak udao ci si j pozna? Zaczem zbiera podpisy pod petycj dotyczc baaganu w korytarzach i zepsutej klimatyzacji. Zaliczaa si do lokatorw, do ktrych si zwrciem. Potem zaczem si z ni spotyka.

 Czy to nie byo nieuczciwe? Miae przecie nad ni tak przewag. Tak, w pewnym stopniu. Ale zanim j naprawd poznaem, w jej yciu byo wiele rzeczy, o ktrych nic nie wiedziaem. Na przykad, w mieszkaniu czsto panoway dugie okresy ciszy; zdarzao mi si sysze dwiki, ktrych nie umiaem zidentyfikowa; nawet to, co rozpoznawaem jako jej gos, ulegao nagym zmianom, jak gdyby celowo kontrolowane. Kiedy indziej syszaem szepty i rozmowy, niekiedy zaguszane przez radio, adapter czy telewizj. Kiedy zacze si z ni spotyka, powiedziae jej, e j podsuchujesz? Nie. I nadal suchae tego, co dzieje si w jej mieszkaniu? Przez jaki czas. Wkrtce przestaem. Czuem si jak naukowiec, ktry zakoczy badania: okaz, ktry obserwowa, opisywa i analizowa przez tyle czasu, przesta by zagadk. Mogem ni ju manipulowa zakochaa si we mnie.

Przyszo mi wtedy na myl, e jeli zapoznam j z pewnym rodzajem narkotykw, a ona uzaleni si od nich, moe uwolni si od tego, czym bya. Moe sta si zupenie inn kobiet i cho nadal bdzie do mnie nalee, moja wiedza o tym, czym bya poprzednio, pozbawiona bdzie wartoci. Oznaczaoby to pocztek nowego zwizku. Jej nag mgby zregenerowa w niej to wszystko, co wiotczao i obumierao; jednoczenie mgby te przeama to, co sztywne i nieelastyczne; poznaaby nowe pragnienia i nowe zwyczaje, wyzwolia od myli i uczu, ktrych byem obiektem. Jak polip rosaby i rozwijaa si w kierunkach niemoliwych do przewidzenia.

 Kiedy jeste we mnie, dlaczego nalegasz, ebym rwnoczenie podniecaa si sama? Czuj ciebie, dlaczego mam si sama dotyka? Przyznaa, e kiedy kocham si z tob, stajesz si bardziej wiadoma wasnego ciaa. Tak, ale robi to sama? To takie perwersyjne. Przecie podnieca ci to i stymuluje jeszcze bardziej? To prawda. Wic po prostu poddaj si wasnym uczuciom, pozwl, eby ta wiadomo sprawiaa ci przyjemno. Kochankowie nie s limakami, nie musz wysuwa si ze swoich skorup i spotyka w poowie drogi. Spotkaj si ze mn wewntrz samej siebie. Nigdy nie mylaam o tym tak, jak ty to widzisz, nie byoby to dla mnie naturalne. A ty, co ty czujesz? Chc ciebie, tylko ciebie. Ale poza nami razem, widz w akcie naszej mioci rwnie siebie samego. To wanie ten obraz siebie jako twojego kochanka chc zachowa i uczyni bardziej rzeczywistym. I chcesz mnie rwnie tak, jaka jestem bez ciebie, prawda? Nie wiem, jaka jeste beze mnie. Kiedy jestem sam, kiedy ci tu nie ma, przestajesz by rzeczywista; jest to znw tylko dziaanie wyobrani. To znaczy, e szukasz u mnie tylko sceny, na ktrej moesz przedstawi i zobaczy samego siebie, moesz tam ujrze, jak porzucone przez ciebie dowiadczenia nabieraj znw ycia, kiedy wchodz w kontakt ze mn. Czy nie mam racji? Ty nie chcesz, ebym ja ciebie kochaa, chcesz tylko, ebym porzucia sam siebie dla marze i fantazji, ktre we mnie wzbudzasz. Jedyne, czego pragniesz, to przeduenie tego impulsu, tej chwili.

*
Spaa i nie syszaa dzwonka u drzwi. Kto to by? Handlarz, przynis narkotyki.

 Aha. Ten bogaty. Pewnie zarabia mas pienidzy? Teraz ju tak. Co masz na myli? Zacz od tego, e rozwozi lekarstwa pracujc u aptekarza z ssiedztwa. Odbiera recepty od staych klientw, po czym przywozi im leki. Pewnego dnia zaczepi go dobrze ubrany starszy pan o wygldzie znamionujcym sukces i zapyta, czy chciaby zarabia wicej pienidzy cztery lub pi razy wicej ni dotd. Chopiec powiedzia, e chce. Starszy pan poprosi tylko, eby notowa nazwiska tych klientw, ktrzy stale zamawiaj pewne rodki i ktrzy staj si popdliwi lub wpadaj w zo, kiedy dostaj lekarstwa ze spnieniem.

*
Szedem dzielnicami, w ktrych mieszkali otoczeni przez fetor i choroby. Nie posiadali niczego, nie mieli powodw do dumy. Jednoczy ich tylko odcie skry a ja im zazdrociem. Szedem ulicami w skwarze parnego dnia, zagldajc do wntrz, penych wrzeszczcych niemowlt i zwalonych na ziemi przegniych materacy. Starzy i schorowani leeli wycignici na kach lub kurczyli si na krzesach. W lepych zaukach na przygldaem si grupkom chopcw ywe chichoczcych chodnikach dziewczyn. Patrzyem i rozwrzeszczanych narkotykami

grajcych w pik na pustych placykach, widziaem rozcignitych na sparaliowanych oszoomionych przeszkody dla niewidomych i niedorozwinitych. Usmarowane dzieci ciskay butelkami w nie oprniane nigdy pojemniki na mieci i uganiay si za kotami, psami i swoimi rwienikami wok opuszczonych samochodw, z ktrych wszystko, co miao jakkolwiek warto, kady strzp gumy i materiau zabrane zostao przez nie dajcych za wygran zodziejaszkw. Zazdrociem tym, ktrzy tutaj yli i wydawali si tak wolni, nie majc czego aowa i czego oczekiwa. W wiecie bada lekarskich, wiadectw urodzenia, perforowanych kart i komputerw, w wiecie ksiek

telefonicznych, paszportw, kont bankowych, polis ubezpieczeniowych, testamentw, kart kredytowych, emerytur, hipotek i poyczek yli wolni, kady z nich wiadomy jedynie wasnego bytu. Jeeli jakim cudem przemwi ich mow i zmieni odcie mojej skry, ksztat mojej czaszki, moje wosy przemieni si w jednego z nich. W ten sposb odegnam obraz tego, czym byem kiedy i czym mog si sta; pozbd si strachu przed prawem, ktre poznaem, przed wiadomoci klski, przed miar sukcesu. Odrzuc marzenia o wasnoci; o rzeczach, ktre mona mie, uywa, konsumowa; o symbolach posiadania dokumentach, dyplomach, tytuach. Ta przemiana pozbawi mnie wyboru: bd musia pozosta przy yciu. W ten sposb ten wiat rozpocznie si i skona wraz ze mn. Pord cudw wiata, miasto stanie si dla mnie mutantem, ktrego kominy zanieczyszczaj powietrze, korzenie zatruwaj ziemi, macki za szczuj blinich przeciw sobie, by zadawi ich w toku wspzawodnictwa z gry skazanego na klsk. Sporzdz map, na ktrej znajd si wszystkie szosy miasta, wszystkie tunele i mosty, linie kolei podziemnych i kanay; dzielnice ozdobione piknymi willami, penymi bezcennych przedmiotw, zbiorw rzadkich ksiek i wspaniaych pokoi; przemylne sieci rur, kabli i przewodw publicznej, biegncych szpitale, przepenione pod ulicami; i komisariaty przecionymi policji i stacje i przekanikowe; kocioy witynie; budynki uytecznoci

telefonami,

komputerami

sualczymi urzdnikami. Wydam wojn temu mi astu, jak gdyby by to yjcy organizm. Powitam noc, siostr mojej skry, kuzynk mego cienia, udzieli mi schronienia i pomoe w walce. Podnios stalowe pokrywy studzienek kanalizacyjnych i cisn materia wybuchowy w gb czarnych otchani. A potem uciekn i ukryj si oczekujc grzmotu, ktry uwizi w zamilkych kablach telefonicznych miliony nie usyszanych sw, pogry w ciemnoci sale pene biaego wiata i strachliwych ludzi. Zaczekam na nocn burz, ktra schosta ulice i rozmae wszystkie ksztaty, przytkn n do plecw ziewajcego odwiernego w szamerowanej zotem liberii i zmusz go, by zaprowadzi mnie na gr,

gdzie zatopi n w jego ciele. Zo wizyt bogatym, zamonym i nie zdajcym sobie sprawy, ozdobne zasony, stare gobeliny i bezcenne dywany zdawi ich ostatnie krzyki. Pocite portrety przodkw wpatrywa si bd w ich martwe ciaa, ktre przygwod do ziemi poamane posgi. Wybiegn potem na szosy i autostrady, ktre pdz ku miastu. Zabior ze sob torby pene pogitych gwodzi, by rozsypywa je na asfalcie. Poczekam do witu na autobusy, ciarwki i samochody zbliajce si z wielk szybkoci; usysz pkanie opon, pisk k, grzmot stalowych karoserii osabych nagle, gdy roztrzaskaj si o siebie, jak zrzucone ze stou kieliszki. Rankiem, w obliczu dnia, brata mojego wroga, z umiechem poo si spa.

Gdybym mg sta si jednym z nich, gdybym mg rozsta si z moj mow, sposobem bycia, z tym, co posiadam.

*
Znajdowaem si w barze w zapuszczonej czci miasta lecej za krytym targowiskiem. Bez wahania podszedem do barmana. Pochyli si w moj stron, a ja zaczem gestykulowa jak guchoniemy, proszc na migi o szklank wody. Barman odegna mnie niecierpliwym gestem, ale ja nie rezygnowaem i po raz wtry odegraem swoj pantomim. Czuem na sobie spojrzenia e ludzi obecnych z w nich barze. Patrzyli si uwanie, nagle gdy podrzuciem ramionami i klepnem si w ucho jak wyczuem, dla niektrych staem upoledzony; obiektem

zainteresowania. Wiedziaem, e musz uwaa, by nie obudzi ich podejrze, i unikn jakichkolwiek prb dowiedzenia si, kim jestem i skd si tu wziem. Dwaj mczyni i kobieta zbliyli si i dotknli mnie. Z pocztku ignorowaem te prby nawizania kontaktu, co umoliwio kobiecie najmielszej i najmniej mwicej z caej trjki odsunicie mczyzn na bok. Uywajc gestw, nadal domagaem si wody. Jeden z obecnych mczyzn zbliy si zamierzajc postawi mi kieliszek, odmwiem wyraajc grymasem odraz do araku i przepraszajc gestami za odmow. Jaka para przysuna si bliej, dajc mi znaki, bym wyszed z nimi. Nie rozumiaem ich sw; udajc, e pociga mnie ich byszczca biuteria, odwrciem si ku nim i powoli zajrzaem w ich twarze. Wpatrywali si we mnie uwanie. By pewien sklep, do ktrego kilkakrotnie wstpowaem. Nie rni si niczym od innych w tej samej okolicy. Wikszo pobliskich sklepw i barw miaa jakie powizania ze wiatem przestpczym czarny rynek, rzeczy pochodzce z kradziey, handel modymi dziewcztami ze wsi. Czsto krciem si koo sklepu a do zamknicia i przygldaem si, jak klienci wychodz tylnymi drzwiami i wchodz do znajdujcej si na

podwrzu szopy. Jako upoledzony, ktry milczy i porozumiewa si na migi, nie stanowiem dla klientw adnego zagroenia mona mi byo zleci jakie zadanie do wykonania, da par groszy, a potem odpdzi. Kiedy poszedem za nimi do szopy, wepchnito mnie jednak z powrotem do sklepu, a stamtd na ulic. W kocu zostaem w sklepie do pna i sprbowaem przyczy si do mczyzn. Nikt mnie nie zatrzymywa, ale u drzwi szopy jaka kobieta polecia mi gestem, bym stan na stray. Zajrzaem do wntrza szopy. Zobaczyem wielki krg nagich mczyzn lecych na plecach i stykajcych si stopami, jak szprychy koa. U ich stp staa kobieta, cigajc obszarpan sukienk. Bya odraajca i cika, skr miaa wilgotn i owosion. Ochlapywaa swj brzuch i nogi wod z drewnianego kuba. Gdy mya si, woda pryskaa po ziemi, mczyni za poruszali si niespokojnie manipulujc domi w okolicy ud lub zmieniajc pozycj podoonych pod gow rk. Kobieta staa si jakby uzdrowicielk tych osabych ludzi; plusk wody powodowa, e nagy dreszcz przeszy ciaa tych drobnych zodziejaszkw i znuonych sutenerw. Cikim krokiem podesza do jednego z nich i kucna nad jego ciaem. Stka przez chwil, wykrzykn co chrapliwie, unis si na wp i ciko opad na ziemi. Odstpia od niego i przesuna si do lecego obok poruszajc si jak napczniaa ropucha po wystajcych z bota kocich bach. Suya im po kolei; ci, do ktrych jeszcze nie dotara, wiercili si, usiujc poskromi moc pulsujc w ich ldwiach. Jeden za drugim padali na wznak, jak zwoki ukadane w pytkich trumnach. Szopa wygldaa tak, jak gdyby skadano tam ciaa zmarych i umierajcych w wyniku katastrofy kolejowej. Gdy kobieta wstaa i obesza wkoo ucichych mczyzn, wygldaa jak pielgniarka dogldajca ofiar. Podmya si i znw zapluskaa woda. Teraz nie odpowiedzia jej aden dwik, aden ruch. Czasami moje przebranie stawao si niebezpieczne. Pewnego dnia wczyem si duej ni zwykle i postanowiem zje posiek przed znalezieniem miejsca na nocleg. Poszedem do lokalu, o ktrym wiedziaem, e zazwyczaj jest zatoczony. Tego wieczora bar by prawie pusty. Zauwayem jednak kilka znajomych twarzy grupk robotnikw z przodu

sali oraz dwch czy trzech miejscowych bossw z nachylonymi ku sobie gowami przy zarezerwowanych stolikach w gbi. U kontuaru sta ponury chop, pomrukujc co i popijajc. Dalej, przy cianie, czciowo ukryty w pmroku, jaki mczyzna wplea nad szklank. Nagle drzwi od ulicy otwary si gwatownie i do rodka wtargn z tuzin policjantw. Niektrzy zajli miejsca pomidzy drzwiami a grup robotnikw, inni skierowali si za pomocnikiem kucharza w stron rozwalonego na kontuarze mczyzny. Policjanci najpierw go podnieli, a potem cignli ze stoka. Gdy go obracali, zauwayem n sterczcy mu pomidzy ebrami. Na cianie wida byo plam krwi. Sala wybuchna gwarem. Dopiero wtedy zdaem sobie spraw, e to wanie ja najbardziej pasuj do roli podejrzanego. Nie istniao wytumaczenie dla mojego ubioru, zachowania czy obecnoci. Jeeli popenienie nadal bd udawa j guchoniemego, za bezmylny oskar mnie o zbrodni, biorc czyn upoledzonego

umysowo. Maska, ktr przybraem, pogry mnie jeszcze gbiej. Jeeli sprbuj przedrze si przez kordon policji, nara si na kul. Wiedziaem, e za chwil wyprowadz mnie razem z innym i. Odwrciem si w stron kontuaru i zapaem cierk barmana; porwaem tac z brudnymi kubkami po kawie i podreptaem w kierunku kuchni.

Od czasu do czasu prbowaem dosta jak dorywcz prac. Pewnego wieczora pomagaem w restauracji w ssiedztwie; zauwayem, e waciciel lokalu przysiad si do ostatnich klientw trjki mczyzn i kobiety i rozmawia z nimi. W piwnicy zgaso wiato, zbliyem si do stolika, dajc znaki wacicielowi. Napotkaem zdumione, niepewne spojrzenie kobiety i natychmiast moje aktorstwo zrobio si przesadne, kilkakrotnie klepnem si w prawe ucho, a mczyni ryknli miechem. Kobieta zaczerwienia si, jak gdyby wstydzc si za swoich towarzyszy, ale nie przestawaa mi si przyglda.

Po kilku dniach zjawia si ponownie w towarzystwie mczyzny, ktrego przedtem nie widziaem. Wikszo stolikw o tej pnej porze bya wolna. Poniewa waciciel by nieobecny, podszedem do goci, gdy tylko zajli miejsca. Lewa rka kobiety spoczywaa na obrusie doni w d; wskazujcym palcem prawej rki z uwag rozcieraa skrk przy paznokciach. Oprniem popielniczk i wyrwnaem serwetki i sztuce. Mczyzna poprosi o co, ale kiedy potulnie wzruszyem ramionami, kobieta przemwia, tumaczc zapewne, e widziaa mnie tu uprzednio i e jestem zarwno guchy, jak i niemy. On przyjrza mi si zimnym wzrokiem, po czym uspokoi si, podczas gdy ja zmiataem z obrusa niewidoczn drobink kurzu. Ona nerwowo mia chusteczk, najwyraniej wiadoma mojej bliskoci. Odszedem od stolika nie obracajc si i jeszcze raz klepnem si po uszach. Nastpnego dnia wezwa mnie waciciel, wyjaniajc na migi, e czeka mnie inne zadanie. W godzin pniej jeden z kelnerw zaprowadzi mnie do wysokiego budynku mieszkalnego. Winda zawioza nas na najwysze pitro. Drzwi otworzya kobieta, ktr widziaem w restauracji. Miaem sprzta jej mieszkanie po hucznych przyjciach, a wydawaa je regularnie. Obsuga i jedzenie pochodziy z restauracji, w ktrej pracowaem; na przyjciach czsto byway postacie ze wiata przestpczego. Miaem si na bacznoci, aby nie zblia si za bardzo do zamknitych na klucz pokoi. Syszaem o zbyt wielu ludziach, ktrzy zniknli z tej wanie dzielnicy z powodu zbytniej ciekawoci. Po kilku dniach moja obecno i szum odkurzacza zwracay rwnie mao uwagi co znajome skrzypienie podg lub bulgocce od czasu do czasu rury. Odkurzajc meble obserwowaem ukradkiem odbijajc si w lustrach twarz kobiety: gdy poprawiaa wosy, jej obraz dzieli si na wiele fragmentw. Umiechaem si uprzejmie napotykajc jej pene wahania spojrzenie. W pracy nie przeszkadza mi nikt, poniewa moje obowizki byy proste i nie potrzebowaem adnych wskazwek. Zauwayem, e moja nowa chlebodawczyni czuje si skrpowana, jeli chce mi co zakomunikowa; denerwowao j, kiedy gwatownie klepaem si po uszach.

Kilka razy kobieta poddawaa mnie prbom. Raz, kiedy cieraem kurze, podesza cicho do fortepianu i uderzya w klawisze. Innym razem, gdy odstawiaem kieliszki, zbliya si z tyu i krzykna znienacka. Udao mi si pohamowa nawet najmniejsze drgnienie. Pewnego wieczora nie patrzc na mnie skina, abym poszed za ni. Zatracia si cakiem, wycignita pode mn, z wzrokiem skierowanym ku wezgowiu. Wcigaa oddech caym swoim ciaem pdzonym przez fale i prdy w raptownych seriach przypyww i odpyww. Draa koyszc si jak kpa wodorostw na powierzchni morza, a przez jej usta jak piana przetacza si rozpdzony strumie sw. Czuem si tak, jakbym by panem t ej pynnej namitnoci, a toczce si sowa jej ostatni fal. Wreszcie przemwia w jzyku, ktry rozumiaem. Mwia o sobie: o zelantce w kociele zbudowanym dawno temu z ruin pogaskich wity; o nowicjuszce w sanktuarium nie wiedzcej, u czyjego otarza klczy, do jakiego boga zanosi mody. Jej gos nabra szorstkoci i ochryp; wia si na ku, miotajc si z jednej strony na drug. Przytrzymaem j za ramiona i potrzsnem ni, zagbiajc si w niej caym ciarem. Jak radosna klacz w samotnej przegrodzie stajennej krzyczaa raz po raz, jakby usiujc przemieni w sowa to, co zlao si z jej ciaem. Szeptaa, e kieruje si ku socu, ktre stopi j swoim arem. Zdania pyny i uryway si, szepna, e soce pozostawio tylko blask gwiazd ocierajcych si o siebie. Na jej wargi powoli wystpia sucho spaa.

*
Kryy pogoski, e w jednym z krajw ma doj do rewolucji. Rzd by w rozsypce, a kraj podzieli si na dwa obozy: z jednej strony studenci i chopi, tworzcy opozycj przeciw prezydentowi; z drugiej robotnicy, ktrzy

uznali, e nadszed czas, aby ich partia dokonaa przewrotu. Wedug pogosek, prezydent sta po stronie partii; by przekonany, e otrzymaj pomoc z ssiedniego kraju, gdzie partia sprawowaa wadz od dwudziestu blisko lat. Stanowio to dla mnie okazj. Nigdy nie byem wiadkiem ani nie braem udziau w rewolucji; czytaem o nich tylko lub ogldaem w wiadomociach telewizyjnych. Zrezygnowaem z pracy i nastpnego dnia siedziaem ju w samolocie. Wyldowalimy na obramowanym palmami lotnisku. Zostawiem walizk w niewielkim hotelu i wmieszaem si w liczne gromady krcych po miecie mczyzn. Coraz wicej ludzi nosio bro i sztandary. Nie znajc ich jzyka udawaem guchoniemego, i udawaem go dobrze. Kada z grup, do ktrej si przyczaem, braa mnie za swego; wrczano mi bro i odznaki, jak gdyby w przekonaniu, e jest najnormalniejsz rzecz pod socem, by upoledzony walczy o tak przyszo, jak wyobraali sobie dla swojego kraju. Pewnego dnia, wczesnym wieczorem, stolic wstrzsna seria wybuchw. Kiedy kazano mi zaj miejsce w duej ciarwce zaadowanej najrozmaitsz broni, wiedziaem, e przewrt si rozpocz. Jechalimy przez zaciemnione miasto. Reflektory ciarwki owietlay inne oddziay, ktre przecinay nam drog i zajmoway pozycje za przewrconymi autobusami i prowizorycznymi barykadami. Wkrtce ujrzelimy zabitych, lecych na chodnikach w kauach krwi jak porzucone worki pszenicy. Przyczyy si do nas inne grupy uzbrojonych mczyzn i popdzilimy w kierunku przedmie. Ciarwki stany; zeskoczylimy niosc karabiny i dugie noe. Szybko otoczylimy jakie zabudowania. Cz mczyzn wesza do rodka; reszta czekaa na zewntrz. Jecw wyprowadzano po kolei; wielu na wp rozebranych. Nie wiedzc, co si dzieje, niektrzy z nich prbowali co mwi lub zadawa pytania, ale uciszono ich natychmiast. Z wntrza budynkw dochodziy wrzaski kobiet i pacz dzieci. Stawao przed nami coraz wicej winiw, wkrtce byy ich cae dziesitki. Na rozkaz przywdcy naszej grupy winiowie stanli twarzami

do ciany. Byem pewien, e zostan rozstrzelani. Nie chcc bra udziau w egzekucji, gestem zaproponowaem stojcemu obok mnie czowiekowi, e oddam mu mj karabin w zamian za jego dugi n. Zgodzi si. Miaem wanie ukry si za jedn z ciarwek, gdy zostaem gwatownie popchnity do przodu przez innych uzbrojonych w noe ludzi. Kademu z nas kazano zaj miejsce za jednym z winiw. Rozejrzaem si; za mn i obok mnie stali uzbrojeni ludzie, peni napicia i w pogotowiu. Dopiero wtedy zdaem sobie spraw, e winiowie maj zosta cici. Gdybym odmwi wykonania rozkazu, stracono by mnie razem z tymi, ktrzy stali przede mn. Nie widziaem ju ich twarzy, ale ich koszule byy zaledwie o kilka cali od ostrza mojego noa. To nie do wiary pomylaem e bd musia podern gardo innemu czowiekowi, tylko dlatego, e wypadki umieciy mnie za jego plecami. To, co miaem zrobi, byo nie do uniknicia, a jednak tak nierzeczywiste, e a bezsensowne. Musiaem uwierzy, e nie jestem sob; cokolwiek si stanie, bdzie nieprawdziwe. Ujrzaem siebie jako innego czowieka, nie czujcego nic, opanowanego i spokojnego; czowieka, ktry jest wystarczajco zdecydowany, by naty ramiona, schwyci i podnie or, ci przeszkod stojc mu na drodze. Wiedziaem, e mam do siy, by to zrobi. Pamitaem precyzj, z jak cinaem mode drzewka; syszaem ich jk i skrzypienie, widziaem ich drenie, wiedziaem, e zd uskoczy na bok, gdy zatrzeszcz i zwal si ocierajc limi moje stopy.

Kiedy mnie ju nie bdzie, bd dla ciebie jeszcze jednym wspomnieniem, ktre pojawi si nieproszone, wzburzajc twoje myli, mieszajc uczucia. I wtedy rozpoznasz siebie w tej kobiecie.

*
Zajrzaa w gb pokoju. Jego ko byo zacielone, a zasony rozunite. Odwrcia si i powoli zesza na d. Portier siedzia za kontuarem w recepcji. Zaenowany jej obecnoci, ledwie skin gow. Udawaa, e oglda widokwki na obrotowym stojaku, ale ukradkiem spogldaa na kontuar. Na rogu blatu zauwaya kilka kopert zaadresowanych jego rk. Portier dostrzeg jej spojrzenie i sign po listy. Na kadym jest uwaga polecony" powiedzia. Dlatego ich jeszcze nie wysano. Goniec zaniesie je na poczt. Popatrzy na ni, spodziewajc si jakiej uwagi. Gdy nie odpowiadaa, przerzuci listy. Zauwaya, e niektre zaadresowane s do bankw, inne do firm prawniczych. Portier odoy listy na bok. Ten pan odjecha dzi rano doda. Zostawi tylko te listy, pienidze i kilka polece. Powiedzia, e nie wrci. Zawaha si, po czym zapyta: Czy pani zostanie tutaj sama? Spojrzaa na jego pokryte potem czoo. Nie wiem odpara. Jeszcze nie wiem.

Rozebraa si, wesza do oceanu i zacza pyn. Czua ruch wasnego ciaa i chd wody. May, zbutwiay, brzowy listek musn jej usta. Gboko wcigna powietrze i zanurzya si pod powierzchni wody. W gbinie jaki cie lizga si ponad wodorostami powodujc, e dno oceanu nabrao ycia i ruchu. Spojrzaa w gr, przez wod, aby odnale rdo cienia; spostrzega malutki listek, ktry otar si o ni wczeniej.