Vous êtes sur la page 1sur 12

UMA CONTRIBUIO ANLISE DE DEMONSTRATIVOS CONTBEIS ATRAVS DE MODELOS DE PREVISO DE INSOLVNCIA: O CASO ESPECFICO DE COOPERATIVAS AGROPECURIAS.

. INTRODUO Este artigo, prope-se a descrever e analisar a construo de modelos de previso de insolvncia especficos para o setor cooperativista agropecurio atravs de tcnicas estatsticas de Anlise Multivariada, especificamente a anlise Discriminante e a anlise de ro!a!ilidade "ondicional - #ogit$ A populao o!%eto da pes&uisa compe-se de '( cooperativas agropecurias locali)adas no Estado do aran, su!divididas em dois grupos a sa!er* solventes e insolventes$ +s modelos de previso de insolvncia tm sido o!%eto de estudo dos pes&uisadores &uando procuram analisar as causas do fracasso empresarial$ + o!%etivo principal destes modelos pode ser definido so! dois enfo&ues te,ricos, &ue segundo D-E./-"0 1234',45-467 segmentam-se da seguinte forma* 27 +s modelos permitem esta!elecer relaes estatsticas significativas entre os resultados dos ndices financeiros calculados atravs das demonstraes cont!eis e a insolvncia empresarial, ou se%a, procuram verificar se os dados cont!eis podem fornecer informaes seguras so!re a situao econ8mico-financeira das empresas$ (7 +s modelos constituem-se num instrumento capa) de prever o fracasso empresarial e, portanto, podem au9iliar diferentes usurios no seu processo de tomada de decises$ :o caso da pes&uisa &ue su!sidiou os dados para a ela!orao deste artigo, o o!%etivo !sico no foi construir modelos ;teis para prever, a priori, a insolvncia de uma sociedade cooperativa, mas sim, fornecer evidncias empricas de &ue as demonstraes cont!eis podem fornecer informaes valiosas &uanto ao processo de deteriorao de ndices financeiros$ :a realidade, trata-se de identificar atravs de procedimentos estatsticos a relao funcional entre os ndices financeiros e o estado de solvncia 1lucros, flu9os de cai9a, renta!ilidade7, ou de insolvncia 1falncia, incapacidade de cumprir com as o!rigaes7 de uma organi)ao$ 1<A=A>, 233?, (27$ :as palavras do pr,prio autor MA/.@: 12346, 537* ALa idea bsica, subyacente en el anlisis de la crisis empresarial mediante ratios contables, es que los ratios, de um modo u outro, se deterioran conforme se aproxima la fecha de la quiebra y que dicho deterioro es perceptible en un intervalo de tiempo relativamente amplio, a veces de hasta cinco aos. A insolvncia empresarial pode afetar negativamente uma gama enorme de agentes econ8micos &ue podem sofrer graves pre%u)os &uando uma empresa encontra-se em processo de falncia$ +s principais agentes econ8micos e seus respectivos interesses pelos modelos de previso de insolvncia, esto agrupados no Qua !" #$$ QUADRO #$ % P!&'(&)a&* a+,'-,* ,("'./&("* , *,u &'-,!,**, ),0"* /" ,0"* , )!,1&*2" , &'*"013'(&a USUARIOS USOS4UTILIDAD -nversores B analistas financieros Ad&uisici,n-venta de participaciones Accionistas redicci,n 9ito-fracaso empresarial Entidades Cinancieras "oncesi,n de "rditos "lientes, roveedores, .ra!a%adores B outros /elaciones "omerciales B #a!orales Auditores Evoluci,n del cumplimiento del rincpio de <esti,n "ontinuada Economistas B "onsultores E9ternos "risis B /econversiones Empresariales Directores lanificaci,n estratgica, resupuestos B "ontrol C+:.E* <A=A> 1233?, 267 >egundo as palavras de <A=D> 1233?, 2E7*

La importncia y extensin de los interesados en la prediccin de la insolvencia o en la utili acin de indicadores de solvencia inter!empresarial "ustifica la conveniencia de disear instrumentos y procesos de anlisis eficaces y facilmente utili ables. EVOLUO DOS ESTUDOS SOBRE OS MODELOS DE PREVISO DE INSOLVNCIA EMPRESARIAL Durante as ;ltimas trs dcadas o!serva-se uma srie de investigaes empricas so!re modelos de previso de insolvncia$ Desde o tra!alFo inicial de =EAGE/ 123667 pode-se distinguir duas linFas de pes&uisa so!re estes modelos* >egundo <A##E<+, >A#A H HDIE> 1233E, '7* La primera #s orientada a la aplicacin de m#todo que permitan me"orar la capacidad de prediccin. $n este sentido se han utili ado bsicamente cuatro t#cnicas% anlisis discriminante m&ltiple '(L)*(+, ,-./0, modelos de probabilidad condicional '12L31+, ,-/40, particionamento recursivo '5678*(+, (L9*(+ y :(1, ,-/;0, y redes neuronales '181+ y 32(68(, ,--40. $n la se<unda, la atencin se h centrado en la b&squeda emp=rica del con"unto de ratios financieros que minimi an los errores de prediccin. 1tras investi<aciones apuntan a que ciertas variables cualitativas podr=an mostrar seales del fracaso ':$(3$7 y >()31+, ,-/?0, o que sus causas no son slo internas por lo proponen la utili acin de variables macroecon@micas '613$,(+86$>3 y A961BC,,-/D0. De maneira geral, constata-se um alto nvel de acerto por parte dos tra!alFos empricos na classificao de empresas solventes e insolventes reali)ados em diferentes pases e setores de atividade$ ara se ter uma viso geral da evoluo dos tra!alFos pu!licados so!re modelos de previso de insolvncia, !em como seus respectivos nveis de acerto na classificao das empresas, construiu-se o Qua !" #5$ QUADRO #5 % C"/)a!a62" , -!a7a08"* ,/)9!&("* *"7!, /" ,0"* , )!,1&*2" , &'*"013'(&a 2$ Altman 123647 2$ Condo de manio!ra* .otal activos ($ /esultados acumulados* .otal activos 5$ /esultados A$-$-* .otal Activos ($ =aever 123667 2$ "asF-floJ* .otal o!ligaciones 5$ Dam!olena B KFourB 1234?7 2$ /esultados A$-$-$* .otal Activos ($ /esultados A$-$-$* -ntereses pagados 5$ /esultados acumulados* .otal Activos '$ MensaF 123457 2$ "asF-floJ* .otal o!ligaciones ($ /esultado ordinario A$-$* Gendas L$ Altman 123457 2$ "asF-floJ* <astos fi%os ($ <astos operativos* -ngresos operativos 5$ /esultados !rutos* Activos totales E$ 0older 1234'7* 2$ Condos propios* .otal activos >ector =$.$ $ ($ Activo circulante* +!ligaciones corto pla)o 5$ "lientes* Gentas >ector "omercio 2$ /eali)a!le B disponi!le* .otal activos ($ Cinanciaci,n !sica* .otal activos 5$ Cinanciaci,n propia* .otal activos >ector .ransporte 2$ /eali)a!le B disponi!le* .otal activos ($ Cinanciaci,n !sica* .otacl activos 5$ Condo de manio!ra* Gentas 4$ <entrB, :eJ!old B MFitford 1234L7 2$ /atios de casF-floJ 3$ #affarga et alt$1234L7 2$ =eneficio neto antes impts* Activo total ($ =eneficio neto antes impts* asivo e9igi!le 123467 2$ =eneficio neto antes impts* Activo total ($ =eneficio neto antes impts* asivo e9igi!le 2$ "rditos ms "artera valores* Activo total

($ asivo e9igi!le* asivo total 5$ =eneficio neto antes impts* Condos propios 1234E7 2$ =eneficio neto antes impts* Activo total ($ Acito fi%o* Activo total 5$ /eservas* asivo total 2?$ ina 12343? 2$ Activo circulante* .otal activos ($ Activo circulante menos tesoreria* .otal activos 5$ =eneficio neto* Condos propios C+:.E* Adaptado de <A=D> 1233?, (5-(67 :os ;ltimos anos, e9iste uma !usca por novas formas de classificar as variveis dependentes e independentes, mas apesar deste esforo, os resultados o!tidos no so superiores aos alcanados pelos autores dos primeiros modelos, como* A#.MA: 123647 nos Estados Nnidos e .ACC#E/ 1234(7 no /eino Nnido 1#-OA//A<A, 233E, 4EL7$ CARACTERI:AO DA METODOLOGIA PARA A CONSTRUO DOS MODELOS De forma geral a construo de um modelo de previso de insolvncia deve cumprir as seguintes etapas, segundo M+/A 1233', (?L7* a7 seleo do tipo de modelo !7 definio da varivel dependente c7 delimitao da amostra de empresas d7 escolFa das variveis independentes e7 construo do modelo f7 teste do modelo g7 validao do modelo$ =asicamente os modelos classificam-se em univariantes 1a&ueles &ue utili)am apenas uma varivel para prever a insolvncia7 e multivariantes 1a&ueles &ue utili)am uma com!inao de variveis para prever a insolvncia7$ E9istem !asicamente duas tcnicas na anlise univariante, &uais se%am, a anlise da variPncia e o teste de classificao dicot8mica, en&uanto os modelos multivariantes podem ser classificados em paramtricos 1modelos discriminantes e de pro!a!ilidade condicional - logit e pro!it7 e os no paramtricos 1modelos de particiones iterativas, de Argenti e de redes neuronales7$ 1M+/A, 233', E2?7 :os ;ltimos vinte anos os analistas financeiros a!andonaram os modelos univariantes e comearam utili)ar os modelos multivariantes para a construo de modelos de previso de insolvncia$ :a maioria das investigaes empricas o!serva-se a predominPncia de duas tcnicas* a anlise discriminante e a anlise logit$ E9istem algumas crticas so!re os modelos de previso de insolvncia, especificamente com relao a algumas condies &ue a priori devem ser atendidas para &ue os resultados apresentados possam ser validados$ Dentre elas pode-se citar as diferenas entre populao e amostra, o custo dos diferentes tipos de erro nas previses 1tipo - Q empresas &ui siendo &ue!radas fueron clasificadas como sanas e tipo -- Q empresas &ui siendo sanas fueron clasificadas como &ue!radas7, a normalidade nas distri!uies de pro!a!ilidade e os pro!lemas de multicolinearidade dos ndices financeiros$ +utro fator importante &ue deve ser analisado a ausncia de uma teoria econ8mica &ue su!sidie a escolFa das variveis independentes$ Ntili)ando as palavras de #-OA//A<A 1233E, 4EL7* (dicionalmente, la ausencia de explicaciones racionales com las que contribuir a una teor=a sobre las causas del fracasso empresarial h sido manifestada desde al<unos sectores, criticando la excesiva dependencia de los pocedimientos estad=sticos utili ados para la estimacin observada en la mayor=a de investi<adores. Ainda so!re esta &uesto M+/A 1233', E(?7 afirma o seguinte* (l<unos investi<adores del fracaso empresarial han intentado establecer modelos econmicos sobre la prediccin del fracaso de una empresa,pero la mayoria no han aplicado modelos tericos para sus traba"os emp=ricos. 3in embar<o, tal y como afirma

Eones ',-/?0, la ausencia de una teor=a no es necesariamente un impedimento serio para investi<ar la prediccin de la quiebra, siempre y cuando se pueda aplicar una interpretacin econmica a los modelos resultantes. DEFINIO DE INSOLVNCIA EMPRESARIAL E9istem diferentes conceitos para definir o estado de insolvncia empresarial e, portanto, necessrio adotar um critrio o!%etivo para categori)ar empresas solventes e insolventes$ E9istem diferentes conceitos para definir o estado de insolvncia empresarial e portanto necessrio adotar um critrio o!%etivo para categori)ar empresas solventes e insolventes$ + processo de insolvncia resultante da com!inao de diferentes variveis, algumas internas e outras e9ternas$ :o Qua !" #; identifica-se as causas mais importantes &ue podem contri!uir para um estado de insolvncia nas empresas$ QUADRO #; % Cau*a* <u, )" ,/ ("'-!&7u&! )a!a u/ ,*-a " , &'*"013'(&a 'a* ,/)!,*a* 2$ "AN>A> "+: +/-<E: ER.E/:+* - De mercado* "ompetencia e9cesiva Cuerte cada de la demanda$ - Del entorno econ,mico-social* Case depresiva del ciclo$ "risis so!revenida 1"risis del petr,leo, <uerra del <olfo, conflictos locales, etc$7$ oltica econ,mica del go!ierno$ "am!ios sociales radicales B significativos$ ($ "AN>A> "+: +/-<E: -:.E/:+* - -neficacia de la direcci,n$ - Estrategias err,neas o inadecuadas$ - >istema productivo ineficiente$ - -nversiones improductivas$ - E9cesivo endeudamiento, agravado en ciertas pocas com altos .ipos de inters$ - Cinal del ciclo de vida del producto$ - Cracaso de empresas del grupo$ - ro!lemas concursales no resueltos$ - Alta morosidad$ 5$ "AN>A> E> E"-A#E>* - :uevas empresas* presentan una tasa de mortalidad muB elevada en los primeros aSos de actividad$ C+:.E* <A=D> 1233?, 247 >egundo A#.MA: 12364, 2-(7, a insolvncia de uma empresa declarada &uando os acionistas rece!em uma renta!ilidade pelos seus investimentos menor do &ue a renta!ilidade oferecida pelo mercado em investimentos de risco similar$ ara #EG 123E47 o estado de insolvncia de uma empresa pode ser a incapacidade para pagar as suas o!rigaes financeiras na data de seu vencimento, !em como, &uando seus ativos forem inferiores ao valor dos seus passivos$ <A=D> 1233?, 2L7 citando #-OA//A<A 1233E7 afirma &ue* 8entro de la diversidad es frecuente la eleccin de la definicin de fracaso basada en las situaciones concursales ya que es un concepto ri<uroso, a"eno a interpretaciones diversas y presente en bases de datos asequibles, que supone un plus de ob"etividad para cualquier investi<acin emp=rica. <A##E<+ et al 1233E, L7, acreditam &ue na classificao das empresas devem ser utili)adas normas !astante o!%etivas$ +ptaram por utili)ar uma definio de insolvncia empresarial &ue permite identificar com preciso as empresas em crise de insolvncia$ Ntili)ando suas palavras*

Foncretamente el fracaso hace referencia a la condicin le<al de la empresa que h sido declarada en suspencin de pa<os o quiebra. +o obstante, denominaremos en lo sucesivo como quebradas a todas las empresas fracasadas se<&n esta definicin, y sanas a todas las dems. esta delimitacin le<al ofrece indudables venta"as desde el punto de vista emp=rico, ya que hace el <rupo de fracasadas ms homo<#neo que si se utili an otros crit#rios ms amplios 'patrimonio neto ne<ativo, p#rdidas en los &ltimos e"erc=cios, impa<o de intererses de la deuda, descubierto en cuentas bancrias, etc...0, y la informacin sobre este tipo de empresas est p&blicamente disponible. :o Qua !" #= apresentam-se diferentes definies de fracaso o &uie!ra empresarial &ue foram utili)adas por investigadores estado-unidenses e &ue serviram de parPmetro para diversos tra!alFos empricos ao longo dos anos$ QUADRO #= > D&*-&'-a* ,?&'&(&"',* , ?!a(a*" ,/)!,*a!&a0 T@!/&'" u-&0&Aa " D,?&'&(&B' Tuie!ra A&uellas empresas &ue se encuentran legalmente en &uie!ra$ Cracaso #a incapacidad de la empresa para atender a sus o!ligaciones financeiras a su vencimiento$ =lum Cracaso -ncapacidad de pagar las deudas por parte de la empresa, entrando en un proceso de &uie!ra o en un acuerdo para reducir dicFas duedas$ DeaUin Cracaso Empresas &ue se encuentran en situaci,n de &uie!ra, insolvencia, o fueron li&uidadas a !eneficio de los acreedores$ .affler Cracaso #i&uidaci,n voluntaria, orden legal de li&uidaci,n o intervenci,n estatal$ Omi%eJsUi Cracaso >olicitar la &uie!ra$ C+:.E* M+/A 1233'7 :esta pes&uisa, o estado de insolvncia foi caracteri)ado como a&uele onde a empresa declarada falida, ou se%a, &uando no pode Fonrar suas dvidas com seus credores$ ANLISE DISCRIMINANTE NO ESTUDO DA INSOLVNCIA EMPRESARIAL A anlise discriminante permite desco!rir as ligaes &ue e9istem entre um carter &ualitativo a ser e9plicado e um con%unto de caracteres &uantitativos e9plicativos$ .am!m, permite prever atravs de um modelo, as modalidades do carter a ser e9plicado a partir dos valores tomados pelos caracteres e9plicativos$ + mtodo estatstico de anlise discriminante, considera um con%unto de indivduos no &ual se o!serva um carter &ualitativo &ue toma < 1< (7, modalidades 1=+N/+"0E V >A +/.A, 234?7$ "ada indivduo marcado por uma ;nica modalidade desse carter, definindo-se assim uma partio do con%unto de indivduos em < classes distintas$ Alm disso, medem-se ) 1) (7 caracteres &uantitativos nos mesmos indivduos$ rope-se o seguinte pro!lema* as < classes diferem no con%unto dos caracteres &uantitativosW + o!%etivo da anlise discriminante responder a essa &uesto$ Diversos estudos foram feitos no =rasil so!re a previso de insolvncia em empresas com !ase na anlise discriminante$ Entre eles, destaca-se os modelos de insolvncia de A#.MA: 123647, E#-OA=E.>KH 123E67, KA:-.O 123E47, MA.-A> 123E47 e E/E-/A 123457$ A'C0&*, &*(!&/&'a'-, '" E*-u " a I'*"013'(&a ,/ C""),!a-&1a* A+!"),(uC!&a* Das '( cooperativas agropecurias do estado do aran, &ue foram o!%eto desta pes&uisa em 2334, 4 foram consideradas cooperativas insolventesX (6 solventesX e 4 no foram classificadas segundo informaes o!tidas %unto ao Departamento de Autogesto da +"E A/ 1+rgani)ao das "ooperativas do Estado do aran7$ Au-"! Altman =aever

+ estudo iniciou-se com a coleta de (2 ndices financeiros, a &ual atravs de testes de significPncia ao nvel de LY de pro!a!ilidade, e do estudo de no multicolinearidade dos ndices, foram selecionados 6 ndices financeiros para a construo do modelo$ +s ndices selecionados foram* ""#ZA", ".Z #, <iro de Ativo #i&uido-<i, #<, "Z". e >#ZG$ [+0:>+: V M-"0E/: 1234(7, apresentam mtodos de decises discriminantes considerando certas suposies de interesse$ Entre eles destaca-se a funo discriminante de CisFer, &ue tem caractersticas de um modelo linear$ Esta funo para ser construda, considera &ue nenFuma varivel discriminante deve ser com!inao linear de outras variveis discriminantes$ As matri)es de covariPncia de cada grupo, devem ser apro9imadamente iguais, e as variveis discriminantes devem ter uma distri!uio normal multivariada$ \ importante destacar, &ue as anlises estatsticas foram reali)adas usando os programas > >> 13tatistical GacHa<e for 3ocial 3ciences7 e M-:-.A= 2($?$ + modelo discriminante para cooperativas insolventes o!tido de 127, e tem a seguinte forma*

GH I EJK=;D L #J##;$M$ > #J#F$NM5 > ;JDF5KM; > #J$#==M= L#J##D5MD L #J$EKEME
1(7 sendo* R2 ] "apitais de .erceirosZ atrim8nio #&uidoX R( ] assivo "irculanteZ"apitais de .erceirosX R5 ] #i&uide) "orrenteX R' ] >o!ra #&uidaZ/eceita +peracional #&uidaX RL ] "apital "irculante #&uidoZAtivo "irculanteX R6 ] <iro do Ativo #i&uidoX >egundo este modelo, a cooperativa ser classificada como insolvente se H 9 for superior a )ero, e ser solvente se H9 for inferior a )ero$ \ importante destacar &ue, para o modelo 1(7, a suposio de igualdade das matri)es de covariPncias das duas populaes no foi confirmada pelo teste M de =o9 1MA/D-A et al 23E3, 2'?7$ ara a anlise discriminante, !em como para outros mtodos multivariados, e9iste a necessidade de suposies &ue nem sempre podem ser verificadas$ or e9emplo, a multinormalidade re&uerida em alguns testes, alm de difcil constatao nas situaes gerais, torna-se ^s ve)es impossvel constatar nos estudos de finanas$ Das cooperativas &ue a priori, foram classificadas como insolventes pelo Departamento de Autogesto da +"E A/, apenas duas foram classificadas de modo diferente 1solventes7, pelo modelo discriminante 1(7, cometendo-se um erro tipo - 1classificar cooperativas insolventes como solventes7$ or outro lado, das cooperativas classificadas a priori, como solventes, duas foram classificadas de forma diferente 1insolventes7 pelo modelo discriminante 1(7, cometendo-se um erro tipo -- 1classificar cooperativas solventes como insolventes7$ Desta forma, constata-se uma alta pro!a!ilidade 144,(Y7, para a classificao correta das cooperativas, e uma !ai9a pro!a!ilidade 122,4Y7, para a classificao incorreta das cooperativas$ ode-se o!servar, &ue das oito cooperativas consideradas pelo Departamento de Autogesto da +"E A/ como insolventes, s, seis permaneceram nesta populao, e duas foram classificadas como pertencentes a outra populao 1solventes7, isto e&_ivale a (LY de erro de classificao 1erro tipo -7$ [ das cooperativas classificadas, a priori, como solventes, vinte e &uatro permaneceram nesta populao, e duas foram classificadas como insolventes, isto e&_ivale a E,63Y de erro de classificao 1erro tipo --7$ QUADRO #D % R,*u0-a "* a (0a**&?&(a62" a* (""),!a-&1a* *,+u' " " /" ,0" &*(!&/&'a'-, G!u)"* M" ,0" D&*(!&/&'a'-, C0a**&?&(a62" a P!&"!& I'*"01,'-,* S"01,'-,* I'*"01,'-,* E 5 F S"01,'-,* 5 5= 5E T"-a0 F 5E ;=

:o Qua !" #E apresenta-se a percentagem de classificao correta segundo o modelo discriminante 1(7$ +!serva-se &ue, do total de cooperativas classificadas a priori como insolventes, ELY foram classificadas corretamente, e das cooperativas classificadas a priori como solventes, 3(,5Y foram classificadas corretamente$ Desta forma, o modelo discriminante apresenta um nvel de acerto de 44,(Y$ QUADRO #E P"!(,'-a+,/ , a(,!-" 'a (0a**&?&(a62" &*(!&/&'a'-, C0a**&?&(a62" a )!&"!& C0a**&?&(a62" ),0" /" ,0" P"!(,'-a+,/ , a(,!-" I'*"01,'-, F E KDO , (""),!a-&1a* *,+u' " " /" ,0" G!u)"* S"01,'-, 5E 5= N5J;O T"-a0 ;= ;# FFJ5O

Ao fa)er-se uma anlise comparativa, o!serva-se &ue o modelo de previso de insolvncia desenvolvido, especificamente, para cooperativas e dado pela e&uao 1(7, apresenta 3(,5Y de cooperativas classificadas corretamente como solventes e ELY de cooperativas classificadas corretamente como insolventes$ :a literatura financeira e9iste a advertncia de &ue os modelos discriminantes no devem su!stituir a anlise dos demonstrativos cont!eis atravs dos ndices tradicionais, mas devem ser usados apenas para complementar ^s concluses destes ;ltimos$ A ANLISE LOGIT NO ESTUDO DA INSOLVNCIA EMPRESARIAL A tcnica da anlise #ogit aplica-se ^ o!teno da pro!a!ilidade de &ue uma o!servao pertena a um con%unto determinado, em funo do comportamento das variveis independentes$ :esse caso, as variveis independentes so os ndices econ8mico-financeiros das cooperativas em estudo, e a varivel dependente pode tomar o valor compreendido entre ? e 2$ + valor ?, significa &ue a cooperativa solvente, e o valor 2, &ue a cooperativa insolvente$ Desta forma, valora-se a pro!a!ilidade de &ue uma cooperativa pertena ao grupo de cooperativas solventes ou de cooperativas insolventes 1M+/A, 233'7$ \ importante destacar &ue, na anlise #ogit, no e9istem restries com relao a normalidade multivariada na distri!uio das variveis independentes, nem com relao a igualdade das matri)es de covariPncias dos dois grupos, como ocorre na anlise discriminante, onde pressupe-se a e9istncia destas condies$ Ba*, , a "* , /,-" "0"+&a A amostra tomada para a estimao do modelo #ogit foi composta por 5' cooperativas agropecurias divididas em dois grupos* Acooperativas solventes` e Acooperativas insolventes`$ A classificao de solvncia e insolvncia foi reali)ada pelo Departamento de Autogesto da +"E A/ com critrios os mais o!%etivos possveis$ A varivel dependente foi definida so! duas categorias de cooperativas* Asolventes` e Ainsolventes` e como variveis independentes calculou-se um total de 26 variveis 1Andices`7 econ8mico-financeiros a partir dos estados cont!eis disponveis para cada cooperativa$ .odas as variveis foram selecionadas a partir do material pes&uisado na literatura e da sua relevPncia apresentada nos estudos de previso de insolvncia de empresas$ "omo passo prvio ao processo de estimao do modelo #ogit de insolvncia a nvel multivariado, aplicou-se a tcnica de Anlise de "omponentes rincipais 1[+0:>+: V M-"0E/:, 234(7, para levar a ca!o provas de reduo &ue permitissem a utili)ao de um menor n;mero de variveis independentes na estimao, evitando a possi!ilidade da presena de multicolinearidade$ S,0,62" , R,+!,**"!,* P-&/"* A utili)ao da anlise fatorial de componentes principais reali)ada com o prop,sito de locali)ar de forma o!%etiva categorias independentes de variveis 1Andices`7, de forma &ue, incorporando ao modelo um redu)ido n;mero de variveis representativas de tais categorias, evitasse

2$ ($ 5$ '$ L$ 6$ E$ 4$ 3$ 2?$ 22$ 2($ 25$ 2'$ 2L$ 26$

a redundPncia informativa e os pro!lemas &ue a e9istncia de multicolinearidade pode provocar no resultado da anlise$ As variveis econ8mico-financeiras estudadas so as seguintes* EM . a C ZA.* Emprstimos e financiamentos !ancriosZAtivo total ".Z #* "apital de terceirosZ atrim8nio l&uido "Z".* assivo circulanteZ"apital de terceiros A Z # a E#* Ativo ermanenteZ atrim8nio l&uido a E9igvel a longo pra)o #<* #i&uide) geral >+ZG* >o!ra operacionalZGendas l&uidas >#ZG* >o!ra l&uidaZGendas l&uidas >AZ #* >o!ras acumuladasZ atrim8nio l&uido .-tes* .esouraria .>C* .erm8metro da situao financeira <i* <iro so!re o ativo l&uido Ml* Margem l&uida "C* "iclo financeiro />A#* /etorno so!re o ativo l&uido "D<* "apital de giro pr,prio "" * "apital e giro pr,prio

:a reali)ao da anlise de componentes principais utili)ou-se o softIare M-:-.A= 2($?$ +s critrios de escolFa e e9cluso de componentes principais foi reali)ado utili)ando-se o critrio de KA->E/ 123L47, e para a regra de descartar variveis, utili)ou-se as recomendaes de [+##-CCE 123E(7, citados por MA/D-A 123E37$ A referencia de fatores relevantes segundo a anlise fatorial de componentes principais so as seguintes* R2 ] "Z". R( ] >+ZG R5 ] .-tes R' ] Ml RL ] />A# R6 ] "D< RE ] "" Ap,s esta anlise verificou-se &ue a insolvncia das cooperativas estava relacionada com os sete ndices econ8mico-financeiros mencionados acima$ lane%ou-se a !usca do modelo #ogit &ue apresentasse a maior eficincia segundo a anlise estatstica, procurando minimi)ar o n;mero de variveis com a finalidade de evitar redundPncias ou pouca significPncia$ Assim, o modelo #ogit construdo atravs da pes&uisa pode ser e9presso por*
pi 0"+ $4) = DJ#KN 4 #J#NFNEM$ 4 #J$5KK;MD &

( )
b

157 "onse&_entemente, a pro!a!ilidade pi escrita da seguinte maneira*


e pi ] r 7i ] 2 C ] C i ] 2a e L , ?E3- ?,?3436R2 - ?,2(EE5R L

L , ?E3 - ?,?3436R2 - ?,2(EE5R L

1'7 A classificao de insolvncia dada pelo modelo #ogit segue o critrio de #-OA//A<A 1233E7 e <A##E<+ et al 1233'7, na &ual compara a pro!a!ilidade de insolvncia de cada cooperativa pi com o valor ?,L$ +!serva-se no Qua !" #K, &ue das cooperativas a priori classificadas como insolventes pelo Departamento de Autogesto da +"E A/, apenas &uatro foram classificadas de modo diferente 1solventes7 pelo modelo #ogit, cometendo-se, neste caso, um erro tipo - 1classificou-se cooperativas

insolventes como solventes7$ \ importante mencionar &ue duas cooperativas tam!m foram classificadas de modo diferente pelo modelo discriminante definido na e&uao 1(7$ or outro lado, das cooperativas classificadas a priori como solventes pelo Departamento de Autogesto da +"E A/, apenas uma foi classificada de forma diferente 1insolvente7 pelo modelo #ogit, cometendo-se, neste caso, um erro tipo -- 1classificou-se cooperativas solventes como insolventes7$ +!serva-se &ue, esta cooperativa, tam!m foi classificada de modo diferente pelo modelo discriminante definido na e&uao 1(7$ Ainda no Qua !" #KJ o!serva-se &ue, das oito cooperativas classificadas pelo Departamento de Autogesto da +"E A/ como insolventes, s, &uatro permaneceram nesta populao, en&uanto outras &uatro foram classificadas como pertencentes a outra populao 1solventes7, isto e&_ivale a L?Y de erro na classificao 1erro tipo -7$ [ das cooperativas classificadas a priori como solventes, vinte e cinco permaneceram nesta populao, e outras &uatro foram classificadas como insolventes, isto e&_ivale a E,63Y de erro na classificao 1erro tipo --7$ QUADRO #K % R,*u0-a "* a (0a**&?&(a62" *,+u' " " /" ,0" L"+&G!u)"* a M" ,0" L"+&P!&"!& I'*"01,'-,* S"01,'-,* I'*"01,'-,* = = S"01,'-,* $ 5D T"-a0 " M" ,0" D 5N T"-a0 a P!&"!& F 5E ;=

ode-se o!servar no Qua !" #F, &ue do total de cooperativas classificadas a priori como insolventes, L?Y foram classificadas corretamente, en&uanto das cooperativas classificadas a priori como solventes, 36,26Y foram classificadas corretamente$ Desta forma, o modelo #ogit o!tido produ) um nvel de acerto de 4L,(3Y$ QUADRO #F P"!(,'-a+,/ , a(,!-" 'a (0a**&?&(a62" , (""),!a-&1a* *,+u' " " /" ,0" L"+&G!u)"* T"-a0 I'*"01,'-,* S"01,'-,* T"-a0 a )!&"!& F 5E ;= C0a**&?&(a62" ),0" /" ,0" = 5D 5N P"!(,'-a+,/ , a(,!-" D#O NEJ$EO FDJ5NO A'C0&*, ("/)a!a-&1a "* M" ,0"* D&*(!&/&'a'-, , L"+&/eali)ando-se uma anlise comparativa entre os modelos discriminante e #ogit constata-se atravs do Qua !" #NJ &ue o modelo discriminante classificou ELY das cooperativas insolventes de forma correta, % o modelo #ogit classificou corretamente L?Y das cooperativas insolventes$ or outro, lado em cooperativas solventes, o modelo discriminante classificou 3(,5Y das cooperativas de forma correta en&uanto o modelo #ogit, neste caso, apresenta um melFor desempenFo com 36,26Y de acerto na classificao$ De forma geral, o modelo discriminante o!tido, classificou corretamente 44,(Y das cooperativas, en&uanto o modelo #ogit, apresentou uma percentagem de acerto de 4L,(3Y das cooperativas componentes da populao pes&uisada$ QUADRO #N % C"/)a!a-&1" a )"!(,'-a+,/ , a(,!-" 'a (0a**&?&(a62" , (""),!a-&1a* *,+u' " "* /" ,0"* &*(!&/&'a'-, , L"+&C0a**&?&(a62" ("!!,-a ),0" /" ,0" M" ,0" C""),!a-&1a* S"01,'-,* C""),!a-&1a* I'*"01,'-,* D&*(!&/&'a'-, N5J;O KDJ#O L"+&NEJ$EO D#J#O :o Qua !" $#J o!serva-se &ue, en&uanto no modelo discriminante duas cooperativas foram classificadas de forma incorreta 1erro tipo -7, no modelo #ogit, &uatro cooperativas foram classificadas, cometendo-se este mesmo tipo de erro, ou se%a, cooperativas insolventes forma classificadas como solventes$ Este erro de grande importPncia para estudar a eficincia dos modelos, pois a idia minimi)ar o erro tipo -$ 1M+/A, 233', (?4 e (?37$

QUADRO $# C"/)a!a-&1" " 'Q/,!" , ,!!"* -&)" I , II u-&0&Aa' "4*, " M" ,0" D&*(!&/&'a'-, , L"+&E!!"* , C0a**&?&(a62" M" ,0" E!!" T&)" I E!!" -&)" II D&*(!&/&'a'-, 5 5 L"+&= $ CONCLUSRES GERAIS SOBRE OS MODELOS DE PREVISO DE INSOLVNCIA E SUAS METODOLOGIAS A informao contida nos demonstrativos cont!eis, permite classificar as sociedades cooperativas insolventes, da&uelas consideradas solventes com um alto ndice de preciso$ De acordo com investigaes empricas reali)adas em diferentes setores de atividade empresarial, as percentagens de acerto foram superiores a 3?Y nos anos mais pr,9imos da insolvncia, e superiores a 4?Y trs anos antes da mesma, sendo os erros de classificao do tipo - os mais comuns, ou se%a, classificam-se como empresas solventes a&uelas &ue de fato caminFam para a insolvncia$ As variveis mais fre&_entemente utili)adas pela sua eficincia preditiva nos modelos de previso de insolvncia analisados na fundamentao te,rica da pes&uisa o!%eto deste artigo, foram a renta!ilidade e o endividamento$ A maioria dos investigadores, argumenta &ue no necessrio um grande n;mero de ndices financeiros para alcanar uma maior eficincia nas previses de insolvncia$ Nm ndice, s, deve compor o modelo se de fato ele puder melForar o nvel de acerto nas previses, ou se%a, se e9istir uma real capacidade e9plicativa do ndice &uanto a situao financeira da empresa$ Estudos empricos, tm demonstrado &ue em termos de preciso na classificao de empresas como solventes ou insolventes, no se encontram grandes diferenas entre as tcnicas da anlise discriminante e #ogit, sendo &ue os resultados encontrados tendem a ser mais favorveis para os modelos construdos atravs do modelo #ogit$ :a realidade, no F uma metodologia ;nica para a construo de modelos de previso de insolvncia, &uanto menos, e9iste um consenso te,rico so!re &ual das metodologias a melFor$ Tuanto aos modelos de previso de insolvncia desenvolvidos especificamente para sociedades cooperativas, pode-se concluir &ue e9iste uma relao estatstica importante entre os resultados dos ndices financeiros calculados atravs de suas demonstraes cont!eis e o seu grau de insolvncia, ou se%a, os dados cont!eis podem fornecer informaes valiosas e seguras para antecipar-se situaes de dese&uil!rio financeiro$ :a classificao de cooperativas insolventes, o modelo discriminante apresentou um nvel de acerto de ELY contra L?Y do modelo #ogit$ or outro lado, na classificao de cooperativas solventes, o modelo #ogit o!teve um nvel de acerto de 36,26Y contra 3(,5Y do modelo discriminante$ +!servou-se &ue, en&uanto no modelo discriminante ocorreram na classificao das cooperativas dois erros do tipo -, no modelo #ogit, este tipo de erro ocorreu na classificao de &uatro cooperativas$ "omo o erro tipo - 1classificar como solvente uma cooperativa insolvente7 o pior, deve-se tentar minimi)-lo, portanto, o modelo discriminante, neste caso especfico, apresentou um melFor desempenFo preditivo$ "onclui-se, tam!m, &ue os esforos para minimi)ar os pro!lemas metodol,gicos inerentes a construo deste tipo de modelo 1distri!uio normal de variveis independentes, igualdade de matri)es de covariPncia dos dois grupos e no multicolinearidade7, no condu)iram a uma melFora no nvel de acerto de suas previses$ Cinalmente, destaca-se &ue os modelos estudados mostram uma alta correlao entre os dados cont!eis e a futura situao econ8mico-financeira das cooperativas, validando a Fip,tese da &ualidade informativa destes demonstrativos$ REFERNCIAS BIBLIOGRFICAS A#.MA:, E$ F&'a'(&a0 Ra-&"*J D&*(!&/&'a'- A'a0S*&* a' -8, P!, &(-&"' "? 7u*&',** Fa&0u!, $ [ournal of Cinance, 2364$ pp$ L43-6?3$ =A/:-G, /$ A(("u-&'+ P!"(, u!,*J Ma!T,- Da-aJ Ca*8 F0"U F&+u!,* a' I'*"01,'(S C0a**&?&(a-&"': .Fe "ase of tFe -nsurance -ndustrB$ .Fe Accouting /evieJ, 233?$ pp$ LE4-6?'$

=EAGE/, M$ F&'a'(&a0 Ra-&"* a* P!, &(-"!* "? Fa&0u!, $ Empirical /earcF in Accounting* >elected >tudies$ >uplement of [ournal of Accounting /earcF, 2366$ pp$ E2$ =-A#+>K+/>K-, >$:$ G"1,!'a'6a , ),!*),(-&1a* " (""),!a-&1&*/". - MorUsFop -nternacional de .endncias do "ooperativismo, E:>AZCN:DA"EZCEA/ -N> , 2334$ pp$ 2E-5L $ =+N/+"0E, [$M, >A +/.A, <$ A'C0&*, , a "*$ /io de [aneiro* OaFar, 234?$ 22E p$ =N#<A/E##-, Maldirio$ C""),!a-&1a* a&' a ,/ C!&*,$ G$ (6, n$d ('2$ >o aulo* "oopercotia, 2363$ pp$ LL-L6$ D-E./-"0, [$ /$ D&*(u**&"' "? M,-8" "0"+&(a0 I**u,* R,0a-&"' -" -8, E*-&/a-&"' "? F&'a'(&a0 D&*-!,** P!, &(-&"' M" ,0*$ [ournal of Accounting /esearcF, supplement$ 234'$ pp$ 45-46$ E#-OA=E.>KH, /$ U/ /" ,0" /a-,/C-&(" )a!a a ,(&*2" '" 7a'(" ("/,!(&a0 $ 1.ra!alFo apresentado ao Depto$ de EngenFaria de roduo da Escola olitcnica da N> 7, 23E6$ CE/:D:DEO CE/:D:DEO, [$ M$ D,0 (ua !" , ?&'a'(&a(&B' a0 ,*-a " , ?0uV"* , -,*"!,!9a $ Actualidade Cinanciera$ n$d E$ 233($ pp "-(5 a "-62$ C/HDMA:, 0$X A#.MA: E$ B KA+, D$ I'-!" u(&'+ !,(u!*&1, )a!-&-&"'&'+ ?"! ?&'a'(&a0 (0a**&?&(a-&"': T8, (a*, "? ?&'a'(&a0 &*-!,**$ [ournal of Cinance$ MarcF$ 234L$ pp$ (63-(32$ <A=D>, C$ T@('&(a* A(-ua0,* , A'C0&*&* C"'-a70,. E1a0ua(&B' , 0a S"01,'(&a E/)!,*a!&a0 $ -nstituto de "onta!ilidad B Auditoria de "uentas, Madrid$ 233?$ <A##E<+, A$M$, B <eMEO, [$>$ B HDIE>, #$ M" ,0"* , )!, &((&B' , <u&,7!a* ,' ,/)!,*a* '" ?&'a'(&,!a*. Actualidad Cinanciera, n$L$ 233E$ 0-:< #-:< #AN, A$ A ?&1, S-a-, F&'a'(&a0 D&*-!,** P!, &(-&"' M" ,0 $ [ournal of Accounting /esearcF, >pring$ 234E$ pp$ 2(E-254 [+0:>+:, /$A$, M-"0E/:, D$M$ A)0&, /u0-&1a!&a-, *-a-&*-&(a0 a'a0S*&*$ rentice-Fall, -nc$, 234($ L35 p$ KA:-.O, >$ "$ C"/" )!,1,! ?a03'(&a*$ >o aulo* Mc<raJ-0ill do =rasil, 23E4$ KA->E/, 0$C$ T8, 1a!&/aH (!&-,!&"' ?"! a'a0S-&( !"-a-&"' &' ?a(-"! a'a0S*&* $ sBcFometriUa, (5, 23L4$ 24E-(??$ KEA>EH, K$, B MA.>+:, /$ T8, P!, &(-&"' "? S/a00 C"/)a'S Fa&0u!, S"/, B,8a1&"!a0 E1& ,'(, ?"! -8, UW$ Accounting and =usiness /esearcF, -nvierno, 2346$ pp$ '3-LE$ #ACCA/<A, [$ Pa'"!a/a , 0a* -@('&(a* , )!, &((&B' , 0a *"01,'(&a. "uadernos de -nvestigaci,n "onta!le, vol$ L, n;m$ 2 B ($ >evilla, 2335$ pp$ 2?L-225$ #EG, =$ A'C0&*&* , ,*-a "* ?&'a'(&,!"*J u/ 'u,1" ,'?"<u,$ Esic$ Madrid$ 23E4$ #-OA//A<A DA##+, C$ M" ,0"* /u0-&1a!&a'-,* , )!,1&*&B' ,0 ?!a(a*" ,/)!,*a!&a0 * u'a a)0&(a(&B' a 0a !,a0& a , 0a &'?"!/a(&B' ("'-a70, E*)aX"0a$ .esis Doctoral, amplona$ 2336$ #+, A$ M$ L"+&- 1,!*u* D&*(!&/&'a'- A'a0S*&*$ [ournal of Econometrics, 52, 2346$ pp$ 2L2-2E4$ MA/D-A, K$G$, KE:., [$ .$, =-==#H, [$M$ Mu0-&1a!&a-, a'a0S*&*$ Academic ress, 23E3$ L24 p$ MA.A/AOO+, D$ "$ A'C0&*, ?&'a'(,&!a , 7a0a'6"*: a7"! a+,/ 7C*&(a , +,!,'(&a0. >o aulo* Atlas, 2334$ MA.-A>, A$ =$ C"'-!&7u&62" Y* -@('&(a* , a'C0&*, ?&'a'(,&!a: u/ /" ,0" , ("'(,**2" , (!@ &-" $ 1.ra!alFo apresentado ao Depto$ de Administrao da Caculdade de Economia e Administrao da N> $7, 23E4$ M+/A, A$ L"* /" ,0"* , )!, &((&B' ,0 ?!a(a*" ,/)!,*a!&a0: U'a a)0&(a(&B' ,/)9!&(a ,0 L"+&- $ /evista EspaSola de Cinanciaci,n B "onta!ilidad$ vol RR---, n;m$ E4, enero-mar)o, 233'$ pp$ (?5(55$ +D+M, M$ B >0A/DA, /$ A Nu/,!a0 N,-U"!T M" ,0 ?"! Ba'T!u)-(S P!, &(-&"' $ en .rippi, /$ B .ur!an E$ 1eds$7$ :euronal :etJorUs in Cinance and Accounting ro!us u!lisFing$ "Ficago, 233($ -:A, G$ La &'?"!/a(&B' ("'-a70, ,' 0a )!, &((&B' , 0a (!&*&* 7a'(a!&a: $NKK4$NFD $ /evista EspaSola de Cinanciaci,n B "ionta!ilidad$ n;m$ L4, enero-mar)o, 2343$ pp$ 5?3-554$ /A+, "$/$ L&',a! S-a-&*-&(a0 I'?,!,'(, a' &-* a)0&(a-&"'*. 1>econd edition7, [oFn MileB and >ons, :eJ HorU, 23E5$ /ETNE[+, #uis M$ 0$ D,*a?&"* )a!a " +,!,'(&a/,'-" ?&'a'(,&!" a* (""),!a-&1a* 7!a*&0,&!a*$ R"ongresso =rasileiro de "ooperativismo$ +rgani)ao das "ooperativas =rasileiras- +"=$ =raslia* 233E$ pp$ 36-222$ /+>E, $X A:D/EM>, M$ B <-/+NR, <$ P!, &(-&'+ Bu*&',** Fa&0u!,: A Ma(!",("'"/&( P,!*),(-&1,$ [ournal of Accounting, Auditing and Cinance n$d6$ Call, 233($ pp$ (?-52$ >-#GA, [$ $ A'C0&*, ?&'a'(,&!a a* ,/)!,*a*. >o aulo* Atlas, 233L$ >-:KEH, [$ C$ A /u0-&1a!&a-, *-a-&*-&(a0 a'a0S*&* "? -8, (8a!a(-,!&*-&(* "? )!"70,/ 7a'T* $ .Fe [ournal of finance$ Mar$, 23EL$

OAG</E:, "$ G$ A P!"7a7&0&*-&( M" ,0 "? F&'a'(&a0 D&*-!,** $ Nnpu!lisFed NniversitB of :e!rasUa$ #incoln, 234?$

F$D$ dissertation$

Vous aimerez peut-être aussi