ZuidelijkAfrikaMagazine

maatschappijcultuurreizen

x
10 jaar Prins Claus Fonds

Het nieuwe
gezicht van Afrika
xx
Rudi van Dantzig in Kaapstad
xx
Essay Wanneer werd Afrika zielig?
xx
Prudence Mbewu ViVa Madonna!
xx
In beeld Spirituele ontdekkingsreis
xx
w
xixnxt x
e rx x
0 60/60 7| Jaa
| Jaa
r gr a
gnag
n g1 01 0| N
| u
N mm
u mm
e re rx 4| i 5 ,55,05 0
| i
 Inhoud
28

11
Omslag: Modeontwerp Oumou Sy, Senegal Foto: Prins Claus Fonds

1 kopje tekst
10  Wanneer werd Afrika zielig? Afrika komt nogal eens negatief in het nieuws.
Maar niet altijd omdat het daar slecht gaat. Berichtgeving over Afrika zegt meer over onszelf dan
over Afrika. Een essay.

14 Het ongemak van Elinor Sisulu Interview met schrijfster Elinor Sisulu, die
haar handen vol heeft aan de crisis in haar geboorteland Zimbabwe. Ze is zwaar ontgoocheld, ook
over Zuid-Afrika. “Er is geen moreel leiderschap meer.”

18  Dans voor de Tafelberg Choreograaf Rudi van Dantzig ging naar Kaapstad voor de
productie van een beroemd ballet. Hij werd verliefd op de Tafelberg. Een reisverslag.

20  Het nieuwe gezicht van Afrika Weg met het idee dat Afrika arm is! Afrika
is rijk – in ieder geval cultureel. Het Prins Claus Fonds steunt al tien jaar Afrikaanse cultuur van de
allerhoogste kwaliteit.

28  Bewogen geesten In beeld: de spirituele ontdekkingstocht van fotograaf Paul Weinberg

door Zuid-Afrika. Op zoek iets dat uitstijgt boven het politieke geharrewar en de platitudes.

2 zuidelijkafrikamagazine 04/2006
 18 Intussen in

11
Johannesburg
x van de voordelen van in Johannesburg
Een
wonen, is dat je er nauwelijks mensen
tegenkomt die zeggen dat je niet in Johan-
bart.luirink@niza.nl
nesburg moet gaan wonen omdat het er zo

11
20
gevaarlijk is. We weten hier natuurlijk wel
dat we niet in de veiligste stad ter wereld
wonen. Maar we weten hier óók dat het een
van de leukste steden ter wereld is. Prettig

14
is ook dat de autochtonen ons, buitenstaan-
ders, niet telkens voorhouden dat we hun
taal moeten spreken – al wordt een groet
in Zulu ten zeerste gewaardeerd. Trots zijn
de mensen hier op hun cultuur, maar het
maakt ze niet minder nieuwsgierig naar de
jouwe.
Bijkomend voordeel: op de binnenkant van

10
nieuwe schoenen staat hier altijd vermeld
welke je links draagt en welke rechts. En dat
er hier niet zoveel Nederlanders wonen, is
ook mooi meegenomen. Al blijft het prettig
dat we hier op de kabel het Beste Van Neder-
land kunnen zien, een boeket van Journaal
241 Polemiek
Kopje tekst
De spagaat van Zuid-Afrika en Nova en Jantje Smit en Koefnoen met de
34 Profiel Jacob Zuma, presidentkandidaat in Zuid-Afrika groeten van de Wereldomroep. En dat we ‘s
36 Reizen
Rubrieken
Boerenzwaluw boven Afrikaanse savannes morgens naar het Radio 1 Journaal kunnen
Kopje tekstRequiem voor Gympie Street
401 Reportage luisteren op de pc terwijl we door de digitale
Volkskrant bladeren.
Rubrieken En dan heb ik het nog niet eens over de
4 3mnd Nieuw: driemaandelijks overzicht van opvallend nieuws beesten en de wildparken en de bergen en
6 De veranda Eerste indrukken de oceanen – allemaal binnen rijafstand van
17 Column Prudence Mbewu Viva Madonna! het Sodom en Gomorra waar ik woon, ont-
26 The Swakopmund Observer Kijken en bekeken worden staan uit de VOC-mentaliteit van goudplun-
44 Column Farid Esack Amerikanen veroveren supermarkt deraars en oud-slavendrijvers. Inmiddels
45 De markt Boeken, exposities, muziek, aanbiedingen heroverd, nou ja ten dele, en op weg om het
succesverhaal van de internationale media
te worden: het herboren Johannesburg.
Speciale kerstbijlage voor abonnees:
fotoboekje Koningen van Congo bart.luirink@niza.nl

zuidelijkafrikamagazine 04/2006 3
3mnd
nieuws uit
zuidelijk afrika

Gescand Kentering in aidsbeleid

x
De Zambiaan Levy Mwanawasa, leider van de
Beweging voor Meerpartijendemocratie, won
Een initiatief van vice-president Phumzile
Mlambo-Ngcuka en staatssecretaris van ge-
bieten, knoflook en citroenen als probate mid-
delen in de strijd tegen aids – voor de zoveel-
op 28 september de presidentsverkiezingen zondheid Noziswe Madlala-Routledge leek ste keer als ‘bietendokter’. Het incident veroor-
in Zambia en is inmiddels aan zijn tweede eind augustus een opmerkelijke kentering in zaakte een storm van internationale veront-
termijn begonnen Angola moet in 2007 een te luiden in het kwakkelende aidsbeleid van waardiging. De Treatment Action Campaign
nieuwe president en parlement kiezen, maar Zuid-Afrika. De staatssecretaris nam afstand (TAC) – aartsvijand van de minister – startte
een datum is nog niet vastgesteld. Volgens een van haar bazin, minister Manto Tshabalala- een actie om haar ontslag te bespoedigen.
rapport van Human Rights Watch hebben de Msimang, die begin oktober met een longin- Madlala-Routledge kwalificeerde het debacle
media inmiddels meer vrijheid, maar lopen fectie in het centrale ziekenhuis van Johan- in Toronto als een beschamende vertoning
journalisten nog steeds de kans op zware nesburg werd opgenomen. en prees de leider van de TAC, Zackie Achmat.
straffen. De Namibische regering kondigde in De vice-president en de staatssecretaris Die actiegroep reageerde dan ook opgelucht
oktober een onderzoek naar de haalbaarheid riepen eind augustus een speciale aidstaak- op de ‘nieuwe geest van samenwerking’. De
van kernenergie aan. Het land kampt met een groep i het leven. Het was een direct uitvloei- staatssecreatairs kondigde aan dat Zuid-
tekort aan elektriciteit, maar is ook bang dat sel van de internationale aidsconventie kort Afrika ernaar streeft om binnen enkele jaren
instabiliteit in buurlanden Angola en Congo daarvoor in Toronto. Daar poseerde Tshaba- 750.000 Zuid-Afrikanen aan aidsremmers te
de toevoer van elektriciteit in gevaar kan lala-Msimang – met een uitstalling van rode helpen. (Peter van den Akker)
brengen. De Sudanese miljardair Mo Ibrahim
heeft in oktober een prijs van vijf miljoen dol-
lar ingesteld voor Afrikaanse leiders die goed
presteren en die na maximaal twee ambts-
termijnen afstand doen van de macht. Half
november werd Joseph Kabila tot winnaar van
presidentsverkiezingen in de Democratische
Republiek Congo uitgeroepen. Rivaal Bemba
vecht het resultaat aan. In Mozambique is
ruim drieduizend vierkante kilometer grond-
gebied sinds 2000 van landmijnen geschoond.
Onderzoekers spraken in oktober het vermoe-
den uit dat de schatting dat er twee miljoen
landmijnen liggen, veel te hoog is. Ondanks
verscherpte controle zouden conflicten in
Afrika nog steeds gefinancierd worden uit de
opbrengst van ‘bloeddiamanten.’ Volgens de
organisatie Partnership Africa Canada zouden
deze diamanten de legale handel binnendrin- China gaat de hulp aan Afrika drastisch uitbreiden. Tijdens een topontmoeting in Beijing begin
gen via ‘lekke’ landen als Mali, Ghana en de november kondigde de Chinese president Wen aan een fonds voor overheid en bedrijfsleven aan,
Verenigde Staten. Het Zuid-Afrikaanse parle- met 4 miljard dollar als eerste inleg. Ook werden de 45 aanwezige Afrikaanse leiders dertig zieken-
ment legaliseerde in november het homohu- huizen, opleiding van 15.000 Afrikaanse deskundigen, tien agrarische opleidingscentra, kwijtschel-
welijk met een zeer ruime meerderheid. ding van schulden en een nieuw hoofdkwartier voor de Afrikaanse Unie in het vooruitzicht gesteld.

4 zuidelijkafrikamagazine 04/2006
 Presidentsverkiezingen in zuidelijk Afrika
Land laatste gekozen partij nieuwe
verkiezingen verkiezingen
Angola 1992 Dos Santos MPLA 2007
Botswana 2004 Mogae BDP 2009
DR Congo 1965 Kabila PPRD 2006
Lesotho 2002 Mosisili LCD 2007
Mozambique 2004 Guebuza Frelimo 2009
Malawi 2004 Mutharika UDF 2009
Namibië 2004 Pohamba Swapo 2009
Tanzania 2005 Kikwete CCDM 2010
Zambia 2006 Mwanawasa MMD 2011
Zimbabwe 2002 Mugabe Zanu-PF 2008
Zuid-Afrika 2004 Mbeki ANC 2009

Begin van dialoog in Swaziland

“Het is een historisch moment”, zei men-
senrechtenadvocaat Thulani Maseko begin
november, daags na de eerste ontmoeting
tussen de oppositie en een regeringsdelega-
tie van Swaziland. “Het is voor het eerst sinds
1973 dat de regering heeft toegestemd in
overleg met politieke groeperingen die ijve-
ren voor politieke verandering.”
De afvaardiging van de oppositie bestond uit
leden van de National Constitutional Assem-
bly (NCA), een samenwerking van vakbonden,
politieke partijen en mensenrechtenorgani-
saties. De NCA betwist de rechtsgeldigheid
Foto: Reuters/Claro Cortes
“Dat was intimidatie, wij weigerden verder te
praten en wachten nu op een nieuwe uitno-
diging.”
Sinds 1973 zijn politieke partijen in het dicta-
toriale koninkrijk verboden. De koning staat
boven de wet en benoemt en ontslaat minis-
ters, rechters en heeft absolute controle over
het parlement. Swaziland heeft een traditio-
neel kiesstelsel - tinkhundla – waarbij gestemd
wordt op individuen en niet op een partij.
Een goede relatie met het koningshuis en zijn
talrijke adviseurs, biedt een goede kans om in
het parlement ‘gekozen’ te worden.
februari dit jaar – na tien jaar uitstel - een
nieuwe grondwet aangenomen. Vrijheid van
vereniging en vergadering is daarin weliswaar
vastgelegd, maar de koning behoudt de be-
voegdheid om alle rechten weer in te trekken.
Ook het tinkhundla-systeem is gehandhaafd.
De NCA heeft een rechtszaak aangespannen
om de grondwet ongeldig te verklaren en
is ervan overtuigd een zeer sterke zaak te
hebben. De druk op de regering is mede op-
gevoerd door het recente bezoek van de Men-
senrechtencommissie van de Afrikaanse Unie.
De commissie sprak duidelijke taal en riep op

van de nieuwe grondwet en pleit voor een Na toenemende internationale druk op Swa- tot een nationale dialoog. “Het is duidelijk de
andere politieke koers. De ontmoeting tussen ziland om het verbod op politieke partijen hoogste tijd dat Swaziland zijn internationale
NCA en de regeringsdelegatie liep voortijdig op te heffen en democratische verkiezingen verplichtingen nakomt”, aldus Maseko.
af, omdat er drie politieofficieren bijzaten. toe te staan, heeft het kleine koninkrijk sinds (Madeleine Maurick)

Digitaal Afrika
Portal van Afrikaanse dagbladen: www.allafrica.com • Nederlandstalig nieuws over Afrika: www.afrikanieuws.nl • Het leuke van Afrika:
www.africaserver.nl • NiZA op het net: www.niza.nl • Blog portal: www.blogafrica.com • Homoseksualiteit in Afrika: www.mask.org.za
• Onafhankelijke stemmen uit Zimbabwe: www.thezimbabwean.co.uk

zuidelijkafrikamagazine 04/2006 5
de veranda
Redactie: Bart Luirink

Swaziland aan
de drugs
Marihuana (dagga) moet de landbouw van
Swaziland redden. In het voorjaar meldde
ZAM al dat de Swazische hennepteelt een
mooie toekomst tegemoet kan gaan als
grondstof voor bakstenen. De regering van
het dictatoriale koninkrijkje gaf de hennep-
teelt in november een nieuw zetje in de rug.
Ze gaat onderzoek doen naar de mogelijk-
heden om marihuana legaal te produceren.
Voorlopig wil men het Swazi Gold – dat zoveel
beter schijnt te zijn dan Durban Gold – op
kleine schaal toestaan en dan vooral voor
‘onderzoeksdoeleinden’. Volgens Lufto Dla-
mini, minister voor Handel en Werkgelegen-
heid, kan de hennepverbouw de verliezen
opvangen van de ingestorte katoenteelt en
de daling van de suikerprijs, het gevolg van

Foto: Bill Corcoron/IRIN

EU-beleid. Swaziland was in 2005 een van
de belangrijkste producenten van cannabis
in zuidelijk en oost-Afrika. Het is een van de
grootste ‘informele sectoren’.
Swazische anti-drugs-eenheid in hennepplantage

“Hij was mijn brood en botha”

Begin november overleed Die Groot Krokodil, de Zuid-Afrikaanse oud-president P.W. Botha. Cabaretier
Pieter-Dirk Uys vierde jarenlang triomfen met zijn imitaties van Botha. Uys citeerde de oud-president
vaak zo letterlijk, dat zijn toeschouwers van het lachen in hun broek piesten. In een In Memoriam in de
Zuid-Afrikaanse Mail & Guardian herdacht Uys zijn ‘tekstschrijver’. “Botha was niet zo’n schreeuwlelijk
als veel anderen. Hij was toegewijd aan zijn vaderlandsliefde en zijn demente droom. Wij blanken
werden die droom binnengetrokken, maar toen we eindelijk de humor ontdekten als een weapon of
mass destraction (‘een wapen van massale afleiding’) hielp het onze angsten weg te lachen. Ik denk
dat zijn dood een feest is. Niet omdat er een oude irrelevante dinosaurus uit een lang voorbij barbaars
tijdperk is overleden, maar omdat hij zijn ogen thuis sloot. Niet in de gevangenis, niet in ballingschap,
maar hier. Dat zegt alles over onze jonge democratie”, aldus Uys. Met een verwijzing naar oud-minister
Vlok, die eerder dit jaar vergeving zocht door de voeten te wassen van nabestaanden van slachtoffers
van marteling en moord, schreef Uys: “Waar P.W. nu ook is, hij heeft er vele vele voeten te wassen.”

6 zuidelijkafrikamagazine 04/2006
 kiosk

Brett Murray, courtesy The Goodman Gallery

xxx
Tutu kan niet zwemmen Het kwam onlangs
aan het licht op Necker Island, het privé-eiland in het Caribisch
gebied van Virgin-eigenaar Richard Branson. Een select interna-
tionaal gezelschap besprak er de oprichting van een Wereldraad
van Ouderen. Opdat er een beter beroep op gerijpte wijsheid en
ervaring gedaan kan worden bij het oplossen van de wereldcon-
flicten. Volgens Footloose, de vaste column van de Zuid-Afrikaan-
se The Weekender, weigerde Desmond Tutu net iets te vaak een
Brett Murray is op dit moment een van de belangrijkste kunstenaars van frisse duik te nemen. Totdat kleinzoon Mpilo onthulde dat opa
Zuid-Afrika. Murray maakt vooral wandsculpturen van staal en andere niet kon zwemmen. Waarna zanger Peter Gabriel de bisschop
materialen. Ook experimenteert hij met andere technieken. Het afgebeelde aan de hand mee het water in nam en Tutu de eerste kneepjes
Amen is een inkjetprint. Zijn centrale thema: de oorlog tussen culturen, van de zwemkunst bijbracht.
tussen afro- en eurocentrisme, tussen het oude en het nieuwe Zuid-Afrika.
O.R. Tambo International Johannesburg
International is in oktober hernoemd naar O.R. Tambo, de in 1993
overleden president van het ANC. Tambo was in de jaren vijftig
collega-advocaat van Nelson Mandela, maar wist voordat de
ANC-leiding gearresteerd werd, te ontkomen naar het bui-
tenland. Tambo leidde de beweging tot 1990, toen het eerste
“Mooi kindje heeft ze gescoord daar in Afrika. ANC-congres op Zuid-Afrikaanse bodem Nelson Mandela tot
Echt de Chanel onder de adoptiebaby’s, zou president koos. In 1989 werd Tambo geveld door een hersenbloe-
Edwina uit Absolutely Fabulous zeggen.” ding, waarvan hij nooit helemaal herstelde.

Marja Vuijsje over Madonna’s Malawiaanse adoptie in De Helling, Popsterren overleden De Zuid-Afrikaanse
kwartaalblad over linkse politiek, winter 2006. muziekwereld is in korte tijd getroffen door twee sterfgevallen.
Eind oktober kwam Lebo Mathosa (29) bij een auto-ongeluk om
het leven. De popdiva werd enkele jaren terug de ‘opvolger’ van
idool Brenda Fassie, die aan een overdosis drugs overleed. Ook
Lebo verkende de grenzen, was sterk met zichzelf ingenomen en

Het leuke van Afrika

lastig. Maar president Mbeki prees de koningin van de kwaito
vooral als een rolmodel.

www.africaserver.nl
Minder dan een maand later stierf Jabu Khanyile (40), zanger
van de ook buiten Zuid-Afrika bekende band Bayete. Met Mmalo-
De AfricaServer is vernieuwd. De website met als motto ‘het leuke we haalde de groep de internationale hitlijsten. Khanyile stierf
van Afrika’ bevat nu ook een magazine met veel aandacht voor aan prostaatkanker.
cultuur. Ook zijn er prikkelende columns van onder anderen Leo
de Haan, directeur van het Afrika Studie Centrum, wetenschapper Afrikaanse ondernemers in de
Paul Hoebink, Volkskrant-correspondent Hans Moleman en de Zuid- prijzen Met een bedrijfsplan om yoghurt gemaakt van
Afrikaanse publicist William Gumede. Kijk ook naar de uitgebreide, geitenmelk te produceren, heeft de Zambiaan Xavier Chuulu
actuele agenda van Afrika-activiteiten in Nederland. ZAM werkt begin november een prijs van de BiD Challenge 2006 in de
mee aan de redactie van de AfricaServer. wacht gesleept. Het gaat hier om een internationale prijsvraag
voor creatief ondernemen, georganiseerd door Business in De-

zuidelijkafrikamagazine 00/2006 7
 kiosk

Xx
velopment.
z Dit is een internationaal netwerk, vanuit Nederland
opgezet, om het ondernemingsschap in ontwikkelingslanden te Demon-Cratie
stimuleren. Chuulu kreeg negenduizend euro om zijn bedrijf op
te zetten. Ook de Afrikanen Mostafa Ghaly (Egypte) en Joachim
Ezeji (Nigeria) , met bedrijven in respectievelijk afvalverwerking
en latrines, behoorden tot de prijswinnaars. Meer informatie:
www.bidnetwork.org/2006winners

Mandela Ambassadeur van het

Geweten Nelson Mandela heeft de hoogste onder-
scheiding van Amnesty International ontvangen. Eind oktober
benoemde schrijfster Nadine Gordimer de oud-president tot
‘Ambassadeur van het Geweten’. De uitreiking is pikant, omdat
Mandela al jarenlang een verstoorde relatie met Amnesty heeft.
Deze mensenrechtenorganisatie weigert principieel steun te
geven aan mensen die oproepen tot geweld, en heeft zodoende
altijd geweigerd op te roepen tot vrijlating van Mandela. Naar De verkiezingen in Congo, de eerste sinds meer dan veertig jaar, zijn achter
verluidt zou Gordimer Mandela hebben overgehaald het verle- de rug. De Congolese schilder Cheri Cherin heeft weinig vertrouwen in de
den af te sluiten en de prijs in ontvangst te nemen. politiek, toont hij in zijn werk Demon-Cratie. “De auto die de republiek verte-
genwoordigt is vastgelopen, de president en zijn vier adjuncten zijn machte-
Vervolging oud-president loos. De leden van de politieke partijen, verbeeld als dieren, zijn op zoek naar
opgeschort De Zambiaanse oud-president Frederick voedsel. De verkiezingen zijn gehouden, maar de duivel ging er met de stem-
Chiluba is tijdelijk van rechtsvervolging ontslagen vanwege hart- men vandoor.” Demon-Cratie is te zien in het Virtuele Museum van Politieke
problemen. Ook kreeg hij toestemming om zich in Zuid-Afrika Kunst. Zie: members.telering.at/pat/museum.htm
te laten behandelen. Chiluba wordt ervan verdacht tijdens zijn

Lewis Nkosi in Amsterdam

ambtsperiode (1992-2002) staatsgelden te hebben doorgesluisd
naar privérekeningen in Europese landen. Het Zambiaanse dag-
blad The Post beweerde eerder dat het met Chiluba’s gezondheid
wel meeviel. Een commissie van artsen heeft in opdracht van het Tijdens de manifestatie Africa on the Move, op 6 oktober georganiseerd door
gerechtshof vastgesteld dat er toch reden tot zorg is. NiZA met steun van Hivos, was de Zuid-Afrikaanse schrijver Lewis Nkosi de
gast van ZAM. In een tot de nok gevulde zuilenzaal van Felix Meritis vertelde
Prijs voor onderzoek Mienke van der Brug heeft de excentrieke auteur van het onlangs verschenen Mandela’s Ego over zijn
met haar scriptie over de problemen van jonge aidswezen in leven en zijn werk. De
Namibië de Africa Thesis Award 2006 gewonnen. De studente ongeveer vijfhonderd
antropologie van de universiteit van Leiden ontving een cheque aanwezigen luisterden
van 4000 euro, grotendeels voor vervolgonderzoek. Zes maan- deze avond naar meerde-
den lang volgde Van der Brug veertien Namibische aidswe- re schrijversgesprekken,
zen van 10 en 11 jaar oud. Dat is opmerkelijk, want de meeste keken naar de Zuid-Afri-
Foto: Geert Snoeijer

onderzoekers vinden jonge kinderen te moeilijk en richten zich kaanse comédienne Napo
op hun volwassen verzorgers of op oudere kinderen. De prijs is Masheane of deden mee
uitgeloofd door het Afrika Studiecentrum, de onderzoeksorgani- aan workshops en panel-
satie Codesria en NiZA. discussies.

8 zuidelijkafrikamagazine 00/2006
 Foto: Colin Walker/africanpictures.net
Kerst in Kuboes Geiten en
PowerPoint
De familie van Gene Tshivhase heeft veel om
dankbaar voor te zijn: zijn promotie, de ver-
jaardag van zijn moeder, de pensionering van
zijn vader en de afbetaling van een marmeren
grafsteen voor wijlen opa. Op een zaterdag in
oktober worden de voorouders voor alle zege-
ningen bedankt. Wij, vrienden van Gene, zijn
Foto: Greg Marinovich/South Photographs/africanpictures.net

ook uitgenodigd. Op weg ernaartoe brengt de

Zuid-Afrikaanse hernoeming van plaatsna-
men ons in verwarring. Vroeger lag Warmbad
halverwege Pietersburg en dan was het nog
een uur rijden naar Louis Trichardt. Nu passe-
ren we eerst Bela Bela, dan Polokwane en een
uur later zijn we in Makhado.
In het gebouw van de sportclub in Makhado
zitten aan formica tafels de Tshivhase’s met
aanhang. Op het podium hebben vader en
moeder Tshivhase, omringd door bloemen, de
ereplaatsen ingenomen. Spreker na spreker – in
Plastic bomen geven sfeer aan het kerstfeest in Kuboes, een dorpje in het Zuid-Afrikaanse keurig pak en naast een opgehangen bedlaken
Richtersveld. Dromen van een ‘witte kerst’ in een wereld die vooral zwart is en bloedheet. waarop een PowerPoint-presentatie te zien is
– licht toe wat de Tshivhase’s allemaal bereikt

Omfietswijn hebben. Er zijn cadeaus ook: een wandmeubel,

een massagestoel, een magnetron. Met veel
In de Supermarktwijngids 2007 van Nicolaas Klei behoren de wijnen met een Max Ha- gospel worden ze in ontvangst genomen.
velaar Keurmerk tot de beste van alle Zuid-Afrikaanse wijnen. Bij de rode wijnen bezet- Buiten staat de geit, ter ere van de voorou-
ten zij de eerste vijf plaatsen, bij de witte wijnen vier plaatsen in de top-10. Klei karak- ders geslacht, al uren te pruttelen op een
teriseert de winnaars als ‘omfietswijn’– een bijzondere wijn die het omfietsen waard is. houtvuur. Het duurt lang, wat kan liggen aan
Aanbevolen want ‘brengt allerwegen blijdschap en jolijt met zijn rijpe fruit, exotische het grote aantal verstedelijkte vrouwen dat
kruiden, zonnig karakter en tannines met een moraal.’ Winnaars zijn onder meer de niet mee wenst te doen aan het kookwerk.
rode Vinez en de biologische wijnen van Stellar Organics. Dat bedrijf kent bovendien “Wat doe jij hier?” vraagt opeens een meisje
‘een democratische besluitvorming over bestedingen, goede woon- en arbeidsomstan- aan mijn dochter. Ze blijkt een klasgenoot uit
digheden voor de arbeiders en milieuvriendelijke productie.’ Dat alles komt de smaak Pretoria. Ik had haar vanwege haar armen vol
ten goede! Te koop in veel supermarkten en in natuurvoedingswinkels. vuile borden voor een traditionele Tshivhase
aangezien, maar ze staat op school bekend als
een van de hipste leerlingen. Net als Gene is
Correctie _ In de vorige ZAM stond in de Veranda abusievelijk vermeld dat Coen Stork, zij een weekeinde weer thuis, voor een zondag
oud-voorzitter van NiZA, in de jaren zestig Nederlands ambassadeur in Zuid-Afrika was. met geiten en PowerPoint. (Evelien Groenink)
Dit klopt niet, Stork was in Zuid-Afrika ambassadesecretaris.

zuidelijkafrikamagazine 04/2006 9
 Langs de meetlat
van westerse idealen

Wanneer werd
Afrika zielig?
Het is een klacht die je vaak hoort:
Afrika komt altijd negatief in het nieuws.
Maar dat is niet waar. Wie een halve
eeuw Nederlandse kranten doorbladert,
ontdekt naast dalen van Afro-pessimisme
ook pieken van Afro-optimisme.
De berichtgeving over Afrika blijkt een
spiegel van westers onbehagen. Geen
onbehagen over Afrika, maar over onszelf.
Tekst: Ineke van Kessel

T heo Ruyter was in de jaren zeventig de eerste Neder-

landse correspondent in ‘zwart’ Afrika. Vanuit Dar es
Salaam berichtte hij voor De Tijd en NRC Handelsblad
over de opbouw van nieuwe samenlevingen in jonge
staten. Zo’n dertig jaar lang werkte hij als journalist, activist en ont-
wikkelingswerker. In 2005 schreef hij zijn frustraties van zich af in het
boekje Requiem voor de hulp: de ondergang van een bedrijfstak, een
emotioneel pleidooi voor een afkickprogramma voor hulpverslaafden.
In zijn laatste standplaats Tsjaad voelde Ruyter zich ‘een flipperkast
waar iedereen naar hartelust aan mocht rammelen, in de hoop dat er
iets uit zou rollen’. Hij had er genoeg van; genoeg van de schaamteloze
hulpjunkies en van de onverbeterlijke dealers. Het boekje gaat dan ook
niet zozeer over Afrika, maar over de ontgoocheling van de auteur, die
zijn idealen verraden zag. ––>

10 zuidelijkafrikamagazine 00/2006
 Foto: Nicole Segers

zuidelijkafrikamagazine 04/2006 11
 Essay
Vóór hun onafhankelijkheid kwamen Afri-
kaanse landen zelden in het nieuws. Een enkele
krantenfoto toonde dansende inboorlingen
met maskers en trommels, of vorsten met een
exotische hofhouding. In de onderschriften
heetten Afrikaanse koningen ‘vorstjes’, ook al
regeerden ze over evenveel onderdanen als het
Nederlandse vorstenhuis. Nederland was groot-
leverancier van missionarissen, want er viel nog
veel beschavingswerk te verrichten.
In de jaren zestig sloeg het beeld om: Afrika
werd het toneel van chaos en ‘stammenstrijd’.
Berichten en foto’s van het strijdtoneel in Congo
en Biafra riepen een beeld op van tribalisme en
primitivisme. In de krantenkolommen was ech-
ter ook een ander Afrika in de maak. Dat andere
Afrika stond model voor een nieuw maatschap-
pelijk ideaal: een egalitaire, solidaire samenle-
ving zonder uitbuiting en mét inspraak van ‘de
basis’. Dat model was perfect toegesneden op
de idealen van de Nederlandse babyboomers, de
na-oorlogse generatie die in de jaren zestig en
zeventig haar beeldenstorm tegen het vermolm-
de regentendom inzette. Voor grootse idealen
was het eigen polderland te klein. In Afrika
wenkten de verre horizonten. Beschavingswerk
was hopeloos koloniaal; ontwikkeling was het
nieuwe toverwoord.
Het Tanzania van Julius Nyerere werd het
schoolvoorbeeld van een nieuwe samenleving:
hier werd gewerkt aan een maatschappij zon-
der klassentegenstellingen. Een nieuwe start,
zonder de last van de geschiedenis. ‘Tanzania
heeft in Nyerere een president, die met inzet
van al zijn krachten en grote intellectuele
gaven werkt aan het dichterbij brengen van
de dag dat alle Tanzanianen kunnen eten
wat ze nodig hebben, goede en aantrekkelijke
kleren kunnen kopen en een redelijk aantal
verbruiksgoederen, allen in fatsoenlijke huizen
zullen wonen en een goede schoolopleiding
kunnen krijgen’, schreef Harm Lamberts, bui-
tenland-redacteur van Trouw, in 1972. Die revo-
12 zuidelijkafrikamagazine 04/2006
lutionaire nieuwe weg naar een beter bestaan
was ‘gebaseerd op de traditionele manier van
leven in de Afrikaanse dorps- en stamgemeen-
schappen’. Wie zou daar niet voor zijn?
In 1974 verscheen de informatiemap Tanzania
als toetssteen, uitgegeven door het Tanzania
Comité en de Evert Vermeer Stichting. Tanza-
nia werd niet alleen beschreven als een inte-
ressant ontwikkelingsexperiment, maar als de
toetssteen voor een derde weg tussen kapita-
lisme en socialisme. In het voorwoord schreef
de net aangetreden minister voor Ontwikke-
lingssamenwerking Jan Pronk: ‘Wij zouden een
voorbeeld kunnen nemen aan Tanzania, dat,
primair op eigen kracht en met eigen midde-
len, probeert een samenleving op te bouwen,
waarin economische ontwikkeling gelijke tred
houdt met de ontwikkeling van de mens als
sociaal wezen en waarin nadruk wordt gelegd
op de eigen Afrikaanse cultuur.’ Inderdaad,
een voorbeeld. Het ging uiteindelijk om een
alternatief voor onze eigen individualistische,
materialistische samenleving.
Tanzania werd niet alleen omarmd door de
solidariteitsbeweging, maar ook door toonaan-
gevende dagbladen. In talrijke artikelenseries
beschreven Trouw, De Tijd, De Volkskrant en
NRC Handelsblad de gang van zaken in een arm
Afrikaans land met hooguit twintig miljoen in-
woners. In ujamaa-dorpen, geïnspireerd op het
model van de groot-familie, zou het Afrikaans
socialisme worden verwezenlijkt. Geen versnip-
perde boerenbedrijfjes, maar plandorpen met
scholen en klinieken, waar gemeenschappelijk
werd gewerkt op collectieve akkers.
In Tanzania gold niet het recht van de
sterkste, maar ‘het belang van allen’, consta-
teerde Trouw-verslaggever Nico Kussendrager
in 1975 tevreden. Toch ondervonden ook sym-
pathiserende journalisten als hij veel beper-
kingen. Voor een bezoek aan een ujamaa-dorp
was een vergunning nodig en die werd niet
verstrekt. Dankzij een Nederlandse pater die
zijn eigen ujamaa-dorp was begonnen, kon
Kussendrager toch een glimp van de nieuwe
samenleving opvangen. De pater was de ge-
lijkheidsbeginselen zeer toegedaan, maar hij
wees ook op de keerzijde: zodra het iemand
wat beter ging, moest hij rekenen op jaloerse
reacties van de buren. Dat was dodelijk voor
het eigen initiatief. Gelukkig accepteerde
het dorp nu langzamerhand wel dat iemand
golfplaten op zijn dak kon leggen, als hij wat
had kunnen verdienen. Waarop de verslag-
gever bezorgd informeerde of zodoende niet
de westerse concurrentiesamenleving werd
ingevoerd. ‘Importeert de pater niet de pres-
tatiedrang die bij ons tot zoveel neurosen en
spanningen leidt?’
Nederlanders die bij de maïsoogst in een
ujamaa-dorp gingen helpen, constateerden
verbaasd dat er maar tot het middaguur werd
gewerkt. Ze stelden vast dat wij nog veel kun-
nen leren van de ongehaaste Tanzanianen, die
‘veel minder drang tot productie en prestatie’
aan de dag leggen. Competitie en prestatie-
drang zaten ons kennelijk wel erg dwars.
Intussen schoot het in Tanzania niet erg op met
de vorming van ujamaa-dorpen op basis van
vrijwilligheid. Daarom had Nyerere besloten
dat alle Tanzanianen voor eind 1976 verhuisd
moesten zijn naar de nieuwe plandorpen,
goedschiks of kwaadschiks. Om te voorkomen
dat de mensen alsnog terugkeerden naar hun
eigen boerderijtjes, werden hutten en akkers
platgebrand. De toon van de reportages was
niet onkritisch, maar Kussendrager consta-
teerde dat er geen alternatief was. Ter illustra-
tie citeerde hij een Tanzaniaanse wijsheid: ‘als
een leeuw u wil bespringen, zal ik u toeroepen:
pas op, gevaar. Als u me niet hoort zal ik weer
schreeuwen. Maar als u dan nog niet luistert,
zal ik u wegsleuren in uw eigen belang.’ De
boodschap was duidelijk: de mensen weten nu
 Nederland raakte in de ban
van carrière, consumptie en
competitie. Wie niet mee kon
komen, had pech gehad. Afrika
had wel heel erg pech gehad.
eenmaal niet wat goed voor hen is.
Wíj in Nederland koesterden ons eigen
beeld van een utopische samenleving van
vrijheid, gelijkheid, broeder- en zusterschap.
Wat we in eigen land niet voor elkaar kregen,
zou in Afrika wel moeten lukken. De vraag of
de Tanzanianen ook in die samenleving wil-
den leven, werd niet gesteld. Mensenrechten,
vakbondsvrijheid, persvrijheid, de ongelijke
arbeidsverdeling tussen man en vrouw: het
waren geen onderwerpen voor de krant. Oppo-
sitionele stemmen, door Nyerere in gevangen-
schap of in ballingschap gedreven, drongen
niet door tot de Afrofiele verslaggevers. Wat
we in Nyerere’s Tanzania bewonderden, zou-
den we zelf nooit gepikt hebben.
Ondanks een enkele kritische kanttekening
duurde het tot de jaren tachtig voordat Neder-
landse media opmerkten dat de kloof tussen
het ideaalbeeld en de Tanzaniaanse praktijk
wel erg breed was geworden. Tanzania werd
ontmaskerd als een autoritaire staat, waar mil-
joenen met harde hand van hun land werden
verdreven. Sinds de onafhankelijkheid waren
zes tot tien miljoen mensen onder dwang ver-
huisd naar de nieuwe dorpen; een veelvoud van
de 3,5 miljoen deportaties die het gevolg waren
van de Zuid-Afrikaanse apartheidspolitiek.
Op de euforie van de jaren zeventig volgde
de ontgoocheling. Onze ontgoocheling. ‘Als
ergens het ik-tijdperk en de grote matheid
hebben toegeslagen, is het wel in Tanzania’,
rapporteerde Kussendrager in 1981 in onze-
Wereld. ‘Het vertrouwen in het Tanzaniaanse
ontwikkelingsmodel is niet terecht gebleken.’
Was Tanzania nu zo onherkenbaar veranderd?
Of reflecteerde de reportage vooral de stem-
mingsomslag in Nederland?
Geëngageerde journalistiek raakte uit de
mode. De toon werd eerst afstandelijk, en ge-
leidelijk cynischer. Nederland raakte in de ban
van carrière, consumptie en competitie, een
gematigde polderversie van het Thatcher-Rea-
gan-ethos. Wie niet mee kon komen, had pech
gehad. Afrika had wel heel erg pech gehad. Niet
langer zagen we daar zelfbewuste mensen die
eensgezind de hand aan de ploeg sloegen om
een nieuwe samenleving op te bouwen, maar
arme sloebers die niet mee konden komen met
de rest van de wereld. Aan arme sloebers neem
je geen voorbeeld; je stuurt hulp om hun el-
lende wat te verzachten.
Afrika was zielig geworden. Afrikanen had-
den inmiddels allang ontdekt dat het slachtof-
ferschap lonend kan zijn. Zo werd het beeld
van een zielig, hulpbehoevend continent aan
beide kanten gecultiveerd.
‘Tanzania balanceert op de rand van de
afgrond’, berichtte NRC Handelsblad in 1983.
De extreme inkomensnivellering had geleid
tot een daling van de arbeidsmoraal en de
opkomst van ongeremde corruptie. Van donor-
darling en media-troetel werd Tanzania het
symbool voor alles wat er mis ging met Afrika.
Na de Afropessimistische jaren tachtig gloorde
in 1990 weer hoop. Met de val van de Berlijnse
muur vielen ook tientallen Afrikaanse dictators.
Meerpartijen-verkiezingen wekten de hoop
dat Afrika een nieuwe, democratische start kon
maken. Maar de media constateerden ook dat de
meeste Afrikaanse landen zó afhankelijk waren
geworden van hun donoren, dat ze nauwelijks
eigen beleidsruimte hadden.
Het jaar 1994 markeerde een hoogtepunt én
een dieptepunt in de Afrika-stemming. We
waren nog niet bekomen van de opwinding
over het wonder van de vrije verkiezingen in
Zuid-Afrika, toen de beelden van de genocide
in Rwanda onontkoombaar een golf van Afri-
ka-wanhoop veroorzaakten.
In 1997 zorgde de ‘nieuwe leiders’-hype
voor een kunstmatige bubble van Afro-op-
timisme. In navolging van de Amerikaanse
president Jimmy Carter bezongen de Neder-
landse kranten een nieuwe generatie leiders.
De uitverkoren vier presidenten (Museveni van
Uganda, Meles Zenawi van Ethiopië, Afeworki
van Eritrea en Kagame van Rwanda) hadden
met elkaar gemeen dat ze carrière hadden ge-
maakt als sobere guerrillaleiders, die zich met
ijzeren vuist handhaafden toen ze eenmaal de
macht hadden veroverd. Niet alleen de Neder-
landse media, ook gerenommeerde bladen als
The Economist en Financial Times signaleerden
hoopvol dat de nieuwe leiders zouden breken
met de hulpverslaving. De journalisten zagen
geen hulpjunkies meer, maar ‘opkomende
economieën’.
Toch waren deze pieken van Afro-opti-
misme anders dan de hooggestemde verwach-
tingen van de jaren zeventig. De utopie was
definitief afgeschreven, maar de verslaggevers
deden hun best om lichtpuntjes te ontdekken
in het overwegend sombere beeld van Afrika.
Maar in 2000 was The Economist al weer terug
bij ‘Hopeless Africa’.
Natuurlijk heeft de veranderende toonzet-
ting van de berichtgeving niet alleen maar te
maken met onze stemmingswisselingen in
Europa. De ontwikkelingen in Afrika zelf gaven
wel degelijk aanleiding tot ontnuchtering.
Maar toch, die pieken en dalen, die inconsisten-
ties, de steeds wisselende verwachtingen: ze
weerspiegelen de westerse mens, die rusteloos
steeds weer de wereld wil herscheppen vol-
gens zijn eigen ideaalbeeld.
zuidelijkafrikamagazine 04/2006 13
 Het ongemak van Elinor Sisulu

“De zwarte Zuid-Afrikaanse

Interview
middenklasse vereert Mugabe”
Elinor Sisulu komt niet meer aan schrijven toe. De schrijfster heeft
haar handen vol aan protesten tegen de crisis in haar geboorteland
Zimbabwe. De huidige leiders van Zuid-Afrika en Zimbabwe hebben
haar zwaar ontgoocheld. “Vooral sinds de invasie in Irak is er geen
moreel leiderschap meer.” Tekst: Fred de Vries Foto’s: Ellen Elmendorp

H et kantoor van Elinor Sisulu

is op de zevende verdieping
van Khotso House, downtown
Johannesburg. Een kale kamer
met een computer en een enkele poster aan de
muur, van waaruit ze haar werk als spreekbuis
voor de Zimbabwe Crisis Coalition verricht. Ze
maakt een vermoeide indruk, was zelfs verge-
ten dat het interview vandaag was. In de hal
wacht een tiental jonge Zimbabwaanse man-
nen die hun gruwelverhalen over de toestand
in hun ­– en Elinor’s – vaderland kwijt willen.
Vier jaar geleden werd Elinor Sisulu (Harare,
1958) bejubeld om haar vuistdikke en uiterst
gedetailleerde biografie van ANC-coryfeeën
Walter en Albertina Sisulu. Eerder had ze het
goed ontvangen kinderboek The day Gogo
went to vote geschreven. Ook op het gebied van
journalistiek en wetenschappelijke literatuur
had ze haar sporen als schrijfster verdiend. En
dankzij haar huwelijk met Max Sisulu, zoon van
Albertina en Walter, maakte ze deel uit van de
Zuid-Afrikaanse post-apartheidsaristocratie.
Nu doet ze vanuit dat mistroostige kantoor in
Khotso House pogingen om de publieke opinie
over Zimbabwe en president Robert Mugabe te
mobiliseren. Een taak die gezien de Zuid-Afri-
kaanse struisvogelpolitiek inzake de noorder-
buur een hoog sisyfus-gehalte heeft.
“Het zou mooi zijn als ik me niet hoefde
bezig te houden met slachtoffers van marte-
lingen en jonge mensen die Zimbabwe zijn
ontvlucht”, antwoordt Sisulu op de vraag of
ze zich nu schrijfster of activist voelt. “Toen ik
studeerde en we tegen apartheid streden, was
activisme opwindend. Van 1987 tot 1990 werkte
ik voor de VN-arbeidsorganisatie ILO in Zambia
met programma’s voor [de bevrijdingsbewe-
gingen] ANC, PAC en Swapo. We gaven training
en onderwijs aan jongeren en werkten aan
programma’s voor de opbouw van het nieuwe
Zuid-Afrika. Het maakt me bedroefd dat ik nu
weer hetzelfde doe voor Zimbabwe.”
In 1990 kwam Elinor samen met haar man
Max en hun twee zonen naar Zuid-Afrika. De
eerste helft van de jaren negentig was een
periode van ultieme hoop, want met het einde
van apartheid leek er ook een einde gekomen
aan het leed in zuidelijk Afrika. “Het laatste
bastion van settler-kolonialisme was gevallen.
We dachten dat we ons konden toeleggen op
constructieve zaken”, zegt Elinor. “Maar hoe
constructief is het om mensen te helpen die
zijn gemarteld door een regering die beweert
democratisch te zijn? Dit werk rond de ineen-
storting van Zimbabwe is heel traumatisch.”
En wat het geheel nog frustrerender
maakt, is dat Zuid-Afrika, dat Mugabe gemak-
kelijk onder grote druk zou kunnen zetten,
doet alsof er niets aan de hand is. “ANC-leden
die tegen apartheid vochten en hun mond vol
hadden over marteling en persvrijheid blijven
nu muisstil en kijken de andere kant op. Het
is pijnlijk te moeten constateren hoe snel
mensen de kwetsbaren en gemarginaliseer-
den vergeten als ze zelf macht krijgen.”
Geheel vervlogen _ Ook al verscheen
haar biografie van de Sisulu’s slechts vier jaar
geleden, het lijkt een eeuwigheid. Afgezien
van de constanten aids, geweld en criminali-
teit is Zuid-Afrika in die periode sterk veran-
derd. Optimisme heeft plaatsgemaakt voor
flegmatiek. De aantijgingen over corruptie
aan de top stapelen zich met de week op. Er
is geen onderscheid meer tussen politici en
zakenmensen. De hevige machtsstrijd tussen
het kamp van president Thabo Mbeki en dat
van ex-vice-president Jacob Zuma wordt niet
alleen in de politieke arena uitgevochten,
maar heeft ook vertakkingen naar de media,
de rechterlijke macht en het politieapparaat.
De wereld van integriteit en opofferin-
gen, die Sisulu schetst in de biografie van
haar schoonouders, lijkt geheel vervlogen.
Ze schreef het boek deels als voorbeeld van
leiderschap voor de jongere generaties. “Eerst
wilde ik vooral duidelijk maken hoe de leiders
zich langs tegenslagen worstelden en over-
leefden. Maar naarmate het werk vorderde,
kwam er meer nadruk op de integriteit die
ze over een lange periode opbouwden en in
stand hielden. Het werd een bespiegeling
over leiderschap. Niet alleen van de Sisulu’s,
maar ook Oliver Tambo, Nelson Mandela en
Yusuf Dadoo. Mensenrechten namen een be-
langrijke plek in binnen het denken van het
ANC. En ik maak me ernstig zorgen dat die-
zelfde betrokkenheid bij de nieuwe generatie
ontbreekt.” Met een wrange glimlach zegt ze

14 zuidelijkafrikamagazine 04/2006
zuidelijkafrikamagazine 00/2006 15

Elinor Sisulu
dat ze hoopt dat toekomstige leiders het boek
ook werkelijk zullen inkijken. “Maar jonge
mensen lezen helaas nauwelijks meer.”
Verdieping in het leven van de oude lei-
ders kan ook de huidige botsing tussen Mbeki
en Zuma in het juiste perspectief plaatsen,
meent ze. “Mensen zijn dat conflict gaan
zien als een strijd tussen persoonlijkheden.
Ze kunnen niet voldoende afstand meer ne-
men om zich af te vragen waar het bij goed
leiderschap om gaat. Welke kwaliteiten moet
iemand bezitten om president te kunnen
worden? In Zimbabwe kwam die kwestie zelfs
geheel niet aan de orde. Daar was het: deze
man is jullie leider, volg hem.”
Te vroeg voor paniek _ De onvermijde-
lijke vraag is hoe zij aankijkt tegen de vooral on-
der blanken vaak gebezigde vergelijking tussen
Zuid-Afrika en Zimbabwe. Daarbij is Zimbabwe
een metafoor voor alles wat slecht is in Afrika,
en glijdt Zuid-Afrika snel af naar dat niveau.
De verdrijving van blanke Zimbabwaanse
boeren, die in de westerse pers veel aandacht
kreeg, is slechts een uitvloeisel van een veel
dieper liggend probleem, meent Sisulu. Het
gaat om de vraag of de onafhankelijkheid
van instituties als de media en de rechterlijke
macht wordt geërodeerd, en of de scheiding
der machten steeds onduidelijker wordt. “Daar
speelt de strijd zich in Zuid-Afrika nu af, en
daar ging het in Zimbabwe om. Worden de
instituties voor politieke doeleinden gebruikt
in plaats voor het algemeen nut? Helaas wordt
ook die discussie hier nu overschaduwd door
het accent op de persoonlijkheden.”
Het is te vroeg voor paniek. Daarvoor zijn
de verschillen tussen het ANC en de in Zim-
babwe heersende Zanu-PF te groot. “Het ANC
kent een democratische traditie, hoewel er
ook ondemocratische krachten waren. En het
ANC pakte schendingen van de mensenrech-
16 zuidelijkafrikamagazine 04/2006
Ze hoopt dat
toekomstige
leiders haar boek
zullen inkijken.
“Maar jonge
mensen
lezen helaas
nauwelijks meer”
ten aan. Je kunt je afvragen of daar genoeg
aan werd gedaan, maar ze deden het wel.
Zanu-PF heeft een heel bloedige historie, en
is voortgekomen uit een ondemocratische,
intolerante politieke cultuur, die nog steeds
heerst.” Maar, erkent ze, het is wel beang-
stigend dat Mugabe niet zo lang geleden
door een groot deel van de Zuid-Afrikaanse
parlementariërs op gejuich en applaus werd
onthaald. “Ja. Ze zien dat hij land van blan-
ken afneemt, en verder niets. Het verbijstert
me altijd hoe erg mensen gebrand zijn op
heldendom en weigeren de zwakheden te
zien. Het is ook een klassenverschijnsel. De
(zwarte) Zuid-Afrikaanse middenklasse ver-
eert Mugabe. De arbeidersklasse vraagt zich
dingen af als: waarom is het brood daar zo
duur en waarom is er daar geen werk?”
Dit jaar kwam Sisulu zelf in aanraking
met die omineuze vermenging van politiek
en media. Haar naam kwam voor op een
‘zwarte lijst’ van deskundigen wier mening
op last van het hoofd van de nieuwsdienst,
ANC-kruier Snuki Zakalala, niet meer op de
staatsomroep SABC te horen mocht zijn. “Als
ze hadden gezegd: we willen ook wel eens
andere stemmen, dan zou ik daar vrede mee
hebben gehad. Maar de reden was politiek.
Zakalala ergerde zich aan wat we over Zim-
babwe te melden hadden. Waar ik erg van
schrok, was toen hij zelf Mugabe interviewde.
Hij toonde zich een schaamteloze vleier, op
het pathetische af.”
Mugabe heeft zijn kaarten slim gespeeld,
erkent ze. Hij doet het voorkomen alsof Zim-
babwe in een ideologisch gevecht met de
ex-kolonisator Groot-Brittannië is gewikkeld.
Ze zoekt even naar de juiste vergelijking.
“Mugabe is als een cobra die zijn tegenstan-
ders hypnotiseert. Vandaag de dag kom je als
leider gemakkelijk weg met moord. Vooral
sinds de invasie van Irak is er geen moreel
leiderschap meer.”
Wie kookte er? _ Daarmee zijn we weer
terug bij Sisulu’s boek over haar schoonou-
ders en de voorbeeldfunctie van die gene-
ratie. Met Walter & Albertina Sisulu; in our
lifetime probeerde ze dieper te gaan dan een
boek over heldendom. Ze wilde illustreren
hoe het politieke en het persoonlijke ver-
strengeld zijn. Indachtig haar feministische
achtergrond wilde ze niet alleen een beeld
geven van de patriarch en zijn kwaliteiten,
maar ook van zijn echtgenote en haar kracht
en vertrouwen, de yin en yang voor succes.
“Niet alleen de heroïek. Alledaagse zaken
zijn ook belangrijk. Simpele dingen als wie
kookte er toen de leiders werden vrijgela-
ten? Wie waste er? Dat zijn aspecten die een

feministe interesseren, omdat ze de sociale
geschiedenis van een samenleving belichten.
Hoe hielden ze hun relatie in stand? Want
elke vorm van politiek activisme drukt zwaar
op een huwelijk. En vaak leidt het tot echt-
scheiding.”
De drie kinderen van Elinor en Max (tien,
achttien en twintig jaar oud) maken deel uit
van een generatie die nauwelijks leest en
vooral geïnteresseerd is in computers, gadgets
en celebrities. Hun houding baart haar zorgen.
“Ze gebruiken het internet niet om te lezen,
maar voor spelletjes en chat rooms. Jongeren
zijn consumerende in plaats van scheppende
mensen. De nadruk op consumptie is een
ziekte in onze samenleving. Historisch gezien
was er Zuid-Afrika en in Zimbabwe altijd een
duidelijke vijand. En daarmee was er een doel
en kon je de mensen mobiliseren. Dat is alle-
maal weg. Wat is het doel nu? Je hoort leiders
anti-imperialistische praat uitkramen, terwijl
ze hun kinderen naar universiteiten in de Ver-
enigde Staten sturen. Heel verontrustend.”
Een oplossing ligt niet voor de hand.
De tijdgeest is moeilijk te bestrijden. Als ze
tijd heeft, wil ze haar boek inkorten, om het
geschikt te maken voor middelbare school
en universiteit. Lezen is zo belangrijk, zegt
ze keer op keer. “Het schoolcurriculum zou
zodanig moeten worden aangepast, dat je
alleen kan slagen als je een bepaald aantal
boeken hebt gelezen. Wij moesten op school
Shakespeare bestuderen. Dat vonden we niet
leuk, en we klaagden erover. Maar later in je
leven ontdek je de waarde van zo’n opleiding.
Shakespeare en Jane Austen waren zo belang-
rijk voor me.”
Ze eet haastig wat van haar sandwich en
drinkt haar inmiddels koude thee. Ze had geen
tijd voor ontbijt. Buiten wachten de jonge Zim-
babwanen. Ze onderdrukt een geeuw. Moe?
“Nee, er is nog zoveel te doen vandaag.”
Prudence
Mbewu
Viva Madonna!
Foto: Ellen Elmendorp
H
Column
et adopteren van een kind uit een ander land, erger nog, van
een ander ras, verdient respect. Madonna deed dat in okto-
ber en moet zich geen zorgen maken over wat andere blan-
ken over haar zeggen. Ik begrijp dat de hele wereld krokodil-
lentranen huilt over het ‘verlies’ van de cultuur van de baby van dertien
maanden uit Malawi. Maar is cultuur belangrijker dan eten? Dat jochie
David was door zijn vader ergens in een weeshuis gedumpt. Madonna las
in de dagrapporten dat hij zelfs nooit bezoek kreeg. Madonna’s critici ko-
men racistisch en afgunstig op mij over. Als ze een blank kind geadopteerd
zou hebben, zou er geen haan naar hebben gekraaid. Maar een zwart kind
moet geen vlaflip krijgen voor zijn ontbijt. Is honger hebben soms een
cultuur? Laat ’m toch eten! Dat kleintje moet eindelijk eens wat plezier
krijgen in zijn leven.
Waarom zijn jullie toch zo bezorgd over zwarte cultuur? Sommige van
onze oude gewoonten zijn een natuurlijke dood aan het sterven. Ik vergeef
het jullie maar, omdat ik snap dat jullie bang zijn. Dit jochie wordt straks
een grote zwarte vent. Een baby wordt met gebalde vuistjes geboren. In
die vuistjes houdt hij als geschenk van zijn voorouders zijn erfgoed en
identiteit. Sommigen van die voorouders waren vrijheidsstrijders. Zij zul-
len ervoor zorgen dat grote David straks zijn soortgenoten op zal zoeken,
ook al zijn zij misschien maar kinderen van portiers en werksters in Ame-
rika. Hij zal de mensen in zijn blanke buurt schrik aanjagen, alleen maar
door zichzelf te zijn! En het bangst zullen zij zijn die nog steeds lopen te
stotteren – ik bedoel, zij die geen raad weten met zaken als ras, erfgoed en
achtergrond.
Een voorbeeld: mijn nichtje van vijf, Neli, groeit op in een warm, gast-
vrij, blank huishouden. Die aardige blanken geven haar van alles. Maar ze
weet op een of andere manier nog steeds heel goed dat ze zwart is. Op
een ochtend vertelde ze een droom: haar blanke ‘tante’ sleepte een ander
nichtje van haar, Nomsa, bij haar benen het huis uit. In Neli’s droom was
Nomsa gewond en was ze aan het bloeden op madam’s dure tapijt, daar-
om moest ze naar buiten. Natuurlijk zou die aardige vrouw zich in het echt
nooit zo gedragen, maar Neli heeft dus nu al ideeën in haar hoofd over
bloedende zwarten die de huizen van de blanken vies maken. Die ideeën
staan op haar harde schijf, zou je kunnen zeggen.
Ik vind het moedig van Madonna dat ze dat jongetje uit Malawi een
goed leven wil geven en dat ze niet bang is om straks een zwarte man als
zoon te hebben. Met een beetje geluk wordt kleine David een sterk, zelfbe-
wust persoon die voor zijn ‘moeder’ kan zorgen als ze straks oud en zwak is.
Viva Madonna, dankjewel.
Prudence Mbewu is onderwijzeres in Centurion, Zuid-Afrika.
zuidelijkafrikamagazine 04/2006 17
 Rudi van Dantzig in Kaapstad
Dans voor de
Tafelberg
Choreograaf-balletdanser-schrijver Rudi van
Dantzig was voor het eerst sinds 1993 weer
in Kaapstad. Hij verzorgde er de choreografie
van zijn beroemde ballet Vier Letzte Lieder.
Het weerzien was een ontgoocheling. Toch wil
hij snel weer terug, naar de Tafelberg.
O ok al was het ‘slechts’ dertien
jaar terug dat ik voor het eerst
voet zette op Zuid-Afrikaans
grondgebied, het lijkt een eeu-
wigheid geleden. In 1993 werd ik namelijk al
door Cape Town City Ballet gevraagd om een
choreografie bij hen in te studeren; nu ben ik
hier weer voor hen. Dat eerste bezoek was een
onvergetelijke ervaring, alles was onbekend en
dus opwindend, en ik ben benieuwd hoe ik nu
– herfst 2006 – zal reageren. Wat voor samen-
leving zou ik in Zuid-Afrika – of beter gezegd
Kaapstad, want veel verder zou ik niet komen
– nu aantreffen? Mijn eerste indruk was ont-
goochelend, om niet te zeggen benauwend:
was ik me in 1993 nauwelijks bewust geweest
van ‘gevaar’ en gaf niemand me veiligheids-
voorschriften, dit keer blijkt dat anders.
Keith Macintosh, de balletmeester die
me min of meer terug naar Kaapstad had
gebracht, gaf me nadat we in het hotel waren
18 zuidelijkafrikamagazine 04/2006
met Sean Bovim, 1993
Tekst: Rudi van Dantzig
aangekomen al een paar raadgevingen. “In
Mainstreet (een winkelgebied) niet naar links
gaan, gevaarlijk daar. En maak geen oog-
contact op straat, dat is ongebruikelijk in de
zwarte cultuur.” Ik kon me niet herinneren in
1993 zulke gedragsregels te hebben ontvan-
gen, ik liep toen gewoon waar ik wilde, zorge-
loos. Maar ja, ook in Amsterdam – en overal
in de wereld – ben je tegenwoordig genood-
zaakt op je doen en laten te letten, dus…
Het centrum van de stad te bereiken – de
studio’s liggen in Rondebosch, een buitenwijk
van Kaapstad – leek ook een probleem: “Nooit
de trein nemen, die is voor de armen; smerige
wagons en heel riskant.” En nee, de bustaxi’s
waren onbetrouwbaar, gammele wagentjes
die keihard over de wegen scheurden. Maar
hoe dan? “Je hebt normale taxi’s, maar die zijn
wél schandalig duur.” Later zou een danser die
in de stad woont me vertellen dat hij dagelijks
met de trein reist. “Ach nee,” zegt hij, “gewoon
Foto Kaapstad: Rodger Bosch/iAfrika Photos
goed opletten.” En de twee zwarte vrouwen
die in mijn hotelletje werken kijken me elke
ochtend frank en vrij aan – oogcontact! –, we
lachen samen en soms hoor ik: “Hey Rudi, you
should eat better, take some fruit!”
De volgende ochtend loop ik naar de
studio, langs grote huizen met bloemrijke
tuinen, allemaal stevig ommuurd en steevast
voorzien van metalen hekken plus afstands-
bediening, en borden met als slogan ARMED
RESPONSE er op. Ik vraag me af wie het pistool
op je zal richten, de eigenaar of het personeel.
Cape Town Ballet is óók veranderd. In de stu-
dio ontdek ik één jongen, Daniël Rajna, die
ik nog van vroeger ken; toen een beginnend
danser, nu een bekend solist en al aan op-
houden denkend. Kort is het dansersleven…
Elizabeth Triegaardt is de directrice van de
groep, in de studio zit ze naast me om de
dansers te introduceren. “Lijkt die jongen je
iets voor je ballet?” vraagt ze me, en wijst op
een zwarte jongen, Lelo. “Het zou ons politiek
kunnen helpen: subsidie. De regering wil dat
we meer zwarte dansers een kans geven.” De
groep heeft schitterende dansers, en sterke
persoonlijkheden, of ze nu ‘gekleurd’ of ‘blank’
zijn. Maar Lelo is inderdaad de enige zwarte
danser, tot nu toe.

Dat het gezelschap geldtekort heeft, wordt
me snel duidelijk. Bij mijn eerste repetities
maak ik kennis met een van mijn ‘leerlingen’,
Santi, een vrouw die gevraagd heeft of ze mijn
repetities mag bijwonen. “Ze heeft jouw reis
plus verblijf gesponsord, ze is echt heel geïn-
teresseerd in dans.” Als dat me wordt gezegd,
reageer ik eerst afwerend; ik ben niet zo dol op
welgestelde dames die ‘dol op ballet’ zijn. Maar
Santi blijkt een stille en aardige vrouw, die
in een hoekje zit en – o, wonder – hele dagen
aanwezig blijft, van repetitie-aanvang tot aan
het slot, vele uren later.
Kaapstad zelf blijkt ook enorm veranderd.
Als je van Rondebosch, om de Tafelberg rij-
dend, de stad onder je ziet liggen, valt meteen
op hoeveel hoge gebouwen er zijn verrezen.
De haven, die ik me als vrij vredig en intiem
herinner, is veranderd in een gigantische
toeristentrekpleister plus goederenopslag:
loodsen, hotels en constructiewerkzaamhe-
den, non stop. Vooruitgang, ook dat als overal
elders. Het doet me pijn.
Als ik – vrije zondag! – met Daniël en nog
een paar dansers naar het strand ga, ontdek
ik dat de hele kustlijn bezaaid is met kostbare
villa’s, uitzicht over de oceaan, en witte eige-
naars, ongetwijfeld. En dat terwijl in het hele
land de townships – vervallen en grauw – nog
Foto: Andrew Warth
met Lelo, 2006
steeds aanwezig zijn. Een schandvlek die het
ANC toch als eerste had moeten aanpakken.
Ik wandel met een kennis over Mainstreet, ze
voert een fikse hond mee – Zuid-Afrika lijkt
het land van sport én honden – en na enige
tijd merk ik dat hij begint te grommen als we
zwarte mensen passeren, een onthutsende
ontdekking. Hoe leer je een hond kleurver-
schillen te onderscheiden, en hoe breng je
zo’n dier aan zijn verstand dat de apartheid is
afgeschaft? Echt racisme zie of hoor ik verder
weinig of niet, maar wel duidelijk merkbaar
is de schampere toon als de huidige regering
ter sprake komt. “Vroeger was alles beter”, lijk
je dan besmuikt te horen. Maar ’s ochtends de
krant doornemend ráák je wel in een depres-
sie, het lijkt of de sterftecijfers van aidspa-
tiënten wedijveren met de meest gruwelijke
roof- en moordzaken en verkrachtingen. Hoe in
’s hemelsnaam draai je dit terug?
Sean Bovim terug te zien maakt me ge-
lukkig. In 1993 was hij een beginnend maar
enorm gedreven danser, die ik een grote rol
toevertrouwde in een van mijn choreogra-
fieën. Nu is hij een bekend choreograaf die op
het punt staat internationaal door te breken.
Hij heeft al een flink aantal balletten op zijn
naam staan, waaronder vier avondvullende
stukken die bijzonder succesvol blijken te zijn.
Ik ben trots op hem. “Jouw vertrouwen heeft
me op weg geholpen”, schreef hij me eens.
Ik ben gespannen hoe zijn toekomst zal zijn,
maar misgaan kan het volgens mij niet, hij is
zo sterk en verbazingwekkend positief.
Sterk is ook Phyllis Spira, oud-ballerina en
zeer geliefd in Zuid-Afrika. Zij en haar man
geven balletles aan kinderen in de townships,
een moeilijke en moedige onderneming, en ze
hebben een klein dansgezelschap opgericht,
Dance for All. Dans – en theater – lijkt de be-
woners van dit land in het bloed te zitten, ze
bewegen fascinerend, zijn uiterst muzikaal,
hebben fantasie en de gave om hun toeschou-
wers totaal te biologeren. In de voorstellingen
die ik van verschillende scholen en groepen
zag, werd op hoog niveau gezongen, gedanst
en geacteerd; een paradijs voor Van den Ende.
Elke dag keek ik naar de Tafelberg, een aan-
wezigheid die je niet kunt, en niet wilt ont-
gaan. Zo’n rust, zo’n majesteit en eenvoud
gaat er van dat reusachtig lichaam uit; je
voelt je weer klein, alsof je vader een arm om
je schouders legt. “Ik wil je terugzien”, denk
ik, voor ik in het vliegtuig stap. Dag Kaapstad,
dag dierbare dansers, dag kleurige mensen.
Tot weerziens, Tafelberg.
zuidelijkafrikamagazine 04/2006 19
 10 jaar Prins Claus Fonds
Het Prins Claus Fonds ondersteunt al 10 jaar cultuur uit Afrika en andere
zogenaamd ‘arme landen’. Die landen zijn niet zielig maar fantastisch, zegt
directrice Els van der Plas. Ze huivert van de toegenomen angst voor het
vreemde. “Het Fonds vormt steeds meer een tegenkracht.” Haar grootste
successen. Tekst: Fenneken Veldkamp
Het nieuwe gezicht
Z eg ‘ontwikkelingssamenwerking’ en de meeste mensen
denken aan het helpen van stakkers in de Derde Wereld.
En dat doe je door ziekenhuizen en scholen te bouwen.
Het Prins Claus Fonds ziet dat anders. “We steunen
mensen niet omdat ze zielig zijn, maar omdat ze fantastisch zijn”,
zegt Els van der Plas, de gedreven directeur van het Fonds, in de biblio-
theek van het kantoor in hartje Den Haag. Boeken en tijdschriften in
alle talen over kunst, fotografie, religie, muziek en theater liggen in de
ons omringende kasten. “We willen laten zien dat mensen sterk zijn;
en daardoor krijgen wij hier weer een ander beeld van, bijvoorbeeld,
Afrika. Wij gebruiken de term ‘ontwikkelingslanden’ ook niet, dat legt
meteen zo’n stempel op een gebied en de mensen.”
Het Prins Claus Fonds heeft de unieke missie om de wisselwerking
tussen cultuur en ontwikkeling te bevorderen. Het Fonds werd tien
jaar geleden door het toenmalige kabinet ‘aangeboden’ aan prins
Claus vanwege zijn belangrijke bijdrage aan ontwikkelingssamen-
werking. De prins geloofde dat cultuur en ontwikkeling onlosmakelijk
met elkaar verbonden zijn. Wat die link dan is? “Cultuur ís ontwik-
keling”, zegt Van der Plas stellig. “Het is geen middel tot iets anders.
In Nederland hebben we Rembrandt, voetbal, tal van dingen die we
tot onze cultuur rekenen. Elk volk, elk land heeft dat. Wij proberen de
culturele uitingen van mensen te financieren in landen waar ze dat
niet zelf kunnen. En steken mensen een hart onder de riem waar ze
het niet in hun eentje redden.”
“Onze opvatting is dat als je je beter voelt en zekerder van jezelf,
je ook sterker in de maatschappij staat en je je geld beter kunt verdie-
nen. We geven mensen een kans datgene te doen waar ze goed in zijn.
Daarbij staat voorop dat we een theaterstuk financieren omdat het
20 zuidelijkafrikamagazine 04/2006
een fantastisch stuk is, niet omdat het bijvoorbeeld over aidseducatie
gaat. We steunen niet vanwege de boodschap.” Het Fonds ondersteunt
activiteiten en publicaties en kent jaarlijks prijzen toe aan individuen
en organisaties die een uitzonderlijke prestatie hebben geleverd op
het gebied waar cultuur en ontwikkeling elkaar raken.
Van der Plas gelooft sterk in de visuele rol van het Fonds. “We moeten
letterlijk laten zien wat de kracht van cultuur is door modeontwerpers,
muzikanten, theaterschrijvers, fotografen uit die landen een podium te
geven. Westerlingen hebben veel makkelijker toegang tot topplekken. Wij
proberen die podia ook voor anderen bereikbaar te maken.”
Succes van de ontwerpers _ Als belangrijk hoogtepunt van
de afgelopen tien jaar noemt ze de Prins Claus Prijs die in 1998 naar
Afrikaanse modeontwerpers ging. Het was de befaamde bijeenkomst
waarbij Prins Claus demonstratief zijn das afwierp. De ontwerpers
Alphadi uit Niger, Oumou Sy uit Senegal en Tetteh Adzedu uit Ghana
wonnen de hoofdprijs. De bijbehorende modeshow in het Paleis op de
Dam en het boek The art of African Fashion waren een ongekend succes.
“Ze gaven een nieuw beeld van Afrika”, zegt Van der Plas, “van creativi-
teit, haute couture, beelden die wij totaal niet kennen omdat wij alleen
met plaatjes van oorlog en honger worden geconfronteerd. En het suc-
ces van de ontwerpers gaat door: ze zijn internationaal doorgebroken,
Atzedu heeft in het Mode Museum in Antwerpen meegedaan aan een
tentoonstelling, Oumou Sy in Frankfurt. Een Duitse uitgeverij wil het
boek in groot formaat opnieuw gaan uitgeven. Zo’n prijs heeft dus een
geweldige impact. Ons gaat het erom kwaliteit te laten zien uit gebie-
den die anders gesloten zouden blijven, die wij zones of silence noemen.
In kwaliteit verschillen arme en rijke landen helemaal niet van elkaar.”
van Afrika

Foto’s: Prins Claus Fonds (tenzij anders vermeld)

Mode van Oumou Sy,

prijswinnaar in 1998.

zuidelijkafrikamagazine 00/2006 21
 Foto: ANP/Marcel Antonisse
Van links naar rechts: Uitreiking Prins Claus Prijs 1998; Cartoon van prijswinnaar Zapiro, 2005; Omslag ‘The Short Century’ van Okwui Enwezor; Ontwerp van prijswi

De visuele rol van het Fonds komt terug in de Prince Claus Fund De dansschool werkt mee aan het grootste project dat het Prins
Library, een rijk geïllustreerde boekenreeks die het Fonds uitgeeft. Claus Fonds ooit heeft ondersteund en dat zijn tienjarig bestaan mar-
Topboek vindt Van der Plas The Short Century, een indrukwekkende keert: de Sahel Opera, die in 2007 in Mali in première gaat en ook in
bundel die de Nigeriaanse curator Okwui Enwezor samenstelde over Nederland te zien zal zijn. Het is een volledige Afrikaanse productie.
de onafhankelijkheidsstrijd en bevrijdingsbewegingen in Afrika. “Het De opera gaat over een zwangere vrouw die met een aantal mannen
laat prachtig zien hoe architecten, schrijvers, filmmakers en muzi- door de Sahel trekt op weg naar Marokko. Van daar willen ze naar het
kanten de onafhankelijkheid door heel Afrika hebben verbeeld en beloofde land, Europa. Bij het Marokkaanse hek aangekomen waar ie-
verwoord, inclusief alle speeches van onafhankelijkheidspresidenten”, dereen doorheen moet, bevalt zij en sterft. De vraag is waar het kindje
vertelt Van der Plas. Licht verontwaardigd: “Er hoorde een tentoonstel- haar leven zal leiden: in Afrika of Europa.
ling bij met film, beeldende kunst etc, maar het is me niet gelukt die “De opera gaat over de relatie Europa-Afrika, over migratie en hoe
naar Nederland te krijgen. Dat is jammer, want het is ook deel van we daar mee omgaan”, zegt Van der Plas. “Heel actueel. Je ziet in Europa
ónze geschiedenis, van het Westen. Wij Nederlanders zijn in Zuid-Afri- eigenlijk twee ontwikkelingen, waar wij in ons werk ook mee geconfron-
ka actief geweest, we hebben slavenhuizen op het eiland Gorée voor teerd worden. Enerzijds is er de steeds verdergaande internationalisering
de kust van Senegal en in Ghana opgericht. Maar Nederland negeert
zijn eigen geschiedenis. Daar zijn we fantastisch in. Van de Tweede
Dansschool Jant-bi
Wereldoorlog tot Srebrenica en van Indonesië tot onze Marokkaanse
medemens: we doen alsof ze niet bestaan.”
Niet dat het Fonds zich geroepen voelt om een Nederlandse canon
te schrijven, grapt ze, maar het geeft wel aan hoe belangrijk het Prins
Claus Fonds het vindt dat mensen hun geschiedenis kennen en in hun
cultureel erfgoed kunnen delen.
Een initiatief dat daaraan volgens haar in belangrijke mate bij-
draagt, is het Culturele Noodfonds van het Prins Claus Fonds. “Als bij
een ramp of oorlog cultureel erfgoed wordt vernietigd, is er vaak geen
geld om dat te herstellen. Het noodfonds is een soort Rode Kruis voor
cultuur en biedt direct eerste hulp om te voorkomen dat gebouwen
of collecties vergaan. Eten en medicijnen zijn natuurlijk essentieel in
noodsituaties, maar ook cultuur is een basisbehoefte: mensen komen
bijvoorbeeld samen in een moskee om trauma’s te verwerken. Cultuur
geeft je hoop en respect, dingen die eten en drinken je niet kunnen
geven; je krijgt er weer energie door.”

Grootste project ooit _ Als volgend hoogtepunt noemt de direc-

trice de langdurige samenwerkingsovereenkomst met de dansschool
Jant-Bi in Senegal. Dansers uit heel Afrika krijgen er les in traditionele
Afrikaanse dans. “Wij financieren die school omdat het zo geweldig is
dat mensen uit verschillende landen van elkaar kunnen leren”, vertelt
Van der Plas, terwijl ze een foto van de dansers laat zien. “Ze respec-
teren de Afrikaanse tradities, maar geven die op actuele, moderne
manieren vorm.”

22 zuidelijkafrikamagazine 04/2006
 Foto: Roger Dohmen/Hollandse Hoogte
nnaar Oumou Sy, 1998; Els van der Plas; Dansschool Jant-bi uit Senegal
en globalisering, mensen verplaatsen zich makkelijker en maken sneller
contact. En anderzijds is er een zucht naar nationale identiteit en angst
voor de ander: grenzen worden weer beschermd. Het Fonds wijst op de
positieve gevolgen van migratie voor een samenleving, we stimuleren
dat je ‘de ander’ juist moet ontmoeten. Maar dat verhaal wordt steeds
lastiger. De Geert Wildersen worden talrijker. Als je ziet wat voor moeite
we hebben om visa te krijgen voor gasten uit Afrika…. Iemand uit Nigeria
komt niet meer zomaar binnen. Het wordt steeds moeilijker om Afrika
positief op de agenda te krijgen. De media heeft helemaal geen bood-
schap meer aan Afrika, omdat ze denken dat het de lezers niet interes-
seert. Maar als je lezers niet voedt, dan hebben die ook geen idee wat ze
er interessant aan zouden moeten vinden. Het Fonds vormt zo steeds
meer een tegenkracht, dat waren we tien jaar geleden nog niet.”
Overstag _ Er zijn nog veel meer successen van de afgelopen tien
jaar te noemen. Neem de voetbalcompetities in de grote sloppenwijk
Mathare van Nairobi die het Fonds steunt. Jongeren hoeven geen con-
tributie te betalen als ze iets goeds doen voor hun buurt; ze kunnen
er beurzen mee winnen en enkelen zijn zelfs doorgestoten naar het
Keniaanse nationaal elftal. Of neem het toneelstuk King Baabu van de
Nigeriaanse Nobelprijswinnaar Wole Soyinka over hoe een Afrikaanse
leider dictator wordt, waarvan het Fonds in 2002 de Afrikaanse tournee
financierde. Het stuk werd lovend ontvangen, ook in Afrika.
Maar het werk gaat niet altijd even gemakkelijk. Op het gebied
van de beeldende kunst, bijvoorbeeld, wordt Afrika nog steeds niet
overal serieus genomen, merkt Van der Plas. Op de Venetië Biënnale
was Afrika tot voor kort zelfs zo goed als onzichtbaar. Samen met de
Ford Foundation zorgde het Fonds in 2001 voor een doorbraak: voor
het eerst werd er een Afrika Paviljoen neergezet. “Vervolgens wilde de
jury van de Biënnale het paviljoen niet meenemen in de competitie
omdat het niet officieel in de hoofdtentoonstelling stond maar in de
fringe. Daar is enorm veel protest op gekomen, waardoor men uitein-
delijk wel overstag moest. De Nigeriaanse kunstenaar Yinka Shonibare
won er meteen een prijs.”
“Maar we zijn er nog niet”, waarschuwt Van der Plas. “De huidige
curator van de Biënnale heeft een voorcompetitie uitgeschreven voor
heel Afrika. De Afrikaanse curator die wint, mag er dan een tentoon-
stelling organiseren. Andere landen hoeven dat helemaal niet, dit is
echt omstreden. Toch geloof ik dat we een emancipatoire beweging in
gang hebben gezet op de Biënnale.”
Als ‘leukste’ prijs van de afgelopen tien jaar, ten slotte, noemt Van
der Plas de Prins Claus Prijs voor de Zuid-Afrikaanse cartoonist Zapiro
in 2005. “Zapiro had tijdens de apartheid al vlijmscherpe cartoons
over het bewind. Maar politici zijn nog steeds bang voor hem. De
voormalig vice-president Zuma heeft hij enorm aangepakt. Zapiro is
een echte luis in de pels. Hij bereikt blanken én zwarten, en maakt ook
geen onderscheid bij wie hij wil treffen met zijn cartoons.”
Afrikanen kunnen erg goed lachen om hun eigen situatie, vindt
Van der Plas. “Humor brengt verlichting in moeilijke tijden en geeft je
nieuw perspectief, zoals veel uitingen van cultuur. Dat is het leuke aan
dit werk: wij adviseren mensen, maar we krijgen ook nieuwe inzichten
terug. We bouwen een wederzijdse relatie op die veel belangrijker is
dan de kale rol van geldschieter.”
zuidelijkafrikamagazine 04/2006 23
 Land tussen hemel en hel
De spagaat van Zuid-Afrika
Polemiek
De verwachtingen waren hooggespannen: Zuid-Afrika zou een droomstaat
worden, een lichtend voorbeeld voor Afrika. Maar wat blijkt: Zuid-Afrika
is een normaal land, met zijn weldaden en zijn schandvlekken. Tijd om de
axioma ’s van morele herbewapening overboord te gooien. Tekst: Bart Luirink
I n augustus vergeleek de VN-
Hoge Commissaris voor Aids,
Stephen Lewis, het gedrag van
de Zuid-Afrikaanse regering
met dat van een ‘geschifte randgroepering’.
Aanleiding was een voorlichtingskraampje
op de aidsconferentie in Toronto, waarop ge-
zondheidsminister Shabalala-Msimang zoete
aardappelen, knoflook en citroenen had laten
uitstallen. Ze waren Lewis bijna letterlijk in het
verkeerde keelgat geschoten. Met in gedachten
de ruim vijf miljoen besmette Zuid-Afrikanen,
de bijna twee miljoen doden en de misplaatste
uitspraak van ANC-vice-president Jacob Zuma
dat hij na onveilige seks gewoon een douche
nam, had de VN-man een grens bereikt. Lewis’
toespraak leidde in Zuid-Afrika tot veelvuldige
oproepen om de minister te ontslaan.
Kort na Lewis opende schrijver André
Brink in Le Monde het vuur op het ‘aanhou-
dende geweld’ in zijn land, ‘een kenmerk van
het nieuwe bestel’. Brink verweet het ANC de
droom van vrijheid en democratie te hebben
‘verraden’. Hij hekelde de minister van politie
Nqakula, die critici zou hebben uitgenodigd
te emigreren, en waarschuwde dat de Olym-
pische Spelen van München ‘kinderspel’ wa-
ren in vergelijking met ‘het bloedbad’ waar-
toe de wereldkampioenschappen voetbal in
2010 in Zuid-Afrika zou leiden.
In het Engelse tijdschrift The Spectator
echoden Brink’s woorden na in een bijdrage van
publicist en musicus Rian Malan. Ook hij bleek,
twee jaar nadat hij publiekelijk boete deed voor
24 zuidelijkafrikamagazine 04/2006
zijn ‘negativisme’ en de regering toejuichte, alle
vertrouwen weer te hebben verloren.
Eind september, ten slotte, zei bisschop
Desmond Tutu in Kaapstad dat zijn land in
moreel opzicht de weg kwijt is. “Wat is er met
ons gebeurd? Het lijkt alsof we onze vrijheid,
onze rechten, hebben geperverteerd tot ban-
deloos, onverantwoordelijk gedrag.”
Het Nieuwe Zuid-Afrika – finish en klaar.
Er is ook een ander lijstje denkbaar.
Daarop staat vermeld dat de Zuid-Afrikaanse
regering in oktober haar aidspolitiek volledig
omgooide. Staatssecretaris voor Gezond-
heidszorg Madlala-Routledge verklaarde dat
het land zich niet langer ‘de verwarrende uit-
spraken’ over zoete aardappelen et cetera kon
permitteren. Ze prees Lewis, die Zuid-Afrika
had ‘wakker geschud’. Het pleit lijkt beslecht
in het nadeel van de gezondheidsminister.
In dezelfde maand verwierf Zuid-Afrika
een tijdelijke zetel in de Veiligheidsraad, een
erkenning van de toenemende rol die het
land speelt in de internationale beweging
voor een eerlijker verdeling tussen ‘noord’ en
‘zuid’ en in conflictoplossing in Afrika.
Dan zijn er de succesverhalen van de ex-
plosief groeiende toerisme-industrie en de
gereorganiseerde belastingdienst, die elk jaar
miljarden meer incasseert dankzij efficiëntie
en corruptiebestrijding.
Ten slotte is er de invoering van het homo-
huwelijk. Nog niet eens het besluit zelf, alswel
het grote enthousiasme waarmee ANC-leiders
de gelijkberechtiging half november in het
parlement verdedigden, maakte diepe indruk.
Zoals defensieminister Lekota. “Hoe kunnen we
leven met een werkelijkheid waarin we men-
sen, met wie we samen optrokken in de strijd
voor democratie, gelijke rechten weigeren? (…)
Dit land kan zich niet langer permitteren een
gevangene te zijn van achterlijke, verouderde
vooroordelen waarvoor geen enkele grond
bestaat”, aldus Lekota. In Afrika, welteverstaan,
waar in talloze landen geen homorechten be-
staan en mensen worden vervolgd en mishan-
deld voor hun seksuele voorkeur.
Eerlijk is eerlijk _ Ziehier, de spagaat die
Zuid-Afrika heet. Een land geleid door een pre-
sident die in de loop der jaren van een vrijden-
ker in een angsthaas veranderde, door minis-
ters die een soort arrogantie van de onmacht
demonstreren. De revolutionaire retoriek
lijkt wel omgekeerd evenredig aan de smalle
marges waarbinnen de nieuwe machthebbers
opereren. De economie en de grond zijn nog
grotendeels in blanke handen. Het politie-ap-
paraat is nagenoeg onveranderd gebleven na
de democratische overgang. Nog steeds maken
daar mensen die tijdens de apartheid carrière
maakten, de dienst uit. Maar eerlijk is eerlijk,
als ANC-leiders blijven beweren dat ze echt alle
touwtjes in handen hebben, moeten ze niet
klagen over de vaak felle kritiek.
Tijdens de presentatie van Outside the
Ballot Box, een barometer van de democratie
in zuidelijk Afrika, zei oud-ANC-ideoloog en
academicus Raymond Suttner: “De democra-

tie in Zuid-Afrika staat onder druk nu eerlijk
debat is vervangen door karaktermoord en
moddergooierij.” Ook staatsdiensten, zoals
de op FBI-leest geschoeide Scorpions, zouden
ondergeschikt zijn gemaakt aan de opvol-
gingsstrijd in het ANC. En dan is er de keer-
zijde van Zuid-Afrika’s voortrekkersrol in het
homodebat. In Afrika neemt de weerzin tegen
de Zuid-Afrikaanse geldingsdrang en het
‘economisch imperialisme’ juist toe. Zoals ook
de sterk toegenomen rol van vrouwen in de
Zuid-Afrikaanse politiek, media, diplomatie
en bedrijfsleven door het Afrikaanse patriar-
chaat met lede ogen wordt aangezien. Ook in
Zuid-Afrika zelf, overigens.
Maar aan het andere uiteinde van de
spagaat doemt een land op dat vorm begint
te geven aan het multiculturele avontuur dat
Foto: Desmond Stewart/iAfrika Photos
met het aan de macht komen van Mandela
op gang kwam. Een groeiend aantal mensen
zoekt naar de verwantschap met de rest van
het continent, meer dan naar de verschillen.
Dit land heeft ook een massale beweging
tegen het inadequate aidsbeleid voortge-
bracht, in de kern gevormd door mensen die
zich verbonden weten met het ANC en zijn
bondgenoten. In het parlement wil maar geen
krachtige oppositie opstaan, maar daarbuiten
floreert een sterk maatschappelijk midden-
veld. Er is een zich verrijkende nieuwe elite en
er is corruptie, maar het staat wel allemaal in
de krant. Er is een publieke omroep die steeds
meer als papegaai van de machthebbers ope-
reert, maar buiten het omroepcomplex de-
monstreren vertegenwoordigers van sociale
bewegingen voor een onafhankelijk geluid.
Speciale opdracht _ De spagaat van goed
en kwaad – beide kanten blijken te bestaan.
Maar wat niet helpt, is de neiging om Zuid-
Afrika telkens weer te onderwerpen aan de
axioma’s van de morele herbewapening. In
een vrolijke bui maken we van Zuid-Afrika
een sprookje (Malan), op een donker moment
stellen we vast dat het experiment ‘mislukt’ is
(Brink), of is ‘geperverteerd’ (Tutu).
Evenmin is Zuid-Afrika gediend met een
marketingstrategie waarvoor het ANC naar
verluidt een gerenommeerd reclamebureau
heeft ingehuurd. De Hoge Commissaris voor
Zuid-Afrika in Londen, Lindiwe Mabuza, zou
onlangs zijn herbenoemd met een speciale
opdracht. In de Zuid-Afrikaanse Sunday Times
(6 juni 2006) viel te lezen dat ‘president Mbeki
gelooft dat alleen zij in staat is om de krachtige
lobby van de internationale anti-apartheids-
beweging voor een tweede keer in beweging
te krijgen.’ Deze lobby zou gericht zijn ‘op het
werven van investeringen en op ontwikkeling’.
Als dit klopt, moet president Mbeki snel
uit die droom verlost worden. Het ANC is geen
bevrijdingsbeweging meer, maar een partij
aan de macht. Men kan met die regering
sympathiseren of niet, maar betrokkenheid
met Zuid-Afrika manifesteert zich vandaag
in uitwisseling in de kunst en de wetenschap,
in kritische dialoog en praktische solidariteit.
Daar zijn veel Nederlanders bij betrokken.
Wie aan deze betrokkenheid de eis van loya-
liteit aan de regering-Mbeki verbindt, draait
haar juist de nek om.
zuidelijkafrikamagazine 04/2006 25
 The Swakopmund Observer
kijken en bekeken worden

Vagina was ‘talk of the town’ Wel/geen kinderen

38 zuidelijkafrikamagazine 01/2006
Lusaka, Zambia – Het theaterstuk De Vagina Monologen heeft kranten, op radio en tv, op
ook in Zambia tot veel ophef geleid. Bij eerdere tournees, onder strooibiljetten en in e-mails.
meer in Uganda, riepen kerkelijke organisaties op tot een ver- De vagina was de talk of
bod van het stuk, dat vrouwelijke seksualiteit bespreekbaar wil the town. Het begrip bleek
maken. In Zambia had iedereen het opeens over de vagina. gemakkelijk te verkopen en
leidde tot veel discussie. Dat
Door Kartina Otjiwarongo mobiliseerde de voorstanders
van een open discussie en dat
schrok vervolgens de moge-
lijke censors af”, aldus de
actrice in een artikel op de
Zuid-Afrikaanse website
GenderLinks.
De openingsavond was uitver-
kocht, de voorstelling werd
bijgewoond door een bont
gezelschap van jonge en oude
Zambianen, vrouwen en man-
nen, politici, lokale beroemd-
heden, studenten en media-
mensen. Na afloop was een
aantal bezoekers te geschokt
om nog iets te zeggen, maar
anderen reageerden positief.
“De discussie met het publiek
na afloop was uniek, voor het
eerst werd er hardop gespro-
ken over seksualiteit, over
Foto: Sister Namibia
De schrijfster Lieve Joris bekende
tijdens Africa on the Move, de
jaarlijkse NiZA-manifestatie, dat
zij in Afrika altijd een beetje jokt
als haar gevraagd wordt hoeveel
kinderen ze heeft. “Dan zeg ik
meestal twee, want dat je géén
kinderen hebt, kunnen Afrikanen
zich nauwelijks voorstellen”,
aldus Joris. Naast mij ontstak
een Nederlandse mevrouw van
middelbare leeftijd in woede:
“De leugenaarster! Ze denkt dat
Afrikanen alles geloven! Wat een
pedante, neokoloniale, eurocen-
trische oplichtster!”, riep ze en ze
liep kwaad weg.
Even later kom ik haar weer
tegen in het restaurant, waar ze
in gesprek is met een medewer-
ker van het Congolese Radio
Mandaleo. “Ik zeg in Europa
altijd dat ik twee kinderen
heb, want dat vinden ze hier
wel genoeg”, hoor ik de man
zeggen. In werkelijkheid heeft
hij vier koters. De mevrouw
knikt instemmend. “Ja,” zegt ze
lachend, “Nederlanders kun je
alles wijsmaken.”
P.S. Uit de e-mail van een Zim-
babwaanse vriendin: “Damn,
where was Madonna when I was
young?”
Heinrich Otjiwarongo,
hoofdredacteur

het faken van orgasme, over

it angst dat sommigen
de productie ook in
U Zambia zouden willen
verbieden, stelden vrouwen-
organisaties voor er een
het dagblad The Post uitvoerig vrouwenbesnijdenis”, zegt
aandacht aan het stuk Kangwa-Wilkie.
besteedde. “De krant drukte Maar de recensies in de
de poster voor de voorstelling kranten waren teleurstellend.
groot af, zodat het v-woord “Die lieten het woord vagina
 andere titel aan te geven.
Maar volgens actrice Sampa
Kangwa-Wilkie bleek dat
voorstel achterhaald nadat
Publieke papegaai
Van platte propaganda…
Johannesburg – De Zuid-
Afrikaanse publieke omroep
SABC heeft bijna vijftiendui-
zend euro betaald om het
hoofd van haar directeur Dali
Mpofu op de cover van het
glossy maandblad Leadership
te krijgen. Met het popula-
riseren van Mpofu hoopt de
omroep haar critici de wind
uit de zeilen te nemen.
De SABC raakte onlangs in
opspraak toen een presen-
tator in zijn programma
meldde dat er een zwarte lijst
bestond van mensen die niet
in de ether aan het woord
mogen komen. Het zou onder
anderen gaan om publicist
William Gumede, van wie vo-
rig jaar een kritisch boek over
de Zuid-Afrikaanse president
SABC-directeur Mpofu
zuidelijkafrikamagazine 01/2006
39
van de pagina afknalde”,
aldus Kangwa-Wilkie. “Een
week later kwam je de term
vagina overal tegen: in de
Mbeki uitkwam, om Moeletsi
Mbeki, broer van de presi-
dent, en Elinor Sisulu, die
beiden forse kritiek hebben
op de ‘stille diplomatie’ van
de Zuid-Afrikaanse regering
in de Zimbabwe-crisis.
Mpofu stelde aanvankelijk
een onafhankelijke commis-
sie in, die het bestaan van de
lijst bevestigde. Ook plaatste
de commissie in haar rap-
port zeer kritische kantte-
keningen bij het optreden
van Snuki Zikalala, hoofd
actualiteiten van de omroep
en vooraanstaand ANC-lid.
Hij zou nieuws veelvuldig
met propaganda verwarren.
Onder druk van het SABC-
bestuur heeft Mpofu inmid-
dels besloten het uitgelekte
rapport (nog) niet officieel
naar buiten te
brengen, en
lijkt Zikalala
verder zijn
gang te kun-
nen gaan.
Foto: Katherine Muick/SundayTimes
weer weg en schreven dat er
geen controverses waren ge-
weest. Maar het was dus goed
dat die er juist wél waren.”
de South African Historical
Archives, bestaan er veel
aanwijzingen dat de SABC
zich in haar berichtgeving
over Zimbabwe schuldig
heeft gemaakt aan opzette-
lijke verdraaiing. Pigou deed
onderzoek naar de bericht-
geving over de verkiezingen
in Zimbabwe in 2005, in
opdracht van het Media
Institute for Southern
Africa, de Crisis in Zimbabwe
Coalition en NiZA.
Pigou stelde onder meer
vast dat de SABC niet
meldde dat oppositionele
woordvoerders tijdens de
campagne geen toegang
hadden tot de staatsmedia.
Naar de mishandeling van
oppositieleden en de poli-
tieke manipulatie rond de
voedsel hulp deden SABC-
verslaggevers destijds geen
onderzoek.
Vooral correspondent Hope
Zinde moet het in Pigou’s
onderzoek ontgelden. Zij
vertelde de kijkers over Zim-
…tot directe babwe: “Het is een prachtig
misleiding land. Ik ben hier nu twee
Volgens dagen, ik heb door de stad
onderzoeker gereden, het is er schoon en
Piers Pigou, vreedzaam. De mensen zijn
directeur van gelukkig.”
De toerist als voyeur
De Nederlander Jan Willem parade beperkt blijft.
bleef speciaal een maand De verslaggeefster van de
langer in Swaziland om krant zag hoe auto’s stil
de jaarlijkse Rietdans niet hielden bij de rivier waar de
te missen. Tijdens het eve- meiden baden. Op de weg
nement gaan duizenden, naar het koninklijke paleis
halfblote jonge meiden met in eLudzidzini stonden luxe
lange rietstengels aan koning auto’s geparkeerd “terwijl
Mswati III voorbij. Vervolgens de bestuurders met de
kiest de monarch een nieuwe jonge Swazische vrouwen
bruid, afgelopen september in onderhandeling waren.”
de dertiende op rij. Volgens Jim Goma, gouver-
Volgens Zim Observer News neur van eLudzidzini, liet de
heeft Jan Willem geen idee krant weten dat “de autori-
van de culturele achtergron- teiten niet op de hoogte zijn
den van de parade. “Het is van deze praktijken en zich
uniek en een van de weinige niet kunnen voorstellen dat
gelegenheden waar je blote het gebeurt.”
borsten kunt zien”, aldus de
toerist. Ondanks een verbod
om de ontblote borsten te
fotograferen, schieten pers-
muskieten en toeristen er
lustig op los. Jianhong Li uit
Beijing was er dit jaar voor de
vierde keer bij. “De meiden
zijn prachtig en iedere keer
zie je meer!”
Zim Observer News stelde ook
vast dat de buitenlandse
belangstelling niet tot de
Foto: Eric Miller/iAfrika Photos
Advertentie
 Een in trance
verkerende
sangoma tijdens
de ceremoniële
afsluiting van
de leertijd van
de traditionele
genezers, Hlabisa,
KwaZulu-Natal.

28 zuidelijkafrikamagazine 00/2006
Paul Weinberg’s spirituele
ontdekkingstocht
P aul Weinberg werd beroemd
door zijn werk voor het legenda-
rische Zuid-Afrikaanse fotobu-
reau Afrapix, dat naam maakte
door onverschrokken foto’s van de apartheid
en het verzet ertegen. Tien jaar geleden begon
hij met het fotograferen van gebedsbijeen-
komsten, bezweringen en religieuze extase in
zuidelijk Afrika. Een ommezwaai met maat-
schappelijke én persoonlijke redenen.
“Dat ik een jaar of wat geleden onderdook in
de wereld van de spiritualiteit was vooral aan
twee dingen te danken: mijn jarenlange om-
gang met inheemse volkeren in Zuid-Afrika
en de zware persoonlijke crisis waarin ik toen
verkeerde.
Van mijn reis met de eerste bewoners
van Afrika had ik geleerd, dat de innerlijke
wereld (die van de spiritualiteit) en de ma-
teriële wereld voortdurend met elkaar in
samenspraak zijn. Ze beïnvloeden elkaar en
spelen beide een rol in het dagelijkse leven.
Voorouderverering leidt bijvoorbeeld tot een
gevoel van continuïteit en geeft antwoord
op vragen – voor alles is een reden: rampen
en calamiteiten kunnen worden verklaard.
Bewogen
geesten
Bovendien zoeken mensen in de spirituele
wereld niet alleen antwoorden, maar ook een
bevestiging van positieve krachten. Rituelen
en ceremoniën zijn een sociaal gebeuren,
waarbij het leven wordt gevierd als een feest
– als een bron waaruit je op elk moment van
de dag vreugde en geluk kunt putten.
De andere reden van mijn duik in de
spiritualiteit was puur persoonlijk. Enkele
jaren geleden zonk ik voor de derde keer in
mijn leven weg in een zware depressie. Niet
lang daarna kreeg ik van een vriend het
boek Awareness van Anthony de Mello, een
jezuïetenpriester en psychotherapeut die
jarenlang in India heeft gewoond. Ik weet
nog dat ik steeds weer terugkwam op een
bepaalde passage waarin wordt uitgelegd:
als je depressief bent, wees dan blij, want je
hebt jezelf de kans op genezing gegeven! Ik
ontdekte dat gevoelens van verscheurdheid,
onevenwichtigheid en mentale verwarring in
de leer van de mystici gewoon onderdeel zijn
van het zoeken naar verlichting. Ik beschouw-
de mezelf nu als een patiënt die op weg was
naar genezing. En zo betrad ik een nieuwe
levensfase met zoiets als een schone lei – ik
had niets te verliezen en alles te leren.
Mijn benadering was dat ik mijn spiritu-
ele ontdekkingstocht liet vertellen door de
camera, aan de hand van gebeurtenissen en
rituelen die de ontwikkelingen in mijn land
Zuid-Afrika in bepaalde opzichten sturen. Het
was niet mijn plan om een totaaloverzicht te
geven van alle religies in de regio, maar om
de spirituele praktijken die ik persoonlijk in-
teressant vond te documenteren. Je zou kun-
nen stellen dat mijn land dankzij de Waar-
heidscommissie een proces van healing heeft
doorgemaakt. Verborgen wreedheden wer-
den aan het licht gebracht om de waarheid te
onthullen, te genezen, te vergeven en verder
te gaan. Ook ik maak, met of zonder camera,
deel uit van het land dat zichzelf probeert te
genezen. Met deze reis sluit ik me aan bij de
miljoenen Zuid-Afrikanen die voortdurend op
bedevaart zijn naar iets dat boven het politie-
ke geharrewar en de platitudes uitstijgt – op
zoek naar de transcendentale geest.”
Citaten en foto’s komen uit Paul Weinberg’s
fotoboek Bewogen geesten. Mets en Schilt, Am-
sterdam, 2006. ISBN 9053305297. 128 p., D 39,90.
zuidelijkafrikamagazine 04/2006 29
 Zulu-meisjes
tijdens de
rietdans,
Nongoma,
KwaZulu-Natal.

30 zuidelijkafrikamagazine 00/2006
Doopplechtigheid, kerkgenoorschap van
de Zion Church, Inhaca-eiland, Mozambique.

Bezoek aan de graven van familie, Limehill, KwaZulu-Natal

(de ontruiming van Limehill was een van de beruchtste
ontruimingen tijden de apartheid).

zuidelijkafrikamagazine 00/2006 31
32 zuidelijkafrikamagazine 04/2006
 ‘Schotse’ dansers
bij het juli-festival,
Ebuhleni, Durban,
KwaZulu-Natal.

zuidelijkafrikamagazine 00/2006 33
 Een man van staal
Jacob Zuma
Profiel Hét schrikbeeld van vele Zuid-Afrikanen én Nederlanders: Jacob Zuma als
volgende president van Zuid-Afrika. Hij is beschuldigd van corruptie.
Hij dacht dat douchen aidsbesmetting kan voorkomen. Hij rechtvaardigde
ongewenste seksuele avances met Zulu-tradities. Toch is hij erg populair
in Zuid-Afrika. Wie is hij? Een straatvechter in geldnood.
Tekst: William Gumede

I n Zuid-Afrika zijn momenteel

maar weinig mensen die zozeer
bewierookt en tegelijkertijd
verafschuwd worden als Ja-
cob Zuma. Bij de zwarte middenklasse is de
afkeer van hem bijna even groot als bij de
blanke middenklasse. Een samenraapsel van
ontevreden zwarte jongeren, traditionalisten,
vakbondsleden en socialisten daarentegen
omhelst hem als de held die president Thabo
Mbeki in 2009 moet opvolgen.
Zuma heeft obstakels overwonnen die
mindere politici allang zouden hebben ge-
vloerd. Hij is beschuldigd van corruptie en van
verkrachting, en door Thabo Mbeki ontslagen
als vice-president. Op 8 mei 2006 sprak de
rechtbank Zuma vrij van verkrachting.
In september 2006 staakte de rechtbank de
corruptiezaak tegen Zuma, vanwege gebre-
ken in de aanklacht. Maar in november 2006
besliste het Zuid-Afrikaanse Hooggerechtshof
in hoger beroep dat er wel degelijk sprake
was van corruptie bij schenkingen die Zuma
ontving van zijn financiële adviseur Shabir
Shaik. Daardoor aangemoedigd start de
openbaar aanklager waarschijnlijk begin
2007 een nieuwe rechtszaak tegen Zuma.
Zuma en zijn aanhangers wijten diens
rampspoed aan Mbeki: de president zou zo
willen voorkomen dat Zuma de volgende
presidentskandidaat van het ANC wordt. De
ironie van dit alles is dat Zuma zijn politieke
carrière grotendeels te danken heeft aan
Mbeki. Zuma is een klassiek voorbeeld van
wat velen binnen de zwarte politieke en za-
kenelite is overkomen: een duizelingwekkend
snelle omslag van bittere armoede tot enor-
me rijkdom, met vervolgens een worsteling
om de nieuwe levensstijl overeind te houden.
Tien jaar Robbeneiland _ Jacob Zuma
werd geboren in 1942 in het gehucht Inkandla
op het platteland van KwaZulu-Natal, waar
hij nu een royaal buitenverblijf heeft. Hij
werd opgevoed door zijn moeder; zijn vader,
politieman, stierf toen hij drie was. Noodge-
dwongen ging Zuma voortijdig van school af
en moest hij allerlei baantjes aannemen op
blanke landbouwbedrijven en in Durban, de
metropool aan de Indische Oceaan. Als tiener
werd hij beïnvloed door zijn oom Obed Zuma,
die actief was in de radicale zwarte vakbewe-
ging. Zuma werd ANC-lid op zijn zeventiende
en trad in 1962 toe tot de gewapende tak van
het ANC, Umkontho we Sizwe. In 1963 werd
hij gearresteerd en veroordeeld tot tien jaar
Robbeneiland wegens samenzwering tot
omverwerping van de regering. Op Robben-
eiland voltooide hij zijn ‘opleiding’, onder de
vleugels van onder anderen Walter Sisulu, de
voormalige secretaris-generaal van het ANC,
die ook Mandela’s mentor was.
Na zijn vrijlating was Zuma in KwaZulu-
Natal betrokken bij het opzetten van een
ondergrondse ANC-organisatie. In 1974, vlak
voordat de veiligheidspolitie binnenviel om
hem opnieuw te arresteren, vluchtte hij naar
Swaziland. Daar liep hij toevallig Thabo Mbeki
tegen het lijf. Mbeki zag instinctief dat Zuma’s
‘volkse’ persoonlijkheid van pas kwam bij het
werven van nieuwe kaders, en Zuma vond in
de bedachtzame maar afstandelijke Mbeki
een intellectuele mentor.
Zuma’s belangrijkste post in ballingschap
viel hem, met wat hulp van Mbeki, in 1987 in
de schoot: die van inlichtingenchef van het
ANC. De schimmige inlichtingenafdeling van
het ANC was gevreesd. Zij was onder meer
belast met het ontmaskeren van ANC-leden
die werden beticht van spionage voor het
apartheidsregime. In de jaren tachtig zijn veel
zogenaamde spionnen geëxecuteerd, onder
wie ook loyale leden – het bekritiseren van
de leiding werd vaak op één lijn gesteld met
spionage. Het is een van de meest bescha-
mende episodes uit de geschiedenis van het
ANC in ballingschap. Zuma kreeg de naam een
‘man van staal’ te zijn, een straatvechter, maar
wel een die toegankelijk was en, ondanks zijn
eerbied voor de Zulu-tradities, ook een over-
tuigd anti-racist.
Toen het ANC in 1990 niet langer verbo-
den was, werd Zuma verkozen tot leider van
het ANC in de wispelturige regio Zuid-Natal.
Gedurende de hele jaren tachtig had het ANC
in KwaZulu-Natal bloedig strijd geleverd met
de Inkatha Vrijheidspartij, die financieel en
militair werd gesteund door het apartheids-
bewind. De Zulu-beweging had het ANC afge-

34 zuidelijkafrikamagazine 04/2006

schilderd als een partij die tradities, cultuur
en instituties van de Zulu’s wilde vernietigen.
Maar net als Inkatha-leider Buthelezi had
Zuma de gave om symbolen van de Zulu-cul-
tuur te gebruiken voor politieke doeleinden.
Het toespreken van traditionele ceremoniële
bijeenkomsten, gehuld in Zulu-luipaardvel en
zwaaiend met schild en speer, ging hem heel
natuurlijk af. Mbeki maakte begin jaren ne-
gentig handig gebruik van dit talent, toen hij
Zuma met succes inschakelde bij zijn onder-
handelingen met Inkatha, om de onmisbare
steun van deze partij te verwerven voor Zuid-
Afrika’s overgang naar democratie.
Eerste geruchten _ Mbeki verraste de
ANC-leiding in 1998 door Zuma voor te dra-
gen als vice-president van het ANC. Mandela
had in die functie liever oud-vakbondsman
Cyril Ramaphosa gezien. Het vice-president-
schap van het land had Mbeki toebedacht
aan Inkatha-leider Buthelezi, maar toen deze
weigerde kreeg Zuma ook deze post. Weini-
gen, misschien zelfs Zuma zelf niet, zagen
Zijn strategie
is concurrenten
luidkeels af te
schrikken
is Zuma misschien wel de zwakste. Daarom
gaan hij en zijn strategen ervan uit dat
concurrenten alleen zijn weg te vagen door
vroegtijdig en luidkeels de eerste gooi te doen
Foto: Rajesh Jantilal/africanpictures.net/Bewerking: Curve bno
naar het ambt, met de bedoeling zo mededin-
gers in spe af te schrikken. Met bijna dagelijk-
se optochten en verklaringen laat de Jeugdli-
ga zien dat Zuma de steun ‘van het volk’ heeft.
Tezelfdertijd laten Zuma’s aanhangers aan
iedere mogelijke uitdager herhaaldelijk we-
ten dat de strijd om het presidentschap bitter
en niets ontziend wordt. Dat maakt vooral de
voornaamste mededingers, Cyril Ramaphosa
en Tokyo Sexwale, ongerust. Deze twee trok-
ken zich uit de politiek terug toen de interne
wedloop voor de opvolging van Mandela in
1999 – die werd gewonnen door Mbeki – een
keiharde strijd werd, overschaduwd door vuil
toen in hem een toekomstige landspresident. spel en intimidatie. Steeds meer ANC-leden
Ondertussen circuleerden de eerste geruch- – zelfs onder degenen die Zuma steunen –
ten over contacten van Zuma met malafide zijn bang dat met Zuma als president de
figuren en over zijn voortdurende geldzorgen. verdeeldheid zal toenemen.
Bekend is inmiddels dat Mandela hem te Hiermee is niet gezegd dat Zuid-Afrika
hulp schoot met een lening van enkele hon- onder president Zuma ten dode opgeschreven
derdduizenden rand. is. Maar in december 2007, als het ANC zijn pre-
De relatie tussen Mbeki en zijn vice- sidentskandidaat kiest, zullen de leden naar alle
president verslechterde al snel. Begin 2001 waarschijnlijkheid kiezen voor een compromis-
beschuldigde de president Zuma ervan tegen kandidaat, die geen deel heeft aan het venijn, de
hem samen te spannen. Zuma zou naar voren verdachtmakingen en het gooien met modder
zijn geschoven door ontevreden ANC’ers die waarmee Zuma’s campagne gepaard is gegaan.
onder Mbeki hun invloed hadden verloren. Zuma zal de top bereiken, waarschijnlijk wordt
Ternauwernood wist Zuma zijn post als vice- hij de nieuwe ANC-president en wordt iemand
president te behouden, maar Mbeki wilde anders verkozen tot landspresident.
in feite van hem af. Zuma raakte ervan over-
tuigd dat de enige manier om zijn positie Een langere, Engelstalige versie van het profiel
hoog in de hiërarchie te behouden, was zelf is te lezen op www.niza.nl/magazine.
de volgende president te worden. Wat daarna William Gumede schreef Thabo Mbeki and
volgde is bekend: het conflict escaleerde, the Battle for the Soul of the ANC (Zebra Press,
Zuma werd ontslagen en vervolgens de presi- 2005) en is sindsdien verbannen door de pu-
dentskandidaat van de linkervleugel van het blieke omroep SABC. Hij schrijft een wekelijkse
ANC, die door Mbeki buiten spel was gezet. blog: blog.washingtonpost.com/postglobal/
Van alle mogelijke presidentskandidaten william_m_gumede.
zuidelijkafrikamagazine 04/2006 35
 Reizen
De boerenzwaluw boven
Afrikaanse savannes

De boerenzwaluwen van het Twentse landgoed Singraven

trekken ieder najaar naar Afrika. Sommige vliegen zelfs
helemaal door naar Namibië. In februari beginnen ze aan hun
tocht terug. Die is vol gevaar en vergt veel van hun lijfje, dat
nog minder weegt dan drie munten van twee euro. Reis mee
met de boerenzwaluw. Tekst: Paula Huigen/Joost Huijsing Illustraties: Erik van Ommen

H et is februari, en ver weg van

hier. De boerenzwaluw die wij
gaan volgen, zigzagt nog bo-
ven de droge savanne van het
Etosha Nationaal park in Namibië. De meeste
‘Nederlandse’ boerenzwaluwen overwinteren
in Midden- of West-Afrika. Maar deze is nog
verder naar het zuiden gereisd, naar Etosha.
Vlak voor het vertrek wordt er druk gefou-
rageerd door de vogels: ze moeten opvetten
en jagen op de ontelbare vliegen, maar ook
op kevers en mieren. Onze boerenzwaluw
is niet alleen. Miljoenen soortgenoten be-
volken dit paradijselijke zwaluwland, met
een overvloed aan voedsel, drinkplassen en
zon. Ogenschijnlijk komt het ze aan niets te
kort. Vanwaar dan toch die onrust onder de
vogels? Het is hun instinct, dat ze opdraagt
naar het noorden te vliegen. Voor een reis, die
vaardigheid, kracht en uithoudingsvermogen
vereist. Een reis, die voor sommige wel eens
hun laatste zou kunnen worden.
Op de Afrikaanse savanne trilt de lucht nog
onder de verzengende februarizon. Onze zwa-
luw is niet meer te houden, elk veertje is nu

36 zuidelijkafrikamagazine 04/2006
klaar voor de reis. Morgen vroeg, bij het och-
tendgloren, zal hij opvliegen voor de eerste
etappe. Maar voor nu is er een andere zorg.
Hij moet een veilig onderkomen zoeken voor
de nacht. En wel meteen, want de zon daalt
snel, over de Namibische vlakte. De oevers van
een drinkplaats lichten zilverkleurig op.
Een kudde olifanten houdt hier bivak voor
de nacht. Ze worden beloerd door toeristen,
uit het resort Okaukuejo. Aan de rand van het
water staan rietvelden waar onze zwaluw de
nacht zal doorbrengen. Samen met honder-
den soortgenoten. De vogels dalen neer in
de rietstengels, dicht bij elkaar zodat ze in de
koele nacht profiteren van elkaars warmte.
En wanneer de zon is verdwenen hoor je het
avondlied van de krekels, met af en toe een
nachtzwaluw of oehoe.
Komen de zwaluwen hier echt tot rust?
Niet zoals wij mensen. Rust betekent voor vo-
gels dat hun hartslag fors naar beneden gaat.
Maar een ononderbroken slaap: nee. Want er
dreigt altijd gevaar. Een zwaluw kan zich geen
moment van onoplettendheid permitteren.
De hyena’s die nu actief worden vormen
echter geen gevaar. Hun gehuil draagt ver
over de droge vlaktes. Ze zijn opgewonden.
Deze aaseters hebben leeuwen horen brullen,
en instinctief weten ze, dat dáár, ergens in
het duister, voedsel op ze ligt te wachten. Het
karkas van een zebra misschien, of een afge-
kloven gnoe.
Over de savanne heerst een mysterieuze
stilte. Zoals elke ochtend, net voor zonsop-
gang. Hoog in de acacia, aan de oevers van
de drinkpoel, wordt de nieuwe dag luidkeels
begroet door twee vogels. Het zijn neus-
hoornvogels, die als dirigenten het Namibi-
sche vogelkoor leiden. Wevers, rouwduiven,
hoppen, drongo’s en klauwieren. Als in slow
motion stappen twee giraffes met sierlijke
bewegingen op de plas af, en buigen zich
traag voorover om te drinken. Ze kijken ver-
schrikt op als in de verte een leeuw – voor
het laatst deze ochtend – zijn machtige
schreeuw over de vlakte laat rollen.
De neushoornvogel laat zich hier niet
door afschrikken en beantwoordt met een
honend geblaf. Om zijn clowneske uiterlijk
– met een snavel zo groot en gekromd als een
banaan – noemen ze hem wel de paljas
van de plas. De boerenzwaluw is niet in de
stemming voor grapjes. Hij doet wat rek-
oefeningen, schudt de veren los en …weg is-ie.
Vaarwel Namibië.
In de schaduw van wat struikgewas zoogt een
leeuwin haar jongen. Ook de groep waarvan
zij deel uitmaakt is hongerig. De koningen
van de wildernis hebben hun oog laten vallen
op een zebra. Die heeft zich wat afgezonderd
van de veilige kudde. In volle vaart snellen ze
op het dier toe. Met een enkele beet wordt
de prooi gewurgd. Na een uurtje eten zijn
de leeuwen voldaan, en is het tijd voor de
schoonmaakploegen. De hyena’s die al op
een afstandje stonden te wachten – en van-
uit de lucht komen de gieren. Ze cirkelden al
een tijdje boven de etende leeuwen, netjes
wachtend op hun beurt. Maar nu naderen ze
het restant van de zebra. Maar ook de zwaluw
doet mee.
Hij is na de eerste honderd kilometer
van z’n reis wel toe aan een stevig maal. Die
paar vliegjes die hij onderweg wist te van-
gen, compenseren nauwelijks de verbruikte
energie. Nee, dan de zwerm vliegen die rond
zuidelijkafrikamagazine 04/2006 37
 het zebra-karkas zoemen… Dat is nét wat hij
nodig heeft.
Er steekt een sterke westenwind op boven de
vlaktes van Namibië. Die stuwt onze zwaluw
oostwaarts, tot boven de Okavango-delta in
Botswana en daarna nog verder, tot bij het
glinsterende lint van de Limpopo-rivier, op de
grens van Zimbabwe en Zuid-Afrika. Hij vliegt
in het gezelschap van tientallen soortgenoten.
Hoog in de diepblauwe Afrikaanse lucht
cirkelt een valk. Het is een boomvalk, mis-
schien wel eentje die óók uit Twente hierheen
is gevlogen.
De zwaluwen doen zich tegoed aan een
zwerm termieten, en hebben geen weet van
het gevaar. De valk slaat zijn vleugels achter-
over, de ogen gefixeerd op zijn doel, en duikt
op de groep zwaluwen. Paniek! Elke zwaluw
versnelt, zwenkt naar links, naar rechts, naar
boven – maar dáár is juist het gevaar – dus
snel weer naar beneden.
Voor één zwaluw is het te laat. Zijn reis
naar het noorden, nog maar net begonnen,
is in één klap voorbij. Onze zwaluw is de
valkendans maar net ontsnapt. Hij voelde de
38 zuidelijkafrikamagazine 04/2006
luchtbewegingen in zijn veren, hoorde achter
zich het geweld van de vangst. Hij heeft ervan
geleerd, en is weer een ervaring rijker. Blijf
altijd waakzaam, bewust van het gevaar, en
verslap geen moment. Want als hij vandaag
niet overleeft, dan is er geen morgen.
Het is eind februari, en onze boerenzwaluw
vervolgt zijn weg noordwaarts door Afrika. Hij
vliegt laag over de grond. De hete ochtendzon
kaatst terug van de aarde, de zwaluw voelt
de warmte op zijn ivoorwitte buik. Het win-
terkwartier Namibië ligt al weer tien dagen
achter hem, en de zwaluw is nu zo’n 1.600 kilo-
meter gevorderd. Hij reist vandaag niet alleen.
Ongeveer twintig andere zwaluwen vliegen
mee. Hun donkerbruine oogjes zijn gericht op
al wat voor hen ligt. En dat is voorlopig nog het
enorme Afrikaanse continent, met zijn savan-
nes en bossen, bergen, woestijnen, rivieren en
meren. Hier zal hij de komende weken moeten
zien te overleven.
Vandaag voert de reis over Zimbabwe.
Onze boerenzwaluw vliegt nu door een Afri-
kaans tweestromenland, gevormd door de
Limpopo en de Zambezi-rivier. Het is Mata-
beleland, in oppervlakte drie keer Nederland
maar met niet meer dan zo’n 1,3 miljoen
inwoners. Hier, tegen een vallei aan, ligt een
belangrijke overnachtingsplaats voor trek-
kende zwaluwen. Tijdens de trek komen hier
elke avond miljoenen vogels, om de volgende
ochtend weer te vertrekken. De volgende
avond voltrekt zich hetzelfde tafereel, met
weer andere vogels.
Ze rusten hier in de oude Eucalyptus-
bomen. Een unieke plaats dus voor onder-
zoek naar trekvogels. Maar ook een plek om
goed te beschermen, want juist die zeldzame
tussenstations waar miljoenen zwaluwen
gebruik van maken, zijn dun gezaaid over
Afrika. En heel wat van die plekken worden
ongeschikt door landbouw, jacht of andere
vormen van verstoring. In het buurland Bots-
wana valt voor de zwaluwen niet veel meer
te halen. Daar zijn uitgebreide rietvelden
vernietigd, waar sinds eeuwen miljoenen
boerenzwaluwen een rustpunt vonden.
De reis voert verder naar het noorden, over
Zambia, waar hij een landschap aan zich
voorbij ziet trekken van grazige vlaktes, be-
weide velden, akkers en watervlaktes. Zo op
het eerste gezicht lijkt er niets aan de hand.
Mieren, vliegen en kevers in overvloed, geen
noemenswaardige tegenslagen. Maar dan
ineens, boven een maïsveld, wat is dat voor
een geluid?
Shhht, tok, klinkt het. En nog een keer. En
nog eens. Eén zwaluw valt dood neer, geveld
door een steen uit de katapult. Maar verderop
staan netten gespannen, voor een grotere
vangst. Het verhaal gaat, dat de zwaluwen
schadelijk zijn voor de gewassen. Maar som-
mige Zambianen vinden ze gewoon ook lekker.
Diepgewortelde en eeuwenoude tradities
zijn niet een, twee, drie te veranderen. Maar
er kan wel wát. Vergelijkbare praktijken met
de vangst van ‘onze’ dwergsterns in Ghana
hebben geleerd dat je met de jeugd moet
beginnen. Maak ze bewust van de natuur
en betrek ze speels bij de bescherming. In
Zambia loopt een boerenzwaluwproject voor
scholieren. Ónze boerenzwaluw, die de dans
in Zambia maar ternauwernood ontsprong,
heeft er nog geen baat bij. Maar zijn nakome-
lingen straks misschien wel.
De zwaluwen van Singraven
het boek – de cd – de expositie
Deze tekst is ge-
baseerd op het
klankbeeld over de
trek van de zwaluw
dat VARA’s Vroege
Vogels uitzond. Dit
hoorspel krijgt u
gratis bij het boek
De zwaluwen van
Singraven. Hierin volgt beeldend kunstenaar
Erik van Ommen met Wilma Brinkhof de
boerenzwaluw tijdens zijn overwintering in
Namibië. Hun verslag is verweven met een
historische safari vanuit Singraven naar zui-
delijk Afrika uit 1922. KNNV Uitgeverij, Utrecht,
2006. ISBN 90 5011 232 3. 112 p., H 29,95.
De schilderijen en tekeningen uit het boek zijn
t/m 7 januari 2007 te zien in Landgoedcen-
trum Singraven/Ellenboer en Natuurhistorisch
Museum Natura Docet in Denekamp.
Meer informatie op www.erik-van-ommen.nl
zuidelijkafrikamagazine 04/2006 39
 Requiem voor
Gympie Street Vlakbij het centrum van Kaapstad ligt Gympie Street,
een vervallen straat in de wijk Woodstock. Er heerst onrust,
bewoners vrezen de renovatie die op gang komt. Ze passen
niet in het plaatje. De toekomst is niet voor hen.
Tekst: Caspar Greeff Foto’s: Ruvan Boshoff

40 zuidelijkafrikamagazine 00/2006
 ‘S Zondags maakt de prediker
zijn opwachting in Gympie
Street. Sjofel pak, op zijn rug
een kruisbeeld gebonden. Een
grote bijbel in de ene hand, een megafoon
in de andere. De prediker loopt langzaam de
straat door, zijn verlossingsboodschap af-
draaiend in zijn megafoon: “Het bloed van het
lam Gods zal uw zonden wegnemen...” Een
schare van voornamelijk vrouwen en kinde-
ren volgt hem. Als de zon onder is hangen ze
op straat wat rond, op matrassen.
Dag in dag uit zie je in Gympie Street
kinderen, op straat, langs de straat. Ze spelen
op een groezelig braakliggend terreintje,
tegenover een muur vol brandplekken, ze
rennen over de stoepen terwijl ze net doen of
ze elkaar doodschieten, ze racen rond op oude
fietsen. Een straat waar kinderen spelen. Een
straat waar armelui wonen. Een straat die
worstelt met de vele veranderingen.
’s Zondags paraderen de minstrelen door
Gympie Street, met hun glimmende satijnen
pakken en platte hoeden met smalle rand,
draaiend met hun parapluutjes. Ze zingen de
liederen die in Kaapstad sinds mensenheuge-
nis op straat worden gezongen. De liederen
vormen het bloed dat door de aderen van de
stad stroomt. Dat de minstrelen hierlangs
komen, is omdat Gympie Street ooit het hart
was van Woodstock, met zijn levendige raci-
ale mengelmoes. Eind jaren vijftig werd Gym-
pie Street, aldus de website music.org.za, ‘het
Moulin Rouge van Kaapstad, een flamboyant
oord van vertier, waar alles mocht. Gympie
Street met zijn extravagante Kaapse muziek,
goema, veranderde in het soort chique gang-
sterbuurt dat je in films ziet. Carnaval stond
daarin centraal.’
In de jaren tachtig was Gympie Street
nog steeds een gangsterbuurt, maar vergeet
het woord chic maar. Junks kwamen er hun
mandraxpillen kopen, dronkaards hun bor-
rel of hun fles bij de smokkelhuise en blanke
feestgangers kwamen er voor hun zakje stuff.
’s Nachts, zo leek het, dreigde in deze straat
het gevaar. In de korte straat werden drugs
verkocht, stegen de vlammen op uit barbe-
cues op de stoep, hingen criminele jongeren
rond. Geen straat waar je graag al te veel tijd
doorbracht, vooral niet na zonsondergang.
Totaal anders_Voor de feestgangers die
hier hun plastic zakjes dagga (hasj) kwamen
kopen, bood Gympie Street een glimp van een
andere cultuur, een andere wereld op maar
vijf minuten rijden van het centrum van
Kaapstad. En juist omdat de straat zo dicht bij
het zakenhart ligt, gaat hij verdwijnen. Want
er moeten beter gesitueerde bewoners ko-
men – Gympie Street zal worden weggevaagd
door de vloedgolf van de stedelijke vernieu-
wing van Kaapstad.
De straat zelf verdwijnt niet. Alleen de
mensen, de gemeenschap. Sommigen wonen
Adduraghmaan
hun hele leven al in Gympie Street, zijn hier Pietersen, baard,
geboren. Abduraghmaan Pietersen, 67 jaar, is
zo iemand. Handwerksman, lange zilvergrijze wit gewaad:
baard, petje, wit gewaad. “Ik was hier gewoon
ineens; ik zal er wel geboren zijn.” Vroeger,
“Ik was hier
zegt hij, was het in Gympie Street “erg druk. gewoon ineens;
Overal kroegjes, overal hoeren... Het woonde
hier allemaal door elkaar: Chinees, blank, ik zal er wel
zwart, kleurling. Er woonden hier venters, vis-
sers, dienstmeisjes. Er hebben altijd armoed-
geboren zijn
zaaiers in deze straat gewoond.”
Die tijd loopt ten einde. Dennis Robertson,
ontwikkelaar onroerend goed, heeft aan de
zuidkant van Gympie Street een flatgebouw
gekocht en zet met hulp van de rechter de
huurders en hun onderhuurders uit het
pand. Hele gezinnen bivakkeerden na hun
zuidelijkafrikamagazine 04/2006 41
 Er zal niets meer resten dan weer een
herinnering aan het oude Kaapstad
uitzetting op straat. “Het is één nachtmer-
rie”, verzucht Robertson. De zakenman is van
plan de flats “te renoveren en op te knappen
en dan opnieuw te verhuren.” Hij wil ze “up-
graden en comfortabel en fatsoenlijk maken”
als onderdeel van de stadsvernieuwing die in
deze wijk plaatsvindt, zegt Robertson. “Bin-
nen twee jaar ziet heel Woodstock er totaal
anders uit”, denkt hij.
Of de waarden van de jonge gangster die
de fotograaf en ik in Gympie Street tegen-
komen zullen meeveranderen, is de vraag.
De man ziet er beter verzorgd uit dan de
anderen op straat. Schone kleren, gouden
oorringen. “De hardste gangsterbende van
Kaapstad komt uit deze straat”, laat hij ons
weten. “De YGB’s, de gentlemen.” “Waar staat
YGB voor?” is mijn vraag. “Young, Gifted.” “En
de B?” “Bastards.” De fotograaf schiet een foto
van de YGB-man, die z’n kind in zijn armen
draagt. “Als jij een foto van mij in de krant zet,
verzeker ik je dat je klappen krijgt”, zegt hij
vlak. De toon maakt dat je hem wel gelooft.
We kletsen over het verdedigen van ter-
ritoria, en de YGB’er vertelt dat “nog niemand
ons in een gevecht eronder heeft gekregen.
We hebben een erg groot geloof in onszelf.”
Hij laat ons weten wat hier in de straat het
credo is: “Houd je aan de regels. Zo niet, dan
word je niet oud.”
Buitenstaanders _ Een paar dagen later
gaan we nog eens naar Gympie Street, en
de YGB-man staat weer voor hetzelfde huis
waar we hem de eerste keer tegenkwamen.
In de voortuin is een zwaar getatoeëerd kind
van ongeveer twaalf jaar bezig een fiets te
repareren. Er slingeren zes of zeven fietsen
rond in de tuin. “Hij is het hoofd van de YGB-
jongerenafdeling,” zegt onze gangstervriend.
42 zuidelijkafrikamagazine 04/2006
“Herbie. Herbie Goes Bananas”, lacht hij. “Hij
lapt fietsen op voor de kinderen die hier in de
straat wonen. Je ziet het, we doen goed werk;
we helpen de gemeenschap hier.”
In de Woodstock Bar verderop hebben ze
het ook over ‘de gemeenschap’. De 55-jarige
Bruim, die al sinds zijn geboorte in Gympie
Street woont, vertelt: “Deze straat was zo’n
beetje één familie. Iedereen zorgde voor ie-
dereen en je huis was zo veilig als het geld in
de bank. ’s Zomers legde iedereen zijn ma-
tras op z’n stoep om buiten te slapen.” Maar
toen kwamen de ‘buitenstaanders’, en die
“gaven Gympie Street zijn slechte naam”. Het
is maandagmiddag en er wordt in deze bar
niet geschonken – als we wat willen drinken
moeten we dat uit een nabijgelegen shebeen
(huiskamerkroeg) laten komen. “Ze hebben
gisteren de bar leeggedronken”, vertelt ie-
mand. “Morgen is er weer volop.”
Een kerel met vier gouden ringen aan een
ketting om zijn hals waarschuwt: “Er komen
zo echte gangsters aan: de Mongrels.” Maar
als deze ‘echte gangsters’ arriveren, blijken
het leden te zijn van de minstreelgroep
Woodstock Young Starlites, die hier in een
achterzaaltje bijeenkomen. De mannen aan
de bar probeerden alleen maar ons, de toeris-
ten angst aan te jagen.
Maar het werkelijk angstaanjagende is,
dat binnenkort alleen nog maar ‘toeristen’
Gympie Street zullen bevolken, en dat de
echte gangsters, de Young Starlites, de man-
nen, vrouwen en kinderen die in de straat ge-
boren en getogen zijn, naar elders zullen zijn
verhuisd. Er zal niets meer resten dan weer
een herinnering aan het oude Kaapstad.
© Sunday Times
© Sunday Times
 Farid Esack
x
Amerikanen veroveren supermarkt
R
x ecentelijk moest ik mijn vi-
sum voor de Verenigde Staten
vernieuwen en zo kwam ik
erachter dat de Amerikaanse
ambassade verhuisd was van het centrum van
Kaapstad naar Tokai, een luxe buurt niet ver
van de Pollsmoor-gevangenis. Het verkrijgen
van het recht om alleen maar een Ameri-
kaanse ambtenaar te consulteren over de
procedure, kostte al zo’n tien euro aan tele-
foonkosten, een volle pinkaart aangeschaft bij
de supermarkt Pick ‘n Pay. Toen ik een afspraak
verkregen had en in het afgelegen Tokai kwam
aanrijden, mocht ik niet in de buurt van de
ambassade parkeren. Zelfs niet op het terrein
aan de overkant, voor een gesloten hek bij een
ongebruikte oprit naar de naburige school.
Een Zuid-Afrikaanse veiligheidsbeambte in-
strueerde me om mijn auto neer te zetten bij
de plaatselijke Pick ‘n Pay, op zeven minuten
loopafstand. Ik vroeg hem waarom hij vond
dat hij als employee van een buitenlandse
ambassade het recht had om te zeggen waar
men al dan niet de auto mag parkeren en ik
maakte hem duidelijk dat ik hier niet was
om boodschappen te doen, dus dat de Pick ‘n
Pay me net zo goed, en met meer recht dan
hij, het parkeren zou kunnen ontzeggen. Het
antwoord was dat men mij niet te woord zou
staan zolang ik weigerde mijn auto te ver-
plaatsen, en dat er een afspraak bestond tus-
sen de ambassade en de supermarkt.
Ik was verbijsterd door dit intimiderende
gedrag en door wat leek op annexatie van
de buurt door de ambassade, en ik vroeg of
ik misschien met zijn baas kon spreken. Dat
mocht. De blanke ambassadevertegenwoor-
diger die vervolgens verscheen, bleek inge-
licht over het feit dat hier een oproerkraaier
bezig was, die nodig gekalmeerd moest
worden. “Kijkt u eens, meneer”, zei hij beleefd.
44 zuidelijkafrikamagazine 04/2006
Column
“Dat terrein aan de overkant is inderdaad niet
ons eigendom, maar de eigenaars zijn wel
onze buren en zodra u weer wegrijdt, moeten
wij weer met deze buren samenleven. Dit is
een zaak van goed nabuurschap, meer niet.”
Hiermee was ik tot zwijgen gebracht. Ik had
nog steeds het gevoel dat er iets mis was,
maar tegen zijn logica was niets in te bren-
gen. Dus gaf ik mijn strijd op en parkeerde
volgens instructie bij de Pick ‘n Pay.
Weer terug bij de ambassade, wachtend
in de rij, had ik genoeg tijd om schuldbewust
te reflecteren op mijn derde-wereldburger-
schap, dat me instructies laat volgen om het
hart van het Rijk te mogen betreden. Het
meest fascinerende was wel het wisselende
gebruik van intimidatie en goed nabuur-
schap. In mijn geval was het aan de plaatse-
lijke zwarte veiligheidsbeambte om de harde
boodschap over te brengen. Vervolgens was
het aan de Amerikaanse baas om een en
ander in beleefde taal te gieten. Zo hebben
we het al vaker gezien: het Rijk argumenteert
soms dat vrijheid, democratie, mensenrech-
ten en goed nabuurschap hoognodig geëx-
porteerd moeten worden, en bezigt daarna
weer rauw machthebbersjargon.
Ambassades, zeker de Amerikaanse, hebben
natuurlijk het volste recht om zich zorgen te
maken over hun veiligheid, en dat was naar
alle waarschijnlijkheid de reden waarom
men zich zo druk maakte over mijn par-
keerplaats. Maar de vraag is waar die zorg
ophoudt. Is uw veiligheidsprobleem echt zo
groot dat u gedwongen bent het beheer over
de hele buurt over te nemen? Wat gebeurt er
met de mooie norm van goed nabuurschap
als dat een instrument wordt om lastige
onderdanen te ontwapenen? Wat gebeurt er
met onze zoektocht naar verzoening, demo-
Foto: Geert Snoeijer
cratie en mensenrechten als die concepten
simpelweg wapens worden waarmee het Rijk
wordt uitgebreid?
In Pakistan hebben fundamentalisten
recentelijk het regime van Musharraf aange-
klaagd wegens de invoering van een vrouw-
vriendelijker wet tegen verkrachting. Het
argument van de fundamentalisten was dat
‘vrouwenrechten’ door de regering als een
dekmantel werden gebruikt voor verhoogde
Amerikaanse invloed op Pakistan. Meer en
meer getuigen gender- en mensenrechten-
activisten in het Midden-Oosten ervan dat
sinds de VS deze waarden heeft omhelsd, het
erg moeilijk is geworden om eerlijk werk op
dit gebied te verrichten.
Ik zou graag geloven dat goed nabuur-
schap áltijd een waardevol principe is. Men-
senrechten, gerechtigheid, vrijheid van me-
ningsuiting, dat zijn vaste waarden die je niet
alleen moet gebruiken als dat van pas komt
omdat je niet wil dat iemand dichtbij parkeert.
Wat zit er trouwens achter die goede
verstandhouding tussen de Amerikaanse
ambassade en de Pick ‘n Pay? Tussen de harde
kern van het Rijk en het aardige, parkeerbare,
telefoontijd-verkopende, consumptiege-
richte uiterlijk? Het reduceren van mensen
tot goederen en de braakliggende aarde tot
onroerend goed? En waar was het die derde-
wereldbewoner, Farid Esack, eigenlijk om te
doen met het accepteren van een baan aan
de Amerikaanse universiteit van Harvard?
Waarom bleef hij gehoorzaam in de rij staan
en ging hij niet gewoon naar huis? Men kan
die Zuid-Afrikaanse zwarte veiligheidsbe-
ambte, die zijn gezin te eten moet geven, zijn
gedrag nog eerder vergeven.
Farid Esack (Zuid-Afrika) is moslimtheoloog en
genderspecialist.
 op deze markt
op deze markt
x
x
x

Boeken 46
Bespreking: Op de mestvaalt van de geschiedenis
Foto:x Malawi Foto: Jeremy Jowell/iAfrika Photos

Signalementen
Expositie 48
Mr. Mkhize’s Portrait
Signalementen
Muziek 49
De muziek van Baba Sylla
Signalementen
Lezersaanbiedingen 51
 boeken
André Brink, De bidsprinkhaan. Meu-
Afrikaners herdenken elk jaar op 16 december hun overwinning op de Zulu’s in 1884.
lenhoff. ISBN 90 290 7760 3. 267 p.,
H 19,95.
Mengeling van komedie en tragedie
over het zwarte leven onder blanke
heerschappij. Hoofdpersoon is Cu-
pido Kakkerlak, begin negentiende
eeuw werkzaam op een Nederlandse boerderij in
de Kaap. Cupido had niet alleen een blanke baas, hij
bekeerde zich ook nog tot het ‘blanke’ christendom.
Hij wordt de eerste Khoi-missionaris van Kaap de
Goede Hoop.

Mandela – Het geautoriseerde por-

tret. Terra Lannoo. ISBN 978 90 5897
437 2. 359 p., H 39,95
Luxe uitgevoerd in groot formaat,
vooral bijzonder vanwege de meer
dan 400 afbeeldingen. Met zestig
interviews met wereldleiders, vrienden en betrok-
kenen die hun bewondering niet onder stoelen of
banken steken. En natuurlijk het levensverhaal van
Nelson Mandela. Volgens recensenten een indruk-
wekkende maar kritiekloze hagiografie.

Op de mestvaalt van
Bak en brou, gids voor Zuid-Afrikaans
koken in Nederland. Suid-Afrikaanse

de geschiedenis
Instituut. ISBN 978 90 74112 25 3. 98
p., H 7,95 excl. porto en administratie-
kosten. Bestellen: info@zuidafrika-
huis.nl
Handzaam kookboekje met veertig-
Breed opgezette geschiedenisboeken over Afrika
tal Zuid-Afrikaanse recepten. Handig is dat ingredi- zijn dun gezaaid. Daarom zijn de boeken van
ënten aangepast zijn aan wat in Nederlandse win-
Meredith en L’Ange beslist aanraders voor wie
kels te koop is. Aanbevolen voor iedereen die na een
Zuid-Afrikaanse reis zelf kerriepampoensop, bobotie, inzicht wil krijgen in het weerbarstige continent.
potjiekos, begrafnisrys, melktert of boerebeskuit wil
maken.Met ringband en zwart-witfoto’s.

John le Carré, De Luistervink. Sijthoff.

ISBN 90 245 5445 4. 350 p., H 19,95
Geëngageerde thriller over Londense
tolk met Congolese moeder die vele
Afrikaanse talen spreekt. Hij is tolk bij
een geheim overleg tussen westerse
geldschieters en Congolese krijgshe-
ren. Hij denkt een bijdrage te leveren aan de vrede in
Congo, maar stuit al snel op corruptie en niets ont-
ziende winstbelustheid.
M artin Meredith’s boek
over 50 jaar onafhan-
kelijkheid in Afrika, The
State of Africa, heeft
een sombere omslag, een sieraad in
de boekenkast van de afropessimist.
The White Africans, from colonisation
to liberation van Gerald L’Ange vormt
daarnaast een mooi tegenwicht. Beide
schrijvers zetten zich aan de ambi-
tieuze taak Afrika in vogelvlucht te
beschrijven.
L’Ange, een Zuid-Afrikaanse journa-
list/schrijver, heeft geen boodschap aan
kritiek op de eurocentrische geschied-
schrijving. Hij belicht de geschiedenis
van het continent juist met de blanken
in de hoofdrol. Die boeiende invalshoek
leidt er toe dat zwart-Afrika op een
goed moment in zijn vertelling slechts
lijkt bevolkt door opstandelingen en
terroristen. Zeker waar hij de afgelopen
vijftig jaar behandelt, weeft L’Ange sub-
tiele draden van verongelijktheid door

46 zuidelijkafrikamagazine 04/2006
 een zeer verhelderende spiegeling van
de ‘Afrikaanse graaipartij’ in 1884 – de
verdeling van Afrika onder westerse mo-
gendheden bij de Conferentie van Ber-
lijn – aan de Koude Oorlog van de twin-
tigste eeuw. De strijd tussen Oost en
West om invloedssferen op het Afrikaan-
se continent is een graaipartij waarbij
de Berlijnse Conferentie verbleekt tot
een beschaafd onderonsje. L’Ange weeft
daar als blanke Afrikaner ook een veel-
betekenend draadje doorheen; dat van
de decennia waarin ‘zijn mensen’ door
Foto: Graeme Williams/South Photographs/africanpictures.net
de internationale gemeenschap aan
hun lot werden overgelaten.
West-Afrika blijft bij L’Ange onbe-
licht, omdat zich daar nooit blanken
in groten getale vestigden. Hij richt
zich op oost- en zuidelijk Afrika, waar
de schrijver zich deel weet van een
minderheid van blanke Afrikanen.
Dat verklaart L’Ange’s toonzetting; die
van het hemd nader dan de rok, met
bijvoorbeeld uitzonderlijk welwillende
oordelen over iemand als de blanke
Rhodesische president Ian Smith.
zijn vertelling; die over goedbedoelende Ondanks die tekortkoming blijft
blanke Afrikanen die hun leven bedreigd L’Ange’s boek een aanrader. Hij is met
zien door ongeduldige woestelingen. Meredith een rasverteller. Martin Mere-
Meredith, een Britse journalist en dith is voor mij dan te vergelijken met
historicus, gaat wat dat betreft genuan- Henry Morton Stanley, de negentiende
ceerder te werk; al valt er bij hem wat eeuwse ontdekkingsreiziger, die zich al
aan te merken op het gemak waarmee schietend een weg baande door Afrika.
hij nogal wat zwarte leiders met aplomb Gerald L’Ange is in die vergelijking
naar de mestvaalt van de geschiedenis David Livingstone, de missionaris die
verwijst. Meredith is dan toch wel erg al pratend tot de kern van de zaak pro-
de beschouwer met de botte bijl. Zo beerde door te dringen.
plaatst hij leiders als Kwame Nkruhma,
Julius Nyerere en Yomo Kenyatta dood- Peter van den Akker
gemoedereerd in zijn gruwelkabinet
naast figuren als Idi Amin Dada, Jean Gerald L’Ange, The White Africans - From
Bedel Bokassa en Mobuto Sese Seko. colonisation to liberation. Jonathan Ball
Het neemt niet weg dat Meredith in Publishers, 2005. ISBN 1 86842 219 4.
krachtige en kleurrijke penseelstreken 550 p., 250 rand.
een indringend en inzichtgevend beeld
schetst van post-koloniaal Afrika. Martin Meredith, The State of Africa.
L’Ange is vooral sterk in zijn bedacht- A history of fifty years of independence.
zame ontrafeling van Afrika in de negen- Jonathan Ball Publishers, 2005.
tiende en twintigste eeuw. Zo biedt hij ISBN 0743232224. 768 p., G 19.
Foto © Pieter
Boersma. De Verbeel-
ding. ISBN 90 74159
88 5. 138 p., H 35
Overzicht van het
werk van veelzij-
dige Pieter Boersma,
fotograaf sinds 1964.
Hij publiceerde ook regelmatig in ZAM. Elf mensen
kozen per thema tien favoriete foto’s en vertellen
waarom. Conny Braam koos de Afrika-foto’s. Boersma
fotografeerde voor en na de apartheid veel in zuide-
lijk Afrika.
Athol Fugard, Tsotsi. Atlas.
ISBN 90 450 1307 X. 223 p., H 18,50
Eindelijk een vertaling van het
boek waarop de gelijknamige Os-
car-winnende film is gebaseerd.
Een groep tieners in een town-
ship in de jaren vijftig vervalt uit
armoede tot misdaad. De leider
kidnapt een baby, waarna zijn leven verandert. Boek
eindigt, anders dan de filmversie, tragisch.
Sheila Cussons, De schitterende
wond. Uitgeverij 521.
ISBN 90 499 7032 X. 47 p., H 16,90.
Dichtbundel verschenen als deel 14
van de Sandwich-reeks samenge-
steld door Gerrit Komrij. Cussons,
overleden in 2002, wordt in Zuid-
Afrika als een der grootste dichters
beschouwd. In de bundel verwerkt ze haar lijden en
verminking door ernstige brandwonden met een
mystieke overgave.
Luc Huyse, Alles gaat voorbij, behalve
het verleden. Van Gennep. ISBN 90
551 57759. 205 p., H 17,50
Burgeroorlog, repressie, apartheid:
dat sterft nooit helemaal. Beschou-
wing van Belgische socioloog over
hoe mensen afrekenen met een
traumatisch verleden dat maar niet
voorbij wil gaan. Van Afghanistan tot Ethiopië, Joego-
slavië, Spanje, Zuid-Afrika, Argentinië en Zimbabwe.
zuidelijkafrikamagazine 04/2006
47
 expositie
Kalender 2007
Traditiege-
trouw brengt
de Kalahari
Support Group
een kunst-
kalender op
de markt.
San kunstenaars uit D’kar maakten de werken,
een voor elke maand. Prijs: H 19,20 incl. porto.
Bestellen: cmotto@caiway.nl of via www.ksg-san.nl

Foto: Adam Broomberg & Oliver Chanarin

My Own Choice
Sinds een jaar zit
aan Bloemgracht
136 in Amsterdam
Galerie My Own
Choice, waarin
Els Klaassen
hedendaagse kunst en design uit Zuid-Afrika toont.
T/m 7 januari 2007 is hier een expositie van schilde-
rijen van Tanya van Bruggen. In februari opent een
expositie van Michele Tabor. Open van woensdag t/m

Feiten, verzinsels en verhalen

zaterdag 13-18 uur. Informatie: www.myownchoice.nl

Dansen tegen
winterdepressie
Stamping: een verpletteren-
de demonstratie van Zuid-
Afrikaanse dans- en mu-
ziekcultuur. De dansers van
Big Black Flat Foot Stamp &
Dance Company gebruiken
behalve hun stem ook hun
lichaam, handen, voeten en
al het andere wat los en vast zit om het ritme aan te
geven. Van 31 januari t/m 1 april in vele theaters in
Nederland. Info: www.vdbtheater.nl
H et Londense fotografen-
duo Adam Broomberg
en Oliver Chanarin reis-
de de hele wereld rond
om fotoseries te maken.
Twee van hun projecten, met in
totaal zeventig foto’s op groot formaat,
zijn nu te zien in het Stedelijk Museum
in Amsterdam. Voor Mr. Mkhize’s Portrait
(2004) keerden ze terug naar het land
waar ze opgroeiden, Zuid-Afrika. De fo-
to’s zijn veelal portretten, gecombineerd
met teksten en interviews. Ze geven een
overtuigend beeld van de tegenstellin-
gen, mogelijkheden en problemen van
de complexe werkelijkheid in Zuid-Afri-
ka. Het tweede project Chicago (2006)
toont verschillende aspecten van oorlog
Ik heb goede herinneringen, zoals het
winnen van mijn eerste bokspartij.
Maar ik heb ook slechte herinneringen.
Ik ben verkracht toen ik 16 jaar was. Ik
vertrouw mannen dus niet echt meer.
Ik probeer meer vertrouwen te heb-
ben, maar het is moeilijk. Als ik kwaad
word, houd ik me rustig. Ik ga gewoon
in mijn eentje wandelen. Tess Davis. 23.
Eldorado Park Boxing Club, Eldorado
Park, Gauteng
tonen? Voortdurend balanceert hun
fotografie tussen beschrijving en
analyse, tussen betrokken verslag en
distantie, tussen onomwonden feite-
lijkheid en verleidelijke suggestie.
Facts, Fictions en Stories. Twee projecten

Voor de meest en propaganda in Israël.

Met hun reportages onderzoeken
van Broomberg en Chanarin. Stedelijk
Museum CS, Oosterdokskade 5,
actuele agenda: Broomberg en Chanarin de mogelijk- Amsterdam. Te zien tot 25 februari 2007,

www.africaserver.nl
heden en beperkingen van de fotogra- dagelijks van 10-18 uur.
fie. Hoeveel kan een foto ons werkelijk Meer informatie: www.stedelijk.nl

48 zuidelijkafrikamagazine 04/2006
 muziek
Cuba-Congo!
Congo leverde tussen 1953 en 1989
Afrika’s beroemdste dansmuziek,
met gitarist/arrangeur/componist
Franco als boegbeeld. De wortels
van die muziek lagen uiteraard in
Afrika – maar ook in Cuba. En die
link wordt uitbundig gevierd op
twee juweeltjes van platen.
Nu al uit: Kinavana, de derde cd van
Kékélé. Cubaanse klassiekers krijgen
een Congolese make-over van een
band die uit louter routiniers bestaat, aangevuld met een
parade van gouden kelen (Madilu, Mbilia Bel, Nyboma).
In maart 2007 in de winkel: Café Noir van Papa Noel, een
levende Congolese gitaarlegende, die dezelfde aansteke-
lijke mix levert als Kékélé.
Een favoriet aanwijzen is ondoenlijk. Kékélé heeft de
productie mooi droog gehouden, de plaat klinkt verzorgd
en de danstempo’s zweven rond het midden. Papa Noel’s
productie is wat uitbundiger, hier en daar klinken licht
ontsierende synthesizers en de tempo’s liggen iets hoger.
Maar uiteindelijk komen beide maaltijden uit diezelfde
verrukkelijke mengkeuken van salsa, son en rumba. Daar
voelt ook de grote saxofonist Manu Dibango zich op zijn
gemak: hij treed op beide cd’s op. (BP)
Kékélé, Kinavana (Stern’s Africa)
Papa Noel, Café Noir (Tumi Music)
Kaapse goudvis
David Poole en Dominic Peter zijn
jazzmuzikant, dj en verslaafd aan
soepele, dansbare beats. In Zuid-
Afrika maken ze naam met specta-
culaire dansshows: improvisaties
van saxofoons, keyboards, beats en samples en nog veel
meer. Het geluid op hun cd-debuut Caught In The Loop is
vooral relaxed. Natuurlijk, het blijft moderne elektronische
‘dance’ en soms zijn de ritmes iets te voorspelbaar. Het
overheersende gevoel bij deze lekkere lange cd is toch: een
mooie zomerdag. Hoogtepunten zijn The real deal, waar
een mbaqanga-gitaarloopje over een stevig doortikkend
tempo heenwandelt; Egyptology, een ontspannen jazzy
stuk, en Obey, waar stemmen van de straat opklinken bij
een aangenaam onderuitzakritme. Uitsmijter is Mbira
beat, waar een jazzy pianoloopje en stevige drumpartij de
achtergrond vormen voor een paar achteloos neergegooide
plukjes duimpiano. (BP)
Goldfish, Caught In The Loop (Black Mango Music)
Foto: Paul Levitton
De muziek van...
Baba Sylla
directeur van Orange Babies
U komt uit Senegal. Hoe belangrijk is Afrikaanse muziek voor u? Mijn Neder-
landse schoonmoeder was a-muzikaal. Ze had ooit tegen me gezegd: Baba, als
ik overlijd, mag jij de muziek voor mijn begrafenis uitzoeken. Dat deed ik. Ik
koos nummers van Ismaël Lô, de ‘Bob Dylan’ van Senegal, Salif Keita, de zan-
ger uit Mali en Youssou N’Dour. De mensen waren zo geroerd dat ze achteraf
wilden weten waar ze de muziek konden kopen. Ik stapte naar de Free Record
Shop en heb een twintigtal verzamel-cd’tjes gebrand.
Orange Babies helpt zwangere Afrikaanse vrouwen met hiv en hun baby’s,
bijvoorbeeld door het verstrekken van informatie. Kan muziek daarbij een rol
spelen? Ik weet dat Lô, Keita, saxofonist Manu Dibango uit Kameroen en ook
Youssou N’Dour aandacht besteden aan aids. Ze verwerken de problematiek
in hun songs, treden soms belangeloos op en bereiken miljoenen mensen.
Liedjes kunnen mensen diep raken. Als ik luister naar Oumou Sangare, een
traditionele griot (zangeres) uit Senegal die cd’s maakt, ga ik vaak zomaar
huilen. Op deze manier heeft Miriam Makeba ook veel bereikt tijdens de
apartheidsjaren. Helaas ben ik niet kapot van haar muziek. Ik kies liever voor
kwaito, een sensuele dansmuziek die ik vijf jaar geleden voor het eerst hoorde
in Johannesburg. Ik heb een cd van de Oskido’s.
Misschien ooit een benefietconcert voor Orange Babies organiseren? Een
groot benefiet met zowel Afrikaanse en Europese artiesten is een droom van
me. En dat kan toch anders dan zoals Bob Geldof het doet. Toen Manu Di-
bango, die zou spelen op Live8, aan Geldof vroeg wat er met de opbrengst zou
gebeuren, antwoordde Geldof: ‘Wees blij dat we aandacht schenken aan Afri-
ka.’ Waarop Dibango zich beledigd terugtrok. Als directeur van Orange Babies
vind ik het wat dat betreft een voordeel dat ik Afrikaan ben: mijn houding is
– het moet gezegd – niet paternalistisch.
Annemieke van Twuijver
www.orangebabies.nl
zuidelijkafrikamagazine 04/2006
49
 advertenties

KERSTNUMMER: IK WIJ ZIJ

OP ZOEK NAAR DE GRENZEN TUSSEN MENS,
SAMENLEVING EN MAATSCHAPPIJ

INTERVIEWS MET BERT HEEMSKERK (DIR. RABOBANK), ELENA

SIMONS (UITVINDSTER VAN DE BURGERBUDDY), KEES SCHUYT,
WIM HELSEN, MAURICIO KAGEL REPORTAGES OVER VLUCH-
TELINGEN UIT ETHIOPIË, BOEREN IN CHINA, ADOPTIEKINDEREN
UIT AFRIKA, EVANGELISTEN IN DE AMERIKAANSE POLITIEK EN DE
DOMINEES VAN MIDDELHARNIS ESSAYS OVER DE GRENZEN VAN
SOLIDARITEIT IN DE ECONOMIE, OVER HET MOEDERSCHAP, OVER
COMMUNITAIRISME, WILLEM KLOOS EN OVER HET HUWELIJK IN
DE LITERATUUR. ENZOVOORTS ALLES ZOALS ALTIJD GEVAT IN EEN
RIJKE SAUS VAN KUNST, CULTUUR EN LITERATUUR

% 4,50 VERKRIJGBAAR VANAF 14 DECEMBER

=^@kh^g^:flm^k]Zff^kblbgsbcg*,)lm^cZZk`Zg`^gbl]ZZkf^^
a^mhn]lm^mbc]l\akb_mbgsbcglhhkmbgG^]^keZg]'=^@kh^g^a^^_m^^gmkZ]bmb^
oZg^b`^g`^k^b]^chnkgZeblmb^dhiahh`gbo^Zn^ga^mahn]m]b^mkZ]bmb^hhd
Èh_eb^o^k3cnblmÈbga^mo^kZg]^k^g]^f^]bZeZg]l\aZiahh`'

Groene_Niza.indd 1 28-11-2006 21:1

 aanbieding
2,50 euro korting per toegangskaart Bijzondere wandeling door Afrika
x De nieuwe Afrika-tentoonstelling in het Tropenmuseum geeft
een dynamisch beeld van de vitaliteit, diversiteit en verbeeldings-
kracht van de Afrikaanse cultuur. “Zelfs de kenner zal zeggen:
verrek, dit heb ik nog nooit gezien”, aldus samensteller Paul Faber.
Met optredens van niet-westerse schrijvers, gevestigde namen en Eenmalige aanbieding: bezichtiging van de Afrika-tentoonstelling
onbekend talent is Winternachten het spannendste literatuurfes- met als gids samensteller Paul Faber
tival van Nederland. De twaalfde editie vindt plaats van 10 tot 14
januari 2007. Het thema is Ontdekkingsreizen. Op vrijdagavond 12 datum: zaterdagmiddag 24 februari 2007
januari lezen de Zuid-Afrikaan Rustum Kozain en andere schrij- duur: 1 uur
vers een eigentijdse versie van het beroemde Gulliver’s Travels. kosten:  H 6 per volwassene (ouder dan 18 jaar);
Met onder anderen Cees Nooteboom, Lieve Joris, Abdelkader kinderen 6 t/m 17 H 4.
Benali, Thomas Rozenboom, Adriaan van Dis, Ian Buruma, Meldt u aan via magazine@niza.nl (uiterlijk
Alaa al Aswany, Nukila Amal. 1 februari). Graag vermelden met hoeveel mensen u
Kijk voor het volledige programma op www.winternachten.nl wilt komen. U ontvangt een e-mail met bevestiging
en precies tijdstip.

Tweede persoon gratis

Bezoek Winternacht 1 op vrijdag 12 januari en krijg
y 2,50 euro korting op uw toegangsbewijs!
Reserveren bij Theater aan het Spui, Spui 187 in Den Haag, tel. 070
3465272 (geopend van di. t/m za. 11:00-18:00 uur). Vermeld dat u
gebruikmaakt van deze aanbieding. Neem bij het ophalen van de
toegangskaart(en) de bon mee.
Fototentoonstelling Koningen van Congo
t/m 18 februari, Kunsthal, Rotterdam
Fotograaf Sven Torfinn, winnaar Zilveren Camera 2005, fotogra-
feerde in opdracht van NiZA de verkiezingen in Congo. Zijn foto’s
tonen vier ‘Koningen van Congo’: de traditionele leider, de zaken-
man, de kolonel en de presidentskandidaat. Sven Torfinn legt met
zijn camera de subtiele machtsverhoudingen bloot.

Ik kom met ......... personen naar Winternachten. Entreeprijs volwassene H 8,50

naam: m/v
e-mail:
De normale toegangsprijs is H 23,50. Maximaal twee kaarten per bon.
Aanbieding: Tweede persoon gratis toegang tegen
inlevering van deze bon aan de kassa van de Kunsthal.
De actie is niet geldig in combinatie met andere
kortingen.

jaargang 10, nummer 4,
najaar 2006/2007
Zuidelijk Afrika Magazine (ZAM) wordt
uitgegeven door het Nederlands
instituut voor Zuidelijk Afrika (NiZA).
Het magazine wordt gemaakt door een
onafhankelijke redactie, die opereert
op basis van een redactiestatuut. De
inhoud geeft niet noodzakelijk de
standpunten van NiZA weer.
ZAM verschijnt vier maal per jaar.
Telefoon: 020-5206210
Fax: 020-5206249
E-mail: magazine@niza.nl
Website: www.niza.nl/magazine
Uitgever: Angeli Poulssen
Redactioneel team: Bart Luirink
(hoofdredactie, Zuid-Afrika), Udo
Sprang (eindredactie), Nicole Segers
(beeldredactie)
Vaste medewerkers: Peter van den
Akker (Zuid-Afrika), Marnix de Bruyne,
Ontwerp en opmaak: Curve bno,
Haarlem
Druk: Thieme MediaCenter, Nijmegen
ISSN: 1386-4297
abonnementen
Abonneeprijs: e 20,65 per kalenderjaar
(Europa: e 26,85; Wereld: e 30,95).
Aanmelding op het redactie-adres.
Betaling na ontvangst van de acceptgiro.
Abonnementen worden per 1 januari
advertenties
Azim Koning, magazine@niza.nl
Advertentietarieven op aanvraag.
aan dit nummer werkten
verder mee:
Ruvan Boshoff, Rudi van Dantzig, Caspar
Greeff, Ellen Elmendorp, Farid Esack,
William Gumede, Richard Hengeveld,
Paula Huigen, Joost Huijsing, Ena
Jansen, Prudence Mbewu, Erik van
Ommen, Geert Snoeijer, Annemieke van

Bezoekadres: Prins Hendrikkade 33,
Amsterdam
Postadres: Postbus 10707, 1001 ES
Amsterdam
Pauline Burmann, Evelien Groenink
(Zuid-Afrika), Ineke van Kessel,
Madeleine Maurick, Bram Posthumus,
Anne-Marieke Steeman, Marieke van
Twillert
colofon
automatisch verlengd, tenzij schriftelijk
is opgezegd vóór 1 december.
Adreswijzingen: uitsluitend schriftelijk.
Twuijver, Fenneken Veldkamp, Fred de
Vries, Paul Weinberg, Sean Bovim,
Paul Levitton, Andrew Warth
ZAM krijgt financiële
steun van Stichting Doen.

zuidelijkafrikamagazine 04/2006
51
Kies

Sam Ilus
Beleef Afrika zonder oogkleppen

Een heel jaar voor 15 euro

Bel: 020 5206210 of ga naar www.niza.nl/magazine