3.

Pomiary rezystancji mostkiem Wheatstonea

Pojcia podstawowe Metoda pomiarowa zerowa polega na doprowadzeniu ukadu pomiarowego do stanu zaniku wyjciowego sygnau pomiarowego powstajcego wynikiem porwnania wartoci wielkoci mierzonej z wzorcem tej wielkoci lub te wzorcem innej wielkoci. W drugim przypadku w ukadzie pomiarowym wystpuj dodatkowe przetworniki pomiarowe. o rwnowaenia ukadu jest stosowany wzorzec wielomiarowy !nastawny" i wska#nik zera. $kady pomiarowe dziaajce wg metody zerowej pozwalaj dokadnie mierzy% wikszo% wielkoci elektrycznyc& ' z dokadnoci odpowiadajc dokadnoci uytyc& wzorcw. Mostek Wheatstone,a czteroramienny mostek pomiarowy prdu staego do pomiaru rezystancji metod zerow( w zakresie ) )*. +kada si z czterec& opornikw tworzcyc& ramiona mostka( wska#nika zera w przektnej pomiarowej i #rda napicia staego w przektnej zasilania !rys.". ,najc wartoci rezystancji trzec& z nic& mona wyznaczy% warto% czwartego.
21 .wz
W,

2p
-eeli .wz/ 0 ( 2a to 2 1 = 2 2b

2a 3

2b

W roli wska#nika zera stosowano w przeszoci specjalne wykonania bardzo czuyc& miernikw prdu staego( tradycyjnie nazywanyc& galwanometrami. Wspczenie ic& rol z powodzeniem speniaj uniwersalne mierniki prdu i napicia( analogowe bd# cy4rowe. 5omiar mostkiem wymaga przeprowadzenia czynnoci jego rwnowaenia( polegajcyc& na takic& nastawac& rezystancji opornikw mostka( aby napicie wystpujce w przektnej pomiarowej sprowadzi% do zera. ,wykle na wstpie rwnowaenie wykonuje si nastaw dwc& tzw. opornikw stosunkowyc& !2a ( 2b"( ustalajc tym podzakres pomiarowy mostka( a w dalszej kolejnoci ustala si warto% tzw. opornika porwnawczego !2p". Wyrnia si dokadne mostki laboratoryjne i mniej dokadne tec&niczne. 6andlowe mostki laboratoryjne wyposaone s w picio' lub szeciodekadowy opornik porwnawczy i w zestaw opornikw stosunkowyc& o wartociac& )0()00(...()0k. *ostki te maj dokadnoci 0() ...0(00)7. *ostki tec&niczne zwykle maj wewntrzny wska#nik zera i #rdo zasilania( co czyni z nic& wygodne i przenone narzdzie pomiarowe. $kad mostka skada si ze skokowo nastawianego opornika zakresowego 2z i opornika suwakowego !rys.".

21 .wz
W,

2z

:dy .wz/ 0 ( to 2 1 = 2 z

2)
0 0(9 ) 8

28
9 )0

2) 2
8

+uwak opornika jest sprzony z tarcz pomiarow( na ktrej znajduje si podziaka. 5o doprowadzeniu mostka do stanu rwnowagi i z ustalenia nieruc&omego wska#nika wzgldem podziaki( dokonuje si odczytu mierzonej wartoci. ;becnie mostki( poza bardzo dokadnymi( s coraz rzadziej wykorzystywane z uwagi na nieustajcy rozwj stosunkowo tanic& i coraz dokadniejszyc& miernikw cy4rowyc&. Czuo ! w ujciu tec&nicznym( jest cec& okrelajc zdolno% do reagowania narzdzi pomiarowyc& i innyc& urzdze< !przeka#nikw( czujnikw( wzmacniaczy" na odpowiednie bod#ce 4izyczne !wielkoci 4izyczne". Czuo ! mostka Wheatstone,a jest ilorazem zmian wskaza< wska#nika zera( do zmian rezystancji opornika rwnowacego mostek. =zuo% mostka wyznacza si w stanie bliskim rwnowagi. -eeli stosowany jest analogowy wska#nik zera !galwanometr"( to czuo% okrela iloraz
s=

w ktrymA 2 zmiana wartoci rezystancji rezystora sprowadzajcego mostek do stanu rwnowagiB ' zmiany odc&ylenia wska#nika wywoane zmianami 2. -eeli w roli wska#nika stosuje si mierniki napicia lub prdu( to czuo% wyraa si w mC? lub mD?. Po"ud#iwo ! narzdzia pomiarowe$o ' waciwo% c&arakteryzujca zdolno% narzdzia pomiarowego do reagowania na mae zmiany wielkoci mierzonej. Po"ud#iwo ! mostka najmniejsza zmiana rezystancji opornika rwnowacego mostek wywoujca zauwaaln reakcj wska#nika zera. la mostkw ze wska#nikami analogowymi za najmniejsz zauwaaln reakcj zwykle przyjmuje si odc&ylenie wskazwki od pooenia zerowego o cz% dziaki elementarnej podziaki. la mostkw ze wska#nikami zera w postaci miernikw cy4rowyc& pobudliwo% wynika z ic& rozdzielczoci wskaza< czyli najmniejszej zmiany wartoci wielkoci mierzonej( zauwaalnej na polu odczytowym. 2ozdzielczo% przyrzdu cy4rowego odpowiada wic wartoci zmiany wskaza< o jednostk na ostatnim wska#niku pola odczytowego. %dy w pomiarze mostkiem Wheatstonea Ed aparaturowy jest okrelony niedokadnoci mostka !klas" i podaje warto% graniczn bdu mostka w pomiarac& wykonywanyc& w warunkac& odniesienia !warunki odniesienia to np. zakres temperatur otoczenia i zakresy napi% zasilajcyc& mostek" Ed nieczuoci ukadu pomiarowego wynika ze sko<czonej czuoci wska#nika zera i wpywu warunkw otoczenia na proces rwnowaenia. Fa jego warto% wpywa szereg czynnikw( w tymA czuo% wska#nika zera( napicie zasilajce mostek( wartoci rezystancji opornikw tworzcyc& mostek i poziom sygnaw pasoytniczyc& powstajcyc& w mostku !np.
8

>dz?@ 2

napicia termoelektryczne". W dobrze zastawionym ukadzie mostka bd nieczuoci nie powinien przekracza% wartoci bdu aparaturowego. Fajczciej warto% bdu nieczuoci wyznacza si na podstawie pomiarw nieczuoci ukadu pomiarowego lub progu pobudliwoci ukadu( wykonywanyc& wraz z pomiarem rezystancji. Pomiar czuo ci ukadu pomiarowe$o polega na takim odstrojeniu mostka od stanu rwnowagi( aby uzyska% znaczce odc&ylenie wska#nika zera. -eeli wska#nikiem zera jest galwanometr( to odc&ylenie jego wskazwki powinno wynosi% kilka lub kilkanacie dziaek podziaki. Wyznaczona warto% czuoci pozwala ze stosownyc& zalenoci wyznaczy% warto% bdu nieczuoci. Pomiar pro$u po"ud#iwo ci ukadu pomiarowe$o ' polega na takim odstrojeniu mostka od stanu rwnowagi( aby uzyska% zauwaaln reakcj wska#nika zera. ,wykle pomiar jest dla mostkw ze wska#nikami cy4rowymi( w ktryc& atwo jest zauway% niewielkie zmiany wskaza<. 5rg pobudliwoci odpowiada wartoci zmiany rezystancji opornika rwnowacego mostek( wywoujcej zmian wskaza< o 8G jednostki ostatniego wska#nika pola odczytowego. $zyskana warto% zmian rezystancji odniesiona do wartoci wystpujcej w stanie rwnowagi( okrela bd nieczuoci ukadu. &a"#ice i wzory Hab. ). 5omiary rezystancji przenonym mostkiem W&eatstoneIa ' typu ........... ( nr .......... . %adanie czuo ci mostka Wynik pomiaru 2n 21 n m sm = $r!2" 2$!2" 2 2 ' ' dz dz? 7 p / ...

2n ( warto% nominalna mierzonego rezystoraB m niedokadno% mostkaB ' odc&ylenie od stanu rwnowagi wska#nika zera wywoane zmian nastawy opornika regulacyjnego o warto% 2 B w praktyce przyjmuje si / 9 )0 dziaek. min n = )007 ' bd nieczuoci mostka( min podana w dziakac&( moliwa do sm 2 J uzyskania dokadno% ustalenia zerowego pooenia wskazwki galwanometruB zwykle podziaki i wskazwki galwanometrw s tak wykonane( e pozwalaj uzyska% stan rwnowagi z dokadnoci do 0() lub 0(8 czci dziaki elementarnej podziaki. ;bliczanie niepewnoci pomiaru mostkiem tec&nicznym niepewno% standardowaA niepewno% rozszerzonaA
ur (21 ) = ) 8 8 m + n G

$r ( 2 1 ) = k ur ( 2 1 ) , k /

Gp

!p / poziom u4noci".

Hab. 8. 5omiary rezystancji laboratoryjnym mostkiem W&eatstoneIa( typ ........... ( m / ...... 7 5omiar bdu Wynik pomiaru
nieczuoci mostka

2n

$z C

2p

2)

28

21

p2p

n 7

2$!2" p/0(K9

$r!2" 7

2n ( warto% nominalna mierzonego opornikaB $z ' napicie zasilania mostkaB p2p prg pobudliwoci mostkaB odpowiada minimalnej zmianie rezystancji opornika porwnawczego 2p od nastawy w stanie zrwnowaenia( ktra wywouje zauwaaln reakcj wskaza< wska#nika zera(
n = p2 p 2p )007 ' bd nieczuoci mostka.

;bliczanie niepewnoci pomiaru ' niepewno% standardowaA u r ( 2 ) = ' niepewno% rozszerzonaA $ r ( 2 ) = k u r ( 2 ) (

) 8 8 m + n ( G

jeeliA n 0() m ( to n naley pomin%. k/

Gp

!p / poziom u4noci".

We wnioskac& sprawozdania porwna% uzyskane dwoma mostkami wyniki pomiarw rezystancji( w tym oceni%A ' bdy nieczuoci mostkw i ic& zaleno% od wartoci mierzonyc& rezystancji - dokadnoci pomiarw - zgodno% wynikw pomiarw !uzyskane w pomiarac& dwoma mostkami wartoci rezystancji opornika nie powinny rni% si wicej( ni wynika to z niepewnoci ic& pomiarwL"