Dziaania

Definicja: Dziaaniem wewntrznym w niepustym zbiorze G nazywamy funkcj dziaajc ze zbioru

GxG w zbir G.

Przykady dziaa wewntrznyc!
". Dodawanie i mno#enie s dziaaniami wewntrznymi w zbiorac! $% &% ' oraz (% podczas )dy
odejmowanie jest dziaaniem wewntrznym ty*ko w zbiorac! &% '% (% za+ dzie*enie , w zbiorac! '-./0
oraz (-./0.
1. 2dejmowanie w $% dzie*enie w & czy te# dzie*enie w ' nie s dziaaniami wewntrznymi 3bo wynik
tyc! dziaa nie zawsze jest zawarty w zbiorze odpowiednio $% &% '4
5ontrprzykad do 1.
S, 7 N, S 7 = 4 nic nolcy Jo N


GRUPY
Definicja: Grup nazywamy par uporzdkowan 3G% )% )dzie G jest niepustym zbiorem% za+ to
dziaanie wewntrzne w tym zbiorze speniajca warunki:

3G"4

o, b, c 0
3a b4 c 6 a 3b c4 3czno+74

3G14

c 0

o 0
a e 6 e a 6 a 3e*ement neutra*ny4

3G84

o 0

o
-1
0
a o
-1
6 o
-1
a 6 e 3e*ementy odwrotne4

9e#e*i ponadto speniony jest warunek

3G:4

o, b 0
a b 6 b a 3przemienno+74

;o par 3G% 4 nazywamy )rup abe*ow.

Przykady.

a. 3. ,"% /% "0 % < 4 , )rupa

b. 3&%<4% 3'%<4% 3(%<4% 3'-./0% 4% 3(-./0% 4 = )rupy abe*owe.

c. 3(%>4 )dzie > dziaanie okre+*one w nastpujcy sposb a > b 6 a < b < ?
". Dziaanie jest wewntrzne
1. Poka#emy% #e 3a > b4 > c 6 a > 3b > c4
@ 6 3a > b4 > c 6 3a < b <? 4 > c 6 a <b <? <c < ? 6 a < b < c < "/
P 6 a > 3b > c4 6 a > 3b < c < ?4 6 a < b < c <? < ? 6 a < b < c <"/
@ 6 P
8. A*ement neutra*ny% czy*i

c 0

o 0
a > e 6 e > a 6 a
a > e 6 a < e <? 6 e < a < ? 6 e > a
a > e 6 a a < e < ? 6 a e 6 ,? R
spr. 3,?4 > a 6 ,? < a < ? 6 a
:. A*ementy odwrotne% czy*i

o 0

o
-1
0
a > o
-1
6 o
-1
a 6 ,?

a > o
-1
6 a < o
-1
< ? 6 o
-1
< a < ? 6 o
-1
> a
a > o
-1
6 ,? a < o
-1
< ? 6 ,? o
-1
6 ,a = "/ 3 ,a R% ,a,"/ R4
a > 3 ,a = "/4 6 a < 3,a4 , "/ < ? 6 a = a = ? 6 ,? 6 e
?. Bprawdzimy czy 3(%>4 jest )rup abe*ow
a > b 6 a < b <? 6 b < a < ? 6 b > a

d. 3 Z
4
,
4
+
)% )dzie o
4
+
b = _
o +b gJy o +b < 4
o +b 4 gJy o +b 4

4
+
0 1 2 3
0 0 1 2 3
1 1 2 3 0
2 2 3 0 1
3 3 0 1 2

".
4
+
jest wewntrzne w Z
4

1. Cczno+7 zac!odzi
8. e6/
:. u
-1
= u, 1
-1
= S, 2
-1
= 2, S
-1
= 1
?. Grupa jest abe*owa

d>. 3 Z
4
\{u] ,
4

)% niestety
4

nie jest wewntrznym dziaaniem% bo


4

1 2 3
1 1 2 3
2 2 0 2
3 3 2 1

e. 3 Z
5
\{u] ,
5

)% )dzie o
5

b = o b S k, gJzic k S o b (k +1) S


5

1 2 3 4
1 1 2 3 4
2 2 4 1 3
3 3 1 4 2
4 4 3 2 1

".
5

jest wewntrzne w Z
5

1. Cczno+7 zac!odzi
8. e6"
:. 1
-1
= 1, 2
-1
= S, S
-1
= 2, 4
-1
= 4
?. Grupa jest abe*owa

5ontrprzykady.
1. 3(% 4 nie jest )rup% bo *iczba / nie ma e*ementu odwrotne)o 3 3G84 nie jest speniony4
2. (N +) nie jest grup, bo nie spenia warunku o odwrotnoci.

Dasno+ci
". D )rupie istnieje dokadnie jeden e*ement neutra*ny.
1. D )rupie d*a dowo*ne)o e*ementu istnieje dokadnie jeden e*ement do nie)o odwrotny.
8. D )rupie 3G% 4

o 0
(o
-1
)
-1
= o

:. D )rupie 3G% 4

o, b 0
(ob)
-1
= b
-1
o
-1

5. D )rupie zac!odz prawa skre+*e% tzn. je#e*i 3G% 4 jest )rup% to d*a dowo*nyc! o, b, c 0
prawdzie s imp*ikacje:
a. ca 6 cb 6E a 6 b
b. ac 6 bc 6E a 6 b
F. D )rupie 3G% 4 d*a dowo*nyc! a% b G rwnania
a. ax 6 b = x6a
,"
b
b. xa 6 b = x6ba
,"

o niewiadomej x maj po dokadnie jednym rozwizaniu.

Definicja: $iec! 3G% 4 i 3G% 4 bd )rupami. Hunkcj 0 - E nazywamy !omomorfizmem )rup
je#e*i

o, b 0
( o b ) = ( o ) ( b )

Gomomorfizm 0 - E nazywamy:
Ionomorfizmem% )dy jest przeksztaceniem r#nowarto+ciowym
Apimorfizmem% )dy jest przeksztaceniem JnaK
Lzomorfizmem% )dy jest bijekcj
Mutomorfizmem% )dy jest bijekcj oraz 3G% 4 6 3G% 4

Przykad.

f !omomorfizm )rup 3&%<4 i 3R
+
, ) oraz (x) = 2
x
, 0 - E
sprawdzamy czy

o, b Z
( o + b ) = ( o ) ( b )
( o + b ) 6 2
u+b
= 2
u
2
b
= ( o ) ( b )
;ak% wic f jest !omomorfizmem.

PIERCIENIE

Definicja: Piercieniem nazywamy trjk uporzdkowan 3P%<%N4% )dzie P jest zbiorem niepustym% za+
J<K i JNK s dziaaniami wewntrznymi w zbiorze P% speniajc nastpujce warunki:
3("4 o, b, c = P (o +b) +c = o +(b +c) OOczno+7 dodawania
3(14 u = P o = P o +u = u +o = o OOe*ement neutra*ny dodawania
3(84 o = P o = P o +(o) = (o) +o = u OOe*ementy przeciwne
3(:4 o, b = P o +b = b +o OOprzemienno+7 dodawania
3(?4 o, b, c = P (o b) c = o (b c) OOczno+7 mno#enia
3(F4 o, b, c = P o (b +c) = o b +o c OOrozdzie*no+7 mno#enia
(o +b) c = o c +b c wz)*dem dodawania

Pwa)a: P#ywajc pojcia )rupy mo#na krtko powiedzie7% #e pier+cieniem jest trjka uporzdkowana
3P%<%N4% w ktrej 3P%<4 jest )rup abe*ow 3warunki 3("4,3(:44% a mno#enie jest czne 3warunek
3(?44 i rozdzie*ne wz)*dem dodawania 3warunek 3(F44.

Podstawowe wasnoci piercieni:
". o = P o u = u o = u
1. o, b = P o (b) = (o) b = (o b)
8. o, b, c = P (o b) c = o c b c


Definicja: Pier+cie nazywamy piercieniem przemiennym% je#e*i mno#enie w pier+cieniu jest
przemienne% tzn. )dy oprcz warunkw 3("4,3(F4 z definicji o)*nej pier+cienia speniony
jest warunek:
3(Q4 o, b = P o b = b o

Definicja: Pier+cie nazywamy piercieniem z jedyn! "jednoci!#% je#e*i posiada on jedynk 3e*ement
neutra*ny mno#enia4% tzn. )dy oprcz warunkw 3("4,3(F4 z definicji o)*nej pier+cienia
speniony jest warunek:
3(R4 1 = P o = P o 1 = 1 o = o

Definicja: A*ement aS/ pier+cienia P nazywamy dzie$niiem zera% )dy istnieje /Sb=P taki% #e:
o b = u lub b o = u

Definicja: Pier+cie przemienny z "S/ i bez dzie*nikw zera nazywamy piercieniem caowitym% )dy
speniony jest nastpujcy warunek:
o, b = P (o b = u = (o = u v b = u))

Definicja: $iec! 3P%<%N4 oraz 3PT%<T%NT4 bd pier+cieniami. 2dwzorowanie U:PVPT nazywamy
&omomor'izmem pier+cieni% )dy:
o, b = P (o +b) = (o)+
i
(b)
o, b = P (o b) = (o)
i
(b)

Definicja: 9e#e*i !omomorfizm pier+cieni jest odwzorowaniem JnaK zbioru P na PT to nazywamy )o
epimor'izmem piercieni.

9e#e*i !omomorfizm pier+cieni jest odwzorowaniem r#nowarto+ciowym zbioru P w PT to
nazywamy )o monomor'izmem piercieni.

2dwzorowanie U:PVPT bdce jednocze+nie epimorfizmem i monomorfizmem nazywamy
izomor'izmem piercieni.

Przykady:
". Pier+cieniami przemiennymi z jedno+ci s 3&%<%N4% 3'%<%N4 oraz 3(%<%N4
1. D*a dowo*ne)o natura*ne)o nW1 pier+cieniem przemiennym z jedno+ci jest 3&
n
%<
n
%N
n
4


PLA(XYLAZ DLA@2ILM$[D
$iec! P bdzie pier+cieniem przemiennym z jedynk. $ieskoczony ci) 3a
/
% a
"
% a
1
%\4 e*ementw
pier+cienia P nazywamy wie*omianem% je+*i istnieje takie n
/
% #e d*a dowo*ne)o sEn
/
mamy a
s
6/.
&bir wie*omianw oznaczmy przez P]x^. D zbiorze tym wprowad_my dziaania:
3a/% a"% a1%\4<3b/% b"% b1%\463a/<b/% a"<b1%\4
3a/% a"% a1%\4N3b/% b"% b1%\463c/% c"% c1%\4
)dzie c/6a/Nb/% c"6a/Nb"<a"Nb/% c16a/Nb1<a"Nb"<a1Nb/% \
Dwczas struktur 3P]x^%<%N4 nazywamy piercieniem "wie$omian(w#.


CI)*)

Definicja: Yiaem nazywamy trjk uporzdkowan 3H% <% 4% )dzie H jest zbiorem o co najmniej
dwc! e*ementac!% za+ < i s dziaaniami wewntrznymi w zbiorze H speniajce warunki :

3H"4 3 H% < 4 jest )rup abe*ow.
3H14 3 H-./0% 4 jest )rup abe*ow.
3H84 o, b, c = F o (b +c) = o b +o c
@ub

Definicja: Yiao to pier+cie cakowity bez dzie*nikw zera i taki% w ktrym ka#dy niezerowy e*ement
ma e*ement odwrotny.

Przykady.

". (, +, ), (R, +, ) s ciaami.

1. 9e#e*i p jest *iczb pierwsz% to (Z
p
,
p
+
,
p

) jest ciaem.

8. (, , ) )dzie jest zdefiniowane a b 6 a < b < "% jest zdefiniowane a b 6 a < b < ab

Dasno+ci
". Yiao zawiera co najmniej dwa e*ementy / i " 3 zero ciaa i jedynka ciaa 4

1.

o F
a u 6 / a 6 /

8.

o, b F
a (b) 6 (o) b 6 ( o b )

:.

o, b F
a b 6 / 6E a 6 / ` b 6 /

?.

o F

n N
o
n
= u => o = u