CUSCO - COLLAO Y AYACUCHO - CHANKA

DEDICATORIA

Con profunda gratitud a nuestros padres y profesores, quienes encaminaron el logro de nuestros objetivos y metas tanto personales como profesionales, plasmndose en este trabajo el cual va dirigido a todos los maestros, alumnos y a la sociedad en general.

AGRADECIMIENTO
Nuestro agradecimiento: Al ISPP "La Salle" de Abancay por brindarnos una formacin profesional basada en los principios: "FE, FRATERNIDAD Y SERVICIO". Director: Hno. Manuel Segundo Marn Herrera. Profesores: Ral Peralta Vera. Elas Javier Lopinta Valenzuela. Vctor Necochea Tello. Elio Rozas Valenzuela. Humberto Barrionuevo Len. A la Municipalidad Distrital de Ocros (Ayacucho) Autores: Elizabeth Espinoza Rojas. Carolina Silvertrina Leon Silvera. Mara Saavedra Durand. Lidia Juarez Ccorimanya. Wilber Oscco Carrin. Especialidad de Comunicacin I.S.P.P. "La Salle"

PRESENTACIN
El presente diccionario bilinge est basado en las lenguas: castellano y quechua, dentro del idioma quechua estn los dialectos quechuas del Cusco Collao y Ayacucho - Chanka. Est dirigido a la poblacin en general, pero fundamentalmente a los estudiosos del quechua y a todos aquellos que, en alguna forma, se interesan por la integracin nacional, ya que no es posible hablar de ella mientras una parte importante de la poblacin peruana se sienta discriminada a causa de su idioma. El grupo "Hatarisun", comprometida con la cultura de su pueblo no ha escatimado ningn esfuerzo, para brindar este material, que sin lugar a dudas contribuir a mejorar la comunicacin y las relaciones interpersonales con nuestros hermanos del Ande, de est manera reformar el desarrollo de nuestro pas y la gente andina.

A
CASTELLANO

QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras simples)

QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Abajo Abalorio Abandonar Abanicar Abanicarse Abanico Abaratado, a Abaratar Abastecerse Abatido,a Abdicador,a Abdicar Abdomen Abeja Abertura Abierto,a Abiabigeato Abigeo Ablandar Abobado,a Abobnar Abobarse Abofeteador Abofetear Abofetearse Abogado Abogar Abolido,a Abolir

uraypi, urayta, uray, urayman pi'i saqerpariy, wikchuy, saqey saqeypariy wayrachiy wayrachikuy wayrachina uraykachisqa urayachiy chaninta, uraykapuy kamarkuy willpusqa, ullpuykusqa haqepoq, haqereq wasqey, haqepuy, haqerey wiksa wanqoyro, wayronqo kicha, raqra, kichasqa kichasqa, hawa sonqo, kicha raqrasqa uywa suway uywasuwa apiyachiy, apuyachiy, chulluchiy oqarayaq, opa, opayasqa, oqarayay opayachiy opayapuy maqaq, saqmaq maqay, saqmay maqanakuy, saqmanakuy amachaqe, yanapaqe amachay, rmapuy qollochisqa, chinkachisqa amatay, qollochiy, chinkachiy

uray, uku pii, qisqi muru saqiy, wischuy wayrachiy wayrachikuy wayrachikuna pisiyasqa, uraykusqa pisiyay, uraykuy kamaqta maskarikuy kumusqa, putisqa saqiq, saqirquq saqiy, saqirquy wiksa wanquyru, mapa mana raqra, kallpi, qasa kichasqa, raqrasqa, kicha uywa suway, uywa suwakuy uywasuwa llanpuyachiy upa, upayasqa upayachiy, upayarqachiy upayay, upayarquy, puqisyay maqaq, laqyaq, saqmaq maqay, laqichuy, lapyay, laqyay, lapuy maqanakuy, laqyanakuy rimaq rmapuy, warkay chinkachiqa, anchuchisqa chinkachiy, chinkarqachiy

6 5
Absuelto,a Abombado,a Abominable Abominacin Abominar Abonar Abono Aborrecedor Aborrecer Aborrecerse Aborrecible Aborrecido,a Abortar Abortivo Aborto Abrevadero Abrevar Abridor Abrigado,a Abrigar Abrigarse Abril Abrir Abrirse Abrumado,a Abrumadora Abrumar Abrupto,a Absolucin Absorbente Absorber Absorto,a Abstinencia Abstinente Abstraido,a asnaq, asnasqa millaymana, millana miJJay millana cheqniy, millay wanuchay, yakay, wanuy, kullchay wanuykachiy wanu, kullcha, yaka cheqnikoq, cheqneq, cheqnipayaq cheqniy, cheqnikuy cheqninakuy cheqnina cheqnisqa sulluy, malpariy, pisiyay, sullurqoy sulluchikoq, sullucheq sullu, sullun uywa ukyachina, unu oqyana ukyachiy, unu oqyachiy kichaq, kichana, kichareq qatasqa qatay qatakuy ayriway killa kichay, kichariy kichakuy qatirisqa qatireq llakichiy, qathiy sayaq qhata, soqlla soqlla panpachay hwkacheq hiwikachiy utisqa sasi sasikoq sapan kawsaq, uteq, oqarayaq asnaq, punkipakusqa millay runa, chiqnipasqa millarikuna chiqnipay, chiqnipayay, anchuchiy wanuyachiy wanu, ispay, qupa chiqniq, chiqnikuq chiqniy, chiqnikuy chiqninakuy, chiqnipayanakuy chiqnipaslla chiqnisqa sulluy, sullurquy sulluchiq, sulluchikuq, Sullunapaq hanpi sullu yaku upyana, qucha, pukyu upyachy kichaq, kichariq qui, quilla, qui kay quftichiy, quiykachiy, aytuy qataykacihiy maytukuy,quirikuy, quikuy ayriwa kichay, kicharquy, kichariy kichakuy, kicharikuy qiqipayasqa, itirqusqa qiqipachikuq, ftitiq qiqipayay qachqa, sasa panpachay suquy, mllpuq, apakuq suquy, millpuy, apay qanllarayasqa mana aycha mihuna punchaw mana aycha mikuq runamanta sapaq chakuq Abuela Abuelo qespisqa, panpachay, panpachasqa hatun mama, hatuku, paya, hatumama yaya, machula, apucha, hatuku hatun tayta, apuski, machu, machuyaya hatunkaray, hatun, hatunyasqa hatunyachiy llasaq, puchu puchu, waleq mahisqa, amisqa mahichiy, amichiy akanayay, mahiy, amipuy alqochakuy, mana chaynimpi ruray usuriy, usoq kaypi, kayman tukunalla, tukukoq tukusqa tukuy tukukuy, tukukapuy upallachisqa upallachiy wayllusqa lulukoq, luloq, waylloq luluy, waylluyukuy, waylluy munayukuy astasqa astaq astay astakuy paqta, ichas, chapas yupaychasqa yupaychay chapaq, kapuyniyoq, qollqeyoq qollqe huoq qollqe huuy qispichiy, panpachay, panpachasqa paya, mamap maman, taytap maman machu, ayap taytan, mamap taytan hatunyasqa, mirachisqa hatunyachiy, mirachiy, wifachiy achka, tukuy mana, sinchi, tukuy riqchaq piasqa, pianasqa piachiy, amircpchiy, pisryachiy piakuy, amirquy, pisiparquy mana allin ruray wischusqa, putisqa, kumuykachisqa kayman, kaypi tukuqlla, puchukaqlla puchukasqa, tukusqa tukuy, puchukay tukukuy, puchukapuy, qullurquy, paqway upallachisqa upallachiy, upallarqachiy kuyapayasqa, wayllupasqa wayllukuq, kuyapayakuq kuyapayay, waylluy astasqa, apasqa, qipjsqa astaq, astapakuq, apapakuq, qipipasqa astay, qipiy, apay astakuy, astakurquy, ripuy ichas, ichapas, paqya, aqapasa yupaychasqa yupaychay apu, qullqisapa, kapuyniyuq qullq huuq, apuyay munay qullqi huuy, apuyay

Abultado,a Abultar Abundante Aburrido,a Aburrir Aburrirse Abusar Abyecto

Ac
Acabable Acabado,a Acabar Acabarse Acallado,a Acallar Acaricado,a Acariciadora Acariciar Acarreado,a Acarreador,a Acarrear Acarrearse Acaso Acatado,a Acatar Acaudaladla Acudalador,a Acaudalar

7
uyikuy, huiy, munay, uynuy aknay, ruray, imanay aknaykachay, waqywaykachay watiqasqa toqllay, suyapakuy, wateqay toqllay, wateqay, suyapakuy uywa llaqllay chaskina, chaskinapaqkaman chaskisqa, ari nisqa chaskeq, hueq chaskiy, huiy asuykachisqa asuykachiy qayllay, asuykuy, sispay watuchi, watuchina, qomachiy qomachina aqoyraki haylli, waqyakuy yachakachiy yachakuy toqtoy suchi chaskeq, qorpachaq chaskiy, amachay, qorpachay chaskichikuy, qorpachakuy chaskisqa, qorpachasqa qallarq, qallarkoq waykay, qallariy, qallarkuy churana, churarina allichasqa, kapuyniyoq, qollqeyoq, kaqniyoq, churasqa allichaq, churaq allichay, churay churakuy, alDchakuy pusaq, tiyapayaq, tiyayseq pusay, tryapayay, tiyaysry riysiy, puriysiy, kuska puriy kamachinakuy munay, aw niy, anri niy ruray makita waywistin rmay watiqasqa, qawasqa watiqay watiqay, qawasqa uywa llanpu llaqllay chaskipalla chaskisqa, anisqa chaskiq, ari niq, uyakuq ari niy, anri niy, chaskiy asuykachisqa asuykachiy, hichparkachiy asuykuy, hipchakuy watuchi, watuchinakuy chiki, mancharichina huk similla qapary yachakachiy yachakakuy uquqyay, uquqyakuy suchi qurpachaq, chaskiq chaskiy, qurpachay, samaykachiy samakuy, pakakuy, qurpakuy chaskisqa, qurpachisqa qallaykuq yuyariy, yuyarikuy, yuyarikurquy allichapasqa, allichallaa allin churasqa allichaq, allchakuq allichay allichakuy, allichakurquy kuska riq, pusapayaq, pusaq, pusaqnn kuska rry, pusay, pusapayay kuska riy, riysiy kamachinakuy Acongoja do, a Acongojarse Aconsejado,a Aconsejadora Aconsejar Aconsejarse Acopiado,a Acopiador,a Acopiar Acoquinarse Acordado,a Acordante Acordar Acordarse Acordelado,a Acordelar Acorneado,a Acorneador,a Acorralar Acosado, a Acosar Acostado, a Acostarse Acostumbrados Acostumbrar Acostumbrarse Acrecentados Acrecentador,a Acrecentar Acrecer Acreedor, a Acribar Acriminado,a Acriminador,a llakisqa llakikuy kunasqa kunaq kunay, anyay, yuyayqoy yuyaychay kunakuy

8
manchasqa, llakisqa pisipay, llakikuy, putikuy allin kunapasqa, kamachiqa willaq, yachachiq, niq willay, yachachiy, yacharqachiy yachachinakuy, rimanakuy kamachinakurquy huusqa huuq, tantaq huuy, tanta y chintipakuy, chintipakurquy willanakusqa willanakuq rimanakuy, kamachinakuy yuyariy, yuyarikuy, yuyarikurquy tupusqa tupuy, tupurquy waqrasqa waqrakuq qayquy qatikachasqa qatikachay, qatipayarquy ustusqa ustukuy yachasqa yachakachiy, yachakarqachiy yachakakuy, yachakakurquy amaay, amaakuy wiachisqa, mirachisqa mirachiq, mirachikuq mirachiy, mirarqachiy, wiachiy wiay miray, hatunyay manuyuq aqichay, suysuy huchapayasqa, tunpasqa tunpaq, tunpakuq, huchachakuq

Acceder Accin Accionar Acechado, a Acechadora Acechar Acmila Acepillar Aceptable Aceptado,a Aceptador, a Aceptar Acercado,a Acercar Acercarse Acertijo Aciago Aclamacin Aclimatar Aclimatarse Aclocar Acn Acogedor, a Acoger Acogerse Acogido,a Acometedor ,a Acometer Acomodable Acomodado,a Acomoda dor,a Acomodar Acomodarse Acompaante Acompaar Acompaarse Aconchavarse

huusqa huoq huuy, karmay manchaykachakuy, manchapakuy yuyasqa, rimapanakusqa yuyakoq, rimapanakoq yuyariy, yuyaykuy, rimanakuy, yuyachinakuy yuyay, yuyariy, yuyarikuy tupusqa tupuy waqrasqa waqrakoq qayqoy qatikachasqa qatikachay, qatipayay sirisqa, sirichiy, siriy suchuy, sirikuy, siriy yachasqa yachachiy, yachaykachiy, yachakuy yachakoq, yachaykachakoq mirasqa, mirachisqa miracheq mirachiy, yapakuy, miray miray, wiay, hatunyay manoq icharapi suysuy tunpasqa tunpaq

10 9
Acriminar Actualmente Acuclillarse Acudir Acudirse Acueducto Acumulado, a Acumulador,a Acumular Acuoso,a Achaca do,a Achicador,a, Achacar Achacoso,a Achiote Achispado,a Achispar Achisparse Adaptable Adaptar Adecenable Adecenado Adecenar Adelantado, a Adelantar Adelantarse Adelante Adelgazado,a Adetgazador,a Adelgazar Adelgazarse Adems Adementado, a Adentellado, a tunpay kunan pacha, kunan pachapi, kunan runkuykuy yanapay, amuchamuy amachakuy, amachanakuy pincha huusqa, tantasqa huoq, tantaq taqey, huuy, tantay unusapa, unu unu tunpasqa, huchachasqa, tuapaq, huchachaq tunpay, tanqasqa, huchachay onqoli, onqorayaq, soqsoq achiwirj tunpan machasqa, sinkasqa susunasqalla sinkachry, sinkay, machachiy machary, sinkariy tinkuchina tinkuchiy chunkachana chunkachasqa chunkachay, chunkay awpachisqa hatariy, awpay awpany, awpakuy awpaqpi, awpaqta, awpaq awpaqman ausqa, afiuyasqa, llapsayasqa tulluyachikoq, llapsayacheq, auyacheq auyachiy, tulluyachiy, llapsayay llaqayaq, sukyay, tulluyay chaytawan, hinaspapis, chaywanpas, chaymanta upayasqa kanisqa tunpay, tunpakuy, willay, huchachay kunan, kunanpuni, kunallan unchuykuy, unchukurquy yanapay, amachay, rirquy yanapakuy, yanapanakuy amachanakuy yarqa, yaku pasanan huusqa huuq, tantaq qutuy, huuy, tantay yaku yaku, yakusapa tunpasqa tuapaq, tuapakuq tunpay, huchachay iqu, iquyasqa, unqurayaq achwti sinkarisqa, tunpa upyasqalla sinkarichiy, sinkarirqachiy sinkariy, sinkarikurquy, susunalla-susunay tinkuykachinalla, churanalla tinkurqachiy, churaykuky chunkayachinalla chunkayachisqa chunka chunkallamanta churay awpasqa awpay, awpariy awpakurquy, awparquy awpaqpi llauyasqa, tulluyasqa llafluyachiq, llapsayachiq llauyachiy lauyay, llapsayay chaymanta, aswan, astawan apayasqa, upa kanipasqa, kachusqa Adentellador,a Adentellar Aderezar Adeudado,a Adeudarse Adherirse Adicionarse Adiestrar Adinerado,a Adivinable Adivinado,a Adivinadora Adivinar Adjunto, a Adjutor,a Admirable Admirado,a Admirarse Admitido,a Admitidor,a Admitir Adobe Adolorido,a A dnde Adondequiera kaneq, kanikoq kaniy sumaqyachiy manu manu, manuyasqa manuchakuy, manukuy ratay, ratachry yapay yachachiy qollqeyaq, qollqesapa yachanalla, watumalla watusqa watoq, umulleq watuy kuska kaq, kaqmasi yanapakoq, yanapaq utichikoq, utirayana utisqa, utirayasqa utiy, utirayay chaskisq, ari nisqa chaskeq, ari neq haykuchiy, kachakuy, chaskiy, ari niy tika, arwi llakisqa, nanasqa, nanaq mayman, mayeqman, maytan mayta maymanpas, maytapas, mayeqmanpas uywa, uywasqa, churichasqa, wawachasqa uywaqe, wawachakoq, churichakoq wawachakuy, churichakuy, uyway, uywakapuy puuchikoq, muskacheq, susunkacheq kaniq, kachuq kaniy, kanirquy, kachurquy allichay manuyasqa manukuy, manuchakuy, manukuykuy laqay, laqarquy, ratachiy llutarquy yapay yachachiy, pusapayay apu, apuyasqa, qullqisapa musyapaslla, musyanalla yachanalla musyasqaa layqa, musyaq, yachaq umu, chuqaq musyaya, musyarquy kuska kaq, paywan kaq yanapaq qanllarayachikuq qanllarayasqa qanllarayay, utiy chaskisq, ari nisqa, anri nisqa chaskiq, a niq chakiy, ari niy, anri niy tika nanasqa mayman, mayta, mayniqman may mayllamanpas, maymanpas, mayniqmanpas churichakusqa, wawanchakusqa churichakuq, wawachakuq, wawancha-karquy, churichakuy, wawanchakuy, churichakurquy susunkachikuq, susunchachiq

Adoptado,a Adoptante Adoptar

Adormecedor,a

11
puunayachiy, puuykachay, susunkay, susunkachiy, muskay tunuyay, utiy, kaywin, muskakuy, susunkachikuy susunkasqa, muskasqa susunchachisqa kukupa, tuni, ui muskay, puunayay, muskakuy wailparisqa, sumaqchasqa, allichasqa sumaqchaq sumaqchay, allichay allichakuy tarisqa tareq usachly, rantiy, tariy waktanta, wakta, yanqa, tunpalla wasanchaq, ayoq tantay, hukllachay, huuy, hukllachiy hukllachakuy mitma chayamuy, hamuy hayu awqa, awqa, tinkunakoq masi aqoyraki, hatun llaki willay, willana willasqa musyay, rikuchiy, niy, willay willanakuy munay, munapayay munay sonqo, munaq munakoq sonqoyoq pasikuy, mumikuy, pasikuy, hawikuy hawi, hawina, pasikuna chinaku, chinanayaq, maqlla susunkachiy, susunkarqachiy, puuyac susunkay, utiquy, susunkarquy, susunkankuy susunchachisqa, susunka puutiyay, puutiyarquy, puuywan aysachikuy allichasqa allichaq, allichapakuq allichay, allicharquy, sumaqyachiy allichakuy, allichakurquy, sumaqyakuy tarisqa tariq,tarikuq tariy, tarikuy chiqaypa, munaywan,, sunqumanta wasanchakuq, waqra runa hukllaway, hukllawarquy, kuskachay, taqrurqachiy hukllawakuy, kuskachakuy, taqrukuy hawa runa, kuk llaqtayuq hamuy, hamurquy awqa, tinkuq masi akarikuy, llaki, waqay willay, kunay, willakuy willasqa, kunasqa willay, kunay, yuyaykachiy willanakuy, yuyaykachinakuy kuyay, munay kuyakuq, munakuq, wayllukuq sapra rutuy, allichay allichakuy allichakuna maqlla, warmiyasqa, warmihina Afianzador, a Afianzar Aficin Aficionarse Afirmado,a Afirmar Afliccin Afiictivo,a Afligido,a Afligir Afligirse Aflojado,a Aflojar Aflojarse Afortunado,a Afuera Agave Agigantado,a Agitar Aglomerar Aglomerarse Agonizar Agorero Agostado,a Agostarse Agradar Agradarse Agradecer Agradecido,a Agrandado,a Agrandar Agrandarse

12
takyacheq takyachiy munapakuy, munapayay munapakuy, waupakuy taqyachisqa takyachiy llaki llakichikoq llakeq apasqan, llakisqa llakichiy llakinayay, llakikuy wayayasqa, kacharisqa wayayachiy, wayachiy, kachariy wayay, wayayay, wayayarqoy, kacharikuy samiyoq, atawnisqa, usapu hawapi, hawa paqpa, chuchaw hatunkaray, sunisapa runa maywiy, aytiy huuy, tantay huunakuy, tantanakuy waunayay takyachiq yakyachiy, takyarqachiy kuyay, munay, kuyapay, kuyaparquy munakurquy, munapayay, waupakuy, kuyarquy takyachisqa takyachiy, takyarqachiy llaki, llakikuy, muchuy llakichiq, llakichikuq llakisqa, llakikusqa llakichiy, waqachiy llakikuy, llakikurquy, nanakuy, putikuy wayayasqa wayayachiy, paskary wayayarqukuy, kacharikurquy samiyuq, kunisqa hawa, hawaman, hawapi paqpa, chuchaw hatun runa, chikankaray runa aywiy huntay, tawqay, pirway tanqanakuy, huntanakuy waunayay,tipinayay, wauy patapi kay yachaq, musyaq chakisqa chakikuy, chakikurkuy, awikurquy kusichiy kusikuy, kusikurquy riqsikuy, yupaychay muchaykukuy rqsikuq, yupaychakuq hatunyachisqa hatunyachiy, hatunyarqachiy, wifarqachiy hatunyakuy, hatunyakurquy

Adormecer Adormecerse Adormecido,a Adormecimiento Adormitarse Adornado,a Adomador,a Adornar Adornarse Adquirido,a Adquiridora Adquirir Adrede Adltero,a Adunar Adunarse Advenedizo,a Advenimiento Adversario Adversidad Advertencia Advertido,a Advertir Advertirse Afeccin Afectuoso,a Afeitar Afeitarse Afeite Afeminado

umu
qarwayasqa, qarpamanasqa qarwayay, qarpamanay kusichiy kusikuy reqsikuy, sonqonchakuy, aaychay yupaychay, all kutichiy reqsikoq, aay, yupaychakuy alli kutichikoq hatunyachisqa hatunyachiy hatunyay

14 13
anchayachiy, aswan ruway watuykayay, llasaykachiy, yapay watuykayasqa watuykayay yapasqa yapay maqaq, qallareq llaqtaku, wasu, puna runa llasaqyachiy, llunpaychay yapay kamisqa, qaqchapasqa, sintichisqa kamiy, kamirquy, sintichiy yapasqa, masyasqa yapay, yaparquy qallaykuq, qallarq chakra runa yaku para chirli, yaku yakusapa, yaku yaku, yakusapa yaku astaq, yaku astapuq yakuchay, yakuyachiy, yaku tarquy suyasqa suyaq, suyakuq, suyarikuq suyay, suyakuy chiki, tapya tuksipayasqa puya, wachi, ullu sirana, tipa, yawri urusqa, uruyaq uruy ururquy, urukurquy chaypi churyay, wawachay manchachisqa, qatisqa manchachiq, qarquq, wischuy manchachiy, qarquy, wischuy wayra sapanchasqa, sapankay rakikuy, sapanchakuy hukpa kaq, runap, runapkaqnin uch puqti, tiqti Alabado,a Alabanza Alacrn Alanceado,a Alanceador,a Alancear Alardear Alargado,a Alargar Alarido,a Alaridos Alarmado,a Alarmador,a Alarmar Alarmarse Alba Albail Albedrio Albergado, a Albergador,a Albergar Albergarse Albergue Alborotado,a Alborotar Alcahuete Alcanzar Alcapara Alcoba Aldea Aleccionado, a Aleccionar Alegrar Alegrarse Alegre yupaychasqa, aaynisqa yupaychay, apuskachay, maayukuy, aay iy sira sira, sirara chukisqa chukeq chukiy anchakachuy, yawnay suni suniyachiy, chutay qapariy, qaparikuy, ayllakuy qaparqachay tukurisqa tukuricheq takurichiy, wahakachakuy, waqarkuy tukurikuy achikyay, paqar, illariy, warallikuy, pacha paqariy, paqariy wasichaq, perqaq, perqaq kamayoq munay qopachasqa qorpachaq qorpachay qorpachakuy qorpa wasi, qorpachama takurisqa takurichiy, takury kachapuri, hucha pakaq taripay, aypay, hayway mutuy pitita, puuna llaqta yachaykuchisqa yachachiy, yachaykuchiy kusichiy, qapachariy kusikuy, chamay, qochukuy kusisqa, kusi sonqo, kusi yupaychasqa muchakuy, yupaychay atuq atuq tuksirkusqa tuksiq, tuksipayaq tuksiy, tuksipayay willaykachay suytuyasqa wiachiy, hatunyachiy qapariy qapariy, qaparikuy mancharisqa, manchasqa mancharichikuq manchachiy manchakuy, manchakurquy illariy, achikyay, paqarmuy, pacha achikyay, wachimuy pirqapakuq munay samasqa, qurpachasqa samachikuq, qurpachiq, qurpachikuq samachiy, quepachry samakuy, qurpachakuy samakuna, qurpakuna wasi chaqwasqa chaqway pakaq, kacha puriq, kacha pakaq, hucha, pakaq taripay, tarparquy, hayway haypay mutuy puuna sallqa llaqta yachachisqa yachachiy, yacharqachjy kusichiy, kusirqachis, asichiy, quchuchiy kusikuy, quchukuy kusi, kusisqa, kusi kusilla

Agravar Agraviado,a Agraviar Agregado, a Agregar Agresor,a Agreste Agua Aguacero Aguado Aguanoso,a Aguador,a Aguar Aguardado,a Aguardadora Aguardar Agero Aguijoneado,a Aguijn Aguja Agusanado,a Agusanar Agusanarse

unu
para seqwe, chirli, unusapa unuy unuy, unu, seqwe, chirli unusapa, hilliyoq unu astaq, unu apaq unuchay, unuyachiy suyasqa, suyakusqa suyaq, suyakoq suyay, suyaykuy, suyakuy tapyaraki, a ti tapya, qollu, aqoyraki yumaykusqa kisara, yumay yawri, sirana, akwa, rawr kuru, kurusqa kuruy kuruyay, kururqoy chaypi, anchaypi wawachakuy, churichakuy, churyay, mukmuy ayqesqa ayqecheq ayqechiy wayra puruntasqa, sapanchasqa sapanchakuy hukpa, runaq, runaqpa uch uch, roqro

Ah
Ahijar Ahuyentado,a Ahuyentada, a Ahuyentar Aire Aislado,a Aislarse Ajeno,a

Ai

Ajiaco

15
kusi sunqu kusikuywan, kusikustin kusikuy, quchukuy, kusi karunchasqa kallpachasqa sinchichay, kallpachay quqaw apaa mapas, imallapas pipas, mayqinpas pipas, mayqinpas, hukninchik, wakin ninchik wakin ninkuna huunakusqa, kamachinakusqa huntanakuy, kamachinakuy samay, kallpa pisiyasqa, pisiyachisqa pisiyachiy, pisiyarqachiy mikuchiy mikuy, mukuna siqispa siqichiy, siqirqachiy siqikurquy mallki sawna paqu muyureq wachay, wachakuy lluqlla miray, masyay uqarisqa wakman, chaqayman panpachasqa,kuskachasqa panpa chay, kuskachay ayllu, huusqa, tantasqa hufuq, pirwaq huuy, tantay wakpi, chaypi kuyayllapaq, munayllapaq Amado,a Amador,a Amamantado,a Amamantamiento Amamantar Amancebado, a Amancebamiento Amancornado, a Amancornador, a Amancomar Amanecer

16

Alegremente Alegra Alejado,a Alentado,a Alentar Alforja Algo Alguien Alguno,a Algunos,as Aliado,a Aliarse Aliento Aligerado, a Aligerar Alimentar Alimento Alienado,a Alienar Alienarse Almacigo Almohada Alpaca Alrededor Acuitamiento Aluvin Alza Alzado,a All Allanado,a Allanar Allegado,a Allegador ,a Allegar All Amable

kusiy kusiylla, kusikusilla kusikuywan, kusilla kusi, kusikuy, chama, qapa karu, karunchasqa kallpachasqa, sinchichasqa kallpanchasqa kallpachay, kallpanchay sinchikay, kusirichiy vvayaqa, mariwayaqa tunpa, ima pis, imapas, imallapas pipas, pillapas, maypas imapis, mayqenpas, pipas pitapas, hukninchis wakin, wakinninku , nmanakoq wakinchakuy samay, waqsiy, sama pisiyachisqa pisiykachiy mihuchiy mihuna, mihuy seqechasqa wachuchaq, seqechay seqechakuy wanpal sawna, kiraw paqo, paqocha muyuyninpi, muyureq, patastin wachay lloqlla seqay hoqarisqa haqaypi, chahaypi, chaqayman anchahaypi panpachasqa mallmay, panpachay wakichisqa, huusqa wakicheq, huoq wakicheq, huuy chaypi, anchaypi munay sonqo, munakoq sumaq sonqo, rnunana, munaypaq

munasqa wayllukoq, munaq uoq uuchiy uuy waynayoq, sipasniyoq, warmiyoq uywanakuy, kuska tiyay, wachuy, huchapi tiyay chaqnasqa, watasqa chaqnaq, wataq chaqnay, watay illary, paqariy, pacha paqariy, yuriy sonqo tiyachiy inka, munaq, waylloq munakuy, waylluy, munay watakuy, watanakuy wayllunakuy, munanakuy watasqa watay chapusqa, chapoq masay, chapuy munapayana munapayasqa munapayay munapayaq iskayninku, iskaynin purirkachaq, pureq runa mancharisqa manchacheq, llakllacheq llaksachiy, manchachiy, llakllachiy hinataq kachun

kuyasqa, wayllusqa kuyaq,kuyakuq uusqa,chupusqa uuy, uuchiy, chuchuy uuy, chuchuy qariyuq, waynayuq, sipasniyuq qaranakuy, waynanakuy makin watasqa, chaqnasqa makin wataq, chaqnaq chaqnay, watay achikyay, paqariy, punchawyay, pacha achikyay sunqu llapuyachiy, sunqu tiyachiy walluq, kuyaq, munaq, yana wayna, waynan kuyay, munay, waylluy watanakuy, chaqnanakuy, chaqnakurquy, watakuy kuyanakuy, munanakuy, wayllunakuy watasqa, chaqnasqa watay, chaqnay, kipuchay masarasqa masarakuq, masaraq chapuy, masaray astawan munay munapasqa achka munay, llunpay, munapayayay munapayaq, munarayaq, llunku, munalli iskaynin, masintin purkuq, mana llaqyanpi tiyaq manchasqa, manchachisqa manchachiq, manchachikuq manchachiy, mancharichiy hinataq kachun, chaynataq kachun

Amansar Amante Amar Amarrarse Amarse Amarrado,a Amarrar Amasado,a Amasador, a Amasar Ambicin Ambicionado,a Ambicionar Ambicioso, a Ambos,as Ambulante Amedrentado,a Amedrentador, a Amedrentar Amn

17
manchachiy manchachisqa manchachiq riqsinakuq masi, kuyaq masi amuqllu pisiyachisqa pisichiy, pisiyachiy chinkaqlla, tukulla, puchukaqlla kuyanakuy, riqsinakuy, yanapanakuy allin sunqulla, kuya kuyayllawan wasiyuq, wiraqucha, apu rumi suntiy willasqa, anyasqa willaq, yachachiq willay, anyay, kunay, yachachiy pirqasqa, muntusqa, tawqasqa qutuq, suntuq, tawqaq, huuq, pirwaq qotuy, suqyay, arkuy, tawqay, huuy kuyay, munay, waylluy hatarisqa runa hatarichiq runa hatarichiy, hatarichiy hatariy, hataririy amachasqa amachaq, yanapaq amachay, yanapay ayqikurquy, qispikurquy ritip yuraqnin, ritip yuraqkaynin warwa tukuq, warmahina qinchasqa, pirqasqa qinchaq, pirqaq pirqay, qinchay paya,yuyaq Ancianidad Anciano Andado,a Andador, a Andar Andariego,a Andarn Andes Andenes Andes Angustia Angustiado,a Angustiadora Angustiar Angustiarse Anillo Animado,a Animal Animar Aniado,a Aniquiladla Aniquiladora Aniquilar Aniquilarse Anoche Anochecer Anochecido,a Annimo Ansia Ansiado, a Ansiar Antao Ante Anteanoche Anteayer Anteceder payayay, machuyay

18
machuyay, payayay, yuyaqyay yuyaq, machu purisqa, rqsisqa purq, purkuq piriy, purikuy purinklchu sisichaki, purq chaki, ancha purq pata pata pata ritiurqukuna llaki, puti llakisqa llakichikuq llakichiy llakikuy, putikuy, kichkichakuy surtiha kallpanchasqa, kawsarisqa kawsaq uywa kawsarichiy, unanchay wawahina puchukarqusqa tukuchiq, puchukachiq tukuchiy, chinkachiy, qulluchiy puchukakuy, tukukurquy chisi, tuta, chisilla tutayay, chisiyay, tutaykuy tutayasqa mana sutiyuq, manariqsisqa munapayasqa munapayasqa sinchi munay, mancha munay qayna wata, qayna kuna, unaykunaraq qaylla, awpaq qayninpa tuta, qayna chisi qayninpa punchaw awpay, awpariy

Amenaza Amenazado,a Amenazador,a Amigo, a Amgdala Aminorado, a Aminorar Amisible Amistar Amistosamente

manchachiy mapasa nisqa, manchachisqa mapas neq anasu, urpi amoqllo, amoqlli pisiyachisqa pisiyachry chinkaqlla allipunachiy, allipunakuy, tinkuy reqsinakuy, yachanakuy allin sonqolla apu, wiraqocha, wasiyoq saywachay, sayway willasqa, waqyasqa willaq, waqyaq kunay, willay, woqyay, anyay, anyanakuy pirwasqa, suntusqa, qotusqa, taqwasqa suntoq, qotoq, taqwaq, perwaq, qollqaq qotoy, luyluy, pirway, waruy, tawqay, qollpay munakuy, urpi, warma yana, munay, mua ankalli, hatarisqa, takurisqa ankallicheq, hataricheq, takuricheq ankallichiy, takurichiy, ankallikuy, runa hatarichiy runa hatariy, takurikuy amachasqa amachaq, amachaqeq amachay, sayakuy amachakuy surunpi wawaykachaq, warmaykachaq perqasqa perqaq perqay, kanchay mamaku, paya

machula, yuyaq, taytaku, machu purisqa pureq puriy purnkichu, musti, chanchaku puylla pureq, chanchaq, pikichaki pata, mallma pata pata antikuna Kaki llakisqa, waqanayaq llakicheq llakichiy llakikuy sirwi kawkachisqa, kawsaq uywa kallpachay, kawsachiy wawakachaq, wawarayaq qollusqa qollucheq qolluchiy, peqtukuy qollupuy qayna tuta tutayayay, sipi sipiykuy tutayasqa mana sutiyoq sinchi munasqa sinchi munasqa imakachakuy, waukuy, sinchi munay ura wata, awpa pachapi, qayna wata, wayma wata awpaqenpi, qaylla, awpaq qayna tuta qayninpa, qayniwanchay qayninpa awpariy, awpay

Amo
Amojonar Amonestado,a Amonestador,a Amonestar Amontonado,a Amontonada, a Amontonar Amor Amotinado,a Amotinad, a Amotinar Amotinarse Amparado,a Amparador, a Amparar Ampararse Ampo Amuchachados Amurallado,a Amurallador, a Amurallar Anciana

19

20
Apacible Apaciguador, a Apaciguar Apagar Apalabrados Apalabrar Aparado,a Aparar Apareado.a Aparear Aparecer Aparejado, a Aparejadora Aparejar Aparejarse Aparentado.a Aparen tador, a Aparentar Aparentemente Apartarse Aparte Aparvadero Apear Apearse Apedreado.a Apedreador.a Apedrear Apedrearse Apegado,a Apegarse Apego Apelativo Apellidar Apellido Apenado,a Apndice

Antecedido, a Anteponer Anterior Antes Anticipado,a Anticipador, a Anticipar Anticuado,a Antidoto Antifaz Antiguamente Antiguos,as Antipata Antojadizo, a Antojarse Antojo Anualmente Anuencia Anuente Anunciado,a Anunciador, a Anunciar Anverso Anzuelo Aadido,a Aadidura Aadir Aejo,a

awpachasqa awpaqman churay, awpachiy, allichiy awpa, awpaq, awpaq awpaqta, awpaq qa, awpaq awpachisqa awpaq, awpacheq awpay, awparuy, awpachiy, uriy awpa hanpi saynata awpa pachapi, awpaqqa awpakuna, awkikuna cheqni, cheqniy, cheqmry hillu, munaq munarqoy, munapayay, hillikuy, munapakuy hilluna watan watan, sapa watan, sapanka watan uynikuy, huiy uynikoq, hueq willasqa willaka, willaq willay, willachiy, willakamuy uyan, awpan yawnna yapasqa yapa, yapana

awparichisqa llallichiy, awpaqchay, awpaqninmam churay awpa awpa, qayna awparichisqa qallariq, awpa qallariq qallaykurquy, awparquy, awparirquy awpa hanpi, tinkuqnin hanpi uya panpana unayku,ia, awpaq watakuna awpakuna chiqnipakuy, chiqnirikuy munaq, munayninta ruraq munarquy, munapayarquy munapay, munay watan watan, sapa wata munasqa, uisqa nunaq, uiq willakusqa willaq, willakuq willay, willarquy, yachachiy uyan pinta, sinpi yapasqa yapa, yapachan yapay, masyay waqaychasqa, machu, machuyasqa, payayasqa wata, chunka iskayniyuq killa watasapa, puqusqa runtuy, runtu churay, wachay michisqa michiq, michikuq, michipakuq michiy, michichaykuy

qasi sonqo hawachaqe, amachaq qasiykayachiy, amachay wauchiy, mukiy rimanasqa, kamachinakusqa rimanakuy, kamachinakuy kamarisqa, mallmasqa kamariy, mallmay, kasmay masachasqa masachay, warkuy, pituchay rihurimuy, alayriy, rihuriy kamarisqa kamareq kamariy kamarikuy tukusqa tukoq tukuy tunpalla ayqerikuy, anchakuy chaywanpis, chaywantapis, waqman, waqpi, cheqanpi wayrachina uywamanta uraykuy uywamanta uraykukuy allqa, chanqasqa. chuqasqa chanqaq, choqaq chanqay, choqay chanqanakuy, choqanakuy ratasqa ratakuy ratakuna. ratana sutiyoq, sutichasqa sutichay suti llakisqa yapa, yapana

llanpu sunqu, qasikawsay, sumaqsunqu, uku llanpuyachiq. tiyayachiq. amachay llanpuyachiy, tiyayachiy wauchiy, pukuy, tasnuy rmanakusqa, kamachinakusqa rimanakuy, kamachinakuy kamarisqa chaskiy, kamariy kuskachasqa, tinkisqa kuskachay, tinkiy, mayarqachry, kuskacharkuy rihuriy, qispry kamarukusqa kamariq, kamaykuq kamariy, kamarichiy kamarikuy tukusqa tukuq tukuy, llullakuy qawanallapaq anchurikuy, sapaqchakuy, rakikuy, anchukuy sapaq, sapaqman wayrachina, urkita uraykarqachiy, urkachiy uraykuy, uraykukuy chamqasqa, chuqasqa chamqaq, chuqaq chuqay, chanqay chanqanakuy, chuqanakuy ratasqa laqakuy, ratakuy, ratakurquy ratay, laqakuy. ratakuy suti sutichay, qayay suti ayllu suti llakisqa, llakiwan huntasqa yapa, yapan

yapay
unayniyoq, watasapa, awpa wata poqosqa, taqyasqa runtuy michisqa micheq upsay, michiy

Ao
Aoso,a Aovar Apacentador Apacentadora Apacentar

21
Apersonarse Apertura Apestado,a Apestar Apestoso,a Apetecedora Apetecer Apetecible Apiadarse Aplacado,a Aplacar Aplanar Aplaudo,a Aplaudir Aplazado,a Aplazar Aplicado,a Aplicarse Apoca do,a Apocar Apodar Apodo Apoltronado,a Apoltronarse Aporcado,a Aporcar Apotar Aporreado,a Aporrear Aposentar Aposento Apostado, a Apostar Apostrofadla Apostrofador,a Apostrofarse Apreciable qayllakuy kichana asnaq, asnasqa asnay asnaq munapayaq munapayay munapayana, munapayan llakipayay, llakipayakuy sonqon tryachisqa sonqon tiyachry panpachay kusipayasqa, pawqarchasqa kusipayay, pawqarchay suyachisqa, anchuchisqa apapatatay, suyachiy, anchuchiy qokusqa qokuy pisi sonqo pisi sonqo kay sutiyay, sutichay hawa suti, sawkay suti llasayaq llasapayakuy hallmasqa aysay, hallmay, kut'ry rikuriy, tupay, tinkuy kichakuy, kichasqa asnaq asnay asnan, asnaq munaq, munapayaq munay, munapay, munapayay munapaslla, mikupaslla llakipayay sunqun tiyaykachisqa, sunqun tanichisqa sunqun tiyachiy, tanichiy panpachay kusipasqa kusipay, kusipayay, allin nipayay suchuchisqa, anchuchisqa suchuchiy, suchurqachiy uti rurakuq qukuy, qukurquy pisi sunqu pisichiy, asllarkarqachiy sutichay, suticharquy maqna allin suti, musuq suti llasaqyasqa llasaqyay, qillaman muyurquya hallmasqa hallmay, panpay, kutiriy apay maqarqusqa, waqtakusqa maqay, waqtay qurpachiy, samachiy, pachachiy wasi puuna churasqa misanakuy, churay, makipuray anyasqa, qaqchasqa kamuq, qaqchaq kamiy, qaqchay kuyapaslla Apreciado,a Apreciar Apremiado,a Apremiador,a Apremiar Aprendido,a Aprendiz Aprensivo,a Apresar Aproximadamente Aquel,lla Arado Arar Arbitrariedad Arbitrario Arbitrio rbol Arbusto Arcada Archivar Arder Ardid Ardido,a Ardiente Ardor Arduo, a Arena Arenal Argamasa Argentado,a Argolla rido,a Armadillo Arpn Arrancharsse Arrado,a Arrasador,a

22

chaniyoq munasqa chaninchay, munakuy chaniyoq munay qatarisqa qatirikoq qatiriy yachasqa yachapu, yachapakoq, yachachikoq manchaykachaq watinkay, piaschay yapa haqay, chahay, anchahay taqlla yapuy, chaomay munasqata ruray munasqan ruray munay mallki taqsa mallki millanayay, qepnunayay waqaychay yawray, rawyay artiy yawrasqa, yawrasqa, rawrachisqa yawraq, yawrareq, yawraq sonqo, yawraq yawray sasa

kuyasqa, chaninchasqa kuyay ancha qalisqa ancha munakuq, qikutaq qikutay, amuylay yachasqa yachakuq, yachapakuq manchariq, manchapakuq, muchkiykachaq hapiy, hapirquy hia

wak
taklla yapuy, chaornay munasqalla ruray munasqalla ruray munay sacha taqsa sacha, yura wischunayay waqaychay, churay rupay, rawray, ratay sakrirya rupasqa, kaasqa, qaspasqa rupay, akachay rupay, rupakuy sasa, akachikuq aqu, utu aqu aqu aqu, aqullaa, aqu sapa, aqu panpa chapusqa isku qullqichasqa hatun suti chaki, chakisqa kirkinchu qillay sinpi wakanakuy, qichunakuy puchukasqa panpayachiq

qoy
maqasqa, waqtasqa maqay, waqtay qorpachay qorpa wasi, wasi misanasqa msay, makipuray anyanakusqa anyanakoq anyanakuy chaniyoq munaylla

aqo
aqo aqo, aqosqa, aqo panpa chapusqa isku qollqeyasqa, qollqechasqa watana suti puruma, panpa, purun kirkinchu puya, yawrina, yarina qechunakuy purunchasqa purunyacheq

23

24

Arrasar Arratrador,a Arrastrar Arrastrarse Arreada Arreado,a Arreador,a Arrear Arrebata dor,a Arrebatar Arrebol Arreglado,a Arreglador,a Arreglar Arrepentido,a Arrepentimiento Arrepentirsse Arriba Arribar Arribado,a Arrodillado,a Arrodillar Arrodillarse Arrogancia Arrogante Arrogarse Arruinar Arruinarse Articulacin Articulado, a Articulado* ,a Articular Artfice Artificial

purunyachiy, qolluchiy aysaq qaratatay, asyay suchuy yawa qatina, michina qatisqa qateq qatiy qechukoq, qechoq qechuy, kapuhay, ayqechiy, waykay akupana, antawara, aqapana ailichasqa allichaq allichay, allchay wanakoq, llakisqa wana, llakikuna, wanakuna llakikuy, wanakuy hanaq, wichaypi, wichay, hanaq, chayay, chayamuy chayamusqa qonqor chaki qonqorichiy, qonqorikuy qonqorikuy, qonqoriy apuskachay, anchaykachay, hatun sonqo kay apuskachaq, wallpari, anchaykachaq, hatun sonqoyoq hapiykukuy taqmay, tukukurquy tukukapuy moqo sumaq rimasqa sumaq rimaq allin rimariy ruraq, kamayoq rurasqa, rurasqalla rinn, aysana

panpayachiy, chaqway, chaquy aysaq, chutaq asyay, chutay, qachachichay aysakuy, lluqaykachakuy qatiy, qatiry qatisqa qatirquy, qatiq qatiy, qatirquy, qayquy qichukuq, waykaq qichurquy, waykay, ayqichikuy, qichuy anta, puka puyu ailichasqa allichaq allichay, allinchay putikusqa llakikuywanakuy, putikuy lakikuy, wanakuy, putikuy hana chayay, siqaykuy chayamusqa qunqurasqa qunqurichiy, qunqurirqachiy hullpuykachiy qunqurikuy, qunqurichakuy, qunquray, qunquri sayay hatun runa tukuq wapuyasqa hapiykukuy mawkayachiy, tukuchiy tukurqachiy wakchayay muqu sumaq rimasqa sumaq rimaq sumaq rimay, allin rimay ruraq rurasqa, rurasqalla rinri, hapina, aysaku

Asable Asado Asar Ascender Asco Ascua Asegurar Asentado,a Asentar Asequible Aserrable Aserrado,a Aserrar Asesinado,a Asesinar Asesino, a Aseverar

As
Asiento Asistir Asociado,a Asociar Asociarse Asolador,a Asolar Asoleado,a Asombrado,a Asombrarse Asombroso,a Aspirante Aspirar Asquear

kankanalla kankasqa, aycha kanka, kanka, kusasqa kankay, kusay wichay, seqay millanayay, milla, millay, millapakuy, millakuy sansa takyachiy, waqaycay, allin waqaychay yuyaysapa, takyachisqa tiyachiy, wahachiy, takyachiy taripanalla kuchunalla kuchusqa kuchuy sipisqa, wauchisqa wauchiy, sipiy qomalli, runa waucheq ari niy hinata, hia tiyana, pata yanapaykuy, sasay, haykuy, riy masinchasqa masinchay tantachakuy, hukllanakuy, masinchakuy purunyacheq, taqtaq taqmay, purunyachiy, taqtay qawiyachiy utisqa utiy, utikayay utichikoq, utipaqkama munaq samay, munay, hapkay millachry, millakuy

kankapaslla kanka,kankasqa, kusay, watya kankay, kankarquy, kusay siqay, wichay, wichariy millay, millakuy sansa, rawraq nina waqaychay tiyasqa, takyasqa tiyachiy, tiyarqachiy taripaslla, tari na II a kuchupaslla, kuchunalla kuchusqa kuchuy, kuchurquy wauchisqa wauchiy, tuksiy, sipirquy runa wauchiq, runa sipiq ari niy, aw niy, wa nirquy hia, chayna, kayna tiyana chaypi kay, kaypi kay, karayay, kaypi kay, yanapay masinchasqa, masanchasqa masanchay, kuskanakarqachiy huntanakuy, kuskachakurquy chinkachiq, chinkarqachiq chinkachiy, chinkarqachiy, chaqway rupaykachiy, rupaywan-mastarquy qanllayarqusqa, mancharisqa qanllarayay, qanllarayarquy qanllarayachikuq munaq munay, suquy, suqurquy millakuy, millakurquy, millapakurquy

Asa

26 25
Atragantado,a Atragantarse, Atrable Atravesador Atravesar Atrevido,a Atrevimiento Atribuir Atribulado,a Atribular Atropellador,a Atropellar Atroz Aturdido,a Aturdir Aturdirse Atusado,a Atusador,a Atusar Augusto,a Aulladora Aullar Aumentable Aumentador,a Aumentar Aumentarse Aumento Aumentarse Aunado,a Aunar Aunarse chakachikoq, qaknakoq qolochikuy, oqoy, chakachikuy aysanalla chakachisqa, chakasqa chinpay, chakapay, chakay, chakachiy mana manchakoq, mana manchaq churapakuy tunpay llakeq qatisqan llakischiy, llakikuy tanqakoq, saroq tanqarpariy, tanqakuy yustuy, saruy aqoylla, millay, mana chanin, hatun nanaq upayasqa chukakayachiy, upayachiy chukakayay rutusqa rutoq rutuy qollanan waqvvaq awtiy, waqway mirachinalla, yapanalla miracheq, yapaq yapay, miray, mirachiy mirakuy, yapakuy yapa, miray mirakuy, yapakuy hukllachasqa hukllachry, hukllachay hukllachakuy kichkipakusqa kichkipakuy, kichkipakurquy aysamunalla, aysapaslla pasaqa, chakarqusqa chakay, chakarquy pasarqachiy mana manchaq mana manchay tunpay, tunparquy llakisqa llakichiy, llakirqachiy tanqaq, tanqakuq, tanqaykachakuq yanqay, tanqarquy chika hatun, chikankaray llunpay hatun musparqusqa muspachiy, upachly muspay rutusqa rutuq, kuchuq, kaptaq rutuy, kaptay, kuchuy qullanan wanyaq, waqaq, ulwaq wanyay, waqay, allwan, awllay mirachinalla, yapanalla mirachiq, yapay mirachiy, mirarqachiy mirakurquy, mirakuy, achkayakurquy, wifiakurquy miray, yapay, hatunyay mirakurquy, mirakuy, wiakurquy, achkayakurquy hukllachasqa, hukllawarqusqa hukllaway, hukllawarquy, b'nktquy kamachinakuy, hukllawanakuy

Asta Astilla Astucia Astuto,a Asueto Asustadizo,a Asustar Atadero Atador,a Atajadizo,a Atalaya Atalayar Atar Atarse Atascado,a Atascarse Atad Atemorizado,a Atemorizar Atemorizarse Atender Atenderse Atento,a Aterido,a Aterimiento Atesorar Atetar tico Atontado, a Atontarse Atorado, a Atorarse

waqra chulpa yachaysapa kay, atoqrayaq wati, yachaysapa, atoq runa samana, samay manchali, manchaykachay, Ilakllaq, manchay sonqo mancharichiy, mancharikuy, manchay, llakllachiy wayana wataq qencha, perqa chapatiyana chapatiyay watay watakuy, watanakuy qaqnasqa qaqnakuy aya wantuna manchasqa, manchachiy, mancharisqa, llakllasqa manchachiy, llaksachiy manchakuy, manchapakuy, Ilaksay urariykuy, urariy uyarinakuy yupa, uyariy chirayasqa alankuy, chirayay qollqechay, qollqe huuy ufiuchiy marka uteq utepuy chakachikoq, qaknakoq chakachikuy, qolochikoq qaknakuy, chakakuy

waqra killpi sakrikuy, sakrikurquy sakrruna, atuq runa, yachaypa pasasqa, sakri samay, samaykuy, samana, samana punchaw manchapakuq, mancharichiq manchachiy, mancharqachiy watana wataq qincha, pirqa qawana qaway, qawarayay watay, chaqnay, wankurquy, kipurquy watakuy, chunpinakuy, watanakuy kichkirqusqa, kichkipakurqusqa kaksarquy, kichkipakuy, aya wantuna mancharisqa manchachiy, mancharichiy manchakuy, manchapakurquy urariy, waqaychakuy qawaychanakuy uyariy, yupaychakuy chiripayasqa, chirisqa chiriyay, chirikurquy qullqi huuy, qullqi maskay uuy, uurquy marka uparqusqa muspaykachakuy, puqisyay kichkipakusqa kichkipakuy, qiqipakirquy qiqipay, kichkipakurquy, hiqipay

27
Avistar Aurora Autor,a Autoridad Autorizado,a Autorizador,a Autorizar Auxiliado,a Auxiliadora Auxiliar Auxilio Avaluar Avanzar Avecindado, a Avecindarse Avejentado,a Avejntense Avenida Aventado,a Aventador,a Avetajar Aventar Averiguabte Averiguadora Averiguar Averrugados Averrugarse Aversin Avezarse Avido,a Avigorado,a Avigorar Avisador,a Avisar Aviso Avispa Avistado, a achkyay, illariy pacha paqariy, yuraqyamuy paqaricheq apulli, kamachikoq, yalleqe kamachisqa kamacheq, ruracheq kamachiy, rurachiy yanapasqa yanapaq, yanapaqnin yanapay yanapa, yanapana channchay awpariy, usachikuy mitma, llaqtachakusqa mitmakuy, llaqtachakuy machuyasqa, payayasqa machuyay, payayay lloqlla wayrachisqa wayrachina, wayracheq yallry wayrachiy, wayray yachanaWa, tapunalla tapukoq, yachay munaq, tapoq tapukakuy, tapukachay, tapukuy, yachary tiktikama, tiktisapa tiktjyay, tiktichikuy cheqni, cheqnipakuy yachaykachakuy yupa munaq kallpanchasqa kallpanchay willaq, willakoq wiiay, wiffakuy willakuy urunqoy rikusqa achikyay, paqariy qallariq, awpaqlla-ruraq warayuq kamachisqa kamachiq, kachaq kamachiy, kachay, rurachiy yanapasqa yanapaq, yanapakuq yanapay, yanaparquy yanapay channchay, channcharquy awpay, awpariy llaqtachakusqa, wasinakurqusqa llaqtachakuy, wasinakurquy machuyasqa, payayasqa machuyay, payayay, suqu umarquy lluqlla wayrachiqa wayrachikuq, wayrachiq llalliy, llallirquy pukuy, wayrachiy yachanaWa, tapunalla, tapuy, atinada tapuq, yachay munaq tapuy, tapuykachay, tapupayay tiktisapa tiktipakurquy chiqnirquy, mana munay yachakakuy, yachakakurquy llunpay munaq kallpanchasqa kallpanchay, kallpata quy willaq, willakuq willay, willakuy willakuy waylis, aya wantu rikusqa, qawasqa Avistarse Ayer Ayuda Ayudador,a Ayudar Ayudarse Ayuno Ayutable Ayuntador,a Ayuntar Azada Azotar Azorarse Azotado,a Azotar Azotarse Azuela Azul Azuzador,a Azuzar rikurqoy, iikuy rikunakuy

28

qaynunchay, qayniwanchay, qayni unchay yanapa, yanapana, haywa, yanapay yanapakoq, yanapaq yanapay, hawmay yanapanakuy, aynnakuy sasi huunalla huoq huuy lanpa, qurana, kuti Kaqllay llaqllakuy saqsa, waqtasqa, sikwasqa sikway, waqtay waqtakuy, seqwakuy llaqlfana anqas yachaykachacheq yachaykachachiy

rikuy, rikurquy, qaway, qawarquy rikunakuy, qawanakuky, tinkurquy, tuparquy qayna punchaw yanapay, yanaparquy, ruraysiy, amachaysiy yanapakuq, yanapaq, ruraysikuq, rurapakuq yanapay, yanaparquy, ruraysiy yanpanakuy, ruraysnakuy, ayninakuy sasi punchaw tinkinalla, tinkipaslla, watanalla, taqruchinalla tinkiq, wataq, masanchaq watay, tinkiy, tinkirquy lanpa tlaqllay, llaqllarquy mancnapakurquy waqtasqa, asutisqa siqulluy, asutiy, waqtay asutikuy, asutikurquy, waqtakurquy, waqtakuy llaqllana anqas yachachiq, chuschuqaq yachachiy, chuschuchay, chuschuchiy, chuschucharquy

29
Acabarse Acacheteadla Acachetear Acardenalado,a Acardenalar Acecinar Acedar Acedarse Acezador, a Acezar Aciago,a Acicalador, a Acicalar Acido, a Aclarado,a Aclarar Aclararse Acobardados Activamente Activar Activo,a Acuchillado, a Acuchillador, a Acuchillar Acuchillarse Acurrucados Acurrucarse Acusado,a Acusador, a Acusar Achatado,a Achatar Achatarse Achicado,a Achicador, a p'uchukapuy ch'aqlasqa ch'aqlay q'oyo, q'oyoyasqa q'oyoyachiy

30

CASTELLAO

QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras glotalizada)

QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Abandonado,a Abandonar Abandono Abatido

wikch'usqa wikchuy wikch'uy q'anparmanasqa, k'umuykuksqa, k'umuchisqa k'umuchiy k'umuykuy p'uytu llanp'uyasqa llanp'uyachiy, up'uyachiy llanp'uyay, llanp'uyakuy llanp'uyacheq p'enqarqosqa p'enqarqokuy ch'aqlay p'ltuykoq p'ituy, p'ituykuy q'aqusqa q'apu q'apuy marq'aq, mak'alleq marq'ay, mak'alliy mak'allmakuy q'oi k'ancharickiy sinp'iy, t'ipay, wisk'ay t'ipakuy p'uchu p'uchu mavA'ayasqa p'uchukay ch'usaqyachiy, q'aruchay

Abatir Abatirse Abismo Ablanda do,a Ablandar Ablandarse Ablandativo, a Abochornado, a Abochornarse Abofetear Abogado, a Abogar Abollado, a Abolladura Abollar Abrazador, a Abrazar Abrazarse Abriga do,a Abrillantar Abrochar Abrocharse Abundancia Acabado, a Acabar

saqisqa, wischusqa saqiy, wichuy saqly, wischuy kumuykusqa, chiqnichasqa, llakirqachlsqa, putisqa, ullpusqa chiqmichay, kumuykachiy, ullpuykachiy llakikuy, pufjkuy, kumuykuy uku pacha, uku, puyunisqa, tiraqcha llanpuyachisqa llanpuchiy, nupuchiy llanpuyay, llanpukuy llanpuyachiq rupapakusqa, pinqakurqusqa rupapakuy, plnqakurquy lapuy, laqichuy rimaq rimapuy, markay taqusqa, puqru, taqu taqu, taqusqa taquy, taqurqachiy pukruyarqachiy makallaq, marqaq makallay,makallarquy, makallakuy makallanakuy, makallanakurquy qtiuq, qui chilluchay sinpy, sinpichiy sinplkuy, sinpikurquy achka, anchallaa, nanaq, imaymana mawkayasqa tukuy, puchukay

ch'arkiy, ch'arkichay p'osqoyachiy p'ochqoyarquy, p'ochqoyay sayk'oq sak'uy ch'iki lluchk'ayacheq, llanp'uyacheq lluchk'ayachiy p'osqo, p'ochqo, k'arku, p'oshqo sut'ichasqa sut'inchay, ch'uyanay sut'inchakuy, ch'uyayay, ch'uyay, ch'uyakuy k'uytusqa k'uchilla k'uchiykachay ch'iti, k'uchi t'urpusqa t'urpoq t'urpuy t'urpukuy, t'urpunakuy k'uytusqa k'uytuykuy ch'atasqa chat'aq ch'atay p'altayasqa, t'ausqa t'astay, p'altayachiy, t'auy p'altayakoq huch'uyasqa, q'entisqa huch'uyacheq, q'enticheq

qullurquy pagwav takapasqa, maqapasqa takay, maqay, takarquy quyuyasqa quyuchiy, quyuyachiy, quyuyarqachiy charkiyay, charki ruray puchquchiy, qamyarqachiy puchqukuy, puchkuqurquy sama tiyaq samatryay ckiki, mancharina llanpuyachiq llanpuyachiy, lluchkachiy puchqu, qatqi, qayma sutictiasqa,willasqa sutinchay, chiqaychay, nkunchiy, kaqllata sutinchakurquy, chuyay, chuyakuy, sutinchakuy manchasqa,uchuy, kutuy, taksachiy, kuchupay utqayllamanta utkayachiy, utqaykachiy tuki, manchay ruraq tuksisqa tuksiq tuksiy tuksikuy, tuksinakuy tuksinakurquy, tuksikurquy unchuykukusqa unchukuy, unchukuykuy chuychuy tunpasqa, willasqa willaq, willakuq, willapakuq willay, willapay paltayasqa paltayachiy paltayakuy, paltakurquy taksayachisqa uchukyachiq, taksayachiq, chintichiq

31
Agotado, a Agotable Agotar Agotarse Agraciado, a Agreste Agridulce Agrio Aguijoneador, a Aguijonear Aguileno, a Agujerear

32

Achicar Achicarse Adherido,a Adherir Adherirse Adolescente Adoracin Adorado, a Adorar Adormecerse Adulador, a Adular Adunado,a Adunar Adunarse Afable Afanarse Afilado,a

huch'uyachiy, q'entichiy huch'uyay, q'entiy k'akasqa k'askay, k'askachiy k'askakuy, rast'akuy maqt'a, t'aski much'aykuna much'asqa much'aykuy, much'ay k'aywin llunk'u, Ilunk'oq llunk'uy p'atachasqa p'atachay p'atachakuy llanp'u sonqo p'itwikuy awch'i, awch'iyasqa

Afilador, a Afilar Afluir Afrecho Afrenta Afrentado,a Afrentar Agachado, a Agacharse Agarrado, a Agarrar

awch'iyacheq aweh'iyachiy hunt'ay hamch'i p'enqay p'enqachisqa, q'esachasqa p'enqachiy, q'esachay k'umu, k'umusqa k'umuy, k'umuykuy, f uytuykuy mich'a, qap'ipakusqa hap'iy, hap'ipakuy

uchuykachiy, taksayachiy, quruy taksayakuy, uchuykyakuky laqasqa, laqarqusqa, ratasqa laqay, laqarquy, ratachiy, llutarquy laqakuy, laqakurquy, ratakuy hatun maqta, sipas, hatun sipas muchaykuy muchasqa, yupaychasqa muchaykuy, muchaykukuy utirquy, susunkarquy, susunkarikuy llaqwaq, llaqwapayakuq llaqway, llaqwapayay hukllawasqa, kuchkachakurqusqa hukllaway, hukllawarquy, huskachay, taqrurqachiy hukllawakuy, kuskachakuy, taqrukuy uku simi, miski simi, wawa simi akarikuy awchiyachisqa, auyachisqa, awchi, awchichay llapsayachiq, llafiuchiq fiawchiyachiy, flafluyachiy huntamuy, huunakuy qamchi, qaran pinqay pinqasqa pinqarichiy, pinqarqachiy kumusqa, kurku kumuykuy, kurkuykuy, kurkukurkuy hapisqa, micha, maqlla hapiy, hapipakuy, hapikurquy

ch'akichisqa, sayk'usqa, q'ala ch'akichinalla ch'akichiy ch'akichipuy munay rikch'aq, k'acha, allin rikch'aq sanp'a p'ochqoyaq misk'i posqo, k'arku, q'oymi t'urpoq t'urpuy k'umu senqa, suyt'u uya t'oqoy, utk'uy, haphq'ey, p'ukruchay fuqorqokuy, utk'urqokuy t'oqo, hutk'u hap'ipasqa heq'epay, heq'epachiy heq'epay, heq'epakuy p'ukruchasqa seq'osqa seq'oq seq'oy, seq'okuy t'oqosqa, hutk'usqa, p'ukruchasqa t'oqoy q'oqichisqa q'osicheq q'osichiy, q'osiy, q'osiriy q'osichikuy t'aqay mat'i, k'iski, mat'isqa mat'eq, mat'irqoq, ruk'eq mat'iy, mafirqoy, ruk'iy mat'ikuy t'oqo suyt'uyasqa, wask'a, suyt'u suyt'uyachiy ch'aqwa ch'unpi, llanka p'aqo

tukusqa, puchukasqa puchukanalla, puchukaqlla, tukunalla, tukuqlla puchukay, tukurquy puchukakuy, tukuy, tukurquy sumaqlla, sumaqchalla chakra runa as michki as puchqu puchqu puyuq, wachiq, ulluq, tuksiq puyuy, wachiy, ulluy, tuksiy suytu uya, qiwi sinqa uchkuy, ukuchay, aspiy, uchkurquy, puqruchay, tuquy uchkukurquy, tuqukurquy uchku, tuqu iqipasqa, kichkipakusqa iqipachiy, iqiparquy iqipay, qipakurquy, qiqipay uchkusqa, pukruchas'qa warkusqa, warkurqusqa warkuq, iqipachiq warkuy, warkurquyuy siqurquy, uchkusqa, pukruchasqa tuquy, uchkuy qusichisqa, qusirqachisqa qusichiq qusichiy, qusirqachiy qusichikuy, qusichikurquy sapachay tiqusqa, tiqurqusqa, qiru, tiqu patachaq, tiquq, tiqurquq patachay, tikuky, tiqurquy tiqurquy churana suytuyasqa wiachiy, hatunyachiy manchay, mancharikuy quchu, kusi, kusikuy

Agujerearse Agujero Ahogado,a Ahogar Ahogarse Ahondado, a Ahorcado,a Ahorcador, a Ahorcar Ahuecado, a Ahuecar Ahumado, a Ahumador, a Ahumar Ahumarse Aislar Ajustado, a Ajustador, a Ajustar Ajustarse Alacena Alargado,a Alargador, a Alarma Alazn

jg

33
Anochecido Anteayer Antorcha Antro Anzuelo Aicos Apacible Apaciguador, a Apachurrar Apadrinar Apaleado,a Apaleador,a Apalearse Apaador,a Apaar Apauscado,a Apauscador,a Apauscar Apariencia Apartado,a Apartador, a Apartar Apedreador,a Apedrear Apegado,a Apegarse Apego Apenas Apiado,a Apiar Apiarse Aplanado,a Aplanador,a Aplanar Aplastado,a

34

Alcoba Aldea Alfarera Alfiler Alga Alineado, a Aliar Alisado,a Alisador, a Alisar Alumbrador, a Alumbrar Alumbrarse Amansar

rYitita, wasi k'uchu huch'uy llaqta raqch'i t'upu, t'ipana, t'ipki ch'ankil waq'a misk'irichiy lluchk'ayachisqa lluchk'ayacheq lluchk'ayachiy k'anchacheq, k'anchareq k'anchachiy, k'anchariy, k'anchay k'anchachikuy sanp'ayachiy, llanp'uyachiy sonqo llanp'uyachiy q'elluyay q'ello q'oyu, q'oyuyasqa q'oyuyachiy aya p'istusqa aya p'istoq aya p'achachiy, aya p'istuy witusqa wit'oq wit'uy ch'uku, k'ikllu k'uchu, huk'i p'itikyay, sonqo q'erisqa p'itusqa p'itoqlla p'ituy q'esachasqa q'esachakuy, qesachay sip'uti ch'isi ch'isiyay, ch'isinyay

puftuna sallqa llaqta allpa manka ruraq tipa, tipki unqina siqisqa allichay llanpuyasqa lluchkachiq, lluchkayachiq llanpuyachiy, lluchkayachiy akchiq, akchirichiq, kanchaq akchiy, kanchariy, wachay, wachakuy akchikuy, kancharikuy sunqu tiyachiy, tiyachiy, sunqu llanpuyachiy, llanpuyachiy qarwayay qillu quyu, quyuyasqa quyuyachiy awituchisqa aya pachachiq aya pachachiy kuchusqa, qurusqa kuchuq, quruq kuchuy, kutuy, quruy kichki

ch'isiyasqa qayna p'unchaw k'anchana mach'ay, p'uytu hach'una, sinp'i ut'u, t'una llanp'u sonqo, sanp'a llanp'u sonqoyachry hap'ipayay, naq'oy, aq'oy marq'akuy, marq'ay q'asusqa, panasqa p'anaq, q'asoq q'asunakuy, p'ananakuy hap'eq hap'iy sip'usqa, q'aqusqa sip'usqa, q'aqusqa sip'uy, q'apuy rikch'ay t'aqasqa faqaq faqay ch'aqeq, ch'anqaq ch'aqey, ch'anqay k'askasqa k'askakuy k'askakuy ak'ayllataa, ak'ayta ch'unkunasqa, it'i, k'ichki it'inachiy, ch'unkuchiy, ifichiy, k'ichkikuy ch'unkunakuy, ifinakuy, k'ichkinakuy lluchk'asqa, p'aqpa, t'aqta lluchk'ayachiq lluchk'ayachiy, t'astay, t'aqtay it'isqa

Amarillear Amarillo Amoratado, a Amoratar Amortajado,a Amortajador,a Amortajar Amputado,a Amputador,a Amputar Angosto ngulo Angustia Anhelado,a Anhelante Anhelar Anidado,a Anidar

kuchu
llakisqa munasqa llunpayay munaq munay, munapay, akay samay qisarqusqa, qisachasqa qisachakuy, q'istachay, qisachay uquti, siki, chiputi chisi, tuta, chisilla tutayay, chisinkkuy, chisiyay, chisiyamuy, tutayay tutayarquy, chisikurquy

Ano
Anoche Anochecer

Anochecerse

ch'isiyarqoy

tutayasqa qayninpa punchaw, qayninpa akchi akrhikun M, viii( anwiiii\u\j machay pinta sinpi qillay sinpi u tu, chame ha llanpu sunqu, sumaq sunqu, uku, qasi kawsaq llanpuyachiq, tiyayachiq taqnurqachiy marqay, marqakuy waqtasqa v/aqtaq, "maqaq waqtanakuy, wirunakuy, kaspinakuy pakaq, waykaq hapiy, waykay, hapirquy llapisqa llapirquq, supuchiy sipuchiy, Hapirquy, taqnurqachiy rikchay, hia niraq rakisqa sapaqchaq, akllaq, rakiq sapaqchakuy, anchurikuy, rakikuy, anchukuy chuqaq, chanqaq chuqay, chanqay ratasqa laqakuy, ratakuy, ratakurquy ratay, laqakuy, ratakuy akayta, sasataraq tawqasqa, pirqasqa, pirwasqa tawqay, prway, pirqay, itinakarqachiy tawqanakuy, qiminakuy, itinakuy panpayasqa panpayachiq panpayachiy, kuskachay itichisqa

35

36
itirquy, Hapiy, piqay, fiitiy pisi sunqu pisichiy, asllaykarqachiy hapikuykuy, hapikuy, manakachariy munay kichasqa, qasachasqa qasachay, kichay rakikuy chupu, qiya chupuyay, chupupakurquy qimisqa, qimipakusqa qimirqachiy, yanapay, asuykachiy, qimiykachiy qimikuy, qimikuykuy, hapipakuy, asuykukuy, hichpaykukuy hapisqa, watasqa hapiy, watay itiparqusqa itiq hapiy, hapirquy, watay tuqupaslla hapisqa, hapikurqusqa hapikuykuy tuksipasqa tuksirquy aspisqa aspikuq, aspiq aspiy, aspirquy, chapriy aspikuy, aspikurquy aspisqa, aspiy sachasapa, sacha sacha, yurasapa sacha, yura llinka mitu, llinki mitu kika chirapa aqu, utu-aqu miskiasnaq, miskn miski asnayniyuq sapintinta urqusqa chutaq, sikirquq, chiptiq tipiy, chutay, sikrquy, Arrancarse Arrastrarse Arregazado,a Arregazar Arregazarse Arremangar Arremolinado,a Arremolinador,a Arremolinar Arrestado,a Arrestar Arrinconado,a Arrinconar Arrojadzo,a Arrojado,a Arrojador,a Arrojar Arrojarse Arromadizo,a Arromadizarse Arropado,a Arropar Arroparse Arroyuelo Arruga Arrugado, a Arrugar Arrugarse Asaetado,a Asaetador,a Asaetar Aseado,a firakuy, sik'ikuy, p'itikuy, saq'akuy hat'ay q'ollurisqa, q'allpasqa q'allpay, q'olluriy q'ollurikuy, q'allpakuy q'allpay fuyurkachasqa fuyurkachacheq t'uyurkachachiy wikchq'asqa wichq'ay k'uchuchasqa k'uchuchay, k'uchunay wikch'unapaqkamalla wikch'usqa wikch'oq wikch'uy, ch'aqey wikch'ukuy ch'ullmisqa ch'ullmisqa p'istusqa p'istuy p'istukuy huch'uy mayu ch'ipu, sip'u, ch'awi, q'enti sip'usqa, q'aqno, q'aqu, ch'awi, q'entillisqa, q'aqnosqa, q'aqusqa q'entilichiy, ch'ipunachiy, sip'uy hawch'ay, q'aquy, q'aqnoy sip'ukuy, ch'awy wach'isqa wach'ichaq, wach'eq wach'ichay, wach'iy llunp'a, ch'uyanchasqa

Aplastar Apocado,a Apocar Apoderarse Aportillado, a Aportillar Apostatar Apostema Apostemarse Apoyado,a Apoyar Apoyarse

f astay, fiifry sanp'a t'aqariy hap'ikuy, hapiykukuy, hap'iyukuy q'asasqa q'asay t'aqarqakapuy ch'upu, q'eyayasqa ch'upuyay, q'eyayapuy q'emisqa, k'irasqa q'emiy, k'irachiy q'emikuy, k'irakuy

Aprehendido,a Aprehender Aprensado,a Aprensador, a Apresar Apretadizo,a Apropiado,a Apropiarse Apufialeado,a Apualear Arafado,a Araador,a Araar Araarse Araazo Arboleda Arbusto Arcilla Arcilloso, a Arco iris Arena Aroma Aromtico,a Arrancado,a Arrancador,a Arrancar

hap'isqa hap'irkuy, hap'iy, hapirpariy mat'isqa it'ipaq, mat'eq, mat'icheq hap'iy k'ichkinayaq hap'ina hap'ipakuy, hap'iyukuy t'urpusqa t'urpuy hallp'sqa hallp'eq hallp'iy, hasply hallp'ikuy hallp'sqa sach'a sach'a 9 sach'a, ch'awkra llank'i t'uru, link'i, chank'a llank'i atipa, llank'i, llank'iyasqa k'uychi t'iyu q'apay, k'apay q'apaq, k'apaq t'irasqa t'iraq t'iray, sik'iy, p'itiy, k'itay, k'ipray

chiptirquy urqukuy,chutakuy, rachukarquy, chutarquy aysakuy, lluqaykachakuy qinpisqa qinpichiy, qinpirikuy qinpikuy, qullurikuy qinpiy muyuchisqa muyuchiq muyuchiy wichqasqa harkay, wichqay kuchumanakusqa kuchuchay, kuchuman, churay wischupaslla, wischunalla wischusqa wischuq, wikapaq wischuy, wikapay, chuqay wischukuykuy, wikapakuykuy chuliiwan unqusqa chulliwan hapichikuy mastisqa, qatasqa maytuy, qatay, qatachiy maytukuy, qatakurquy uchuk mayu, uchuy mayulla, paqcha sipu sipusqa sipuy, sipuchiy, sipurqachiy sipukuy, sipukurquy wachisqa wachiq wachiy pichasqa, mayllasqa, alllichasqa, aywisqa pichay, mayllay, aywiy, altichay

Asear

llunp'achay, ch'uyanchay

38
37
Ayuntador,a Ayuntar Azotar Azucena t'inkeq t'inkiy soq'ay hamanq'ay taqruchinalla, watanalla tinkiq, wataq, masanchaq watay, tinkry, tinkirquy asutay amanqay

Asearse Asemejadla Asemejarse Aserrable Aserrado, a Aserrar Asordado, a Asordar Asperjar Asumir Atado Atajador,a Atajar Atardecer Atolondrarse Atolladero Atollado,a Atollarse Atormentador, a Atormentar Atrancado,a AJrapado,a Atrapar Ausencia Ausentarse Ausente Avaramente Avaricia Avarientos Avegonzar Avergonzarse Avinagrado,a Avinacjar Axila Ayunar Ayuntable

ch'uyanchakuy rikch'akoq rikch'akuy wit'unalla wit'usqa wifu roqt'uyasqa roqt'uyachiy, ch'allay hap'iy, hat'alliy q'epi hark'akoq, hark'aq hark'ay, q"emiy ch'isiyay, ch'isiyakuy p'ankukuy hat'ansilla, p'unqo safirayasqa hafansilfay, safrykukuy ak'aricheq akarichry q'emisqa hap'ipakusqa hap'irqoy, hap'ipakuy, hap'iy ch'usa ch'usay ch'usanmi mich'apakusqa, mich'akusqa mich'akay mich'apakoq, mich'a p'enqachiy, p'enqakuy p'enqakuy, p'ochqoyasqa, p'oshqoyasqa p'osqoyachiy, p'oshqoyay waltwak'u, liuk'i ch'achay, sasi p'unchaw tlnkinafla

pichakuy, pichaykukuy, mayllaykuy rikchakuq rikchakuy, kaqlla-kay, payhnafakay, chayhnaa kuchupaslla, kuchunalla kuchusqa kuchuy, kuchurquy upayasqa upayachiy, upayarqach'ry chaqchuy, chaqchupayay hapikurquy, hapikuykuy qipi, maytu harkaq harkay, harkaykachiy, qimiy chisinpay, chisinkuy muspay, muspaykachay muspay, muspaykachay siniharqusqa sinihaqurquy, akarichly, satikurquy nakarichikuq, akarichiq, muchuchiq, amuylaq akarichry, muchuchiy qimichisqa hapirqusqa hapiy, hapirquy illay, illarquy, lluqsirquy Hay, Jluqsiy, ripuy, illariy, illarquy illanmi, illarqunmi michakusqa michakuy, maqllakuy micha, maqlla, qullqimanta,wauq pinqachiy pinqakuy puchqusqa, puchqu puchquchiy, qamyarqachiy, puchqurqachioy wallwa, wallwaku sasi punchaw tinkinalla, tinkipaslla,

40

39
Acongojarse Acre Activar Acueducto Acumulado,a Acurrucarse Achatado,a Adentro Adinerado,a Adinerar Adinerarse Admirar Afliccin Aflictivo Afligido,a Afligir Afligirse Afrecho Agazaparse Agitable Agitar Agitarse Agriar phufay, phuikuy qhaqe, qhatqe usqhachiy yarqha rawqhasqa usthuy thatu, pharka akhupi, ukhu qhapaq qhqpaqyay qhapaqyakuy qhawapayay phuti, phuteq phutichikoq phutisqa, ullphu phutichiy phutikuy, phutiy chhapa uathuy, usthukuy chhapchina chhapchiy chhapchikuy aqhayachiy, aqhayay qhatqe qhawamiway thapu, thapusqa khapuy, wawankhay, thapuy wankha, thapu thupasqa thupay qharinchu ukhuy khapuy phiasqa, phia phiakuy raphra raphrayoq rasphiyay pispay, akikuy, puiokkuy qatqi, puchqu,qamya utqayachiy, utqaykachiy yarqa, yaku-pasanan tumpasqa unchukuy, unchukuykuy, chuychuy paltayasqa uku, ukupi apu, apuyasqa, qullqisapa apuyay apuyarquy, qullqisapayarquy qawapayay llaki, llakikuy, muchuy llakichiq, llakichikuq llakisqa, llakikusqa llakichiy, waqachiy llakikuy, llakikurquy qamchi, qaran pakakuy, pakakurquy kuchuchinalla, kuyuchipaslls tapsiy, taspiy, taspirquy, yawiy, maywiy pisiparquy, saykuy puchquchiy, qamyachiy, qatqirqachiy puchqu, qatqi warjqay, watiqarquy uchkusqa uchkuy, uchkurquy, tuquy uchku, tuqu awchichasqa, puntachaqusqa awchichay, puntacharquy qarhina ukuchay, puqruchay, aspiy pukruchay, pukruchaykachiy piasqa piakurquy, piakuy rapra raprayuq, rikrayuq paqarimuy, wachimuy,

CASTELLANO

QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras compuestas)

QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Abandonadla Abierto Abismo Abochornado,a Abochornarse Abrasador,a Abrasar Abrasarse Abreviado,a Abreviador,a Abreviar Abrir Abrupto Acalorado,a Acalorarse Acanalado, a Acanalar Acatarrado,a Acatarrarse Acaudalado,a Acechador,a Acechar Acelerar Acequia Acercar

qhanra khapu, khapusqa sankha, akhu pacha ruphapakoq ruphapakuy ruphaq ruphachy, ruphachikuy, ruphay ruphaykuy usqhasqa usqhaq, usqhacheq usqhay, usqhachiy phanchiy, phatay sayaq qhata ruphapakusqa ruphapakuy yarqhachasqa yarqhachay, sakhay, yarqhay chhullisqa chhullikuy qhapaq qhawamwaq qhawamyay, qhamisay usqhachiy, usqhay yarqha, rayqha achhuyachiy, achhuykachiy, achhuykukuy achhuyuy, achhuykuy qhatqe, qhaqe phaksariy phawaykuy ph'itisqa

Acercarse AcKJo,a Aclararse Acometer

A^'tfTy"H,/V 3

saqisqa, wischusqa kichasqa, raqrasqa ukupacha, uku, puyniqa, tiraqcha rupapakusqa, pinqakurqusqa rupapakuy, pinqakurquy rupaq, rawvaq rupay, rawray, rupachiy, kaay, kaarquy rupakuy, rupakurquy utiqman rurasqa utiqman rurasqa utiqman ruray, utqachiy tuqyaya, panchiy qachqa, sasa rupapakusqa, pukayarqusqa rupapakuy yarqachasqa, wuyquyaykachisqa tarqachay, wayquyaykachiy chullip hapisqan chullinwan unquy, chullikurquy apu, qullqisapa, kapuqniyuq watiqaq watiqay, qawasqa utqay, utqaykuy yarqa tupaykachry, tinkuykachiy, asuykachiy, hichpachaykachiy asuykuy, hichpakuyachikyamuy puchqu, qatqi, qamya kicharikuy, achikyay, achikyamuy atpakuy, qallaykuy manrJiasqa, llakisqa

Agro,a
Aguatiar Agujereadla Agujerear Agujero Aguzado,a Aguzar Ahombrado,a Ahondar Ahuecar Airado,a Airarse

Ala
Alado,a Alborear

40 39
Acongojarse Acre Activar Acueducto Acumulado,a Acurrucarse Achatado,a Adentro Adinerado,a Adinerar Adinerarse Admirar Afliccin Aflictivo Aflgido,a Afligir Afligirse Afrecho Agazaparse Agitable Agitar Agitarse Agriar Agrio,a Aguatiar Agujereado,a Agujerear Agujero Aguzado,a Aguzar Ahombrado,a Ahondar Ahuecar Airado,a Airarse phuiy, phu'fcuy qhaqe, qhatqe usqhachry yarqha rawqhasqa usthuy thatu, pharka akhupi, ukhu qhapaq qhapaqyay qhapaqyakuy qhawapayay phuti, phuteq phutichikoq phufJsqa, ullphu phutichry phutkuy, phutiy chhapa uathuy, uslhukuy chhapchina chhapchiy chhapchikuy aqhayachiy, aqhayay qhatqe qhawamiway thapu, thapusqa khapuy, wawankhay, thapuy wankha, thapu thupasqa thupay qharinchu ukhuy khapuy phiasqa, phia phakuy raphra raphrayoq rasphiyay pispay, fafcifcuy, puiofcfcuy qatqi, puchqu,qamya utqayachiy, utqaykachiy yarqa, yaku-pasanan tumpasqa unchukuy, unchukuykuy, chuychuy paltayasqa uku, ukupi apu, apuyasqa, qullqisapa apuyay apuyarquy, qullqisapayarquy qawapayay llaki, llakikuy, muchuy llakichiq, llakichikuq llaksqa, flakkusqa llakichiy, waqach'ry llakikuy, llakikurquy qamchi, qaran pakakuy, pakakurquy kuchuchinalla, kuyuchipaslla tapsiy, taspiy, taspirquy, yawiy, maywiy pisiparquy, saykuy puchquch/y, qamyachiy, qatqirqachiy puchqu, qatqi watiqay, wafjqarquy uchkusqa uchkuy, uchkurquy, tuquy uchku, tuqu awchichasqa, puntachaqusqa awchichay, puntacharquy qarhina ukuchay, puqruchay, aspiy pukruchay, pukruchaykachiy piasqa pakurquy, pakuy rapra raprayuq, rikrayuq paqarmuy, wachimuy,

CASTELLANO

QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras compuestas)

QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Abandonado,a Abierto Abismo Abochornadla Abochornarse Abrasador,a Abrasar Abrasarse Abreviado,a Abreviador,a Abreviar Abrir Abrupto Acalorado, a Acalorarse Acanalado,a Acanalar Acatarrado,a Acatanarse Acaudalado,a Acechador,a Acechar Acelerar Acequia Acercar

qhanra khapu, khapusqa sankha, akhu pacha ruphapakoq ruphapakuy ruphaq ruphachiy, ruphachikuy, ruphay ruphaykuy usqhasqa usqhaq, usqhacheq usqhay, usqhachiy phanchiy, phatay sayaq qhata ruphapakusqa ruphapakuy yarqhachasqa yarqhachay, sakhay, yarqhay chhullisqa chhullikuy qhapaq qhawamiwaq qhawamiyay, qhamisay usqhachiy, usqhay yarqha, rayqha achhuyachiy, achhuykachiy, achhuykukuy achhuyuy, achhuykuy qhatqe, qhaqe phaksariy phawaykuy phMtisqa

Acercarse Acido,a Aclararse Acometer Aiongojsyfr',a

saqisqa, wischusqa kichasqa, raqrasqa ukupacha, uku, puyniqa, tiraqcha rupapakusqa, pinqakurqusqa rupapakuy, pinqakurquy rupaq, rawraq rupay, rawray, rupachiy, kaay, kaarquy rupakuy, rupakurquy utiqman rurasqa utiqman rurasqa utiqman ruray, utqachiy tuqyaya, panchiy qachqa, sasa rupapakusqa, pukayarqusqa rupapakuy yarqachasqa, wuyquyaykachisqa tarqacnay, wayquyaykachiy chullip hapisqan chullinwan unquy, chullikurquy apu, qullqisapa, kapuqniyuq watiqaq watiqay, qawasqa utqay, utqaykuy yarqa tupaykachiy, tinkuykachiy, asuykachiy, hichpachaykachiy asuykuy, hichpakuyachikyamuy puchqu, qatqi, qamya kicharikuy, achikyay, achikyamuy atipakuy, qallaykuy mancha^qa, llakisqa

Ala
Alado,a Alborear

42 41
Amoroso,a raphapapay, raphra chhapchiy raphapapay, raphararayay utkhu utkhuyasqa utqhayasqa utqhay, utqhachiy, usqhachiy mikhuchisqa, mikhusqa mikhucheq mikhuchiy mikhuna thanichiy thaniy khuyasqa khuyaq chhaqroq chhaqruy qhariyoq qhellichasqa qhellichay qhellichakuy khuyaq khuyay qhatqe qhatqeyachry khuyakuy khipusqa khipuy khipukuy, khipunakuy pacha achikyay rikra tapsiriy, rapra-tasirikuy raprapyay, rapapapay, lapapapay, lapyay utku utkuyasqa tukiykachisqa, utqayachisqa utqachy, utqarichiy mikuykachisqa, qarasqa mikuchiq, qaraq mikuchiy, qaray, qarapay mikuna, mikuy tanichiy taniy kuyasqa, wayllusqa kuyaq, kuyakuq taqruchiq, taqrurqachiq taqruchiy, chaqruchiy waynayuq, qaryuq qachachasqa qachachay, qachacharquy qachachakuy, qachachakurquy kuyaq, munaq, wayna, yana kuyay, munay, waylluy qatqi, qamya qatqichiy kuyakuy, wayllukuy watasqa, chaqnasqa watay, chqnay, kipuchay watakuy, watanakuy, chaqnakurquy, chaqnanakuy riqsinakuq masi, kuyaq masl willay, anyay, kunay, yachachiy pianakuy, anyanakuy qutuq, suntuq, twqaq, huuq, pirwaq muntuy, qutuy, suntuy, tawqay, huuy, suqyay kuyay, munay, waylluy kuyanakuy Ampolla Ampollar Amputado,a Amputador, a Amputar Ancho,a Andrajo Andrajoso, a Angustia Angustiado,a Angustiadora Angustiar Angustiarse Angustiosos Ante mf Anochecer Anubarrados Anubar Anublarse Anudado,a Anudador,a Anudar Apachurrado,a Apachurrar Apachurrarse Apagado, a Apagador,a Apagar Apauscados Apauscador, a Apauscar Aparecer Aparecidos Apesumbrado,a Apetencia Aplacar Apolillado, a khuyaq sonqo phusullu, phusulli phusulluy, phusulluchiy qhorusqa qhoroq qhoruy phanka, sakha, qhanpu, wanphu thanta thanta runa, saphsa, chhachu phuti phutisqa phuticheq phutichiy phutikuy, ullphukuy phub'chikoq awkhiypi, manta sukhayay phuyusqa, phuyoq, llanthoq ' phuyumuy, phuyuy phuyuy, llathuy khipusqa khipoq khipuy thausqa thauy thaupuy qhopa, phukusqa, thaqnusqa phukoq, thasnoq phukuy, thauy thausqa thaoq thauy rkhury rikhurisqa phutikuy mikhunayay, mikhunaya wan phiaray mullpha, thutasqa, mullphasqa kuyakuq, kuyaq sunqu; wayllukuq supullu, pusullu , supulluy kuchusqa, qurusqa kuchuq, quruq kuchuy, kutuy, quruy hatun latapa latapa runa llaki, puti llakisqa llakichikuq llakichiy llakikuy, putikuy llakichikuq qayllaypi, uyaypi tutayay, chisryay, tutaykuy puyusqa, llatusqa puyuy, Ilantuy puyurquy, puyukarqamuy, Ilantuy, llantumuy tinkisqa tinkiq, wataq kipuy, kipurquy, kipunchay, watay qapchusqa, taqusqa taqurquy taqukurquy tasnusqa, wausqa wauchiq, pukuq, tasnuchiq wauchiy, pukurquy, pukuy, tasnuy llapisqa sipuchiq, llapirquq sipuchiy, llapirquy, taqurqachiy rikuriy, qispiy rkursqa, tarsqa llakikuy, putikuy yarqay, munay, mikunayay sunqu tryachy, tanichiy puyurqusqa

Alear Aletear Algodn Algodonado,a Aligerado,a Aligerar Alimentado, a Alimentados a Alimentar Alimento Aliviar Alivio, a Amado,a Amador, a Amalgamador, a Amalgamar Amancebada Amancillado,a Amancillar Amancillarse Amante Amar Amargo, a Amargar Amarse Amarrado,a Amarrar Amarrarse

Amtgo,a Amonestar Amonestarse Amontonados a Amontonar Amor Amorto

qhochu masi, khunpu khunay phianakuy rawqhaq phinay, rawkhay, munthuy, khuchuchay khuyay khuyanakuy

43
Asomar Asomarse Asombrar spero Astilla Astillar Astillarse Atacar Atadero,a Atado Atador,a Atalaya Atalayar Atar Atardecer Ataviar Atesorado,a Atesoracfor,a Atesorar Atisbador,a Atisbar Atolondrados Atolondrar Atolondrarse Atrs Atrasado,a Atrasar Atrasarse Atrevido,a Atufado,a Atufar Avalentonados Avalentonarse Averno Azar Azogado,a rikhurimuy, rikhurichiy rikhuriy

44

Apolillar Apremiar Apresuracn Apresuradamente Apresurados Apresuramiento Apresurar Apresurarse Apretado,a Aprisa Aprisco Aproximar Aproximado,a Aproximada, a Aproximarse Araar Ardiente Ardor Arraigado,a Arraigarse Arrastrar Arremeter Arremetido,a Animar Arruinado,a Arruinador, a Arruinarse Artemisa Acechador, a Acechar Asistir Asoleado,a Asolear Asomado,a

thutay, thutakuy usqhachiy usqha usqhalla, usqha usqhalla, usqhaylla usqhachasqa usqhay usqhay usqhachiy, usqhachay, usqhay, usqhariy usqhay khaka usqhaylla, usqhay usqhay qhencha achhuykachiy, achhuykuy, achhuyachiy achhuykachisqa achhuykacheq, achhuykatacheq achhuykuy, achhuyuy raskbay rupha ruphaykuy saphinchasqa saphinchakuy lloqhay phawaykuy phawaykuy acchuykachiy, achhuyachiy thunisqa thunicheq thunipuy markhu qhawamiwaq qhawamiyay qhawaykuy khayasqa, khawnusqa ruphachikuy, khayachiy rikhurisqa

puyuy, puyurquy kikutay

utqa
utqaylla, utqayllamanta utqachisqa utqay, utqay utqay, utqariy utqay, kallpay mati, tiqu utqaylla, kallpaylla, tukilla qincha, kancha asuykachiy, suchuykachiy asuykamusqa, hichpaykamusqa asuykachimuy, hichpachimuq asuykuy, asuykukuy aspiy, aspirquy, chapriy rupaq, akachaq rupay, rupakuy sapichakurqusqa sapichakuy, sapichakurquy qachachiyay, chutay, aysay qab'rquy, atiparquy qatirqusqa asuykachiy, hichpaykachiy, qimiykachiy tunisqa, tukusqa, mawkasqa tunichiq, mawkachaq, wakchachaq tunikuy, tunikurquy marku watiqaq, watiqapayaq, sapapayaq, tryapayaq watiqay, watiqapayay, sapayay, sayapayay chaypi kayyanapay rupaypi mastasqa rupaykachiy, rupayman mastamuy rikuchisqa

llanthuy qhasqa, qhuspa, khirki, chharpa qhanqo, qhatqe chhallpa, chhillpa chhallpay, chhillpay, khullpiy chhallpalikuy phawaykuy khipuna khipu khipuchaq awqa qhawana, qhawana pata qhawarayay khipuy, khipuchay, thunkuy sukhayay, rankhryay, sukha qhapchichay qhapaq qhapaqyaq qhapaqyay qhawapayaq qhawapayay musphakoq, thanqosqa musphachiy musphakuy qhepaman, qhepapi, qhepa qheparisqa, qhepakoq qhepacheq, qhepay, qhepakuy qhepakuy haphila, qhariy qhany phiasqa phiachiy qhariykachaq, qharitukoq qhariy kachaq ukhu pacha qhencha khatkay

rikurichiy, rikurichiy rikuriy, rikuchikuy, asuykukuy, asuy llantuy, Ilanturquy qachqa, qatqi killwi, chiqta killwiy killwikuy, killwikurquy atipay, atiparquy watana qip, maytu wataq qawana qaway, qawarayay watay, chaqnay, wankurquy kipurquy chisimpay, chisinkuy allichay qullpi, waqaychasqa quq huuq, quqmaskaq, qullqimanta yarqasqa qullqi huuy, qullqi maskay, qullqi tanaty watiqay, qawapayaq watiqay, qavvapayay muspayasqa, sunsuyasqa muspachy, sunsuyachy muspay, muspaykachay qipa, qipaman, wasaman qiparisqa, man yachaq qiparqachiy qiparquy, qipaririquy, qiparikurquy mana manchaq piasqa ppiachiy, piarqachiy runa tukusqa qart tukuy, runa tukuy supay wasi mana suyasqa llaki katkatay, katkatatay

46 45
Barragana Barrer Barrido,a Barrida Barrign,a Barroso,a Basar Basta Bastante Bastimento Batalla Batn Batido,a Batir Babedor,a Bebible Bebida Bebido, a Becerro,a Bejuco Belleza Bello, a Bendito, a Benefactor, a Beneficiar Benvolo, a Beodez Beodo, a Berro Bestia Bien Bienhecho,a Bienio Bienquisto,a Bigamo Bilis Bimestre churi wacha pichay, kawchuy pichasqa wiksa wiksasapa suchisapa, muchisapa takyach'ry chayllata chanin, Ilasaq, waleq qoqaw, aqoya awqay, awqawan pukilay maran peqana qaywisqa qaywiy, tacjnay ukyaq, machaq wiksa ukyana, ukyanalla ukyana ukyasqa, ukyarisqa ua, ua waka chaqlla munay kay, sumaq kay akmu, sumaq, ima sumaq, ima munay saminchasqa, aay nisqa, kusi samiyoq allin ruraqe, yuyapoqe allin ruray allin sonqo, allin allinlla, sumaq munakoq machay ukyasqa, machasqa, machaq , oqoruru uywa allin allin rurasqa iskay wata llapaq munasqa iskay warmiyoq hayaqe, hayaqen iskay killa uywanakuq pichay, picharquy, pichachakurquy pichasqa wiksa wiksasapa, punruru, hatun wiksayuq suchisapa qimichry, tryachiy, itichiy chayllataa, chayllapaqa achka, aypaq, kamaq mikuy-huusqa maqanakuy, wauchinakuy maray qaywisqa qaywiy, aychiy upyaq, sinkaq, upyakuq upyanalla, upyupaslla upyana as sinkarisqa, upyasqa, machasqa lia ua, uacha arwikuq, arwi-arwi sumaqllaa sumaq, sumaqcha, kusa, kusacha wia wia kusikuyniyuq, kusisqa, kusi kawsayniyuq allin ruraq allinchay allillan, allin sunquyuqllan machay, upyay, sinkay sinka, sinkasqa, machasqa uqururu uywa, tawa chakiyuq allin allin rurasqa iskay wata llapanpa kuyasqan iskay warmiyuq hayaq iskay killa 1

B
CASTELLANO QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras simples) Baba Babear Baboso, a Bculo Badulaque Bailador, a Bailar Baile Bajada Bajar Bajarse Balbucear Balbuciente Baluarte Bamboleado", a Bambolear Banda Bandido,a llawsa llawsa suruchiy llawsa suru, llawsaq tawna, kullku waroqlla tusoq, tusuykachaq tusuy tusuy uraykuy, uraykuna uraykuy, urakachiy, urayuy, urapay, urayachiy uraykuy, uraykukuy hamlluy, aklluykachay hamlluykachaq, aklluykachaq pukara maywiykachakoq maykachakuy, wanliyay maywiykachakuy chiripa apache, pistaku, waucheq tapya runa, sepeq manchana runa armay, armakuy, armachiy armakuy, mayllikuy arma, armakuna, mayllikuna reqseq roqya, sawka chanin uraqacheq chanin urayasqa kawitu, watya, pachamanka salqa runa, purun runa chaqmasqa, yapusqa chaqmaq, yapoq kuskiy, chaqmay, yapuy lawsa, lawta lawtay, lawsapakuy lawta suru, lawta simi tawna, kaspi chuchilla tusuq, qachwaq, tusukuq tusuy, qachway tusuy, qachway uraykamuna urakachiy, uraykarqachiy uraykuy, uraykukuy akakllastin rimay akwa akwa rimaq, akllu pukara kuyuchiq tanr tanr, kuyuy chanriykachay chiripa suwa, waykakuy, sipikuq runawauchiq runa sipiq, wauchiq armachiy, armarqach armakurquy, mayllakuy, armakuy, taqsakuy armakuna yaku armakunap yaku riqsiq, yachaq chaqwa asllataquy munaq pisillaquy munaq pisilla, manachaniyuq watya, pachamanka purun runa, tuksu runa chakmasqa chakmaq yapuy, cnacfnay QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Baar Baarse Bao Baqueano Barahunda Baratero,a Barato,a Barbacoa Brbaro,a Barbechado, a Barbechador,a Barbechar

48

47
CASTELLANO QUECHUA CUSCO COLLAO (palabras glotalizadas) Bacinica Bagazo Baldado,a Baldar Baldarse Baldn Baldonar Barraca Barranca Barrancoso, Barro Barroso, a Barrenadora Barrenar Basurero Batea Befar Befo Belfo Bemba Bermejo Beso Bezudo Bisojo, a Blando, a Berro,a Bofe Bofetada Bollo Bombo Boquern Boquituerto,a Boscaje Botar Botarse Brea hisp'ana hach'u, q'opa, hamch'i such'u such'uyachiy such'uyay, such'upakuy p'enqay, k'ami k'amiy ch'uklla, hap'aka wayq'o, Iloqllay q'asa q'asa q'asa t'urukama, lap'oti, lapu t'uru kutk'oq hutk'uy q'opa apaq, q'opa churana wanp'ur, hanq'ara k'amiy wirp'asapa ch'utu wirp'a p'aqo much'a wirp'asapa lerq'o, wesq'o llanp'u, up'u ataq'o sorq'an, surq'a ch'aqla, kaqllanchay misk'i t'anta wank'ar q'asa wist'u simi sach'a sach'a wikch'uy, q'aruy wiqch'urqokuy ranra mach'ay ispakuna qamchi, qaran, hachu willu suchurqachiy suchurqukuy kami, pinqachikuq kamiy, kamirquy samakuna, samana wasi, chuklla wayqu wayqusapa suchisapa uchkuq, uvhkukuq, tuquq uchkuy, uchkurquy qupa churana artisa, watiya piachiy, qisachay, kamiy rakta wirpayuq, wirpasapa raku wirpa, rakta wirpa raku wirpa, rakta wirpa puka mucha rakta wirpa churchu, winku awi llanpu, llanpulla ataqu, qura kipchan, qapsan lapya, laqya, incha miski tanta hatun tinya hatun uchku, hatun simi wistu simi, wiksu simi sacha sacha hitay, wischuy, wikapay, chuqarquy hitakuykuy, wischukuykuy ranra, ranra ranra QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Bipedo,a Bisnieto,a Bisoo,a Blanco Blancura Blanqueadora Blanquear Blanquearse Bocado Bocn Bolsa Bonificar Bonito,a Borbotar Borbotones Borde Botar Bostezar Bostezo Brasa Brazo Brazudo Breve Broma Bromear Bromista Brujo,a Buen, o Bufn, a Buho Burbuja Burbujear

iskay chaki anpullu, chupullu, pata haway yachapakoq yuraq, ruyaq yuraq kay yuraqyacheq yuraqyachiy, pachaschay yuraqyachikuy huksimi simsapa wayaqa, qamaa wanuchay, yakay munaycha leqliy, pullpoq pullullulluy patn, pata choqay hanllapakuy, hawnipakuy hanlla, hanyay sansa rkra rikrasapa tinkulla, ratulla, ukpachalla sawka, chansa, yawna sawkay, aspayay, turyay, chansakuy, yawnay asichikoq, yawnaq, sawkaq waqankiyoq, layqa, paqo, qamili ailin, kusa qamchu, qellma, sawka, yaqtoq tuku, huku pukutu, pukuchu pukpuy, pukututuy, pukuchuy

iskay chakiyuq willkap churin, willkap wawan yachapakuq yuraq yuraq kaynin yuraqyachiq, yuraqyachikuq yuraqyachiy, yuraqyarqachiy yuraqyay, yuraqyarquy simula, huk aimilla, huk millpuna simisapa, hatun simiyuq wayaqa wanuyachiy sumaqcha, kusacha puqpu, timpu puqpuqyay patn, patacha hitay, wischuy, wikapay hanllakachay, hanllar'ry hanlla, hanllakuy sansa, nina rkra rikrasapa tinkulla pukllay, pukllakuy pukllakuy, asipayay, pukllapayay pukllapayakuq musyaq, layqa, chuqaq allin, kusa asichikuq tuku, hatun tuku puqpu puqpuy

5U

49
CASTELLANO Brillante Brillar Brlncador,a Brincar Brinco Brincotear Brotado chikllisqa Bruces Bruidor, a Bruir Bulto Bullir k'anchaq k'anchay pitaq, p'itaykachaq p'itay p'ita p'itaykachay, p'itakachay ch'eqesqa laq'a, laq'akuy llunk'ucheq, Iluchk'ayacheq k'ancharichiy, llunk'uy, lluch'kay q'onpu, q'epi t'inpuy llipipiq, lipipiqyaq llipipiqyay, chipiqyay pawaykachaq paway pawa pawaykachay, saltaykachay tuqyasqa, lluqsisqa, pakchanpa urmay, siqaykuy llunpayachiq llunpay qipi, palta, saway tinpuy Baba Babear Baboso Bacn Bailadora Bailar QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras compuestas) thalta, thawti, llawtha thaltay, thawtiy thaltaykachaq, thalta wirkhi qhachwaq qhachwa qhachwa phunsun, mikhuna ukyana sunkha sunkhasapa yana sunkha puka sunkha thutupakoq thutupakuy phoqes ruphapakuy qhachqa uya phlslu, millma sunkha phia, qhari sinchi, phiasqa phutusqa phutu, phutumuy qocha phuyu, qocha wasphi phuyu phuyu wanthi phususuyuy maskhay lawsa, lawta lawtay, lawsapakuy qallu qallu ispakuna tusuq, qachwaq, tusukuq tusuy, qachway tusuy, wintuy mikuy, mikuna sapra saprasapa, hatun saprayuq yana sapra, yana saprayuq puka sapra, qillu sapra, qillu saprayuq rimapakuq rimapakuy, hampatu hin arimaq puqis, upa rupapakuy chipru, qachqa chukchachakuna pina, piasqa, qaqchu tuqyasqa, lluqsisqa, chikllisqa chiklliy puyu, quena waspi puyu puyu wanti pukuy maskay QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Baile
Banquete Barba Barbado,a Barbinegro Barbirrubio Barbotador, a Barbotar Bobo,a Bochorno Borrado,a Bozo Bravo,a Brotado,a Brote Bruma Bumoso Buba Bufar Buscar

52 51
Calaa Calavera Calcinado,a Calcinadora Calcinar Calculable Calculadora Calcular Caliginoso Calma Calmar Calmoso,a Calumnia Calumniador Calumniadora Calumniar Calzn Calladamente Callado,a Callar Cama C amarada Camarn Camilla Caminado,a Caminadora Caminar Camino Camote Campesino,a Campo Candela Canilla Canina Canoa Canoso,a Canoro,a Cantable niray aya urna, urna tullu kanasqa kanaq kanay yuyaykunalla yuyaykusqa yuyaykukuy tutayaq samay, wayra thaniy, ai samay, aichy, aikuy kachasa, samaq siki yanqa tunpay, hoqariy, qasi tunpay qasin manta tunpasqa tunpakoq, qasi tunpaq qasitunpay, tunpaykay wara, waralli upallalla, upallamanta upallakoq, mukmikoq sonqo upallay, upallakuy puuna rqsinakoq masi, kaman yukra wantuna, kallapi purisqa puriykoq purry, puriy purina an apichu chakra runa, purun runa panpa nina, sansa chakisenqa, pichu tullu allqo aka wanpu soqo urna, paqpa urna, soqosapa uku yaki takina, takinalla rikchaq, niraq, rikchaq masin urna tullu uchpayachisqa uchpayachiq uchpayachiy, kaay, kaarquy tantiyan, tantlyanalla tantiyasqa tantiyay tutapayaq wayra qasi, qasilla qasikay, qasillakay qilla tunpay, huchachay, qasi tunpay tunpasqa tunpaq, huchachaq tunpay, huchachay wara, muqukama kallpi wara yachayllamanta, upallalla upallasqa upallay, pakay, mana rmay puuna, kawitu rqsinakuq masi, kuyaq kamarun chakana, wantukuna purisqa purkuq riy, puriy, purry, kallpay an, purina, purikuna miski sapa purun runa, chakra runa, purun warmi panpa, purun, chakra nina, sansa tullu, chaki tullu allqup ispaynin wanpu suqu urna, suqusapa, yuraq urna sumaqcha takiq takispaslla, takinalla

CASTELLANO

QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras simples)

QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Caballero Cabecear Cabecera Cabellera Cabelludo,a Cabello Caber Cabeza Cabezada Cabezadas Cabezudo,a Cabizbajo, a Cabuya Cacao Cacareadora Cacarear Cacera Cacern Cachete Cachetudo,a Cachivache Cachorro Cada Cadver Cadavrico,a Caducar Caduco,a Caedizo,a Caer Caerse Cada Cado,a Cal Calabaza Calandria

wiraqocha muskay, umawan k'asuy umala, uman, sawna chukcha chukcha sapa, suni chukcha chukcha chayan, kaman, haykuy urna taka takapakuy umasapa umachakimpa, umalayaq suru, paqa, paqpa kakaw runtunayaq, qotututoq runtunayay, qotututuy chakuy hatun wasi uyatuu uyasapa yanqan kaqkuna ua allqo sapa, sapanka aya ayauya hiwikay hrwikaq urmanayaq urmay urmanayay urmay urmasqa, urmaq isku lakawiti tuya

wiraqucha, qala urna aywiy, urna aywitiyay sawna chukcha chukchasapa, hatun chukchayuq chukcha haypay, kamay, kamarquy urna takay, tupay takay, tupay umasapa kumuysan llakisqa paqpa kakaw taraq taraqyaq taraq taraqyay, takikuy chakuy, chakurquy raqay, pirqa uya uyasapa, wirasapa mana waliq ua allqu sapa aya, wau, wausqa ayayasqa yayaqyay yuyaq, machu, paya lluchkaq, lluchkakuq, urmaq urmay, siqaykuy urmanayay, luchkanayay urmay, wichikuy urmarqusqa isku kalawasa tuya

54
Cariarse Caribobo, a Caricia Caricioso, a Caridad Cariho Carioso,a Carmenar Carnaval Carnal Carne Carnero Carnvoro, a Carnoso, a Caro, a Carpincho Carpintero Carrizo Carrizal Carta Casa Casadera Cardero Casada Casado Cascajal Cascajo Casarse Cascara Casco Cascudo,a Casero Casern Casi Casi casi Caso

53

ismuy upa uya waylluy, lulu wayllukoq, lulukoq wakcha khuyaq munaychay, sumaq sonqo, munakuy, mua munaychaq sonqo, munakoq, wayllukoq pillchay pukllay wachoq sonqo, fiuki aycha ukya, uwiha aycha mikhoq, aycha mihoq aychasapa ancha chaniyoq, sinchi sallqa waka llaqllay kamayoq soqos soqos panpa qellqa wasi taqyaq sipas takyaq wayna qosayoq warmiyoq, sawasqa silla silla, suqlla silla, siqlla rumi yananchakuy, sawakuy qara urna chuku, choqe churu sillusapa aylu wasikuna, wasi wasi hatun wasi yaqa, yaqalla, yaqallamanta yaqa yaqa, yaqachalla kay, nspaqa

Cantar Cantera Canto Cantor, a Caa Capa Capacete Caparis Caparrosa Capsiosamente Capullo Cara Caracol Caracolear Caracha Carmbano, a Carbunco Crcel Carcelero, a Carda Cardador, a Cardar Carear Carearse Carecer Carero, a Caresta Carga Carga do,a Cargador, a Cargar

takry, wankay rumiqollpa, rumi horqona taki, patn, qaylla takeq Wiru yaqolla, llaqolla chuku tara millu, qollpa yachaymanta mukmu uya churu, qallutaka, machas muyuykachay qarachi chullunku nina qispi umia watay wasi, pinas watay masi kamayoq pillchana, pillcha pillchaq pillchay uyapurachiy, uya puray uyapuranakuy muchuy, prsiy ancha maaq muchuy winay churkusqa, chaqnasqa qateq churkuy, chaqnay, paltay, wantuy, sillwryukuy chaqnakuy asiquya, kusiquya ismusqa

Cargarse Canalegre Cariarlo,a

takry rumi hurquna taki, pata, patacha takiq wiru punchu lliklla mutuy qullpa yachayllamanta umpu uya churu muyuykachay, muyuriy, qiwiykachay sama, isu riti, lasta qispi rumi watay wasi watasqakuna qawaq tisa tisaq tisay tinkuchiy, tinkunachiy, uyapurachiy uyapuranakuy wanay, mana tariy ancha maaq, achka maakuq wanay qipi, winay, samay, palta huntasqa, hipisqa, sawasqa, apasqa, astasqa apapakuq, qipipakuq, sawapakuq qipiy, paltay, wallway, saway, wantuy, qipirquy, sawarquy qipikurquy, qipirikurqiry, sawakuy, churkukurquy kusi uya, asikachaq uya smusqa

ismuy, ismurquy, ismukuy ismukurquy upa uya kuyapay, waylluy kuyakuq, wayllikuq kuyay, kuyakuy, munay, munakuy kuyay, kuyakuy kuyakuq, wayllikuq pillchay, tisay pukllay, hatun pukllay wachuq aycha uwiha aycha mikuq aychasapa chanbiyuq, chanin sacha waka kullu llaqllaq suqus suqus panpa qillqa wasi sipas, hatun pasa hatun maqta, wayna qusayuq wamniyuq rumisapa, rumi rumi taksa rumikuna, akapa rumikuna yanachakuy qaran urna chuku sillusapa wasikuna, wasi wasi raqay, pirqa yaqa, yaqalla, uchuyllamanta yaqa yaqa, yaqa yaqalla, yaqallaya kay

55
Cellisca Cementerio Cena Cencio, a Censurador, a Censurar Centella Centelleados a Centellear Centena Centenario Centro Ceida, a Ceir Ceirse Cerca Cercador, a Cercar Cerco Cernido, a Cernidor Cernir Cerrero Cerro Certificar Cerumen Cesar Cesible Csped Cesto,a Cesta Cicatero,a Cicatriz Cicatrizado,a Cicatearse CcatrEatrvo,a

56

Casta Castigador, a Castigar Catear Catequizados a Catequizar Catorce Catre Cauda Caudal Caudaloso,a Causa Causante Causar Cautela Cautelosamente Cauteloso, a Cautivador, a Cautivo,a Caverna Cavilado,a Cavilar Caviloso, a Caza Cazable Cebar Cebo Cebn Cedozo Ceder Cegar Cegatn Ceguedad Celada Celaje Celda
r , l?r

ayllu, panaka, yawar muchucheq, miraraq, wanacheq muchuchiy, miraray, wanachiy maskaykachay yachacheq, iicheq yachachiy, iich'ry chunka tawqayoq sirina, kawitu qoysu, chupa kaqiyoq, illayoq, kaqniyoq hatun mayu rayku, tepsi, qallariy raykoq, teqseq, qallareq, kuchayuq kay raykuy, teqsiy, qallariy mukmiy, yuyay, yachay sapa kay mukmi mukmiylla, llaulla yuyayniyoq, mukmikoq, mukmi sonqo sonqo suwa, piaschay pinas, atisanka, piaschasqa chinkana yuyaymanasqa yuyaymanay yuyamanaq chaqku,chaqo chakuma, chaqoma wirayachiy wira wira wira suysuna ari niy, huniy, kacharipuy awsayay, awsayapuy, awsayachry awsayaq awsa kay, antichoqa chapatiyay, toqllay akupana, antaruphay, umulli, antav/ara wasi
r-r^,,rnl,]r/

ayllu, niray, rikchay muchuchiq, asutiq muchuchiy, maqay, panyay suqulluy maskay, maskaykachay, taqwirquy yachachiq yachachiy chunka tawayuq kawitu chupa kapuqniyuq, qullqisapa hatun mayu, yakusapa rayku kuchayuq, huchayuq kay ruray mana musyachikuq mana musyasqalla pakalla ruraq sunqu suwa, wataq watasqa, waqaychasqa uchku, machay yuyaymanasqa yuyaymanay yuyamanaq chaqku hapinalla, hapipaslla wirayachiy, puquyachiy wira wira, wiray wiray suysuna ariniy, anirquy awsayay, awsayakurquy awsayasqa awsayay suyarquy antaqa wasi, wasicha miiyupayay

chanaqllu ayaq samanan wasi, aya wasi tutamikhuy, tutamihuy tullu runa, llaqa runap kawsaynin sipsikay, rimakuy lliplli, illapa, chinpu, pinctii Iliplleq llipllr/, chipipipiy, wachikyay, lliplliyay, llppipry, chinpuy pachak pachak wata chawpi, chawpipi kaq chunpi, chunpillikuna hunpiy, chunpiltry chunpillikuy qaylla, qencha, kuska, sisiqa, perqa, chaqlla qenchaq, perqaq qenchay, perqay, haratay, kanchay, intuy qencha, perqa, harata suysusqa ichara suysuy sallqa erqo, moqo sullull kaqpaq rimay ninri wira tatry, tukuy, tawkay usariy ukman saqinalla waylla isanka, runku tipa maqlla chukta chuktasqa cltuktakuy chnklakoq

chikdii aya panpa tuta mikuy tullu runa, tullu warm, chakisqa, tulluyasqa pinqaq pinqay, qipanpi rimaq achikya, llipikya llipikyaq, akchiq, anchiq achikyay, llipikyay pachak pachak wata chawpi, chawpipi kaq watu, wiqaw waru, chunpi watay, chunpikuy watakuy, chunpichikuy qaylla, qincha, kaylla qinchaq qinchay, pirqay qincha, pirqa suysusqa suysuna suysuy ayqiykachaq, urqun urqun ayqiykachaq urqu ari, chaynan n'ry ninrip wiran tukuy, tukurquy, puchukay hukman qunalla, hukman quykunalla chanpa kanasta chipa micha, maqlla sira sirasqa siray, sirakurquy sirachiq, irayachikuq

57
antay qonchuy awsa hanaq pacha pachak pachak chaki uriy, willinayay cheqaqpi, cheqanpi, sullull manta, riki cheqan, cheqaq, cheqallan luychu tiyan tiyan pitakoq sayritu, pitaa pisqa pisqa chunka weqaw intuy, muyuchiy, muyurichiy usun rakikuy, waqlliy rakikoq, waqllikpoq waqllay, willay llaqta, hatun llaqta llaqta runa, hatun llaqtayoq pukara qora qapariy, waqyay, waqyakoq paka pakalla, pakallapi runtoq yuraqnin, usary achikyay, usariy, pacha paqariy, paqariy takasqa takay, takarqoy rkra chaka toqtoq, wallpa toqto yanapaqnin tkayasqa tikayay, tikaray, lluklluy, bkayachry sinchiwayra awsa hanaq pacha pachak pachak chaki qallarininpiraq kay Coagulo Cobarde

58
tika tika qewa, llakllaq sonqo, llaklla, usqo pisi sonqo, wataqe, manchakoq, manchali, chinanayaq llakllaykachay, manchay llakllaq sonqo kay, llakllay, manchay qowi qata, pakana, chusi, qunpi chusi, qatana qatay, qataykuy, qorpachay qatakuy, qataykukuy chaskikapunalla chaskiq, maaq, manuchaq chaskikapuy, maapuy, manuchay anta kuka pukllaykachay waurikuy, hillu sonqo kay, munapay munapayana waurikoq waurikuy, munapayay kuchuchu wiay masi pallay reqsina awin tinkunakuy oqllanakuy, tawqanakuy weqroyay, weqruy weqrokay weqro chupa yanapakoq, haymaq yanapay, haymay, ruwaysiy uoq masi, uu wayqe, uu aa tikasqa, chirisqa llaqlla, manchaq sunqu, manchakuq manchakuy, mancharikuy, mancharikurquy manchay, mancharikuy quwi qata, maytukuna qatachiy, panpachiy qatakuy, qatakurquy, panpakuy maanada, maapaslla maaq, maapaq maay, maapay, maakuy anta kuka kuchusyay, kuchuswantakay ancha munay, ancha munapayay munapaslla munaykachakuq ancha munay, ancha munapayay kuchus wiay masi kaq masi pallay, huqary riqsinalla, rqsipaslla, riqsiy atinada urna, awi, sachap awin tinkuy, tinkurquy, tuparquy sakway wiqruy, wiqrukachay wiqruyay wiqru, hitara chupa yanapaqnin, runaq maqsin yanapanakuy, ruraysinakuy, ruraysiy turin, wawqin, panin, aan, uuq masin

Cicln Ciego, a Cielo Cien Cienpis Cierne Ciertamente Cierto chiqaq Ciervo, a Cigarra Cigarrista Cigarro Cinco Cincuenta Cintura Circuir Ciruela Cisma Cismtico,a Citar Ciudad Ciudadano,a Ciudadela Cizaa Clamar Clandestinamente Ciara Clarear Clavado ,a Clavar Clavicula Cloeca Coadyutor, a Coagulado,a Coagular

Cobardear Cobarda Cobayo Cobertura Cobijar Cobijarse Cobrable Cobrador, a Cobrar Cobre Coca Codear Codicia Codiciable Codiciosos Codiciar Codo Coevo, a Coger Cognocible Cogollo Coincidir Coito Cojear Cojera Cojo Cola Colaborador, a Colaborar Colactneo, a

chiqanpi
chiqan, chiqaqlla, kaqlla, china luychu, urqu luychu kachikachi ancha pitaq, ancha pitakuq pitaa pichqa pichqa chunka wiqaw muyuvhiy, muyurichiy, chawpichay usun rakikuy, rakikurquy rakikuq, rakikurquq kamachiqninmanta rakikuq willay, qayay llaqta, hatun llaqta llaqta runa, hatun llaqtayuq pukara qura qayay, qayakuy, qayarikuy upallalla, mana pipas rkusqallan runtup yuraqnin achikyay, paqariy, pacha achikyay takasqa, satisqa takay, satry usa kancha, mua watana tullu tuqtuq, ullqaq yanapaqnin tkayasqa tikachiy, tikarqachiy

59
60
Coladero, a Colar Colatear Coleccionar Coleccionista Colega Colrico,a Colgado, a Colgar Colgarse Colibr Clico Colicuable Colicuar Colina Colmena Colmillo Colocado, a Colocar Colocarse Color Colorete Columpiar Columpiarse Columpio Collado Collar Comadreja Combate Comenzado,a Comenzar Comerciante Cometa Cometedor, a Cometer Comezn Comido,a Comienzo suysuna suysuy yawar masi huuy huoq yachaq masi, masi akanayaq warkusqa warkuy, warkuriy, arapay warkukuy, warkurkuy, warkunakuy, warkurayay, wallqariy siwar wiksananay, wiksa unqoy chulloq, chulluchina chullichiy kallki, moqo llachiwana, llachiwana choqta kiru, toqma, waqsa churasqa allinta churay, churay churakuy llinpi, rikchaq puka hawi wayllunkachay, warkukachakuy wayllunakuy wayllunkukuma kallpi, moqo, puna, quila suyu walpa achocada, chukuri awqanakuy, maqanakuy qallarsqa qallariy ranitiy kamayoq aqochmchay, tapya qoyllur, chuqi chinchay ruraq, huchayoq ruray, huchallikuy seqsi saksasqa, mihusqa qallariynin, qalla suysucha, takssa suysu suysuy, suysurquy waqta, hichpa ayllu huuy huuq kaq masi, masi piayasqa, piasqa warkusqa, warku warkuy, warkurquy warkukuy, warkukurquy, warkunakuy qinti wiksa nanay chulluqlla, chulluchinalla, yaku yaqa, yakurqachnaia yakuyachiy, chulluchiy pata, muqu wayrunqu masi waqsa, waqu churasqa churaY, churkuy, churaykuy churakuy, churakurquy rikchaq, llinpi pukayachikuq, pukaman muyurqach'iy wayllunkachiy, wayllunkay wayllunkay, wayllunkakuy wayllunchakuna, wayllunka muqu wallpa, kunka watu unchuchuku maqanakuy qallarsqa qallariy, qallarirkuy rantiwan tiyay, ranliwaq puriq chupayuq quyllur, chupasapa quylur ruraq, huchachakuq ruray, huchallikuy siqsi, siqsikuy mikusqa, saksasqa qallariynin

Comiln, a Comisionado, a Comisionar Como Compadecer Compadecerse Compaero, a Comparable Comparador, a Comparar Comparecer Compartir Compasivo, a Compatriota Compensable Compensar Competidor, a Competir Compilado, a Compilar Complacencia Complacer Complacerse Complemento Completamente Completar Cmplice Componedor, a Componer Componerse Componible Composicin Compra

raqrapu kachasqa kachay ima, imaynan, hia, imayniraq, imayna alawchay, llakipayay llakipayay masa, masi pata chana, tinkuchina patachaq, tinkucheq tapuy, patachay, tinkuchiy qayllay rakinakuy llakipayaq, alaw:haqe llaqta masi kutchipuna, qopuna kutichipuy, qopuy llallinakoq, tinkunakoq atillcha llallinakuy, tinkunakuy huusqa huuy aqoqtakuy, kusikuy uynikuy, kusichiy kusikuy tukupaynin lluyta tukuy, tukupay huchallikoq masi allichaqe, allichaq allichay, tupachiy, allipunakuy, allichakuy allichakuy, allicharikuy allichanalla, allichay atina allichana r?:ti, rantna

manchay mikuq kamachisqa, kachasqa kachay, kacharquy hia, imayna kuyapayay, llakipayay llakipayay kaq masi, puriq masi, yachakuq masi tinkuchinalla tinkuchiq rikchachiy, tinkuchiy, tinkurichiy, tupanachiy rikuriy, rikurirquy, tinkuy rakiy, rakipayay, rakinakuy llakipayakuq llaqta masi, llaqta pura kutichipunalla, qupunalla kutichipuy, qupuy, sayacnipuy masi, atipanakuq, hapinakuq atipanakuy, hapinakuy huusqa huuy, suntuy kusikuy, quchukuy quchuchiy, kusichiy qichukuy, kusikuy, kusikurquy tukuynin, yapan, puchukaynin paqwa, nisyu tukuy, huntachiy, tukurquy huchallikuq masi, runaq masi allinchaq allinchay, allincharquy allinchakuy, allinchakurquy, allincharikuy, churapakurquy allinchapaslla allinchay, allinchana ranti, rantikuy

61
ranteq, rantikoq rantiy, rantikuy rantinakuy yachay, umanchay huicheq huichiy churakuy, huiy, kamachinakuy, huinakuy punku yupay willana, yachachina willay, willakuy, yachachiy llaqtantin, aylluntinkama yachasqaa pasaqlla taytanchik chaskikuy rantiq, rantipakuq rantiy, rantirquy, rantipakuy rantinakuy, rantinakurquy yachay, yacharquy anichiq anichiy anikuy, anirquy, aninakurquy, rimanakuy, kamachinakuy punku, yaykuna yupay, tantiyay, rikchapakuy willana willay, willakuy, rimay llapa runa, llapallan, llaqtantin, ayilu chaynallan, yachasqaan pasaqlla amunchikta chaskikuy Condensado, a Condensar Condescender Condiscpulo Condolerse Condonado, a Condonar Cndor Conducir Conductor, a Conejo Conexo, a Confabulado, a Confabular Confeccionar Conferenciar Confesado,a Confesar Confn Confinar Confiscar Confluencia Confluir Conformar Confortado,a Confortar Confrontado,a Confrontar Congelado,a Congelar Congraciar Congraciarse Congregado,a Congregar Congregarse Conjeturable Conjeturar pipuyasqa pipuyachiy uyaykuy, hawniy, uyniy yachaq masi

62
| pipuyachisqa B pipuyachiy, putkayarqachiy anri niy, uyaykuy yachaq masi, yachakuq masi manachikuy, llakikuy panpachasqa quykurquy, panpanchay kuntur pusay,aysay, apay apaq, pusaq, aysaq, riqsichiq quwi tunkisqa, kipusqa, ratasqa yachachinakusqa rmanakuy, kamachinakuy, yachachinakuy ruray, rurayquy, allichay, allicharquy rmay, rmanakuy willasqa willay, willakuy, willakurquy tukuynin, puchukaynin tinkuy, tupay qichuy, qichurquy tinkuy, tupay, tupanakuy tinkuy, tupay, huunakuy, huntanakuy tinkuchiy kallpanchasqa sinchichay, kallpanchay tinkuchisqa tinkunakarqachiy, tinkuchiy tikayasqa rtiyachiy, tikarqachiy kuyachiy, kuyarqachiy kuyachikuy, kuyarqachikuy huunakusqa tantay, huuy, huurquy huunakuy, kuyarqachikuy musyanalla, musyapaslla musyapay, musyakachay, yuyaymanay

Comprador, a Comprar Comprarse Comprender Comprometedor, a Comprometer Comprometerse

Compuerta Computar Comunicable Comunicar Comunidad Comnmente Comunin

llakipayay panpachasqa panpachay kuntur, inka mallku, awki mallku pusay, apay, ranpay pusaq, apaq qowi huunasqa rmanakusqa, kamachinakusqa rmanakuy, kamchinakuy, tinkuchinakuy rurarqoy, allicharqoy, siray rmay, rmana rimay willasqa willakuy tukukuynin, qaylla, saywa karunchay, tinkuy qechuy, qechurqoy tinkuy, tinkoq tinkuy, huunakuy unanchakuy kallpanchasqa, sinchichachisqa sinchichay, kallpanchay patachasqa, tinkuchisqa patachay, tinkuchiy, uyapurachiy qasasqa, chullunku qasay, chullunkuy, tikayachiy munachiy munachikuy tantasqa, huusqa tantay, huuy, qayachiy tantanakuy yachaymana, yuyaymana hamurpayay, yuyaymanay

Con
Concebir Conceder Concertadamente Concertarse Concitar Concluir Conclusin Concluirse Concordar Concubina Concubinario Concubinato Conculcado, a Conculcador, a Conculcar Concufiado Concurrencia Concurrir Conchavarse

wan
chichuyay, wiksayakuy, wiksayukuy qoy, uyay, huiy, uyniy paqtas paqtaslla kamachinakuy, rimanakuy yachachiy tukuy, tukupay tukukuy, tukukuynin tukukuy tinkuchiy, huk sonqo kay anasu, salla, churi wacha chur wachayoq, churi wacha waynayakuy, kuska tiyay sarunchasqa sarunchaq sarunchay qatay masi huunakuy, tantanakuy riy, kay, huunakuy nmanakuy, kamachinakuy, yachachinakuy

wan
chichuyay, wiksayakuy, wiksayuq kay anri niy, anri nirquy, anirquy, quykuy allin rmanakusqa kamacvhinakuy, rimanakuy, yachachinakurquy yachachiy tukuy, puchukay, qispichiy tukuynin, puchukaynin qispiy tinkuchiy, tinkurqachiy qariyuq, kaq masi wayna, waynayuq, sipasniyuq waynanakuy, uywanakuy sarutasqa sarutachiq sarutakuy, sarutakurquy masa masi huunakuy rirquy, riy, kay, huuy akuy rimanakuy, kamachinakuy, yachachinakuy

66

65
allichaq, allichay kamayoq ukyana sinchi, nanaq, chika chika qanchipayay sonqo uwiha waqrasqa waqraq, ayaq, waqrakaq waqray, ayuy, takay waqrasapa, waqrayoq, astayoq, wasanchasaqa, ayusqa, qewillu pillu, mukuku, chinpu mukuku pillursqa, pillurichisqa pillurichry, pilluchiy pillurikuky kancha wanasqa wanachiy, anyay, allichay, mahinay wanakuy chaski, qellqa apaq kutichiy, kutichipuy waqllichiy ismuy kuchoq kuchuy, rutuy, muruy, willuy kuchukuy qara qarasapa taksa, tinku allichaq, allichapakuq upyana achka, sinchi asikachay sunqu chita waqrasqa waqraq, waqrakuq waqray, waqyarquy waqrayuq pillu puyuk, puyuk urna pilluchasqa pilluchay pillurkurquy kancha, qincha, pirqa wanasqa yachachiy, anyay, qaqchay, qaqchaparquy wanakurquy chaski, qillqakunawan puriq kutichiy, kutichipuy, ayni kutichiy waqllichiy ismurquy kuchuq, rutuq kuchuy, kaptay, rutuy, karchay, wiptiy kuchukuy, kaptakuy, rutukuy qaran qarasapa, qaransapa taqksa, uchuy, pinqakuq, pinqakachaq, pinqakachakuq taruka, luychu Cosquillosos Costa Costado Costal Costilla Costo Costoso, a Costra Costumbre Costura Costurero,a Cotejar Cotidiano, a Coyuntura Coyunturas Crneo Crpula Crapuloso, a Creador, a Crear Crecer Creces Creciente Credo Creer Crepsculo Cresta Cria Criado,a Criador, a Criar Criatura kullaysapa, kulla mancha mama qocha pata, mama qochaq patn chiru, waqta kutama waqta tullu chanin allin chaniyoq, chaniyoq qara, lliqti, qarayoq, qaracha yachasqan, hia kaq,yachakoq, hia yachasqan sirana siraq, siray kamayoq patachay, tinkuchiy sapa p'unchaw moqo moqo moqo uman tullu, putuku machay machaq wiksa kamaq, ruraqe, paqaricheq kamay, paqarichiy, ruray wiay, hatunyay, anchakachay miray, miraynin wiaq killa iinim iiy, iniy sipi sipi sukama wawa, ua yana, uywasqa, warma, iaka, milla, kamaqe kamaq, uywaq, uywakoq, pachakamaq uyway, kamay, uuy, uuchiy, churiyay, uyway, uywakuy uoq wawa, wawa chikusapa hatun quchaq patn, mama quchap patn waqta, rkra, qichpa kutama waqta tullu, tullu chanin chaniyuq qarapa qaran, qarasapa, qachachu yachasqan, hia yachasqan sirana, sirasqa siraq, sirapayuq tinkuchiy, bnkurqachiy sapa, punchaw muqu muqu muqu urna tullu machay, sinkay machaqupyaq, sinkaq kamaq, unanchaq kamay, unanchay, paqarichiy wiay, miray, hatunyay miray, miraynin killapwiasqan, wiay iiynim iiy, iirquy sipi, achikyay, anta, tutaykuy kakara, waqchi, pisquq titala, sinqan wawa yana, mita kamaq, unanchaq, paqarichiq kamay, ruray, unanchay, uuy, uyway, hatalliy uuq wawa, wawa, llullu wawa, chuchuq wawa

Compositor, a Copa Copioso, a 1 Coquetear Corazn Cordero Cornada Corneador, a Cornear Cornudo, a gjj Corona Coronilla Coronado,a Coronar Coronarse Corral Corregido,a Corregir Corregirse Correo Corresponder Corromper Corromperse Cortador, a Cortar Cortarse Corteza Cortezudo, a Corto

Corzo, a Cosa Cosecha Cosechar Coser Cosquillar Cosquillas Cosquillear

taruka, luychu

ima
aymuray kallchay, pallay siray kullachry kullakuyniyoq kay, kulla kullay

ima
puquy, mikuy, kawsay huuy, suntuy, huukuy siray, siraquy chikuchay, chikucharquy chikuchakuq chikuchay

67
suysuna, ichaia suysoq, icharaq suysuy, icharay hatun hucha hatun huchayoq huchachay huchachaq chukcha, uywa chukcha qespi mana kacharikoq onqoy chakatasqa chakataq, chakatacheq chakatay hanku, chawa chakay, charkay, chakachiy, chinpay tawawata kamanmi, mirkatay tawa chaki mayqan, mayqen, maypa mayqanpas, pi maypas, mayqenpas imaypacha, may pacha maytukuy tawa chunka yaqa, yaqalla tawa tawa pachak tawa waranqa qatana, kirpana, qatasqa, hawana suysuna, aqichaq aqichaq, suysuq suysuy, aqichay hatun hucha hatun huchayuq huchachay, tunpay huchachaq, tunpaq uywap kunak chukchan qispi manakachrukuq unquy chakatasqa chakataq chakatay, chakatarquy chawa, kapka, man yachasqa, llullu chakay, chakarquy, chinpay tawawata kamanlla kamay, tinkuy, riqsiy tawa chaki ima, maypi mayqanpas, mayqannimpas imaypacha, maypachan, haykap hayka,haykanka tawa chunka yaqalla, yaqa yaqalla, chikallanmanta tawa tawapachak tawa waranqa panpana, qata, kirpay, panpasqa, kirpasqa, qata, sukutusqa, qatasqa qatay, panpay, kirpay, sukutay, maytuy, qatachiy sukutakuy, urna wankuy wislla, qarakuna kunka, tunquri yuyaysapa Cuerno Cuero Cueva Cuervo, a Cuesta arriba Cuesta abajo Cuidado Cuidadosamente

68
waqra, asta qara chinkana, qaqa wasi allqaman, waman seqana, wichana uraykuna yuyapuy, yuyaykuy, manchapakuy, paqtataq yuyayawan, pituy pituylla, allillamanta, susiyllawan, makilla, allichallamta yuyaymanaq, pituykachaq, yuyayniyoq yupapuy qawaykachakuy pisi sonqo machaqway hucha huchayoq, huchallikoq huchachay, tanqayuy mukuku, urna, pata pacha, pachallan, yupa mirasqa miray, mismiy, waqway llunchuy, lunchu masani, aqe, qatay yaya, tayta kura hanpinalla hanpisqa hanpeq, hanpi kamayoq, paqo, qamili hanpiy, alliyay hanpikuy hanpi, alliyachikoq tapuykachay, ulisyay tapuykachaq qara qaqoy waqaychay waqra qara machay ullatu wichay, hanay uray, uraykuna allillamanta allillalla ruray

Criba Cribador, a Cribar Crimen Criminal Criminar Criminoso, a Crin Cristal , Crnico Crucificado, a Crucificador, a Crucificar Crudo Cruzar Cuadrienio Cuadrar Cuadrpedo Cual Cualquiera Cuando Cuanto, a Cuarenta Cuasi Cuatro Cuatrocientos Cuatro mil Cubierto a

Cuidadoso, a Cuidar Cuidarse Cuitado, a Culebra Culpa Culpado,a Culpar Cumbre Cumplido,a Cundido, a Cundir Cuada Cuado Cura Curable Curado,a Curandero, a Curar Curarse Curativo, a Curiosear Curioso, a Curtidor, a Custodiar

qawapayaq qawapayay, waqaychay qawaykachakuy llakisqa, taksa sunquyuq machaqway, katari, maqta uru, wasaka uru, malanki hucha huchayuq, huchallikuq huchachay, huchachaykuy apachita, pikchu, tukuynin, urna puchukaynin huntachiq mismirqusqa miray, mirarquy llunchuy masa yaya hanpinalla, hanpipaslla hanpisqa hanpiq, hanpipakuq, qamili hanpiy, alliyachiy hanpikuy, hanpikurquy hanpi, alliyachikuq, yachay munay, tapuykachakuy yachay munaq, tapuykachaq qara qaquy waqaychay, hatalliy, churay

Cubrir Cubrirse Cucharn Cuello Cuerdo, a

qatay, kirpay, yumay, chukullikuy wankukuy wislla kunka yuyaysapa, watana

70

69
CASTELLANO Cuts Cuye Cuyo Cuzco qara, uya qara qowi peqpa qosqo qara quwi pipa qusqu QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras glotallzadas) Cabal Cabana Cabecear Cabello rubio Cabestro Cabezudo,a Cabizbajo,a Cabo Cabuya Cactus Cachete Cachetudo,a Cachorro Cada dia Cadavroo,a Caducar Caduco, a Caer Caerse Calaa Caldear Calentar Calentarse hunfasqa, k'apak ch'uklla umawan k'asuy p'aqo chukcha senq'apa morq'a, k'ullu urna k'umkoq, k'umurayaq p'uchukayin, k'uchun ch'awar k'aklla, sanq"ayu, p'ata kiska, ch'anki k'aklla k'akllasapa rini sapa p'unchaw, p'unchaw p'unchaw q'anparmanasqa ruk'uyay ruk'u laq'akuy wikch'ukuy, laq'akuy rikch'ay p'aqachiy q'oichiy q'oikuy, q'ochakuy jfc hunta, allm, kamay chuklla, taksa waslla umaaywiy paqu chukcha watu umasapa kumuysan ilakispa puchukaynin paqpa sankay, pinka uya, taka, takay, upu, inchay uyasapa, wirasapa ua allqu sapa punchaw QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Caliente Calor Calmoso, a Calvo,a Calzado,a Calzarse

q'oi, q'oeq k'ahay p'anra p'aqra urna, lunp'a husufa husut'akuy, husut'anakuy

ayayasqa yuyaayay yuyaq machu, yaya urmay, siqaykuy, wichiy urmanayay, lluchkanakuy, wichinayay rikchaq, rikchaq masin, niraq ninayachiy, quirqachiy quichiy, quirqachiy, quirchiy quikuy, quikurquy, quirkuy, quirkurquy, quiy qui, quiq rupay qilla paqla, qala uma, paqla urna siquy, usuta, llanki churakuy, usutakuy, ustuchikuy, churachinakuy, ustuchinakuy,

72 7 1
Carnal usutarqachinakuy Callado, a Callar Camisa Camorrear Camposanto Cancha Canina Canoro, a Cansadamente Cansado,a Cansar Cansarse Cntaro Cantera Cantera Cantero Contonearse Capturar Capucha Caracol Carbn Carda Cardador, a Cardar Cardenal Cargado, a Cargador, a Cargar Cargarse Canaguileo, a Cancorto Cari-*; Carifruncido, a Carigordo Cniin n rior ch'in, ch'inlla ch'in nry ukhu pacha ch'aqwa maskhay aya p'anpana hank'a allqo isp'ay misk'i taki sayk'uspalla sayk'usqa sayk'uchiy sayk'uy, machitatay puyu,mak'as rumi q'oya ch'eqosqa rumi, rumi ch'eqoq ch'eqoq, ch'eqoy kamayoq, rumi ch'eqoq qewiykachakuy hap'iy, hap'irqoy suk'utana, soq'opa, soq'ota pamapa ch'uru k illmsa t'isana t'isaq t'isay q'oyo q'episqa qepereq, q epeq, q'epipakoq q'epiy, q'epirichry q'epinkuy p'uytu uya huch'uy uyayoq, wap'uti hui'u ch'ipu uya q'epi uya, runp'u uya t'isay, iia']',li'-"/ upallasqa upallay, pakay, mana rimay wali, uku pacha, ukuncha chaqwa maskay aya panpana hanka, sara hamka allqup ispaynin miskicha takiq, sumaqcha takiq pisipay pisipay pisipasqa pisipachiy pisipay, amirquy puyu rumi hurquna rumi hurquna rumi hurquq qiwiykachay, qiwiykachastin puriy hapiy, tariy sukuta, sukutakuna churu killimsa tisa tisaq tisay, tisarquy quyu, quyuyasqa hunlasqa, qipisqa, sawasqa, apasqa, astasqa apapakuq, qipipakuq, sawapakuq apay, qipirquy, sawarquy qipirikuy, qipirikurquy, savrakuy, churkukurquy suytu uya, winku sinqa uchuy uya, uyachalla ismu piasqa uya wira uya, wira uyayuq, wirasapa tisay, pillchay Caverna Cavernoso, a Cavidad Cavilar Caviloso,a Cecina Cecinar Celar Cementerio Cenagoso,a Cenegal Ceniciento Censurador, a Censurar Centella Centelleados a Cerncalo Cerrado, a Cerrador,a Cerradura Cerrar Cefrero,a Certeza Certificar Cicatear Cicatero, a Carnicero, a Carpintero Carrillo Carrilludo, a Cartlago Castao Castigador, a Castigar Catarro Cavado, a Cavador, a Cavar map'a sonqo nak'aq k'ullu kamayoq, k'ullu llaqllaq k'aqlla k'aqllasqa k'ukullu, k'apa, k'apatu ch'unpi hayt'araq hayt'aray ch'ulli hasp'isqa hasp'eq hasp'iy, hawq'ey, t'oqoy hawk'iy mach'ay, wak'a mach'ay mach'ay p'ukru hamut'ay hamut'achi ch'arki ch'arkichay p'ituyachay aya p'anpana p'unqo p'unqo, mit'u p'unqo ch'eqchi hamut'apukoq p'enqay k'achachacha k'achachachaq k'llichu, k'illincha, k'llinchu, wachuq nakaq,nakakuq kullu llaqllaq

uya
uyasapa qaprutu puka, puka niraq muchuchiq asutiq muchuchiy chulli unquy uchkusqa aspiq, uchkuq aspiy, uchkuy, uchkurquy uchku, machay uchku uhcku, uchkusqa uchku yuyay manay yuyaymanaq charki, chaki aycha charkirquy muyupayay aya panpana atulla siniqa uchpa rikchaq, uchpa niraq pinqaq pinqay, pinqay, rimaq achikya, llipikya llipikyay, achikyay killiwara, kilnchu wichqasqa wichqaq wichqana wichqay ayqiykachaq, urqun urqun, ayqiykachaq sutilla, chiqan, chiqallan ari, chaynan niy michakuy micha, maqlla

k'llin
wichq'asqa, wisq'asqa wichq'aq, wesq'ay wichq'ana, p'uti, wesq'a wichq'ay, wesq'ay, ch'oqay filia, k'ita sut'inmanta yachay, sut'inta yachay sut'ichay mich'akuy, mich'apakuy micha

74 73
Colibr Colmado, a Colmar Colodrillo Color Colorete Comarca Combustible Compensar Complacencia Complacer Complacerse Completar Comprimir Comprimirse Comprometer Concluir Conclusin Conculcar Concurrencia Condimentar Conformar Confundir Confundirse Confusamente Congelar Congojo, a Congojoso, a Consumado, a Consumar Contraccin Contraerse Contumaz Contuso, a q'enti hunfachisqa, Ilinp'a, hunfasqa hunfachiy, hunf apay, Hinp'ay much'u llinp'i lluch'ikuna llinpi k'iti, k'iti suyu wayk'una, llamt'a hunt'apuy q'ochukuy q'ochuchiy q'ochukuy hunt'ay fiifiy, maf iy, up'uy fiit'ikuy, maf ikuy hurk'ay p'uchukay p'uchukaynin t'ustuy hunfa wayk'ukuy, misk'irichiy k'apakchay ch'aqruy, f aqruy, p'enqachiy p'enqarikuy, mich'unakuy ch'arqolia, t'aqrulla p'ankuchiy p'itikya p'itikyaq, p'itikyachikoq p'uchukasqa p'uchukay q'enrjy q'entikuy, k'uytuy, q'entiy k'ulu sonqo, morq'a q'oyoyasqa qinti huntasqa huntayachiy, huntayarqachiy qipa kunka llinpi pukayachikuq, pukaman muyurqachiy rakiqnin rupachinapaq kutichipuy, hupuy, sayachiy kusikuy, quchikuy quchuchiy, kusichiy quchukuy, kusikuy, kusikurquy tukuy, huntachiy, tukurquy itiy, llapiy, harkay, kichkichay itikuy, llapikuy, kichkichakuy anichiy tukuy, puchukay, qispichiy tukuynin, puchukaynin sarutakuy, sarutakurquy huunakuy yanukuy, allichay tinkuchiy taqruy, taqrurquy, taqrurqachiy, chapurquy pinqarikurquy, pinqapakurquy taqru taqru, chapu chapu ritiyachiy, tikayarqachiy llaki llakichikuq, llakisqa puchukasqa puchukay, tukuy chintirquy, qintirquy chintirquy, chintikurquy, chintipakuy munasqan ruraq maqasqa, punkisqa, quyuyasqa

Cicatriz Cicatrizado, a Cicatrizar Cicatrizarse Cicatrizativo,a Cicln Cieno Cierto, a Cigarra Citar Claramente Claras Clarificado, a Clarificador, a Clarificar Claro Clasificar Clavado, a Clavar Clavicula Coceador, a Cocear Cocinar Cocinero, a Cocinarse Cocuma Coger Cogollo Cogote Cohibir Coito Cojear Cojera Cojo, a Colador Colar

ch'oqri, q'ella, Hiwk'a, sich'u ch'oqrisqa, q'ellayasqa llufkuy, lliwq'akuy, sich'uyay ch'oqrikuy, sich'uy ch'oqricheq t'uyur ch'aran panpa, meqo t'uru sut'in q'esqes mink'akuy sut'inmanta, sut'illa sut'i sut'ilfapi ch'uyayachisqa ch'uyayacheq, ch'uyarqachiy ch'uyayachiy usyaq p'unchaw, chiraw p'unchaw, ch'uya, ch'ak, sut'i p'atachay sat'isqa sat'iy, ch'ankikuy, f ipay sullk'a waqta hayt'akoq hayfay wayk'ukuy wak'oq, wayk'upakuy wayk'ukuy k'ukuma hap'iy, hap'irpariy sach'aq awin much'u hark'ay, hark'akuy f inkinakuy, ch'oqo hank'ayay, wisf unyay, hank'uqyay, wisf ukachay, wisfuy, hank'ay hank'a kay hank'a, wisfu chaki, wisf u raq'ana k'askachiy, suf uchiy

sira sirasqa sirakuy siray, sirakurquy sirachiq, sirayachikuq sinchi wayra turu turu, mitu chiqan, chiqallan, chiqap, kaqlla kachi kachi willay, qayay sutilla kay sutillan yachasqalla chuyachisqa chuyachiq, chuyarqachiq, chuyaykachiq chuyayaychiy, chuyayarqachiy sumaq punchaw, alliq punchaw, chuya, chuyalla rakiy, rakirquy takasqa, satisqa takay, satiy usa kancha, mua watana tullu haytaq, haytakuq haytay, haytakachay yanuy, tinpuchiy, chayachiy yanuq, yanupakuq yanukuy kusasqa sara, kusasqa chuqllu, apasqa chuqllu pallay, huqariy sachaq awin, awi urna qipa kunka, matanka harkay, harkarquy sakway wiqruy, wiqrukachay wiqruyaq wiqru, hitara suysuna suysuy, suysurquy

76

75
wat'atata q'ewaykachay k'umu k'umu vvasa q'etipiyay, sit'ititiy welq'ay p'itay p'enqasqa q'aymayay, p'ochqoyay p'enqakoq, filia, huch'uy, p'enqali katkatay, katkatatay, chutapakuy, qiwipakuy asikachay muqu, kurku kurku, kumu, muqu wasa pawaykachay waqray, waqraraquy paway, kallpay, kallparquy, pawarquy pinqasqa ismurquy pinqakuq, pinqakachaq, pinqakachakuq, uchuy, taksa kurku, winku, wistu siray, sirarquy sirasqa, sirana siraq, sirapaq qichqa, waqta sapa punchaw haytay, haytarquy urna tullu miray, miraynin chimtisqa chukchayuq kakara, waqchi, pisqup sinqan, titala hatun hucha hatun huchayuq huchachay chuya pinqay, pinqapayay, rimakuy ancha pinqaq, ancha pinqachikuq mana kacharquy unquy haykap, imay hay'ka panpasqa, kirpasqa, sukutasqa, qatasqa panpay, qatay, kirpay, maytuy, qatachiy, sukutay, aytiy unchukuy, unchuykuy tuksiy, tuksirquy Cuerda Cueva Cuita Cuitado, a Culebra Cultivado, a Cultivador, a Cultivar Cumplido,a Cumplir Cuna Cundir Cua Curandero, a Curiosear q'aytu mach'ay p'itikya p'itikyaq, p'enqah mach'aqway, mach'aha llank'asqa llank'aq llank'ay hunt'aq, k'apak hunt'ay, hunt'apuy k'iraw, t'eqsi mast'arikuy k'ira, q'emi, q'emiy maych'a k'askiykachay qaytu, waska machya llaki llakisqa, taksa sunquyuq machaqway, katan, waska uru, matank allin tarpusqa, allin rurasqa llankaq, ruraq, yapuq, hallmaq llankay, yapuy, hallmay huntachiq huntachiy kiraw, akiraw miray, mirarquy qimi machay yachay munay, tapuykachay, tapuykachakuy yachay munaq, tapuykachaq kurku, wistu, wisku

Convulsin Coquetear Corcoba Corcobado, a Corcovear Cornear Correr Corrido, a Corromperse Corto, a

Corvo, a Coser Costura Costurero, a Costado Cotidiano, a

Coz
Crneo Creces Crespo, a Cresta Crimen Criminal Criminar Cristalino Criticar Criticn, a Crnico, a Cuando Cunto Cubierto, a Cubrir

k'umu t'iriy, ch'uqay t'ir, ch'ukaynin t'iriqa k'achanpa sapa p'unchaw hayt'ay urna hanq'ara llinp'ay k'upa chukcha, k'uspa, k'upa k'akara qfoma q'omalli, nak'achu p'enqach'ry ch'uya p'enqapayay, k'utukayay, p'enqay p'enqapayaq k'uti hayk'aq hayk'a p'anpasqa p'anpay, p'uktiy

Curioso,a Curvo, a

k'uski q'enqo, k'umu, q'ewi, q'echu

Cuclillas Cuchillada

runk'uykuy, k'uytusqa furpuy

77
CASTELLANO QUECHUA CUSCO-COLLAO (palabras compuestas) Caedizo, a Caerse Caldeado, a Caldear Calma Carcomer Carcomerse Carcomido, a Cargazn Caridad Carifruncido, a Cascada Catarro Ceja Cejar Cena Cenicero, a Ceniciento, a Ceniza Censurador, a Cerbatana Cerda Cerdo Cerncalo Cesar Cesta Ciudad Clarear Cola cortada Clera Colrico, a Combusto, a thumnayaq thuniy ruphasqa ruphachiy thaniy thutay, mullphay thutapuy, mullphapuy thutasqa, mullphasqa phuyuy, phuyu huntay wakcha khuyay phia uya phawchin chhullli onqoy qhechipra qhepanchakapoy tuta mikhuna uchpha pata uchpha niraq uchphayay, uchpha runaq kawsayneq qhawaq phukuna suphu, china khuchi orqo khuchi khilichu thaniy chh'ipa qhapaq llaqta rankhayay qhoru chupa phiay, phiakuy phia sonqo ruphasqa lluchkaq, Iluchkakuq, urmay tuirquy rupasqa ninayachiy, quirqachiy qasi, qasilla puyuy, puyurquy puyukuy, puyukurquy puyurqusqa puyurqamuy, puyurqun, puyu huntarqamuy kuyay, kuyakuy, munay, munakuy piasqa uya paqcha chulli unquy urku chukcha qipaman kutriy, kutiririy, qipaman kutiririy tuta mikuna uchpa churana, uchpa wischuna uchpa rikchaq, uchpa niraq uchpayay, uchpayakurquy, uchpa pinqaq pukuna raku chukcha, china kuchi urqu kuchi kiliwara tukuy, tukurquy, puchukay chipa llaqta, hatun llaqta achikyay, paqariy, pacha achikyay chupa kuchusqa piay, piakuy piasqa, piayasqa rupasqa, rupachisqa, kaasqa QUECHUA AYACUCHO CHANKA Comer Comestible Comida Comido, a Comiln, a Comparecer Comparendo Compuncin Compungido, a Compungirse Concuada Condensado, a Condensar Congojo, a Congojar Congojarse Congojoso, a mikhuy mikhuna mikhuna, mikhuy mikhusqa mikhuy siki rikhuriy

78
mikuy, millpuy, mikukuy mikuna, kawsay mikuna, mikuy, kawsay mikusqa, saksasqa, saksaykusqa manchay mikuq rikuriy, rikurirquy, tinkuy, tupay rikurichiy llaki, llakikuy, putikuy llakikusqa llakikuy, putikuy llunchuy masi pipuyachisqa pipuyachiy, putkayarqachiy, putkayachiy llaki Ilakichy llakikuy llakichikuq, llakisqa

rikhurchiy phutikuy phutisqa phutikuy qhachun masi khayayasqa, sankhuyasqa khakayachiy, sankhuyachiy llaki phuti Kaki phutichiy llaki phutikuy llaki phutisqa

80 79
CASTELLANO QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras glotalizadas) QUECHUA AYACUCHO CHANKA Chacota Chala Chalona Chambn Chamuscar Chamuscarse Charco Charlar Charlatn Chico, a Chicote Chichn Chimenea Chiquito, a Chola Cholo Choza Chupado, a Chupador, a Chupar Chuparse ch'aqwa p'anqa ch'arki k'urpa maki q'aspay, q'achapay q'asparqokuy hoq'o hoq'o, p'onqo warp'iy warp'eq huch'uy hasut'i q'onpu, ch'upu q'osinna, q'oseq lloqsinan huch'uycha, huch'uylla p'asa maqt'a ch'uklla ch'unqasqa ch'unqaq ch'unqay ch'unqakuy asipay, asipayay panqa chaki aycha, charki mana atiq, mana atipaq qaspay, qasparquy qaspakurquy, qaspakuy millpu, qucha, qucha qucha Ilunpay rimay, warpiy Ilunpay rimaq, rimaysapa uchuylla, warma, uru warma, utu, taksa, maqta asuti punkisqa qusni lluqsman uchuyc halla, taksa lia, utulla, wawalla, warmalla pasa, wanmi maqta chuklla tulluyasqa, Ilunpay tulluyasqa upyaq, upyakuq suquy, suqurquy suqukuy, suqukurquy

CH
CASTELLANO QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras simples) Chacota Chacotar Chachar Chambn Chamuscar Chancear Changa Chaparrn Chapurro chapurquy Charada Charcos Charlar Charlatn Chichn, a Chico, a Chicote Chismear Chismoso, a Chocar Choclo Choque Choquezuela Chupado, a yawnay yawnay akulliy moqo kankay, qoqomay pukllaykachay, tukiykachay tukry, qellmay lloqlla para, chirma para chapuy watuchna qocha qocha rmay rimaysapa punkisqa taksa wipyana simi apaykachay simi apaq takanakuy choqllo takay, takanakuy piruru, moqo piruru tullu si i asipay, asipayay asipay, asipayay akuy, akukuy, kachuy mana atiq, mana atipaq qaspay, qasparkuy pukllay, pukllakuy pukllaylla, pukllakuylla lluqllu para taqruy, taqrurquy, watuchiy, watuchinakuy, musyay, musyachinakuy qucha qucha Ilunpay rimay, hatatatay, warpiy Ilunpay rimaq, rimaysapa punkisqa uchuylla, warma, uru warma, utu, taksa, maqta wipyana wintu qipiy iskay simi takanakuy chuqllu takay, takanakuy muqu piruru tulluyasqa, Ilunpay tulluyasqa

QUECHUA AYACUCHO CHANKA

81

82

D
CASTELLANO QUECHUA CUSCO-COLLAO QUECHUA AYACUCHO CHANKA CASTELLANO QUECHUA CUSCO-COLLAO (Palabras simples) Chacho Chala Chambn Chapurro Chicha Chichera Chiquero Choquezuela Chorrear Chorro khuchi, china khuchi, orqo khuchi chhalla khoqo chhaqruy aqha aqha wasi khuchi wasi phiruru, moqo phiruru phaqchay phaqcha urqu kuchi, china kuchi, kuchi panqa mana atiq, mana atipaq taqruy, taqrurquy, chapurquy Dable Dadivoso, a Dador Danza Danzador, a Danzar ruranapaq kama, atikoq qokoq, hatun sonqo qoq, qokoq tusuy, qanchi tusoq tusuy ruranalla, ruray atinalla qukuq, ancha qukuq, mallichikuq quq, haywaykuq tusuy tusuq tusuy quy, quykuy qukuy* uray, uku yupaychay, ruranay uqkay, manuyuq kay irki, llaksa, unpu,iqu, mana kallpayuq, iqu, wauli wakchayay, unpuy umpu willaykachakuy, willapakuy chunka, chunkaqin nmanlla, rimana, nirqunalla, willana, willanalla niy, nirquy, rimay, rimarquy willakusqa wllaq, willarquq, willakurquq, rimariq willay, willakuy waklliy, wakllirquy pisipay, taksaya, uchukyay, chintirquy rukana, maki pallqan, chaki pallqan maymanta hurqunalla, hurqupaslla iskapuy, iskay, akay amachaq amachay, amacharquy suwasqa suwakuq QUECHUA AYACUCHO CHANKA

aqa
aqa wasi upyay wasi kuchi wasi muqu piruru sutuy, paqchay, unyay paqcha

Dar
Darse Debajo Deber Dbil Decaer Decado, a Decantar Decena Decible Decir Declarado, a Declarante Declarar Declinar Decrecer Dedo De dnde Deducible Defecar Defendedor, a Defender Defraudado, a Defraudador, a

qoy
qokuy uray, pachanpi, pachn, uray ruranata hunt'ay manu kay mana kallpayoq, hiwikaq, eqo pisi kallpa, kallpa wau wakchayay kallpa wauy willaykachay chunka ninapaq kama, nmay atina nina

niy
rimarisqa, willasqa rimareq, willakoq nmariy, willay hiwikay pisipay, wayway, eqoyay rukana maymanta rakma akay amachaq amachay, waykay qechusqa, suwasqa qechoq, suwaq

84 83
Denegar Defraudar Oe fuera Dejacin De|adez Dejado, a Dejar Delanle Delanlero,a Delatar Delator, a Deleitable Deleitarse Deleite Deleznable Delgado, a Deliberar Deliberado, a Delicado, a Delincuente Delinquir Delito Demacrarse Demanda Dems Demasiado,a Demoler Demonio, 3 Demora Demorar Demorarse Demostrar Demudado, a Demudar Demudarse qechuy, suway kawamanta saqeriv, saqenna qellakay, qellarayay qella, llakhi kawsaq, saqesqa saqey, kachariy awpaq, chmpa, qayllanpi, qaylla, awpa awpaqm willay, willaykapuy, willarqoy willaq kusichikoq kusiymanay kusikuy lukukoq, hapu llau, au, tullu, llaqa, sikllaymanta, llapsa, Ilaplla yuyaykuy, yuyaykukuy allin yuyasqa Ilaplla, kullaq tullu, onqoli, uku, sumaq huchayoq huchalhkuy, huchapakoq hucha, halun hucha yawyay maakuy chaymantalaq, wakin ancha, nanaq, yalleqeyoq, yalleq chika chika, Ilunpa, sinchi taqmay, paskry supay,saqra unay, una unaykachiy, unay, unachiy unaykachakuy kaqla nkuchry, kaqta qhawachry cbeqanchay huk niraq tukoq, hukyaq huk niraqman tukuchiy, hoqyay hukyay, pantakay quchuy, suway, suwakuy hawamanta, hawapi kaq saqiriy, saqiy, saqinny qillakuy, qillankuy qilla saqiy, saqirquy, kachariy awpaq, qaylla awpaqpi, awpa willay, willarquy willaq miskichikuq, miski miskichikuy, miskichikurquy kusikuy, miski, quchukuy lluchka, lunikuq, Ilikikuq llau, llapsa, tullu runa, tutu warmi yuyay, yuyarayay yuyaymanasqa irki, llaqlla huchayuq huchallikuy, huchallikurquy hucha, hatun hucha tulluyarquy, tulluyakurquy maakuy, maay chaymantaqa, yanqaa llunpayaqaya, anchaa paskay, tunichiy, saqmay, saqmarquy supay, awqa unay, unykuy, unykamuy, unyakurquy unaykachiy, unaykarqachiy unaykuy, unaykurquy kaqta qawachry, kaqta rikuchry huk manyasqa huk manyachry, huk manyakurquy huk manyay, huk manyakurquy Denegrecer Dengoso,a Denso Dentado, a Dentellado, a Dentellar Dentista Dentn, a Dentro Denunciable Denunciador, a Denunciar Depositar, a Depositar Depositario Deposito Depravado, a Depravar Depravarse Deprecacin Deprecar Depredar Depuracin Depurado, a Depurar Deque Derecha Derecho Derogar Derrabado, a Derrabar Derramar Derramarse Derrame mana munay, manam niy, amatay, mana uynikuy yanayachiy kullay, kamayoq pipu kiruyoq kanisqa kanipakuy, kanirqoy kiru kamayoq kirusapa, waqsa kiru uhu willanalla willakoq willay waqaychacheq, churacheq, saqekoq waqaychay, churay, saqekuy waqaychaq waqaychasqa,churasqa, saqesqa churana, taqe, marka ati runa, millay, mana sonqoyoq waqllichipuy waqllipuy maakuna maakuy suway, suwakuy, qechuy pichapana pichasqa pichapay chaymantaq paa, paa eqe paa chaki, sayaq chinkachiy chupan mut'usqa chupa mut'uy wisniy, usuchiy usuy, usukuy, hihakuy, wisikuy wisisqa mana munay, mana anirquy yanayachiy, yanayarqachiy muskiykachaq pipu, tutayasqa kiruyuq, kirusapa kanisqa kachupakuy kiru allichaq, kiru churaq kirusapa uku, ukupi, ukumpi willanalla , willapaslla willaq, yachahiq willay, yachachiy waqaychachikuq, rikuchry, saqipakuq churay, churakuy, churachikuy, saqipakuy waqaychaq, churaq churachikuy, saqipakuy, churasqa ancha waqllisqa waqllichiy waqllikurquy maakuy maakuy, maaykachay, maapayay suwakuy, suwakurquy, waykay, apakuy chuyayachiy, pichay pichasqa, chuyachisqa pichay, chuyachiy chaymantaq alliq, paa alliq chak chinkachiy chupan kuchusqa chupanta kuhuy chupanta hurquy hichay, usuchiy, talliy, maqchiy, wisirquy usuy usuy, wichiy

86 85
Desamparado, a Derredor, a Derretido, a Derretir Derretirse Derribado, a Dem'bador, a Derribar Derribarse Derrocado, a Derrocador, a Derrocar Derrocarse Derrochador, a Derrochar Derrotado, a Derrotar Derrubiado, a Derrubiar Derrumbar Desabrido Desabrigado, a Desabrigarse Desabrocharse Desacertado, a Desacertar Desaconsejado, a Desacordado, a Desacordar Desacordarse Oesadvertidamente Desadvertido, a Desgradecido, a Desaliado,a Desatorar muyuy, muyuynintin, muyuy chullusqa chulluchiy chullupuy, unuyay, chulluy wikapasqa, urmachisqa kunpaq, wikapaq kunpay, wikapay, panpachay wikapapuy, chaqoy, taqniay urmapuy, wikapapuy qaqapasqa, urmachisqa qaqapacheq, urmacheq qaqapachiy, urmachiy qaqapay, urmay qollqe tukoq, yaw yacheq qollqetukuy,yawyachiy atipasqa, hiwikachisqa alipay, hiwikachiy, JiaJJjy mayoq thunichisqan, [luqllasqa lloqllay qaqapachiy, taqmay chuma mana pistusqa mana pistusqa kay paskakuy, kacharikuy pantaq pantay mana yuyaywan mana yuyasqa qonqarpany manayiryakuy,qonqay manna yuyasqa, qonqaylla mana yiryaq, qonqaq mana reqsikuyniyoq, mana reqsikoq mana churachikoq, mana allichankoq qarqoy muyuriy, muyuriynin chullusqa chulluchiy, yakuyachry chullukuy, chullukurquy, yakuyay, chulluy tuisqa, urmasqa (unichiq, urmachq lunichiy, saqmay, saqtarquy tuikuy, urmakuy, siqaykuy wischusqa wischuq wikapay, kachaykuy, wischuy wikapakuy wischuq wischuy, wischurqachiy ayqirqachisqa ayqicbjy, ayqirqacbjy, atiparquy mayu mikusqa, llaqwasqa mikuy, llaqway, apay tuichiy manamiskiq, qayma, qatqi mana maylusqa mana maytukuy, chirikurquy kacharikuy, paskakuy panlaq, mana allinpi kaq, pantakachaq mana allinta ruray, pantay, pantarqariy manna iwllasqa, munasqanta rurakuq mana yuyasqa, qunqasqa mana yuyay qunqay,manayuyay mana yuyasqa, qunqaymanta mana yuyaq,qunqaq mana riqsikuq mana allichakuq q^rquy, qatry Desaparecerse Desapegado, a Desapego Desaseado, a Desasir Desasosegado, a Desasosegador, a Desasosegar Desasosegarse Desalado, a Desatador, a Desatar Desatarsse Desatender Desnimo Desaparecer manchapa, hiwirquy chinkay, chmkapuy, qolloy, chinkariy, yawyay chinkapuy, chinkakuy mana k'askakoq, mana ratakoq mana k'askakuy, manaratakuy Desanimar Desamparar Desamorado, a Desangrado, a Desangrar Desanimado, a mana piniyoq, haqisqa hapiy, hapipuy, saqerpariy mana munakoq yawarchasqa yawarchay, usputay manchapachisqa, hiwikasqa, pisi sonqo manchapachiy, hiwikachiy manchachiy, manchapakarqachiy qipaman kufr/ chinkachry, chinkarqachiy, chikay chinkay, chinkakuy mana ratasqa mana ratay, mana qatiy qanra, mana pichakuq akchaykuy, paskarquy manchaykachasqa mancharichiq manchapachiy manchapakuy paskasqa,kacharisqa paskaq, paskiq paskay, paskarquy paskakuy, paskakurquy mana uyariy, upatukuy, mana kasuy, mana kasu Desayunar Desayuno Desbaratado, a Desbaratar Desbastar Descabalgar Descabezado,a Descabezar Descansado,a Descansar Descanso Descargado, a Descargar Descasar matry mati,unuqo waqllichisqa waqlhrqochiy llaqllay uraykuy uman qhorusqa urna qhoruy, umanay, umannay samasqa, qasi, hinalla samay, samakuy samay, samana, samariy paskasqa paskay rakipuy ruray payquy payqu waqllichisqa waqllichiy llaqllay uraykuy, uraykukuy uman qurusqa umanchay samasqa samay, samaykuy, samakuy samay, mana rurana, samana paskasqa, uraykachisqa paskay, uraykachiy rakiy, rakirquy mana piniyuq, usukuq saqiy, saqirquy mana kuyakuq mana yawarniyuq yawarchay manchaykachasqa

wiswi
kachariy, kacharichiy takunsqa atkuricheq takuriy takurikuy paskasqa paskaq paskay, kachariy paskakuy, kacharikuy mana uyarry

87
qaran huiquy, kipllay, tupsiy, tipllarquy uraykuy, uraykukuy, unyay uraykuy, uraykamuy musyapaslla, musyanalla musyay, willakuy uraykachiy uraykuy, uraykamuy kutisqa, kutirqusqa kutiy, kutirquy mana riqsiy, mana yachay, pantay, pantarquy mana riqsisqa, mana riqsikuq lakisqa, waqasqa llakichikuq llakichiy, llakichikuq llakikuy, llakikurquy rakisqa, hurqusqa rakiy, anchuchiy, hurquy harkarquy, harkay harkasqa, harkarqusqa paskay, paskarquy paskakuy, paskakurquy paskasqa mana iiq willay, willakuy tariy, rikuchiy, qawachiy, willay, kichay, rikuy manta mana kiruyuq, kirunanaq llakin huntasqa llaki llakin huntasqa mastay, mastariy, kichay mastakuy, mastakurquy munanalla munaq, munanaq munay, munapayay mana munay, wischuy, anchuchiy, wischuypi riy,

88

Descascarar Descender Descendiente Descifrable Descifrar Descolgar Descolgarsse Descolorido,a Descolorarse Desconocer Desconocido, a Desconsolado, a Desconsolador a Desconsolar Desconsolarse Descontado, a Descontar Descontinuar Descontinuo Descoser Descoserse Descosido, a Descredo, a Describir Descubrir Desde Desdentado, a Desdentar Desdicha Desdichado, a Desdoblar Desdoblarse Deseable Deseador, a Desear Desechar

qarannay uraykuy, hamuy, uraqay, urayuy uraykachma paskanalla, yachanalla paskay, yacharqapuy warkusqata paskay, uraykachiy urayachiy, uyaykachiy uraykurqoy sukyasqa, qarwayasqa kutisqa, tunti sukyay, qarwayay mana riqsiy, maana reqsiy, mana rikoq tukuy mana reqsisqa, mana reqsikoq llakisqa llakinapaq llakichiy llakikuy yupasqamanta rakisqa rakiy, apaqay, yuparay tatiy tateq paskay, siranay, seqray paskakuy paskasqa mana ieq, mana iiynikoq willay tary, kichariy, willay tarkuy, alayrichiy manta, pantapacha, pacha mana kiruyoq, lacpiu kiru hurqoy aqoyraki mana samiyoq, akasqa patarasqata paskay chutakapuy, aysakapuy munanalla, munapayana munaq munay, munapakuy, munapayay mana munay, qarqoy

Desecho Desemborrachar

puchoq, puchu machaymanta alliyachiy

Desemborracharse machaymnata alliyapuy Desembuchar aqtuy, aqtumuy Desemejante Desempaado, a Desempaar Desempeado,a Desempear Desencadenado, a chaku llinpichasqa, pichasqa llinpiyachiy, pichay hurqokapusqa hurqokapuy, ruway, kay paskasqa, qespichisqa

Desencadenados i paskaq, qespicheq Desencadenar paskay, qespichiy Desencaminado, a Desencaminados ai Desencaminar Desencaminarse Desencoger Desencogerse Desenredado, a Desenredar Desentristecer Desentristecerse Deseo Deseoso, a Desertarse Desertor, a Desesperarse Desfallecer Desfallecerse Desfallecido, a Desfigurado, a Desfigurar Desfigurarse Desgalgado, a Desgalgar pantaq pantacheq pantachiy pantakuy chutay, chutariy chutakapuy paskasqa paskay kusichiy kusikuy munay munaq, munaysapa ayqekuy ayqekoq wauy munay hiwikay, peqtuy, pisipay peqtupuy hiwikasqa, peqtusqa sukyay sukyay sukyapuy qaqapasqa, kunpasqa qaqapachiy, kunpay

wiRapay, cfiaquy puchuq, puchuynin mallaqyachiy, mallaqyarqachiy mallaqyay, mallaqyakurquy aqtuy, aqtumuy, ukumanta wischuy sapaq allin pichasqa pichay hurqusqa hurquy, hurqukurquy kacharikurqusqa, kachansqa kachariq paskay, qispirqachiy, kachaykuy pantasqa pantachiq pantachiy, pantarqachiy pantarquy chutay, chutariy chutarikuy, chutarikurquy paskasqa paskay, paskarquy kusichiy, kusikarqachiy kusikuy, kusikurquy, kusirikuy munay, munapayay munaq ayqikuy, ripuy ayqikuq, ripuq wauy atriy waunayay waunayakurquy waunayasqa pantarqachisqa, pantachikuq hukmanyarqachiy hukmanyakuy kuchpachisqa kuchpachiy, kuchpakakurquy

90 89
Desobediente Desgalgarse Desgaifarse Desgracia Deshabitado, a Deshacer Deshojado!, a Deshojar Deshuesado,a Deshuesar Desidia Desidioso,a Desierto Desincorporer Desistidos Desistir Desledos Desler Deslerse Desligado, a Desligar Deslizar Deslizarse Deslumbrador Deslumbrador a Deslumhrar Desmayarse Desmayo Desmemoriados Desmenuzar Desmolar Desmontar Desmontarse Desmoronarse Desobedecer qaqapamuy qaparqachay aqoyraki, Ilaki puruna taqmay, paskay, kutichiy tpsqa, seqrasqa tipiy, seqray mama tulluyoq, tullunnaq tullunnay, rurunay qella kay qellakoq, qella purun, aqopanpa rakikuy saqesqa saqey chullusqa chulluchry chullupuy paskasqa paskay lluchkay, suchuy lluchkapuy, suchuykuy utirayasqa utirayacheq utirayachr/ chirayay, yuyay chinkay sonqo chinkay, chirayay mana yuyaq aqoy v^qo hiirqoy chaqoy uraykuy pasayuy mana uyakuy qispikuy, ayqikuy, yaykuy qaparqachay, qapariy, qapankuy Ilaki, wtqi mana runayuq, chiniq paskay, paskarquy, saqmay chinkarqachiy rapin qurqusqa rapichay, killwirquy, tipiy, rapinkunata hurquy mana tulluyuq, tullunnaq tullun hurquy qillakuy qilla, qilla runa, qilla warmi, qlla maqta purun, chunyaq, chunniq, urqu, mana pi purisqan raklkuy, rakikurquy, npuy qipaman kutisqa saqirquy chullurqachisqa chulluchry, yakuyachiy, apyachiy chullukuy, chullukurquy, yakuyakurquy paskasqa paskay, paskarquy lluchkay, lluchkarquy lluchkakurquy awin utisqa awi utichikuq awi utichy, muspayachiy llaqyay, wauriy, waurirquy piti sunqu mana yuyaynryq, mana yayaq, qunqay sunqu ntupay, chamchay waqu hurquy uraykuy uraykuy, uraykukuy luiy, laqmakuy mana kasuy, mana kasukir/ Desocupados Desocupar Desolados Desolarse Desorientado Desorientar Desorientarse Despacio Despacito Despachar Desparramados Desparramar Despeados Despearse Despedida Despedir Despeadero Despear Despearse Desperdiciados Desperdiciador Desperdiciar Despiojar Despiojarse Desplomarse Despojados Despojadora Despojar Despolvar Desposeer Desprender Desprenderse Despus mana uyakoq qaseq, mana rurayniyoq qasi, man ruwanayoq, qasisqa astay, astakuy, qasichiy llakimanasqa llakimanakuy payoq,payusqa payuchry payuy, payuchikuy allillamanta, asiyta, susty llawan, susiyllamanta allchallamanta kachay sikisqa sikiy kallkasqa kallkakapuy, kallkay kacharpari, kachaypari kacharpariy, qarqoy, kachaypariy qaqapana qaqapachiy, tanqayuy qaqapay usuchisqa usucheq usuchiy usachay, usarqoy, usay usakuy urmay qechuchikoq qechoq qechuy pichay qechuy kachariy kacharikuy chaymanta, chaymantaqa mana uyarikuq, mana kasuq mana kasukuq samasqa astakuy, samay, samarquy sinchi llakisqa snchi llakikuy pantasqa pantachiy, pantarqachiy pantarquy, pantakurquy, pantay allillamanta, allilla uchuy uchuyllamanta, sutuy sutuy llamanta kachay, richiy, rirqachiy wichisqa, chlqisqa chiqrquy, usuchiy, maqchirquy chakin sintisqa chakin sintirquy kacharpari kacharpariy, qarquy qaqa, qaqa qaqa kuchpachiy kuchpakuy, kuchpakurquy, wischukuykuy usuchisqa usuchiq, usuchikuq usuchiy, hicharquy usachay, usacharquy usachakuy, usachakurquy urmay, tuy, tuirquy qichusqa, waykasqa qichuq, waykakuq, ayqichikuq qichuy, qichurquy taspiy, tapsiy qichuy kachariy, kachaykuy kacharikuy, rakikurquy chaymanta, hmamanta, ninaptmqa, hinasqa

91
Despulgar Destapado,a Destapar Destaparse Desterrar Destorcer Destorcerse Destruido, a Destruir pikichay kirparasqa, qatarasqa, kichasqa kirparay, qataray qatarakuy qarqoy kutichiy kutirqoy tukusqa, qolluchisqa tukuchiy, qulluchiy, taqmay, panpachay, chaqoy rakisqa rakiy kuchikuy llaki qellmay pantasqa, pantachisqa pantay qoray, qoriyay, llawchiy sayay, tapyay unay, unapuy, tahay, takyay, sayay millasqa millay, cheqniy, cheqnikuy wasapi manu ayllu masi, yawar masi manu, manusapa, manuyaq, manu, manu khipu kururay cheqanpi, cheqanta kutichiy, kutichipuy, qopuy rakraq, rakrapu rakray supay, saqra saqraykachay, tukrykachay saqra kay pikichay kichasqa, qinpisqa, mana maytusqa kichay, kichaykuy, qinpiy, qinpiriy kichakuy, qinpikuy, qinpi kurquy qarquy, wischuy kutichiy, paskay kutirquy, paskakurquy tukusqa, puchukasqa, chaqu, chaqwa tukurqachiy, tukurichiy, chaquy, chlnkarqachiy, chaqway rakisqa, sapanchasqa rakiu, rakirquy manapuuy, mana puuy atipay llaki mana pinqakuy pantapakurqusqa, pantasqa pantachiy, an chuchiy quray, qurarquy harkay, takyachiy, harkarquy suyay, qiparirquy, takyay, sayay millasqa, chiqnisqa amiy, millakuy, wischupay qipa, qipan, wasa manu ayllu manukuq, manukay, manusapa kururay chiqan, chiqanpi kutichiy, qupuy, sayachipuy mikurquq kachuy, mikurquy supay, awqa tukrykachay, mana ruranakunata ruray Dicha Dicho, a Dichoso, a Dicen Diente Diestra Diestramente Dietro, a Diez Diezmado, a Diezmador, a Diezmar Diez mil Difamado, a Difamador, a Difamar Diferente Diferir Difcil Difcilmente Dificultad Dificultosamente Dificultoso, a Difundido a wl 1 *JI IUIVJV/, U Difundir Difunto, a Digno, a Dilapidar Diluido, a Diluir Diluvio Dimanar Dimensin Dineral Dinero Dile

92
kusikuy, kusi sami nisqa, willasqa kusi samiyuq, kusisqalla, allinlla kakuy ninku kru alliq maki, paaiqin allin rurasqa yachaq chunka chunkachasqa chunkachaq chunkachay chunka waranqa uyan nisqa, unran qichusqa unran qichuq wasachay, wasanpirimay, qipanpi rmay sapaq, huk, rikchaq, hukman suyachiy, unay yarqachiy sasa, sasa rurana sasata, sasallataa, akayta, akayllataa sasachakuy, akarkuy aka akayta, sasa sasata, akayta sasa, akay rurana mirachisqa, mismirqachisqa mirachiy, yachachiy, riqsichiy aya, wausqa kamaqnin, allin wischuy, wischurquy chullusqa chulluchiy, chullurqachiy sinchi para, mana samaristin paray lluqsimuy tupu, chika achka qullq qullqi quytaqa qunmi

sami, qellpu, ataw sami nisqa samiyoq nispan ninku kru paa, paa eqe, paa maki yachaywan, yachayllawan yachaq, kamayoq chunka chunkachasqa chunkachaq chunkachay chunka waranqa uyan nisqa, unran qechusqa ninaqallo, unra qechoq, uyannay uyannay chaku, sapaq, hoqniraq, hoqeraq, hoqniray unachiy sasa sasata, sasawan sasachay sasa sasata sasa mirachisqa mirachiy, mismirqoy aya, waoq, wausqa, waupoq kaman yawyachiy chulluchisqa chulluchiy, minuy lloqllay para lluqsimuy tupu achqa qollqe qollqe qoytaqa qonmi

Desunido, a Desunir Desvelarse Desventura Desvergenza Desviado, a Desviar Desyerbar Detener Detenerse Detestado, a Detestar Detrs Duda Deudo Deudor, a Devanar De veras Devolver Devorador, a Devorar Diablo Diabluras

93
yachachiy, riqsichiy yachakuq pianasqa, pianakuy allin tanhyuq yuyaymanay wichichisqa, wichisqa wichichiq tarpuy, yapuy, maqchiy pantachikusqa pantachikuy, pakakuy rakiy, sapaqchay, hurquy, anchuchiy, karuyachiy amirqusqa, piasqa, llakisqa, pisi pasqa piachiy, llakichiy, ni^inRrnarhiv piakurquy, llakikurquy ayqikuq, anchukuq rakikuy, yachachisqanta manan uuy mana yachaqtukuq, pakaq, sunsutukuq mana yachaqtukuy, patay upallakurquy, sunsutukuy wischuy, wischurquy pisichasqa, sintichisqa pisiyay, pisiyachiy, mirmay, asllayay chuiluchiq qanra, qacha chulluchry yanqakuna ruray, yanqakuna rimay chiqiy, chiqirqachiy, chiqichiy churay, churarquy kamarikuy, allichakuy, churarikuy, churakuy ninakuy kutipanakuy Distancia Distante Distingible Distinguir Distintivo Distinto, a Ditraerse Distribuido, a Distribuidor, a Distribuir Divagar Diversidad Diverso, a Dividido, a Dividir Dividirse Divisa Divisar Divisible Divisin Divorcido, a Divorciarse Divulgar

94
karu kay , karu reqsinalla reqsiy, rikuy unancha, puyllu, chinpu hokniraq, hoqniray mana uyariy aypusqa, achurasqa, rakisqa aypoq, achuraq, rakeq aypuy, rakiy, achuray pantaykachay, puriykachay imaymana, awraymana chaku, hoqniraq rakisqa rakiy rakikuy, rakinakuy unacha, chinpu, puyllu rikuy, rikurqoy rakina, aypuna pallqa wisqe wisqetukuy willaykachakuy nispa ninku iskayasqa patarasqa, taparasqa pataray, taparay, iskaychay rakta, iskaychasqa tapara, iskayllu kay, patara, iskay sonqo kay, iskay uya kay chunka iskayniyoq yachana, yachachina yachacheq yachachiy chika, hia karu, karukaq, karucharaq riqsmalla, riqsipaslla riqsiy, nqsirquy, rikuy chinpu sapaq, huk, huktaq, sapaqtaq puurquy, mana yuyay aypusqa aypuq, rakiq aypuy, rakiy, rakipay, aypurquy pantaykachay, pantay, muspaykachay lukuy rkchaq, tukuymananiraq sapaq rakisqa rakiy, rakirquy, aypuy, aypurquy rakikuy, rakikurquy, rakinakuy, rakinakurquy chinpu rikuy, qaaway, qawariy rakmalla, rakipaslla rakinakuy rakinakusqa rakikuy, rakikurquy willaykachakuy, willapakuy, willapakurquy ninku, ninkutaq iskayasqata, iskaypata, iskayman patarasqa ta patarasqa, kumu pataray, patararquy, kumuchiy rakta isaky sunqu, isaky rimay chunka iskayniyuq yachakuy, yachay yachachiq yachachiy

Dirigir Discpulo Discordias Discreto, a Discurrir Diseminado, a Diseminador, a Diseminar Disfrazado, a Disfrazarse Disgregar Disgustado, a Disgustar Disgustarse Desident Desidir

yachachiy, apay, pusay yachakoq, yachaymanakoq cheqniy chanin runa, yuyayniyoq runa puriymanay, yuyaymanay tarpusqa tarpoq tarpuy, wisiy saynatasqa saynatakuy rakiy, sapaqchay, hurqoy amisqa amich'ry amikapuy mana uyakoq rakikuy

Disimulador, a Disimular

mukmikoq mukmikuy, pakay, mukmiy

Disipador, a Disminiudo, a Disminuir Disolutivo, a Disoluto, a Disolver Disparatar Dispersar Disponer Disponerse Disputa Disputar

wayra maki pisiyasqa pisiyay, yawyay, pisiy, pisiyachiy chullucheq wachoq sonqo chulluchry, unuyachiy, unuyay hapllaykachay, laqlay tantaray kamary kamrkuy churan wakuy, kutipanakuy seqachmakuy churanakuy, kutipanakuy, ninakuy

Diz
Dobladamente Doblado, a Doblar Doble Doblez Doce Doctrina Doctrinador, a Doctrinar

96
9:>
Durar Doler Dolerse Dolor Domstico, a Domiciliarse Domicilio Donado, a Donante Donar Donde Dondequiera Dorado, a Dorador, a Dorar Dormidero, a Dormiln, a Dormir Dormirse Dormitar Dormitorio Dorso na na y, manawan nanachikuy, nanakuy nanay wasi warma vvasi kamayoq wasi qosqa, haqesqa qoq, haqeq qoy, haqey maypi, may maypipas, mayneqpipas qonchasqa, choqellu qorichay kamayoq, qorichasqa qorichay, choqechay puuchikoq hanpi puuysiki puuy, siriy chirita puuy muskay puuna wasi wasa iskay isksy pachak iskay kuti iskay waranqa tunkiy, tunki tunkeq, tunkirayay wasiyoq, kaqeyoq, chapaq, kikinniyoq aaka aayuku, uku uku uku kay kama wiaypaq kay, wiay kawsaq, unay kaq, unaypaq kaq, unaq unay kawsaq, unay takyaq takyaq, unaq anaqyasqa, rumiyasqa, qaqayasqa nanay, nanarquy nanakuy, putikuy nanay wasi warma, wasi runa yachay, yachakuy, kakuy wasi saqisqa, aynikusqa quq, qukuq quy, quykuy may, chaypi, maypi maypipas, mayniqpipas qurichisqa, quriwan mayllasqa qurinchaq qurinchay, qurincharquy puuchikuq puuysiki, puuylla puuy puuy, puukuy, puukurquy wauyta puuy puuysan kay, puuysay, puupuuysay puuna wasi wasa, qipa iskay iskay pachak iskay kuti, iskay mita iskay waranqa imaynacha kanqa ruranachu nirqanim, iskayrayay wasiyuq miski, aaka ancha miski miski kaynm kama wia wiaypaq, unay unay wia wiaypaq kawsaq, mana tukurikuq, kawsanakama takyaq, mana tukuriq sinchimanta, nanaqta Duro, a lakyay, unaykachiy, unay anaq, qaqa, rumi, hiwaya, sallu, chuchu, awcha, waso lakyay, unay kawsay, hinalla karayay anaq, sinchinanaq

Dos
Doscientos Dos veces Dos mil Duda Dudoso, a Dueo, a Dulce Dulcsimo, a Dulzura Durante Durable

Duradero, a Duramente

98

97
Depurado, a Depurar Derrabado, a Derrabar Derramado, a Derramar Derrengarse Derrochador, a Derrochar Desabrido, a Desabrigado, a Desabrirse Desaguar ch'uyachasqa ch'uyanchay chupan mut'usqa chupa mut'uy n'cn'asqa hich'ay, t'aqay q'echukuy q'aru q'aruy q'ayma, ch'apaq q'ala q'aymayay unu ch'akichiy chuyachisqa, pichasqa pichay, chuyachiy chupan kuchusqa chupanta kuchuy, chupanta hurquy maqchrsqa, usuchisqa hichay usuchiy, tallry, maqchiy, wichurquy qtpan pakisqa wischuq wischuy, wischurquy mana miskiq, qamya, qatqi qala, mana maytusqa qamyayarquy yakun chakchiy, qapiy, yakun wischuy, yakun hichay manchachiy, manchapakarqarchiy chullachisqa chullachiy, chullarqachiy mana ratasqa manarafay, mana qatfy manamaytukusqa mana maytukuy, mana qatakuy qanra, mana pichasqa qala chaki, mana sapatuyuq qala chaki qala chaki manapinqakuq paskay, uray kachiy rakiy, rakirquy qaran chutusqa qaran chutuq qaran hurquy, kipllay, tipiy, tipliarquy chupan kuchusqa chupanta kuchuy, quruy kutisqa, kutirqusqa wakllichiy muqukuy, qiwikurquy qaran hurquy, kipllay, tipiy,

CASTELLANO

QUECHUA CUSCO COLLAO (palabras glotalizadas)

QUECHUA ArACUCHO CHANKA

Dadivoso, a Danta Deber Declarante Declarar Decrecer Decrpito, a Dedo Deducible Deducir Deglutido, a Deglutir Degollado, a Degollador, a Degollar Degollarse Delante Delatar Delator, a Deleitable Deleitarse Deeife Delicado, a Delicia Deliciosamente Demacrarse Denostador, a Denostar Depravado, a Depravar Depuracin

t'itoq sonqo k'ita waka ruranata hunt'ay masfaraq mast'aray huch'uyay ruk'u ruk'ana faqana t'aqay mtllp'usqa millp'uy nak'asqa nak'aq nak'ay nak'akuy awk'i ch'atay ch'ataq misk'ichikoq misk'ichikuy msk'lkuy llanp'u sonqo q'ochukuy qochuchikoq q'anparmanay k'ameq k'amiy map'a sonqo map'achay ch'uyanchana

qukuq, ancha qukuq sacha waka yupaychay willaq, willarquq, willakurquq, rimariq willay, willarkuy taksayay, uchukyay, pisipay chintirquy yuyaq llumpay machu, yuyaq llumpay paya rtkana, maki pallqan hurqunalla, hurqupaslla hurquy, hurqurquy miltpusqa millpuy, millpurquy kunkan kucnusqa nakaq, nakakuq, wauchiq, sipikuq nakay, sipiy, sipirquy, kunka kuchuy nakakurquy, wauchikurquy awpaq, qaylla willay willaq miskichikuq, miski miskichikuy, miskichikurquy kusikuy, miski, quchukuy llaqlla, irki quchukuy, kusi, kusikuy miski kusikchiq tulluyarquy, tulluyakurquy piakuq, qaqchaq qapchapayay, qaqchapayarquy, kamirquy] ancha waqllisqa

Desanimar Desaparedo, a Desaparear Desapegado, a Desapego Desarropa do,a Desarroparse

1

p'itiykachiy ch'ullan ch'ullan ch'ullanchay mana k'askakoq mana k'askakuy llat'an, manap'achayoq llat'akuy, llat'anakuy ch'islli q'ala chaki kay q'ala chaki q'ala chakchry mana p'enqakoq q'epinay t'aqapuy t'eqpasqa t'eqpaq t'eqpay, t'eqway chupan mut'usqa, chupan wit'usqa chupa mut'uy, chupa wit'uy q'anparmanasqa, t'oqra t'aqwirqoy, mich'uy q'ewikuy t'eqpay

Desaseado, a Descalcez Descalzo, a Descalzar Descarado, a Descargar Descasar Descascarado, a Descasca/ador, a Descascarar Descolado, a Descolar Descolorido, a Descomponer Desconcertarse Descortezar

waqltchty
chuyayach'iy, pichay

99
Deslendrar Desmamar Desmayar Desmayarse Desmenuzable Desmenuzar Desmigar Desmochado, a Desmochar Desmoronar Desnudado, a Desnudar Desnudarse Desnudo, a Desollado, a Desollador, a Desollar Desparejar Desparramada, a Desparramar Despedazado, a Despedazar Despegar Desperdiciado, a Desperdiciador, a Desperdiciar Despertador, a Desperta/ Despertarse Despierto, a Desplegar Despoblado, a Despojado, a ch'iyachay hanuk'ay p'itiy p'itinayarqoy uf'unaa ufuy Cantata uturqoy mut'usqa urna mul'uy k'ahay, k'ahakuy llat'anasqa llatanay llat'anakuy llafan, q'ala ch'utisqa, lluch'usqa ch'uleq, lluch'oq ch'itiy, lluch uy ch'ullachiy ch'eqechisqa cleqechry, t'akay

100

Descoyuntados Descoyuntarse Decrecer Descretado, a Descrestar Desdicha Desdichado,a Desdoblar Desecado, a Desecar Desecatrvo, a Desechable Desechado,a Desechar Deseche Desenredar Desenterrado, a Desenterrador, a Desenterrar Desfallecer Desfigurado,a Desfigurar Desfigurarse Desgajado, a Desgajar Desgarrar Desgracia Desgreados Desg/eador, a Desgrear Deshabitados Deshabitar Deshonestidad Deshonesto, a Deshumedecer Desidia Deslendrado, a

saq'asqa saq'ay huchuyay k'akara kuchusqa k'akarata kuchuy ch'iki chikiyoq mast'ariy ch'akichisqa ch'akichiy ch'akicheq wikch'una wischusqa wikch uy qopa mat'unnay hasp'isqa liasp'eq haspiy p'itinayay nkch'aymanasqa rikch'aymanachiy rikch'aymanapuy kallmasqa k'allmay, k'aqllay llik'iy, hallp'iy ch'iki t'anpa, ch'aska t'anpayachiy, ch'askayacheq fanpayachfy, ch'askayachiy ch'imyasqa, chin ch'inyachry map'a kay map'a ch'akichry p'anra kay ch lyachasqa

tipllarquy muqasqa muqakuy, muqakurquy pisipay, taksayay sinqan kuchusqa, utuku sinqanta hurquy llaki llakiq tiuntasqa mastariy, mastay chaki, chakisqa, chakirqachisqa chakichty chakichiq, chakirqachiq wischunalla, anchuchinall a mana munasqa wischuy, anchuchiy, wischuypi, mana munay puchuq, puchuynm paskay, paskarquy hurqusqa hurquq aspiy, pampasqata hurquy hurquy, hurqurquy waunayakurquy panlarqachisqa, pantachikuq hukmanyarqachry hukmanayakuy hurqusqa llikiy, chutay, siptirquy, pallay llikiy, llikirquy, llikiparquy llaki, puti chanpa urna tanpayachikuq tanpayarqachiy mana runayuq, chunmq saqirquy qanra qanra, wachuq chakichry, papairichiy qillakuy chivan hurqusqa

llik'isqa llik'iy k'isuy qarusqa q'aru q'aruy nkch'achikuy, nkch'acheq rikch'achiy, rikch'ay, rikch'ariy rikch'ay rikch'asqa, k'uchallu mastany ch'inch'in llat'achikoq

chiyaparquy, cliiyanta hurquy anukay,anukarquy, waqsirquy pitiy sunqu illaqyay, wauriy, wairirquy utuchinilla, chamchanalla, kutarqunalla chama chay, uttupay tantata uturquy uman kutusqa uman hurquy, kutuy tuichry, taqmay pachn chutusqa llatanay, chutuy, qalaturqachiy chuturqukuy, chutukuy llatan mana pachayuq pachn chutusqa chutusqa rhutuchiq llustry, qaranta lustirquy, qaranta chutuy chullachry wichisqa, chiqisqa chiqirquy, usuchiy, maqchiriy llikipasqa, chamqasqa chillpryay, llikipay, llikirquy lluchuy, hurquy usuchisqa usuchikuq, usuchiq usuchiy, hicharquy rikchachikuq rikchachiy, rikchay, rikchany rikchay, nkcharquy, rikchankuy nkchasqa kichay, mastay purun, chunyaq, chunniq, manaruna purisqan qichusqa, waykasqa

102
101 Dibujo Difcilmente Difundido, a Difundir Dilapidado, a Dilapidador, a Dilapidar Diligente Diligentemente Diluvio Dimidiado, a Dimidiador, a Dimidiar Diminuto, a Discordias Disecable Disecado, a Disecador, a Disecar Diseminado, a Diseminador, a Diseminar Disforme Disipador, a Disipar Dislocado, a Dislocar Dislocarse Disminuir Disparar Disperso, a Dividir Divieso Divorciado, a Divorciar Divorciarse seq'e ak'ayta, ak'ayllataa ch'eqechisqa ch'eqechiy, ch'eqerichiy q'arusqa q'aroq q'aruy k'uchi, ch'iti kuchilla, ch'rtilla ch'allallallay para ch'eqtasqa ch'eqtaq ch'eqtay huch'uylla, huch'uychalla ch'eqmiy, ch'eqminakuy ch'arkirichinalla ch'akichisqa, ch'arki, ch'arkichisqa ch'akicheq, ch'arkicheq ch'akichiy, ch'arkichiy ch'eqechisqa t'akaq, ch'eqecheq t'akay, ch'eqechiy ch'oqta q'aru q'aruy q'ewisqa saq'ay q'ewikuy, saq'akuy t'aqay, nuch'uy yachiy t'oqyachiy,p'ikwachiy, wach'iy, t'iwkay ch'eqerichiy, t'aqay, toqyachiy ch'eqey, ch'eqesqa t'aqay, t'aqanachiy, ch'eqtay ch'upu t'aqanasqa t'aqay, t'aqapuy t'aqanakuy, weq'echakuy, t'aqakuy qillqa sasata, sasallataa, akayta, akayllataa mirachisqa, mismirqachisqa mirachiy, yachachiy, nqsichiy usuchisqa usuchiq wischuy, wischurquy tuku tuki utqaylla sinchi para, mana samaristin paray chawpimanta rakisqa chawpimanta rakiq kuturquy, rakiy llunpay taksa, taksachalla pianasqa, pianakuy chakichinalla, chakichipaslla chakichisqa chakichiq chakiclry wichichisqa, wichisqa wichichiq tarpuy, yapuy, maqchry chikankaray wischuq, wischurquq wischuy, wischurquy, wayrawan aparqachiy muqasqa muqay muqakuy, muqakurquy mirmay, asllayay, pisiyay tuqyachiy chiqisqa, chiqi, chiqi chiqi, chuqa chuqa rakiy, rakirquy, aypuy, aypurquy chupu, amuqllu rakinakusqa rakiy, rakirquy rakikuy, rakikurquy

Despojador, a Despojar Despolvar Despumado, a Despumar Despuntado, a Despuntar Desquijarado, a Desquijarar Destapado, a Destapar Detetado, a Destilar Destorcer Destripado, a Destripar Destrozado, a Destrozar Destruir

llat'anaq llatanay, ch'utikuy ch'apchry laq'an hurqosqa laq'anta hurqoy, raq'anay mut'u mut'uy k'aqllasqa, k'akchasqa k'aqllay, k'akchay, k'akinchay q'alasqa q'alay hanuk'asqa sut'uchiy, ch'illchichiy q'ewinnay ch'unchullchasqa ch'unchulla seq'ey, ch'unchullchay p'akisqa p'akiy, llik'iy q'aruy

Desunido, a Desunir Desvelarse

t'aqa t'aqa t'aqay rikch'arayay

Desvergonzadamente mana p'enqakuywan Desvergonzado, a mana p'enqakuq, mana p'enqa niyoq Desvergenza mana p'enqakuy, p'enqayniyoq kay Desvestir llafanay hark'ay Detener Detonar Devorado, a Devorar toqyay millp'usqa millp'urqoy p'unchaw, p'unchay p'unchaw p'unchaw, sapa p'unchay q'echay, q'echa, q'echichi p'unchaw, p'unchaw kuna seq'ey

qichuq, waykakuq, ayqichikuq qichuy, qichurquy taspry, tapsiy chumasqa chumay qurusqa quruy simi lliktsqa, qaqllasqa siminta llikiy, kakichunta qaqallay kichasqa, kicharqusqa kichay, kicharquy, qinpiy anukasqa sutuchiy kutichiy, paskay chunchullnin hurqusqa chunchullchay pakisqa, chiqtasqa, chamchasqa pakiy, pakirquy, llikirquy chaqway, chaquy, tukurqachiy, wanpu, tukurichiy, chinkarqachiy rakisqa, sapanchasqa rakiy, rakirquy mana puuy, mana puuy atipay mana pinqakusqa mana pinqakuq mana pinqakuy chutuy, pachanta chuturquy harkay, harkarquy, takyachiy tuqyay, tuqyarquy mikurqusqa kachuy, mikurquy punchaw sapa punchaw qicha qayan qayan punchaw qillqay

Da
Diariamente Diarrea Dias Dibujar

103

104

Doblar Doblarse Dcil Dogal Domador, a Domar Dulce Dulcemente Dulcificar Dulzura Duro

q'ewey, q'apnuy q'apukuy llanp'u sonqo siq'ona waskha uywa kiwiykachaq uywa q'iwiykachay, sanpayachiy misk'i, mach'i misk'i, misk'llla misk'illacbry, m/sk'ichiy, machitanachiy misk'ikay ch'illa, mich'a, mat'i, seq'a

qiwiy patarakurquy llanpu sunqu waska, luqlla mansaq mansay miski, aacha miskichallala, uku challata miskirqachiy, mrskiyarqachiy miskikaynin kapka, anku, rumi, anaq

CASTELLANO

QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras compuestas)

QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Dbil

phuchu, qhasu

Decaer Decado, a Decapitado, a Decapitador, a Decapitar Decrpito, a Declinar Degollarse Deleznable Delgado, a Delirar Delirio Demasiado, a Demostrar Denso Dentellada Dentro Derramar Derribado, a Derribador, a Derribar Derrubiado, a Derrumbarse Derrumbe Desanublado Desanublar Desanudado,a Desanudar Desaseado, a Desasear Descolorido, a

phuchuyay urtphu unphu, qhew uman qhorusqa uma qhoroq uman qhoruy, qhoruy thurtu phuchuyay qhorukuy thuneq, mullphayaq, qhaphra qhasu, llaptha musphay, musphapakuy muspha nishu, askha, ashka kaqta qhawachiy sankhu,thaka, khasa qhamsa ukhupi, ukhu phoqchiy thunisqa thunicheq thunichry mayoq thunichisqan thunipuy, thuiy, thuiyuy thunisqa, ankay phawa phaksansqa phaksariy khipu paskasqa khipu paskay qhelli, kharka, qhanra qhellichay qhopa

aaanka, iqu, wauysan, wauli, unpu, irki llaka, mana kallpayuq unpuy, wakchayay unpu uman qurusqa uman quruq uman qururquy, uman kuchuy yuyaq llunpay machu, yuyaq llunpay paya waklliy, wakllirquy marakurquy, wauchikurquy lluchkan tunikuq, llikikuq llau, llapsa muspay, muspaykachay muspa llunpayaqaya, anchaa kaqta qawachiy, kaqta rikuchiy pipu, tutayasqa kanisqa ukupi, uku, ukunpi hichay, usuchiy, taly, maqchiy, wiklichiy tuisqa, urmasqa tuuchiq, urmachiq tuichry, saqmay, saqtarquy mayu mikusqa, llaqwasqa tuikurquy, (yarquy tuisqa, tiyasqa kichakusqa kicharikuy paskasqa paskay, paskarquy qanra, mana pichakuq qachachay, qanrachay kutisqa kuttrqusqa, quqa

106

105
Disgustado, a Descomponer Desconsolado, a Desconsolar Desconsolarse Desembarazar Desgajar Desgarrado, a Desgarrar Desgraciado, a Desgranado, a Desgranador, a Desgranar Deshumedecer Deslustrar Desmochado, a Desmochar Desmoronado, a Desmoronarse Desnarigado, a Desorejado, a Despedazado, a Despedazar Despensa Desplomarse Desprender Destrozado, a Destrozar Desvanado, a Desvariar Detrs Devorado, a Devorar Diferido, a Diferir Dimidiado, a Dimidiador, a Dimdiar chhullmiy phutisqa phutichiy phutikuy anchhuchiy chhalluy qhasusqa qhasuy, mithay, qhotoy, qhachuy qhencha muchhasqa muchhaq muchhay phaksachiy qhoqayachiy qhorusqa qhoruy thuisqa thuiy qhoru senqa chhunu, qhoru rnri qhasusqa qhasuy mikhuy churana wasi thuiy qhapchuy chhallusqa chhalluy, qhasuy musphaq musphay qhepa, qhepapi mikhusqa mikhurqoy qhepachisqa qhepachiy phatmisqa phatmeq phatmiy wakllichiy llakisqa, waqasqa llakichiy, llakirqachiy llakikuy, Ilakikurquy asuchiy, anchuchiy llikiy, chutay, siptirquy, pallay llikrsqa llikiy, llikirquy, llikiparquy qincha iskusqa iskuq iskuy, iskurquy chukichiy, papirichiy antayachiy, antayarqachiy uman kutusqa uman hurquy, rawnay, kutuy tunisqa as asllmante tuikuy, as asllamanta tuikurquy quru sinqa, paltay sinqa rinrinnaq llikipasqa, chamqasqa chillpiyay, llikipay, llikirquy mikuy churana wasi urniay, tuiy, tuirquy kachaykuy, kachariy pakisqa, chiqtasqa, chamchasqa pakiy, pakirquy, qasuy, llikiy, llikiparquy muspasqa muspay, muspaykachay, muspapakuy qipa, qipan, wasa mikurqusqa kachuy, mikurquy asuchisqa, suchuchisqa suyachiy, umay yarqachiy 1 chawpimanta rakisqa chawpimanta rakiq kuturquy, rakiy phiasqa amirqusqa, piasqa, Ilakisqa, pisipasqa piachiy, llakichiy, pisiparqachiy piakurquy, Ilakikurquy pantay, pantaykachay rakta

Disgustar Disgustarse Divagar Doble

phiachiy phiakapuy musphaykachay ratkha

107

108

Elocuente

E
CASTELLANO QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras simples) Ebrio, a Eclipsarse Eclipse machasqa, oqyasqa tutayay in wauy, Killa tutayay sinkasqa, machasqa, upyasqa tutayay, tutayakurquy wauy, tutayay, tutayakurquy, intikilla wauy churakuq churakuy wischuy, wikapay, qarquy wischukuy, ustukuy wata, wiay ruray, rurakuy, rurachiy yachakuq yachachiy chiqanpi, chiqanta, chiqallanpi qatikuynin, rurun rurasqa ruray pasarquqlla, chinkaqlla chaylla ruray, ruray rurasqa wauchiy, waurqachiy yachakuq, ruraq ruray, rurakuy QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Elocuentemente Elote Emancipado, a Embadurnado, a Embadurnar Embajador, a Embarazada Embellecer Embellecerse Emblanquecer Emblanquecerse Emblanquecido, a Embobado, a Embobarse Embolsar Emborrachar Emborracharse Emboscada Emboscarse Embotado, a Embotar Embotarse Embriagar Embrollar Embrolln, a Embrujado, a Embrujar Embustero, a Embutido, a Embutir Emigrante Emigrar Empachado, a Empacharse Empalagado, a Empalagar Empalagarse Empalmador, a

Econmico, a Economizar Echar Echarse Edad Edificar Educando, a Educar Efectivamente Efecto Efetuado, a Efectuar Efmero Ejecutar Ejecutado, a Ejecutar Ejercitante Ejercitar El, alia Ellos, as Elstico Eleccin Electo, a Elevado, a Elevar Elevarse Eliminado, a Elfrninar

misikoq misikuy chanqay, choqay siriy, sirikuy wata, watakuna, wiay ruray, hatanchiy yachakoq yachachiy cheqaqmanta yachakuman yachakuchiqa, kasqa yachakuchiy tukukoq ruray, hinay rurasqa, hinasqa waichiy yachaykachaq yachaykachay

sonqo aysaq r imay liyoq, awray sumaq rimaywan sonqo aysaq rimaywan, awray sumaq rimaywan choqllo kikinmantaa kawsakoq llussqa llusry kacha chichu, wiksayoq sumaqyachry sumaqyapuy yuraqyachiy yuraqyapuy yuraqyasqa utikayaq utikayay winay machachiy machay chapatiyay, runa suyapakuy chapa tiyay, suyapakuy hallmu hallmiryachiy hallmuyay machachiy pantaykachachiy pantaykachacheq layqasqa, umusqa layqay, umurqay yuyaypi pantacheq winasqa winay mitma mitmay wiksa tanananasqa, wiksa punkisqa wiksa punkichikuy amisqa, amichisqa amiy amikuy, amikapuy, amichikuy watasqa

sumaq rimaq, aliin rimaq sumaq rimaywan chuqllu kikinmanta kawsakuq llutasqa llusry, llutay, chapuy, llunkiy kacha, rantin chihu, wiksayuq sumaqyachry sumaqyachiku yuraqyachiy, yuraqyay yuraqyarquy yuraqyasqa upayasqa upayay, pukisyay, sunsuyay wayaqaman winay sinkachry, macharqachiy, upyachiy sinkarquy, macharquy pakakuy, pakakurquy, paka pakakuy, pakakurquy laquyasqa unpayachiy, laquyachiy unpayakuy, laquyakuy machachiy pantachiy pantachikuq layqasqa layqasqa Hulla winasqa winay, winapay, saby ayqikuq, pasakuq llaqtanta saqirquy, kasqanmanta ripuy saksapakusqa saksapakuy, saksapakurquy amisqa amirquy, millakurquy amirqachikuy tinkisqa

pay
paykuna chutakoq akllay akllasqa hoqarisqa, hatarichisqa hoqariy, hatanchiy hoqarikuy, hatarikuy hurqochasqa hurqochay

pay
paykuna wiariq, wiaq akllay akllasqa huqarsqa huqariy, huqarichaykuy, wicharichiy huqarikuy, wicharkuy rakisqa, suchuchisqa rakiy, anchi ichiy, hurquy

109

110

Empalmar Emparedado, a Emparedar Emparejar Emparentar Empedernido, a Empedernirse Empeine Empelln Empellones Empeado, a Empequeecerse Empero "fcmperezado, a Emeprezarse Empezado, a Empezar Empinador, a Empinar Empleado, a Emplear Empobrecer Empollar Emprender Emprendido, a Emprestado, a Emprestador, a Emprestar Emprestarse Empujar

watay, kaninachiy pirqasqa prqay chakuqta kuskachay, masachay aylluchakuy njmi sonqo, hiwaya sonqo rumiyay, qaqayapuy pichuski tanqay tanqaykachakuy manu ranti, manumanta chutasqa, huqekusqa taqsayapuy ichaqa q)\a tkoq qella tukuy, qellarkuy qallarsqa qallary oqyaq oqyay ruray kamayoq rurachiy wakchayay, wakchatukuy oqllay qallanykapuy qallarisqaa manukusqa manoq manuy manukuy tanqay

tinkiy, tinkirquy, watarquy pirqarqusqa pirqay, pirqarquy kuskachay, kusakcharquy aylluchakuy, aylluchakurquy rumi sunqu rumiyay, rumiyakurquy chakip hawan tanqay, tanqa tanqakachay, inchakachay manu ranti, manumanta chutasqa taksayay, uchukyakurquy ichaqa qfilayarqusqa qillakuy, qillapakuy qallarsqa qallary, qallarirquy upyaq, upyakuq upyay, upyakuy ruranayuq rurachiy wakchayay uqllay, uqlarquy qallary, ruray qallarsqa manukusqa manuq, quq manuy manukuy, maakuy tanqay, incharquy

Encanecer Encargar Encargo Encarecer Encarnarse Encender Encenderse Encendido, a Encerradero, a Encerrona Encima Enclenque Enclocarse Encomendar Encomendero, a Encontradizo, a Encontrado, a Encontrar Encontrarse Encontrn Encrucijada Encrudecer Encrudecido, a Encubierto, a Encubridor, a Encubrir Encuentro Endecha Endurecer Endurecerse Endurecido, a Enemigo, a Enemistar Enfagoso, a Enfardelado, a Enfardelar Enfermar

soqoyaya, soqoyapuy kunakuy kunatamuy yallicruy runatukuy rawrachiy rawraripuy rawraq, rawrachisqa kancha pakanakuy pataman, patata, patapi, patanta suksukayaq toqtuy suchikuy, kunakuy chapaq, chapaqe tinkuy tukoq tarisqa, tarpasqa tanyt taripay tinkuy, tinkunakuy, tupay, tarikuy tarirqokuy tupay, tupanakuy pallqa chawayachiy, hankuyachiy chawyasqa, hankuyasqa pakasqa, pakaykachasqa pakaq, pakaykachaq pakay, pakaykachay tinkuy, tupay, taripay tiara wi rumiyachiy rumiyapuy rumiyasqa awqa, hayu awqanachiy, cheqninachiy miilachikoq llukusqa llukuy onqoy

En
Enano, a Enantes Encadenadamente Encadenado, a Encadenar Encadenarse Encaminar Encandecer Encandecdo, a

P'
umutu aqa aysa aysa, qati qati qellay washawan watasqa watay watakuy chaqanchachiy sansayachiy sansayasqa

P'
umutu, uchuklla, akapalla, | utu aqa, aqallaraq tinkisqakama, tinki tinki tinkisqa watay, chaqnay, tinkiy watakurquy, chaqna kurquy anmamn churakuy, anta riqsichiy sansayachiy sansasqa, ninayasqa

suquyay, yuraqyay kunay, kunarquy kunanykukuy, kamachikuy llunpayta manay runatukuy,taqruk,uy rupachiy, ratachiy, rawarchy, mismchiy ruparquy, ratarikurquy, mismikurquy ratachisqa kancha wtchqana pakanakuy hawa, hawapi, wichaypi, hanaypi, hanaypiraq unquq, iqu, iqurayaq uquqyay, uquqyarquy kamachiy, kunay kachapurq tinkuchikuq, tinkutukuq tarisqa fariy, tarquy tinkuy, tupay, tinkunakurquy, tarkurquy, tarikuy tupanakuy, tupanakurquy pallqa an chawayachiy, chawayarqachiy chawayarqusqa pakasqa, panpasqa pakaq, panpaq pakay, panpay tinkuy, tupay, taripay, tuparquy harawi rumiyachiy, rumiyarqachiy rumiyay, rumiyakurquy rumiyasqa awqa, chiqniq, chiqnikuq piakuy piachikuq watasqa qipichakuy unquy, unqurquy

111
Enmendado, a Enmendarse Enmendar Enmohecerse Enmohecido, a Enmudecer Enmudecido, a Ennegrecer Ennegrecerse Ennegrecido, a Enorme Enredadera Enredar Enredarse Enredoso, a Enrojecer Enrojecerse Ensanchar Ensangrentado, a Ensangrentar Ensangrentarse Ensayar Ensayarse Ensebar Ensea Enseador, a Ensear Ensoberbeserse Entender Entendimiento Enteramente Enterar Enternecer Enternecerse Enternecido, a

112

Enfermedad Enfermera Enfermero, a Enfermizo, a Enfermo, a Enflaquecer Enflaquecerse Enflaquecido, a E frente Enfriado, a Enfriar Enfriarse Engaado, a Engaar Engendrado, a Engendrador, a Engendrar Engordar Engrandecer Engrandecerse Engrandecido, a Engranerado, a Engranerar Engrasado, a Eno/asar Engullidor, a Engullir Enigma Enjuagar Enjuagarse Enjundia Enjuto, a Enlanado, a Enloquecer Enloquecido, a Enmaraar

onqoy onaonapaq kamasqa wasi onqoq qhawaq, hanpeq onqorayaq, onqoykachaq onqoq tulluyachiy tulluyay, sukyay tulluyasqa, sukyasqa chinpapi chiriyasqa chiriyachiy chiriyay, chiriyapuy, tikayay ukasqa, llullasqa, yukasqa ukay, llullay, yukay yumasqa, chunyasqa yumaq, chunyaq yumay, churiyay wirayay, poqopuy, wirayachiy hatun yachiy hatun yapuy hatun yachisqa qollqasqa, pirwasqa qollqay, pirway lluklluchasqa lluklluchay rakrapu, millkapu rakray rakrapakuy waluchma aywiy pchakuy rurun wira llaqa siklla millmayasqa usqyay, uteqchanay uleq, uteqchanaq arwry

unquy, iquy, iquyay, nanay unquqkunapaq wasi unquq waqaychaq iqu, iquyasqa, iquyakurquq unquq tulluyachiy, tulluyarqachiy tulluyay, lulluyakurquy, harkiykurquy tulluyarqusqa chinpa, chinpa chinpalla chinrqusqa chiriyachiy, chirirqachiy chiriyay, chirirqukuy, tikarquy pantachisqa llullakuy, artirquy churiyasqa chunyaq churiyay wirayachiy, wirapay, wirayarquy, wirayarqachiy hatunyachiy, wifiakuy, mirachiy hatunyakuruq, wifiarquy hatunyachisqa, taqisqa pirwasqa pirway wirachasqa wiracharquy millpuq, rakraq millpny, rakray musyana, watuchi chuyanchay, aywiy, aywirquy chakikuy, chakichikuy pichakusqa wira, wallpa wira chakisqa, lullu, tulluyasqa millwayasqa yuyaynin chinkay yuyaynin chinkay tnnpnchiy

wanaq, wanakoq wanachiy wanay, wanakuy qorwaryay, muqayay qurwaryasqa, moqayaq amu tukuy amu tukoq yanayay yanayapuy yanayasqa, yanachisqa hatun hatun, ancha hatun, chika hatun, halun llana arwi arwi arwiy arwikuy arwi arwi pukayachiy pukayay, pukayakuy hatun yachiy yawarchasqa yawarchay yawarchakuy yachachiy, yachaychiy yachachikuy, yachapakuy wirachay, wiranchay unancha yachacheq yachachiy apuskachakuy unanchay unanchay llapantinta, Ilapallata willarqoy, yacharqachiy Ilakiykuchiy, sonqo talluykachiy llakirqokuy, waqanayarqoy llakirqosqa, waqanayarqosqa

wanasqa wanachiy wanay, wankuy miilmapakurquy, ismunrquy millmayasqa, ismuyasqa upallachiy, upallay, upallakurquy upallasqa yanayachiy yanyarquy, yanayakurquy, yanayay yanayarqusqa hatunkaray, chika hatun, manchay manchay hatun arwikuq, arwi arwi arwirquy, arwirqachry, llikachiy, tanpachiy arwikurquy, aywitakuy, aywitakurquy a arwi, tanpay tanpay, qivvi qiwi pukayachiy, pukayarqachry pukayay, pukayakurquy hatun yachiy, wiarqachiy yawarchakurqusqa yawarchay, yawarcharquy yawarchakurquy yachachiy, yacharqachiy yachakuy, yachapakuy wirachay, wiracharquy unancha yachachiq yachachiy, yacharqachiy apuykachakuy, suwirwiyakuy nqsiy, yachay yuyay qalay qalay, lliw, lliwcha yacharquy, yachachiy llakichiy, llakirqachiy llakikuy, llakikurquy, waqakuy llakikurqusqa

113
pacha kuskachay pantay, pantarqoy wiay, pacha suni, sunryasqa suniyay suniyakuy purum panpa askanqoy pantaq, pantasqa llaqtan llaqtan pureq pantay

114

Entonces Entrada Entrambos, as Entraas Entrar Entrarse Entregado, a Entregador, a Entregar Entregarse Entretenerse Entrever Entreverado, a Entreverar Entristecer Entristecerse Entrojado, a Entrojar Enturbiado, a Enturbiar Enturbiarse Enumerable Enumerar En vano

chay pacha, chay pachamanta, chikaqa haykuna, punku pura, puraq, puraqnin wiksa yaykuy, haykuy yaykupuy, haykupuy chaskichisqa chaskicheq chakichiy, qoy, sirpakay chaskichiykuy, sarpakakuy qaynakuy rku rikuriylla, tunpay, rkuriylla charqosqa, chaqrusqa charqoy, chaqruy llakichiy llakikuy pirwasqa, taqesqa pirway, taqey, qollqay qonchuchasqa qonchuyachiy qonchuyay yupanalla yupay qasilla, qasinmanta, yanqalla, yanqanmanta paya payayasqa, machu, machuyasqa miyusqa miyuy, miyuchiy miyuchakuy kacha, kachasqa kachay,apachiy ikmayay, pasuyay wauyaracheq unqoy unyoqniyoq runa qellqa

hinaptin, hinapbnqa, nispaqa yaykuna, yaykukuna, punku, qasa, yaykuy puran, iskaynin wiksa uku yaykuy, pasaykuy, salikurquy yaykukurquy, yaykurquy quykusqa quq, chaskichiq quy, quykuy, chaskichiy qukuy, qukuykuy samarikuy tunpa tunpalla rikurquy taqrusqa, takusqa, chapusqa taqruy, taqrurquy, takuy, chapuy llakichiy, llakirqachiy llakikuy, llakikurquy pirwasqa, taqisqa pirway, pirwarquy putkasqa putkachay, putkayarqachiy putkakuy, putkakurquy yupanalla yupay, yuparquy qasi, qasimanta, yanqa yanqamanta, yanqalla paya payayasqa, machu, machuyasqa hanpisqa hanpiy hanpikuy, hanpikurquy kacha, kachasqa, rantin kachay, apachy, kacharquy qusan wauchikuy, warmin wauy unquy wauy unquyniyuq qillqa

poca Equiparar Equivocarse

Era
Erguido, a Erguir Erguirse Erial Erizo Errado, a Errante Errar Eructo Eructo Escabroso, a Escabullirse Escala Escaldado, a Escaldadera Escaldarse Escalofri Escampado, a Escampar Escapada Escapar Escaparse Escarabajo Escarapilarse Escarcha Escarchado, a Escarchar Escarmentado, a Escarmentar Escarpado, a Escasamente Escasear Escasez Escaso, a

qakyay qakyay soqya, rumi rumi chinkarqoy, chinkary seqay llilliyasqa lilil, lleqti llilliyapuy, lleqliyay chirayay usarsqa usariy, usipay chinkary, llutkiy chullarqochry, llutkichiy chullarqoy, llutkikuy aka tanqa llaksarqoy qasa qasasqa qasay wanasqa wanay, wanakuy ranra ranra, soqya pisi pisilla pisiyay, pisiyachiy muchuy pisi pisi, pisi pisi aysasqa

pacha kuskachay pantay, pantarquy pachasayachisqa huqarchiy, huqariy huqarikuy, uman huqariy purun panpa, samaq allpa kichkasapa taksa uywa pantaq, pantarq llaqtan llaqtan punq pantay, pantarquy, muspakachay kakyay, kakyarquy kakyay rumi rumi, qachya qispikuy, lluptikuy siqay, lluqay, arapay ruparqachisqa lliqti lliqtiyay, ruparqachiy chiriyay, katkatay usyasqa usyay, usyarquy lluptikuy, qispikuy lluptikuy, qispichiy lluptiy, lluptirquy, qispy, qispikurquy, pawakurquy urunquy chiriyarquy, mancharkurquy riti, qasa qasasqa, rtisqa qasay, qasaquy wanasqa wanachiy, wanay, saqiriy ranra ranra, rumi rumi, qichqa qichqa pisi pisilla, flaka akayta, sasataraq pisiyay, pisiyarquy, michakuy muchuy, wanay pisi, taksa, uchuk, uchuylla,

Envejecido, a Envenenado, a Envenerar Envenenarse Enviado, a Enviar Enviudarse Epilepsia Epilptico, a Epstola

I lo

115
Espantoso, a Esparcir Escatimosamente Escatimoso, a Esclarecer Esclarecido, a Escoba Escocer Escogedor, a Escoger Esconder Esconderse Escondidamenle Escondite Escorpin Escozor Escribir Escrito Escritor, a Escrpulo Escucha Escuchar Escucharse Ese, a, o Esforzado, 3 Esforzada, a Esforzar Esforzarse Esmerarse Esfago Espalda Espaldudo Espantable Espantadizo, a Espantado, a Espantar Espantarse yachaysapalla yachaysapa, maqlla illariy, pacha q'aqin, paqarimuy llarisqa pichana seqsey akllaq akllay pakay pakakuy paka pakalla pakakuna, chinkana sira sira seqsey qellqay qellqa qellqaq manchapakuy uyapakoq uyankuy llutkirqoy chay sinchi, sinchichakoq, kallpanchasqa, kallpachasqa sinchichaq, kallpanchaq sinchichay, kallpanchay smchtchakuy, kallpanchakuy sumaq rurakuy tunqur wasa wasapa manchana, manchachikoq manchapakoq manchansqa rnanchachry manchankuy yankilla, mana llasaq yachaywan yachaysapa, atuq, maqlla, atuq hia, micha achikyay, achikyachiy, achikyarqachiy, paqany paqarisqa, achikyasqa pichana siqsiy, rupay, nanay, urutiyay akllaq akllay, akllarquy pakay, pakarquy, panparquy pakakuy, pakakurquy pakalla, manarikuslla pakakuna atuq atuq siqsiy, nanay, rupay, siqsi qillqay, qillqarquy qillqasqa qillqaq manchapakuy, manchay watiqay, usariq uyankuy, uyany qispikuy, lluphkuy chay, pay, wak, wakqa kallpachakuq kallpanchachikuq, kallpaqukuq sinchichay, kallpanchay, sinchichay, kallpanchakuy, sinchichakurquy allin ruray tunquri, millputi wasa, qipa wasapa manchachikuypaq manchapakuq, manchakuq, mancharikuq mancharisqa manchachiy, manchanchiy manchar ikuy Especia Especial Especialmente Espejo Espera Esperar Espesado, a Espesar Espeso, a Espia Espigado, a Espigando Espigar Espina Espinar Espinazo, a luHucharinapaq sikiy asnasqa sumaq sumaq pun lirqo, nrpu suyana suyay, suyakuy pipuyasqa pipuyachiy pipu chapa parwayasqa parwayachkan parwayay kichka kichka kichka kichkasapa, kichakayoq hawan tull/ kichkasapa, kichkayoq nuna, anima chinpu, Iliplli kikillamanta inanrhaunkuq maqchiy,mastay, chiqirqachiy miskipa akllasqa, waqaychasqa, sumaqcha astawan qawakuna qispi suyay, suyakuy suyay, suyarquy pipu, pipuyarqusqa pipuchiy, pipuyachiy pipu, pipuyasqa, pipuy pipuy rikuykachaq, uyaykachaq parwayasqa parwayachkan pallapakuy kichka kichka kichka hawan tullu chaki sinqa kichkasapa, kichka kichka anima llipipiq llipipikyaq, kanchaq, kanchanq sunuqmanta, munayninmanta, kikinmanta munaq qusa, warmi tuqay, tuqarquy tuqay, tuqasqa tullukuna rutusqa rutuy,rulurquy taqya, taqyasqa, hinapaq, hinakakuq, hmapi tiyaq ruray, kamachikuy kakuy, karayay, yachakuy takarpu chakra wasi qicha yuraq lili kay, karquy

Espinilla
Espinoso, a Espritu Esplendor Espontneamente

Esposo, a Esputar Esputo Esqueleto Esquilado, a Esquilar Estable Establecer Establecerse Estaca Estancia Estanque Estao Estar

qosa, warmi llawsay llawsa aya tullu rutusqa rutuy takyaq, takyasqa takyachiy, kamachiy llaqtayakapuy, tiyapuy takarpu tiyana qecha chayanta, yutaq titi kay

1IX

117
Excesivo, a Excluido, a Estatura Este, a, o Estril Estircol Estimable Estimar Estimular Estimulo Estipular Estirado, a Estirador, a Estirar Estirarse Estmago Estremecindose Estribar Estropeado, a Estropeador, a Estropear Estudiante Estudiar Eternamente Evaporado,a Evaporar Evasin Evitar Evocar Examinar Examinarse Exange Exnime Exceder Excelente Excelso Excepto Exceptuado, a Exceptuar sayay sayay, chikan yupa, ancha qarqosqa qarqoy manchay, llunpay qarqusqa, hurqusqa, sapaqchasqa rakiy, akilay, wischuy wanu, ispay, aka rimapuy, amachay mana munay, mana anri niy chiqnina, fiakana akasqa akay, chiqniy rakisqa rakirquy, akllarquy ruranalla samay, wapsiy, asnay, wapsirquy anyasqa anyaq rimapayay, anyay maanada maapayasqa, maasqa maay, maapy, sinchichay rakisqa rakiy mana munay, mana anri niy kaq, kawsaq kay, kawsay, karquy samachisqa, rakisqa samachiy, saqiy, rakiy uykuq, uyarikuq supayta qarquy, supayta wischuy qarqusqa, karunchasqa llaqtanmanta huk llaqtaman qarquy yachayniyuq malliy, yachay muchuy, panpachay yachachisqa, willasqa willaq, yachachiq, rikuchiq yachachiy, willay, rikuchiy riqsisqa, maskasqa

kay
qomi, urwa, mana wachaq wanu, aka, taqya y upa, yupayoq, yupayniyoq yupaychay tanqa tanqary tanqana rmakuy chutasqa, chutansqa, aysasqa chutaq, chutareq, aysaq chutay, chutariy, aysay chutakuy, chutarikuy wiksa kununusqa, chapchisqa takyachiy, tusay maqasqa maqaq maqay yacbaq yachay wiay wiay, wiaypaq wapsisqa wapsiy qespirqoy anchukuy, anchurikuy waqyarikuy tapupayay, tapuykachay tapupayakuy, sonqo taqwiy mana yawarnryoq waunayaq yalliy qollana, suHullmanta allin sapay, qollana, apu ichaqa ama sapaqchasqa sapaqcnay

kay
mana wachaq, manawachakuq wanu, aka, taqya, ispay kuyapaslla, kuyayllapaq yupaychay, kuyay luksipay, tuqpipayaq puya rmanakuy, kamachinakuy chutasqa chutaq, wiachiq, aysaq chutay, wiachiy, aysay, aysarquy chutakuy, chutakurquy, chutarikurquy, wiakurquy iqi, wiksa katkatasqa tiyay, tiyarquy, b'yarqachiy, qimichiy, qimikuy maqasqa maqakuq maqay, maqarquy yachaq, yachakuq yachay, yachakuy wia wiaypaq wapsisqa wapsiy, wapsirquy qispikuy, lluptikuy anchukuy, asukuy, suchukuy waqyary, waqyarikuy tapupayay, tarpay, watukuy qawapayay patachakuy mana yawarniyuq aya hia, wausqahina yalliy, llallirquy sumaq, alllin anaq, pachapi apu manan, ama rakisqa rakiy, sapaq chay

Excluir Excremento Excusar Excusarse Execrable Execrado, a Execrar Exentado, a Exentar Exequible Exhalacin Exhortado, a Exhortante Exhortar Exigible Exigido, a Exigir Eximido, a Eximir Eximirse Existente Existir Exonerado, a Exonerar Exorable Exorcizar Expatriado,a Expatriar Experimentado, a Experimentar Expiar Explicado, a Explicador, a Explicar Explorado, a

aka
rimaykuy, llullaykuy llullaykapuy chaninpi millana chaninpi millasqa chaninpi millay wakichisqa wakichiy ruranalla samay, wapsiy, asnay anyasqa, anyaykusqa anyaq, anyaykoq anyay, anyaykuy maapayakunalla maapayakapusqa maapayakapuy wakichisqa wakichiy wakikapuy kaq, kayniyoq

kay
wakichipusqa, kacharsqa wakichipuy, kachariy uynikoq, uyakoq supayta, qarquy qarqosqa qarqoy yuyayniyoq, yachayniyoq, kuyaynyoq yuyay hap'iy, yachay muchuy yachachisqa yachacheq yachachy yanasqa

120 119
Explorador, a yanay, kamani puriy riqsiy munay, yachay munay, maskay, tapuykachay hurquy, hurqukuy churakuy, churakurquy, rikukuy, rikukurquy niy, rimariy, willakuy, yachachiy qarquy, wischuy pichay, sumaqchay puriy, pasay, karuman chayay mana kallpayuq, tullu tullurqachiy tulluyakuy tulluyachikuq hawan, hawa, uyan hawallanpi chnkachisqa, qullurichisqa, paqwayasqa puchukay, chinkachiy, qullurichiy, hawanchasqa hawa, hawanchasqa tukuqlla, puchukaqlla tukurquy, puchukarquy, wauchiy puchukakurquy, tukukurquy paqwakurquy paqwasqa, qullurqusqa tukuchiy, chutay, aysarquy hurquy, chutay karu runa, hawa runa huk llaqtayuq runa huk llaqtayuq runa pantachiy, pantarqachiy pantay, mana allinkawsayniyuq, pantakurquy QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras glotalizadas) Echar Echarse Egosta Eleganta Elegir Eliminado, a Eliminar Emanciparse Embadurnado Embadurnar Embarcacin Embarrado, a Embarrar Embarrarse wisch'uy, hich*ay wikch'urqokuy ch'ikikoqsonqo wischuy, wikapay, qarquy, hichay, hicharquy challpukuy, challpukurquy ktkillanpa munaq ch'antasqa, ch'antakoq sumaq pachasqa aklla, akllakuy rakisqa, suchuchisqa rakiy, anchuchiy, hurquy rakikurquy, sapaqchakuy llutasqa llusiy, llutay, chapuy, llunkiy wanpu llutasqa mituchay, laqay, llutay, Ilusirquy mituchakurquy, chapukurquy, qanrachakurquy asnuyay, asnuyarquy asnuyasqa hillpukuna winasqa winay, winapay, satiy ayqikuq, pasakuq llaqtanta saqirquy, kasqanmanta rpuy tinkisqa tinky, tinkirquy, watarquy huminta maytusqa muyusqa, pitqusqa uqurqachiy, nuyuchiy nuyukurquy, nuyurquy, chapukurquy pirqarqusqa taksayay, uchukyakurquy ruranayuq QUECHUA AYACUCHO CHANKA

CASTELLANO

Explotador, a Exponerse Expresar Expulsar Expurgar Extenderse Extenuado, a Extenuar Extenuarse Extenuativo, a Exterior Exteriormente Exterminado, a Exterminar Externo, a Extinguile Extinguir Extinguirse Extirpado, a Extirpar Extraer Extranjero, a Extrao Extraviar Extraviarse

mirachikoq mana allinman churakuy rimay, rimariy qarqoy pichapay mirarqoy, uyaychatakumuy suksuyasqa, tulluyasqa suksukyachiy, tulluyachiy suksukyapuy, tulluyapuy suksukyachikoq, tulluyachikoq hawan hawanmanta qollochisqa qollochiy hawa tukurqachinalla tukurqachiy tukurqokuy tukuchisqa tukuchiy hurqoy karu karu llaqtayoq, wak llaqtayoq may maylla kaq chunkachiy, pantachiy chmkapuy, pantapuy

ch'iklluy faqasqa t'aqay faqakapuy, faqakatakuy llumch'isqa llumch'iy wanp'u t'uruchasqa, Ilut'asqa t'uruchay, llut'ay t'uruchakuy

Embrutecerse Embrutecido, a Embudo Embutido, a Embutir Emigrante Emigrar Empalmador, a Empalmar Empanada Empaada Empapado, a Empapar Empaparse Emparedado, a Empequeecerse Empleado, a

p'anrayaq, p'anra tukuy p'anrayasqa hillp'una sat'isqa sat'iy ch'usapoq ch'usakuy t'inkisqa t'inkiy huminta p'intusqa hoq'o, charan hoq'okachay, ch'aranchay hoq'ochakuy, ch'aranchakuy Ilut'asqa huch'uyapuy llank'ay kamayoq

122 121
Enredar Enronquecerse Enronquecido, a Enroscado, a Enroscar Enroscarse Enrostrar Ensordecer Enterrador, a Enterrar Enterrarse Entenado, a Entibiar Entoldarse Entontecer Entontecerse Entraas Entrometerse Enturbiado, a Enturbiar Enturbiarse Envejecido, a Envejecerse Envidia Envoltorio Envolver t'anpayachiy ch'akayapuy ch'aka kunak, ch akayasqa q'ewi, q'ewisqa q'ewiy q'ewikapuy ch'atay roqt'uyay, roqt'uyapuy p'anpaq p'anpay p'anpakuy p'anpasqa q'uirichiy llant'urayay p'anrayay p'anrayay fiat'i sat'ipayakuy, mich'ukuy q'ata q'atayachiy q'ata tay mawk'a, mawk'ayasqa mawk'ayay, mawkayapuy ch'ikikuy mayfu, p'istuna, q'epina mayfuy, p'istuy, q'epichay, walt'ay, q'enpiy mayt'ukuy, p'istukuy mayfusqa, p'istusqa unqoy q'oirty q'epi haq'ay haq'ay hallp'isqa, hasp'isqa arwirquy, arwiqach'ry, llikachiy, tanpach'ry saqrarquy, saqrakurquy raku kunka arwikurqusqa arwiy, arwirquy arwikuy, arwikurquy uyanchay, hurquy upayachiy, upayarqachiy, upayay, upayarquy panpaq panpay, panparquy panpakuy, panpakurquy panpasqa quirichiy, qurykachiy puyurquy, puyukarqamuy, llanutukuy, llantukurquy upayachiy, upayarqachiy upayarquy, uparquy wiksa uku takukuy putkasqa putkachay, putkayarqachiy, qunchuchay putkakuy, putkakurquy mawkasqa, mawkayasqa mawkayay, mawkarquy, tukuy, ataparquy chiqni maytu, maytuna maytuy, qatarqachry, qillpuq, waytukuy wakurquy maytukuy, wankukuy, qatakurquy, panpakuy maytusqa, qillpusqa, pintusqa, wankusqa hatununqiry, ratakuqunquy qipi, palta lah/av Kdtyay, kakvarauv r\ar>ya'Mu7 kakyay aspisqa, achpisqa

Emplear Empuador, a Empuadura Empuar Enano Encajado, a Encajar Encalvecer Encarcelado, a Encarcelar Encerredado, a Encerrada, a Encerrar Encelarse Encoger Encogerse Encogido, a Encorvado, a Encorvar Encorvarse Encrespado, a Encrespar Endulzado, a Endulzar Endulzarse Endurada, a Engendro Enhilado, a Enhilar Enhuecado,a Enhuecar Enjuagar Enjuagarse Enjugar Enlodar Enlutado,a Enlutarse Enredador, a

llank'achiy hap'eq hap'ina hap'iy t'inri sal'isqa sal'iy p'aqrayay wichqasqa wichq'ay wichqasqa wichq'aq wichq'ay wichq'akuy q'enlichiy q'entipuy, such'uyay uk'uyay q'enlisqa, such'uyasqa k'umuyasqa, k'umuykusqa k'umuchiy, k'umuykuchry k'umupuy, k umukuy k'upayasqa k'upayachiy misk ichasqa, mach'eq misk'ichay, mach'ilay misk'iyay mich a waq'a runa q'aytuchasqa q'aytuchay hut'ukusqa, t'uqosqa hukuy, foqoy ctuyanay muqctikuy ch'aklchiy t'uninchay yana pacha, p'achallisqa yanawan p'achakuy ch'arwiy

rurachiy hapiq, aptiq hapina, aptina aptiy, aptirquy, hapiy umutu, uchuklla, akapalla, utu satisqa satiy, winya, churay paqlayay, paqlarquy wichqasqa wichqay wichqasqa wichqaq wichqay, wichqarquy wicftqakuy, wichqakurquy qintichiy, chintirqachiy chintipakurquy, qintikuy, chumurquy qintichisqa, chintisqa kumuyasqa, purku kurkuyarqachiy, wiksuyarqachiy kurkuy, kurkukuy chukchan churuchisqa chukcha churuchiy miskiyachisqa miskiyachiy, mlskiykachly miskikurquy, miskirquy micha, maqlla sullu qaytuchasqa, ustuchisqa qaytuchay, ustuchiy uchkusqa, pukruchasqa uchkuy, pukruchay chuyanay, yawiy, yawirquy chumchikuy, chumchikurquy, muqchikuy chakichiy, pichay qachachay, mituyachiy yanawan pachachisqa yanawan pachasqa simi aslaq

Envolverse Envuelto, a Epidemia Equipaje Eructar Eructo Escarbado, a

124

123
Estorbador, a Estorbar Estrangular Estrechado, a Estrechada, a Estrechar Estrecharse Estrujado, a Estrujador, a Estrujar Estpido, a Evasin Evidente Evidenciar Exactamente Exnime Excavado,a Excavar Excremento Exhumado, a Exhumar Exornado, a Exornador, a Exornar Exornarse Expeler Experimentar Explosin Expoliador, a Expoliar Exponer Exprimido, a Exprimidor, a Exprimir Expulsivo, a Exquisito, a Extender Extraer haik'akuy, cleqmichiy hark'akoq, ch'eqmicheq siq'oy mat'isqa, k'ichkisqa hark'akuy, k'ichkichaq mat'iy, k'ichkichay mat'ikuy, k'ichkinakuy q'apisqa q'apeq q'apiy p'anra llusp'irqoy sut'in sufinchay hunt'asqa pitinayaq hasp'isqa hasp'iy hatun isp'ay aya hasp'ina aya hasp'iy en antasqa ch'antaq ch'antay ch'antakuy wikch'uy yuya hap'iy foqyay ch'oteq ch'utiy sufinchay ch'awasqa, ch'irwasqa ch'awaq, ch'irwaq ch'away, ch'irway wikch'uchikoq hanpi misk'i mach'eq mast'ay sik'iy harkakuq, michakuq harkay, michakuy, amachay sipiy, sipirquy, kunkanta tiquy kichkichasqa kichkichaq kichkicharqachiy kichkikuy, k'ichkikurquy, itinakuy, itinakurquy llapisqa iapipayaq llapiy, llapirquy, qapiy chukru, asnuyasqa qispikuy, Ilupt'kuy chiqan chiqan, kaqlla chiqanchay chiqallanpi, chiqallan ayanina, wausqahina aspisqa aspry, aspirquy wanu, ispay, aka aya panpasqata hurqusqa aya panpasqata hurquy, panpasqata hurqurquy sumaq, alnchasqa allichaq, sumaqchaq allichay, allicharquy, allichapayay allichakuy wischuy, wikapay malliy, yachay tuqyay qichukuq, waykakuq qichurquy, waykarquy churay, rikuchiy, qawachiy, yachachry qapisqa qapiq llapiy, chumay, qapiy wischuchikuq miskichalla mastay, mastariy, mirachiy hurquy, chutay

Escarbar Escarmenado,a Escarmenar Escatimador, a Escatimar Esclarecer Esclarecido, a Escocer Escudilla Escrudiador, a Escmdiar Escuerzo Escurrido, a Escurrir Eslabonado, a Eslabonarse Esmaralda Esparcido, a Esparcir Esparcirse Esparto Esptula Especia Espirar Espumar Esquina Esquivado, a Esquivar Esquivo, a Estaciones Estallar Estallido Estancar Estircol Esto Estoquear

hallp'iy, hasp'iy, k'atkiy t'isasqa t'isay mich'a, mich'akoq mich'akuy pacha q'aqin k'ancharisqa k'aray p'uku k'uskiykachaq, t'aqweq k'uskiykachay, t'aqwiy ch'eqlla ch'irwasqa, ch'umasqa ch'irway, chumay t'inki f inki t'inkichakuy q'omer umia cheqesqa, mast'asqa ch'eqechiy, mast'ay ch'eqepuy ch'ilfrwa, q'oya ichu k'isuna machn, misk'in p'irjrqoy laq'ay k'uchu t'illayasqa t'illayay filia mifa foqyay p'un p'u n'ry harkay q'awa ruphay mit a saf ry, t'urpay

aspiy, achpiy, aspirquy, achpirquy, uchkuy aqchasqa, tisasqa tisay, paskay micha, michakuq michakuy, rakiy achikyay, achikyachiy, achkyarqachiy, paqariy paqarisqa, achikyasqa siqsiy, rupay, manay, uru tiyay mati maskakachaq, tapuykachaq maskay, maskaykachay, tapupayay, tapuykachay hanpatu chumasqa tukuy, sutuchiy, chumay tinkisqa tinkinakuy, tinkinakurquy qumir rumi, qisqi rumi chiqisqa, mastasqa chiqirqachiy, maqchiy, mastay chiqipuy, chiqikurquy waska, paqpa taksa kaspicha miskisqa wauy, waurquy, pitiy pusukuy muyuykuna mana munasqa, mana H anisqa asuy, asukuy, anchukuy, asurikuy pakaykachakuq, mana aniq mita kichakuy, tuqyay, tuqyarquy punpunyay, pun pun niy harkay, harkachiy wanu, ispay, aka, taqya rupay mita tuksiy, satiy satirquy

126
125

Extremidad

k'uchu

kuchu, tukuynin, puchukaynin anukasqa wawa, mamanmanta rakisqa

CASTELLANO

QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras compuestas)

Exibro, a

hanuk'asqa

QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Efmero, a Embravecer Embravecerse Embravecido, a Empaado, a Empaada Empaar Empedrado, a Empedrador, a Empedrar Empear Emplumar Emporcado, a Emporcar Encogerse Encolerizado, a Encolerizar Encolerizarse Enfadar Enfadoso, a Enfurecerse Enfurecido, a Engrosado, a Engrosar Enojado, a Enojar Enojarse Enojoso, a Enredadera Enriquecer Enriquecerse

mullphayaq phiayay, phiatukuy phiayapuy, phiatukuy phiayasqa, phiatukusqa qhoqayasqa walltnasqa qhoqayachiy, wallihay khallkisqa khallkiy kamayoq khallkiy usqha usqhachiy, usqharqachiy phuruyay qhellchasqa qhellichay unphuyay phiachisqa phiachiy phiakuy phiarichiy phiachikoq phia phiakuy phia phiasqa rakhuyasqa rakhuyay, rakhuyachiy phiasqa phiay phiakuy, phianakuy, phianachikuy phiachikoq lluqa raphi qhapaqyachiy qhapaqyay

pasarquqlla, chmtaqlla piachiy, piarqachry piakuy, piakurquy pinarqusqa antayasqa, qanrachasqa waltusqa antayachiy, qanrachay nmiwan panpayachtsqa rumrwan panpayachiq panpata rumichay utqachiy, utqaykarqachiy, puruchakuy qanrachasqa qanrachay, qanracharquy, qachacharquy chintTkurquy, pjnoarikurquy, chintikurquy, pinqarikurquy piakurqusqa piarqachry piakurquy, piarikurquy piachiy, piarqachry piachikuq piakurquy piakurqusqa rakuyasqa rakuyachry, yakuyarqachiy, wirayay piasqa piachiy, piarqachry piakuy, piakurquy, pianakuy piachikuq arwikuq, arwi arwi apuyachiy apuyay, apuyarquy, qullqi huuy, qullqi huurquy

128

127
Exhibir Exhibirse qhawachiy qhawachikuy qawachiy, rikuchiy qawachikuy, rikuchikuy

Ensuciado, a Ensuciador, a Ensuciar

qhelli, qhellichasqa qhellichaq, qhanrachaq qhellichay, qhanrachakuy

Ensuciarse

qhellichakuy, qhanrachakuy

Entibiado, a Entibiar Entoldarse Entontecer Entristecer Escampado, a Escampar Escupido, a Escupir Escupirse Escurrirse Espectador, a Espectar Espesado, a Espesar Espeso,a Espa Esputar Esputo Estimar Estornudar Estremecer Estremecerse Estremecido, a Estropelo, a Estropeador, a Estropear Estpido, a Exacerbar Exhibido, a Exhibidor, a

llaphiyachisqa llaphiyachiy phuyurayay phusqesyay phufichiy phaksarisqa phaskary thoqasqa thoqay thoqanakuy chhullarqoy qhawaq qhaway sankhuyasqa sankhuyachiy sankhu qhawmiway thoqay thoqay qhawapayay achhiy, chhulliy khatatatachiy khatatatay khatatataq thatasqa thataq thatay phoqes ancha phiachiy qhawachisqa qhawacheq

qanrachakusqa qanrachaq, qachachaq qanrachakuy, qanrachakurquy, qachachakuy qanrachakuy, qanrachakurquy, qachachakuy quirchisqa chiriyachiy, chiriyay puyurquy, puyukarqamuy, lantumuy, llantukurquy upayachiy, upayarqachiy ilakichiy, llakirqachiy usyasqa usyay, usyarquy tuqasqa tuqay, tuqarquy tuqanakuy, tuqanakurquy qispikuy, qispikurquy, lluptikuy rikuq, qawaq qaway, rikuy pipuyarqusqa, pipu pipuchiy, pipuyachiy pipu, pipuyasqa, pipuy pipuy qawapayay, qawarayay tuqay, tuqarquy tuqay, tuqasqa yupaychay, kuyay aqchiy, qaqchiy katkatatachiy katkatay, katkatarquy, Katkatatarquy katkatatasqa, kuyasqa maqasqa maqakuq maqay,maqarquy, maqaparquy chukru, asnuyasqa piarqachiy qawachisqa, rikuchisqa qawachiq, r

129
Fastidioso, a

130

F
CASTELLANO QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras simples) Fabricante Fabricar Facial Fcil Fcilmente Factible Facundia Facundo Faja Fajado,a Fajar Fajarse Falaz Falda Faldear Falible Falsamente Falssimo, a Falso, a Falta Faltar Fama Famlico, a Familia Famoso, a Fanega Fanfarrn, a Fanfarronear Farmacutico, a Fastidiar Fastidiarse wascnaq, ruraqe, kamayoq wasi hatarichiy, ruray ruraq, ruraenq ruray, wasichakuy uya, rkchaynin, rikchay rurapaslla, ruranalla utqayila, mana sasachakuspalla rurana, atina, atipanalla allin rimaq, sumaq rimaq sumaq rimaq, rimaysapa chunpi, wiqawwata chunpichisqa, chunpikusqa chunpichiy, watay chunpikuy, watakuy Hulla, llullakuq millqay, wali kinray, kinrayllanta riy, kinranpa riy pantaq, pantanalla lluJlawan, llullakuywan llunpay Hulla Hulla, yanqa hucha, huchallikuy mana kay, wanay, mana QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Ftico, a Fauces Fautor Favorecedor, a

Fe
Feble Fecundo, a Felicida Felicidad Felicitar Feliz Femenino,a Fmur Fenecer

uya
ruranalla atinada, maki atikoq, ruranalla, atiylla sumaq rimaq sumaq simi suyu, chunpi chunpisqa chunpiy chunpikuy, chunpillikuy yukakoq, yukaq aksu, aqsu kinraykuy pantaq llullasqa, ukasqa cheqaqmanta, Hulla iskayllu, iskay uya, nuka, pallqo, panta huerta pisiy yachasqa kay, uy aykay yarqasqa ayllu, kawri, sana atawchi, uyay runa, reqsisqa, yachasqa tupu anchaykachaq, haqlla, rimaysiki anchaykachay hanpi kamayoq mahichiy, amichiy, pukllapayay, turiyay mahiy, amikuy

mahichikoq, amichikoq, pukllapayakoq, turyakoq choqentullu, waylala tonqor yanapaq yanapaqe, yanapakoq, amachaq iiy, inina, iniy wayraq apayKacnanan, urmaqlta, waqlleqlla miraywa, mirara, wachaq, ruroq, miraq wawan sipeq, churn waucheq ataw, kusi kay, kusi qellpu, kusi kuy, kusi sami, qellpu kusichay, rmaykuy, napaykuy kusi, kusisqa, kusi samiyoq warmi, china chaka tullu wauy, tukuy, waupuy, tukukuy

piachikuy upa, puqis tunqur yanapaq, yanapaqnin yanapaq, yanapakuq

iy
tliu, mana'Khpayuq, tqu runa, unpuruna miraq, wachaq churn wauchiq, wawan wauchiq sami, samilla, kusi kawsay rimaykuy, rmaykukuy kusi kawsakuq warmi, china maman tullu, chaka tullu wauy, waukuy, tukuy, chikay, ullurquy, paqway puchukay millakuypaq puqusqa puquy puquy, puqukuy qunchu piasqa allin atipa, sumaq allqa wanuyachiy, wanuchay sumaq rawraq sunqulla kallpanchay kallpanchakuy aya apaa, aya wantuna ancha, pina runa asnay,sanan llunpay asnaq sullu, Ilullu, wawa manuq quqaw, milkapa manuy, manukuy, quy, quykuy

Feo
Fermentado, a Fermentar Fementarse Fermento Feroz Frtil Fertilizar Fervientemente Fervorizar Fervorizarse Fretro Ferro Fetidez Ftido, a Feto Fiador, a Fiambre Fiar

tarkuq
su ti rurasqan yarqasqa, llunpay yarqasqa ayllu, huk wasillapi kaq sutisapa, riqsisqa tupu chuchifla, wala kiru artirquy hanpi ratikuq piachiy, amirqachiy amirquy, pakurquy

millay uya, millay poqo, poqosqa poqochry, poqoy poqopay, poqorqoy poqocheq, qonchu, poqochina salqa, chawa, sinchi, awcha vvanu, ruroq allqa wanuyachiy, wanuchay, yakay sumaq rawraq sonqowan sumaq sonqo rawracheq sumaq sonqo rawrarikuy aya wantuna, kallapa qellay sonqo putututu, asnay asnaq, putututoq, putun neq sullun, sullu ranrin, yanapaqe chir aycha uch, qoqowa, qoqaw, qoqawi manuy

131
Formal Formidable Fortalecer Fortalecerse Fortalecido, a Fortaleza Fortificado, a Fortificante Fortificar Fortuna Fragilidad Fragoso,a Franco,a Fraternidad Fraticida Fraude Fraudulento, a Frazada Frecuentar Frecuentemente Frente (en) Frente a frente Fresco,a Frialdad Frijol Fro Friolento,a Fnsado, a Frisador, a Frisar Fritanga Frito Frontera Frugal Frutal Fruto Fugarse Fulano, a

132

Fiarse Ficcin Fiel Figurista Fijarse Fila Filtrado, a Filtrador, a

Fin
Finado, a Finalizado,a Finalizar Finalizarse Fingido,a Fino, a Firmado,a Firmador, a Firmar Fiscalizar Firme Flaco,a Flagrar Flamenco Flaquear Flauta Flema Flemtico, a Flemoso,a Flexible Flojamente Flojedad Flojera Flojo,a Fontana Foresta Forastero, a
rQtCf*l'f^Q 3

manukuy llullapa, mukmuy takyaq sonqo, sullull, allin kawsaq achacha takyay sinri, wachu, sinku, qati qati sysusqa suysoq tukuykuy, tukuy, tukukuy wausqa, waoq, waupoq tukusqa tukuy tukukapuy iskayllu, tukoq cheqamanta allin, sumaq suti qellqasqa qellqaq, qellqapu qellqay, suti qellqay sipsikay takyasqa, qaqa, chuchu, takyaq tullu, sukyaq, sukyasqa yawrariy, rawray pariwana pisipay, suksukyay, tulluyay qena, pinkuyllu, lawatu llawsa kachasa, aran siki llawsayoq, llawsasapa chutakoq, llamsu qellakuywan qellakuy, qellakachay qellakuy waya, pisipasya, mawia, hayra, qella pukyu, puku wayllapata, yunka, pawqar pata hawa llaqtayoq, tumaqaya, karu llaqtayoq, hawa llaqta runa kallpa sapa, kalioayoq

manukuy, chaskiy Hulla, llullakuq allin kawsaq pukllakuna sapichakuy, takyarquy siqi sysusqa, sutuchisqa suysuq, sutuchiq tukuynin, puchukaynin, tukuy waukusqa puchukasqa, tukusqa puchukay, tukuy, tukurquy paqway, paqwarquy, puchukay, puchukakurquy llullaq, Hulla, tukuq sumaqcha, sumaqchalla sutin qillqasqa qillqaq sutin qillqay, sutin churay pinqay, pinqapayay, pinqarqachiy takyasqa tullu, tulluyasqa kunyay, rawray, achikyay paryuna iquyay, irkiyay pinkuyllu, qina lawsa qilla lawsasapa pataraykachakuq qillanakuywan, samaykachastin qillapakuy, qillakuy qillanakuy qila, waya, llankaymanta ayqiq pukyu, yaku,yakuyuq wayta pata, waylla panpa huk llaqtavuq runa kallpasapa, sinchi kaHn9**!

yupa, yuyaysapa, chanin hatun karay, ancha manchana smchichay, kaiipachay sinchichakuy, kallpachakuy sinchichasqa, kallpanchasqa pukara, kallpa, sinchikay kallpayach'isqa kallpayacheq kaiipachay sami huchasapa sonqo kay soqlla soqlla an hawa sonqo, qokoqlla, ancha qokoq wawqe panatin munanakuy wawqen sipeq chawka, ukay uka, ukakoq qata, qatana, chusi pasaqlla watukoq,kachay, kutinpay pasaqlla, ataq ataq, yapa yapa, sapa kutichay kuska chinpapi, chinpa uya pura, chinpa chinpalla, chinpa chinpa, patachay chiriyaq, chayllaraq rurasqa chirikay, chiriyay poroto chiri chirikulla, chirichikoq pillchasqa pillchaq pillchay chicharu chicharusqa tukukuynin, qayllan wakcha mikhuy, paqtaslla kawsaq, sasi ruroq sacha ruru, aawi, wayu chinkapuy, chinkakuy huk runa

yuyay niyuq runa llunpay manchachikuy, lunpay hatun smchichay, kaiipachay kallpachakuy kallpa nchakusqa kallpa, pukara kallpayasqa kallpayachikuq kallpayachiy kapuqnryuq pakiykachakuy, urmaykachay qachka an, kichki an alin runa, alin sunquyuq wawqipurakuyanakuy wawqin wauchiq suwakuy, suway Hulla atuq runa qata, qatakuna ruraykachiy, kutitikray pasaqlla, sapakutilla, qatjqlla, qatislla chinpa, chinpapi chinpa chinpalla chirisqa, tunpa chiri chirikuy, chiri pururu chiri, chincha chiri manchaq pillchasqa pillchaq pillchay, pillcharquy qapsan alichasqa tukuynin, puchukaynin wakcha mikuy, wakcha hinalla kawsaq ruruyuq, ruruq malk ruru qispikuy, Iluptikuy kay, wak

133
CASTELLANO

134

Fulgente Fundado, a Fundador, a Fundamento Fundar Fundible Fundido, a H Fundir Fundirse Fnebre Fnebremente Fusilar

lliplleq teqsisqa, qallarichisqa teqseq, qalaricheq teqsiy, qallariy teqsiy, qallarichiy ninapi chulluchina ninapi chulluchisqa ninapi chulluchiy ninapi chuliupuy llakicheq llakmapaq wauchiy, sipiy

llipikyaq, kanchaq rurasqa qallariq, qallarichiq qallarqnin qallaykuy, qallarichiy chulluchinalla chulluchisqa chulluchiy chullukuy, chullukurquy Kaki, wauqpa llakikuyllapaq wauchiy

QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras glotalizadas)

QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Falsario, a Festejado,a Festejador, a Festejar Festejarse Festejo Fibra Fibroso, a Fiechado,a Floreado, a Florecido,a Flores Fluir Fornido,a Fosa Fracturado, a Frangible Frontudo,a Fruicin Fruncirse Frustado,a Frustar Frustarse Fumigador, a Fumigar Fumoso, a

smi qenqocheq q'ochuchisqa q'ochucheq q'ochuchiy q'ochukuy q'ochukuna nank'u hank'usapa wach'isqa fikanchasqa t'ikasqa t'ika mayt'u sut'uy q'epi p'unku, p'ukru pak'isqa p'akina, p'akkoq mat'isapa q'ochukuy sip'ukuy hank'ucharqpchtsqa hank'ucharqochry hank'ucharqokapuy q'osnicheq, q'oymuchiy q'osichiy, q'oymichiy q'osisapa

Hulla, llullakuq kusichisqa kusichiq kusichiy kusikuy kusikuna anku ankusapa wachisqa waytasapa, waytasqa waytasqa wayta watasqa sutuy wira, sinchi tulluyuq uchku pakikuy, pakikurquy pakkuq, pakina urkusapa quchukuy sipuy, sipukuy, sipurquy waqllisqa waqlichiy waqllikurquy qusn'ichiq qusnichiy qusnisapa

136
135

G
CASTELLANO QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras compuestas) (Palabras simples) Flamear Familiaridad Felposo,a Follaje Fondo Frangollado,a Frangollar Frangollo Fregado, a Fregar Fregarse Fregn, a Frer Frondoso, a Frotable Frotado, a Frotador, a Fuelle raphapapay khuyanakuy phu phullu raphi ukhu chhamqasqa chhamqay phri qhakusqa, qhetusqa qhaqoy qhapukuy, qhetukuy qhaqoq, qhetoq theqtichry raphisapa, ch aphrasapa, raphisapa qhaqonalla qhaqosqa qhaqoq phukuna rapapapay kuyanakuy chukchasapa rapi rapi, rapisapa uku, ukun chamqasqa chamchay chamka, kuta qaqusqa qaqoy qaqukuy, qaqukurquy qaquq teqchiy rapisapa qaqunalla qaqosqa qaquq wayrachiq, pukuq Galardn Galardonado, a Galardonar Gallineta Ganadero,a Gangoso, a Gangrear Gair Garloso, a Gargajear Gargero Garlito Garzos Gemido Generacin Genaralizado, a Gento Genuflexin Gestacin Glandular Gloria Glorificado,a Glorificado!-, a Glorificar Gobernante Gobernar Gobierno Golosinear Golpearse Gomecillo Gozarse Gozoso, a Grana Granar Grandor kus, kus qeillpu, sami kusinchasqa, saminchay kusinchay, saminchay wiku micheq, uywa kamayoq qanqa qanqay waqay, awllakuy wallparisqa lluhuy tonqor kullancha anqas awi, ti ti awi anchiy miray llapaq yachasqan achka runa qonqorkuy wiksayakuy amoqllu wiay kus kawsay, wiay kusi sami wiaypak kusichisqa wiaypaq kustcheq wiaypaq kusichiy kamcheq, llaqta kamayoq kamachiy qollawan, apu kamacheq hilluy takakuy pusaq, puricheq, ranpaq kusikuy kusisqa llanka, puka ruruyay, puqoy sayay kus kusinchasqa quy, qukuy yana wiku michiq, michipachuq qanqakachaq, qanqa rimaq qanqaykachay waqay, awllakuy allin rikchayniyuq qipa tupasqa tunqur sinpi, tuqlla uqiawi llakikuy, yunyuy kasta, rurakuna llapaq yachasqan, llapaq rqsisqan achka runa qunqurchakuy, qunquny apay, apaykachay amuqllu kusi pacha, kusi kawsay wiaypaq kawsachisqa wiaypaq kusichiq wiaypaq kusichiy kamachiq kamachiy qullawan kamachikuq miskilla mikuy maqakurquy aysaqnin, pusaqnin kusikuy, quchukuy kusisqa, kusilla puka chuqlluyay, ruruyay sayaynin, chikan QUECHUA AYACUCHO CHANKA CASTELLANO QUECHUA CUSCO COLLAO QUECHUA AYACUCHO CHANKA

137

138

Granjear Gravedad Graznido G redoso,a Gritador, a Grupo Grupos Guapear Guarda Guardado,a Guardoso,a Guarecer Guarecerse Guerrear Guiada,a Guiar Gusanera Gusanientos Gusano

mirachikuy manchana kaynin waqay llanka llanka qapareq qotu, suntur qotu qotu, huu hua sinqachinakuy waqaychaq waqaychasqa churarikuy, musikoq, waqaychakuy yanaparqoy, pakakuy pakaykurqokuy awqanakuy, maqanakuy qemseq, chimllip qemsiy, chimlliy kuru kuru, kurusqa kuuryasqa, kurasapa kuruyay

mirachiy, tariy mancharina kaynin waqay taksakuna mitu qapariq suntu, suqya suntusqakama qapariq, runatukuy waqaychaq waqaychasqa micha, waqachakuq micha, waqaychakuq qurpakuy, kurpakurquy awqanakuy, wauchinakuy qimchipayakuq qimchiy, siaschay, chimsiy urukuna, akcha uru, urusapa urusapa urukuna rikuriy

H
CASTELLANO QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras simples) QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Habas
Haber Habichuela Hbil Habilidad Hbilmente Habitacin Habitador, a Habitar Habitual Habituar Habituarse Habla Hablador, a Hablar Hablillas Hacedero, a Hacedor, a Hacendado, a Hacer Hacerse Hacia Hacina Hacinador, a Hacinar Hacha Halagado, a Halagador, a Halagar Halcn Halda Hlito Hallado, a

qawas kay, kapuy, taripuy tarwi, chuy yuyayniyoq, umayoq, ruwaq, ateq yuyayniyoq kay, umayoq kay yuyayllawan wasi, tiyana tiyaq, kawsaq tiyay, kawsay yachaymanasqallaa yachaymanach'iy, yachachiy yachaymanakuy, yachakay rimay, simi rimaq, rimasapa rimay, parlay riimaykuna, simikuna, sipsikaykuna runalla pacha kamaq apu, kamaq, ruraq kaqeyoq, allpayoq ruray, ruway rurakuy, tukupuy, imanakuy neq, manan karma, arku karmaq, arkoq karmay, arkuy, qotuy ayri, chanpi wayllusqa waylloq walluy, waylluykuy waman meqllay samay tarisqa

qawas

kay
purutu, waynilla yachaq, yuyayniyuq, umayuq yuyay, urna yuyayllawan wasi, chuklla yachaq, kaq, karayaq yachay,yachakuy pasaqlla, sapakutilla yachakachiy, yachakarqachiy yachakay, yachakarquy rimay, rimaynin, rimasqan rimaysapa, chuchilla rimay, rimarquy rmaykuna runalla pacha kamaq, ruraq, unachaq apu, allpayuq ruray, rurarquy rurakuy, rurarqukuy manan pirwasqa, arkusqa pirwaq, arkuq pirway, arkuy chiqtakuna wayllusqa waylluq waylluy, wayllipay anka millqay samay tarisqa, tarirqusqa

140
139
Heredar Heredero, a Herejas Hermafrodita Hertnanable Hermana Hermano Hermoseador, a Hermosear Hermosearse Hermoso, a Hermosura Herrumbre Hidrofobia Hedrfobo, a Hedropasia Hil Hielo Hgado Hija Hijo Hincapi Hincarse Hinchazn Hipocresa Hipcrita Hispnico, a Hocicado, a Hocicar Hogar Holgado, a Holgarse Holgazn Hollejo Hombro Homenaje Homicida Homogneo, a Honestidad Honra Honrado, a waoqpa ranlin yaykuy waoqpa rantm yaykuy nmay inaqlla masichanalla aa,pana wawqe sumaqyacheq sumaqyaq, munayacheq sumaqkakuy sumaq sumaq kay aka kipa allqo onqoy allqo onqoyrayoq punkillikuy onqoy hayaqmn chullunku kukuptin ususi, wawa, warmi wawa churi wawa, qhari wawa rmasqapi takyapakuy qonqorikuy, punkiy, punkipuy punki skay sonqo kay iskay sonqo, pallqa sonqo chapitun, llaqtayoq oqsisqa oqsiy wasi waya kusinkuy, pukllarikuy qella qara nkra yupaychay runa waucheq chay kaqlla sumaq kawsayniyoq kay yupay, allin suli yupaynryoq, yupaychasqa wauqpa ranlin yaykuy wauqpa rantin yaykuy rimay, panta rimay maqlla masanchanalla, masancharqa aa wawqi sumaq/achikuq sumaqyachiq sumaqyakuy sumaq, sumaqcha, kusacha sumaq kay aka kipa unquy unquyniyuq punkillikuy unquy hayaqmn qasa qapsan, qipchan churi chun wawa, qan wawa tapyapakuy,sarupakuy punkikuy, punkipakuy, qunquray punki, punkisqa llullakuy tuku Hulla tukuq chapitun, chapicha uqsisqa, huntisqa ustiy, huntry wasi, chuklla waya kusirikuy, pukllarikuy qilla, purkuq qaran, qara rikra yupaychay runa wauchiq chay kaqlla, chay rikchaqlla allichakuy, pmqakuy all suti, kuyay yupaychasqa

Hallar Hallarse Hallazgo Hambre Hambfienlo, a Haragn, a Haraganear Haineio, a Harn, a Hartado a Hartar Hartarse Harto, a

taiiy, tarikuy kaypi kay, chaypi kay, chaqaypi kay awin yarqay, yarqachikuy yarqasqa qellaykachaq qellaykachay suysuna sanpa qella saksasqa saksachry saksapuy, saksay, amry saksasqa, achka, llasaq

tai ty, tamquy kay, chaypi kay, tariquy awincha yarqay yarqasqa qilla qillakuy ahicha, ahichakuq, suysuna qilla, mana ruray munaq saksachisqa, saksasqa saksachry saksay, saksakuy saksasqa, chaniykusqa, chanin upyasqa, achka, nanaq kama pas millay, millakuy, amiy mrchiq alus sacha kuka, akuna kaypin kachkan layqa, chuyaq, musyaq layqasqa, hanpisqa layqay, chuqay, ruray, musyay qullpay rurasqa asnay asnaq qasa chinsqa, qasasqa qasay, chiny qasarquy rakiraki rurahas china Ilawar unquy, Ilawar wischi|f almuranas raqra, raqrasqa wallu a|ip-> ri^kra

Hasta Hastio Hatero Hato Haya Hayo Heme aqu Hechicero, a Hacheado, a Hechizar Hechizo, a Hecho, a Heder Hediondo Helada Helado, a Helar Helarse Helacho Heliotropo Hembra Hemorragia Hemorroide Hendidura Herhaie 1 l-tr,,|a-l

kama, chaykama amiy micheq michina, hipia willka

kuka, akullina, pikchu

kaymi kain layqa, umu waqankiyoq layqasqa, kawchusqa, chayachisqa layqay, umuy, umuchiy, chaychiy kawchuy qollpay turesqa, ruwasqa asnay asnaq qasa qasasqa qasay qasarpuy raki raki rawaymanaq china usputay, Ilawar onqoy uqot onqoy raqta waylla atipa, rhftkffl

142

141
Husmeador, a Honrar Hora Horca Horcn Hormiga Hormiguear Hospedador, a Hospedar Hospedarse Hoapederia Hospital Hostigar Hostil Hozadura Hozar Huelga Huella Hurfano, a Huero Huerta Huesa Hueso Huesudo, a Huspad Huevero, a Huevo Huir Humanado, a Humanarse Humanidad Humano Hurtable Hurtadillas Hurtado, a Hurtador, a Hurtar Hurtarse Hurto yupaychay pacha warkuna, arawa tusa kuki, sisi, aallu, chakoq seqsiy, susunkay qorpachaq qorpachay qorpachakuy qorpa wasi, tanpu onqoqkunapa wasin, hanpikunapaq wasi churanakuy churanakoq rksisqa uksry samay, qasiy yupi wakcha, willullu lloqllu runtu muya aya wasi tullu rullusapa, tuliu qorpa, qorpa kachakuy runtu qooq runtu ayqey, ayqekuy runa tukoq runarukuy runa kay runa suwarkunalla pakallapi suwasqa suwa, suwaq, suwakoq suway, suwakuy suwanakuy suway yupaychay, kuyay pacha warkuna kallapa sisi chakuq, kuki, anallu sisiy, siqsiy, susunkay samachiq, qurpachiq samaykachiy, qurpachay samakuy, qurpakuy qurpakuna wasi, samakuna wasi unquqkunapa wasi, hanpikunapaq wasi amichiy, piachiy awqa untisqa, ustisqa untiy, usty samay, samariy, qasikay yupi wakcha, mana mamayuq luqlu runtu, purqu runtu muya aya wasi tullu tullusapa samapaky, qurpakuq runtu quuq runtu qispikuy, qispi, Itupfjy, ayqry runa tukusqa runayay, runatukuy runa kay runa suwapaslla pakapalla, mana pipas rikusqallan suwasqa suwa, suwakuq suway, suwakuy, suwakurquy suwanakuy, suwanakurquy suway, suwasqa Husmear Huso mulkipakoq mutkipakuy, asnachikuy, musmiy puchka muskiq, muskrykachaq, yachaymunaq muskiykachay, musmusyay puchka, puchka tullu

144 143
Horripilarse fcK5mUN (Palabras glotal izadas) Hbito Hacendera Hacendoso, a Harina Harinoso, a Hartazgo Hebra Hebroso, a Henchido,a Henchir Hendible Herboso, a Herida Herido, a Herir Herirse Hermanos, as Hervidero,a Hervir Hierbatero, a Hierro Hilacha Hilo Hincar Hipar Hirviente Hisopeado, a Hisopear Hocico Hocicudo,a Hollado, a Hollar Honda Hondazo, a Hondn Hondonada Hongo Hopo H^rad^bln p'acha mink'a llank'aq hak'u hak'u wank'arayay, t'ini t'ini qaytu hank'usapa hunfasqa, Ilinp'asqa, hunt'achisqa hunt'achiy, Hinp'achiy ch'eqtana q'achu q'achu k'iri k'inchasqa k'irichay k'irichakuy t'ira, wis'pa t'inpoq t'inpuy maych'a qellay fisay willmaila qaytu furpoy hik'iy fnpoq ch'allasqa ch'allay ch'utu ch'utusapa t'ustusqa t'ustuy warak'a warak'ay p'ukru wayqo k'allanpa t'anpa chupa hu<k'nn pacha minka rurakuq, waqaychakuq kuta, aku, machka machkasapa chaninmikusqa huk tipi ankusapa huntasqa, punkisqa huntachiy, winay raqrachinalla qurasapa, qura qura kiri, kirisqa kirisqa tuksiy, kirichay kirichakurquy, kirichakuy awa nasiq puqpuqyaq tinpuy, tinpurquy qurakunaqwan hanpiq qillay nau kuchka qaytu, watu, kuchka tuksiy, tupqiy, tipay hikchu tinpuq chaqchusqa maqchjy, chaqchuy chuun chutusapa sarusqa, sarurqusqa sarutay, sarutakurquy waraka warakay, warakarquy pukru, pukutu wayqu unqu tanpa chupa rrhkuq, uchk'i niraq OtCttAKfACCttO CHANKA Honor Horroroso, a Hoyo Hoyoso, a Hueco Hulla Humeante Humear Humedad Humedecer Hmedo, a Humildad Humillar Humillarse Humo Huracn Hurao, a Hurgn, a ch'uskullikuy qaqchay q'aqchakoq p"ukru p'ukru p'ukru t'oqo, hutk'u, ch'usaq k'illinsa q'oseq q'osey hocfo hoq'ochay hoq'o k'umuykoq k'umuchikuy k'umuykukuy q'ose fuyur wayra filia t'oqpina katkatatarquy aychapas ras nirquy mancharirqachisqa mancharchikuq uchku, pukru uchku uchku tuqu, uchku killinsa qusiq qusiy, wapsiy muyusqa huquchiy muyusqa kumuykuq ullpuykachach'ry uilpuykuy, kumuykukuy qusi, wapsi sinchi wayra runamantapakakuq nina astina

145
QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras compuestas) Habichuela Harapo Haraposo, a Harto, a Hender Heida, ra Heir Hijos, as HiiabJe Hilador, ra Hilar Hinchar Hoja Hojoso, a Hom Hombre Hombrear Hombruno, a Hondo, a Hundirse qholla purutu thanta thanta p'acha askha phatachiy, khallay qhaqoq qhaqoy qhoMu wawa phuchkanalla phuchkaq phuchkay phukuy raphi raphisapa qhechmcha qhari qhanykacnay qharncha ukhu ihum purutu, waynilla latapa, ilikisqa latapa pacha achka raqarchiy, raqrarqachiy qaquq, chapuq qaquy, qaqurquy, chapuy akapa wawakuna puchkapaslfa puchkaq, puchkapakuq puchkay, puchkarquy pukuy, pukurquy rapi, rapra rapisapa QUECHUA AYACUCHO CHANKA CASTELLANO

146

CASTELLANO

I
QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabas simples) Idear Idntico, a Idioma Ignorante Ignorar Ignoto, a Igual Igualado, a Igualador, a Igualar Igualarse Igualmente Ilegitimo, a Ileso Ilcito, a lliterado, a Ilustrar Imaginar Imborrable Imitable Imitado,a Imitador, a Imitar Impaciente Imparcial Impasible Impvido, a Impecable Impedido, a Impeler Impenetrable Impenitente yuyaykuy,yuyay kaqlla, paqtalla, kuskalla simt, rimay mana yachaq mana yachay mana yachasqa kuska kuskachasqa kuskachaq kuskachay kusakchakuy hinallataq churpakusqa, waqapakusqa mana imararqosqa mana rurana mana yachaq yachachiy yuyaykuy mana pichakoq, mana kunqay kasqan ruranalla kasqan, rurasqa kasqan ruraq, yacha phuku kasqanta ruray, yachapayay mana muchukoq mana sayapakoq mana akareq mana manchaq manapuni huchallikoq mana ruray ateq tanqay mana yaykuy atina huchapl qaqachayasqa yuyay kaqlla, suti/a rkchakuq, chaynalla rimay, simi mana yachaq, mana riqsiq mana yachay, mana uyarry mana yachasqa, mana riqsisqa kuska, chaynalla, hinalla kusakchasqa kusakchaq kuskachay, kuskacharquy kusakchakuy, kuskachakurquy hinallataq, chaynallataq churpakusqa, waqapakusqa mana imanarqusqa mana rurana, mana allinkaq mana yachaq yachakuy, yachakurquy rkchakapuy, rkchakuy mana pichakuq, mana chinkaq qatichinalla qatichisqa qatichiq, yachapayay qatichiy, yachapayay mana muchukuq mana piman sayaq mana muchuq mana manchaq, mana mancharikuq manapuni nuchallikuq mana ima ruray atiq tanqay, tenqarquy, tanoay mana yaykuy atina huchapi qapacbayasqa QUECHUA AYACUCHO CHANKA

qitya
qari, qari runa qarikachay, runakachay, runayay qari nina

uku
tiyarquy, luirquy

148
147
Incitar lt,rl!i 'no;'-i' Incuumto a Incognocible Inclume Incmodo, a Incomparable Incompetente Incompleto,a Incomponible Incomprensible Inconsciente Inconscientemnete hataiichiy, siiinta qoy
'',11, IV

Impensadamente Imperceptible Imperdible Imperecedero, a Impetrar Implacable Implorar Imponer Importar Importa Importunar Importuno, a Imposible Impostor, a Impotente Imprecar Impresionado, a Impresionarse Impropio, a Improvisadamente Impdico, a Impugnar Impune Imputar Inacabable inadmisible Inamovible Inapetente Inaudito, a Incaps Incesto Incestuoso, a Incierto, a Incipiente Incisin

qonqaylla aqosayay mana chinkaq mana tukukoq maay, maakuy mana uyakoq, rumi sonqo maay, maarikuy kamachiy chaniyoq kay imn qokuwan kuchichry kuchucheq mana ruray atikoq lunpaq, Hulla mana yumaq, qomi, urwa akay manchapakusqa manchapakuy hukpa qonqaylla qanra kutipakuy mana muchuchisqa huchachay mana tukukoq mana mana mana mana mana chaskma kuyuchma yarqachikoq uyarisqa ateq, sanpa

mana yuyasqa manarikuriq, mana awinchayay manachinkalla mana tukuy, mana puchukaq maay, maapayay mana uyakuq, rumi sunqu maay, wiqiwan maay kamachiy, yachachiy chaniyuq kay imataq qukuwan piachiy, amuylay piachikuq manapuni rurana, man atipana qasimanta tunpakuq, Hulla mana atiq akay, munay mancharisqa manchakurquy mana kaqnin, runap qunqaymanta, mana yuyasqata qanra, mana pinqakuq kutipakuy, kaqlla kutipay mana muchuchisqa, qunqasqa huchachay, tunpay mana tukuq, mana puchukaq mana chaskina mana kuyuq, mana kuyuriq mana yarqayniyuq mana uyarisqa mana atiq, mana yuyayniyuq ayllupura huchallikuy qarqarya, qasa runtu mana yachasqa, mana riqsisqa qallariq kuclu, ya, krhasqa

''iiaii/ mana riqsisqa mana reqsry atina mana chankasqa mana yachakuna mana tupachiyniyoq mana kaman, mana chaypaq mana tukusqa mana allichana, mana allichay atina mana hamutana, mana taripay mana hamutaq, mana yuyaykoqrnana mana hamutakuspa, mana yuyaykukuspa qunqaymanta mana hamutakoq, mana yuyaykoq llaki manasqa, llakeq intusqan llaki manaylla waqllispa, waqlli sonqo mana takyasqa mana yupay atiy kasqan pacha, chaylla, tirylla huusqa huuy huukyu mana wanaq, timma mana ismoq, mana waqlleq mana chankasqa sapan kaynryoq kaq, mana peqpa kamasqa mananiyiyoq, mana ieq mana iina miray mana yawarchasqa oqllay willapayay, kunapayay

yachachiy rurachiy winay, vinarquy trillan,- 'nlliiykuy mana riqsisqa, pakakuq mana nqsichikuq mana riqsry atina atlinlla mana yachana wasi mana tinkuchina mana chaypaq mana puchukasqa mana allchana, mana allichay atina mana taripay yachastin mana yachastin, mana yachaspa mana nqsistin mana manasqa mana chikanlnconstanle mana rakyaq, rskay sunqu mana takyayniyuq mana yupana, aqutawtlaa chaylla, kunanpun, kunan pacha, kunallan taqrukusqa huusqa taqrurqachiy, tiyarqachiy taqrukuy, tiyakuy mana wanaq, mana mana ismuq, mana puyuq mana rataykusqa manarurasqa, mana

Inconsiderado, a Inconsolable Inconsolablemente Inconstantemente Incontable Incontinenti Incorporado, a Incorporar Incorporarse Incorregible wanakuq Incorruptible Incorrupto, a Increado, a kamasqa Incrdulo, a Increble Incremento Incruento Incubacin Inculcar

mana iiq, mana iiq munaq mana iina miray mana yawarchasqa uqllay, uqllarquy yachachipayay, kutm kubn nipayay

ayllu pura huchallikuy, mirqoy ayllu pura huchallikoq, mirqoq mana ctieqan yachasqa qallareq kuchusqa

150 149
Indulgente Indultar Inequvoco, a Inercia Inesperadamente Inesperado, a Inevitable Inexahusto, a nexBlente Inexorable Inextinguible Infacundo, a Infalible Infamador, a Infamar Infante Infanticida Infatigable Infectar Infectivo, a Inferir Infiernillo Infierno Infinito, a Inflamable Inflamarse Influir nfluyente Informado, a Informar Informarse Infortunado, a Infrangibie Infringido, a Infringir Infructfero Ingenioso, a Ingnito, a Ingente Ingenuamente Ingenuo,a allin sonqo paupachav mana pantana qelia kay, qellarayay qunqaylla mana suyasqa mana ayqina mana pisiyaq, mana tukukoq mana kawsaq, mana kayniyoq mana uyikoq mana tukukoq mana rimayniyoq mana pantaq tisunraq tisunray wawa wawa waucheq mana pisipaq ratachiy asnay hurqoy supay supay wasi mana qallariyniyoq rawrachiy rawrariy, rawrarqoy, punkiy rimapuy, walikoq rimapoq, vvaleq willasqa willay willachikuy, tapukuy mana samiyoq mana pakikoq sarunchasqa sarunchay mana ruroq, mana miraq amutaq, sonqoyoq, yachaysapa mana churryasqa hatu hatun sonqowan, sonqolla sonqoyoq alli sunquyuqlla panpacharquy mana ma yachay atiq qillanayay, samarquy mana suyasqa, mana yuyasqa mana suyasqa mana chaynapun mana pisiyaq, mana tukuq mana kawsaq, mana kaq mana uyankuq, upa tukuq mana wauq, mana tukuq asila nmaq mana pantaq, chiqallan wasan rimaq wasan nmay, ukap huchan willakuy wawa, warma, llawi wawa wanuchiq mana pisipaq ratarqachiy, piqarqachiy ratakuq hurquy suapy uchku, supay wayqu supay wasi mana qallariyniyuq rawarachiy, kunyachiy raivray, rawrarquy taqrukuy, ruray allin rimapuqnin willasqa willay willachay, tapuy, tapupayay mana kusikuyniyuq mana pakikuq mana kasusqa mana kasukuy, sarutakuy mana mruq yachaysapa mana churiyasqa haut hatun sunqumanta chiqaplla nmaq, kaqlla

Inculpado, a Inculpar Incurable Incurrir Indagado,a Indagadora Indagar Indecible Indeleble Indeciso,a Indeliberado Indemnizable Indeminizado Indemnizar Independizarse Indicar Indgena Indigno, a Indigente India Indio Indisponer Indisposicin Indispuesto, a Indiviso, a Indocto, a Indolente

mana huchachay huchachay mana alliyaq huchallikuy, urmay huchaman chayay tapuykachasqa, tapupayasqa, maskapayasqa tapuykachaqoy, maskapayakoq tapuykachay, tapupayay mana rimana mana pichakoq, mana chinkareq tukeq mana yuyaypi, manan yuyaywan kitichupunalla, qopunalla kutchipusqa, qopusqa kutichipuy, qopuy sapaychakapuy reqsichiy, rikuchiy llaqtayoq mana kaman wakcha qoya inka, runa cheqnipachiy mana allinkay cheqnipachisqa mana rakisqa mana yachaq mana llakikoq

mana huchachay huchachay, tunpay mana alliyaq, mana allinyariq huchallikuy, urmay, chayay, siqaskuy tapuykachasqa tapuykachaq, tapupayakuq tapuykachay, tapupakuy mana nmana mana pichakuq, mana chinkariq mana ima ruray atipaq manan yuyaywan rurasqa kutichipunalla, sayachipunalla, qupunalla kutichisqa, sayachipusqa kutichupuy, sayachipuy, qupuy sapaqchakurquy rikuchiy, yachachry llaqtayuq mana ima riqsiq wakcha maapakuq warmicha, quila runa, runacha manallinpi churay mana allin kay piapayachisqa, chiqnipayanakusqa mana rakisqa mana yachaq mana llakikuq, mana nanachikuq, mana mapas qukuq mana mansay atipana mana mansasqa chiqap kallpanchaq kallpanchay

Indomable Indmito, a Indubitable Inducidor, a Inducir

sallqa sasa cheqaq, sullull tanqaq tanqay

151
Ingrato, a Inhabitable Inhospitalario, a Injusto, a Inmaculado, a Inmarsecible Inmemorial Inmediato, a Inmediatamente Inmenso, a Inmensurable Inmergido, a Inmergir Inmigrante Inmigrar Inmoble Inmoral Inmortal Inmutable Innominado, a Inobediente Inocente Inodoro, a Inofensivo, a Inolvidable mana reqsikoq mana yachakna, mana tiyay atina qorpayaq mana chanin, runa waqacheq mana huchapi llayaq awpa, awpallaa kay kay, kaylla tuytuylla, kasqanpacha mana tupuyoq mana tupuy atina challpusqa challpuy llaqatachakoq llaqatachakuy mana kuyoq mana allin mana waoq kaqlla kaq mana sutiyoq mana uyakoq mana mana mana mana huchayoq astaq hapikoq, mana kanikoq qonqana mana riqsikuq, mana chaskisqanta yuyaq mana yachanapaqinachu mana wasinpi mana allin ruraq mana huchapi unanchasqa mana qawiq, mana chakiq una unay, mana yuyay atinada ichpalla, kaylla, waklla chaypachalla, kunanpun, kunanpacha, ukllaa mana tupuyuq mana tupuy atina, mana tupuna challpsqa challpuy, satry, kachaykuy ripuq, huk llaqatan ripuy, huk llaqtapia yachakuy huk llaqtaman ripuy mana kuyuriy, takyasqa qanra, mana all mana wauq mana hukmanyaq mana sutiyuq, mana sutichasqa mana kasukuq, mana yupaychakuq mana huchayuq mana astaq mana piachiq mana qunqana, mana qunqay atina wakcha, mana imayuq urna quichiq urna quichiy wasiyuq, yachaq mana kuyay, chiqnikuy tapukachasqa tapuykachay, tapuykachakuy mana saksaq mana aiir/ay atiq Insano, a Inscribir Inscrito, a Insecto Insencible Insignia Insipiente Insistir Insolente Insoluole Insolvente Insomnio instante Instar Instructor, a Instruir Instruirse Insurgente Insurreccin Insurreccionarse Intacto, a Integro, a Inteligente Intencin Intentar Intercalado, a Intercalar Interceder Inters Intermedio, a Interminable Internar Internos, as Interpretar Interrogar Interrumpido, a Intervalo uteq chanaq sutitay qellqay qellqasqa kuru waunayay, chiri unancha chinpu mana yachaq hinay kanay hatun sonqo mana chulloq mana kutichipuy ateq allkaq

152

tuylla qatipayay yachacheq yachachiy yachakuy hatareq, takureq hatariy, takuriy hatarikuy, takurikuy kaqlla, pachalla lliw, llapan, huntasqa, pachallan lliw yuyayniyoq, hamutayniyoq, yachayniyoq yuyay, munay yuyaykuy chawpichasqa chawpichay rimapuy, maapuy, maaykapuy, rimaykapuy wachaynin chawpi chawpi mana tukoq, mana tukupoq yaykuy, haykuy, apay, apamuy uqanchis puralla willay, yachachiy tapuy tatiy, tatipuy unaymanta

mana allinyariy atiq sutita qillqay qellqasqa uru mana musyaq, mana musyakuq chinpu mana yachaq amuylay, muylarquy hatun sunqu mana chulluq mana kutichipuy atiq mana puuy, mana puuy atipay ratuchalla qatipayay, nipayay yachachiq, willaq yachachiy, illapayay yachakuy, yachakurquy hatariq hatariy, takuriy hatarikuy, takurikuy hinalla, kaqlla, chaynalla manan ima illaq yachaq, umayuq yuyay, munay yuyay, munay, munarquy,

riy
chawpichasqa chawpichay maapuy, rimaykapuy qullqi rimaynin chawpi, chawpipi kaq mana tukuq, mana tukupuq apaykuy, yaykuchiy, yaykachiy uqanchik kunallapi willay, yachachiy tapuy, tapupayay harkay, harkarquy unaymanta

Inopia
Inquietador, a Inquietar Inquilino, a Inquina Inquirido, a Inquirir Insaciable Insanable

muchuy, wakcha kay takureq, kuchicheq takuriy, takurichiy, kuchichiy wasi runa cheqnipakuy tapuykachasqa tapuykachay mana saksaq ruana alliyaq, mana alliyay ateq

153
CASTELLANO

154

Intervenir Intimar Intimidar Intimidarse Intratable Introducir Inundacin Intil Intilmante Invadir Invasor, a Inverosmil Invertido, a Invierno Inviolado, a Invitado, a Invitar Involuntario, a Irse Irracional Irradiar

allichanachiy, allichachiy qatiriy manchachiy, Ilakllachiy manchakuy, llakllay sallqa runa yaykuchiy, pusaykuy, pusaykamuy lloqlla yanqa, allqo yanqa paq, yanqalla awqay intuy, awqay haykuy awqay intoq, awqay kaykoq mana cheqaq chaqosqa chiri mit'a, qasa mita mana chankasqa waqyasqa, munaq waqyay, hayqariy mana yuyaypi rurasqa, mana munasqa ripuy, qatirikuy, pasapuy uywa, mana yuyayniyoq chipchiy, lliplliy

allichay yachachiy, willay manchachiy manchakuy, manchakurquy mana rimapayan runa yaykuchiy, pusaykuy lluqlla, yaku hunta laqla yanqapas yanqa yaykuy, yaykurquy yaykuq llulla, llullaskuy tikrasqa para mita mana ratasqa munaq qayay, qayarquy mana munasqa, mana sunqumanata lluqsiq ripuy, ripurquy, kutikuy, qatinakuy, qatinakurquy mana yuyayniyuq, uywa kanchariy

QUECHUA CUSCO COLLAO {Palabras glotalizadas)

QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Idiota Iluminado, a Iluminiar Ilustrado, a Imagen Impar Impedir Improperar Incitador, ra Inclinado, a Inclinar Inclinarse Incomunicado, a Incomunicar Incontinente Inordio Increpador, ra Increpar Individualizar Inefable Inepto, a Inescrutable Inferior Infernculo infiel Infiltrado, a Infartarse Inflexible Ingerido, a Ingerir Ingerirse Ingina Inhabitado, a Inherente Inhumanacin

t'anra k'anchachisqa k'anchachiy yachaq hamawt'a rikch'ay ch'ulla hark'ay k'amiy rayk'uy t'iksusqa t'iksuchiy k'umukuy sapan wisq'asqa wisq'ay map'a sonqo q'eliti k'araq simi ka'raqta rimay, k'utuy sut'inchay, llupt'uray t'ituylla simi sanp'a t'ituylla sullk'a p'itachiy ch'unchu ch'ullmisqa ch'ullmiy mana q'ewikoq t'inkisqa t'inkiy sat'ikuy, sat'ipakuy k'akiy ch'ineq k'askasqa p'anpay

mana yachaq, mana ima yachaq kanchari'sqa akchiy, kanchariy yachaq rikchaynin chulla, chullalla, muru, mana harkay, michakuy, qarquy kamiy, kamirquy yachachiq, rurachiq tiksusqa, wiksurqusqa kumuchiy kumukuy kumukukuy rakisqa, sapaychasqa, mana rimapayana rakiy, sapaychay mapa sunqu chupu, antuchupu qaqchaq, qaqchakuq nanaypaq qaqchay nanaypaq anyay sutinchay, suntincharquy tituylla simi mana ima yachay mana yachay atina urayninpi, ukunpi rayula chunchu, muru suysusqa suysukuy mana qiwikuq, mana pakarakuq tinkisqa hukllaway, tinkiy, minichay upllawakuy, taqrukuy kakichu mana rurayuq, chuniq laqasqa ratasqa panpay, panparquy

156 155
CASTELLANO Injuriado, a Injuriar Inmiscuirse Innumerable Inquieto, a Inspido, a Insolado,a Insolar Insultador, ra Insultar Intangible Interpoladamente Interpolado, a Intestino Intimo, a Inverecundo, a Iris Izquierdo, a q'esachasqa q'esachay ch'aqrukuy allpa t'iyu, aqo t'iyu t'ukiy q'ayma, ch'uma, ch'apaq q'ochachisqa q'ochachiy k'ameq k'amiy mana ch'ankana mit'an, mit'an mit'an mit'an mit'ay ch'unchulli huk'eq mana p'enqakoq k'uychi lloq'e kamisqa kamiy taqrukuy mana nanaq, may nanaqcha, aqu hinallaa mana susiquyuq qanya, qatqi rupayman churasqa rupayman churay kamiq kamiy, kamirquy mana rataykuna, mana llapchaykuna chawpi chawpi chawpichasqa chunchull, wiksap, ukun (Palabras compuestas) Idiota Impber Incapaz Incendiado, a Incendiar Incendiario, a Incinerado, a Incinerar Inclemente Incomodar Incongelable Indignado, a Indignar Indignarse Infamar Inflar Ingle Inhalar Inhumano, a Inmaduro, a Inmundicia Inquinar Insensato, a Inspector, ra Interior Inventor, ra Investigador, a Investigar Invisible Iracundo, a Iracible Irritado, a Irritar phoqes thaski thultu ruphachisqa ruphachiy ruphacheq uchphayachisqa uchphayay mana khuyapayaq phiachiy mana khutuyaq phiasqa phiachiy phiakuy qhellichay thanayachiy, phukurqoy phaka mutkhiy mana khuyaq qholla qhellekay qhellechay phoqes qhawaq ukhu rikhuricheq maskhaq, maskhaykachaq maskhay, maskhaykachay mana rikhureq phia sonqo phiakoq phiachisqa phiachiy mana yachaq, mana ima yachaq warmaraq mana atiq, mana yuyayniyuq rupachisqa, kaasqa rupachiy, kaay, kaarquy rupachiq, kaaq, kaakuq uspayachisqa, kaasqa uchpayachiy, rupachiy mana llakipayakuq piachiy, piyarqachiy mana ritichakuq, mana ritichakuy piasqa piachiy, piarqachiy piakuy, piakurquy hukpa huchanillakuy pukurkuq, punkiqachiy paka samay, millpuy mana kuyakuq, mana llakipayakuq llullu qanra, qacha, qachachasqa qachachay, ratarqachiy puqis qawapayaq uku, uray rikurichiq maskaq, maskakachaq maskay, maskakachay mana qawana, mana rikuy atina pia sunqu piakuq, piaykachakuq piachisqa piachiy, piarqachiy QUECHUA CUSCO COLLAO QUECHUA AYACUCHO CHANKA

uku
mana pinqakuq chirapa ichuq, Iluqi

157
Juventud Juzgado, a Juzgar QUECHUA AYACUCHO CHANKA warma kay pacha patachana wasi patachay

158

J
CASTELLANO QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras simples) Jalar Jarana Jardin Jardinero, a Jefe Jinglar Jisca Jocoso,a Joven Jovial Jugn Juez Jugador, ra Juego Jugar Jugo Juguete Juguetear Juguetn, a Juicio Juicioso, a Jumenta Jumento Junta Juntamente Juntar Juntarse Junto, a Justicia Justipreciable Justipreciador, ra Justipreciar Justo, a chutay, aysay machay, oqyay muya muya kamayoq willka, uma, kamachikoq wayllukun soqos soqos qellma warma, sipas somaq sonqo kutun, almilla patachaq, apu pukllaq, chunchay kamayoq chanin pukllay, chanin chunkay pukllay hilli, illi pukllana, achacha pukllaykachay, walalay pukllaykachay, walaykachay yuyay yuyayniyoq china asnu orqo asnu tantanakuy, huunakuy tanta tantalla, huu huulla, waki wakilla tantay, huuy, hukllay huunakuy, tantanakuy kuska, pura, waki kuskachay chanin chanan chaninchaq chaninchay chanin chutay, chutarquy, aysarquy upyay, sinkay wayta pata wayta qawaq kamachiq wayllunchay suqus suqus kusi sunqu, chuchila warmalla, sipas sumaq sunqulla kamisa patachaq, apu chunkaq, pukllaq, chunkakuq pukllay, allin pukllay chunkay, chunkakuy, pukllay yakun, wiqin pukllana, pukllakuna pukllaykachay pukllaysiki yuyay yuyayniyuq china asnu urqu asnu huunakuy kuskalla huuy huurquy huunakuy, tawqanakuy pura, hichpalla, kuskalla kuskachay chaninchanalla, tasanalla chaninchaq, tasapakuq chaninchay allin, chanin

warma pacha, sipas pacha patachana wasi patachay

160
159
CASTELLANO CASTELLANO QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras glotalizadas) Jadear Jaleada, ra Jalear Jalearse Jarra Jarro Jeta Jetudo, a Jilguero Jornada Jornalero, a Juglar Junco sayk'uy t'aqllaq t'aqllay q'ewikachakuy wirk'i, wich'i p'uyu wirp'a ch'utu, wirp'asapa ch'aya huk p'unchaw purina llank'aq, Ilank'apakoq k'usillu tusoq t'utura, q'oqo saykuy, samaqyay taqllaq maki taqllay, taqllakuy qiwikachakuy wiqki, wichi wisikuq wirpa wirpasapa pisqu huk punchaw purina llankaq, llankapakuq asichikuq tutura Jamelgo Giba Gibado, a Juda thala moqho moqho wasa qhollu purutu qiyu uywa kurku, muqu kurku wasa, muqu llullu purutu QUECHUA AYACUCHO CHANKA QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras compuestas) QUECHUA AYACUCHO CHANKA

162 161
Lascivia Lascivo, a QUECHUA AYACUCHO CHANKA Lastimar Lastimoso, a Latente Ltigo Latiguear Lasco Lazarillo Lazo Leal Lecho Lechuza Legua Lejano Lentitud Letargo Levantador, a Levantamiento Levantar Levantarse Liado, a Liar Libar Libertad Libertado, a Libertador, a Libertar Librado, a Librarse Libre Licencia Licenciar Licito, a Licor Licuable Licuar Lidiar Ligado Ligar wachuy hucha, sallay wachoq sonqo, sallaq, warmi ukikachaq llakichiy llakinapaq pakasqa kaq sikwana sikway waya awsa ranpaq wachka sullull runa, cheqaq runa puuna paqpaka, tuku tupu karu allillamanta waurayay hatareq, hoqareq hatariy hoqariy, sayachiy hatariy, hatarikuy, sayariy llukusqa, wankusqa llukuy, wankuy, watay upiy munayniyoq kay qespichisqa qespicheq qespichiy qespisqa qespikuy munayniyoq huikuy kachariy, qarqoy ruranapaqkaman oqyana unuyachinalla unuyachiy maqanakuy watasqa watay millay hucha, wachu hucha sonqo, wachuq, qanra runa, qacha kirichay, llakichikuy llakipayanapaq pakasqa kaq, pakasqa waska, asuti waqtay, asutiy, asutirquy waya awsap pusaqnin waska kuyakuq puuna chusiq, tuku ankunap tupun karu, sasa purina allillamanta, una unay puuy, kawsa huqariq, sayachiq hatariy huqariy, hatarichiy, sayachiy hatariy, hatarikuy, sayariy, sayarikuy wankusqa, watasqa watay, chaqnay, maytuy suquy, suqurquy munayniyuq kay qispichisqa qispichiq qispichiy lluptikusqa, qispikusqa lluptikuy, qispikuy munayninpi kay, munayniyuq kachariy, anirquy kachaykikuy, qarqurquy rurana, rurana kaq upyana yakuchinalla yakuyachiy, yakuyarqachiy maqanakuy, takanakuy watasqa, chaqnasqa watay, watarquy

L
CASTELLANO QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras simples) Labio Labor Laborable Laborante Laborioso, a Labrada Labrador, a Lacertoso, a Lactar Ladeado, a Ladear Lado Ladrador, a Ladrar Ladrear Ladrn, a Ladroncillo Ladronear Lagartija Lago Lagrimoso, a Lamentable Lamentar Lamer Lamerse Lampa Lamparones Lana Lancear Langosta Lanudo, a Lanzar Largar Largo, a Laringe Laringitis sipri, simi ruray ruranalla ruraq rurakoq, makiyoq yapusqa, chaqmasqa yapoq, chaqmaq, takllaq kallpasapa uuy waqllisqa waqlliy chiru anyanakoq, waqwaq, hapllaq anyanakuy, waqway, hallpay waqwaykachay suwa ua suwa, makiyoq suwaykachakuy qaraywa qocha sukyasqa waqanapaq waqay, waqaykuy llaqway llaqwakuy qorana, lanpa ukuka onqoy, qeriri millma, millwa chukiy tinti millmasapa choqay, qarqoy kachariy, kacharipuy suni, hatun tonqor tonqor, onqoy wirpa, simi llankay, ruray ruranalla, llankanalla llankaq llankakuq chaqmasqa llankaq, ruraq, qallmaq kallpasapa uuy wiksusqa kinray, kinraypay hichpa, kuska, waqta anyaq, anyakachaq anyay, anyarquy anyaykachay uswa, suwakuq, waykakuq malta suwa suwaykachakuy qaraywa, sukullukuy qucha wiqi awi waqanapaq hina waqaykachay, waqaykachakuy llaqway, llunkuy llaqwakuy, llaqwakurquy rawka, lanpa sarna, paspa millma, millwa tuksiy, rihunay akarway millmasapa chuqay, wikapay, wischuy kachariy, wayaykachiy suytu, suni, hatun tunquri tunquri unquy

163
CASTELLANO Ligeramente Ligero, a Limite Limpiador, a Limpiar Limpio, a Lindo, a Lquido Lbrego, a Loco, a Locuaz Logrado, a Lograr Loma Lomo Lomudo, a Longevo, a Loro Los, as Losa Lozano, a Lcido, a Lucirnaga Lucifer Lucio, a Lucir Lucro Luchar Lujuria Lujurioso, a Lumbre Luminoso, a Luna Lunar Luntico, a Lustro Llama Llamada Llamado, a wayralla wayra hina, mana llasaq qorpa, qayllan pichaq pichay pichasqa ima sumaq, chika sumaq unu unu tutay tutay, raqrayay uteq rimaysapa taripasqa taripay pata wasa wasasapa soqsoq uritu kuna llapsa rumi llanllaq lliplleq pinchi kuru supay sitoq lliplliy miray maqanakuy, atipanakuy wachuy hucha wachoq nina, sansa lliplleq, chipcheq killa ana unqoyniyoq pichqa wata rawray, nina qallu, llama waqyay waqyasqa utqaylla wayra hina, tuki tukuynin pichaq pichay chuyay chuyay ancha sumaq, sumaqcha yaku yaku tutay tutay, tutapayaq yuyaynin chinkasqa, utiq rimaysapa, sinchi rimaq tarisqa tariy, tarirquy pata wasa, wasa aycha wasasapa yuyaq wiqru kuna laqa, lluchka rumi sumaq sacha, sumaq yura kancha, kanchariq nina uru supay, hatun supay llanpu, lluchka akchiy, llipipiy, kanchariy mirachikuy, miraynin maqanakuy, atipanakuy, hapinakuy, takanakuy wachuy hucha wachuqhuchaman qukusqa nina, sansa achikyaq, kanchaq killa ana unquyniyuq pichqa wata rawray, nina, paqu, llama qayay qayasqa

164

QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras glotales)

QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Labio Laborable Laborante Laborioso, a Labriego, a Lacertoso, a Lacerado, a Lacerar Lacerarse Ladeado, a Ladear Lagaa Lagaoso, a Lamer Lampio, a Lancha Lanzar Largo Lastimar Lastimarse Latido Ltigo Latiguear Latir Lavandera Lavar Lavarse Lazada Lazo Lea Leador, a Leera Lesin Levantador, a Leve Libar Liblula Liendre

wirp'a llamk'analla llamk'aq llamk'akoq, k'uchi llamk'aq hank'usapa k'irisqa, qoyoyasqa k'iriy, q'oyayachiy k'irikuy, lluch'ukuy k'achanpasqa k'achanpay ch'oqe ch'oqe awi llumk'uy q'ara uya wanp'u wikch'uy suyt'u k'irinchay k'irikuy, k'irirqokuy t'ik t'ik nin hasut'i hasut'iy t'ik t'ik niy t'aqsaq t'aqsay moqch'ikuy sip'u q'echwa llant'a llant'aq llant'a wasi k'iri marq'aq ch'usaqlla ch'unqay chukcha k'utu ch'iya

wirpa, simi llamkanalla, ruranalla llamkaq llamkakuq chakra runa kallpasapa kirisqa, quyayachisqa llikipay, llikiparquy takakuy wiksusqa kinray, kinraypay wiqti wiqtisapa, wiqti awi llumkuy, llaqway qala uya, saprannaq wanpu wischuy, wikapay, chuqay suytu, suni, hatun kirichay, Ilakichikuy qiyiyakurquy, qillpakurquy sunqup patpatyaynin waska, asuti asutiy, waqtay, asutirquy patpatyay, tik tik niy taqsapakuq taqsay, taqsarquy chumchikuy, aywikuy, muqchikuy kipu waskilla llanta, chiqta llantaq, chiptaq llanta wasi kuchusqa, tuksisqa, kiri huqariq, msayachiq tunpa llasaq, taksa, as aslla suquy, suqurquy kachi kachi chiya

165
CASTELLANO

166
QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras compuestas) Lacinado, a Lacinador, a Lacinar Ladera Lampio, a Langosta Languidecer Lnguido, a Lavarse Lechn Lechona Lengua Lerdo, a Leve Ligeramente Ligero, a Liviano, a Luego qhasusqa qhasoq qhasuy qhata mana sunqhayoq kharwa unphuyay unphu, unphuyasqa uphakuy ua khuchi, khuchicha china khuchi qhallu qhella chhallalla usphaylla usqhaq, chhallalla chhallalla usqhaylla llikisqa llikiq Ilikiy qata, waqta, kinray qala uya, saprannnaq akarway unpurquy, irqiyay irki, iqu hupakuy, mayllakuy ua kuchi, mallqu kuchi china kuchi qallu qilla tunpa llasaq, taksa, as aslla utqaylla utqaq, mana llasaq, tuki mana llasaq, sapsalla, chusaqlla chaylla, utqaylla QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Liendroso, a Ligarse Ligero, a Limpio, a Lnea Liso Liviano, a Lodo Lodoso, a Lombriz Longevo, a Losa Lucero Lcido, a Lucir Ludibrio Lugar Luminoso, a Luto

ch'iyasapa p'atachakuy k'uchi, ch'usaqlla ch'uya seq'e lluchk'a ch'usaqlla t'uru t'uru t'uru k'uyka ruk'u p'alta rumi ch'aska qoyllur k'anchaq k'anchay p'enqay k'iti k'anchaq yana p'acha k'ancha

luz

chiyasapa huunakuy, kamachinakuy mana llasaq chuyay chuyay siqi lluchka, llanpu mana llasaq, sapsalla, chusaqlla mitu mitu mitu kuyka yuyaq laqa, lluchka rumi quyllur, chaska quyllur kanchaq, kanchariq akchiy, llipipiy, kanchariy pinqay pacha kanchaq, achikyaq yana pacha kanchay, akchi, achikyay, llipikyay, akchikuq

167

168

Ll
CASTELLANO QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras simples) Llama Llamada Llamado, a Llamador, a Llamar Llamarada Llano Llanto Llave Llegada Llevado, a Llevador, a Llevar rawray, ninaqallu, llama waqyay waqyasqa waqyaq, wisa waqyay rawray, kunyay panpa waqay wichqana chayay, chayamuy apasqa, pusasqa apaq, pusaq pusay, apay, aysay, astay nina, rawray, paqu, llama qayay qayasqa qayaq, qayakuq qayay, qayariy rawray, kunyay panpa waqay wichqana chayamuy, hamuy, chayarquy, chayaykuy apasqa, pusasqa apaq, pusaq, aysaq pusay, pusarquy, apay, saway, aysay, aysarquy, astay, astarquy apakapuy waqaq waqay, waqarquy waqay, anchistin waqay waqaysiki waqapakustin, wiqinpiwan waqasqa, waqapakusqa para yaku, para paray, paramuy, pararquy para para mita QUECHUA AYACUCHO CHANKA

CASTELLANO

QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras glotalizadas)

QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Llaga Llagado, a Llagar Llenar Lleno, a

k'iri
k'irisqa k'irichay hunt'ay hunt'a, hunt'asqa, ancha hunt'a

kiri, tuksisqa, kuchusqa kirichasqa kirichay, kiricharquy huntay, runkuy, winay huntay hunta, huntasqa, ancha huntasqa

Llevarse Llorador, a Llorar Lloriquear Llorn, a Llorosamente Lloroso, a Llovediza Llover Lluvia Lluvioso

apakapuy waqaq waqay waqapayay, waqapakuy waqay ch'uru waqay waqaylla, waqakuspa wiqiy awi, qollpay weqe para unu paray, paramuy para paray pacha

169

170

M
CASTELLANO QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras compuestas) ipu, ipumuy ipuy, pararimuy Macarse Macilento, a Macizado, a Macizar Macizo, a Machacadera Machacado, a Machacador, a Machacar Macho Machorra Machucado, a Machucar Madera Madre Madrugada Madrugador, a Madrugar Madurativo Maduro Maestro, a Magnnimo, a Magnitud Maz QUECHUA AYACUCHO CHANKA CASTELLANO QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras simples) ismuriy sukyaq anaqyasqa anaqchay anaq qollota saqtasqa saqtaq saqtay orqo mana wachaq, urwa saqtasqa saqtaq kurku mama pacha paqariy tutapaq tutapay poqocheq poqosqa yachachiq sonqoyoq sayay sara mana allin mana samiyoq mana allin kay akasqa akaq akay akay layqay, umuy layqay, umuy layqaq, umoq mana allin kay ismuriy, ismukuy qillusapa, tullu anasqa anaqchay anaq qulluta chamchasqa chamchakuq chamchay, chamcharquy urqu mana wachaq utusqa, itisqa itiy, hawanman churkuy kullu, kaspi mama, wachaq pacha achikyay tuta tuta hatariq tutamanta hatariy puquchiq, puquchikuq puqusqa, chayasqa yachachiq, yachaq allin runa sayay, paqpa sara m a n a allin llakipayaypaq mana allin supay runa akaq, pinqaq, mana allin rimana akay, rimay, pinqay akay layqachiy, layqay, rurachiy runap makin layqa mana allin kay QUECHU AYACUCHO CHANKA

Llovizna Lloviznar

iphu iphuy

Mal
Mal aventurado, a Maldad Maldecido, a Maldecidor, a Maldecir Maldicin Maleficiar Maleficio, a Malfico, a Malestar

171
Mantenerse Maana kawsakuy paqarin, tutamanta

172

Maleza Malicia Maliciar Malicioso, a Maligno, a Malo, a Malparir Malparto Maltn, a Maltratador, a Maltratar Malvado, a Mamadora Mamador, a Mamar Mamfero, a Mamila Mamn, a Manante Manantial Manar Manceba Mancebo Mandado, a Mandamiento Mandante Madar Mandbula Manera Mani Manilargo, a Maniqu Mano Manoseado, a Manosear

qora watupay watupakuy watupakoq manan allinman sayakoq mana allin runa, mana allin sullull, sullupuy sullu warma, wayna maqakoq maqay millay millay runa, ati tapya runa uuchina uoq uuy uuyoq uu uuykachaq poqpoq pukyu poqpuy tiyaq masi, salla wayna kamachisqa kamachisqa simi kamacheq, kamachikoq kamachiy, kamachikuy, kachay qaqlla hina, hamu inchik makisapa kachaku maki llamipayasqa llamipayay

Manotear Manta Mantener

hawaykachay away lliklla uyway kawsachiy

qura qura, sacha sacha musyapay, musyaykachay musyapakuy musyapakuq mana allin sunquyuq mana allin runa, mana allin sulluy, sullurquy sullu, sullusqa llawi, warma maqakuq maqapay, usuchiy mana allin runa uuchina uuq, chuchuq uuy, uurquy, chuchuy uuyuq uu uuykachaq yaku yaku, puqpuqyaq, tuqyamuq pukyu lluqsiy, lluqsimuy sipas maqta, wayna kamachisqa kamachikusqa, kamachiy kamachikuq kamachikuy, willay, kachay, kacharquy kakichu hina, hinata maniy makisapa, hatun makiyuq hukpa kamachisqan ruraq maki llachpapayasqa, llachpakachasqa llapchakachay, Ilamkapayay, mullkapayay, hapipayay tapray, maki aywiykachay lliklla, riwusa qaray, qarapayay, mikuchiy

Maanita Maoso, a Maquinalmente

Mar
Maraa Maravillarse Marca Marcar Marchar Mareado, a Margen Mariposa Marmella Marqueta Martillar Martillo

tuta tuta yachaysapa, atoq runa mana yuyaykusqa, mana yuyaylla mama qocna arwi utikakay, chiraray chinpu, sanasqa sananpay, chinpuy riy, puriy, puririy machasqa, uqyarisqa mayu pata, qocha pata pillpintu wallqa wira tika, sira tika takay takana aswan, astawan uma, yuyay llullakuy llulla, uka llulla, llullakoq kaman kay kama, kamallan kaman, kamaynin, kamasqan pisiynin, yawyaynin, yuwyasqan pisiyasqa, pisiyakusqa, yawyay pisiyay, pisiyakuy, yawyay suwaykachakuspa pureq suwaykachakuspa puriy killa misti tupanalla tupuyniyoq, tupukoq tupukuy yaykuchiy, apaykoq, winaq, kachaykoq

Ms
Mente Mentir Mentira Mentiroso, a Merecer Merecidamente Mrito Merma Mermado, a Mermar Merodeador, a Merodear

Mes
Mestizo, a Mesurable Mesurado, a Mesurarse Metedor, a

mikuy, mikupakuy, maskakuy paqarin, qaya, tutamanta, pacha achikyay, aqarin tutamanta tuta tuta yachaysapa mana yachastin mama qucha arwi chirayay chinpu chinpuy, chapay riy, puriy, puririy, illariy sinkarisqa, tarantasqa, upyarisqa mayu pata, qucha pata pillpintu wallku tika, tikasqa wira takay, takarquy takana aswan, astawan, as yuyay llullakuy, llullakurquy llulla, qasi, panta llulla simi, llullakuq kaman kay kamqllanta kaman pisiyasqa pisiyay pisiyay, pisiriy, chinkariy suwakuq, waykakuq suwakuy, waykakuy killa misti, qala tupanalla tinkuqla, tupusqa tupukuy yaykuchiq, winaq, satiq

173

174
Mohecerse Moho Mohoso, a Mojicn Mojiganga Mojn Moledero, a Moledor, a Moler Momentneamente Momento Momia Monarca Moneda Masa Mascar Matar Matador, a Matar Matarse Materno Matizado, a Matizador, a Matizar Matorral Matrero, a Matricida Maula Maullar Mayor Moyordomo Mazamorra Mecer Mecerse Mediador, a Mediano, a Mediar Medicable Medicamento Medida Medido, a qorwaryay qorwar qorwaryasqa saqma tusuy saynatay saywa kutanalla kutaq kutay hayrilla hayrilla, tuylla, tuychikalla awpa aya machu sapay apu, inka apukunaq qori, qollqe chapusqa akuy, mullmuy, mamullay yura waucheq wauchiy, sipiy wauchikuy mamaqpa pawqaryachasqa, awrayasqa pawqaryacheq, awrayacheq pawqaryachiy, awrayachiy ranra ranra atoq, yachaysapa maman waucheq yanqa usoq, saqra maw maw nin kuraq pachaka api, kawa kuyuychiy, wayllumkachiy wayllumkukuy rimapoqe taksa chawpichay, rimaykuy, amachay hanpinalla hanpi tupuna tupusqa quqayay quqara quqasqa taka, takay tusuy pirqa kutanalla, kutachinalla kutaq kutay ratuchalla, ratukamalla kunalla, kunachallan chakisqa aya inka, apu inka qari, qollqe chapusqa akuy, akukuy, kachuy, mullmuy, mamullay yura wauchiq, nakaq wauchiy, waurqachiy wauchikuy mamaqpa sumaq tinkuchisqa sumaq tinkuchiq sumaq tinkuchiy sacha sacha yachaysapa maman wauchiq yanqa usuq mawray, maw niy kuraq llamkachiq api, apicha kuyuchiy, kunuy, wayllumkachay, wayllunkay kunukuy, wayllunchakuy chawpichaq, rimapuqnin taksaniraqlla chawpichay, allichay hanpinalla hanpi tupu tupusqa, tupuyuq

Meter Meterse Meticuloso, a Mezclarse Mezquindad Mezquino, a Mi Mia, o Miedo Miedoso, a Miel Miembro Mientras Mierda Mies Milln Mimado, a Mimador, a Mimar Minorado, a Minorar Minorarse Minuciosamente Minucioso, a Miseria Mismo, a Mismos, as Mitad Mocetn, a Mochada Mochuelo Moderno, a Modestamente Mdico, a Modificado, a Modificar Modo Mofador, a Mofar Mofletudo, a

yayakuchiy, winay, kachaykuy, chapuy, challpuy winakuy, michukuy, challpukuy manchakoq, llakllaq winakuy wakcha kay mana qarakoq y oqaq manchay manchakoq aaka ullu chaykama

yaykuchiy, ustuchiy, satiy, chapuy, challpuy imamanpas satikuy, challpukuy, challpukurquy manchariq, manchapakuq taqrukuy wakcha lawsay, micha kay micha, maqlla y uqaq manchay, manchakuy manchakuq, manchapakuq miski, yaku miski ullu, lani chaykama, hinakama aka, hatun hispay kawsay, mikuy wara waranqa wayllupayasqa wayllupayakuq llunpay, wayllupayay pisiyachisqa taqsayachiy, pisiyarqachiy taksayarquy, pisiyarquy tukuy tukuyta, mana imatapas saqirispa tukuy qawaq, tukuypi kaq wakcha kay kikin kikillan kikinkuna, kikinkunalla chawpi maqta, sipas tupay, tuparquy, takay tuku, chusiq, pakpaka musuq rikuriq, wamaq qasi kakuy uraykachisqa allichasqa, hukmanyachisqa allichay, hukmanyachiy ima hinatan asipayaq asipayay, asipay uyasapa

aka
chakra hunu lulusqa, wayllusqa, mayasqa luluq, waylloq, maywaq luluy, wayllu, mayway pisiyasqa pisiyay, pisiyachiy pisiyapuy, pisiyakuy sasi sasilla, tukuytakama sasi sasi, tukuy rikoq usoq kay, usupa kay kikiy, yki kikinkuna chawpi michkaq wayna, sisap sipas takay pakpaka, qeqpi musoq, wamaq tupuykukullawan tukpuylla, pisilla hamutachisqa hamutachiy, hinay hamu, hia sawkaq, sawkapayaq sawkapayay uyasapa

175
Menospreciados a Menospreciar Mensajero, a Metruar Mensual Mensualidad Mensura Mensurable Mensurar Mentalmente Mongamo, a Montaa Montas Montar Monte Mantera Montero, a Montn Montones Montuoso, a Moquete Morado Morador, a Morar Morboso, a Mordar Mordedor, a Mordedura Morder Morderse Mordiscar Moreno, a Moribundo, a Morir Moroso,a Morral Mortal Mortalmente Mortandad pisiman yupaq pisiman yupasqa kacha

176

chiqnikuq, mana kasuq wischuy, mana kasuy kacha, akchasqa, kacha puriq warmip unquynin killan killan, killanpi killa qullqi tupu tupunalla tupuy, tupurquy umallapi huk warmiyuqlla, huk qariyuqlla yunka yunka runa ichikuy urqu, yunka, sacha sacha chaku chakuq tawqa, qutu, suntu, waru, suqya suntu suntu, tawqa tawqa urqu urqu, sachasapa laqyay, takay sani yachaq, yachakuq, tiyaq yachay, yachakuy, tiyay, karayay unquq, unquchikuq hayaq simi kanikuq, kachukuq kanisqa, kachusqa kaniy, kanirquy, kachuy kachupakurquy kanipayay, kanipay yana niraq, yanahina waunayaq, waunankama wauy, waurquy unakuq, qilla wayaqa wauq, wauqlla wauypaq, waunankama hatun wauy

Meditabundo, a Meditar Medrado, a Medrar Medroso, a Mdula Mejilla Mejor Mejorado, a Mejorar Mejorarse Mejora Mellado Melena Melenudo, a Melindrear Melindroso, a Memorable Memorar Memoria Mencionar Mendigar

yuyaymanaq yuyaymanay wiasqa, mirasqa, hatunyasqa wiay, miray, hatunyay llakllaq, manchaq tutu, chillina uya aswan allin allinyasqa allinyachiy allinyariy, allinyakuy aslla alliyariy aaka suni chukcha chukchasapa millaykachay millaykachaq yuyarina, mana qonqana yuyariy yuyay willay uskakuy

Mendigo, a Meneado, a Meneador, a Menear Menearse Menesteroso, a Mengano, a Menguado, a Menguante Menguar Menos Menoscabo, a Menoscabador, a Menoscabar Menoscabarse Menospreciado, a

uskakaq qaywisqa qayweq qaywiy maywiykachakuy, kuyuykachay muchoq huk yawyasqa, yawyachisqa yawyaq yawyay pisi pisiyachisqa pisiyacheq pisiyachiy, yawyachiy pisipayuy, yawyapuy pisiman yupasqa

muspaykachaq yuyaymanay, yuyakuy wiasqa, hatunyasqa wiay, miray, hatunyay manchariq, manchapakuq tutu, chillinacha uya aswan allin, astawan allin allinyachisqa allinyachiy, allinyarqachiy allinyariy, allinyakuy alliyasqa, allinyariy miski, aaka chukcha, urku chukcha chukchasapa muchkiykachay, millaykachay muchkiykachaq yuyarina, mana yuyarina yuyariy, yuyarikuy yuyay willay, willakuy maay, maakuy, punkun punkun maaykachay maakuq, punkun punkun maakuq qaywisqa, qaychisqa qaywiq qaywiy, qaychiy, uyuchiy qaywikuy, qiwiykachakuy mana imayuq, mana kapuqniyuq na, ima sutin puchukarisqa, tukurichisqa waunay puchukariy, wauriy, tukuriy pisi, aslla pisiyachisqa pisiyachiq pisiyarquy pisiyarquy, pisikurquy mana kasusqa

yawar uraqay killan killan, sapa killa killa qollqe tupu tupunalla tupuy umallapi, yuyarispakama huk warmiyoq, huk qhariyoq yunka yunka runa ichikuy orqo, yunka chaku chakoq tawqa, qutu, suntu, waru tawqa tawqa, qotu qotu ranra ranra saqma sani tiyaq tiyay unqoq, unqochikoq haya simi kaniq, kanikoq kanisqa kaniy, kanirqoy kanikuy kanipayay yana niraq waunayaq wauy unaq wayaqa wauq allpaymanaq wauypaqkama wauray

178 177 Murmurador, a Murmurar Muro Musitar Muslo Mustiamente Mutilado, a Mutilar Mutuamente Mutuante Mutuario, a Muy sipsikay, kamayoq seqsikay perqa rimapakuy chakan tullu llaki llaki, llakikuywan mankusqa, wallusqa walluy pura qoq qochikoq, chaskeq ancha wasa rimaq, pinqaq qipanpi rimay, pinqay pirqa, rumi pirqa rimapakuy, upallalla rimay quychay llakisqalla kuchusqa, qurusqa kuchuy, kutuy, quruy naku, kuska pura quq, qukuq chaskiq sinchi, llunpay, manchay nanaq

Mortfero, a Mortificado, a Moscardn Mostaza Mostrar Mostrenco, a Motivar Motivo Motor Movedizo, a Mover Moverse Movible Mvil Movilizar Movimiento Moza Mozo Muca Mucosidad Muchachito, a Muchacho, a Muchsimo Mucho Mudamente Mudar Mudo, a Muela Muerte Muerto, a Mugre Mugriento, a Mujer Muladar Muleta Multiplicar Multitud Mundo Mueca Muralla Murcilago

miyu, miyu hanpi kamaykukoq wayronqo yuyu rikuchiy, reqsichiy mana piniyoq, usupa raykuy rayku kuyucheq kuyoq, kuyuykachaq kuyuchiy, kuyurichiy, qaywiy kuyurikuy, kuyukuy kuyoqlla, kuyuchinalla kuyoq kuyuchiy kuyuy sipas, warma wayna, warma qara chupa llawsa maqtacha wayna, sipas nanaq ancha upalla tukuy, tukuchiy, astakuy amu waqo, maray kiru wauy waoq, wausqa, aya wiswi wiswi runa warmi wanu pata tawna mirachiy nanaq teqsi muyu, pacha wawa pukllana, maki muyu tumi perqa, kancha perqa masu

wauchikuq kamaykukuq wayrunqu yuyu rikuchiy, riqsichiy mana piniyuq raykuy, kawsa kay rayku kuyuchiq kuyuq, kuyuykachaq, kuyukuq kuyuchiy, kuyurichiy, qaywiy, qaywirquy kuyu, kuyukuy, kuyurikuy kuyuchinalla, suchuchinalla kuyuq kuyuchiy kuyuy sipas, pasa maqta qara chupa lawsa llawi maqta wayna, sipas, pasa aquhina, achka, allpahina ancha upallalla, upallallamanta tukuy, astakuy, astakurquy mana rimaq, upa waqu, kiru, qipa kiru wauy aya, wausqa wiswi, lliqwi wiswi, lliqwisapa warmi wanu pata, qupa pata tawna, kaspi mirachiy, mirarqachiy llunpay achka, huk nanaq tiqsi muyu pacha, pacha wawa pukllana, maki muyu pirqa, pirqa qincha masu

180

I79
Mascar Matadero Matadura Matanza Mataperros Matar Mate Materia Mazorca Meados Mear Meloso, a Mellizo, a Menearse Menjurje Menor Menstruar Mentecato, a Menudencia Menudo, a Meique Men, a Mercenario a Meta Meter Meterse Mezclado, a Mezclador, a Mezclar Mezclarse Mezquindad Mezquinar Mezquino, a Miga Milano Miserable Miseria Mocho, a Mojado, a Mojar Mojarse k'utuy, muk'uy ak'ana wasi k'iri ak'ana q'arakuna nak'ay q'oi unu q'eya q'oronta unu hisp'ay hisp'ay misk'i t'ira q'eweykachakuy ch'aqrusqa sullk'a map'anakuy p'anra, sanp'a huch'uychaqkuna ut'u, ch'iri, ch'usu sullk'a ruk'ana hisp'apayaq, hisp'ay kachaq ch'amkaq p'uchu sat'iy, ch'allpiy sat'ipakuy ch'aqrusqa, t'akusqa ch'aqroq, t'akoq ch'arqoy, t'aqoy, ch'aqrurqoy sat'ipakuy mich'a kay mich'akuy mich'a t'antaq sonqon, t'una k'illichu mich'a q'esa kay mut'u hoq'ochasqa, ch'anranchasqa hoq'ochay, ch'aranchay hoq'ochakuy, ch'aranchakuy kachuy akana wasi kiri, kirisqa, qiya wauchiy warwakuna, nakay, nakarquy nakay, nakarquy qui yaku qiya sara kaspa yaku ispay, ispay ispay, ispakuy miski, miskisapa, ratakuq awacha, kuska nasiq qiwiykachakuy, qaywikuy taqrusqa, taqru sullka warmip unquynin puqis, upa, mana yuyayniyuq taksakunalla, akapakunalla utu, akapa, chusu uchuylla, taksa rukana ispapakuq llamkapakuq, minkasqa chayana, munasqa satiy, challpay, challparquy imamanpas satikuy taqrusqa taqruchiq, chapuq taqruy, chaqruy, takuy taqrukuy wakcha kawsaq, micha michakuy, michakurquy micha, maqlla tantaq sunqun waman, wamancha micha wakcha kay mana waqrayuq, kutu waqra uqusqa, nuyuchisqa muyuchiy, uquchiy, uqurqachiy nuyukurquy, chapukurquy

CASTELLANO

QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras glotalizadas)

QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Macilento, a Machacado, a Machacador, a Machacar Machorra Machucado, a Machucar Madera Magnnimo, a Magullar Maltratador, a Manada Mancar Manco, a Manchado, a Manchar Mancharse Mango Manifestar Manifestarse Manifiestamente Manifiesto Manejo Manotada Mansedumbre Manso Manubrio Maana Maraa Marchitar Marchitarse Marchito, a Marinero, a Morona Martirizar Masato

q'anparmanasqa ch'amqasqa ch'amqaq ch'amqay q'omi q'apchisqa q'apchiy k'ullu t'itoq sonqo ch'oqrichay k'ireq simi, sonqo k'ireq t'aqa muk'uyachiy muk'u, nuk'u map'achasqa map'achay map'achakuy hap'ina mast'ariy, sut'inchay sut'inchakuy sut'illa, sut'ichalla sut'inchasqa, mast'arisqa sut'i mayt'u ch'aqla, hapt'ay llanp'u sonqo kay llanp'u sonqo hap'ina q'aya p'unchaw t'anqa, ch'aska naq'echiy naq'epuy, q'anparmanapuy naq'esqa, q'anparmanasqa wanp'u kamayoq sinp'a ak'arichiy ch'unchu aqha

qilluyasqa, tullu chamchasqa chamchakuq chamchay, chamcharquy mana wachaq utusqa, itisqa itiy, hawanman churkuy kullu, kaspi allin runa llapiy, llapirquy nanaq simi, kamikuq michina wakin waqllisqa kay willu maki, kutu maki qaranchasqa, qachachasqa qaranchay, qachachay qaranchakuy, qachachakurquy hapinan, hapikunan willay, qawachiy, sutinchay, riqsichiy riqsichikuy, rikuchikuy llapanpa yachasqan yachasqa, sutillan apti, huk maki, huk maytu lapya, lapyay, laqya llanpu sunqu kay llanpu sunqu hapinan, hapikuna paqarin, qaya arwi chakirqachiy, qawichiy chakikuy, qawikurquy chakisqa, qawirqusqa wanpu kamayuq raku waska muchuchiy, akarichiy chunchu aqa

182 181
CASTELLANO Molestar Molestarse Molestoso, a Mona Monada Mondar Mono Monculo, a Montaoso, a Mordaz Mordazmente Mortaja Mortero Mosquito Mote Muchachita Muchachito Muchsimo Mujercilla Mustio, a k'uchichiy k'uchichikuy k'uchicheq k'usillu k'usilluykachay t'eqpay k'usillu ch'ullan awi sach'a sacha, mallki wayq'o k'araq simi k'araq simiwan aya p'acha muchk'a ch'uspi mufe p'asacha, hirq'e maqfacha, hirq'e aqo t'ryu ch'allqe naq'esqa piachiy, piarqachiy piakuy, piakurquy piachiq, piachikuq china kusillu kusilliqatichiy, chipiyay tiqpay, tipllay, pichay urqu kusillu chulla awi sachasapa hayaq simi hayaq simiwan aya pacha muchka chuspicha muti llawi, pasacha, warmacha llawi maqta manchay achka warmicha unpusqa, unpu QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras compuestas) Madrastra Mal aventurado, a Maltratador, a Maltratar Manante Manar Mancha Manchado, a Manchar Mancharse Manchas Manoseado, a Manosear qhepa mama khuyay khuyaylla thataq thatay phullpoq phullpuy qhelli qhellichasqa qhellichay qhellichakuy mirkha llaphipayasqa llaphipayay qipa mama llakipayaypaq maqakuq usuchiy, maqapay yaku yaku puqpuqyaq lluqsiy, Iluqsimuy qanra, qacha qanrachasqa, qachachasqa qanrachay, qachachay qanrachakuy, qachachakurquy mirka llachpapayasqa, llachpakachasqa Ilachpakachay, mullkapayay, Ilamkapayay lliklla, riwusa qaray, qarapayay, mikuchiy qarihina kuchi kachusqa kachuq, kachukuq kachuy, kachurquy qari simin ukupi rimapakuq kachukuy, kachurikuy tasnuchiy, tasnurqachiy chawpi llakikuy llakisqa mirka puqis, upa, mana yuyayniyuq utu, akapa, chusu qatu mikuy chukchan sapranchutasqa chutaq QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Manta Mantener Marimacho Marrano, a Mascado Mascador, a Mascar Masculino Mascullar Masticar Matar Medio, a Malancola Melanclico, a Melas Mentecato, a Menudo, a Mercado Merendar Mesado, a Mesador, a

phullu mikhuchiy qharincha khuchi khamusqa, khachusqa khamoq, khachoq khamuy, khachuy qhari thutupakuy khamuy, khachuy thasnuy phatmi phutirayay, phutiymanay phutirayaq, phutiymanaq mirkha phoqes khullu qhatu mikhuy lliphipasqa lliphipaq

184

N
lluphiy lluphikuy, lluphipakuy mikhuna wasi qhawana pata, qhawana marka qhaway qhawaykukuy, qhawanakuy, qhawarinakuy qhoyapayakuy Misericordia Misericordiosamente khuyapayakuywan khuyapayakoq Misericordioso, a thanisqa, thanichisqa Mitigado, a thaniy Mitigar thanipuy, thaniykapuy Mitigarse Mitigativo, a thanicheq qhoa Moco Mocoso, a qhoasapa Mojar moqhochay Mohino, a phia, phusususoq Mohecerse qhoqayay Moho qhoqay Mohoso, a qhoqayasqa Molestar musphachiy, phiachiy Molestarse musphakuy, phiakuy Molestoso, a musphacheq, phiacheq Mordedor, a qhamsaq Mordedura qhamsasqa Morder qhamsay, khachuy Mesar Mesarse Mesn Mirador Mirar Mirarse Mostrar Muchedumbre Muchsimo Mucho Musitar Mustio, a Mutilado, a Mutilar qhawachiy achkha runa ancha achkha achkha thutupakuy unphoq qhorusqa qhoruy chutay, hurquy chutakuy, llupikuy sama kuna wasi, wasi qawakuna qaway, qawariy rikukuy, qawakuy, qawanakuy kuyapayakuy kuyapayakuywan kuyapayakuq allinyachisqa, allinyasqa allinyay, allinyachiy allinyaykuy, allinchurakuy allinyachikuq uti utisapa asipay, asipayay pianasqa quqayay quqara quqasqa piachiy, piarqachiy piakuy, piakurquy piachiq, piachikuq kanikuq, kachukuq kanisqa, kachusqa kaniy, kanirquy, kachuy, kiruwan hapiy qawachiy, rikuchiy anaq, achka, allpahina mancha achka, aqu, tiyu achka rimapakuy, upallalla rimay unpusqa qurusqa, kuchusqa quruy, kuchuy, kutuy CASTELLANO QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras simples) Nabo Nacer Nacido, a Naciente Nada Nadie Nalga Narign, a Nariz Narrable Narrado, a Narrador, a Narrar Narrarse Nata Natalicio Nativo, a Naturaleza Nuseas Necedad Necesitado, a Necesitar Necrpolis Nefando, a Negado, a Negar yuyu paqariy, paqarimuy paqarisqa, paqarimusqa paqarimoq, willimoq, inteq lloqsimunan mana ima mana pipas siki senqasapa senqa willanapaq kaman willasqa willaq willay willanakuy llukllu paqarisqan p'unchaw paqar, paqarisqa kaynin qepnunayay pantay, qarmay muchoq muchuy a y a q wasin wauy millay, ati tapay, ati mosqoy mana ima ateq nanam niy, mana munay pakay, pakakuy qella maskakuy maskakoq yanayay yanayachiy, yanayapuy yana, yana runa yuyu QUECHUA AYACUCHO CHANKA

paqariy
paqarisqa chayraq rikurimuq, inti llupsimunan mana imapas, chikallanpas mana pipas, ni mayqanpas tiyana , qipa, siki sinqasapa, hatun sinqayuq sinqa willana, willanalla willasqa, pasachisqa willaq, willakuq willay, willakuy willanakuy, willanakurquy llukllu paqarisqan punchaw hia kaqlla nasiq kaynin wischunayay, millanayay pantay, panta, pantasqa muchuq muchuy aya panpakunan, ayaq wasin mana nmaypaq hucha mana ima atjq nanam niy, mana nirquy, pakay, pakrquy mana munay qilla, mana ruray munaq maskakuy maskakuq yanayay, yanayarquy yanayachiy yana , yanasqa, yana runa

Negligente Negociar Negociante Negrear Negrecer Negro, a

186 185
Numerar Negruzco, a yupay kallpachachikoq uoq, amamni yupay, yuparquy kallpa quq, kallpa qukuq uuq, uupakuq

Neo
Neologismo Neomenia Neto, a Neutral Nieto, a Ninguno, a Nio, a Niez

yana eraq musoq, wamaq musoq rimay musoq killa pachan pachallan mana pinan sayakoq haway mana pipas, mana imapas wawa, warma wawa kay pacha mana, ama, amataq inka yawar tuta sipi sipi uoq, amani suti hoqariy, sutinmanta waqyay qellqa, suti suti qellqa suti yanqa mana wachasqa tunas oqanchis, oqayku uyarinin uyarichiy, willay willasqa willay yachasqa esqon pachak esqon eqen esqon chunka musoq killa wamaq wamaqlla, musoqlla oqanchisqa, oqaykoqpa mosoqmanta esqon mosoq yanqa yupanalla awpaq

No
Noble Noche Nochecita Nodriza Nombrar Nmina Nombre Nonada Nonato, a Nopal Nosotros, as Noticia Noticiar Notificado, a Notificar Notorio, a Novecientos Noveno, a Noventa Novilunio Novsimo, a Nuestro, a Nuevamente Nueve Nuevo, a Nulo, a Numerable Numeral

yana iraq, yana rikchaq musuq musuq rimay musuq killa chuya, chuyalla mana imaman winakuq willka manan pipas, manan imapas wawa, warma warma pacha mana, ama, manan, amataq wiraqucha, qapaq yawarniyuq tuta chisinkuy uuq, uupakuq sutinchay, sutinmanta qayay, sutichay sutikuna suti yanqapas yanqa mana wachasqa tunas uqanchik, uqayku uyarinin uyarichiy, willaykuy willasqa, willachisqa willay, yachachiy yachasqa, sutilla isqun pachak isqun iqin isqun chunka musuq killa musuqlla, musuqchalla uqanchikpa, uqaykupa musuqmanta, chayraq isqun musuq yanqa yupanalla huk iqin

Nutritivo, a Nutriz

187

188

CASTELLANO

QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras glotalizadas)

QUECHUA AYACUCHO CHANKA

CASTELLANO

QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras compuestas)

QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Nada Necio, a Nervio Nervudo, a Neto, a Nevada Nevado, a Nevar Nidificar Nido Nieve Nio, a Ntido, a Nochesita Nunca

ch'usaq p'anra hamk'u hamk'usapa hunt'asqa rit'i rit'isqa rit'iy qesachay q'esa rit'i herq'e rit'iy rit'iy ch'isi ch'isilla mana hayk'aq

mana imapas, chikallanpas piqis, mana yachaq hamku hamkusapa chuya, chuyalla riti, ritisqa ritisqa ritiy, ritirquy qisachay, qisachakuy qisa, qisacha riti, lasta wawa, warma yuraq, kanchaq chisinku mana imapas, manan haykapas

Nacer Naciente Neblina Nebuloso, a Necio, a Nexo Noble Nubarrado, a Nube Nublado Nublar Nudo Nudos Nudoso,a Nuera Numeroso, a

phutumuy phutumoq wasphi phuyu phuyu phuyu phoqes khipu qhapaq, yawarniyoq phuyayachtsqa, phuyu niraq phuyu phuyusqa phuyuy, phuyumuy khipu khipuy khipusqa qhachun achkha achkha

mukmuy, wiay chayraq rikurimuq waspi puyu puyu puyu, puyusapa puqis, mana yachaq kipu, tinkisqa wiraqucha, qapay yawarniyuq puyuhina, puyu niraq puyu puyusqa, llantusqa puyuy, puyumuy, llantuy kipu, muqu kipuy, kipurquy kipusapa, kipu kipu llumchuy achka achka, huk manchay

190 189 Oculista Ocultamente O CASTELLANO QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras simples) Obcecacin Obcecado,a Obcecarse Obedecer Obediente Obeso, a Obligacin Obligado, a Obligar Obligatorio, a Obra Obrar Obrero,a Obscuras Obscurecer Obscurecerse Obscuridad Obscuro, a Obsecuente Obsequiador, a Obsequiar Obstinado, a Obtener Oca Ocasin Ocasionado, a Ocasionador, a Ocaso Ociar Ocio Ociosidad Ocioso, a awsa sonqo kay awsa sonqo awsarayay uyakuy, huikuy uyakoq, huikoq oqu kamay, kamayki kamaykusqa, kamaykuchisqa kamaykuy, kamaykuchiy ruraypaqkaman rurana ruray ruraq tutalla, tutallapi tutayachiy tutayay, tutayapuy tuta, tula tuta tutayaq, tutayasqa uyakoq, huikoq qokoq qokuy rumiyasqa, rumi sonqo taripay oqa rayku, raykuqiy raykusqa, raykuchisqa raykoq, raykucheq inteq qaykunan hawkay, hawkakuy qasikay qella kay qasikoq, pullkakoq, qallukoq kakuy, qasiy pusaq eqen awsayay, awsayarquy awsayasqa awsayarquy, awsayakurquy uyarikuy uyarkuq, yupaychaq wira, llunpay wira, raku ruranay, ruranayki kamachisqa kamachiy, rurachiy rurana, huntachina rurana, llamkana ruray, rurakuy, llamkay llamkapakuq, rurapakuq tutayaqpi tutayachiy, tutayarqachiy tutayay, tutayakurquy tuta tutayaq, tuta tuta, tutallaa uyarikuq quq, qukuq quy, qupayay rumi sunqu, takyapakuq tariy, tarirquy uqa rayku raykusqa ruraq intip yaykunan samay, samariy qasi kay, samakuy qillankuy qilla, samaq, qasiy, qasikakuy mana ruray munaq pusaq iqin QUECHUA AYACUCHO CHANKA Ocultar Ocultarse Oculto, a Ocupado, a Ocupar Ocuparse Ocurrir Ochenta Ocho Ochocientos Odiado,a Odiar Odiarse Odiosamente Ofender Ofenderse Ofendido, a Ofrecer Ofrecerse Ofrenda Oble Odo Oidor, a Or Ojeriza Ojerudo, a Ojinegro Ojo Ojos Olfato Oliscar Oloroso, a Olvidadizo, a Olvidado, a Olvidar Olvidarse Olvido Olla awi hanpeq paka pakalla, pakallapi pakay pakakuy, pakaykachakuy pakasqa rurayniyoq rurachiy rurakuy tinkumuy, taripay pusaq chunka pusaq pusaq pachak cheqnesqa, qamllasqa cheqniy, qamllay cheqnepakuy, qamllanakuy cheqnekuywan, cheqnechikoq watunkayay amichikuy watunkayasqa qosaq niy, qokuy qokuy, chaskichikuy qokuy, rikuchikuy uyarinalla ninri, uyarina uyareq uyariy, uyarikuy cheqnepakuy suka suka awi yana awi awi awikuna senqa asnariy, ismuriy qontoq qonqaq qonqasqa qonqay qonqapuy, qonqakapuy qonqay manka awi hanpiq mana pipas rikusqallan, pakan pakalla pakay, panpay, pakarquy pakakuy, pakakurquy, pakaykachakuy pakasqa, pakakusqa ruranayuq, ruraq rurachiy rurakuy, rurapakuy taripay pusaq chunka pusaq pusaq pachak chiqnisqa chiqniy, chiqnipayay chiqnipakuy chiqnina, chiqnichikuq kamiy, piachiy piakurquy piachiq, kamiq a niy, ari niy, quy, qayway qukuy rikuchikuy uyarinalla, uyaripaslla rinri, uyarina uyariq uyariy, uyarikuy chiqnipakuy yanayasqa awi yana awi awi awikuna sinqa asnariy, ismuriy miski asnaqlla qunqay sunqu, mana yuyaq qunqasqa qunqay, qunqasqa qunqarquy qunqay, qunqasqa manka

Octavo

191
Ovpara Ovvoro, a Ovillar Ovilla Oyente runtoq runtu mikhoq kururay kurur uyareq

192

Ollero, a Olluco Ombligo Omiso, a Omitir Omnipotente Omnisciente Omnvoro, a Once Operable Operador, a Operar Operario, a Oprculo Opilado,a Opinar Oprimido, a Oprimir ptimo, a Opulento, a Oracin Orar Orbe Ordenado, a Ordenar Ordinariamente Oreja Orejudo Orfandad Oriente Origen Orilla Oro Ortiga Oscuro, a Oso Otoo Otro, a Ova Ovar

sau kamayoq ulluku pupu qerikoq, pullkakoq mana ruray, allpay, haqerqoy llapa atipaq llapa yachaq imaymana mikhoq chunka hukniyoq ruranalla ruraq ruray rurakoq kirpana qarwayasqa hamutay, hamurpayay llaksasqa llaksachiy alli allin, ancha allin qollqesapa maakuna maakuy teqsi muyu kamachisqa kamachiy, suyuchay chaykusqa, chaykuskalla rinri, ninri rinrisapa waqcha kay inteq lloqsimunan qallariy, tipsi pata, mayupata, qochapata qori qesa tutayaq, tula ukumari haw kay mit'a, poqoy mit'ay huk qocha yuyu, llullu runtuy

manaka ruraq ulluku, papa lisa pupu, puputi qilla saqiriy, mana ruray qapaq, tukuy atipaq tukuyta yachaq, tukuy yachaq imaymana mikuq chunka hukniyuq ruranalla ruraq ruray, rurarquy rurapakuq, ruraq tapa, kirpakuq punpuyasqa yuyaymanay itisqa, tiqu saqllay, itiy ancha allin, sumaqlla ancha apu, qullqispa maakuy maakuy, maay, rimay tiqsi muyu kamachisqa kamachiy, patachay pasaqlla, chay ruskalla rinri, ninri rinrisapa, hatun rinriyuq wakcha kay, mana piniyuq intip lluqsimunan qallaykuynin pata, mayupatan, quchap patn quri itana tuta, tutayaq ukumari puquy mit'ay sapaq, huk qucha yuyu, llullu, llullucha runtuy, churay

runtuq, churaq runtu mikuq kururay, kururarquy kurur uyariq

194 193 CASTELLANO CASTELLANO QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras glotalizadas) Obligatorio Obra Obrero, a Obceno, a Obtrudo, a Obstrur Obtrurse Obtener Ocupado, a Ocupar Ocuparse Ofender Ofendido, a Ofensor, a Ojota Oler Oloroso, a Oprimido, a Oprimir Ordenadamente Ordenado, a Ordenar Ordeador, a Ordear Orear Orinar Osadamente Osado, a Ova hunt'aypaqkaman llamk'ana llamk'aq, mink'a mapa llut'asqa, wisq'asqa llut'ay, wisq'ay llut'apakuy, wisq'apakuy hat'alliy llamk'akoq llamk'achiy llamk'akuy q'esachay q'esachasqa q'esachaq husut'a q'apay q'apaq it'isqa it'iy p'ata p'atalla p'atachasqa, seq'e seq'e p'atachay, seq'echay ch'awaq ch'away mast'ay hisp'ay q'aqcha, q'aqchalla q'aqchayoq llulluch'a, llach'u rurana, huntachina llamkana, rurana llamkapakuq, rurapakuq qanra, qacha kirpasqa, harkasqa kirpay, harkachiy kirpakuy, harkakurquy tariy, tarirquy ruranayuq, ruraq rurachiy rurakuy, rurapakuy kamiy, piachiy piachisqa piachiq, kamiq usuta, siquy mutkiy, muskiy miski asnaqlla itisqa itiy, saqllay sumaq allichasqalla alli allichasqa, suyu suyulla patachay, allin churay, qatinasllata churay chawaq, qapiq chaway, qapiy chakirichiy, papirichiy ispay, yaku ispay mana manchakuspa atipakuq llullucha, llullu QUECHUA AYACUCHO CHANKA Obsceno, a Observador, a Observar Observarse Ojear Olas Oledor, a Oler Olfateador, a Olfatear Olfato Oprimido, a Oprimir Opulento, a Orear Orearse Osado, a QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras compuestas) qhelli qhawaq, qhawapayaq qhaway, qhawapayay qhawapanakuy qhawapayay, qhawaykachay qochaq phoqcheqen mutkheq mutkhiy mutkhikachaq mutkhiykachay mutkhina musphachisqa musphachiy qhapaq runa phaskichiy phaskiy, phaksariy qhari runa qanra, qacha qawaq, qawapayakuq qaway, qawapayay qawapanakuy qawapayay quchap puqchin mutkiq, muskiq mutkiy, muskiy mus musyaq, muskiykachaq mus musyay, muskiykachay musyana sinqa itisqa saqllaq, itiy ancha apu, qullqisapa chakirichiy, papirichiy chakiriy, papiriy, pakpirikuy atiapkuq QUECHUA AYACUCHO CHANKA

195
Pariente Parir Parlar Parpadear Prpado, a Parricida micha michuy, pasinsya llanpu sunqulla hawkalla hawka kakuq, qasi sunqu paqu rimanakusqa kamachinakuy, ninakuy watya tayta, churiyaq pakay llaqta llaqta masi urpitu, pisqu, pichiw simi rimay chuchila, rimaysapa mallipay, miskichikuy pakay, pakarquy urpi, urpay, ququ urpitup wasin mallqu urpitu paltay tinya llunpay manchay wara aya wasi wiksa wawa maytunna, wawa qillpuna sinqa pichana papa, chawcha tayta masan, tinkuqnin, natan sayasqa sayay, sayarquy, samay kuskachasqa, masanchasqa pirqa, qincha ayllu, ayllupura, ayllu masi Partirse Parto Prvulo, a Pasado Pasajero, a Pasearse Pastar Pastor, a Patn Patraa Patria Patrn Paulatinamente Pauprrimo, a Pausa Pvido,a Paz Pecable Pecado Pecador, a Pecar Pechos Pedazo Pedidor, a Pedir Pedo Pedregal Pegajoso, a Pelear Pelusa Pellejo Pena

196
ayllu yawarmasi wachay, wachakuy rimaykachay chimlliykachay, chillmipayay awi qara yayan waucheq, taytan waucheq rakinakuy wachay, wachakuy wawa awpaq, qayna pureq runa, an purikoq puriykachakuy, puririkuy michiy micheq, micheqe chakisapa llulla, uka llaqta uywaqe allillamanta usoq, ancha wakcha samariy, sayariy mancharikoq mancharisqa allin kawsay, kusi qellpu kawsay huchallikuy, ateq, huchallikuypaq hucha huchallikoq, huchasaqa huchallikuy, kamallikuy uu wakin, asnillan maaq, maakoq maay, maakuy supi rumi rumi, silla silla, waroq, soqlla pupaq maqanakuy, saqmanakuy millma millma qara llaki hichpa ayllu wachay, wachakuy rimaykachay, rimay qimchiykachay, qimllaykachay awi qara taytan wauchiq, maman wauchiq rakinakuy, rakinakurquy wachakuy warma, llawi, maqtacha awpaq, qaynaraq, unaykunaraq an purikuq purikuy, puririkuy michiy, michipay michiq, michipakuq chakisapa, atakasapa llulla, yanqa llaqta uywaq, hatalliq allillamanta, as asllamanta llunpay wakcha samariy, sayariy manchariq, manchankuq qasi, qasikawsay huchaman chayay atiq hucha huchallikuq, huchasapa huchallikuy uu, chuchu paki, Iliki, chiqta maaq, maakuq maay, maarquy supi rimi rumi, ranra ranra laqaykachakuq, rataykachakuq maqanakuy, awqanakuy, takanakuy, takanakurquy millwa millwa qara llaki, akarikuy

CASTELLANO

QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras simples)

QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Pabilo Paciencia Pacificamente Pacifico, a Paco (alpaca) Pactado, a Pactar Pachamanca Padre Pagar Pas Paisano, a Pjaro Palabra Palabrero, a Paladear Paliar Paloma Palomar Palomino Palta Pandero Pnico Pantaln Panten Panza Paal Pauelo Papa Pap Par Parado, a Parar Pareado, a Pared Parentela

micha muchukoq sonqo kay llanp'u sonqolla llanp'u sonqo paqo, paqocha rimanakusqa rimanakuy watya yaya, tayta paylla llaqta llaqta masi pisqo simi, rimay simisapa, rimaysiki, kana qellqa malliy pakapayay urpi urpi wasi mallqo paltay tinya hatun manchay wara aya wasi wiksa arawara senqa pichana papa yaya, tayta yanantin, masantin sayasqa, sayaq sayay yanatin, pituylla perqa ayllu, yawarmasikuna, sanan

197
muchuy warkurayaq ullu yaykuy, yaykuchiy yuyay, yuyakuy yuyay, yuyaykuy yuyaymanaq qaqa qaqa qaqa aswan mana allin ruru, muchu chinkachiy, chinkachikuy chinkay, chinkapuy, chinkakuy chinkasqa, chinkachisqa, chinkaq panpachay una unay wiaylla, wiay paqkama, wiaypawiayninpaq tukukuy, wauy, qolloy qella kay sumaqyachiy, allinchay, pallway sumaq kaqllakay, kaqllapi kay, hinakay kaqlla kaq, hia kaqlla huiy rantinakusqa puuysikuy, puupakamuy ichaqa kamallisqa kamallikuy wiay wiay wiaychay, unaychay, wiaypaqkachiy wiaychakapuy, unaychakapuy tunkeq, tunki tunki yupa man allin, mana allinpuni allqo wasi allqo qatikachasqa qatikachay, qatipayay takyaq, takyaq sonqo akariy, muchuy, akarikuy warkuyasqa lani, pinqay yaykuy, ustuy yuyaymanay yuyay, yuyaymanay, kaway yuyaymanaq qaqa, hatun rumi qaqa qaqa, rumi rumi aswan mana allin rurun, muru, tullun chinkachiy, chinkarqachiy chinkakuy, chinkay chinkachisqa panpachay wiay, wia wiay, unay wia, wiaypaq tukuy, puchukuy, qulluy, wauy, paqway qilla kay, qillakuy tukuy, qispichiy sumaq, ancha sumaq hinapikay, hinallapi kay mana tukuq, mana puchukaq a niy, manaharkay, a nikuy hukta churay puuy, samakurquy, samay ichaqa, yallinraq rurasqa ruray, rurarquy wia wiay wiay wiaypaq ruray wiay wiaypaq karquy munay mana munay llumpay mana allin allqu wasi allqu qatikachasqa qatikachay, qatipay takyasqa Perseverantemente Perseverar Persona Persuadido, a Persuadir Persuasible Persuasivo, a Perturbador, a Perturbar Perverso, a Pervertido, a Pervertir Pesadilla Pesado, a Pesadumbre Pesar Pesarse Pescado Pescador, a Pescar Pescuezo Psimamente Psimo, a Peso Pestaa Pestaear Peste Petrificado, a Petrificar Pez Pezn Piadosamente Piadoso, a Piar Picadura Picante Picar Pcaro, a

198
takyakuspalla takyay runa huisqa, huichisqa huichiy huichinapaqkaman huichikoq, huichina simi takureq, chaqoq takuriy, chaqoy ati tapya runa waqllichisqa waqllichiy llapiy llasa, llasaq llaki, llakikuy llasay, llakikuy llakikuy challwa challwaq challway kunak millay millayta millay millay llasa pullurki chipeqyay muchuy onqoy, pamap onqoy, onqoy muchuy pacha rumiyachisqa rumiyachiy, rumiyarqachiy challwa uu maywaspalla maywaq sonqo chiw chiw nin kanisqa hayaq hayay, kaniy millay runa, sawka runa takyapakuyllawan takyay, takyarquy runa anirqachisqa anirqachiy anirqachinalla anichikuq waqllichiq waqllichiy mana alli runa waqllisqa waqllichiy musquypi manchachikuq llasaq llakikuy llasay, ancha llakikuy llakikuy, putikuy challwa challwaq, challwa hapiq challway kunka, tunquri llumpay mana alli llumpay mana allin llasaq qichipra qimchiykachay unquy, nanay rumiyasqa rumiyachiy, rumiyarqachiy challwa uu, chuchu kuyapayaywan, llakipayaywan kuyapayakuyniyuq, llakipaykuy chiw chiw nin kannisqa, kachusqa ayaq, uchukuq hayay, kaniy, rupay, kachuy, kanirquy mana allin runa, millay runa

Penar Pendiente Pene Penetrar Pensamiento Pensar Pensativo, a Pea Peascoso, a Peor Pepita Perder Perderse Perdido, a Perdn Perdurable Perdurablemente Perecer Pereza Perfeccionar Perfecto, a Permanecer Permanente Permitir Permutado,a Pernoctar Pero Perpetrado, a Perpetrar Perpetuamente Perpetuar Perpetuarse Perplejo, a Perramente Perrera Perro, a Perseguido, a Perseguir Perseverante

199

200

Pichn

Pie
Piedra Piel Pierna Pillar Pintar Piojo Piojoso, a Pisada Pisar Pisotear Pisoteo Pita Placenta Plcido,a Plaga Plagiar Plagiario, a Plagio Planeta Plano, a Planta Plantar Plata Plateado,a

mallqo chaki rumi qara chakan, chanka, chaki suway, suwakuy llusiy

mallqu chaki, ataka rumi qara chanka suway, suwakuy llusiy, llusirquy

usa
usasapa, usayoq yupi saruy saruykachay saruy paqpa llapllawa thami maywaq, kusiymanaq hatun chiki, aqoyraki, aqoypacha suway suwa suway hatun qoyllur panpa yura, mallkeq yuran yuray, mallkiy qollqe qollqenchasqa chuwa, meqa mayupata, qochapata suyay, suyana runakuna panpay runa, yanqa runa patarasqa pataray patara

usa
usasapa yupi, sarusqa saruy, sarurquy sarutay, sarutarquy saruy paqpa paris qasi, qasilla hatun chiki suwakuy, suwakurquy suwa, kukpa kaqta apakuy suway, suwakuy quyllur pampa, pampalla yura, sacha tarpuy, tarpurquy qullqi qullqinchasqa

Pocas veces Poco Poder Poderoso, a Podredura Podrido, a Podrir Podrirse Polgamo, a Poltrn Polvo Pollito Pomada Poncho Ponedor, a Poner Ponzooso, a Populacho, a Poquito

Por
Porcin Porfiadamente Porfiado, a Porfiar Porfiarse Poroto Por qu Porquera Porra Porrada Porrazo Portada Portador, a Porttil Porte Portentoso, a Portero, a Posada Poseer Posedo, a

Plato
Playa Plazo Plebe Plebeyo, a Plegado, a Plegar Pliegue Plomizo Plomo Pluvioso, a Poblacin Poblar Pobre Pobremente Pobreza

anqara
mayu pata, qucha pata kama llaqta runa llutanruna patarasqa pataray, patararquy sipu

maynillanpi, aisqa pisi atiy, atipay atipaq, llapa atipaq ismuy ismusqa ismuy ismupuy huk huk warmiyoq, huk huk qhariyoq qella allpa, allpa q'osi chiwchi hawikuna, llusikuna punchu churaq churay miyuyuy panpay runa kuna pisi pisi rayku wakin atipakuywan atipakoq, kutipakoq atipakuy, kutipakuy atipanakuy, kutipanakuy poroto imarayku wiswi maqana maqay, chanpiy maqay, waqtay punku apaq, apamuy apanalla, hoqarinalla sayay utiypaqkama punku kamayoq tanpu, chaski wasi chapakuy chapakusqa

eqe
titi paray paraylla llaqta, Ilaqtantin runa llaqta hatarichiy wakcha wakchaywakchalla, wakchaymanalla wakchachay

iqi
titi parasapa llaqta, llaqtap runan llaqtachay, llaqtay wakcha, llatan wakchaniraqlla wakchakay

yanin, yaninlla, maynilla as, aslla, pisi, pisilla atiy, atirquy qapaq, atiq, Ilapa atipaq ismuy, ismusqa ismusqa ismuy ismukuy, ismukurquy achka warmiyuq, wachka qariy qilla allpa, utu allpa, allpa qusi chiwchi, chiwchicha llusikuna punchu churaq churay, churarquy wauchiq kumun runa aschalla, aslla rayku raki, rakisqa atipakuywan atipakuq atipakuy, sinchichay, kutipay atipanakuy purutu imarayku, imanasqa qanra, qacha, ispay, wanu maqana, raku tawna maqay takarquy, tanqay, saqmarquy punku apaq, apamuy apanalla, suchuchinalla sayay muspachinapaq punku waqaychaq samakuna, qurpa kuna wasi hatalliy, ayway hatallisqa

201
Prevalecedor, a Posible Positivamente Positivo, a Posponer Poste Postizo Postrado, a Postrarse Postrero, a Postulante Postular Potable Potente Poyo Poyos Practicable Practicado, a Practicador, a Practicante Practicar Prctico, a Pradera Prado Precaverse Pecavido, a Precedente Preceder Precepto Preceptor, a Preceptuar Presumido, a Presumir Presuntuoso, a Pretender Pretendido, a Pretendiente Pretexto ruranalla, atinalla, ruraypi kamanni, kamanni cheqanpi, cheqanmanta, sullullmanta cheqaq, sullull pisiman yupay tunu, tawna churasqalla ullpuykachiy, qormachiy ullpuykukuy tukukuynin maakoq maakuy uqyanalla kallpayoq, atipaq pata pata pata ruranalla yachasqa yachay munaq, yachapakoq yachapakoq yachapakuy yachaq, yachaq kamayoq waylla panpa, pawqar panpa aay panpa, pawqar panpa waqaychakuy waqaychakoq awpareq, awpaq kaq awpariy, awpaqpi kay kamachikuy, kamchisqa simi kamacheq kamachiy, kamachikuy hatun sonqo, pay payllaa yuyaykuy, hamurqay, yupaychachikuy apuskachaq munapayay munapayasqa munapayaq llullakuy, llullarikuy ruranalla, atinalla, kanmanmi chiqanpi chiqaqmi chayqa qipanchay, qipancharquy sayaq kaspi churasqalla qumqurachiy, ullpuykachiy qunqurichakuy, ullpuykuy, pukchinpakuy qipa, qipariq, qipa kaq maakuq maakuy upyanalla, upyana kallpayuq, kallpasapa pata pata pata, patakuna ruranalla yachasqa, rurasqa ruraq yachapakuq ruray, rurarayay yachaq waylla panpa waylla panpa, lliwa lliwa waqaychakuy, churakuy waqaychasqa awpaq, awpaq kaq awpay, awpariy kamachikuy, kamachisqa kay yachachiq kamachiy, kamachinakuy runatukusqa musyay, rikchakapuy manchay runatukuq munay, munaparquy munapayasqa munapayaq, munaq llulla Prevalecer Prevaricador, a Prevaricar Prevenido, a Prevenir Prevenirse Prever Previamente Previo, a Primeramente Primer Primerizo, a Primero, a Principiador, a Principiar Prisin Privar Privarse Probado,a Probar Probarse Procedente Proceder Producir Productivo, a Producto Proferido, a Proferir Profesor, a Prfugo, a Prohibido, a Prohibir Prjimo Prolijo, a Prolongado, a Prolongar Prolongarse Promesa yalleq yalliy waqllikoq waqllipuy kamarikoq

202

kamariy kamarikuy musikuy awpaqta, awpaqtaraq awpaq awpaqta, awpaqenta awpaq wamaq, mawaq, miska awpaq, awpaqen, qollanan wamaq, yachakoq qallariy watay wasi qechuy saqepuy, waunayay, chirayay mallisqa malliy tupukuy qatikoqnin, lloqseq qatinakuy, lloqsiy, paqarimuy miray, wachay, kamamuy miraq, wachaq, kamaq miraynin, wachasqa, rurasqan, ruru rimasqa rimay yachacheq chinkaq, chinkakoq ama nisqa ama niy runa masi unaypaqkama, mana tukureq unayachisqa unachiy unayapuy qosaq nisqa, rurasaq nisqa

yalliq, llalliq llalliy, yallirquy waqlliq, huchallikuq huchallikuy yachachisqa, kamarikusqa yachachiy, kamarichiy kamarikuy musyay, musyapakuy awpaqta awpaq qallarininmanta, awpaqta awpaq awpaq kaq awpaq, awpaqiqim, llunpay sumaq qallariq, yachapakuq qallariy, qallarirqu wichqana wasi qichuy, qichurquy saqirquy mallisqa malliy kamakuy, churakuy lluqsimuy qatinakuy, lluqsimuy miray, wachay miraq, wachaq miraynin, miray, rurun, mikunan rimasqa rimay, rimariy yachachiq, riqsiq chinkaq, chinkakuq, qispikuq ama nisqa, michakusqa ama niy, harkay, harkarquy runa masi, niraq masi mana tukuriq unayachisqa, chutarisqa unachiy, unakachiy maskakurquy simi qusqa

204 203

Prometer Propagado, a Propagar Provincia Puerta Pulga

qosaq niy, rurasaq niy, wanasaq niy mirasqa, mirachisqa mirachiy suyu punku piki

qusaq niy, anri niy, wanasaq

CASTELLANO

QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras glotatizadas)

niy
mirasqa, mirachisqa mirachiy, miray, mismichiy suyu punku piki

QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Pacificamente Pacifico Padecer Pagano, a Palazo Plido, a Palmear Palo Palpar

Pan
Panca Pantano Panza Papera Papirote Pardo Parecerse Pasin Pasto Patada Patituerto, a Pavor Payaso Peinar Peine Peligro Pen Pequeo Perdiz Pericote Pico Pinchar Placer Plato Ponerse

Puo

llanp'u sonqolla llanp'u sonqo ak'ariy ch'unchu p'anay q'ellu, q'elluyasqa t'aqllay, t'aqllakuy k'aspi llapch'ay t'anta p'anqa p'unqo p'usnu q'oto t'inkay ch'unpi rikch'akuy, rikch'anakuy ak'ariy q'achu q'achu hayt'ay wist'u chaki q'aqechay k'usillu tusoq aqch'ay aqch'a ch'iki llank'aq huch'uy p'isaqa huk'ucha t'apsa t'urpuy q'ochuchiy p'uku seq'echakuy ch'oqmi

llanpu sunqulla hawka kakuq, qasi sunqu muchuy, akariy chunchu, yunka runa waqtay qillu, qilluyasqa taqllay maki, taqllakuy kaspi llatay, llapchay tanta panqa, qaranpa turu turu, millpu, siniqa wiksa, pusnu qutu tinkay uqi, chunpi rikchakuy, rikchakapuy muchuy, akariy qiwa qiwa, qura qura haytay wistu chaki hatun manchay asichikuq naqchay naqcha chiki llanlapakuq uchuy yutu ukucha tuspa, chuspa tuksiy, tupqiy kusichiy mati, puku siqikuy aptisqa maki

205

206

CASTELLANO

QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras compuestas)

QUECHUA AYACUCHO CHANKA CASTELLANO qipa tayta ichu ichu wasi urpitucha ichu panpa huk ichikuy qasqu chukcha chukchasapa yutu qichipra puru puyu piwi, awpaq churi

Q
QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras simples) QUECHA AYACUCHO CHANKA

Padrastro Paja Pajar Pajarillo Pajonal Paso Pecho Pelo Peludo,a Perdiz Pestaa Pluma Polilla Primognito, a

qhepa yaya, qhepa tayta ichhu ichhu wasi phichiw ichhu ichhu, ichhu panpa thatkiy qhasqo chukhcha chukhchasapa yuthu qhechipra phuru thuta phiwi

Qu
Quedo, a Quehacer Quejarse Quemadura Quemar Quena Querido, a Quiebra Quin Quietamente

pi, pim qasi, qasilla kaq rurana willakuy, willarikuy supullu kaay qena churi wacha, munasqa, pantaq masi, salla raqra

pi
sonqoyakuspalla

ima, ha qasi, qasilla, upallalla rurana willakuy, willarikuy supullu kaay, kaarquy qina yanan, sipasnin, puriq main, waynan, kuyasqa raqra, raqasqa pi, mayqan qasillawan

207
CASTELLANO CASTELLANO QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras glotalizadas) Quebrable Quebrada Quebradizo, a Quebrador, a Quebrantado, a Quijada p'akinalla wayq'o p'akikoq p'akeq p'akisqa k'aki pakinalla wayqu pakikuq pakiq pakisqa kakichu Quechua Quedar Quemado, a Quemarse Quijada Quijamudo, a Quince Quinquenio, a Quipu Quitar QUECHUA AYACUCHO CHANKA

208
QUECHUA CUSCO COLLA (Palabras compuestas) qhechwa simi qhepay, qhepariy ruphasqa, ruphachisqa ruphachikuy qhaqlla qhaqllasapa chunka pichqayoq pichqa wata khipu qhechuy runa simi qiparquy rupasqa, kaasqa rupachikuy, ruparquy kakichu kakichusapa chunka pichqa pichqa wata kipu qichuy QUECHUA AYACUCHO CHANKA

209
Rastrojo, a Roto, a Razn Razonable Razonablemente Razonante Razonar Razones Real Realidad Realizado, a Raelizador, a Realizar Realmente Reanimado, a Reanimador, a Reanimar Reatado, a Reatar Rebaja Rebajable Rebajado, a Rebajador, ra Rebajar Rebao Rebatia Rebato Rebelarse Rebelde Reblandecido, a Reblandecer Reblandecerse Rebosable Rebosado, a Rebosar Rebuscado, a Rebuscador, ra Rebuscar

210

R
CASTELLANO QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras simples) Rabilargo, a Rabo Racional Racionalmente Radiante Radiar Raja Rajado, a Raleado, a Ralo, a Ramera Ranchera Rancho Ranura Rapado, a Rapar Rapaz Rpidamente Rapia Rapiador, a Raposa Rapto Raptor Raramente Raro, a Rascazn Rastrero, a Rastrear Rastro Rastrillado, a Rastrillador, a Rastrillar Rastrojeado, a Rastrojeador, a Rastrojear chupasapa chupa yuyayniyoq, unayhayniyoq yuyaywan, unanchakuspa chipipipeq chipipipiy raqra raqrasqa chirliyasqa chirli panpay warmi, waqwaa wasi wasi wasi yarqacha kuchusqa kuchuy silluyoq chaylla, wayralla suway suwa, ayqechikoq qara chupa warmi aqay warmi apaq, warmi suwaq mayllanpi, aispalla mayllanpi kaq seqseq yupipasqa yupipay yupi paqpasqa, marusqa paqpaq, maroq paqpay, maruy tullpasqa tullpaq tulipay, tullpakuy chupasapa chupa yuyayniyuq runa yuyayllawan kanchay, akchiy, llipipiy kanchay, akchiy, llipipiy raqra kichasqa chiqtasqa chiqisqa chuya, llaspa qanra warmi wasi wasi wasi, chuklla yarqacha, wayqucha kuchusqa, rutusqa kuchuy, rutuy, kaptay suwa, suwakuq chaylla, utqaylla, utqayllaman suway, suwakuy suwa, waykakuq qara chupa, qala chupa warmi suwa warmi suwaq yanis yanislla, maynillanpi maynillanpi kaq siqsiq, siqsikuy yupin maskasqa, yupin qatisqa yupin qatiy, yupin maskay yupin, saruy huusqa huuq huuy pallasqa pallakuq, pallapakuq pallakuy, pallapakuy QUECHUA AYACUCHO CHANKA

tullpa, kutmu tuylla, chayrilla, pacha yuyay, unanchay chayaqe, chanin, kaman yuyaywan, yuyaylla, unanchasqa chayaqenta rimaq, chanin rimaq, kaman rimaq chayaqenta rimay chayanqen simi

pallapakuy chaylla, kunachallan yuyay chayaqin kamaqninpi kaman rimaq chiqan simita rimay chiqan simikuna

kaq
cheqan rurasqa, tukusqa ruraq, tukoq ruray, rurarqoy, tukuy, tukurqoy cheqaqta, cheqaqlla kallpanchasqa kallpanchaq kallpanchay watapasqa watapay, watay, sinriy chanin uraykachiynin uraykachinalla uraykachisqa uraykacheq uraykachiy, urarqachiy michina waykanakuy takurichiy awqanchakuy, hatariy awqatukoq, awqahatareq llullasqa llulluyachiy llulluyapuy lleqmaq lleqmasqa lleqmay pallapasqa pallapakoq pallapkuy

kaq
chiqan rurasqa ruraq ruray, rurarquy, puchukarqachiy chiqaqllan, chiqanpi kallpanchasqa kallpanchaq kallpanchay watapasqa watapay, musuqmanta watay, tinkiy uraykachisqa uraykachinalla uraykachisqa uraykachiq uraykachiy michina waykanakuy huunakuy mana kasukuy mana munaq, mana kasukuq llanpuyachisqa llanpuyachiy llanpuyay llinpana, usuqlla usuqa, Ilinpasqa llinpay, hiqichakuy maskapasqa, maskasqa maskapaq, maskaq maskakachay, pallapakuy

211

2 12
musuqmanta urmay, kutipay, kutiparquy kutipasqa itipasqa, kutipasqa itipay, huntachiy, kutipay yuyaymanasqa yuyaymanaq yuyaymanay pakay, pakarquy pakakuy, pakarqukuy huusqa, tantasqa huuq, waqaychaq

Recaer Recado, a Recalcado, a Recalcar Recapacitado, a Recapacitador, a Recapacitar Recatar Recatarse Recaudado,a Recaudador, ra Recaudar Recelado, a Recelar Recelarse Recelo Receloso, sa Recibido, da Recibidor, ra Recibir Recibirse Recin Reciente Recientemente

musoqmanta urmapuy, onqopakuy urmapoq, onqopakoq winasqa winaykuy,wininiy hamutayasqa, yuyaymanasqa hamutakoq, yunaymanaq hamutakuy, yuyaymanay pakay, pakarqoy pakakuy, pakarqokuy huusqa huoq huuy manchasqa, paqtasnisqa manchapay manchapakuy, paqtasniy manchapakuy manchapakoq, paqtasneq chaskisqa chaskeq chaskiy chaskikuy chayraq, chayllaraq wamaq, musoq kunakunallan, wamaqllaraq, musoqllaraq sinchi naku nachiy yachasqata rimaq yachasqata rimarimuy tarikapusqa tankapoq tarikapuy pallay, huuy, tantay, hoqariy uywasqa, chaskisqa huunalla huusqa, tantasqa huoq, tantaq huuy, tantay ayni qopusqa, kutichisqa

Recompensar Reconciliado Reconciliador, a Reconciliar Reconciliarse Reconocedor, a Reconocer Reconocerse Reconocido, a Reconocimiento Recontado, a Recontador, ra Recontar Reconvenido, a Reconvenir Recordable Recordado, a Recordador, ra Recordar Rocorrer Recorrido, a Recortado, a Recortar Recoser Recreacin Recreado, a Recreador, ra Recrear Recrearse Recreativo, a Rectificado, a Rectificador, ra Rectificar Recto, a Recuerdo Recuperado, a Recuperador, ra

huuy
manchasqa manchay manchakuy manchapakuy manchakuq chaskisqa chaskiq chaskiy chaskikuy chayraq, chayllaraq musuq, musuqlla, wamaq kunankunallan, kunan kunallaraq, wananllaraq, musuqllaraq sinchi, rakis nakuy nachiy rimaq, kutipaq, willaq rimay, willakuy kutichisqa kutichikuq kutichikuy, tarirquy pallay, tantay, huuy samachisqa, chaskisqa huunalla huusqa, tantasqa huuq, tantaq, suntuq huuy, tantay, suntuy ayni qupusqa, kutichisqa

ayni qopuy, kuticheq allichanachisqa, napaykunachisqa allichanacheq, napayku nacheq, rimaykunacheq allichanachiy, napaykunachiy rimaykunachiy allichankapuy, napaykunakapuy, rimaykunakapuy reqseq, reqsimuy reqsiy, reqsimuy reqsikuy, reqsikapuy reqsisqa, reqsimusqa allinkutichikuy yupapasqa yupapaq yupapay anyasqa anyay yuyana, yuyarina yuyasqa, yuyarisqa yuyaq, yuyareq yuyay, yuyariy, yuyakuy puriykachay puriykachasqa kuchuykusqa kuchuykuy siray, sirapakuy hawkay pacha, hawkakuy, waynarikuna hawkasqa hawkacheq, hawkakoq hawkay, hawakchiy hawkakuy, waynarikuy, pukllay, pullkakuy hawkachikoq, kusichikoq cheqanchasqa cheqanchaq cheqanchay cheqan, cheqan runa yuyay tarikapusqa tarikapoq

aynin kutichipuy allinyasqa allinyachiq allinyanachiy, rimanakachiy allinyakuy, rimanayakuy riqsiq riqsiy, riqsikuy riqsikuy, riqsikuykuy riqsisqa, riqsikuq riqsiy, riqsikuy yupapapsqa, kutipasqa musuqmanta, yupapaq yupapay, musuqmanta yupapay anyasqa anyay, willay, kunay yuyapaslla, yuyanalla yuyarisqa yuyaq, yuyariq yuyakuy, yuyariy puririrquy purisqa, puriparqusqa kuchupasqa, kuchusqa kuchupay, kuchuy, kutuy sirapay, siraparquy kusikuna mita, samarina, kusikuy, samakuy kusikusqa, samarikusqa kusichiq, samachiq kusichiy, pukllarichiy kusikuy, samriy, pukllariy pukllarikuy kusichikuq allichasqa allichaq allichay, allichapay allin, allin runa yuyay, yuyariy kutichimusqa, tarisqa kutichikuq, tariq

Recio, a Reciprocamente Reciprocar Recitador, a Recitar Recobrado, a Recobrante Pecobrar Recoger Recogido, a Recolectable Recolectado, a Recolectador, a Recolectar Recompensado, a

213
Recuperar Recurrido, a Recurrir Recusado, a Recusador, ra Recusar Rechiflado, a Rechiflador, ra Rechiflar tarikapuy maakusqa maakuy, riy, hamuyki mana munasqa mana munaq mana munay sawkasqa, asipayasqa sawkaq, asipayaq sawkapayay, asipayay siru, kullancha turna, muyu qespicheq kancha qespichisqa qespichiy qespikuy, qespipuy wachaynin, miraynin wachaq, miraq mirachisqa mirachiy suyuntin, muyuntin muyuchasqa muyuchacheq muyuchay, muyuyachiy, sinkuchay muyu, sinku qawlla ruru, tateq ruru taksayachisqa taksayachiy, pisiyachiy, pisiykachiy hatarichinalla hatarichisqa hataricheq hatarichiy llaqwarikuy willasqa willay yuyaykusqa, yuyaymanasqa yuyayniyoq, yuyaymanaq yuyaykuy, yuyaymanay allichanalla, allichapunalla allichasqa, allichapusqa allichaq, allichapoq allichay, allichapuy kutichikuy, apakuy maakusqa, risqa riy, maay mana munasqa mana munaq mana munay, mana aniy sawkasqa sawkaq, asipayakuq sawkapayay, pinqarqachiy llika muyuriynin, muyuri, tukuy qispichiq kancha qispichisqa qispichiy qispikuy wachaynin, minarnin, miray mirayniyuq mirachisqa, patarasqa mirarqachiy muyu, muyuy muyuy ruyruchasqa ruyruchaq ruyruchay, ruyruyachiy muyuq, ruyru qipa ruru taksalla taksayachiy, pisiyachiy, uchuykachiy musuqmanta ruranalla taksalla hatarichiq, sayachiq musuqmanta ruray mikuy, allichay willasqa willay, willaparquy allin yuyasqa allin yuyaq yuyaymanay allichanalla allichasqa allichaq allichay, allicharquy Reformarse Reformista Refrescado, a Refrescante Refrescar Refresco Refugiado, a Refugiador, ra Refugiar Refugiarse Refulgente Refulgir Regadera Regado Regado, a Regador, ra Regalado, a Regalador, ra Regalar Regaar Regan, a Regar Regazado, a Regazador, ra Regazar Regazarse Regazo Regidor, ra Regin Regir Regocijadamente Regocijado, a Regocijador, ra Regocijar Regocijarse Regraciado, a Regraciador, ra Regraciar Regresado, a Regresar Rehacer

214

Red
Rededor, ra Redentor, ra Redil Redimido, a Redimir Redimirse Rdito Redituable Redoblado, a Redoblar Redonda Redondeado, a Redondeador, a Redondear Redodo Redrojo Reducido, a Reducir Reedificable Reedificado, a Reedificador, ra Reedificar Refeccin Referido,a Referir Reflexionado, a Reflexionador, ra Reflexionar Reformable Reformado, a Reformador, ra Reformar

allin kawsayman kutiripakuy allichay kamayoq chiriyarichisqa chiriyaricheq chiriyarichiy chiri hanpi pakaykukoq, amachachikoq, pakasqa, amachasqa pakakoq, amachaq pakaykuy, amachay pakaykukuy chipcheq, lliplleq chipchiy, IliplIiy qarpana qarpayniyoq allqa qarpasqa qarpaq anaw tullu, qosqa qoq, anqosaq qoy, qoykuy qotututuy qotututoq qarpay qollurisqa qollureq qolIurichiy qollurikuy millqay kamayoq, llaqta kamayoq suyu kamachikuy kusikuywan, kusikusqa kusisqa, kisichisqa kusicheq kusichiy kusikuy kusinchasqa kusinchaq kusinchay kutichisqa, kutisqa, kutirisqa kutiy, kutiriy, kutimuy kutipay, rurapay

allichakurquy allichaq chirichisqa chinchiq, chinchikuq chiriyachiy, chiriyarqachiy chiri hanpi pakakuq, pakakusqa pakaykuq chaskiy, pakay, amachay ayqikuy, pakakurquy kanchaq, llipikyaq kanchariy, llipikyay parquna yakuyuq, parquna chakra parqusqa parquq miskiq, miskilla, qusqa quq, qukuq quy, quykuy, quykurquy rimapakuy, piaykachakuy rimapakuq, piakuq parquy qinpisqa qinpiq qinpichiy, qinpiy qinpikuy millqay kamachikuq suyu kamachiy kusikuywan, kusikustin kusisqa kusichiq kusichiy, quchuchiy kusikuy, quchukuy allin rurasqa riqsikuq allin ruraq riqsiq riqsichikuy kutimusqa, kutisqa kutiy, kutiriy, kutimuy, kutirquy, kutirimuy kutipay, kutirpay

215
Remangarse Rematado, a Rematar Remecer Remecerse Remecido, a Remedable Remedador, ra Remedar Remediable Remediado, a Remediador, ra Remediar Remedio Remedo,a Remendado, a Remendar Remendn, a Rementir Remesado, a Remesador, ra Remesar Remesarse Remeter Remisible Remisin Remitente Remitido, a Remojado, a Remojar Remolino Remordimiento Removedor, ra Removible Remozar Rempujado, a Rempujador, ra Rempujar Rempujarse Rempujn

216

Rehecho, a Rehenchido, a Rehenchir Rehuido, a Rehuir Rehuirse Rehusado, a Rehusador, ra Rehusar Reina Reincidir Redo, a Rer Rerse Reiterable Reiterar Reivindicado, a Reivindicador, a Reivindicar Rejuvenecido, a Rejuvenecer Relacionado, a Relacionador, ra Relacionar Relamido, a Relamer Relamerse Relmpago Relampagear Relatar Relavar Relindo, a Relucido, a Reluciente Relucir Rellenar Remanente Remangado, a Remangar

kutipasqa, rurapasqa, musoqmanta huntapasqa huntapay ayqerisqa, pullqarisqa ayqeriy, pullqariy ayqerikuy, pullqarisqa mana munasqa mana munaq mana munay sapay qoya yapa yapahuchikuy, huchaman urmaylla urmay asisqa asiy asikuy, asiykachakuy payanalla, pakunalla payay, pakuy chapachinachikapusqa chapachinachikapoq chapachinachikapuy waynayaripoq, sipasyaripoq waynayaripuy, sipasyaripuy willasqa, willakusqa willaq, willakoq willay, willakuy llaqwapasqa llaqwapay llaqwakuy, llaqwanakuy choqeya, llipllipyay, illapa lliplliy, lliplliriy willay, willakuy aytiy aay sumaq llipllisqa lliplleq lliplliy winay puchu, puchoq qollurisqa qolluriy

kutipasqa, musuqyasqa rurasqa huntachisqa huntachiy ayqirisqa, ayqisqa ayqiykachachiy ayqirisqa, ayqisqa mana munasqa, wikchusapa mana munaq mana munay, wischupay quya yapa urmay, susuqmanta urmay asisqa asiy asikuy, ancha asiy, sinchi asikuy kutipanana kutipay, musuqchay kutichipusqa, qichusqa kutichikuq apakuy, kutichikuy waynayasqa, sipasyasqa waynayay, sipasyay willasqa, willakusqa willaq, willakuq willay, willarikuy llaqwapasqa llaqwapay llaqwakuy, llaqwakapuy, llaqwanakuy wakri, llipya, illapa wakriy, llipllay willay, willakuy, rimay taqsapay, astawan taqsay sumaqcha, kusacha kancharisqa kanchariq llipipiy winay, huntachiy puchu, puchun, puchuqnin qinpikusqa qinpiy

qollurikuy tukusqa, tukusqa tukuy, tukupuy maywiriy, kuyuchiy maywirikuy, kuyuriy maywirisqa, kuyurisqa yachapakunalla yachapayaq yachapayay yachakuchipunalla tachakuchipusqa, allichapusqa yachakuchipoq, allichapoq yachakuchipuy, allichakuy hanpi yachapakuy ratapasqa ratapay ratapaq llulla llullakuy llupipasqa llupipaq, llupipakoq llupipay llupipakuy winapay panpachanalla panpachay, panpachakuy apacheq, panpachaq apachisqa, panpachasqa chulluchisqa chulluchiy puyunkuy huchaq sonqo kuyuricheq, anchuricheq kuyurichinalla, anchurichinalla waynachakuy, sipaschakuy tanqapasqa tanqapaq tanqapay tanqapanakuy tanqay

qinpikuy tukusqa, puchukasqa tukuy, tukurquy, puchukay kuyuchiy kuyuchikuy, kuyurikuy kuyuchisqa yachapanalla yachapaq, yachapayakuq yachapayay, qatichiy allichanalla, hanpinalla allichasqa allichaq allichay hanpi yachapay ratapasqa ratapay sirapakuq llunpay llullakuy chukchan chaprisqa apachikuq, chaprikuq apachikuy, chaprirquy chaprikuy, chutakuy satipaykuy, yaykuchiy panpachanalla panpachay, panpachakuy apachiq, panpachaq apachisqa, kachasqa muyuchisqa, chulluchisqa, uqusqa muyuchiy, chulluchiy mayu millpu sunqup kanikuynin, sunqupa manchakuynin kuyurichiq, anchurichiq kuyuchinalla, asuchinalla waynayarquy, waynayas, sipasyay, sipasyakurquy tanqapasqa tanqapaq tanqapay tanqapanakuy

tanqay

218 217 Reponer Reposado, a Reposar Reposo Repreguntado, a Repreguntar Reprender Reprendido, a Reprensible Reprensor, a Representado, a Representador, a Representante Representar Reprobable Reprobado, a Reprobador, a Reprobar Reprochado, a Reprochador, a Reprochar Reproducente Reproducido, a Reproducir Reproductor, a Reptil Repudiado, a Repudiador, a Repudiarse Repuesto, a Repugnante Repugnar Requebrado, a Requebrar Requemado, a Requerido, a Requeridor, a Requerir Resabiso Recastable churapuy, churaykapuy samarisqa, samaykusqa samakuy, samarikuy samay tapupayasqa tapupayay anyay anyasqa anyana anyaq willasqa, willakusqa willaq, willakoq rantin willay, willakuy, rantinpi sayay millana millasqa millaq millay uyanchasqa uyanchaq uyanchay miracheq mirasqa miray, miramuy miraq, miracheq lloqaq uywa qencha, allusqa qenchaq, ayoq qenchanakuy, ayunakuy churasqa, churarisqa millana millay, millasqa salla, sallada sallaykuy, sallallay yanayasqa ateqllayasqa, atiykusqa, qatirisqa ateqllayaq, atiykoq, qatireq ateqllayay, atikuy, qatiriy yachay tukoq qespichikapunalla, churqokapunalla kutichipuy, sayachipuy samaykusqa, samasqa samakuy, samarikuy, tiyakuy samay, samakuy tapupayasqa tapupayay anyay, qaqchay anyasqa, qaqchasqa anyana, qaqchana anyaq, qaqchaq willasqa, willakusqa willaq, willakuq hukpa rantin, rantin willay, willarquy, hukpa rantin kay chiqninalla chiqnisqa, wischusqa chinqiq, wischuq chiqniy, wischuy uyanchasqa uyanchaq, uyanpi urquq uyanpi urquy, wischupay mirachiq, wiachiq mirachisqa, wiachisqa miray, wiachiy miraq, wiachiq suyruq, lluqaq, arapaq qarqusqa, wischusqa wischuy, qarquy qarqunakuy, wischunakuy churasqa, kubchisqa millachikuq amiy, amirquy, millakuy manachu allin rimasqa waya parlay, rimapay yanayasqa, rupasqa, kankasqa qatirisqa qatiriq qatiriy yachay tukuq kutichikunalla

Remudado, a Remunerado, a Remunerador, a Remunerar Rencor Rencoroso, a Rendido, a Rendir Rendirse Renombrado, a Renombrar Renovable Renovado, a Renovar Renunciado, a Renunciante Renunciar Reido, a Reidor, a Reir Reirse Reo Reparado, a Reparar Reparo Repartible Repartido, a Repasado, a Repasar Repelado, a Repelador, a Repelar Repentinamente Repentino Repetido, a Repetidor, a Repetir Replicar

rantisaykuy awinchapusqa awinchaq, kusinchaq awinchay, kusinchay cheqnilla, cheqniy cheqniykachakoq peqtusqa atiy, atipay, peqtuchiy peqtuy tupaq, y upay niyoq sutichay musoqchana musoqchasqa musoqchay saqepusqa, mana munasqa saqepoq, mana munaq saqepuy, mana munay anyasqa, uyanchasqa anyapakoq, uyanchakoq anyay, uyanchay, anyapayay anaynakuy kamallikoq, huchallikoq allinyachisqa, allinchapusqa allinyachiy, allinchapuy allinchana rakinalla rakisqa kutipayasqa kutipayay, kutipay llupipasqa, rutusqa llipipaq, rutoq llipipay, rutuy qonqayllamanta qonqay kutipasqa, yapamanta kutipaq, yapaq yapay, kutipay kutipayay

churakuy kutichisqa kutichikuq kutichiy chiqnikuy, chiqnikurquy chiqnikuq, chiqnipakuq pisipasqa, saykusqa atiy, atiparquy, pisipay, pisiparquy saykuy, pisiparquy yupayniyuq runa sutichay, sutinchay musuqyachinalla musuqyachisqa musuqyachiy saqipusqa, saqisqa saqipuq, mana munaq, kachariq saqipuy, saqiy, kachariy qaqchasqa, anyasqa ayanakuq, qaqchaq anyay, qaqchay, kamiy qaqchanakuy, kaminakuy huchayuq, huchallikuq allinchasqa, allinchapaykusqa allinchay, allinchapaykuy, allincharquy allinchana rakinalla, aypunalla rakisqa, aypusqa kutipasqa kutipayay, kutipay chukchan kuchusqa chukcha kuchuq rutuy, kuchuy qunqayllamanta, qunqayta qunqasqa kutipasqa, yapamanta kutipaq, yapaq yapay, kutipay, kutiparquy kutipakuy

220 219 Restituible Restituido, a Restituir Restituirse Resto Resucitado, a Resucitador, a Resucitar Retador, a Retar Retardable Retardado, a Retardador, a Retardar Retardarse Retemblado, a Retemblar Retornado, a Retornar Retorno Retostado, a Retozar Retozn, a Retribuido, a Retribuir Retribuyente Retroceder Retronar Retumbar Reumtico, a Reumatismo Reunido, a Reunir Reunirse Revejecer Revelable Revelado, a Revelador, a Revelar Revejecido, a Reverenciable Reverenciador, a kutichipunalla kutichipusqa kutichipuy kutipuy, kutikapuy puchu kawsarisqa, kawsarichisqa kawsareq, kawsaricheq kawsariy, kawsarimuy qaqchaq, uyanchaq qaqachay, uyanchay unanchinalla unachisqa, unaykachisqa unacheq, unaykacheq unachiy, unaykachiy unapuy, unaykapuy chukukukoq chukukukuy kutichisqa kutiy, kutichiy kutiy, kutichiy yanayasqa pukllaykachay pukllaykachaq ayniykapusqa, awinchasqapusqa ayniykapuy, awinchaykapuy ayniykapoq, awinchaykapoq kutiriy kunununumuy kunununuy tullu onqoyniyoq tullu onqoy huusqa, tantasqa huuy, tantay, huupuy huukuy, huunakuy machuyarqoy, payayarqoy willanapaqkaman willasqa, yachachisqa willaq, yachacheq willay, willapuy, yachachiy murqoyasqa yupaychanapaqkaman yupaychaq kutichipunalla, qupunalla kutichipusqa kutichipuy, sayachipuy kutikuy puchuq, puchun kawsarisqa kawsarichiq kawsarimuy, kawsarirquy qaqchaq, anyaq qaqchay, anyay unaykachinalla unaykachisqa unaykachiq unachiy, unaychiy unaykukuy kuyupachisqa, katatasqa katatachiy, katkatay, kuyuy kutichisqa kutuchiy, ayni kutichiy kutiy, kutichiy yanayasqa, rupasqa kallpakachay, pawaykachay kallpakachaq aynin kutichisqa, qupusqa aynin kutichiy aynin kutichiq, awinchaq kutiy, qipaman kutiy tunrurunyay tunrurunyay tullu unquyniyuq tullu nanay huunasqa, suntusqa huuy, tantay, suntuy huunakuy, suntunakuy machuyay, payayay willanalla willasqa willaq, willakuq willay, willakurquy, yachachiy mawkasqa yupaychana yupaychakuq

Rescatado, a Rescatardor, a Rescatar Rescoldado Resembrado Resembrar Reservado, a Reservar Reservarse Resfriado, a Resfriar Resfriarse Resguardado, a Resguardar Resguardarse Residente Residir Residuo Resistente Resistir Resollar Resoplido Respetable Respetado, a Respetador, a Respetar Respiracin Respirar Resplandecer Resplandeciente Resplandor Respondedor, a Responder Respondn, a Respuesta Restablecido, a Restablecer Restablecerse Restante Restaurado a Restaurar

qespichikapusqa, orqokapusqa qespichikapoq, kurqokapoq qespichikapuy, hurqokapuy qolli tarpupasqa tarpupay mukmikoq sonqo, waqaychasqa waqaychay, pakay waqaychakuy chireq atisqan, chiriykuchikoq chiriyachiy chiriwanatichikuy, chiriyachikuy waqaychakoq waqaychay waqaychakuy tiyaq tiyay puchu atipakoq, kallpachakoq atipakuy, kallpachakuy qarpay samay yupaychana yupaychasqa yupaychaq yupaychay samay samay lliplliy lliplleq lliplliy kuticheq Kutichiy kutipakoq kutichisqa, nisqa hatarichisqa hatarichiy alliyay alliyapuy puchoq hatarichisqa hatarichiy

kutichisqa, kutichikusqa kutichikuq kaqlla, kutichikuy, hurqukuy utu sansa, ninayuq uchpa tarpusqa, musuq parwaq tarpuy, musuq tarpuy waqaychakuq, upallakuq, waqaychasqa,churasqa waqaychay, waqaychakuy, pakay, pakarquy waqaychakuy chiri yaykusqa chirikuy chiriyachikuy waqaychasqa waqaychay waqaychakuy yachakuq, karayay yachakuy, kakuy puchuq, puchun atipaq harkakuy samay ancha samay, pukay yupaychana yupaychasqa yupaychakuq yupaychay samay samay kanchariy, llipikyay kanchariq, llipikyaq kanchariy, llipikyay kutichiq, rimaq kutichiy, rimariy kutipakuq, rimapakuq kutichisqa, rimay sayarisqa, allinyasqa sayachiy, allin churay alliyay, allinyay, allinyariy puchu, puchun sayachisqa, kutichisqa kut''"' 'rqachimuy

222 221 Rojizo, a Rojo, a Rollizo, a Ronchas Rosado, a Rostro Rotoso, a Rozado, a Rozar Ruana Rubificar Rueca Rueda pukayasqa puka runki mullqo, mullqo mullqo mullu uya ratapa, saqsa chaqosqa, rukrisqa chaqoy, rukry punchu pukayachiy pallqa, kalla tinkullpa pukaniraq, pukahina puka, chiwanway wirasapa murku murku, muru muru puka rikuq uya latapa, lliki lliki chakmasqa chakmay punchu pukayachiy piruru muyuq

Reverencial Reverencialmente Reverenciar Reviejo, a Revivido, a Revivir Revolucionar Revolucionarse Revolver Revolverse Revuelto, a Rey Rezar Ribera Rico, a Ridiculizar Ria Rion Rio Risa Risco Riscoso, a Risible Risueo, a Rival Robado, a Robador, a Robo Robustecer Robustecerse Robusto Roca Rodar Rodeado, a Rodear Rodilla Roedor, a Rogador, a Rogar

yupaychayniyoq yupaychakuywan yupaychay suksoq kawsarimupusqa kawsarimupuy takurichiy takurikuy qaywiy, wankuy, takuriy kutirikuy, muyuriy qaywisqa, wankusqa, maskasqa, arwisqa inka maakuy mayu pata, qocha pata kaqeyoq, kaqniyoq sawkay maqanakuy wasa ruru mayu asiy qaqa qaqa qaqa, ranra ranra asina, asichikoq aseq uya tinkunakoq masi, atillchanakoq suwasqa suway suwasqa kallpanchay kallpayakuy kallpasapa qaqa, wanka muyuy, suchuy tumasqa, muyusqa, muyurisqa tumay, muyuriy, muyuchiy, muyurichiy moqo sukseq maakoq, maarikoq maay, maarikuy

yupaychana yupaychaywan yupaychay, ullpukuy, pakchakuy llunpay mawkayasqa kawsarirkusqa kawsariy, kawsarimuy runa hatarichiy huqarikuy qaywiy, qanchiy, maytuy, wankuy, taqwiy, taqwirquy muyuriy taqwisqa inka maakuy mayu pata apu, qullqiyaq sawkay, asipayay maqanakuy, takanakuy ruru, rurun mayu asiy qichqa qichqa qichqa asichikuq kusiq uya awqa suwasqa suway, suwakuy suwasqa kallpanchachiy kallpanchakuy kallpasap, sinchi hatun qaqa muyuy, kuchpakurquy muyrisqa tumay, muyuriy, muyupayay muqu kuchkuq, kutkuq maakuq, maaykachakuq maay, maakuy

223
Reapretar Reatar Rebelde Reblandecido, a Reblandecer Reblandecerse Rebosabte Rebosado, a Rebosar Rebozado, a Rebozar Rebuscado, a Rebuscador, a Rebuscar Recalcado, a Recalcar Recalcarse Reclinado, a Reclinar Reclinarse Recluir Recluso, a Recluyente Recoger Rechinado, a Rechinar Redil Redondear Redondo, a Reducido, a Reducir Regadera Regado, a Regador, a Regar Regazado, a Regazador, a Regazar Regazarse Regazo Regibado, a Regocijador, a

224

CASTELLANO

QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras glotalizadas)

QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Rabicorto, a Radiado, a Radiante Radiar Rado, a Raja Rajado, a Rajador, a Rama Ramillete Ramilletero, a Rana Renacuajo Rancho Rascado, a Rascar Rascarse Rasgado, a Rasgar Rasgarse Rasgueado, a Rasgueador, a Rasguear Rasguado, a Rasguador, a Rasguar Rasguarse Rasguo Rata Ratn Ratonera Raya Rayado, a Rayada, a Rayar Rayo Rayos Reapretado, a

wit'u chupa wach'iyoq wach'eq wach'iy k'isusuqa ch'eqta, p'aki ch'eqtasqa, p'akisqa ch'eqtaq k'allma ch'antasqa t'ika t'ika ch'antaq k'ayra hullq'e, hoq'oyllu, suk'ullu ch'uklla hasp'isqa hasp'iy hasp'ikuy llik'isqa llik'iy llik'ikuy seq'esqa seq'eq seq'ey hallp'isqa hallp'eq hallp'iy hallp'ikuy hallp'isqa hatun huk'ucha huk'ucha huk'ucha hap'ina seq'e seq'esqa seq'ena seq'ey ch'oqe illa wach'in mat'ipasqa

kutuchupa, takachu kancharisqa llipikyaq, kanchariq kanchay, akchiy, llipipiy siqllasqa chiqta, paki chiqtisqa, pakisqa chiqtaq kallma wayta wanku wayta wataq kayra ultu, uqullu chuklla, wasi aspisqa, achpisqa aspiy, achpiy, rachkay aspikuy, achpikuy llikisqa llikiy, llikirquy llikikuy, Ilikikurquy aspisqa, rachkasqa aspiq, rachkaq aspichakuy, rachkakuy aspisqa, achpisqa aspiq, achpiq aspiy, achpiy achpikuy, achpipayakuy achpisqa hatun ukucha ukucha ukucha hapina, ukuchap wasin siqi, siqisqa siqisqa siqina siqiy chuqi illa antip wachin, intip sapran sinchi watasqa, tiqusqa

mat'ipay t'inkiy k'uri up'uyasqa up'uyachiy up'uyay llinp'aq llip'asqa llinp'ay suk'utakoq, suk'utasqa suk'utay k'uskisqa

k'uskeq
k'uskiy mat'esqa, q'ewisqa mat'iykuy q'ewikuy k'iraykusqa k'iraykuchiy k'iraykukuy wichq'ay wichq'asqa wichq'aq k'uytukuy, q'entikuy k'ik k'ik nisqa k'ik k'ik niy hip'ina runp'uchay runp'u huch'uyachisqa huch'uyachiy ch'aqchuna ch'aqchusqa ch'aqchoq ch'aqchuy, ch'allay q'enpisqa q'enpeq q'enpiy q'enpikuy harp'ay k'umillu q'ochucheq

tiqurquy tinkiy mana munaq llanpuyachisqa llanpuyachiy llanpuyay llinpana, usuqlla llinpasqa, ususqa llinpay, hichakuy maytusqa, qatasqa maytuy, qatachiy maskapasqa, maskasqa maskapaq, maskaq maskakachay, pallapakuy itipasqa, kutipasqa itipay, huntachiy, kutipay silkikuy, silkirquy kiraykusqa waqtapachiy waqtapakuy wichqay, harkay wichqasqa, harkasqa wichqaq suchukuy, suchukurquy qichqichyaq qichqichyay kancha ruyruyachiy, ruyruchay ruyru, muyuq taksalla taksayachiy, uchukyachiy chaqchukuna, parquna chaqchusqa, parqusqa chaqchuq, parqusqa chaqchuy, chaqchurquy, challay qinpisqa qinpiq qinpiy qinpikuy millqay llunpay kurkusqa kusichiq

226 225 Repellar Repleto, a Represado, a Represador, a Represar Reprimido, a Reprimidor, a Repudiado, a Repulsado, a Repulsador, a Repulsar Repulsivo, a Resarcido, a Resacir Resbaldero, a Resbaladizo, a Resbalar Resecado, a Resecar Reseco, a Resembrado, a Resembrar Resina Resplandecer Resplandeciente Resplandor, a Resquicio Resurtida Resurtir Retazado, a Retazador, a Retazar Retazo Retener Retenido, a Retoar Retorcer Retorcerse Retorcido, a Retostado, a Retostar llu'tay hunt'a hunt'a hark'asqa hark'aq hark'ay it'isqa it'ikoq wisq'e wikch'usqa wikch'oq wikch'uy wikch'ucheq hunt'apusqa, hunt'aykapusqa hunt'apuy, hunt'aykapuy lluchk'ana lluchk'a lluchk'ay ch'akisqa ch'akichiy ch'aki ch'aki p'ankisqa p'ankiy sach'a weq'e k'achachachay, sit'uy k'achachachaq, sit'oq k'anchay, sit'uy k'atku p'inki p'inkiy llik'isqa, p'akisqa llik'eq, p'akeq llik'iy llik'i, p'aki hap'iy, hap'ikuy hap'isqa ch'ichimuy q'ewiy, k'antiy q'ewikuy, k'antikuy k'antisqa, q'ewisqa q'aspasqa q'aspay llutay, laqay huntay huntay, usuy usuy wichqasqa, harkasqa harkaq, harkakuq yaku harkay, yaku wikchqay qimisqa qimiq qarqusqa, wischusqa wischusqa, mana munasqa wischuq, mana munaq wischuy, mana munay wischuchikuq sayachisqa, qusqa sayachipuy, kutichipuy lluchkana lluchka lluchkay, lluchkarquy chakisqa llunpay chakichiy chaki chaki, chakisqa tarpusqa, musuq parway tarpuy, musuq tarpuy kanchariy, llipikyay kanchariy, llipikyaq kanchariq, Ilipikyaq kanchariy, llipikyay raqra, raqrasqa qipaman kutisqa qipaman kutirquy llikiparqusqa llikiq, llikirquq llikiy, llikiparquy pakiy, chiqtay, lliki hapikuy, hatalliy, waqaychay, yuyarquy waqaychasqa hiklliy, hiklliriy, chiklliy qiwiy, kawpuy, kawchuy qiwkuy, kawchukuy qiwisqa, kawpusqa qaspasqa, rupasqa, yanayasqa qaspay, kankay

Regocijar Regocijarse Regolgado, a Regolgador, a Regolgar Regordete Rehilado, a Rehilar Reintegrado, a Reintegrar Relavar Relumbrante Relumbrar Rellenar Relleno, a Remangado, a Remangar Remangarse Rematar Remesar Remeter Remojado, a Remojar Remolino Renacuajo, a Rendija Rendido, a Rendir Rendirse Repasado, a Repasar Repalado, a Repelador, a Repelar Repeler Repelido, a Repeliente Repellado, a Repellador, a

q'ochuchiy q'ochukuy hap'asqa hap'aqa hap'ay t'inri k'uyusqa, k'uyupasqa k'uyuy, k'uyupay hunt'apusqa, hunt'aykapusqa hunt'apuy, hunt'aykapuy ch'uyanay k'anchaq k'anchay hunt'achiy, sat'ipay hunt'a hunt'a q'allpasqa, q'enpisqa q'allpay, q'enpiy q'enpikuy, q'allpakuy q'ochukay t'iray sat'ipay, sat'ipaykuy hoq'oyasqa hoq'oyachiy t'uyur hullq'e, hoq'ollu k'atku sayk'usqa, k'umuyusqa sayk'uchiy sayk'uy kuti t'irasqa kut t'ikray t'irasqa t'iraq t'iray wikch'uy wikch'usqa wikch'oq llut'asqa llut'aq

quchuchiy, kusikuy quchuchiy, kusichiy kakyasqa kakyaq kakyay, kakyapakuy wirasapa kawpusqa puchkapay, kawpuy huntachisqa huntachiy taqsapay, astawan taqsay manchay kanchaq kanchariy, llipikyay huntachiy, winarquy huntay huntay qinpikusqa, qullurisqa qinpiy, qulluriy qinpiky, qinpikurquy puchukay, tukuy, tukurquy apachikuy, chapchirquy satipakuy, yaykuchiy nuyuch'isqa, uqusqa nuyuchiy, nuyurqachiy mayu millpu uqullu, ultu raqra, raqrasqa, kikllu saykusqa, pisiyasqa, kumuykusqa pisiyachiy, pisiparqachiy, atipay, atiparquy saykuy, pisiparquy kutipasqa, purisqa kuti tikray, kutipay chukchan chaprisqa, kaptasqa chukcha kuchuq rutuy, kuchuy, chaylay, kaptay wikchuy, wikapay wikchusqa, wikapasqa chuqaq, tanqaq llutasqa, llaqasqa llutaq, laqaq

227

228

Retozar Retazn, a Retrado, a Retroceder Retumbante Retumbar Revejecido, a Reventar Reverberar Reverdecido, a Reverso Reviejo, a Revolcado, a Revolcar Revolver

p'itakachay p'itakachaq wakp'irqokoq p'inkry t'uqyay t'oqyay mawk'ayasqa t'oqyay k'achachachay, k'anchay q'omeryay t'ikra mawk'a t'aqtasqa t'aqtay mayt'uy, t'aqwiy, t'ukiy, kuti t'ikray

Revolverse Revuelto, a Riachuelo Riesgo Rgido Rincn Ria Rion Risueo, a Rizado, a Rizar Rociado, a Rociar Roedor, a Roer Rollizo, a Rollo Romo, a Rompedor, a Romper Romperse

t'ikrarikuy mayt'usqa, t'aqwisqa huch'uy mayu ch'iki k'irku k'uchu k'aminakuy huk'i misk'i uya k'upayachisqa, ch'askayachisqa k'upayachiy, ch'askayachiy ch'allasqa, t'arasqa ch'allay, t'akay k'achkaq, k'utkoq, k'uchkoq k'achkay, k'utkuy, k'uchkuy q'epi mayt'u t'au senqa p'akeq, Ilik'eq p'akiy, llik'iy, llik'irqariy, p'itiy p'akikuy, llik'ikuy, p'itikuy

kallpakachay, pawaykachay kallpakachaq sapallan kakuq kutiy, qipaman kutiy tunrurunyaq tunrurunyay mawkasqa tuqyay, tuqyarquy chipipiy, llipipyay, kanchay qumiryay tikra, tikran, qipan llunpay mawkasqa kuchpasqa saqtay, saqmay qaywiy, qaychiy, maytuy, wankuy, taqwiy, taqwirquy, tikray, kuti tikray muyuriy taqwisqa uchun mayu, taksa mayu chiki anaq kuchu kaminakuy, pianakuy, takanakuy, maqanakuy chawpi ukun kusiq uya, lunpay kuyanalla churusqa chukcha churuchiy chullasqa, chaqrusqa, sullasqa challay, chaqchuy, chiqichiy, ipuy, ipumuy kutkuq, kuchkuq kachkay,kachkarquy, kuchkuy wirasapa maytu, qipi mana sinqayuq pakiq, llikiq, llipchiq pakiy, Ilikiy, pakirquy, Ilipchiy, llikiparquy pakikuy, llikikuy

Ronco, a Ronquera Ropa Roto Rubio, a Rubor Ruborizado, a Ruborizador, a Ruborizar Ruborizarse Ruboroso, a Rudo, a Ruiseor

ch'aka kunka ch'akayay p'acha p'akisqa, Ilik'isqa, p'itisqa p'aqo p'enqakoy p'enqasqa, p'enqachisqa p'enqacheq, p'enqachikoq p'enqachiy p'enqakuy p'enqakoq p'anra ch'eqollu

chaka kunka, saqra kunka chakayay pacha pakisqa, llikisqa paqu pinqakuy, pinqarikuy pinqakusqa, pinqarikusqa pinqachiq, pinqachikuq pinqarqachiy pinqakurquy, pinqarikurquy pinqakuyniyuq rumi uma, puqis chiqullu

230 229 Remirar Repasar Repeler Repelido, a Requemado, a Requemar Requemarse Restregado, a Restregador, a Restregar Restregarse Restregn, a Resueltamente Resuelto, a Retemblado, a Retemblar Retirado, a Retirar Retirarse Retoado, a Retoar Retostado, a Retraer Retraerse Retrasado, a Retrasar Revendedor, a Revender Revesado, a Revesar Revolcado, a Revolcar Revolcarse Revolotear Rezagado, a Rezagar Rezagarse Rico, a Roce Rociado, a qhawapayay, qhawaykachay qhawapayay chhoqay chhoqasqa ruphasqa, ruphachisqa ruphachiy ruphapakuy qhetusqa qhetoq qhetuy qhetukuy, qhetupayakuy qhaqoy qhari qharilla, qhar hina qhari sonqo chhapchisqa chhapchikuy anchhusqa, anchhuchisqa anchhuchuy, anchhurchiy anchhuy, achhuriy, anchhurinakuy phutumusqa phutumuy ruphasqa anchhuchiy anchhurikuy, anchhukapuy qhipachisqa qhepachiy qhatupakoq qhatupakuy qhepnasqa qhepnay qhospachisqa qhospachiy qhospay phawaykachay qhepakoq qhepachiy qhepapuy qhapaq thupakuy shullasqa qawapayay, qawaykachay qawapayay, kutipakuy wikapay, wischuy wischusqa, wikapasqa rupasqa,kankasqa musuqmanta rupachiy rupapakuy, puchukay, uchpayarquy qaqusqa qaquq qaquy, qaquykuy, pichay qaqukuy, qaqupayakuy qaquy mana manchakusqa mana manchakuyniyuq kuyupachisqa, katatasqa katatachiy, katkatay, kuyu anchuchisqa anchuchiy, asuchiy, sapaqchay anchukuy, sapaqchakuy, rakikuy chikllisqa hiklliy, hiklliriy, chiklliy rupasqa, yanayasqa asuchiy, rakiy asukurquy, rakikuy qiparichisqa, suchuchisqa qiparqachiy, qiparichiy rantipakuq rantipakuy tikranpa, qipanpa aqtuy, kutichimuy kuchpasqa saqtay, saqmay quchpakachay pawaykachay qiparquq, qiparisqa puchuchuy, qiparqachiy qiparquy, qipakurquy apu, qullqiyuq tinkuy, tupay sullasqa, ippusqa,

CASTELLANO

QUECHA CUSCO COLLAO (Palabras compuestas)

QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Rabia Rabiar Rabioso, a Radicado, a Radicar Radicarse Raiz Rancio, a Rpidamente Rpido, a Rasgado, a Rasgar Rasgarse Raspado, a Raspador, a Raspar Raudal Reaparecido, a Reaparecer Rebosado, a Rebozar Recostado, a Recostar Recostarse Refregado, a Refregador, a Refregar Refunfuador, a Refunfuar Regateable Regateado, a Regateador, a Regatear Regatn, a Registrado, a Registrador, a Registrar Remirado, a

phia kay phiakuy phia saphinchasqa saphinchay saphinchakuy saphi qhopa usqha usqhaylla usqhaq, phawaq qhasusqa qhasuy qhasukuy thupasqa thupana thupay phawchin rikhu rikhureq, rikhu rikhurimoq rikhu rikhuriy, rikhu rikhurimuy phoqchisqa phoqchimuy thallasqa, thallaq thallachiy thallakuy, thankakuy qhetusqa qhetoq qhetuy, qhetupayay phususususoq, phiakoq phusususuy qhatuna qhatusqa qhatoq qhatuy, qhatukuy qhatu qhawasqa qhawaq qhaway qhawapayakoq

piakuy, piay, irallikuy piakuy, piakurquy pia, piaykachay sapinchasqa, takyasqa sapiyay, sapichakuy sapinchakuy sapi asnasqa chaylla, ratuchalla, utqaylla utqaq, huk qinchikuylla, pasaq, chinkaqpuni llikisqa, qasusqa llikiy, Ilikirquy, qasuy llikikuy, Ilikikurquy, qasukuy rachkasqa rachkaq, rachkakuq rachkay, aspiy, achpiy kallpaq yaku musuqmanta rikurimuy musuq manta watay llinpasqa, ususqa hichakuy, llinpay waqtapakusqa, waqtapakuq tallachiy waqtapakuy, qimipakuy qaqupasqa qaqupa qaquy, qaqukurquy piakuq rimapakuy uraykachinalla uraykachisqa uraykachikuq as asllamanta rantikuy yankiwan tiyaq qawasqa, rikusqa qawaq qaway, qawapayay qawapakuq

231

232

Rociar chaqchuy, Roco Romadizo Romper Romperse Roncador, a Roncar Roto, a Rotoso, a Rtula Rugir Ruinoso, a Rumiante Rumiar

shullay

chaqchusqa, challasqa sullay, ipuy, ipumuy, challay sulla chulli llikiy, llipchiy, pakiy, pakirquy, llikiparquy pakikuy, llikikuy qurquryaq qurquryay pakisqa, llikisqa latapa, lliki lliki qunqur piruru qichqichyay tuninayaq, mana alli kutipakuq kutipakuy CASTELLANO

s QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras simples) Sabandija Saban, a Sabedor, a Saber Sabiamente Sabido Sabiendas Sabihondo, a Sabio, a Saboreado, a Saborear Sacado, a Sacador, a Sacar Sacerdote Saciado, a Saciar Saco Sagacidad Sagaz Sainar Sajar Sal Salado, a Salar Salida Salir Salitral Salitre Salmuera Salteador, a Saltear Saltn, a Salud Saludable Saludador, a kuru, isu tanapa yachaq yachay yachaywan yachasqa yuyaylla yachaq tukoq yachayniyoq malliykusqa malliykuy hurqosqa hurqoq hurqoy willaq umu saksasqa saksay kutama yachayllawan yachaysapa wirayachiy sisiy, sisirqariy kachi kachisapa, kachiyasqa, kachiyoq kachichay, kachiwan tinkuchiy lloqsisqa lloqsiy qollpa panpa qollpa kachi unu waykaq waykay chanchaq allilla kay allin paqkaman napaykoq, napaykukoq uru pasparquy yachaq yachay, yachakuy yachaywan yachasqa yachastn, yachastna yachaq tukuq yachaq, amawta miskichikusqa malliy hurqusqa hurquq, chutaq hurquy, hurqurquy yaya saksasqa saksay, saksaykuy wayaqa yachayllawan yachaysapa wirayachiy, wirayarqachiy kuchuy, kuchurquy kachi kachisapa kachichay, kachinta tinkuykachiy lluqsisqa, punku lluqsiy, Iluqsirquy qullpayuq qullpa kachisapa yaku waykakuq, ayqichikuq, suwa waykay, waykarquy pawayakchaq all kay allinyachikuq, allin rimaykukuq QUECHUA AYACUCHO CHANKA

shulla chhulli qhasuy qhasukuy qhorqoq qhorqoy qhasusqa thanta phillullu raqhaqaqay thuninayaq khastoq khastuy

234 233 Secretar Secreto Secuaz Secundar Secundarse Sedimento Segadera Segador, a Segar Segregado, a Segregador, a Segregar Seguido, a Seguidor, a Seguir upallalla rimay paka simi, mukina simi, mana yachasqa simi qateq, qateqe yanapay, ruraysiy yanapanakuy qoncho rutuna rotoq, kallchaq rutuy wakichisqa, rakirqusqa wakicheq, rakirqoq wakichiy, rakirqoy chay kuska, qati qati qateq, qatikoq qatiy, qatikuy, qatipayay, qatiykachay, qatinakuy, qatirqoy, qatiparqoy qatikuy hina iskayeqen cheqaqllatapuni cheqaq soqta soqta pachak akllasqa uya tarpusqa tarpoq tarpuy niraq yumay chakra soqta soqta killanka soqta killa muhu llapsa wawa sonqo machu kay, paya kay sonqoyoq runa llakichikoq, llakinapaq upallalla rimanakuy mana yachasqa qatiq, qatichiq yanapay, ruraysiy yanapanakuy qunchu rutuna rutuq rutuy, ruturquy rakisqa rakiq rakiy, rakirquy qatinaslla qatiq qatiy, qatipay, qatichiy, qatiykachay, qatinakuy, lluqsimuy, qatinakuy hina, tinkuq iskayiqin chiqaq chiqanpi chaynapuni suqta suqta pachak akllasqa uyan, rikchaynin tarpusqa tarpuq, tarpukuq, muhuq, yapuq tarpuy, muyay, muhuy rikchakuy, kaqlla kay yumay chakra, tarpusqa suqta killanta suqta killa, chawpi wata muhu, muru llapsa, llaspa, Ilika wawa sunqu yuyaqyay, machuyay, payayay allin yuyayniyuq llakichikuq

Saludar Saludarse Salvacin Salvado, a Salvador, a Salvaguarda Salvar Salvarse Sanable Sanado, a Sanador, a Sanar Sanativo, a Sangre Sangriento, a Sano, a Sapito Saqueado, a Saqueador, a Saquear Sardina Sastre Satans Satrico, a Satirizar Satisfacer Satisfacerse Satisfecho, a Saya Sazonado, a Sazonador, a Sazonar Sebo Seboso, a Secarse

napaykuy, napaykukuy napaykunakuy qespiy, qespikuy qespeq, qespikoq qespicheq chapa tiyaq qespichy, qespiy qespikuy alliyachinapaq kamalla, alliyachinalla alliyasqa alliyacheq alliyay, alliyapuy alliyachikoq, hanpi yawar yawar hichaq, yawar yawar, yawarchasqa allin oqoqo llipichisqa, atimusqa, llasamusqa llipcheq, atimoq, llasamoq llipichiy, atimuy, llasamuy, suway, waykay chikuru, choqe challwa siray kamayoq supay qellma qellmaykachay saksay, saksaykuy saksaykukuy saksasqa, saksaykosqa aqsu machitmasqa machitmacheq machitmachiy wira wira, wirayoq, wirasapa llaqayay, tulluyay, qarwayay

rimaykuy, rimaykukuy rimanakuy qispikuy qispichisqa qispichiq qawaq, qawaykachakuq qispichiy, qispirqachiy, qispiy, qispirquy qispikuy, lluptikuy alliyachinalla alliyasqa alliyachiq alliyay, alliyakuy, allinyay alliyachikuq yawar yawar hichaq, yawar yawar allin, allinlla, qarilla hanpatucha waykasqa, suwasqa waykakuq, qichukuq suwakuy, suway, waykay challwa siraq, pacha sirapakuq supay, awqa, sipsiku ayuq simi, kamikuq kamirquy saksaykachiy saksaykuy, saksakuykuy saksasqa wali, kutun puqusqa puquchiq yanukuy, allichay wira wirasapa chakikuy, qarwayay, qarwirquy, chakirquy, qawirquy, tulluyay chaki, chakisqa, qarwa pakalla, pakapalla

Seguirse Segn Segundo, a Seguridad Seguro, a Seis Seiscientos Selecto, a Semblante Sembrado, a Sembrador, a Sembrar Semejante Semen Sementera Semestralmente Semestre Semilla Sencilla Sencillo, a Senectud Sensato, a Sensible

Seco, a Secretamente

qarwa pakalla, paka pakalla, pakallapi

236 235 Sexagenario Sexagsimo, a Sexenio Si Siempre Sien Siendo Siervo, a Sierra Sieso Siete Sigilado, a Sigilador, a Sigilar Sigiloso, a Siglo Siglos Signado Signar Siguiente Silbador, a Silbar Silbato Silbido, a Silencio Silencioso, a Silo Silvestre Silla Sillar Simiente Simultneamente Simultneo Sincero, a Singular Sirviente Situar Soberbia Sobornado, a Sobornador, a Sobornar Sobra Sobrante soqta chunka watayoq socjta chunka eqen soqta wata ari, riki wiay sinis kaspa yana, yanakuna sallqa sallqa oqoti qanchis pakasqa, pakarqosqa pakaq, pakarqoq pakay, pakarqoy, mukmikuypakay mukmikoq sonqo pachak wata wiay wiaypaq unanchasqa, chinpusqa unanchay. chinpuy, puylluy qateqen qateq wisaq, kuyweq wisay, kuywiy wisana, kuywina wisay upallakuy, mukmikuy mukmikuy qolluna, taqe sallqa tiyana kallanka rumi muhu kuskalla, kasqa pachapi kuska, kasqan pacha sullull, sonqoyoq sapaq wasi warma churay, churay kuy apuskachay hucha waqllichisqa, rantisqa waqllicheq, ranteq waqllichiy, rantiy yalliqen puchoq, puchoqe suqta chunka watayuq suqta chunka kuti suqta wata aw riki, aw ari wiay, wia wiay sinis kaspa, kaspataq punqu sallqa sallqa, chirikuq uquti qanchis upallasqa upallaq pakarquy, upallay mana piman willaq pachak wata wiay wiaypaq unanchasqa. chinpusqa chinpuchakuy qatiqnin, qipa hamuq sukakuq, sukaq sukay, sukakuy sukana, suka suka, sukarquy upallay, upallarquy upallalla kakuq taqi sallqa tiyana, tiyakuna llaqllasqa rumi muhu chay pachalla. kuskalla kuskalla chipaq sunqu, chiqanpi huklla, chullalla wasi warma churay, churarquy huqarikuq sunqu rantisqa rantirquy rantiy, waqllichiy puchu, puchuq puchu, puchuq

Sentado, a Sentar Sentarse Sentidos Sentir Seal Sealado, a Sealar Seor Sepelio Septenio Sptimo, a Sepulcro Sepultura Sepulturero, a Squito Ser Serenar Sereno, a Serpiente Serrana Serrano, a Servicial Servido, a Servir Sesenta Sesentn, a Sesgado, a Sesgar Sesudo, a Setecientos Setenio Setenta Setentn, a

tiyasqa tiyachiy tiyay, tiyakuy yuyayninkuna, uyariy llakiy, llakikuy watuy, watupakuy unancha, chinpu, puyllu sananpasqa, unanchasqa, chinpusqa, puyllusqa, qollanan sanapay, unanchay, chinpuy apu, kuraka, wiraqocha, wasiyoq, yanayoq aya p'anpay qanchis wata qanchis fieqen aya wasi, vvaka aya p'ukru, allpaq sonqon aya p'anpay kamayoq qatikoqkuna kay, kaq chiriyachiy, chiriyarichiy chiri wayra, qasa wayra, munay sonqo, llanp'u sonqo amaru sallqa sallqa runa kamani yanapaq yanasqa yaway, qaray soqta chunka soqta chunka watayoq wiksu kuchusqa, wiksusqa, paNqasqa wiksu, pallqa yuyayniyoq, yuyaysapa, sonqoyoq qanchis pacha k qanchfe wata qanchis chunka qanchis chunka watayoq

tiyasqa, tiyaykusqa tiyachiy, tiyarqachiy tiyakuy, tiyakurquy, tiyarikuy rikuy, uyariy, musmiy, miskichikuy, llatay llakiy, llakikuy, musyay, musyapakuy unancha, chinpuy, chinpurquy chinpusqa, riqsisqa chinpuy kuraka, apu, wiraqucha, wasiyuq aya panpay qanchis wata qanchis iqin aya panpana, waka machay aya uchku aya panpaq qatiqkuna, qatiqninkuna kay, kaq chiriyarqachiy, qasarqachiy chiri wayra, llanpu sunqu hatun machaqway, waska uru sallqa sallqa runa yanapakuq yanasqa, rurasqa yanapay, rurapuy, qaray, qararquy, chaqay suqta chunka suqta chunka watayuq kinrayachisqa, wiksurqusqa wiksu, kinray, qiwi yuyaysapa, utqusapa qanchis pachak qanchis wata qanchis chunka qanchis chunka watayuq

238 237 Sombrero Somero, a Somnolencia Sonar Su Sbdito Subida Subir Subirse Sbitamente Sbito, a Sublevado, a Sublevador, a Sublevar Subsanado, a Subsanador, a Subsanar Subsidio Subsistencia Subsistente Subsistir Subterrneo Subvenio Subvenidor, a Subvenir Suceder Sucedido, a Sugerido, a Sugeridor, a Sugerir Suicida Suicidarse Sujeto Sumado, a Suman Sumergido, a Sumergidor, a Sumergir Sumergirse Suministrado a Siuministrador, a Suministrar Sumiso, a chuku hawa hawalla puunayay uyarikun paypa kamachiqeyoq wichana, seqana wichay, seqay wicharqoy,seqarqoy qonqaylla qonqay hatarichisqa hataricheq hatarichiy allichapusqa allichapoq allichapuy yanapay kaqeqy, kawsay, kawsay kuna kakoq, kawsakoq, kaqlla kakuy, kawsakuy chinkana yanapasqa yanapaq yanapay kay kasqa wateqasqa wateqaq, wateqa wateqay kikin wauchikoq wauchikuy runa, huk huusqa huuy challpusqa challpoq challpuy chinkariy qosqa, haywasqa qoykoq, haywaq qoykuy, hayway uyakoq ruqu hawa hawalla puunayay waqay, waqarquy paypa kamachiyniyuq wicharina, siqana wichay, siqay wicharirquy, siqarquy qunqaymanta qunqaylla hatarisqa hatarchiq runa hatarichiy allicharqusqa allichachiq allicharqapuy yanapay kawsachikuq kaq, kawsaq kay, kawsay, takyay panpa ukunpi uchku yanapasqa yanapaq yanapay nay, narquy karqusqa yachachisqa yachachiq, willaq yachachiy, yuyachiy kikillan, wauchikuq kikin wauchikurquy runa huusqa huuy challpusqa challpuq challpuy challpukuy aypusqa, qusqa aypuq, quq aypuy, quy uyakuq

sobrar Sobre Sobrecoger Sobrecogerse Sobrecogido, a Sobremanera Sobrenombre Sobreponer Sobreponerse Sobrepuesto Sobrepujado, a Sobrepujados a Sobrepujar Sobresaliente Sobresalir Sobresaltar Sobresaltarse Sobresalto, a Sobrino Socavado, a Socavador, a Socavar Socavn Socalar Socorredor, a Socorrer Socorrido, a Socorro Solidificado, a Solidificar Solidificarse Slido Soliloquio Solitario, a Solo Soltado, a Soltar Soltarse Soltera Soltero Soluble Sollozante

puchuy, puchupuy hawa qonqaylla hapirqoy manchankuy mancharichisqa ancha, yupa nisqa paltay, paltaykuy sinchichakuy paltasqa, paltay kusqa yallisqa yalleq yalliy yalleq yalliy mancharichiy mancharikuy mancharqoy kuncha rukrisqa rukreq rukriy rukri rukriy amachaq amachay, amachakuy amachasqa, amachakusqa amachay, yanapay tikayasqa, chirayasqa tikayachiy, chirayachiy tikayay, chirayay rumiyasqa, wini, hiwaya sapanpi rimakuy purunpi kawsaq runa sapan, sapallan kacharisqa kachariy, paskay kacharikuy, paskakuy mana qosayoq mana warmiyoq chulloq, chulluchinalla ancheq

puchuy, puchupuy hawa, hawan qunqaymanta qaqirquy mancharikuy mancharisqa, manchasqa llunpay, manchay sutichasqa, musuq suti paltay, paltaykuy sinchichakuy paltasqa,churkusqa llallisqa llalliq llalliy, llallipay llalliriq llapanta llalliy paway, mancharirqachiy mancharikurquy manchay, mancharirquy wawqinpa churin uchkusqa, aspisqa uchkuq, aspiq uchkuy, aspiy machay, uchkusqa sapinmanta hurquy amachaq amachay, amachakuy amachasqa, amachakusqa amachay, yanapay rumiyasqa rumiyarqachiy rumiyay rumiyasqa sapallanpi rimay sapan kawsaq sapan, sapallan kacharisqa, kachay kusqa kachariy, kachaykuy, paskay kacharikurquy, paskakurquy mana qusayuq mana warmiyuq chulluq, chulluchinalla anchiq, waqaq

240

239
CASTELLANO Superable Superado, a Superador, a Superar Superficialmente Superficial Superficie Superior Suplicado, a Suplicador, a Suplicar Suplicio Suprimido, a Suprimir atipanalla atipasqa atipaq atipay hawan hawalla, hawan muyuynin, muyoqen uma, qollana maakusqa maakoq maakuy muchuchiy qolluchisqa qolluchiy atipanalla atipasqa atipaq, atiq, yalliq atipay, yalliy hawa, hawa hawalla hawan hawallan muyuriynin uma maakusqa maakuq maakuy muchuy, akay rakisqa, tukusqa chinkachiy QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras glotalizadas) Sabidura Sabio Sabroso Sahumado, a Sahumador, a Sahumar Salpicado, a Salpicar Saltador, a Saltar Salvaje Sancochado Sancochar Sandalia Sangrador, a Sangrar Satrico, a Secar Secarse Seco hamawt'a kay hamawt'a misk'i, mach'i q'osichisqa q'osicheq q'osichiy challasqa ch'allay p'itaq p'itay ch'uchu, hach'a runa t'inpu wayk'uy husut'a sirk'ay kamyoq sirk'ay t'urpoqqalluyoq chakichiy ch'akiy ch'aki ch'akiy t'aqakapuy sach'a sacha huch'uy an ruk'u ruk'uyay k'inchu t'aqanalla t'aqasqa t'aqaq t'aqay aya p'anpay p'anpasqa p'anpaq p'anpay q'enqosqa q'enqoq q'enquy mach'aqway yachay, amawta kay yachaq, amawta miski, aaka qusqichisqa qusichiq qusichiy challasqa challay pawaq paway chunchu, yunka runa yanusqa yanuy, waykuy usuta yawar hurquq yawar urquy ayaq simi chakichiy chakikuy chaki yakunayay rakikuy yunka, sacha sacha kichki an yuyaq yuyaqyay uqllay, qasqu rakinalla rakisqa rakiq rakiy aya panpay panpasqa panpaq panpay muyu muyu qinqusqa muyu muyuq, qinquq qinquy, qiwikachay wasak uru, machaqway QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Sed
Segregarse Selva Senda Senecto, a Senectud Seno Separable Separado, a Separador, a Separar Sepelio Sepultado, a Sepultador, a Sepultar Serpenteado, a Serpenteador, a Serpentear Serpiente

241 CASTELLANO

242

Seto Sexngulo Siega Sindicar Siniestra Sinnmero Sitio Sobaco Sobrellevar Sobretarde Socavado, a Socavador, a Socavar Socio Soterrado, a Soterrar Suave Suavemente Suavizado, a Suavizador, a Suavizar Sustraer Sumidero, a Superticioso, a Supurado, a Supurar

k'incha soqta k'uchu k'allchay mit'a ch'atay lloq'e aqo t'iyu k'iti wallwak'u q'epirikuy ch'isi, ch'isiyay hasp'isqa hasp'eq hasp'iy llamk'aq masi p'anpasqa p'anpay llanp'u llanp'u llanp'ulla llanp'uyasqa llanp'uyacheq llanp'uyachiy t'aqay millp'u, p'uytu kintoq q'eyayasqa q'eyayay

qincha suqta kuchu rutuy, karchay willay, willarquy lluqi, ichuq mana yupay atina kiti wallwaku qipirikuy chisinkuy, qaspa qaspa uchkusqa, aspisqa uchkuq, aspiq uchkuy, aspiy llamkaq masi panpasqa panpay llanpu llanpu llanpulla llanpuyasqa llanpuyachiq llanpuyachiy rakiy, rakirquy millpu chiki sunqu qiyayasqa qiyayay

QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras compuestas)

QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Sacudido, a Sacudidor, a Sacudir Saliva Serenado, a Serenador, a Serenar Seso Sfilis Sifiltico, a Sobado, a Sobador, a Sobar Soberano Sombra Sombro Sonambulismo Sonmbulo, a

chhapchisqa chhapcheq chhapchiy thuqay thasnusqa thasnoq thasnuy utqho wanthi wanthiyoq qhaqosqa qhaqoq qhaqoy qhapaq llanthu llanthuyaq musphay musphaq

chaspisqa, taspisqa chaspiq, taspiq chaspiy, taspiy tuqay tasnusqa tasnuq tasnuy utqu wanti wantiyuq qaqusqa qaquq qaquy apu, qullaman llantu llanturayaq muspay muspaq

243 Tartamudear Tartamudo, a Tarugo Tasado, a Tasador, a Tasar Tatarabuela Tatarabuelo Tataramiento, a Techado Techar Tejedor, a Tejer Tejido, a Telaraa Temblador, a Temblar Temblor Temedero, a Temedor, a Temer Temible Tempestad Templar Tendedero Tenderse Tendido, a Tenebroso, a Tener Tenso, a Teido, a Teir Tercero, a Terciana Tergiversado Tergiversador, a Tergivesar Terminable Terminado, a Terminador, a Terminar Trmino Termita

244 aklluy, aklluykachay akllu, aklluykachaq takarpu chaninchasqa chaninchaq chaninchay apuskiypa payan apuskiypa yayan chupullu wasichasqa wasichay awaq away awasqa llika chukukukoq chukukuy pacha kuyuy manchana manchaq, manchakoq manchay manchana, manchakuna sallallallay chiriyachiy masana siriy, sirikuy sirisqa tutayaq kawsayniyoq chutarayay tullpusqa tullpuy kimsa eqen chukchu simi waqllichisqa sim waqllicheq simi waqllichiy tukunalla tukusqa tukoq tukuy tukukuynin kuki akwa akwa rimay akwa akwa rimaq takarpu chaninchasqa chaninchaq chaninchay papaypa payan machuypa machun willkaq willkan qatasqa wasi qatay awaq away awasqa llika katkataq, chukchukuq katkatay, chukchukuy pacha kuyuy mancharina manchakuq, manchaq manchay manchana, manchakuy runtu para, wayra quirichiy masakuna sirikuy, waqtapakuy sirisqa, waqtapakusqa tutay tutay kayniyuq, kawsayniyuq chutasqa tullpusqa tullpuy kimsa iqin chukchu unquy tikrasqa, waqllisqa tikraq, waqllichiq tikray, waqllichiy tukunalla tukusqa tukuq tukuy tukuynin sisi

T
CASTELLANO QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras simples) Tabaco Tabla Tableado, a Tablear Tabln Taciturno, a Tacto Taimado, a Tajado, a Tajador, a Tajar Talar Talega Tallo Tambalear Tamboril Tamborilero Tamiz Tamizar Tampoco Taer Tapadera Tapado, a Tapador, a Tapar Tpara Tapia Tapiado, a Tapiador, a Tapiar Tardador a Tardanza Tardar Tardarse Tardecita Tardo, a sayri llapsa k'ullu marusqa, mallmasqa maruy, mallmay huk tupu allpa mukmikoq, llakisqa lapchay qellqa, yachaysapa kuchusqa kuchoq kuchuy rukriy, charqoy wayqa sach'aq tullun urmanayay tinya tinya waqacheq suysuna suysuy manallataq, hinallataq waqachiy kirpana kirpasqa kirpaq kirpay mati, winku perqa perqasqa perqaq perqay unamoq unamuy unay unapuy sipi sipi llasa llasa sayri llaspa kullu panpachasqa, kuskachasqa panpachachiy huk tupu allpa upallasqa, llakisqa llapchay, llachpay yachaysapa, atuq sunqu kuchusqa kuchuq kuchuy kuchuy, saqtay wayqa kaspi, tullun, kallma urmanayay, aywiykachakuy tinya tinya waqtaq suysuna suysuy manataq, manataqmi waqachiy kirpana kirpasqa kirpaq kirpay puru, mati pirqa pirqasqa pirqaq pirqay unakamuq unakuy, unakurquy unay unapuy chisinkuy qilla, akay ruraq QUECHUA AYACUCHO CHANKA

245 malla waka, ua wakilla panpachasqa panpachaq panpachay pacha kuyuy, pacha katkatatay allpa, chakra ancha, manchana suyu allpasapa, allpayuq chutasqa chutaq chutay illa qullqi uma rimay, willay uu uusapa chaki tullu chirichasqa pacha, punchaw llullu tiqsi muyu, allpa uturunku kuchuna, kaptana kuchusqa, kaptasqa kuchuparquy manchakustin manchaq sunqu maqma, urpu maqma ruraq tuta tuta, tutayarquy sumaqllata tinti, tullpu tullpuq llusina chuqay, chanqay akwa akwa rimaq takay suti masi amaraq llapan, Ilapantin llapa atipaq, tukuy atipa

Ternero, a Terraplenado Terraplenada Terraplenar Terremoto Terreno Terrible Territorio Terroso, a Tesado, a Tesador, a Tesar Tesoro Testa Testimonio Teta Tetona Tibia Tibiamente Tiempo Tierno Tierra Tigre Tijeras Tijeratada Tijeretear Tmidamente Tmido,a Tinaja Tinajero Tiniebla Tino Tinta Tintorero Tintura Tirar Titubear Tocar Tocayo Todava Todo, a Todopoderoso

malla waka willusqa, marusqa willoq, maroq willuy, maruy pachakuyuy allpa ancha manchana suyu allpayoq chutasqa chutaq chutay illa qollqe, illa qori uma rimay, willay uu uusapa pichu chirilla, chiri sonqoyoq pacha llullu teqsi muyu, pacha, allpa uturunku kuchuna kuchusqa kuchupayay llakllaspalla llakllaq maqma, urpu sau kamayoq raqrayay, tutayay, tuta yuyayllawan tullpu tullpuy kamayoq llusikuna chanqay aklluykachay takay suti masi amaraq llapa, tukuy, llapantin llapa atipaq

Todos Toma Topada Topador, a Torbellino Torcaz Torcijn Tordo Tornado Tornar Tornarse Torre Torrente Trtola Torvo Tos Tosco, a Toser Tsigo Total Totalizado Totalizar Totalmente Trabajado Traedor, a Traer Traficado, a Traficante Traficar Tragador, a Traido, a Traidor, a Trajinante Trajinar Trama Tramado Tramador, a Tramar Trampa Trance Tranquilizado, a Tranquilizador, a Tranquilizar

tukuy runa, tukuy, lapa runa ka, kayqa takay takaq pillukuy wayra kuku tuwa wiksa nanay chiwaku kutichipusqa kutichiy, kutichipuy huk hina tukuy pukara lloqlla kullku wauy millay uhu saqra uhuy miyu llapa, llapantin huutapusqa huutapuy huuntillan, Ilapantillan qallpa allpa apamoq apamuy rantisqa rantiy kamayoq rantiy rakrapu, rakraq apamusqa tapara sonqo astaq astay mini minisqa mineq miniy toqllay wauy pacha sonqoyachipusqa sonqoyachipoq sonqoyachipuy

llapa runa kay takay takaq muyuq wayra kita urpi wiksa qiwiy chiwaku kutichisqa, sayachipusqa kutichipuy, sayachipuy hukman yakurquy pukara lluqlla kullku wiksu awi uhu, uqu saqra uhuy, uquy waunapaq hanpi lliw, Ilapan llapallan hukllawasqa hukllaway llapallan lamkasqa apamuq apamuy rantisqa rantiywan puriq rantiy millpuq, Ilunku apamusqa mana allin runa astaq astay mini takusqa, minichasqa takuchiq, minichaq minichay tuqllay wauy pacha hawkayaykusqa hawkayachikuq hawkayachipuy

248

247
Triste Tristemente Tristeza Trivial Trofeo Troje Trompada Trampeador, a Trompear Trompearse Troncado Troncar Tronco Tronchado, a Tronchar Trono Trozar Tronzo, a Trozo Trucha Truhn Trullo llakisqa llakinapaq llaki yachasqa atimusqa qollqa, pirqwa, taqe saqma saqmaq saqmay saqmanakuy mankusqa mankuy kurku seqrasqa seqray usnu, utpa tiyana walluy wallusqa wakin challwa qellma wallata, willu Ilakisqa llakistin, llakikuywan llaki, Ilakikuy yachasqa, riqsisqa atinakuypi qichusqa taqi, pirwa saqma, takay saqmaq saqmay saqmanakuy, takanakuy qurusqa, kutusqa quruy, kutuy kullu kuchusqa kuchuy apupa tiyanan kuchuy chunlu, quru rinri raki challwa yanqa rimaq runa wachwa, wallata

Tranquilo Tranzar Transente Transferido, a Transferir Transido, a Transitable Trnsito Transmigrar Transportado, a Transportador, a Transportar Trapajo Trapajoso, a Trapo Trquea Trasero Trasladado, a Trasladada, a Trasladar Trasladarse Trasnochador, a Trasnochar Trasquilado, a Trasquilador, a Trasquilar Tratar Tratarse Trece Tremendo, a Tremolar Trepidar Tres Trescientos Tribulacin Tricolor Trienio Trigsimo, a Trillador, a Trillar Trimestre Trinar

sonqoyakusqa allichanakapuy pureq runa apasqa, astasqa apay, astay yarqasqa purinalla purina mitmay astasqa, apasqa astaq, apaq astay, apay rachapa, llachapa llachapasapa rachapa, ratapa tonqor siki apsqa, astasqa apaq, apamoq apay, astay astakamuy paqariykoq paqariy rutusqa rutoq rutuy apaykachay apuchakuy chunka kimsayoq manchana rapapapay manchay, llakllay kimsa kimsa pachak llaki kimsa llinpi kimsa wata kimsa chunkafieqen saroq saruy kimsa killa /,idricliichiy

qasi, qasilla, hawka, hawkalla allinchanakuy puriq runa apasqa, astasqa apay, astay yarqasqa purinalla purina huk llaqtaman ripuy apasqa, astakusqa apaq, apakuq apay, astarquy latapa laparuqusqa latapa tunqur siki apasqa, astasqa astaq apay, astay astakamuy mana puuq mana puuy rutusqa, kuchusqa rutuq, kuchuq rutuy, kuchuy apaykachay allin kawsakuy chunka kimsayuq manchana aywiykachay manchay, katkatatay kimsa kimsa pachak hatun llaki kimsa llinpi kimsa wata kimsa chunka iqin saruq saruy kimsa killa
TM

T
Tufo Tumbado Tumbador, a Tumbar Tumbarse Tuyo

qan
asnaq samay urmasqa urmacheq urmachuy urmapuy qanpa

qan
asnaq samay saqtasqa saqtaq saqtay saqtakurquy qanpa

249
Tendedor, a Tender Tendn Tirarse Tiznado, a Tiznador, a Tiznar Tiznarse Toalla Tobillo Tocado, a Tocarse Testculo Taladrar Taladro Telegilla Taln Tampoco Torcer Torcerse Torcido, a Tormento Torpe Tortuoso, a Tostadera Tostado Tostar Trabucante Trabucar Tragadero, a Tragar Traje Tranca Transparente Transpirar Traquido Trasegar Transmitir Traspasado, a Traspasador, a Traspasar Trenza Trenzado, a mant'aq, mast'aq mant'ay, mast'ay hank'u wikch'ukamuy q'estichisqa q'esticheq q'estichachiy q'estichakuy ch'akichikua wich'u llapch'asqa llapch'akuy q'olota hutk'uy hutk'una ch'uspa t'ayku wank'ar q'ewiy q'ewikuy k'antisqa ak'ariy ch'irmay upa q'enqo q'enqo k'akra, k'allana hamk'a q'aspay t'aqweq t'aqwiy millp'una millp'uy p'acha q'emina ch'uya hunp'iy t'oqyay hillp'uy hap'ichiy t'urpusqa t'urpoq t'urpuy sinp'a sinp'asqa

250

CASTELLANO

QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras glotalizadas)

QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Tbano Tabicado, a Tabicador, a Tabicar Tabique Tacao, a Taladrado, a Taladrador, a Tangible Tparo Taparse Tarde Tarro Tasajo Tolondro Tomado, a Tomar Tonto, a Topacio Tea Totora Tozo, a Trabajar Trabajo Trabado, a Trabar Trabarse Trabazn Tieso, a Tiesto Tostadera Tentacin Tentado, a Tentador, a Tentar Terrn Temporal

t'ankayllu p'ititasqa p'ititaq pititay p'itita mich'a hutk'usqa hutk'oq hap'inalla, llapch'analla hanq'ara p'istukuy ch'isi wich'i ch'arki ch'oqe hap'isqa hap'iy p'anra q'ello umia k'anchachina t'utura, matara t'inri, mut'u llamk'ay llamk'ay t'inkisqa t'inkiy hap'inakuy t'inkiynin k'irku k'allana k'allana wat'eqay wat'eqasqa wat'eqaq wat'eqay k'urpa p'uchukayniyoq

tankayllu, wayrunqu qinchasqa qinchaq qinchay, qincharquy qincha micha, maqlla uchkusqa uchkuq hapinalla, llapchanalla puku, mati mantukuy, pistukuy chisiyay tupu charki sisina punki, punkisqa hapisqa hapiy puqis, upa sumaq rumi akchi, akchikuq matara akapa, taksa, uchuylla, chinli llamkay, ruray llamkay tinkisqa, kanichisqa tinkiy, watay, kipuy hapinakuy tinki, kipu kaspi hina kallana kallana watiqay watiqasqa watiqaq watiqay kurpa tukuqlla, tukuriqlla

mastaq mastay anku wikchukuy, wikapakurquy yanachasqa yanachaq qityachay qityawan, qanrachakuy chakichikuna chaki muqu llapchasqa llachpakuy quluta uchkuy uchkukuq piska chaki wipan tinya qiwiy, kawchuy qiwikuy, kawchukuy kawpusqa muchuy, akariy llasaq, qilla muyu muyu kallana hamka kankay, hamkay taqwaq taqway millpuy, milpukuq millpuy pacha qimiq chuya hunpiy tuqyay hillpuy, talliy astay, apay tuksisqa tuksiq tuksiy sinpa sinpasqa

252

Trenzar Trenzarse Tripa Triza Tronar Tropezadeo Tropezador, a Tropezar Trueno Tuerto, a Tugurio Tumor

sinp'ay sinp'akuy ch'unchull sipt'i q'aqyay mitk'ana mitk'aq mitk'ay q'aqya ch'ullan awi ch'uklla ch'upu

sinpay sinpakuy chunchull taksa paki tunruruy mitkachikuq mitkaq mitkay tunruru chullan awi chuklla chupu

CASTELLANO

QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras compuestas)

QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Tanto Tarascada Tarascado, a Tarascador, a Tarascar Tersar Terso, a Tempestad Templanza Temprano Tirar Tiritar Tizne Toalla Tocino Testigo, a Tibio, a Tamao Trmulo Trepador, a Trepar Triturado, a Triturar Trizas Trotador, a Trotar

chhika qhamsa qhamsaqa qhamsaq qhamsay lliphiyachiy lliphiyay paray qhonchuy, antay qhonchuy llaphiyachiy rankhi rankhi chhoqay khatatatay qhechincha uphakuna khuchi wira qhaway llaphi chhika khatatataq lloqhaq lloqhay chhanqasqa chhanqay chhalluy phawareq phawariy

achka, nanaq, manchay kanisqa, kachusqa kanisqa, kachusqa kanikuq, kachuq kaniy, kachuy wichay, churarqachiy llipikyaq, pichasqa runta para, wayra paqtaslla kay tuta tuta chuqay, chanqay hatkatatay qitya chaki chikuna kuchi wira rikuq, yachaq tunpa chiri ancha katkatataq lluqaq lluqay chanchasqa chanchay utuchiy kallpaq, kallpariq kallpay, kallpariy

254 253 Uoso, a Urdido, a Urtidor, a Usado, a Usar Usarse Usual Usura Usufructuar Usufructuario Usurero, a Usurpador, a Usurpar Uterinos sillusapa allwisqa allweq yachasqa ruray yachakuy yachasqa ancha mirayniyoq miraynillanta miraynin nryoq ancha nirayniyota, qollqe manoq qechupakoq qechupakuy lluseq masi

U
CASTELLANO QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras compuestas) Ubicarse Ubre Ulterior Ulteriormente ltimamente Ultimado Ultimar Ultra Ulular Umbral Un, a Unnimemente Uncir Undcimo Ungido, a Ungir Ungirse Unible nico, a Unidad Unidamente Unido, a Unificar Unignito, a Unin Unir Unirse Universo Uno, a Untador, a Untar Untarse Untaza Unto Untura Ua tiyay uu chaqayneq, wakneq, hanaq hinaneqman kana tukupasqa tukupay chaymanta qaparqachay punku chakana huk llapantin, Ilapallan watay chunka hukniyoq hawisqa, Ilusisqa hawiy, Ilusiy hawikuy, llusikuy huunalla, tinkuchinalla sapay, sapan huk kay huu huulla huk nisqa, huusqa hukllachay sapay churi huklla kay huuy huunakuy tiksi muyu huk haweq, lluseq hawiy, Ilusiy hawikuy, llusikuy wallpa wira wira hawina, llusina sillu kakuy, yachakuy uu wakniq qipataa qipallataa tukusqa, puchukasqa tukupay chaymanta qaparqachay punku chakana huk huk sunqulla, llapanpa munasqa watay, tinkiy chunka hukniyuq Ilusisqa Ilusiy llusikuy huunalla sapallan huk kay kuska kuskalla huusqa, kuskachasqa hukllawarquy sapan churi huklla wakuy huuy huunakuy tukuy pacha huk llusiq Ilusiy, llutay llusikuy wallpa wira wira llusina sillu QUECHUA AYACUCHO CHANKA

sillusapa allwisqa allwiq yachasqa churakuy churakuy yachasqaa miraynin miraynin mirayllanta hurqoq mirayllanta mannuq suwakuq, qichuq qichurquy llusiq masi

( 256 255 CASTELLANO CASTELLANO QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras glotalizadas) ltimo, a Ultrajado, a Ultrajante Ultrajar Una Uada Uarada Uso p'uchukaq q'esachasqa q'esachaq q'esachay ch'ulla t'ipsiy t'ipsisqa, hasp'isqa hat'alliy qipa, puchukaq millasqa, kamisqa qisachaq, kamiq qisachay, kamiy hukchalla silluy, silluyqa aspisqa, aspirqusqa hatalliy QUECHUA AYACUCHO CHANKA Umbroso Urgente Urgir QUECHUA CUSO COLLAO (Palabras compuestas) llanthoq usqhanapaqkama usqhachiy llantusapa utiq, utqaq utqay, utqachiy QUECHUA AYACUCHO CHANKA

257

258

V
CASTELLANO QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras simples) Vaca Vacaciones Vacante Vacar Vaciar Vacilante Vadeable Vadeador Vadear Vagabundo Vagabundear Vagancia Vagar Vagina Vagido Vahear Vaho (vapor) Vaho animal Valer Valeroso Valerosamente Valioso Valor Valorar Vallado (cerco) Valle Vanilcuo Vampiro Vanagloria Vanagloriarse Vanagloriosamentei Vanaglorioso Vanamente Vanesa (mariposa] Vanguardia Vano (persona) waka hawkaypacha qaseq, hawkakoq qasiy, qawkakuy, samarikuy talliy iskayyaq, tunkeq chinpanalla chinpacheq chinpay purinkichu, usoq, usupa puriykachay qasi kay usuy, qasi kawsay, puriykachay raka iaw, iaw! Nispa, waqay wapsiy wapsiy samay yanapay, amachay sinchi yupayniyoq, puma sonqo puma sonqolla chaniyoq, ancha yupayniyoq chanin, sinchi kay, sinchichakuy chaninchay chaqlla kancha yunka hayula masu sumaykukuy, anchakachay yupaychakuy yupaychakuspa yupaychakoq yanqalla pillpintu awpareq, wallawisakuna qasapaytu waka hamakuy mita samaq samakuq samakuy talliy, taqtay iskayyay chinpanalla chinpachiq chinpay yanqa purikuq yanqapuriykachay qasi kay yanqa purikuq raka waqay iaw, iaw! Niy waspiy, wapsiy waspiy samay amachay, yanapay mana manchakuspa mana manchakuspa chanyuq, munasqa chanin, sinchi sunqu, kallpanchakuy, sinchichakuy chaninchay chaqllasqa kancha panpa yanqa rimay hatun masu anchakachay yupaychakuy yupaychakuspa yupaychakuq sapsa, mana imapaq pillpintu awpaq, awpariq wayrasqa uma QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Vano (cosa) qasimanta, yanqapaq Vano (en) yanqa Vapor wapsi Vapulador sikwaq, waqtaq Vapular sikway, waqtay Vaquero waka micheq Variado (multicolor) awra, pawqar, ayraymana Varetear suyuchay Variar las cosas hukman tukuchiy Varicela apaychikchi Varioloso muruyoq Variable iskay sonqo Vasallo suyu runa qero, akilla Vaso Vaso de madera qero Vaso de oro, plata akilla Vaso de calabaza mati haraweq Vate (poeta) Vate (adivino) umu watoq amulleq, umulli Vaticinador amulleq, watuy Vaticinar Veces yapa yapa, chaykuskaila Vecino wasi masiy mayllanpi Veces (a veces) ama nisqa Vedado amanly Vedar Veedor de chacras ararwa panpa, wayla Vega Veinte iskay chunka Vejete machula machuyay, payayay Vejez paqarikoq Velador paqar, tula paqarkuy Velar Velar (hacer guardia) chapa tiyay Velo (de las indias) aaka wayrachaki Veloz wayralla Velozmente millma chukcha Vello millmasapa Velludo tarukacha Venadito taruka Venado atipaq, Ilalleq, ateq atjrqoq Vencedor llalliy, atipay Vencer

mana siwjq qasimanta waspiy, wapsimuy waqtaq, asutiq asutiy, asutirquy waka michiq achaka rkchaq rakiy hukman rikchakachiy uyamuru muruyuq, muruq qapisqan iskay sunqu suyu runa qarro, tachu kaspi tachu, puku qur tachu, qullqi tachu mati, puti harawiq musyaq watuy, musyaq musyaq yapa yapa, pasaqlla wasi masiy yanin yaninlla harkasqa, ama nisqa harkay ama niy chakra qawaq wayla panpa iskay chunka machula machuyay, payayay hita waqaychaq tuta waqaychaq waqaychay lkla wayraqina wayra/la, utqayl/a chukchacha, millma millmasapa tarukacha taruka awqakunata ayqichiq atipay, atiparquy

260 259 Vescula biliar Vez Vez (otra vez) Vez (tal vez) Vez (tal vez no) Vez (tal vez yo) Va Viajar Viajero Vbora Viable Vianda Viborezno Viable Vibracin Victoria Vida Vida eterna Vida temporal Vida larga Vida corta Vida Vidrio Viejo Vieja Vicio Viento Vientre Vigsimo Vigia Vigor Vigorizar Vigoroso Vil Vinagrillo Vileza Vilipendiar Villorrio Violar Violar Violentamente Violento Viscoso hayaqen may mayllanpi yapamanta icha, ichas, ichapas ichas mana ichas uqa an puriy pureq katar atikoq mihuna ua katari atikoq maywikuy haylli kawsay wiay kawsay tukukoq kawsay unay kawsay pisi kawsay kuska kawsapuy qespi machu paya kuti wayra wiksa iskay chunka eqen chapatiyay kallpa kallpanchay kallpasapa aqoy kay, saqra oqa oqa aqoy kay alqochay hallka kallpaspa yoqoy kallpamanta waqllicheq kallpamanta chuski llawsa hayaqen yanis yanislla huk kuti, huk mita icha, ichapas, paqta apiki manapascha ichas uqa, paqta uqa purikuna an puriy, illay illakuy, purina machaqway, waska uru atikuqlla mikuy mikuna ua machaqway atikuqlla maywikuy haylli, atipay kawsay wiay kawsay puchukama kawsay unay kawsay pisi kawsay kuska kawsakuy qispi machu paya kuti kuti wayra wiksa iskay chunka iqin qawaq, waqaychaq, chapaq kallpa kallpanchay kallpasapa saqra, qarquna uqa uqa aqu kay alquchay hallka sarutaq, pakiq warmi pakiy kallpamanta pia pia llawsa

vencido Veneno Venerable Venerar Vengador Venir Venta (mesn) Ventaja Ventajoso Ventear Ventear Ventear Vantarron Ventilar Ventisca Ventrudo Ventura Venturoso Ver Verz rimaq Veras Verbalmente Verdad Verduras Verboso Verdaderamente Verdn Vergel Vereda Verruga Verrugoso Verstil Vestigio Verdico Verificar Verosmil Veterinario Versificador Versificar Vertical Verticatmente Vrtice

atisqa, atirqoq, llallisqa miyu miyu hanpi yupaychana yupaychay aipakoq hamuy tanpu yalliy usapu wayray, wayrarimuy wayrachiy supiy wayraka wayrachiy lasla wayra wiksasapa atawsami, kusisami kusiyoq, samiyoq rikuy cheqaqsimi cheqaqmi, cheqaqmanta simillamanta cheqaq, sullull asnata, yanki rimaysapa cheqaqpuni akakipa muya inkil, waylla chaki an tikti tiktisapa tuntiykachaq sonqo iskayay, yupi cheqaq cheqanchay iinapaq, iiypaq uywa hanpeq kamayoq harawikoq harawiy sayaq sayanpamanta mukuku

atisqa, atipasqa wauchikuq yupaychnapaq yupaychay mana allin kutichiq hamuy tanpu, ranti tiyanan llallirisqa, yalli llallirinapaq wayramuy wayrachiy supikuy wayraka wayrachiy lasla wayra, yanqa wayra wiksasapa kusi sami samiyuq rikuy chiqanpi rmaq, kaqllata chiqanpi simillamanta chiqan, kaqlla yuyu, mikuna qurakuna riamaysapa cheqaqpuni qumir qumirchaa sumaq wirta chakian tikti tiktisapa iskay sunqu yupi, saruy, llatasqan cheqaq cheqanchay iinapaq uywa hanpiq harawikuq harawiy sayaq sayanpamanta

262 261 CASTELLANO Visible Visita Vitalicio Vitreo Vituallar Vituallas Viuda Virtud Virtud Virtuoso Viudez Viudo Vivificar Vocablo Vocear Vociferador Volcn Voltear Voluntad Voluntariamente Voluntarioso Volver Volver a nacer Voracidad Vomitar Vorgine Voz Vuelta Vuestro Vulgo Vulpeqa Vulva qayllalla watukoq wiaypaq qesprya qoqawchay qoqaw ikma all kay allinkaykuna allin kaypi kawsay ikmakay pasu kawsarichiy simi qapariy qaparqachay areq areq muyuchiy munay munaymanta munaysapa kutirichiy, kutichipuy, kubnpuy kutinpuy raqrapu kay akruy antay qonchoy kunka muyuy qankunaq runaka china atoq raka qawanalla, rikunalla watukaq wia wiaypaq qispiya quqaychay qoqaw ikma all kay allin kaykuna sunquyuq runa ikma kay pasu kawsarichiy simi rimaq qayakachay qaparqachay nina aqtumuq urqu muyuchiy, tikray munay munaymanta munaysapa kutirichiy, sayachipuy kuyupuyuy rakrapu, rakraq llunku kipnay antay qunchu rimay simi muyuriy qankunaq llaqta runa china atoq raka

QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras glotalizadas)

QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Vaciador Vaciar Vaciarse Vacio, a Vacuidad Vado Vadoso Vahdo Valiente Vara Varear Varetazo Vastago Vasija Vasto, a Veces Vedar Vedejoso Vehemente Vejado Vejador Vejar Vejez Vejiga Vela Velar Veloz Velln Vena Venablo Venda Vendar Venidero, a Venoso,a Venial Ventana Venus

hich'ay kamayoq hilip'uy, hich'ay, hattf ey hicn'akuy ch'usaq ch'usaq kay ch'aqcha ch'aqcha ch'aqcha yuyay p'itiy q'aqchayoq Hau k'aspi, k'aspi p'anay p'ana ch'iki, chawchu p'uyu masfarisqa hayk'a kuti, hayka mifa hark'ay, amat'ay t'aqre urna, t'anapa uma p'itu ak'arichisqa ak'arecheq ak'arichiy mawk'ayay hisp'aypuru ch'eqmikuy t'oqrikuy k'uchi wik'i sirk'a wink'ullu, wach'ina chuki wank'u wank'uy q'aya sirk'asapa huch'uy hucha t'oqo ch'aska

hichaq tallisqa, hillpusqa tallikuy, hillpukuy mana imayuq mana imayuq chaqcha urqu chaqcha chaqcha waurirquy, yuyanin chinkan mana manchaq,sinchi Hau kaspi, kaspi panay pana chiklli puyu, maqma, uspu mastansqa, maslasqa hayka kuti harkay, amachay tanpa uma rawaq sunqu akarjchisqa akarichiq, piachiy akarchiy, akachiy mawkayay, mawkay ispay puru chiojnikuy uywa waqaychay utiqlla, pawaqlla millwa s'irka winkullu, wachj wanku wankuy, wankiy qamuq qamuqlla sirkasapa taksa huchalla, huchuy hucha wasi tuqu chaska

264 263 kusi p'unchaw punchaw hamut'ay q'omer, k'uku q'omeryay q'omeryaq seq'oq, akarecheq llut'u llut'u p'enqay, p'enqali p'enqakoq p'enqa p'enqaypi p'enqanapaq, p'enqakoq ch'unchull k'uyka hich'aq hich'ay k'intu waqayay p'acha qoysu p'acha suyru p'acha pachachiy, pachallichiy q'oya wamink'a ch'usay wikua ch'akachaw nkch'arayay p'osqo q'aqa p'ikwa at'in p'enqana p'enqachiy k'uchi sutilla, suti rikhureq wiskacha p'ituykachaq chaqwa t'eqray, t'eqranpay t'eqray, feqsupuy t'eqray t eojasqa, feqsusqa kusl punchaw, haylli qaway qumir, chawa, Ilullu, kaplla qumiryay qumiryaq siquq, warkuq, akarichiq runa yuyu pinqay, pinqasqa pinqakuq pinqa pinqaypi pinqaypaq chunchul kuyka hichaq, talliq hichay, hillpuy sisay waqayay, piakuy pacha hatun pacha taksa pacha pachachiy, wallpanchiy suyuq, watu yachaq machu illay, illarry wikua chaskachaw rikcharayay puchqu mana qari riksiq allin kaspi chunchull pinqana pinqachiy saqra warma sutilla, rikuriqlla wiskacha maskakuq qaparkachaq tikray tikranpay tikrakurquy tikrachiy likrasqa Voltear Voltereta Voluptuoso, a Vomer Vulnerar p'aqchay, p'aqchanpay wayllunk'u mapa sonqo kapatu k'iriy pakchay wayllunku mapa sunqu kapatu chansakuy

Venturoso Ver Verde Verdear Verdoso Verdugo Verdolaga Verecundio, a Vergonzante Vergonzosamente Vergonzoso, a Vermes Vertidor, a Verter Verticilo Vesania (tuna) Vestido Vestidura larga Velidura corla Vestir Vela Veterano Viajar Vicua Viernes Vigilia Vinagroso Virgen Viroto Viceras Vituperable Vituperar Vivarracho a Visible Vizcacha Vividof, a Vocetia Voltear Volcarse Volcar Volcado, a

265
QUECHUA AYACUCHO CHANKA CASTELLANO yanqa rmaq iskay yarquy iskayay mana manchaq sinchi kay mana manchakuq qichwa qar qariy qar, qar sunqu qariy qarlla kichu tultu machu, tultu paya muyuchiq muyuchiy rantiy, rantikuy qumir qumiryay yuyu muyuchiq kallpa panpa urqu kuchi paqcha usku an qaway pawaq paway kutichiy kutichiq raku kunka paway

266

CASTELLANO

QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras compuestas)

Y
QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras simples) Y Ya Yacar Yacer Yacija Yema Yerba Yermo, a Yerno Yerro Yesar Yesera Yeso Yesoso Yo Yo mismo, a Yuga Yunta Yuta Yuyo ima an kayman kunparayay, chutarayay aya p'anpana ullihu qora purun panpa, puruma chuchin qatay pantay isku chakra isku tulipa isku iskukama oqa, noqa oqa kikiy rumu masa qallu taka yuyu ima an kayman chutarayay aya panpana mutmu, iklh qura purun panpa qatay pantay isku chakra isku tulipa isku iskukama uqa uqa kikiy rumu masa qallu taka yuyu QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Vanlocuo Vacilacin Vacilar Valenta Valentn Valiente Valle Varn Varonil Varonilmente Vedija Vejestorio Vendedor, a Vender Venta Verdor Verdulera Vericueto Verraco Vertiente Vetusto, a Vista Volador, a Volar Volver Vomita dor Vozarrn Vuelo

qhanamachi thuki thukiy qhari kay qhariykachaq runkhi, qhariykachaq qheswa qhari qahariy qhari, qhari sonqo qhariy qharilla khichu thultu machu, thultu paya qhatoq qhatuy qhatu qhamamayay yuyu qhatu khallpa panpa orqo khuchi phaqcha thultu machu, thultu paya qhaway phawaq phaway qhepnay qhepnaq rakhu kunka phaway

268 267
CASTELLANO CASTELLANO QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras glotalizadas) Yacente Yacer Yaya Yema Yerbazal Yerto, a t'ankaq t'ankay kunparayaq tiyay, tankarayay kiri chawchu, runtuq qillunnin sacha sacha kirku Yertoamora Yesero qhaya qhaya isku qhatu QUECHUA AYACUCHO CHANKA QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras compuestas) qaya qaya isku qatu QUECHUA AYACUCHO CHANKA

k'iri
ch'awchu, runtoq q'ellonnin sach'a sach'a k'irku

270 269
CASTELLANO QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras glotalizadas) QUECHUA AYACUCHO CHANKA Zafarse Zapatear Zigzag Zorzal Zurdo, a ch'utikuy t'oqtipiyay q'enqo ch'iwaku lloq'encho chuticuy taqtipiyay qinqu chiwaku lluqistu QUECHUA AYACUCHO CHANKA

z
CASTELLANO QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras simples) Zabila Zancudo Zangea Zapallo Zorrillo o zorrino Zorro Zurcir Zumbar achupalla wanwa unkaka sapallu aas aloq,lan qeqoy warwaryay, chiriryay achupalla wanwa qara chupa sapallu aas atuqur siray warwaryay, chiriryay

271

CASTELLANO

QUECHUA CUSCO COLLAO (Palabras compuestas)

QUECHUA AYACUCHO CHANKA

Zanjo Zampona

sankha phuku phuku

sanqa antara