Anna Grzegorczyk Wpyw myli E.

Stein na filozofi przeomu wiekw

Wielokrotnie ustalono ju, e filozofia XX wieku zakoczya swj bieg pogrona w episte ologiczny kryzysie! Wpisanie jej w "para#yg at wyczerpania$, ktry #zieli z klasyfikacyjny , nie bu#zcy istotnyc& y(li weszo ) jak wie y * na #obre kultur wzi%t en bloc stao si% stereotype

zastrzee! 'zynienie wielkic& po#su owa #ziejw abstra&owanie o# konkretnyc& prbo przewarto(ciowania!

#o praktyki &u anistycznej! +i o pewnyc& nieuniknionyc& #efor acji, niesionyc& przez nazwisk i szczegowyc& propozycji, po#su owania te wy#obywaj cao(ciowy ic& obraz, ktry stanowi #zie#zictwo po##ajce si% wieloraki ,ytanie o stan filozofii wspczesnej zaka#a nieuc&ronnie o#woanie si% #o pocztku, o# ktrego zaczynaa sw globaln prze ian%! -ie bez powo#u przyj uje si%, e jej start przypa#a na pocztek XX wieku! ,rzeo antynaturalistyczny zaowocowa wyj(cie w kulturze$. rzuca (wiato na z oc kryzysu filozofii pozytywiz u! -ie przez przypa#ek uznaje si%, e feno enologia bya na niego o#powie#zi ! ,ogl#, i bya "wy#arzenie o##ziaywania y(li lu#zkiej poza wsko poj owan #yscyplin% ba#awcz! /auwa y, e

0! 1usserl, spiritus movens owego wy#arzenia, o#czyta kryzys pozytywiz u nie tylko przez jego krytyczne przewarto(ciowanie, ale przez przewarto(ciowanie cao(ciowo poj%tej filozofii! 2znanie ratio za arche, eidos i telos kultury europejskiej nie stanowio 3r#owo(ci, #o je#nocze(nie kontynuacji kartezjaskiego racjonaliz u, lecz powrt #o wie si% z powrote

czystego jego #o(wia#czenia w filozofii greckiej! 1usserlowski przewrt feno enologiczny #o 3r#e filozofii greckiej, z prb o#krycia zasa#y wszystkic& zasa#! #o rzeczy$ jest prb #otarcia #o czystego #o(wia#czenia y(li, philosophia perennis! Ratio tego zwrotu przyciga 4ej okre(lenie "z powrote

#o uc&wycenia pierwszej zasa#y filozofii, #o zarysowania ra pozytywiz

jako arche fun#uje zwrot feno enologiczny w filozofii, krytycznie przezwyci%ajc przez re#ukcje ej#etyczne i transcen#entalne! 5a#ykaliz rzesz% uczniw, z ktrej wyrastaj wielcy filozofowie XX wieku6 7c&eler, 1ei#egger, 8ngar#en, 9:;inas i 7tein! Wie y te, e rozwj y(li 1usserlowskiej ju w ra ac& szkoy eto#ologiczne zwizki z po#zieli uczniw i wyoni si% o# iany feno enologii zrywajce
.

4! <isc&ner, Fenomenologia jako wydarzenie w kulturze, w6 Edyta Stein. Filozof i wiadek epoki, re#! 4! ,iecuc&, Wy#zia <eologiczny 2niwersytetu =polskiego, =pole .>>?!

koncepcj +istrza w kwestii realiz u i i#ealiz u! Wie y te, e "ateski$ szlak jego racjonaliz u zostanie zaatakowany przez "jerozoli ski$ szlak 7zestowa, na ktry jako arche stanowi@ a 3r#owo(@ ratujc europejskie #zie#zictwoA! fides

<ak wi%c filozofia wkracza w wiek XX #wie a alternatywny i #roga i6 neoracjonaliz u i irracjonaliz u, ktre rozwi#laj si% na wiele (cieek! 4e(li #okona y nato iast panora icznego ogl#u tej filozofii i sprbuje y skonceptualizowa@ jej #orobek, z ktry wej#zie ona w wiek XX8, to zauway y, e rozwi#lajce si% (cieki ateskiego i jerozoli skiego szlaku postawi na nowo proble czowieka! Bowie #zie#zin% y(leniaC! etafizycznej #okona si% w niektryc& bytu, proble rozu u i proble ic& "awangar#owe$ opracowanie na przestrzeni wieku XX w ra ac&

anty etafizyczno(ci, antyracjonaliz u i anty&u aniz u praktycznie likwi#uje filozofi% jako Dwu#ziestowieczna "rebelia$ przeciw filozofii &er eneutyce! 4e(li za 9! Eoakowski europejskiej s kultury etafizyczne, a #alej, e w ktrej lu#zko(ci,

nurtac& feno enologii, egzystencjaliz ie, w filozofii #ekonstrukcji, neo arksiz ie i i B! 7karg o#notuje y, e korzenie kultury etafizyka stanowi nieo#czn cz%(@ #uc&owej jest #enie #o Absolutu, jako

niezbywalny

sa opo#trzy ujcej si% po#stawy istnienia wszystkiego i gwaranta wszystko obej ujcej praw#y, to "rebelia$ ta w sposb zasa#niczy przyczyni si% #o stanu "wyczerpania kultury$, nie tylko filozofii! /wieczenie tyc& likwi#atorskic& ten#encji jest jak wie y post o#erniz , ktry wraz z anty etafizyczno(ci po#way racjonalistyczne i &u anistyczne nastawienie filozofii! Wszelkie kwestie skupione w wielkiej proble atyce "( ierci po# iotu$, w ktryc& psyc&oanalitycznie, i%#zy inny i, zostanie obwieszczony "rozpa# ego$, wpyn na przekre(lenie naukowego obiektywiz uF przekre(lenie to przyniesie roz aite warianty relatywiz u6 etycznego, utrata wiary w eto#ologicznego, wraz z likwi#acj kategorii praw#y! -ato iast je#nostkowy i spoeczny oliwo(ci racjonalnego kierowania ycie

po#way wszystkie i#eay europejskiego &u aniz u zapocztkowanego przez 7okratesa, a w skrajnyc& jej postaciac& #oj#zie #o rozpa#u tzw! projektu =(wiecenia! 5ozpa# ten objawi si% take w upa#ku wszystkic& autorytetw i istniejcyc& wzorcw, przeciwko uniwersalny sc&e ato y(lenia i #ziaania, wszelki trway warto(cio , w ty uniwersalnie

,or! '! Wo#ziski, !teny, "erozolima, Rzym, w6 tene, # c$% po filozofie .... Eseje, Wy#awnictwo ,A- 8fi7, Warszawa .>>A! C /! Wenlan#, & czym filozofia dwudziestego wieku wesz'a w wiek dwudziesty pierwszyG, ",rzegl# Hilozoficzny$! -owa 7eria, AIIC, nr .!

poj owanej praw#y! 7yntetyczna for ua, e "wszystko jest werbalizacj%, e "wszystko wolno$, po#su uje wiek XXJ ! 4e(li zate sprbuje y zastanowi@ si% na# tytuowy proble e

oliwe$, przybierajca te ) wpyw y(li 0! 7tein na

filozofi% przeo u wiekw XX i XX8 * to nie b%#zie przesa# stwier#zenie, e ona j restytuujeF e proble y bytu, rozu u i czowieka przez ni postawione w pierwszyc& #ziesi%cioleciac& XX wieku, w sposb nieoczekiwany wyznaczaj nowe i 3r#owe zaraze obszary z#ekonstruowanej i z#estruowanej filozofii i kultury! Dzieje si% tak #latego, e refleksja 0! 7tein jest pona# "Atena i i 4erozoli $! W ty "pona#$ wyznacza szlak, ktry z 9:;inase bu#ujc now ie(ci etafora 5zy u! 7zlak, na ktry wst%puje poniek# y(lenia w etafizyk%! 4ej najwaniejszy wka# w filozofi% XX i XX8 wieku

ujawnia si% w pogo#zeniu roz#zielajcyc& si% #rg ateskiego i jerozoli skiego ra#ykalniejsza ni 1usserl6 syntetyzuje, a nie roz#ziela pozio Atena i i 4erozoli wyznaczajc obszar pona# byte skoczony filozofii starajc si% #otrze@ #o bytu wiecznego!

philosophia perennis, ktra nabiera uniwersalnego wy iaru! W jej ra ac& 0! 7tein jest ratio i fides! 4est pona# etaracjonalnej, ktra zrywa zason%

Problem bytu i rozumu

5efleksja 0! 7tein to #uga #roga poznaniaF o# staroytno(ci K7okrates, ,laton, Arystoteles, Dionizy Areopagita, (w! Augusty , (w! <o asz z AkwinuL przez nowoytno(@ K Eartezjusz, EantL po wspczesno(@ KDilt&ey, 9ipps, 1usserl i jego uczniowie 7c&eler, 1ei#eggerL! Droga, na ktrej poszukuje praw#y w filozofii Kfilozofia teoretyczna, tryb #ro(ciowyL! teoretycznyL i yciu Kfilozofia praktycystyczna, z ele enta i stoicki i, tryb

Droga, ktr w najbar#ziej syntetyczny sposb okre(li 9:;inas6 "+y(l%, e 0uropa to Biblia i Grecy$ K( )ogu, kt$ry nawiedza my lL! 4e(li przyj ie y, e reflaksja 7okratesa, ,latona, Arystotelesa, (w! Augustyna, <o asza z Akwinu, ,ascala tworzy gwne nitki staroytnyc& i europejskic& #ziejw y(li, to Eartezjusz jest filozofe "zbierajcy $ je w je#en "k%bek$, z ktrego wysnuwa ni@ nowoytnego racjonaliz u i czyni w jego ra ac& po# iotow korekt% klasycznej #efinicji praw#y na rzecz v*rit* de raison5 ! Eolejnego ic& zebrania
J M

,or! 9! Eoakowski, +oje s'uszne pogl,dy na wszystko, Wy#awnictwo /nak, Erakw .>>>, s! JAA! 7okrates jako twrca agatologii, ,laton jako twrca i#ealiz u transcen#entalnego, Arystoteles jako twrca realiz u i klasycznej #efinicji praw#y, praw#y faktu ) v*rit* de fait, (w! Augustyn jako twrca "poznania serce $ ) "koc&aj i rb , co c&cesz$, wersji c&rze(cijastwa opartego na platoniz ie, (w! <o asz z Akwinu jako twrca to iz u, propagator zasa#y rzeczywisto(ci, wyraajcej si% w for ule6 credo, ut intelligam, pogo#zenia fides i ratio, ,ascal ze swy "zaka#e $ ,ascala$ w kwestii wiary w Boga!

#okonuje, 1usserl w swej rewolucji feno enologicznej w prbie sfor uowania zasa#y wszystkic& zasa#, ktra stanowi feno enologiczn wersj% philosophia perennis. Wersja ta #ookre(lona jest i zra#ykalizowana przez 0! 7tein! =na to, bar#ziej ni 1usserl, wy#obywa w%zy staroytnego, (re#niowiecznego i nowoytnego filozofowania, by wrci@ #o philosophia perennis i stworzy@ filozofi% c&rze(cijask jako filozofi% pona#kulturow! W ten sposb, to co najprostsze, a zaraze jej #rogi filozofowania! 0! 7tein rozpoczyna sw #rog% w zgo#zie z 1usserlowsk feno enologi, i z pen o#powie#zialno(ci filozofa poszukuje praw#y, ktra jest Absolute ! ,oszukiwania te w ra ac& eto#y feno enologicznej #oprowa#zaj j #o o#krycia praw#y w sensie aletheia -praw#y wi#zianejL ) finalnego efektu platoskiego transcen#entaliz u i filozofii (wiata, w ktrej agathon jest zasa# wszystkic& zasa#! <ak rozu iana praw#a ) Absolut staje si% Bogie u progu jej naukowyc& poszukiwa! =#naj#ywanie eidos poszczeglnyc& zjawisk, feno enu ktre ba#a naprowa#za j rwnie na eidos Boga w ra ac& analizowania cao(ciowe, spjne i uniwersalne pojawia si% na kocu

religijnego6! Dotarcie #o Absolutu w sensie aletheia i splot okoliczno(ci yciowyc& Kktre s #rugorz%#ne #la ksztatu jej filozofiiL naprowa#zaj j na "pog%bienie$ #otyc&czasowej #rogi K feno enologia "w gb$ a nie "w szerz$L7! ,raw#a*absolut rozu owo #ocieczona w sensie aletheia transfor uje si% w jej refleksji w praw#% Absolut * w praw#% w sensie emeth Kw praw#% #o syszeniaL, ktra jest objawiona! ,raw#% t% osiga si% na #ro#ze "ukorzenia rozu u$F po##ania rozu u naturalnego ) rozu owi na#naturalne u! ",og%bienie$ #rogi zwizane jest z rozpoznanie autentyczny wszelkiego poszukiwanie przez rozu naturalny swoic& granic i konsekwentny oraz praw#y!* rzeczywisto(ci obiektywnie istniejcejF fun#a entu

y(lenia i istnienia! <o sa orozpoznanie si% rozu u nie jest #la 0! 7tein na#naturalny! ,oniewa to uznanie swyc& ogranicze

rwnoznaczne z konieczno(ci sa oograniczenia si% filozofii, lecz stwarza wa(nie konieczno(@ otwarcia si% jej na rozu przez rozu feno enologia ty sa y #okonao si% na #ro#ze re#ukcji ej#etycznej i transcen#entalnej, st# otwiera si% na obszary esencjalne rzeczywisto(ci obiektywnie

istniejcej! 4est to splot teoretycznyc& #ocieka, ktry czy filozoficzne Ateny z 4erozoli na #ro#ze feno enologicznejF #ro#ze ukierunkowujcej ba#ania na esencj% ) istot% rzeczy8!
N

<en etap refleksji 0! 7tein zgo#ny jest z pogl#a i 1usserla, ktry wyra3nie roz#zielajc filozofi% i religi%, nie ruguje filozofii religii i #o(wia#czenia religijnego z obszaru zainteresowa i oliwo(ci eto#ycznyc& feno en ologii! ? A! Bello wskazuje na stricte teoretyczne, a nie biograficzne KkonwersjaL otywacje uczynienia z feno enologii filozofii otwartej na proble y etafizyczneF zob! A! Bello, ! proposito della .philosophia perennis/ 0ommaso d1!2uino e E. 3usserl nelll1interpretatione di E. Stein, O7apienza$ A?P.>J, s! JJA*JJC! Q ,or! szkic A! Bello, ! propositoR, op! cit!

5e#ukcja ej#etyczna, ktra prowa#zi ku tej istocie zaraze

a zate

i plikacje

etafizyczne, a 7tanowisko

uniwersalistyczne i antyrelatywistyczne KantysubiektywistyczneL9!

esencjaliz u 0! 7tein wyraa stopniowalno(@ sa ego bytu, "ktry przec&o#zi z czystego Bytu w byt esencjalny i w byt realny, ale byt esencjalny nie posia#a o##zielnego istnienia w sensie platoski F jest raczej zawarty w Bogu we#ug wskaza ontologi, w ktrej y(li c&rze(cijaskiej$ !! 4est etafizyka bytu przekracza nastawienie episte ologiczne 1usserla!

Ewintesencj "#ugiej #rogi$ feno enologicznego filozofowania 0! 7tein jest o#krycie i z#obycie "twier#zy #uc&owej$, ktra z je#nej strony wyznacza #rog% filozofa feno enologa , z #rugiej przeobraa go w filozofa istyka! =#twrz y zate etapy tej #rogi, aby jasn staa si% teza o refleksji Stein "ako philosophia perennis# filozofii$ ktra wzita en bloc "e%t fenomenolo&i' i mi%tyk'$ a "e(no)zenie filozofi' m'(ro)iow'. *wier(za (u)+owa "ako philosophia perennis ,rzywoaj y po#stawowe postulaty feno enologii, aby nasze tezy stay si% przekonywujce! Wy g .P bezpo(re#niego #o(wia#czenia naka#a na feno enologa bezzaoeniowo(@ ) a wi%c zawieszenie, oczyszczenie si% z nastawie poznawczyc&, ktre ustawia ba#acza wobec ba#anego zjawiska biernie K ba#acz a rejestrowa@ wiernie #ane K ba#acz a #o(wia#czenia, bez "#o ieszek po# iotowyc&$L i czynnie zaraze

"prowokowa@$ zjawisko)prze# iot, aby si% "otworzyo$ czyli pokazao sw istot% ,! Eolejne wy ogi to AP a#ekwatny opis #anyc& #o(wia#czenia i CP uzyskanie na #ro#ze intuicji ej#etycznej wgl#u w istot% ba#anego zjawiska przez tzw! re#ukcj% ej#etyczn, ktra przeprowa#za ba#acza "z #zie#ziny faktw #o oglnyc& istot, z pozio u faktw, #o sfery i#ei$! 8stota ba#anego zjawiska jest zawsze #la jakiej( (wia#o o(ci! ",owszec&na istota jest to eidos ) jak powie 1usserl * i#ea w sensie platoski , ale uc&wycona w sposb czysty i wolny o# wszelkic& etafizycznyc& interpretacjiF (ci(le wic jest #ana na intuicyjnie, w wi#zeniu i#ei K8#eensc&auL, ktre w ten sposb powstaje$ -! <e trzy postulaty
>

por! A! Bello, ta eF "+eto#a zastosowana przez 1usserla bya gnoseologicznaF zaj on z#ecy#owane stanowisko przeciwko psyc&ologiz owi i &istorycyz owi, inny i sowy przeciwko relatywiz owi i subiektywiz owi! 7tein zg%bia ten aspekt po#kre(lajc, e ona uwy#atni@ poprzez wizj% esencji, i relatywnie #o naszego #o(wia#czenia oliwe s #o o#szukania o enty esencjalne!!$, s! JJ?! .I <a e .. bu#owniczego nowej etafizyki jako syntezy rozu u na#naturalnego i naturalnego, a nie etafizyki, ktra jest czyst racjonalno(ciF tak etafizyk% o#rzuca 1usserl! .A -astawienia ba#awcze wzgl%#e prze# iotu uruc&o i@ winno intuicj%, ktra wy usza i%#zy ni i relacj% a#ekwacji Kinnego nastawienia wy aga #o(wia#czanie prze# iotw z ysowyc&, innego za( #uc&owyc&L i po##aje je kontroli (wia#o o(ci, W! 7trewski, Fenomenologia i hermeneutyka, /eszyty -aukowe 'B07, nr C Kw #rukuL! .C 0! 1usserl, 4h5nomenologische 4sychologie, >a, p! ?C, cyt! za 7trewski, op! cit! s! N

feno enologiczne stworzyy szko% wok +istrza 1usserla, nato iast kwestia re#ukcji transcen#entalnej po#zielia t% szko% ba#anej rzeczywisto(ci! 4e(li bowie na zwolennikw realiz u i i#ealiz u wzgl%#e w re#ukcji transcen#entalnej "zawiesi si% (wiat$

K"we3 ie si% go w nawias$L i ca sfer% jego potocznego #o(wia#czenia w celu oczyszczenia (wia#o o(ci i #otarcia #o tego co transcen#entalne, czyli nie po#legajce re#ukcji, to nie tylko o#rni y czyst (wia#o o(@ o# realnego, zewn%trznego (wiata, ale wzgl%#e (wia#o o(ci czystej oe y zaj@ stanowisko realistyczne, b#3 i#ealistyczne! 0! 7tein zaj ie to

pierwsze, 1usserl to #rugie! Eonsekwencje tego po#ej(cia s #ecy#ujce #la rozwaanyc& przez nas kwestii! 7tani%cie na gruncie realiz u pozwoli 0! 7tein zwiza@ feno enologi% z etafizyk ) prze# czy wzbrania si% 1usserl, rozwin@ konstytucj% "ja$ w gb jego po# iotowo(ci K#uc&owo(ciL i przekroczy@, w konsekwencji, prg (cisego racjonaliz u! 7 to posuni%cia ra#ykalne w stosunku #o klasycznie feno enologicznyc&! 5efleksja 0! 7tein na# kategori wczucia i struktur osobowo(ci pozwoli jej * zgo#nie z eto# re#ukcji ej#etycznej i transcen#entalnej * rozpozna@ pozio y #uc&owe po# iotu! -astawienie na uc&wycenie istoty "ja$ #oprowa#zi j #o uc&wycenia trzec& struktur osobowo(ciowyc&, ktre pokazuj rne stopnie jego g%boko(ci #uc&owej, sukcesywnie o##alajce si% o# "naturalnego nastawienia$ K"naturalnej postawy$L wzgl%#e pokaza@ stopniowe "oczyszczanie$ ego z jego powiza ze (wiate niej usytuowanyc& ieszka pokazuje, i pierwsze trzy (wiata i wzgl%#e ego! =#c&o#zenie o# naturalnego (wiata w krokac& re#ukcji transcen#entalnej pozwala 0! 7tein z ysw i uwarunkowa zewn%trznyc&, a #o cakowitego wyzbycia si% z ic&! +etafora twier#zy i koncentrycznie w ieszkania Kko natyL zwizki te wielorako jeszcze po#trzy uj, nato iast stawia po# iot prze# wybore woli, ktra ieszkanie czwarte zwalnia je z nic&, a #o wa#z%

osigni%cia stanu "pustego ja$, "czystego ja$! <en stan ra#ykalnego "zawieszenia (wiata$, kierunku wej(cia w transcen#encj%F uruc&a ia w ni w ja3 oe skoni@ go w kierunku wyboru transcen#encji Dobra b#3 /a! /auwa y, transcen#entaln u 1usserla pozbawione jest etanaturalnego rozszerzania rozu u i o ent "o#saniania$ si%

e wkraczanie przez "czyste ja$

etafizycznej aury , u 7tein ta aura jest zwiastune

wc&o#zenia w rejony czystego #o(wia#czenia eidos Boga! 4est to

praw#y, #la ktrej uj%cia grecka epifania agathonu jest niewystarczajca! 0! 7tein wyra3nie wskazuje, e w obszarac& czystego #o(wia#czenia "pustego ja$, w gr% wc&o#zi realna, na#naturalna sia, ktra "wciga$ po# iot w g%bsze jego struktury Kw #o si# egoL! W pozio ie czwarty 7koro za( na pozio ie ty ieszkania o# pitego (wia#o o(ci K ieszkaniu czwarty L zaczyna si% ruc&

ku cze u(, co 0! 7tein nazwie w pierwszej wersji Absolute , w kolejnej za( ) Bogie ! nast%puje zawieszenie naturalnego rozu u i naturalnego (wiata, N

(wiat ktry zaczyna si% o#sania@ jest bytowo inny! W przeciwiestwie #o skoczonej postaci (wiata naturalnego, o#znacza si% on atrybuta i wieczno(ci! ,raw#a, ktra si% w ni o#sania jest Bogie ! 0! 7tein powie, e #oj(cie feno enologa #o tego pozio u wyra3nie o# ienia kierunek poszukiwa i status praw#y6 <o nie praw#a jest Bogie , lecz Bg praw#! ,raw#a ta, jako taka, a oc prze ieniajc po# iot! W jego "pustk%$ Kpo re#ukcjac&L zostaje "wlana$ na#naturalna zawarto(@! +ona zauway@, e opis struktury osobowo(ci przez 0! 7tein w ter inac& feno enologicznej re#ukcji i twier#zy #uc&owej pokazuje, e z je#nej strony feno enologia o# nato iast ) #owo#zi@! ,rze#e wszystki feno enologia 0! 7tein, wskazuje na niezbywalno(@ pyta istyka ani #ruga nie jest wolna o# o entu re#ukcji transcen#entalnej z ierza w kierunku istyki, oe by@ traktowana jako spontaniczna feno enologia .! <o, e ani je#na, etafizycznego i pona#racjonalnego szlaku nie trzeba ) jak s#z%

etafizycznyc& jako #ocierajcyc& #o istoty rzeczywisto(ci! -a ic& "szko#liwo(@$ #la filozofii wskazywa zarwno 1usserl, jak i 1ei#egger! Ea#y z innyc& powo#w! 1usserl z uwagi na naukowo(@, ktr projektowa #la swej filozofii, 1ei#egger ze wzgl%#u na posta@ #otyc&czasowej zac&o#niej etafizyki, czyli etafizyki obecno(ci! / perspektywy ba#a na# etafizyk .M! ic& refleksj wie y, e ani je#en, ani #rugi nie uciekli prze# -ato iast 0! 7tein wprost

uzna eidos Boga jako si% stwrcz praw#ziwej nazwie Bogie , co pozwoli #otrze@ #o ostatecznej, okrzyku c&o#zi "o

rzeczywisto(ci, jako eidos ka#ej religii i kultury! ,oj%cie Absolutu jako ostatecznej rzeczywisto(ci w swej #ojrzalej refleksji praw#ziwej rzeczywisto(ci w nagy ol(nieniu! "=to praw#a$ ) powie 0! 7tein po lekturze

#ziea (w! <eresy z A;ila! Eo entatorka jej filozofii powie, e w ty #o(wia#czenie ) o entalne i intuicyjne zaraze

ro#zaj ilu inacji, ktra pozwala 0#ycie zg%bi@ struktur% bytu lu#zkiego$ .N! <o czyste zostanie feno enologicznie przygotowane eto# wczucia i re#ukcji i potwier#zone #rog filozoficznyc& analizF prze#e wszystki feno enologicznyc&! W jej filozofii a y #o czynienia z przekroczenie poznania (ci(le racjonalnego w kierunku metara)"onalno)i. W swej #ro#ze #o Absolutu 0! 7tein po#a rozu ow #rog negacji, aby przybliy@ si% #o -ieskoczonego i Wiecznego! ,rzekracza j je#nak u progu mi%ty)zne&o poznania! ,oznanie to przygotowane jest przez czytanie lektur z zakresu filozofii greckiej i
.J .M

istyki c&rze(cijaskiej K,latona, Arystotelesa, ,lotyna, Dionizego

por! A! Bello, Filozofia i mistyka u Edyty Stein, /eszyty -aukowe 'B07, nr ., s! .IJ ,or! 0! Wolicka, 4r$by filozoficzne,Wy#awnictwo /nak, Erakw .>>? F autorka 1ei#eggera nazywa etafizykujcy filozofe ! .N ,or! ko entarz A! Bello, Filozofia i mistyka u Edyty Stein, op! cit!, s! .

Areopagit%, (w! Augustyna, (w! <o asza z Akwinu, 0ck&arta, 0uropyL! <o one, poznanie i%#zy inny i, powo#uj, e u 0! 7tein uczestniczcy !

istyk% XS8 wiecznej istyczny

a y #o czynienia z

7t# #roga filozoficzna 0! 7tein jest tosa a na

etapozio ie z #roga i innyc&

filozofw, #ociekajcyc& "#o koca$ istoty bytu i czowieka6 ka#a praw#ziwa filozofia jest #rog ) o# pierwotnej naiwno(ci, przez racjonalne o#izolowanie si% o# Absolutu, #o wtrnej naiwno(ci ) ponownego #oj(cia #o niego i powtrnego z ni ktry zanikaj wszelkie sprzeczno(ci i #ualiz y, w ty zje#noczeniaF zje#noczenia, w #o 4e#ni! 7a o ju po# iotowo*prze# iotowy, natury

i kultury, ontologii i episte ologiiF #oj(cie #o Absolutu jest #oj(cie filozoficzna #roga bliska byaby &er eneutyczny 5icoeura.?! 0! 7tein "wskrzeszajc$ inn wskrzesza je#nocze(nie to iz i realiz ! /arwno szlako

poj owanie je#ni wypenia si% u 7tein tre(ci osobowego 9ogosu c&rze(cijaskiego! <a filozofw europejskic& ) np! ,! etafizyka obecno(ci* w refleksji 7tein etafizyk% ) inn ni

etafizyka, jak i realiz

przekraczaj (cisy racjonaliz , wskazujc pozio uniwersalizuje jej filozofi%, powo#ujc, e tre(ciowe

etaracjonalny jako wa(ciwy #la etaracjonalny pozio rnice w filozofii traktowanej jako w&l'($ )zy%te

o#krycia Boga ) Absolutu i #la "wyczerpanej$ filozofii i kultury! <en

"#roga #o koca$ nie likwi#uj uniwer%alny)+ %po%obw poru%zania %i po nie"$ a %' to intui)"a$ re(uk)"e poto)zne" i teorety)zne" wie(zy$ bezpore(ni (owia()zenie. Problem )zowieka Do sownika filozofii uniwersalnej * philosophia perennis * nale poj%cie Boga* Absolutu, bytu wiecznego ) poza czasowego, praw#y K jako o#soni%cia rzeczywisto(ci istotnie istniejcejL, cao(ci Kje#niL, czystego #o(wia#czenia, intuicji, wczucia! -ale te poj%cia io(ci, #obra, ra#o(ci i cierpienia! 8c& uniwersalne o#czytanie u oliwia jego z#ekonstruowaniu i ogoszeniu y(liciela ocniej * "( ierci czowieka$! postawienie proble u czowieka, po filozoficzny "( ierci po# iotu$, czy

-aley oczywi(cie zauway@, e ponowne uczynienie z filozofa ) graczaL ) czowieka wypenionego warto(cia i #obra,

o#powie#zialnego, a z czowieka postnowoczesnego Kspacerowicza, turysty, flaneura i io(ci, ra#o(ci i cierpienia Kc&o@ brz i to para#oksalnieL ) nie jest spraw c&wili, ani woli poje#ynczego czowieka! Warto
.?

/ob! 0 ila z <aize wywia# z ,! 5icoeure 6 6ydobywanie dobra, "Wi%3$, AII., nr .AF zob! te ,! 5icoeur, Refleksja dokonana. !utobiografia intelektualna, Wy#awnictwo Antyk, E%ty AIIM!

je#nak uprzyto ni@ sobie, e wskazana philosophia perennis ) jako esencja filozofii ) kre(li zarwno #rog% o#powie#zialnego filozofa, jak i czowieka, usiujcyc& ycie przey@ sensownie! Hilozofia i ycie jako #roga ) o#czytane uniwersalnie ) postawy #uc&owej, ktra w ka#y oe y ty czase czowiekie aj sw tra#ycj% platosk i feno enologiczn rwnocze(nie! +! 7c&eler napisze, e ten swoisty "akt, istot% razie for alnie tkwi u po#oa wszelkiego filozofowania, io(@ akt uczestnictwa ro#zenia oliwyc& rzeczy! A z#efiniowa@ jako okre(lony przez

skoczonej osoby lu#zkiej w ty , co stanowi istot% wszystkic& j zaj uje$.Q! Hilozof zate

o naturze TtypuU filozofa jest ten, kto zaj uje ow postaw% wobec (wiata, i o ile to nie tylko ten, kto (wiat poznaje, ale i ten, kto (wiat *

cao(ciowo poj%ty, a wi%c i #rugiego czowieka ) koc&a! 0! 7tein w swej wersji poznania feno enologicznego ) przyblionego w szczeglno(ci jako "twier#za #uc&owa$ * #e onstruje przebieg poznania, ktre jest uczestniczenie zaraze ! 4ej feno enologia poznanie , ale i bu#owanie etafizycznie i i io(ci istycznie zai pregnowana jest nie tylko

uniwersalnego czowieczestwa! 4est postaw #uc&ow, ktra

wciela zaoenia feno enologii! We#ug W! 7trewskiego ) znako itego znawcy feno enologii ) "nie wystarczy zna@ feno enologi%, jej postulaty i za#ania, by by@ feno enologie ! ,o#obnie6 nie jest si% ni jeszcze, g#y pozostaje si% na etapie ba#a poszczeglnyc& feno enologw! <ego ro#zaju ba#ania nale #o &istorii feno enologii K&istorii bar#zo ju zreszt bogatejL, ale jeszcze nie #o feno enologii w jej stawaniu si%, a wi%c #o jej uprawiania! Wy#aje si%, e praw#ziwyc& feno enologw nie wielu! Wane jest to, e i o wszystko s$.>! a na (wiecie zbyt

Bez wtpienia jest ni 0! 7tein ) feno enolog i (wi%taF filozof, ktry #otar #o rzeczywisto(ci istotnie istniejcej, a wi%c tej, w ktrej istota i istnienie s je#ny , czyli #o BogaF #otar feno enologicznie i istycznie zaraze !

Praw(a przemienia"')a 5o#zenie si% 0! 7tein jako czowieka i feno enologa zasa#za si% na #ro#ze poznania filozoficznego i na @wiczeniac& #uc&owyc& , a wi%c kolejnej uniwersalnej, i o staroytnej proweniencji, stoickiej y(li kategorii! Hascynacja 0! 7tein filozofi staroytn wprowa#za ja na trop #ro(ciowej, #la ktrej bu#owanie "twier#z wewn%trznyc&$ naley #o

repertuaru @wicze #uc&owyc&! /naj#uje #la nic& rwnie c&rze(cijaskie wz ocnienie!

.Q

+! 7c&eler, 4isma z antropologii filozoficznej i teorii wiedzy, prze! 7! 'zerniak, A! W%grzecki, Warszawa .>Q?, s! AMI! .> W! 7trewski, Fenomenologia i hermeneutyka, op! cit!, s! A

>

7tu#iowanie #zie (w! <eresy z A;ila i (w! 4ana o# Erzya #ookre(li jej z agania na #ro#ze y(li i #ziaania! ,rzy#a te staroytnej #bao(ci o konstrukcj% #uc&owego wn%trza * walorw "wie#zy krzya$! Wpisanie @wicze #uc&owyc& w t% naj ocniejsz posta@ wie#zy wpynie na jej rozwj y(lowy i osobowy! ,rzyczyni si% #o uj%cia kategorii praw#y przekraczajcej jej klasyczn wersj%, ianowicie kategorii "praw#y, ktra cierpi$F "praw#y, ktra kosztuje$, "praw#y, kategoria praw#y, w przypa#ku 0! 7tein jest feno enologicznie iejscu przypo nie@, e filozofia wywo#zi si% z religijnego 3r#a ktr o#krywa si% na #ro#ze krzya$, czyli "praw#y prze ieniajcej$! <a nieoficjalnie goszczca w filozofii religijnego! Warto w ty #ocieczona i prowa#zi o# poznania stricte poznawczego Kepiste ologicznegoL, #o poznania i e ) co wcze(niej pokazywali( y ) feno enologiczne #o(wia#czenie czyste prowa#zi #o Boga, jako po#stawy praw#ziwej rzeczywisto(ci! -ic #ziwnego zate , e kategoria praw#y #uc&owej o#krytej w #o(wia#czeniu czysty bowie istot% nie jest li tylko z#obycz filozoficzn! =#sania a si% pro ieniowania! <aka jest te oc czowieczestwa uniwersalnie poj%tego, a skorelowana z poznanie

uczestniczcy , ktre wy aga (wia#ectwa *

o##ziaywania * jak s#z% * feno enologa i feno enologii 0! 7tein na przeo ie wiekw! W)zu)ie "ako uniwer%alna meto(a poznaw)za -ie sposb o wi@ wszelkic& aspektw tego o##ziaywania! Wska% zate je#ynie te, "zwrot

ktre sprowa#zaj wspczesn refleksj% filozoficzn na nowe tory powo#ujc

religijny$! 4eeli zacznie y wyznacza@ #zieje filozofii z uwagi na tzw! inteligibilia6 -atura, 1istoria, 7truktura, +e#ia, okre(lajce kolejne zwroty, to zauway y niezbicie, e prowa#z one sukcesywnie #o utraty rzeczywisto(ci religijny * jest , jak s#z%, ratunkie i czowieczestwa! <a utrata przyczynia si% wa(nie #o powstania "para#yg atu wyczerpania$! 7t# rysujcy si% kolejny zwrot ) zwrot #la niej! 5atunkie , ktry przez powrt #o 3r#e oe reani uje nie tylko lu#zkie poznanie, ale i czowieczestwo! W ra ac& tego zwrotu prekursorsko wprowa#zona przez 0! 7tein , na grunt feno enologii, kategoria wczucia bycia czowiekie uniwersalia6 ra(o/ i )ierpienie. sta@ si% kolejn kategori interkulturow, pozwalajc na nowo wy#oby@ zasa#nicze #la Wczucie jako #o(wia#czenie cu#zej (wia#o o(ci w ogle pozostaje poza ro#zaje #o(wia#czenia i 3r#owo #o(wia#czajcego go prze# iotu! "'zyste ja$ wczuwajce i "czyste ja$ innego nale #o sownika feno enologicznego i ) #o#aj y * uniwersalnego zaraze ! =glno(@ #o(wia#czania "czystego ja$ K swojego i #rugiego w relacji "ja *** inny$L .I

w ostateczno(ci prowa#zi #o relacji "4a ) Bg$! "Wczucie$ jako naprowa#za na BogaF jest ruc&e nie wie#zia$! "Wczucie$

eto#a feno enologiczna

ku Bogu! "Eto szuka praw#y, szuka Boga, c&o@by o ty

si% w feno en (wiata w efekcie #oj(cia #o #o(wia#czenia

czystego #rog re#ukcji ej#etycznej i transcen#entalnej #oprowa#za #o o#krycia Absolutu ) eidos Boga! 4est "uzasa#nienie -a tej #ro#ze eto# kierujc na ostateczne uzasa#nienie wszelkiego poznania, jest oe y te eto# wczucia uc&wytywa@ inne feno eny bu#ujce nasze io(ci (wiata, jest si% Vfeno enologiiW sa ej w sobieAI!

czowieczestwo, a #o takic& nale feno en cierpienia i ra#o(ci! Dla uj%cia ic& istoty poznanie uczestniczce, oparte na feno enologicznej postawie fun#a entalne! 2prze#zajco +io(@ czy si% z cierpienie Heno enologiczna ona stwier#zi@, e ic& #o(wia#czenie wpisane jest w wie#z% zani stanie si% ra#o(ci! eto# uniwersaln! 4ako taka prowa#zi #o

krzya, jako wie#z% najwysz, jako c&rze(cijask philosophia perennis. W niej bowie eto#a wczucia jest

bezpo(re#niego #o(wia#czenia istoty ba#anyc& zjawisk! "Wczucie * we#ug 7tein ) V!!!W jako akt #o(wia#czeniowy bezpo(re#nio stwier#za istnienie i osiga swj prze# iot wprost ) bez reprezentanta$A.! Wczucie nie jest zate spostrzeenie zewn%trzny ! <o co z ni go czy to sa jego a prze# iot "tu i teraz obecny$ ! / uwagi na niego przysuguje zarwno zewn%trzne u spostrzeeniu jak i wczuciu 3r#owo(@F prze# iot jest w nic& #any w akcie 3r#owo(ciF zate c&arakter 3r#owy! eto# wczucia * zjawisko cierpienia wskae jego i w ten go TwU bolesnej inie, ktr spostrzega 0! 7tein analizujc feno enologicznie *

zewn%trzn powierzc&niowo(@ i niewi#oczn g%bi%6 "bl nie jest rzecz i nie jest sposb #any, rwnie wte#y nie, g#y spostrzega zewn%trznie i TwrazU z ktr jest on #any$AA !

7t# poczyni wyra3ne o#rnienie blu zewn%trznie spostrzeganego o# istoty blu o#krywanego eto# wczucia, #la ktrej zewn%trzna prze# iotowo(@, zewn%trzny wyraz nie in% * poprawnie wic6 z ian% oblicza, ktr we wczuciu uj uje za iast iny byby i #any jest wany, konieczny6 "Bole(nie wzruszon jako nie in% bole(nie wzruszon * bl$AC! og% ogl#a@ z tylu stron, z ilu zec&c%, ale z zasa#y nig#y

og% #oj(@ #o takiego Tzorientowania si%, w ktry

3r#owo sa
AI A.

0! 7tein, ( zagadnieniu wczucia, prze! D! Gierulanka, 4! Gierula, Wy#awnictwo /nak, Erakw .>QQ, s! .M! 8bi#e , s! JA! AA ibi#e , s! .> AC ibi#e

..

<e stwier#zenia 0! 7tein naprowa#zaj nas na wielkiej wagi wnioski

etafizyczne, ktre na

etapie jej rozprawy #oktorskiej nie byy jeszcze wprost wypowie#ziane, a ktre zostan opracowane w jej p3niejszyc& #zieac&! Wska one wyra3nie na feno enologi%, ktra jest realiz e i esencjaliz e rwnocze(nieF feno enologi%, ktra przekracza (ci(le teoriopoznawcze nastawienie i wkracza w ontologi% ba#anyc& zjawisk! Dlatego te feno enologiczny opis blu, nie zatrzy ujc si% na analizie jego zewn%trznyc& przejaww zapowia#a o#rnienie go o# cierpienia, czyli "istoty blu$! Wnikliwe analizy na# struktur osoby K(ntyczna struktura osoby i jej problematyka teoriopoznawczaL i ic& paralelne niejako o#bicie w 0wierdzy duchowej poka, i cierpienie w swej istocie jest kategori zewn%trzny etafizyczn, nie psyc&ofizyczn, c&ocia oe by@ "#ane$ w wyrazie! Warto w ty o encie zauway@, i poznanie &er eneutyczne ,!

5icoeura, bar#zo spokrewnione z feno enologi, rwnie wprowa#za rozrnienie na bl fizyczny i cierpienie +ona zate na etafizyczne, wyra3nie konstatujc6 "Bl nie jest cierpienie $!AJ arginesie poczyni@ uwag% o wka#zie feno enologii #o &er eneutyki, co istyczne wz ocnienie! Doc&o#zi #o etafizyczne io(ci

wspcze(nie owocuje w &er eneutyce feno enologicznej, np! W! 7trewskiego!AM W refleksji 0! 7tein feno enologia cierpienia znaj#uje niego wraz z poznawanie przera#za si% w poznanie i pog%bianie #uc&owo(ci poznajcego! Wte#y to

cierpienie, ktre towarzyszy poznaniu uczestniczce u, a wi%c poznaniu, ktre jest ilczenie i ra#o(@! 'ierpienie etafizyczne i

istyczne! <e u ostatnie u para#oksalnie towarzyszy spokj, istyczne, ktre rozwija czowieczestwo Boga! <o wielkie

czowieka jest w refleksji 7tein (ci(le zwizane z czowieczestwe

zaga#nienie, wy agajce osobnego o wienia! Wska% je#ynie, e prze#stawione zostao ono wnikliwie w 0wierdzy duchowej, a najpeniej w 6iedzy 7rzy%a! Warto te zaznaczy@, e w je#ny i #rugi przypa#ku a y #o czynienia z "czynn$ lektur pis #uc&owyc&F w przypa#ku pierwszy #zie (w! <eresy z A;ila, w #rugi ) (w! 4ana o# Erzya!

Dla nas istotny jest fakt, e feno enologia cierpienia 0! 7tein pokazuje strukturalno(@ #rogi cierpienia, ktra to #roga wpisuje si% w jej uniwersalne opisy! /auwa y, i AP cierpienie jako #roga #o Boga BP cierpienie jako #roga #o #oskonao(ci K #roga na Gr% Ear el* (w! 4an o# ErzyaL 'P cierpienie jako wyrzeczenie Kasceza ) askesisL DP cierpienie jako ogoocenie KkenozaL
AJ AM

,! 5icoeur, 8ierpienie nie jest b$lem, w6 tene, Filozofia osoby, Wy#awnictwo -aukowe ,A<, Erakw .>>A! W! 7trewski, Fenomenologia i hermeneutyka, op! cit!

.A

0P cierpienie jako ofiara HP cierpienie jako o(wiecenie K(wiato, satoriiL wy#obywaj filozofowie i ba#acze ko paratystycznie w o#niesieniu #o rnyc& kultur! -ato iast cierpienie jako z artwyc&wstanie Knowy czowiekL i cierpienie jako ra#o(@ w ontowane s w religijno(@ c&rze(cijask! +io(@, ra#o(@ i cierpienie ) te uniwersalne kategorie otrzy uj w c&rze(cijastwie #la pogan i obraz #la Yy#w$! konfiguracj% nie spotykan poza ni ! Eonfiguracja ta stanowi osnow% "wie#zy krzya$ , wyznaczaj "#rog% krzyow$, ktra jest Xgupstwe ,owie#zieliby( y, e jest ona wzore religijno(ci c&rze(cijaskiej! Do#aj y w ty

o encie, e w przypa#ku 0! 7tein ) z uwagi na jej 0estament i ofiar% caopaln przybiera &eroiczny, pona#naturalny wy iar, (wia#czcy o jej przebstwieniu, o jej zje#noczeniu si% z ofiar '&rystusa na krzyu! 4est to ra#o(@ z artwyc&wstania przez krzy! -ato iast #roga ta uniwersalnie o#czytana sprowa#za si% #o ofiary, ktra zrozu iaa w ka#ej kulturzeAN! oe by@

0onkluz"e 1ilozofia E. Stein2

1. jest zbu#owanie

nowe" metafizyki, w ktrej

a y #o czynienia z syntez rozu u

naturalnego i na#naturalnegoF

2. nast%puje

w niej przezwyci%enie zarwno arche 1usserla * ratio jako rozu u

naturalnego , jak i arche 7zestowa ) fides jako irracjonalna wiaraF

3. synteza
skrajny J! nowa jest$F

fides i ratio wyznacza trzeci #rog% ) pona# skrajny racjonaliz e F etafizyka rozwizuje proble

irracjonaliz e

bytu, rozu u i czowieka, wykraczajc poza

klasyczn feno enologi%, o##alajc ontologiczne kwestie6 "czy co( jest, czy nie

M! przezwyci%a skrajny subiektywiz

i i#ealiz

1usserla K(wia#o o(@ jako absolutL )

ktrego aktualno(@ jest nie #o zakwestionowania * w kierunku obiektywiz u i

AN

zob! A! Wierzbicka, 8o znaczy chrze cija9skie poj:cie ofiaryG, "/nak$ AIIJ, nr .I!

.C

realiz uF w ty

zakresie zblia si% #o koncepcji 8ngar#ena i 1ei#eggera ) bez

ktrego wpywu tru#no wyobrazi@ sobie filozofi% wspczesnF N! upo ina si% o rzeczywisto(@ jako po#stawow kategori% filozoficznF przywraca filozofii t% utracon kategori%F nie tylko wane jest jak "rzeczy$ w istocie swej wygl#aj, ale jak istniej napraw#% i co to jest praw#aF

7. realiz

refleksji 0! 7tein o#(wiea po#stawowe zaoenie to iz u ) wiar% w prze# filozoficzny i egzystencjalny nato iast paralelno(@ #yskursu 7tein i 1ei#eggera wskazuje na bytu i nico(ciF 1ei#eggerowskie ;asein wyznaczone jest

rzeczywisto(@, ktra jest zabezpieczenie "b#zenie $F

po#obiestwa ) "ja jako byt yjcy, a nie czysta (wia#o o(@ i rnice * fun#a entalny proble przez niebytF #la 7tein byt skoczony ) "yjce ja$, z uwagi na jego czasowo(@ i potencjaln aktualno(@ wywo#zi si% z bytu a nie z nico(ciF

8. 5ozwizanie problemu bytu wskazuje na byt wieczny ) Boga, fun#atora wszelkiego

sensu i stworzenia i czasowo(@ bytu skoczonego ) czowieka i wszelkiego stworzenia, "o(wietlanego$, usensawnianego przez byt wiecznyF (wia#o o(@ czowieka znaj#uje w ni swego ,oruszycielaF z gry,

>! Zwia#o o(ciowy KracjonalnyL ruc& ku cze u( K w gr%L spotyka si% z ruc&e o# Boga * bytu wiecznego!

10.5ozwizanie

problemu )zowieka z ierza w kierunku istyki i je#nocze(nie ubiega #iagnozy K religijny i

syntezy filozofii in! A! +alrau[, E! istykie , b#3 nie

#ro(ciowej i b%#zie go wcale!

5a&neraL, i czowiek XX8 b%#zie czowiekie

11.7ynteza filozoficzna 0! 7tein urasta #o

iana i

iary su

(re#niowiecznyc&, czy o#powie#nikie jest

staroytnej philosophia perennis, #la ktryc& wspczesny o#czyta@!

filozofia globalnaF w filozofii tej kategorie filozoficzne 0! 7tein #aj si% uniwersalnie

.J