Teampark-Boek: de Methode

TEAMPARK, DE METHODE
Door:
Patrick Savalle
Wim Hofland
Arnd Brugman
Uit naam van:
Sogeti Nederland BV.
DSE / Innovatie en inspiratie
Hoofdweg 204
3067 GJ Rotterdam
ISBN 978-90754-1423-3
Voorwoord
Sogeti Nederland B.V.

2
"The ant is a collectively intelligent and individually stupid
animal; man is the opposite.”
Karl Von Frisch
Voorwoord

3
Creatieve verantwoording bij de kaft
“De uitgebreide Sogeti-briefing voor het dubbele omslag ligt
ten grondslag aan het ontwerp.
Voorzijde en achterzijde van het boek zijn consistent in een
intrigerend lijnenspel uitgevoerd.
Van Crowd naar Community
Verbeeld is de beweging van het verborgen talent dat een
actieve deuk maakt in het lijnenspel. De kracht van de
beweging.
De iconografie van Gerd Arntz is gebruikt in de vrouwen- en
mannenfiguren. In beide gevallen onderscheidt een van de
figuren zich door verder voorop te lopen (talent).
Teampark
Nauw op de briefing is diagrammetrisch de methode
uitgewerkt. Raderen zijn subtiel opgenomen. Ook hier weer
een beeld van Arntz iconografie: een representatie van
uiteenlopende bedrijfstakken.”
Aldus ontwerpteam Franciska Fransen en Jos van den Berg.
Voorwoord

4
Naamsvermelding-Gelijk delen 3.0 Nederland
http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/nl/
De gebruiker mag:
het werk kopiëren, verspreiden en doorgeven
Remixen - afgeleide werken maken
Onder de volgende voorwaarden:
Naamsvermelding. De gebruiker dient bij het werk de

door de maker of de licentiegever aangegeven naam te
vermelden (maar niet zodanig dat de indruk gewekt
wordt dat zij daarmee instemmen met uw werk of uw
gebruik van het werk).
Gelijk delen. Indien de gebruiker het werk bewerkt kan
het daaruit ontstane werk uitsluitend worden verspreid
krachtens dezelfde licentie als de onderhavige licentie,
een gelijksoortige of een compatible licentie.
• Bij hergebruik of verspreiding dient de gebruiker de licentie-

voorwaarden van dit werk kenbaar te maken aan derden. De beste
manier om dit te doen is door middel van een link naar deze
webpagina http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/nl/.
• De gebruiker mag afstand doen van een of meerdere van deze
voorwaarden met voorafgaande toestemming van de
rechthebbende.
Voorwoord
• Niets in deze licentie strekt ertoe afbreuk te doen aan de morele

rechten van de auteur, of deze te beperken.

5
1. VOORWOORD
De setting was een wekelijks overleg van Innovatie & Inspiratie, de
innovatie consultants van Sogeti. De directe aanleiding, een verzoek van
een klant om een inspiratiesessie te organiseren over Web2.0 en de
impact op bestaande organisaties. Slechts het eerste onderwerp van de
vijf onderwerpen van die dag. Als I&I zijn we innovatief en leven we
innovatie. We doen het en we zijn het. Ons adrenaline gehalte ligt altijd
veel hoger dan gemiddeld. Besprekingen ogen chaotisch en discussies
neigen ruziënd te zijn. Voor ons niets nieuws maar voor voorbijgangers
altijd wel even wennen. “Gaat het wel goed daar?”.
Binnen vijf minuten was Teampark 0.1 geboren. Teampark als de
methode om te komen tot…. en Teampark als de social software
Voorwoord
oplossing zelf. Zowel het middel als het eindproduct. Het bleek dat alle
ingrediënten al in een of andere vorm op het net beschikbaar waren.

6
Dat alle bestaande voorbeelden en te gebruiken technieken al
waanzinnig populair waren, met alle geheimen voor iedereen zichtbaar.
Maar niemand die het “ziet”.
Slechts de juiste setting met de juiste vraag gaf ons het antwoord. Zo
vanzelfsprekend, zo gewoon dat we er haast aan voorbij gingen. Pas een
“He, wacht eens even” liet ons op dat moment beseffen dat we iets
moois bij de hand hadden.
Na dit moment zijn er talloze brainstorm sessies, mindmaps, en
ingevingen geweest. Het idee werd een methode. Teampark werd
tevens de oplossing. Perioden van ernstige twijfel, hoogdravende
toekomstverwachtingen maar vooral toch ook bezinning wisselden
elkaar af. Uiteindelijk Teampark 1.0. Een inspiratie.
Wim Hofland, Rotterdam, 15 mei 2009
Voorwoord

7
INHOUD
TeamPark, de methode 2
1. Voorwoord 6
Inhoud 8
2. De intelligente organisatie 11
Meer dan social alleen 13
Beloften, beloftes 15
Meer materiaal 16
3. TeamPark 18
Social awareness (bewustzijn) 19
Social strategy 21
Implementatie 22
<Inhoud
Leven 22

8
4. Social platform 26
S.O.C.I.A.L. 29
Socialness 29
Organicness 30
Collaborativeness 31
Intelligentness 31
Adaptedness 33
Linkedness 33
5. Adaptedness 36
Evolutie vs. Intelligent Design 37
Welke functionele processen? 39
Wat voor soort medewerkers? 41
Welke middelen? 41
6. Socialness 43
Activity 45
Presence 46
Identity 46
Relations 46
Groups 47
Reputation 49
Sharing / content 51
Conversation 51
Challenges 52
TeamPark Karakter 52
Weging op basis van zichtbaarheid 53
Plaats op de website 54
<Inhoud
Analyse, huidige situatie 55

9
Inventarisatie, de gewenste situatie 56
7. Kickstart 59
Organiseer sociale activiteiten 61
Start met social bookmarking en activity-streaming 62
Zorg voor voldoening 63
8. Kwaliteit en rendement 65
Social design als doorlopend proces 66
De 1%-regel 67
De optimale crowd 68
De niet zo optimale crowd 69
Het Mattheüs-effect 70
Collaborative filtering 72
Reputatie of karma 75
tags of categorieën 78
Reactiemechanismen sturen de conversatie, de wet van Godwin
80
9. Slotwoord 83
<Inhoud

10
2. ORGANISATIE
DE INTELLIGENTE
Enterprise 2.0, door ons ‘De Intelligent Organisatie’ genoemd, is een

organisatie met een levende organische kant die de bureaucratische
kant aanvult. De Intelligente Organisatie heeft de technische én
conceptuele mogelijkheden om bijzonder talent en ongeorganiseerde
bijdragen grootschalig en met continuïteit te kunnen benutten. We
De intelligente organisatie
hebben het dan bijvoorbeeld over communicatiemiddelen als Wiki’s,

social bookmarking, tagclouds, activiteitsstromen, forums en blog, maar
vooral ook over een combinatie van al deze middelen en de integratie
ervan in een platform.
In tegenstelling tot werknemers die alleen volgens functieprofielen
deelnemen aan zorgvuldig ingeregelde processen en topdown worden

11
aangestuurd, moet het de werknemers in de crowd ook worden
toegestaan op een meer organische, bottom-up manier tot bruikbare
resultaten te komen. In een stigmergische omgeving die ze in staat stelt
los van elkaar, zonder directe communicatie samen te werken. Een
omgeving waarin directe sturing onmogelijk maar ook onnodig is. Alles
beschouwd blijkt er sprake te zijn van een nieuw paradigma: ’2.0’, dat
in veel opzichten de tegenpool is van de ‘1.0’ manier waarop bedrijven
momenteel werken.
In ieder bedrijf zijn processen te identificeren die niet
optimaal gedijen in een bureaucratische inrichting.
Het vinden van mensen en resources; het lokaliseren van
expertise; het benutten van bijzondere talenten en
gaande houden van bruikbare innovatie.
Veel zaken verlopen soepeler via de sociale netwerken van
het bedrijf. Veel taken zijn beter uit te voeren door
werknemers niet alleen te organiseren in teams maar ook in
communities. Een organisatie die zich bedient van Wiki’s,
forums, social networks, crowd-sourcing, vraag– en
aanbodfaciliteiten en andere ‘2.0’ middelen heeft een
voordeel boven zijn concurrenten.
Zo’n organisatie noemen we de ‘Intelligente Organisatie’

12
De Intelligente Organisatie
MEER DAN SOCIAL ALLEEN

N
De basis van de Intelligente Organisatie is de zogenaamde heterarchie.
Wat wij voorstellen is het bedrijf te zien als een munt waarbij de
kopkant staat voor de huidige, functionele kant en de muntkant voor de
nieuwe,, sociale kant. Twee kanten van hetzelfde be
bedrijf. Wat wij in dit
deel van het boek gaan beschrijven is een concrete methode om de
muntkant mee in te vullen.
In dit deel beschrijven we TeamPark
TeamPark: ”het traject dat een organisatie
kant”. ‘TeamPark’ is de methode en
voorziet van een levende sociale kant
roadmap naar de nieuwe, intelligente organisatie
organisatie. ‘Het TeamPark’ is
tevens
(de) het (software) platform voor deze nieuwe kant van de organisatie.
De Intelligente Organisatie is echter meer dan dat. Het is een kapstok

voor meerdere nieuwe concepten en tectechnologieën zoals:
• Social communicatie
icatie en collaboratie (waar we het in dit boek
over hebben)
• Kennismanagement

13
• Het nieuwe werken of Unified Collaboration and
Communication, een locatieonafhankelijke communicatie- en
samenwerkingsoplossing voor voornamelijk de functionele kant
van de organisatie
• Nieuwe infrastructurele oplossingen zoals de Enterprise Service
Bus (ESB), Enterprise Service Hubs (ESH) en een andere, meer
agile en schaalbare manier van applicatie ontwikkeling
• Nieuwe user interfaces zoals portals en widget platforms
• Mashup technologie die werknemers in staat stelt bestaande
functionaliteit te combineren tot nieuwe
De combinatie is een logische. Teams hebben beperkingen die met

‘social’ kunnen worden opgelost én andersom. Toegang tot zoveel
mogelijk kennis is daarbij belangrijk. Normaal gesproken is kennis
grotendeels georganiseerd volgens de lijnen van de organogram. In een
community gaat dat belemmerend werken, daar moet dat via de social
graph. Als we het de crowd en communities willen toestaan zich op
organische weg te organiseren, mogen ze daarbij niet in de weg worden
gestaan door voorgedefinieerde patronen in informatie en kennis. Veel
kennis wordt echter al snel ruis. Er moet dan ook een mechanisme zijn
om relevante kennis te kunnen onderscheiden van die ruis. Daarvoor
kan weer gebruik worden gemaakt van the wisdom of the crowds en
2.0 middelen. Kennismanagement in de traditionele organisatie is dus
duidelijk anders dan in de 2.0 organisatie waar het veel ‘platter’ is. Het
platform zal daarin moeten voorzien, bijvoorbeeld door een site-brede
wiki en ‘enterprise search’. Maar ook in de vorm van social tagging en
rating: personen en content voorzien van zelfgekozen trefwoorden en
content die door de crowd op kwaliteit wordt geselecteerd.
Om tot resultaten te komen, zal er natuurlijk moeten worden
samengewerkt. Kenmerk van de sociale kant is het ad hoc karakter van
veel werkzaamheden en daarbij horen passende communicatie en
samenwerking mogelijkheden. Er is een breed scala aan

communicatiemiddelen en –soorten nodig, die allemaal integreren met
het community platform. Het nieuwe werken speelt daarin een
belangrijke rol.

14
BELOFTEN, BELOFTES
Wat zou er concreet van de Intelligente Organisatie kunnen worden
verwacht, ten opzichte van de normale organisatie?
Flexibiliteit. Het zelforganiserende en zelfsturende vermogen zou zeker
anno 2009, in tijden van economische recessie veel organisaties goed
van pas komen. Overal is nu de inertheid van grote organisaties
zichtbaar. En dat is paradoxaal want juist in grote bedrijven, met een
grote crowd en uitgebreide social networks, is social heel voorspelbaar
en betrouwbaar.
Verbeterde efficiëntie. Decennialang zijn we bezig geweest onze
bedrijven te smeden tot een perfecte machine, waarbij alles perfect op
elkaar wordt afgestemd. Meer optimalisatie is structureel nauwelijks
meer mogelijk. Meer inflexibiliteit daardoor ook niet. Want optimaal in
een bureaucratie betekent vrijwel per definitie ook strakker op elkaar
afgestemd. Met het nieuwe paradigma kan de volgende stap worden
gezet en kan de organisatie zichzelf optimaliseren. Sommige processen
waren nooit geschikt om in de bureaucratische structuren te worden
uitgevoerd.
Tevredenheid. Werknemers willen steeds meer zelf kunnen bepalen
hoe ze hun leven indelen. Vaste werktijden en vaste werkplekken
maken dat lastig. Werknemers zouden ook veel meer divers werk
willen doen. In een geoptimaliseerde bureaucratie is dat lastig. Met
social wordt het ineens heel eenvoudig. Ineens kunnen ze ook hun
individuele talenten gebruiken in hun werk, wat leidt tot allerlei
verbeteringen en ook meer tevredenheid en trots.
In onze eigen communicatie vatten we de voordelen van de Intelligente
Organisatie als volgt samen:
Een slagvaardigere en efficiëntere organisatie door grotere
flexibiliteit, effectievere communicatie en samenwerking.
Betere ontsluiting en benutting van mensen, middelen,

kennis en expertise door zelforganiserende processen.
Tevreden werknemers die kunnen werken op hun manier,
op hun tijden en hun locatie.

15
Een collectief bewustzijn met een scherpere perceptie van
maatschappij, trends, klanten en medewerkers.
MEER MATERIAAL
Meer materiaal over de Intelligente Organisatie en TeamPark is te
vinden op Slideshare. Het Sogeti-kanaal daar heet:
http://www.slideshare.net/group/sogeti
De diavoorstelling (EN) ‘De Intelligente Organisatie’:
http://www.slideshare.net/patricksavalle/building-
intelligent-organizations-with-sogeti-teampark
De A3-poster (EN) ‘De Intelligente Organisatie’:
http://www.slideshare.net/patricksavalle/the-intelligent-
organization-as-seen-by-sogeti
De A3-poster (EN) ‘Het TeamPark-traject’:
http://www.slideshare.net/patricksavalle/sogeti-teampark-
overview
De A4-poster (EN) ‘Social elevator pitch’:
http://www.slideshare.net/patricksavalle/sogeti-social-
elevator-pitch
Door te registreren kunnen ook de originelen worden gedownload. Op
al deze materialen is de Creative Commons CC-BY-SA licentie van
toepassing. Dat betekent dat iedereen de materialen mag gebruiken en
bewerken, ook commercieel, mits onze naam wordt vermeld en de
afgeleide materialen onder dezelfde licentie weer aan derden ter
beschikking wordt gesteld. Zie:
http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/nl/

16
Aantekeningen

17
3. TEAMPARK
Zo maar een platform ter beschikking stellen is niet voldoende. We
gaven u al de analogie met het uitdelen van telescopen. Iemand met een
telescoop is nog geen astronoom. Om de organisatie van een levende
sociale kant te voorzien kent TeamPark vier fases:
• Bewustzijn: Social awareness creëren
• Strategie: Een social strategy bepalen
• Implementatie: Een social platform implementeren
• Leven: Het tot leven wekken van het de sociale kant
TeamPark

18
De vier fases van TeamPark
De stappen kunnen incrementeel en / of iteratief worden doorlopen,

net als elk ander modern ontwikkelen change-management traject.
We zullen dit niet expliciet meer noemen maar verder als
vanzelfsprekend veronderstellen.
SOCIAL AWARENESS (BEWUSTZIJN)
Bestaande organisaties, zeker hele grote multinationals, zullen huiverig

zijn hun organisatie te veranderen. Niet eens voor het grootste deel
door emotie of gebrek aan visie; ze kunnen het waarschijnlijk
nauwelijks. Ze hebben decennia besteed aan het optimaliseren van hun
processen, aan het nog strakker organiseren van hun interne werking.
De (misplaatste) angst dit allemaal overboord te moeten gooien is
zeker aanwezig, maar zelfs als de organisatie besluit een TeamPark-
traject in te gaan, dan nog kan het heel zwaar vallen. Door alle
functionele optimalisatie zijn hun organisaties zo star en inflexibel
geworden dat veranderen bijna onmogelijk is geworden. Dit wordt met
de economische crisis van 2009 en de veranderende wereld aan den
lijve. De intrinsieke inertie van elke grote bureaucratie is dus niet alleen
een goed argument vóór het door ons voorgestelde verandertraject
maar meteen ook een belangrijke belemmerende, vertragende factor bij
verandering.
TeamPark

19
Desondanks zullen emotie en visie een rol spelen. Om de veranderingen
te laten slagen zal er in eerste instantie een uitgebreide ‘social
awareness’ fase moeten worden gestart. Dit kan het beste in de vorm
van trainingen, workshops en inspiratiesessies. Het doel is iedereen
bewust te maken van de totaal andere manier van samenwerken en
besturen. Zelfs een ander soort ethiek. Mensen worden voorbereid op
een dubbelleven in het bedrijf, hoewel dat wat dramatischer klinkt dan
het is. In hun privéleven doen mensen niet anders dan ‘organisch’ leven
en deelnemen aan communities. Het was eigenlijk het werken in een
bureaucratisch organisatie dat onnatuurlijk was in de eerste plaats.
In de organische kant zijn andere ‘machtsstructuren’ en
‘reputatiesystemen’ actief dan in de bureaucratische kant. Wie zegt dat
een CEO ook in de community het meeste te vertellen heeft?
Uiteindelijk natuurlijk wel, maar puur op basis van bijdrage en waarde
zou het best wel eens anders kunnen zijn. Managers en directie krijgen
een andere rol en moeten daar aan wennen en mee om kunnen gaan. In
veel organisaties wordt dit aspect gezien als het meest belemmerende
bij de transformatie naar de Intelligente Organisatie. Wat nodig is, is
management- en manager 2.0.
Dan zijn er natuurlijk ook nog de niet digital-natives, de mensen die niet
voor de Playstation en met een mobiele telefoon in hun hand zijn
opgegroeid. Niet iedereen zal zich even comfortabel voelen met de
nieuwe communicatietechnologie die – ook zonder TeamPark- zal
worden ingevoerd. Unified Collaboration and Communication (UCC) zal
voor veel mensen heel erg wennen zijn. Hoewel het klinkt als een
enorme verandering, zal het juist leiden tot een organisatie waarin
iedereen op zijn manier kan werken. In feite zullen er geen
‘achterblijvers’ meer zijn, wel meer keuze en mogelijkheden.
Prestaties worden ook anders gemeten. In de functionele organisatie
zijn individuele prestaties heel belangrijk, ze maken onderdeel uit van
een keten die zo sterk is als de zwakste schakel. In een crowd of
community zijn individuele prestaties veel minder belangrijk, daar gaat
het om de groepsprestaties. Er zijn veel aspecten die onwennig zullen
zijn en voordat we kunnen beginnen met het transformeren van het
bedrijf, zal er bewustzijn moeten komen van deze aspecten.
TeamPark

20
Centraal in alle fases, dus ook in de bewustzijnfase, is een corporate
brede PR-campagne. Deze PR zal de nieuwsgierigheid en behoefte
voeden.
SOCIAL STRATEGY
Op het moment dat er social awareness is, ontstaat er behoefte aan een
social strategy. Er zal een richting gekozen moeten worden waarin de
organisatie wil groeien. Er zullen doelstellingen moeten worden
bepaald. Het zal hoe dan ook een grote verandering zijn en die moet
gemanaged worden. Er zijn nieuwe faciliteiten nodig en die moeten
gebouwd worden. Er zijn onvermijdelijk ook aanpassingen in de
bestaande processen nodig en die moeten gepland worden. Afhankelijk
van het soort bedrijf, de grootte van de social needs, zal het bedrijf een
significante transformatie moeten ondergaan en die moet natuurlijk zo
gebeuren dat de continuïteit gewaarborgd blijft en met de keuken open.
Voordat de transformatie in kaart kan worden gebracht, moet worden
vastgesteld waar het bedrijf op dit moment staat. Vervolgens moet
worden bedacht waar het bedrijf uiteindelijk terecht wil komen, beide
natuurlijk in termen van de nieuw te bouwen organische kant én
rekening houdend met bestaande besturings- en controlestructuren.
Om van Ist naar Soll te komen is een uitgewerkt plan nodig waarin van
eerste Nul-meting tot toetsen en evaluatie wordt beschreven..
Diverse social assessments zijn nodig om dit allemaal in kaart te
brengen en er is daarvoor geen standaard recept omdat elk bedrijf
andere behoeften heeft.
TeamPark

21
IMPLEMENTATIE
In deze fase wordt de software uitgekozen, ginstalleerd, gebouwd,

geconfigureerd en getest. Alle infrastructurele aanpassingen worden
gedaan, bestaande componenten worden geïntegreerd en alles wordt
klaargezet voor de daadwerkelijke start. Zover een typisch IT project.
Naast de software en infrastructuur moet er gekeken worden naar
aanpassing van processen. Processen die gesocialiseerd gaan worden,
moeten worden aangepast om succesvol te zijn in een stigmergische
omgeving. De nieuwe processen moeten worden getest.
Deze fase is ook de juiste tijd om de moderators and toekomstige
catalisten te trainen.
LEVEN
De laatste en lastigste fase is het platform tot leven brengen. Gelukkig is

dit in corporate social waarschijnlijk veel gemakkelijker dan in open
social, omdat er minder vrijblijvendheid is en de communicatie veel
gerichter kan zijn.
Als de manier waarop stigmergische samenwerking werkt in de natuur
een voorbeeld is, moet worden verwacht dat er eerst een periode van
TeamPark
chaos zal zijn op het platform. Zeker als het een groot platform is, zullen
mensen gaan proberen, gaan spelen en verdwaald raken. Iedereen zal

22
de verschillende onderdelen van het platform voor zichzelf moeten
evalueren. Uiteindelijk zullen steeds meer mensen gaan uitvinden hoe
ze elkaar kunnen helpen maar vooral hoe ze anderen de kans kunnen
geven hen te helpen. Ze zullen leren hoe ze hun problemen kunnen
crowdsourcen en hoe ze zonder dat ze zelf daarvoor de benodigde
leiderschapskwaliteiten of capaciteit hebben toch grote taken kunnen
verrichten.
Leven kan op vele manieren worden gestimuleerd. Op klassieke manier,
door mensen te trainen en door workshops te geven, maar ook op een
wat meer ludieke manier is dit mogelijk. Bijvoorbeeld door real-life
evenement te organiseren via het platform. Van kookcursussen tot
fotografieworkshops en puzzeltochten. Plannen, voorbereiden en
napraten kan dan op het platform gebeuren. Wij hebben goede
ervaringen met het geven van zogenaamde install-parties en life-
hacking. In deze sessies worden deelnemers webwijs gemaakt. Hoe
werk je nou samen aan een document? Wanneer kan je beter een wiki
inrichten in plaats van het rondsturen van email documenten? Vanuit
opgedane ervaring ontstaat vanzelf nieuwsgierigheid naar of
handigheid in het social platform.
Leer mensen te bloggen, een wiki te gebruiken, te social bookmarken
enzovoort en start daarvoor zelfhulpgroepen op het platform anders
bent u in no-time overbelast door alle vragen. Crowdsource ook dit!
Een vitaal middel is katalysatie. Er zijn in de organisatie altijd mensen
aanwezig die heel goed en bedreven zijn in bijvoorbeeld bloggen. Het
kan heel erg bevorderend werken als deze mensen het goede voorbeeld
gaan geven en andere gebruikers actief gaan betrekken in de online
‘experience’. Er zijn vele namen en rollen bedacht die in dit kader
kunnen worden gebruikt. Wij gebruiken ‘social catalists’.
Moderatie is altijd nodig. Een moderator houdt zich bezig met de goede
manieren en goede orde op het platform. Soms kan het nodig zijn
content te verwijderen of te verplaatsen. Doe dat volgens duidelijke
regels, twijfel niet en ga niet in discussie.
Aanvankelijk zal het waarschijnlijk het beste werken als mensen eerst
via hun persoonlijke interesses zoals hobby’s en passies worden
TeamPark
gestimuleerd het platform te gaan gebruiken maar uiteindelijk is het

gewoon een bedrijfsmiddel. En met bedrijfsmiddelen moet geld worden

23
verdiend, zo simpel is het. De manier om mensen te leren hoe ze het
platform bedrijfsmatig kunnen gebruiken, is door use-cases en
scenario’s uit te werken. Leer de mensen hoe ze de in de strategiefase
geïdentificeerde processen, zoals bijvoorbeeld, hoe je mensen moet
taggen, hoe je kennis kunt vinden, hoe je mensen kunt vinden, enz.
kunnen uitvoeren via het platform. Een goed moment is aan het begin
van elk nieuw project.
Naast het stimuleren van leven kan er ook worden begonnen met het
meten van het gebruik en het bijhouden van de KPI’s. In de
strategiefase is bepaald wat deze zijn. Er zijn ook altijd algemene
indicatoren die kunnen worden bijgehouden. Te denken valt hierbij aan
het bijhouden van de gemiddelde verbondenheid van mensen in hun
social graph. Het is waarschijnlijk gunstig als de verbondenheid (het
aantal relaties) omhoog gaat. Te denken valt ook aan meten van het e-
mailverkeer. Als de wiki’s werken, zou er een vermindering in e-
mailverkeer moeten zijn. Of het aantal gemaakte woon-werk-
kilometers. Als het platform erin slaagt het nieuwe werken te
stimuleren, zouden er minder kilometers moeten worden afgelegd.
TeamPark

24
Aantekeningen
TeamPark

25
4. SOCIAL PLATFORM
Centraal instrument van een Intelligente Organisatie is het sociale
platform. De omgeving waarin de medewerkers hun sporen achterlaten
in de hoop en veronderstelling dat anderen ze zullen oppikken
waardoor er zinnige samenwerking kan ontstaan. Wat de omgeving van
het nest is voor de mieren, is het social platform voor de Intelligente
Organisatie. Bij social software denken de meeste mensen aan Hyves en
MySpaces en vragen zich dan terecht af wat een organisatie met dit
soort software moet. Om te beginnen zijn die websites niet
representatief voor corporate social websites. Daarnaast ontbreekt het
die websites aan wat we eerder al hebben genoemd
Social platform
‘aggregatiemechanismen’ zodat er weliswaar een hoop gebeurt, maar

er geen ‘resultaten’ zijn. In dit hoofdstuk zullen we nagaan wat er nodig
is voor een succesvol corporate social platform.

26
Een platform wordt niet zo maar social, daar zijn bepaalde
eigenschappen voor nodig. In dit hoofdstuk zullen we dat in detail
doornemen. Het is duidelijke dat een sociale omgeving, elke sociale
omgeving, een bepaalde aliveness moet hebben. Hoeveel lege clubs,
restaurants of barretjes bent u al binnengelopen omdat u dacht juist
daar een gezellige avond te kunnen beleven? The place to be, dat is wat
de omgeving bovenal moet zijn. Aantrekkelijk, plezierig, inspirerend,
nooit bedreigend, vrij.
Om de analogie nog wat door te trekken: waar let u dan op, op zoek
naar een gezellige locatie? Tekenen van leven, ‘signs of life’, toch zeker?
Niet voor niets plaatsen restaurants hun eerste gasten altijd aan een
van buiten goed zichtbare tafel. U wilt zien dat andere mensen zich er
vermaken.
Eenmaal in de deuropening wilt u natuurlijk weten of het wel wat voor
je is. Waar hebben deze mensen het over? Wat houdt ze bezig? Is het
wat voor mij? ‘The talk of the town’.
Op Teampark, het sociale platform van de Intelligente Organisatie is dat
niet anders. De eerste indruk moet er één van levendigheid zijn. In een
enkele oogopslag moet een toevallige bezoeker kunnen zien of het wat
voor hem is. Maar er is meer voor nodig. Net als bij de mieren is het zo
maar in chaos rondrennen niet voldoende, er moeten sporen kunnen
worden achtergelaten, er moeten mechanismen zijn die de
groepsprestatie tot uiting laten komen, enzovoort.
Hoe moet uw TeamPark er concreet uit gaan zien en uit welke
componenten moet het bestaan? Wat we ook bedenken en uiteindelijk
bouwen, uitgangspunt moet zijn dat mensen er graag komen, zonder
dat het nodig is dit in hun functieomschrijving te verwerken, zonder dat
ze de hele dag door notificaties hoeven krijgen om ze er aan te
herinneren dat er iets interessants is toegevoegd of veranderd. Een
corporate hang-out die mensen groepsgevoel en saamhorigheid laat
ervaren. Het is niet moeilijk te beredeneren wat er ongeveer voor nodig
is om een social website te maken, dat wil zeggen, welke bouwstenen
een website een social karakter geven. Een website waar je een
Social platform
telefoonnummer opzoekt of een tekst leest, is weinig social. Er is op

geen enkele manier te zien wat er gebeurt, wie er nog meer zijn, wat die
anderen denken en mogelijkheden om samen te werken zijn er al

27
helemaal niet. In een sociale omgeving zijn al dat soort signalen er wel.
Zodra je de aanwezigheid van anderen kan zien, hun bezigheden kan
volgen, de diverse activiteiten kan volgen, wordt het ineens al veel meer
social. De perceptie is meteen totaal anders en de signalen scheppen
direct een klimaat om in te gaan interacteren. Welke (inter-)acties er
daadwerkelijk ontstaan en welke resultaten de diverse activiteiten
leveren is vervolgens voor een groot deel afhankelijk van waar de
ontwerper van de omgeving de nadruk legt. Het ontwerp van de
website is daarvoor heel erg bepalend, zowel het lay-out ontwerp als
het interactiedesign.
Al de signalen die een sociale omgeving afgeeft, zal mensen stimuleren
conversaties aan te gaan en content te gaan produceren, dingen te
delen met elkaar.
Een conversatie krijg je al snel op gang door het de gebruikers toe te
staan reacties te plaatsen onder een nieuwsartikel. Verschillende
soorten conversaties kunnen worden ondersteund met verschillende
webelementen, van instant messaging tot chatboxes, activity-streams
en een forum.
Als er heel erg veel content wordt toegevoegd wordt het belangrijk om
content te gaan wegen en filteren, zodat alleen die content naar boven
komt drijven die erg populair is, of interessant, leuk of actueel. Hiermee
voorkom je een onoverzichtelijke stortvloed en stimuleer je kwaliteit.
Zodra een sociale website veel deelnemers krijgt, is er de natuurlijke
neiging deelcommunities te gaan vormen. Elk rondom hun eigen thema
of interesse. In te grote groepen verdwijnen de initiatieven van een
individu in het niets en ontstaat het gevoel van anonimiteit. Een goede
social website stimuleert het ontstaan van groepen van optimale
grootte.
Tenslotte moeten er voldoende mechanismen zijn die het mogelijk
maken het talent van de crowd daadwerkelijk te benutten, dit heten
aggregatiemechanismen. Alleen maar participatie en UGC (user-
generated content) laten ontstaan is niet voldoende.
Social platform

28
S.O.C.I.A.L.
De basis bouwstenen van uw Teampark, uw sociale omgeving zijn aan
te duiden met het acroniem S.O.C.I.A.L.
Hieronder volgt een korte omschrijving van deze elementen. In
volgende hoofdstukken zullen enkele elementen verder worden
uitgewerkt.
Activity
Challenges Presence
Conversation Identity
Sharing Relations
Reputation Groups
SOCIALNESS
Als een nieuw lid eenmaal is gegrepen door de levendigheid van het
platform en hij er zijn eerste stappen gaat zetten, moeten zijn sociale
nieuwsgierigheid in voldoende mate, of in de juiste mate, worden
geprikkeld. De mate waarin het platform daarin slaagt noemen we in
TeamPark de socialness ervan. Dit is een combinatie van prikkels,
interacties en signalen en die de neiging tot communicatie en
collaboratie stimuleren.
Socialness wordt in TeamPark gezien als een combinatie van negen in
meer of mindere mate aanwezige aspecten die allemaal iets bijdragen
aan de totale aliveness en socialness van de het platform.
• Activity
• Presence
•
Social platform
Identity
• Relations
• Groups

29
• Reputation of karma1
• Sharing
• Conversation
• Challenges
Zie het hoofdstuk Socialness voor meer gedetailleerde informatie over

bovenstaande factoren.
Niet elke community of organisatie heeft dezelfde soort socialness
nodig, door het zorgvuldig kiezen en plaatsen van webelementen kan
een bepaald karakter worden gecreëerd dat dan op zijn beurt weer een
bepaald soort community stimuleert. We gaan daar nog uitvoerig op in.
ORGANICNESS
Zoveel communities, zoveel wensen, interesses en talenten. Het is
onmogelijk vooraf een inschatting te maken over structuur waarin de
community zich zal organiseren en daarom moet een dergelijke poging
ook niet worden ondernomen. Sleutelwoorden zijn ‘organisch’ en
‘zelforganiserend’. De omgeving moet de mogelijkheid hebben de
community hun eigen inrichting te laten bepalen. Hun eigen structuren,
slechts een minimum aan structuur is voorgedefinieerd en vast.
Groepsamenstelling, opmaak, indeling en bovenal structuur van de
content moet door de leden zelf bepaald kunnen worden.
Een goed platform staat het toe dat mensen hun eigen groepen of
communities starten en dat anderen daar naar willekeur lid van
kunnen worden of weer uit vertrekken.
Een heel erg goed platform herkent zelfs groepen op basis van de social
graph. Op basis van interesses of verbondenheid ontstaan vanzelf
groepen of ‘clusters’. Deze expliciet maken geeft weer nieuwe
aangrijpingspunten tot samenwerking.
Centraal in een organisch platform is het vrij kunnen taggen (van
trefwoorden voorzien) van alle informatie die er te vinden is, zodat
mensen deze op door hun gegeven kenmerken weer kunnen
Social platform
terugvinden.
1
http://nl.wikipedia.org/wiki/Karma

30
COLLABORATIVENESS
Het platform moet zijn voorzien van de juiste stigmergische
samenwerkingsmiddelen. Jarenlang werd gepredikt dat ‘Enterprise 2.0’
een organisatie was die werkte met blogs, forums en wiki’s, maar in de
praktijk bleek dat het natuurlijk zo niet werkte. Elke organisatie heeft
andere processen en die processen stellen hun eigen specifieke eisen
aan het soort collaboratiemiddelen dat kan worden ingezet. Het doel
van het platform en van de nieuwe sociale kant is niet nieuwe
processen te introduceren maar bestaande te verbeteren. De
organisatie heeft een bepaalde functionele processen die met normale,
traditionele optimalisatie niet meer te verbeteren zijn. Het zijn als
eerste die processen die gesocialiseerd (eigenlijk is de term
‘democratiseren) moeten worden en de middelen waarmee dat gebeurt
moeten aansluiten op de aard van de processen. Een Wiki zal niet
helpen bij het sneller vinden van mensen en expertise, net als een
forum niet veel zal bijdragen bij het borgen en ontsluiten van kennis. Er
zijn in het hele palet aan ‘2.0’ of stigmergische collaboratie- en
communicatiemiddelen duizend-en-één smaken en de juiste combinatie
is nodig om het platform te laten slagen.
INTELLIGENTNESS
‘Collaborativeness’, ‘socialness’ en ‘organicness’ vormen gezamenlijk de
onontbeerlijke voedingsbodem voor een succesvolle community.
Volgens de theorie heeft een dergelijke community dan vervolgens veel
talent dat gebruikt kan worden voor bijvoorbeeld een verbeterde
bedrijfsvoering. Een bekend platform, hoewel nooit bedoeld voor
zakelijk gebruik noch voor het ontsluiten van CQ, dat al deze
eigenschappen duidelijk bezit, is Hyves. De community op Hyves is
enorm, de levendigheid ook, er ontbreekt echter iets: er gebeurt niets
wezenlijks. Er is geen doel. Geen waardevol resultaat. Het platform is
daardoor diffuus. Alleen voedingsbodem is blijkbaar niet genoeg.
Misschien wel het belangrijkste ingrediënt van een social platform is
het zogenaamde aggregatiemechanisme. Al dat talent moet ergens
kunnen worden afgetapt. De community moet de middelen hebben
Social platform
naar een uitkomst te kunnen convergeren en dat kan met het juiste
aggregatiemechanisme. Op Hyves is een dergelijk mechanisme niet

31
aanwezig en misschien wel daarom dat er alleen maar wordt
rondgehangen.
Een platform dat is bedoeld om crowd-talent te ontsluiten, moet een
geschikt aggregatiemechanisme hebben waarmee dat talent bruikbaar
wordt gemaakt. Het feit dat er veel UGC (user-generated content) wordt
gegenereerd, bijvoorbeeld in de vorm van een hoogwaardige wiki, op
zich is al een vorm van talent, maar slechts faciliterend. Kennis is nog
geen oplossing, nog geen verbetering, nog geen innovatie. Kennis op
zich gaat de bedrijfsvoering niet verbeteren, daarvoor is een ander
mechanisme nodig.
Op een social nieuwssite waar de gebruikers samen nieuws verzamelen
en het beste nieuws naar boven stemmen, is dit mechanisme de
voorpagina van de website, waar alleen de beste artikelen zichtbaar
zijn. Op een website zoals Ideastorm van Dell idem dito. Gebruikers
mogen verbetervoorstellen plaatsen en andere gebruikers kunnen daar
op stemmen. De beste voorstellen verschijnen dan op de voorpagina en
worden door Dell serieus overwogen. Er zijn talloze manieren om
content te beoordelen op kwaliteit, die natuurlijk allemaal afhankelijk
zijn van uw eigen definitie van ‘kwaliteit’. In deze voorbeelden is het
eenvoudigweg een democratische stemming. De berekening van het
gemiddelde is eenvoudig uit te breiden door bijvoorbeeld niet elke
stem even zwaar te laten wegen maar afhankelijk te laten zijn van het
zogenaamde karma van de stemmer. Waardevol geachte gebruikers
hebben dan meer invloed op de stemming dan andere. Ook voor deze
karma zijn weer diverse berekeningen mogelijk, gebaseerd op
verschillende factoren. In elk geval moet dit soort berekeningen erop
zijn gericht de gewenste kwaliteit van de community en zijn uitkomsten
te stimuleren. Dit soort ‘kwaliteitsberekeningen’, die in een groot
systeem op meerdere plaatsen kunnen terugvinden, vallen onder de
noemer ‘collaborative filtering’2. Het doel van dergelijke filtering op een
Web 2.0 platform is meestal uit alle bijdragen van de community de
meest waardevolle / bruikbare te verzamelen.
Social platform
2
http://en.wikipedia.org/wiki/Collaborative_filtering

32
ADAPTEDNESS
Net zoals de functionele kant van de organisatie is opgebouwd uit
geoptimaliseerde bouwstenen, moet de sociale kant dat ook zijn. Zo
maar een willekeurig platform uitrollen en hopen dat het gaat werken,
is riskant. Het platform moet op alle punten zijn aangepast aan zijn
context. En daarvoor is het nodig die context goed te kennen. In de
basis is het een verhaal dat bestaat uit processen, mensen en middelen.
TeamPark geeft duidelijke houvast hierbij, het hele TeamPark-traject is
er op gericht vooral een platform op maat te maken. In een volgend
hoofdstuk zal dieper worden ingaan op dit aspect.
LINKEDNESS
Geen social platform is een eiland, vrij naar een bekende uitspraak. Net
als geen enkele deelnemer aan de community zich alleen binnen ons
platform beweegt of zich daarop afzondert. Content staat ook nooit op
zich. Sociale netwerken overspannen vrijwel altijd vele websites en vele
sociale omgevingen. Veel mensen hebben hun eigen sociale netwerk dat
in veel gevallen ook een bepaalde overlap heeft met hun professionele
netwerk. Het platform moet daar mee kunnen omgaan, het zou onzin
zijn alleen maar het ‘interne’ deel van de netwerken van alle
medewerkers te ondersteunen. De mate van linkedness van een
platform wordt voornamelijk bepaald door technologische
voorzieningen.
Informatie uitwisseling met andere platforms gebeurt primair via RSS-
feeds. Really Simple Syndication. Het mechanisme dat ervoor zorgt dat
nieuwe artikelen of recente wijzigingen automatisch worden
‘gebroadcast’ naar andere websites, of naar speciale nieuwsreaders.
Een goed gebouwd platform kan zowel feeds aanbieden als afnemen
(aggregeren). Elke belangrijke of relevante informatiestroom moet een
eigen feed hebben, zodat afnemers van informatie – en dat kunnen
zowel andere websites als gewoon gebruikers zijn - deze zoveel
mogelijk op maat kunnen krijgen. Informatie kan ook worden
uitgewisseld via andere protocollen en interfaces, zoals Webservices,
Social platform
SOAP, REST en dergelijke. In de blogosphere en onder blogging-

platforms is het niet ongebruikelijk dat websites elkaar ‘pingen’ als er
nieuwe content is. Daar waar een RSS-feed gebruiken een kwestie van

33
regelmatig ‘pollen’ is, inclusief de daarbij horende inefficiëntie, is zo’n
ping een ‘interruptie’ mechanisme. Dat is directer en efficiënter.
Er is een scala aan technische concepten dat een website kan en moet
ondersteunen. Eigen content moet kunnen worden hergebruikt op
andere websites in de vorm van widgets. Eigen data en functionaliteit
moet ter beschikking staan van zogenaamde mash-ups, waarmee door
het aan elkaar knopen van verschillende informatiestromen weer hele
nieuwe informatie kan worden gemaakt. Op manieren en met
bedoelingen die we oorspronkelijk nooit hadden kunnen vermoeden.
Ons platform moet geen beperking zijn daarbij, maar een faciliteit. Ook
websites samen vormen weer een crowd…
Bij elkaar genomen gebruiken we de term linkedness voor de mate
waarin we externe uitwisseling en verbondenheid aanduiden.
Social platform

34
Aantekeningen
Social platform

35
5. ADAPTEDNESS
Waar te beginnen? Een hele organisatie voorzien van een levende
sociale kant, vergt een behoorlijk traject. Met TeamPark stellen wij voor
globaal vier fases te doorlopen: bewustzijn, strategie, implementatie en
leven. Een belangrijk onderdeel van de strategiefase, is het bepalen op
welke schaal en in welke mate de organisatie bepaalde processen moet
gaan ‘socialiseren’ (in de literatuur wordt ook wel de term
‘democratiseren’ gebruikt). Het spreekt voor zich dat elke soort
organisatie een ander platform nodig heeft, afhankelijk van
voornamelijk de processen die moeten worden gefaciliteerd. Maar hoe
bepalen we welke soort communicatie en collaboratiemiddelen
succesvol kunnen zijn, en welke afdelingen het eerste mogen gaan
Adaptedness
proeven aan de nieuwe manieren van samenwerken?

36
Er zijn verschillende theorieën, maar uiteindelijk zijn we
geïnteresseerd in een traject dat met minimale kosten en minimale
doorlooptijd maximale resultaten geeft. Volgens ons zijn daarvoor twee
mogelijkheden en zullen alle andere varianten daarvan afgeleiden zijn.
EVOLUTIE VS. INTELLIGENT DESIGN

In het algemeen zijn er twee strategieën om te komen tot een ‘adapted
social platform’: evolutie en intelligent design. Beide strategieën
hebben voor- en nadelen. Het is afhankelijk van de specifieke situatie
en dan voornamelijk de grootte van het bedrijf. In hele grote bedrijven
is evolutie op veel punten voordelig. Uiteindelijk is de kans de het
meest aangepaste platform ontstaat zonder dat er enorm kostbare
trajecten moeten worden doorlopen daar dan het grootst.
Er vanuit gaande dat alleen de praktijk kan bepalen welke processen
beter social kunnen worden gevoerd, en dat training en intensieve
begeleiding van medewerkers niet alleen heel duur is maar ook altijd
gebeurt onder de riskante aanname dat we van tevoren weten hoe het
eindresultaat moet zijn, is het misschien wel heel slim de ‘social
evolution theory’ te volgen. Volgens ons gaat die ongeveer als volgt: stel
organisatiebreed, met een big-bang, een zeer rijk en ‘overfunctioneel’
social platform ter beschikking en ga zorgvuldig monitoren welke
onderdelen succesvol zijn. Koester en voedt de succesvolle initiatieven,
breidt die uit en laat alle ongebruikte functionaliteit afsterven of geef ze
een minder prominente plaats. Op die manier kan met relatief weinig
begeleiding, uit zichzelf, een succesvol platform gaan ontstaan dat per
definitie is aangepast aan de organisatie.
De andere strategie is social intelligent design. Dit proces is er op
gericht heel nauwkeurig de meest vruchtbare bodem te vinden in de
organisatie en daar de kiemen uit te zetten. Er zijn drie factoren die
daarbij de hoofdrol spelen:
• De processen
• De mens (uw medewerkers)
• De middelen en technologie
Adaptedness
Het spreekt voor zich dat niet alle processen geschikt zijn voor, of beter
verlopen door, socialisering. Door te analyseren welke processen wél in

37
aanmerking zouden kunnen komen, wordt de initiële oplossingsruimte
al aanzienlijk verkleint. Eigenlijk, strict gesproken stellen we dit
verkeerd. Het zijn namelijk niet de processen die belangrijk zijn, maar
de resultaten. De succesvolle uitvoering van taken. Sommige taken
kunnen beter worden uitgevoerd middels sociale samenwerking
(organisme), andere beter door functionele samenwerking
(mechanisme).
Niet al uw medewerkers zijn geschikt, niet van zins of niet bij machte
om zich alle nieuwe vormen van samenwerking en communiceren op
eigen houtje eigen te maken. Door te analyseren welke vormen goed
aansluiten bij uw mensen, wordt de oplossingsruimte aanzienlijk
verkleind.
Tenslotte zijn er gewoon de technologische eisen of facilitaire
beperkingen. Door ook deze in ogenschouw te nemen, ontstaat een
doorsnede die zou kunnen worden gezien als de optimale
voedingsbodem voor sociale initiatieven.
Adaptedness

38
Social Intelligent Design: lokaliseren van de ideale voedingsbodem voor
sociale kiemen
WELKE FUNCTIONELE PROCESSEN?

Grote bureaucratische bedrijven hebben geen expliciete organische
kant maar wel een heleboel processen die dat eigenlijk wel zijn.
Dergelijke misplaced processes kunnen worden geïdentificeerd en
Adaptedness
vormen de meest voor de hand liggende kandidaten om van de

bureaucratie naar de holocratie te worden gebracht. Misplaced
processen kunnen op verschillende wijzen worden herkend. Ze hebben

39
de kenmerken van sociale, stigmergische samenwerking. Bijvoorbeeld
veel broadcast communicatie, of inherente asynchroniciteit. Ze hebben
een ad-hoc of incidenteel karakter. Eigenschappen die lastig in
procedures zijn onder te brengen. Denk aan het verschil tussen
mechanisme en organisme.
Veel processen zijn van nature hybride. In die gevallen hebben ze zowel
een functioneel als een sociaal aspect. Neem bijvoorbeeld het proces
van het maken van offertes in een commercieel kennisbedrijf. Dit is een
centraal gecoördineerd proces waar echter veel van de informatie moet
worden verkregen van medewerkers die zelf op een ander project of in
een ander deel van de organisatie werkzaam zijn. Voor hen is het
organisch werk. Van hen kan niet worden verwacht dat ze gaan
deelnemen in de synchrone samenwerking van het team onderling. Ze
kunnen niet altijd alles uit hun handen laten vallen om hun mail te
beantwoorden. Dit conflict kan leiden tot grote inefficiënties. De manier
van communiceren en werken die het bid-team tot dan toe gewend
was, documenten rondmailen en telefonisch vergaderen en afspreken,
liep vrijwel vast en het project kende een enorme stress en ook de
onvermijdelijke ergernis. Ook dit soort processen kunnen enorm aan
efficiëntie winnen door ze de juiste stigmergische faciliteiten te bieden.
Onvoorspelbare processen zijn ook vaak geschikte kandidaten om te
crowdsourcen. Innovatie is zo’n proces. Goede ideeën komen niet op
commando en de generatie ervan is lastig procesmatig te maken.
Crowds hebben heel vaak hele goede ideeën, vaak ook in een
betrouwbaardere stroom dan enkele, zelfs heel erg geïnspireerde,
individuen. Hetzelfde geldt voor probleemoplossing of het vinden van
informatie.
Naast misplaced processes, onvoorspelbare processen en hybride
processen kunnen ook processen die slecht presteren goede
kandidaten zijn voor socialisering. Kennelijk zijn deze processen lastig
te optimaliseren op conventionele, functionele manier. Er is een reden
wanneer ze slecht presteren. Wellicht dat ze op een stigmergische
manier wel goed gaan verlopen. Plekken waar suboptimale prestaties
worden geleverd of waarover twijfel en discussie bestaat, zijn in het
Adaptedness
algemeen goede plekken om te kijken voor sociale kansen.

40
Analyse van de social graph kan ook heel veel clues opleveren. Vooral
de hubs, de hoog verbonden knooppunten (mensen met veel sociale
relaties), zijn de moeite waard om nader te bekijken. Daar spelen zich
waarschijnlijk veel organische processen af.
WAT VOOR SOORT MEDEWERKERS?

Omdat sociale processen per definitie worden uitgevoerd door
medewerkers is het belangrijk hun gewoontes, wensen, mogelijk- en
onmogelijkheden te kennen. Welke social media gebruiken ze in hun
privé-leven? Hoe bereidwillig en vaardig zijn ze in het algemeen op dit
vlak. Een nulmeting op de crowd, meestal in de vorm van een
bedrijfsbrede enquête.
Als uit de enquête blijkt dat het grootste deel van medewerkers zich
helemaal niet comfortabel voelt op een social platform, zal er eerst
bewustzijn moeten worden gecreëerd, of zal de strategie moeten
worden aangepast, of moeten er training en workshops worden
gegeven.
WELKE MIDDELEN?
Niet alle middelen zijn toepasbaar of technisch mogelijk. Dat de
bestaande infrastructuur en het actuele applicatielandschap bepalende
factoren zijn bij de keuze van sociale middelen zal duidelijk zijn. Minder
voor de hand liggend is dat de gekozen communicatie en
collaboratiemiddelen geschikt zijn moeten voor de resultaten die ermee
moeten worden gehaald. Een Wiki is een prima middel om gezamenlijk
documenten op te stellen zonder het complicerende rondmailen ervan.
Het vinden van mensen of expertise met een Wiki is echter onmogelijk.
Een activiteitenstroom kan goed helpen bij het transparant houden van
bezigheden en uitlokken van ongevraagde (maar gewenste) hulp, maar
is niet geschikt om plannen mee uit te werken. Het palet sociale
middelen groeit vrijwel dagelijks en daar moet een slimme keuze uit
worden gemaakt, binnen de geldende randvoorwaarden.
Adaptedness

41
Aantekeningen
Adaptedness

42
6. SOCIALNESS
Social software geeft signalen af en ondersteunt interacties zoals
conversaties, samenwerking en kennisdeling. Alle mogelijke signalen en
prikkels tot interactie kunnen worden gegroepeerd tot een handvol
sociale aspecten die dan kunnen worden gehanteerd bij het bouwen en
analyseren van de software. Het zijn voornamelijk die aspecten die van
een website een social website maken. Of van een omgeving in het
algemeen, een sociale omgeving maken. Matt Webb3 kwam in 2003
met een lijst kenmerken die als basis hebben gediend voor TeamPark.
Social software kenmerkt zich volgens Matt door de volgende aspecten:
identiteit, aanwezigheid, (sociale) relaties, conversaties, groepen,
reputatie, delen. Matt Webb werd op zijn beurt weer geïnspireerd door
Socialness
3
http://interconnected.org/home/2004/04/28/on_social_software

43
Flickr-oprichter Stewart Butterfield4. Flickr is één van de allergrootste
social websites in de wereld, dus enige autoriteit gaat er wel van zijn
mening en ideeën uit.
TeamPark onderscheidt in social software de volgende negen sociale
aspecten van interactieprikkeling die zich uiten aan de gebruiker
middels concept, vormgeving en interactiedesign:
• Activity – Wat gebeurt er nu?
• Presence – Wie is er nu aanwezig?
• Identity – Wie is het en van wie is het?
• Relations – Met wie heb ik een band?
• Groups – Kunnen er groepen worden gevormd?
• Reputation of Karma –Hoe worden jouw bijdragen en dus jouw
aanwezigheid gewaardeerd?
• Sharing – Wordt er content of ‘iets’ gedeeld?
• Conversation – Wordt er onderling gecommuniceerd?
• Challenges – Zijn er uitdagingen of niet content-gerelateerde
activiteiten?
Niet elk aspect zal altijd even nadrukkelijk aanwezig zijn op een social
site. De ene site is wat meer content gedreven terwijl de ander meer
relatie gedreven is. Met een radargrafiek kunnen we deze verschillende
profielen in kaart brengen. Wat hiermee zichtbaar wordt, is het sociale
karakter van de software.
Socialness
4
http://www.sylloge.com/personal/2003_03_01_s.html#91273866

44
De radar waarmee de socialness van een platform kan worden aangegeven
In deze grafiek wordt elk aspect weergegeven met een

zichtbaarheidsniveau tussen 0 en 3. De niveaus van de aspecten
beschrijven de aanwezigheid van het aspect van niet merkbaar (0) via
merkbaar (1) en duidelijk merkbaar (2) tot aan dominant(3).
ACTIVITY
Activity geeft de bezoekers informatie over wat er op dit moment op de
website gebeurt of actueel is. Denk aan de box met ‘video’s being
watched right now’ op Youtube. Of aan een activiteitenstroom. Duidelijk
zichtbare activiteit is een belangrijk onderdeel bij het creëren van
aliveness. Dit wordt soms ook wel aangeduid met de term ‘signs of life’.
Activity wordt algemeen gezien als één van de belangrijkste aspecten
voor het creëren van een succesvol groeiende community.
Socialness

45
PRESENCE
Presence is de mogelijkheid voor bezoekers te kunnen zien wie er nu
beschikbaar en/of online zijn, en op welke manier ze bereikt kunnen
worden. Het geeft een gevoel van samenzijn maar het is ook belangrijk
voor het succesvol kunnen voeren van bepaalde soorten conversaties.
Een voorbeeld van de aanwezigheid van Presence is het
contactpersonenlijstje in MSN. Ook de aanwezigheid van een 'chat nu'
functie op bijvoorbeeld een datingsite met de profielen van andere
loveseekers.
IDENTITY
Identity geeft de mogelijkheid mensen én hun bijdragen duidelijk te
kunnen onderscheiden van elkaar en hun hoekje in de community
voldoende te kunnen personaliseren. Een inlognaam, een avatar, een
eigen channel waarop al bijdragen samenkomen en bijvoorbeeld een
eigen ‘skin’ voor dat channel. Als mensen heel erg duidelijk aan hun
identiteit en reputatie kunnen bouwen, zullen ze hun bijdragen aan de
website als een investering gaan zien, ervoor gaan zorgen en die niet zo
heel snel meer in de steek laten. Identiteit zorgt voor onderscheidings-
vermogen.
RELATIONS
Relations geven aan hoe mensen, of groepen, in het systeem onderling
gerelateerd zijn. Duidelijke voorbeelden hierbij zijn de vriendschappen
of zakelijke relaties die je kan aangeven in bijvoorbeeld LinkedIn of
Hyves. Deze vorm van relatiebeheer kan ook prima worden gebruikt
om de activiteiten van vrienden in de gaten te houden. Er is een
duidelijk verschil tussen expliciete relaties en impliciete. Expliciet
worden ze aangebracht door de gebruikers zelfs, denk aan je buddy-list
van MSN. Impliciet worden ze door Social Network Analysis ontdekt op
basis van eigenschappen, interesses of andere kenmerken die je
gemeen hebt met andere in het systeem, denk hierbij aan de matches
die een datingsite voor je zoekt op basis van jouw voorkeuren of jouw
persoonlijke gegevens.
Socialness

46
GROUPS
Groups geeft aan dat het mogelijk is om deelcommunities te vormen.
Met groepen en groepvorming hebben gebruikers de mogelijkheid zelf
groepen te vormen met elkaar op basis van bijvoorbeeld een
gezamenlijke interesse. Sociale nieuwssites gebruiken deze
mogelijkheid ook om meerdere gebruikers samen één nieuwskanaal te
laten vormen. Onder groepsvorming verstaan we duidelijk niet het
eenzijdig rangschikken van personen zoals velen doen in hun MSN,
waar ze onderscheid maken tussen een privécontacten en zakelijke
contacten. Afhankelijk van het soort software en community, is er vaak
behoefte aan een opdeling van de community. Je kan en wil niet met
iedereen vrienden zijn of samenwerken aan een project. Praktisch
gezien is er ook een optimale groepsgrootte voor een bepaalde
activiteit5. Als de groep te groot is blazen ze zichzelf op, en te klein en
de power van de groep is niet voldoende. Het groepsgevoel begint pas
te ontstaan bij een grootte van 5-8 individuen waarna het weer
enigszins inzakt om weer een optimum te vinden bij rond de 50 leden.
Mensen schijnen zich minder comfortabel te gaan voelen als ze moeten
samenwerken in groepen groter dan 45 tot 50 individuen, dan gaat er
een gevoel van anonimiteit optreden. Op de groepen als zelfstandige
entiteit zijn natuurlijk ook weer de aspecten Identity, Relations,
Reputation enzovoorts van toepassing.
Socialness
5
http://www.lifewithalacrity.com/2005/10/dunbar_group_co.html

47
Naast door de deelnemers zelf gevormde groepen is het ook heel
voorstelbaar dat het systeem groepen automatisch herkent én
faciliteert op basis van een analyse van de relaties tussen de
deelnemers. Hier zijn verschillende aanknopingspunten voor, als
deelnemers expliciet relaties kunnen leggen met anderen, zijn er vaak
clusters van verbondenheid te herkennen. Als er gebruik wordt
gemaakt van social tagging, waar we straks op in zullen gaan, kunnen
deelnemers bijvoorbeeld worden gegroepeerd op basis van
overeenkomende interesses. Het hulpmiddel hierbij is social network
analysis6 en 7. Impliciete groepering kan mensen bij elkaar brengen die
elkaar anders nooit gevonden zouden hebben. Hiervoor zijn vele
metrieken beschikbaar zoals ‘betweenness’, ‘closeness’, ‘centrality’,
‘cohesie’, enzovoort. De meest voor de hand liggende toepassing is het
identificeren van Networks of Practice8 en 9, de organische ‘teams’ van
een community.
Socialness
6
http://www.orgnet.com/sna.html
7
http://en.wikipedia.org/wiki/Social_network
8
http://en.wikipedia.org/wiki/Community_of_practice
9
http://en.wikipedia.org/wiki/Network_of_practice

48
REPUTATION
Reputation staat voor de mogelijkheid de status, betrouwbaarheid,
productiviteit of wat dan ook van een bepaalde identiteit aan te geven.
Op sociale nieuwssites kan iedereen zien wie de top-users zijn en die
top-users hebben vaak meer invloed tijdens het stemmen op artikelen.
Op het internet is zuivere democratie vaak een slecht idee omdat het
dan meer een dictatuur van de meerderheid wordt (‘drie wolven en een
schaap stemmen over wat er die avond op het menu staat’). De
meerderheid is nooit het meest creatieve of intelligente deel van een
community, meestal slechts het meest volgzame en minst veeleisende.
Reputatie is een middel om niet iedereen evenveel rechten of invloed te
geven en om kwaliteit en authenticiteit te beschermen10. Reputatie
ontstaat vaak vanzelf doordat gebruikers op de bijdragen van een
bepaald lid gaan reageren en stemmen. Het is belangrijk de reputatie
vast te stellen op basis van gewenste bijdragen. Op een commerciële
site die wordt gefinancierd met advertenties, zijn dat heel plat gewoon
de kijkcijfers. Op een nieuwssite is wellicht het aantal reacties of de
beoordeling belangrijker. Er bestaan verschillende soorten
reputatiesystemen, afhankelijk van de gekozen kwaliteitscriteria en
gewenste output.
Verschillende soorten reputatiesystemen
Internetgigant Yahoo heeft heel erg veel werk gemaakt van het
ontwerpen en bedenken van reputatiesystemen. Voor ontwerpers van
social software is het interessant daar eens naar te kijken11 en 12. Het
volgende plaatje toont de verschillende manieren hoe reputatie kan
worden bepaald en de uitdaging die daarbij gepaard gaat.
Socialness
10
http://bokardo.com/archives/5-ways-to-improve-reputation-systems
11
http://developer.yahoo.com/ypatterns/parent.php?pattern=reputation
12
http://developer.yahoo.com/ypatterns/pattern.php?pattern=competitive

49
Verschillende patronen voor het maken van reputatiesystemen
Socialness

50
Reputation, vaak ook wel ‘karma’ genoemd naar voorbeeld van
voornamelijk ‘first person shooter games13’, kan op vele verschillende
manieren worden gebruikt en berekend maar in vrijwel elk geval is het
doel de kwaliteit van de community te bevorderen. Gebruikers die de
meeste kwaliteit leveren, zouden het hoogste karma moeten hebben.
De meest gebruikte toepassing van reputation is bij het uitbrengen van
stemmen in voting-systems. Reputatie is daar een middel om de
stemmen van de meest waardevolle gebruikers meer gewicht te geven.
SHARING / CONTENT
Sharing is het ter beschikking stellen aan de rest van de groep, of de
community, van inhoud als ervaringen, verhalen, advies, meningen of
kennis in de vorm van teksten, foto’s of video’s. Via Youtube worden
filmpjes gedeeld; op Flickr worden foto’s gedeeld; op een wiki wordt
kennis gedeeld; op LinkedIn worden relaties gedeeld. Het onderling
delen van informatie, kennis of content is essentieel voor social
software. Inmiddels kent Web 2.0 veel communicatiemiddelen die bij
uitstek geschikt zijn dit te faciliteren. Een aantal van de eerder
besproken componenten geschikt voor sharing zijn de weblog, wiki,
veiling, mediatheek, nieuwsaggregator en linkdump.
CONVERSATION
Conversation duidt op de mogelijkheid om informatie uit te wisselen
(communiceren) via conversaties. Deze conversaties zijn er in heel veel
verschillende vormen en soorten. De conversaties op MSN zijn meestal
één-op-één en normaal gesproken synchroon (wachten op het
antwoord). Conversaties via de email zijn vaak één-op-meer en vrijwel
altijd asynchroon (de verzender wacht niet op het antwoord). Social
software kan op verschillende manieren de conversaties tussen de
leden van de community faciliteren. Het reactiemechanisme op weblogs
is trouwens ook middel tot conversatie. Zo ook de thread op een forum.
Een paar voor de hand liggende communicatiemiddelen specifiek voor
de ondersteuning van conversaties zijn onder andere het
(discussie)forum, Instant-messaging (chat) en een Shoutbox.
Socialness
13
http://en.wikipedia.org/wiki/First-person_shooter

51
CHALLENGES
Challenges refereert aan het creëren van uitdagingen. Er zijn eigenlijk
altijd wel activiteiten die niet direct een doel dienen, vooral op gaming-
platforms. Maar ook in MSN, waar je tevens spelletjes met elkaar kan
spelen. Al deze niet content-gerelateerde en niet-relatie gerelateerde
activiteiten vangen we onder het aspect Challenges, uitdagingen die je
aan kunt gaan maar vooral ook het uitdagen van elkaar.
TEAMPARK KARAKTER
Een duidelijk gewenst social karakter is één van de belangrijkste
voorwaarde bij het starten van een Teampark. Dit sociale karakter zal
doorlopend moeten kunnen worden bijgesteld, anders gezegd, met het
veranderen van de richting, toon en samenstelling van de community
zal het platform andere prikkels moeten gaan uitzenden. Het moet
meegroeien met de ontwikkeling van de communities zelf. De
Homepage van Youtube wordt regelmatig net iets anders ingedeeld.
Youtube is daarmee duidelijk op zoek naar een optimale lay-out. Zelf
weten ze niet precies wat het moet worden en ze monitoren het gedrag
van de community om langzaam naar de optimale lay-out toe te
groeien. Ze zijn het social design telkens voorzichtig aan het
veranderen en houden daarbij nauwlettend in de gaten welke effecten
het heeft.
Zoals hiervoor bij de negen aspecten al beschreven heeft elk aspect
eigen realisatiemogelijkheden die verschillen per soort sociale
omgeving. De kunst is de software die we ontwikkelen op de juiste
manier en in de juiste mate sociaal te maken. Te weinig socialness
verhinderen succesvolle community-building of effectieve
crowdsourcing, maar te veel zorgt juist voor drempel, ruis,
onduidelijkheid en afleiding.
Elke social website heeft zo zijn eigen karakter in termen van de meer
of minder dominant aanwezige sociale aspecten. Een social website kan
via deze aspecten worden geanalyseerd en wat zo ontstaat is een soort
van persoonlijkheidsschets, een karakterisering van de social website.
In onderstaand diagram is dat weergegeven voor enkele bekende social
Socialness
websites.

52
Het sociale karakter van verschillende websites
De meeste goede social websites zijn continu in ontwikkeling, zoals het

eerder genoemde Youtube, zodat bovenstaande karakters inmiddels
alweer anders kunnen zijn, maar het geeft aan dat elke community zijn
eigen karakter heeft. We onderkennen drie duidelijke
‘hoofddominanties’, te weten:
• Contentdominant (YouTube)
• Relatiedominant (LinkedIn)
• Activiteitdominant (Twitter)
WEGING OP BASIS VAN ZICHTBAARHEID

De zichtbaarheid en opvallendheid van de webcomponenten waarmee
het TeamPark is opgebouwd, bepaalt de weging en invloed van die
componenten binnen het totale karakter van het TeamPark. Het is dus
een aanwezigheidsfactor. We onderscheiden de volgende niveaus van
zichtbaarheid:
• Summier
• Matig
• Duidelijk
Socialness
• Niet te missen

53
Zichtbaarheid is een samenspel van verschillende factoren. Een
webcomponent dat zich knipperend en knalrood op de hotspot van de
openingspagina bevindt, heeft duidelijk meer bijdrage aan het totale
karakter van het TeamPark dan een webcomponent dat rechtsonder in
bescheiden lettertype en opmaak wordt geplaatst.
PLAATS OP DE WEBSITE
Binnen een scherm is de beste plaats links boven. Dit is de plek waar de
gebruikers het eerste op focussen, hij is dus het meest in het oog
springend14. Als een component links bovenaan geplaatst is zal hij meer
aanwezig zijn dan dat het component rechts onder (eventueel zelf pas
na scrollen zichtbaar) geplaatst is. Het component kan ook afwezig zijn
op de website maar wel een plaats hebben binnen het platform. De
plaats van het component binnen de Portal is dus belangrijk voor de
indicatie van de aanwezigheid. Dit effect gebruiken we als
wegingsfactor op de sociale kenmerken van de sociale componenten.
Onderstaande figuur is een analyse van het kijkgedrag van bezoekers.
Hoe roder de locatie, hoe vaker en langer er naar gekeken werd. Voor
adverteerders zijn dat bijvoorbeeld de meest gewilde plaatsen.
Socialness
14
http://www.marketingfacts.nl/berichten/20080609_eyetracking_het_verschil_in_kijkgedrag
_tussen_een_of_twee_kolommen/

54
Eye-tracking maps die aangeven waar de gebruiker het meeste kijkt
ANALYSE, HUIDIGE SITUATIE

Veel organisaties beschikken al over een intranet of extranet. Op een
van deze netten is vaak al een hoekje ingericht om kennis te delen of om
de wat meer informele zaken zoals bijvoorbeeld een eigen veiling of
receptenboek bij te houden. Vaak zijn deze niet echt met dit doel
ontworpen of ingericht, maar vanuit een clubje enthousiastelingen
ontstaan. Deze omgevingen kunnen gezien worden als de eerste
voorzichtige schreden op zoek naar een volwaardig TeamPark en de
gebruikers van deze functionaliteiten kunnen de eerste
enthousiastelingen binnen het nieuwe TeamPark worden. We willen
dus graag weten wat hen bezighoudt en boeit en bindt aan de
omgeving.
De mate waarin de sociale prikkelingen zoals activiteit, presence,
conversatie enzovoort aanwezig zijn in deze bestaande omgeving, kan
op gevoel worden gekwantificeerd. Gebruikers ervaren het immers ook
Socialness
op gevoel! Voor ieder aspect kan beoordeeld worden in welke mate het
aanwezig is. Dit schets het karakter van de huidige oplossing en we

55
beschouwen dit als de ist situatie zodat we later in de constructie fase
het verschil kunnen invullen om tot de geïnventariseerde soll situatie te
komen.
Naast deze relatief eenvoudige kwantificatie van de technische
inrichting willen we vooral ook horen wat de gebruikers ervan vinden
en wat ze met de huidige oplossing missen. Dit doen we tijdens de
inventarisatie.
INVENTARISATIE, DE GEWENSTE SITUATIE

Het gewenste karakter van een TeamPark kan worden achterhaald
door een toekomstige groep gebruikers te interviewen. Om te
voorkomen dat een gebruiker zich als een kind in een snoepwinkel
voelt, en het TeamPark wil volstoppen met alles wat hem cool lijkt,
moet dit interview op een meer subtiele, indirecte manier de werkelijke
behoeften en voorkeuren van de gebruikers boven water krijgen.
In plaats van de gebruiker vragen te stellen waarop hij zeer
waarschijnlijk elke keer bevestigend zal antwoorden zoals: ‘wilt u een
eigen blog?’ Of ‘wilt u video en plaatjes kunnen uploaden?’ ‘Wilt u elke
dag het laatste nieuws lezen?’, kunnen beter vragen worden gesteld in
de trend van: ‘bloggen of foto’s delen?‘, ‘Wikipedia of marktplaats?’,
‘Lezen of schrijven?’, ‘Discussiëren of bloggen?’. Zo wordt de potentiële
gebruiker geforceerd de functionaliteiten af te wegen en keuzes te
maken. Hiermee wordt eigenlijk indirect gevraagd naar het gewenste
karakter en kan de verwachte samenstelling van het TeamPark worden
geïnventariseerd. Omdat niet alle wensen boven tafel kunnen komen in
een dergelijke opzet is het verstandig om ook een aantal diepte
interviews met de gebruikers te doen. Zij kunnen dan in hun eigen
woorden vertellen wat ze nu missen en graag in het TeamPark zouden
willen zien.
Naast het inventariseren van de wensen van de gebruikers kunnen in
deze fase ook de verwachtingen van de opdrachtgever worden
geïnventariseerd. Dit gebeurt door een open gesprek aan te gaan
waarin de resultaten van de analyse en de inventarisatie besproken
worden. Het TeamPark begint immers al redelijk vorm te krijgen dus
Socialness
een eerste schets van de mogelijk toepasbare componenten wordt

gebruikt om het TeamPark te voorzien van een gezicht. Dit geeft goed

56
inzicht in de mogelijkheden en zorgt voor een gezonde betrokkenheid
en creëert een mooi moment om de verwachtingen te toetsen.
Socialness

57
Aantekeningen
Socialness

58
7. KICKSTART
Hoe krijg je mensen zover dat ze gaan deelnemen in het TeamPark? Het
succes van social software is helaas niet te voorspellen. Waarom werd
het Youtube en niet Google-video of Yahoo-video? Waarom Hyves in
Nederland en niet Myspace? Waarom Google en niet Altavista?
Niemand weet het. Betekent dit dan dat alles op de gok moet gaan en
dat er niets kan worden gedaan om dat succes eventueel af te dwingen?
Ook het antwoord daarop is voor de hand liggend: natuurlijk kan dat
wel. Dus, wat kan er worden gedaan om een community succesvol te
maken?
Het begint met het ter beschikking stellen van de juiste social software.
Teampark zorgt voor software met een gebalanceerd en afgepast
sociaal karakter en een goede levendigheid. Het zorgt voor software die
Kickstart
organische processen faciliteert. Het zorgt voor een talentvol

59
uitgangspunt. Het is nu aan de deelnemers er wat van te gaan maken,
maar dat gebeurt waarschijnlijk niet vanzelf. Hoe dan wel? Er is in dit
geval niet één weg naar Rome en het is geen harde wetenschap.
Onderstaand bijvoorbeeld de adviezen van Flickr, Google, Joshua
Porter15 en Juri Engström van Jaiku16.
Kickstart
15
http://bokardo.com
16
http://www.upstream.nl/comments.php?id=521_0_1_0_C

60
ORGANISEER SOCIALE ACTIVITEITEN
Het doel is mensen te stimuleren het TeamPark te gaan gebruiken voor
hun niet-functie gerelateerde, ‘organische’ activiteiten. Het doel is ook
ze in contact te brengen met hun collega’s, op het TeamPark. Dat bij
elkaar optellend, komen we al snel op het organiseren van sociale,
speelse activiteiten waarvoor het TeamPark nodig is. Spreek mensen
daarvoor in beginsel vooral aan op hun hobby’s, interesses en talenten,
daar zullen ze het gemakkelijkst in mee gaan. En doe dat dan vooral
niet alleen online. Denk bijvoorbeeld aan het organiseren van
fotocursussen, kookcursussen, schildercursussen, taalcursussen,
sportdagen, survivaldagen, circuitdagen en rijvaardigheidstrainingen.
Verbind deze activiteiten aan een prijsvraag of iets anders waar een
stimulans vanuit gaat en zorg dat ze hun resultaten (zoals content in de
vorm van foto’s, verhalen of recepten) delen in het TeamPark.
Prijsvragen, ludieke competities, beoordelingen. Het kan allemaal.
Na een fotocursus zouden de deelnemers de mogelijkheid moeten
krijgen hun artistieke werk te uploaden in hun eigen mediatheek of
weblog waarna bijvoorbeeld een ervaren fotograaf en de andere
deelnemers er kritiek of juist lof op kunnen uiten. Een leuke stimulans
zou zijn dat de beste foto’s in het hoofdkantoor of op de afdeling
worden opgehangen. Er kunnen allerlei leuke en stimulerende dingen
worden bedacht. Er ontstaan ook vanzelf discussies en het begin van
een online fotoclub is geboren. Op dit moment is het nog niet heel
belangrijk dat dit voor de bedrijfsvoering niet veel nut heeft want
belangrijk is eerst het ‘opstarten’ van het TeamPark. Wees dus in het
begin niet al te bang dat er zich activiteiten gaan ontplooien die weinig
met het bedrijf te maken hebben of dat er content wordt gegenereerd
waar het bedrijf weinig mee kan. Het online socializen op zich is al een
doel en in het begin is het vooral belangrijk dat mensen de weg naar het
TeamPark kunnen vinden en het rondhangen als plezierig gaan
ervaren.
Organiseer kookcursussen en laat de deelnemers na afloop hun
recepten op hun weblogs plaatsen. Of op een Wiki zodat anderen het
recept kunnen aanpassen. Aan het einde van het jaar wordt er op
kosten van het bedrijf een kookboekje gepubliceerd. Elke maand staat
Kickstart
er een recept in het bedrijfsblad. Van het beste recept worden elke

61
eerste maandag van de maand maaltijden geserveerd in de kantine. Be
creative…
Organiseer samen met dealers en leasemaatschappij circuitdagen
waarbij mensen verschillende auto’s kunnen uitproberen, naast hun
eigen auto. Laat de reviews online plaatsen en zorg ervoor dat mensen
uitgebreid over de auto’s kunnen discussiëren en uitgebreid kunnen
stemmen. Iedereen wil zijn mening laten horen. Zorg ervoor dat dealers
en leasemaatschappijen uw werknemers via de community informeren.
Geef ze daarvoor een eigen account. Voor de dealers is dit ook een
welkome mogelijkheid omdat ze hier met weinig moeite veel mensen
gericht kunnen benaderen zonder die mensen te hoeven ‘spammen’.
Laat de mensen dit alles zoveel mogelijk zelf, online en onderling
regelen. In samenspraak met de organisatie die de cursus geeft of
activiteit begeleidt. Doe een aankondiging op het TeamPark. Stel wat
budget ter beschikking en kijk of dat al voldoende is.
Misschien zelfs dat de software het toestaat online te gamen tegen de
collega’s. Een tetrus-competitie, een boter-kaas-en-eieren slachting of
een Sudoku-tournooi. Denk aan de mogelijkheden van Windows
Messenger (MSN) om activiteiten met elkaar te kunnen ontplooien.
Een online veiling op het TeamPark is natuurlijk een inkopper: die zal
vrijwel meteen goed gaan lopen en als het bedrijf er groot genoeg voor
is, zal een ludieke vorm van online dating ook meteen populair zijn. Al
snel volgt misschien wel een carpooling initiatief et voilá, dat heeft dus
wel directe voordelen voor de normale bedrijfsvoering.
START MET SOCIAL BOOKMARKING EN ACTIVITY-

STREAMING
Iets met directe toegevoegde waarde aan de bedrijfsvoering is social
bookmarking . Social bookmarken is het zogenaamd linkdumpen van
artikelen van andere websites. Een linkdump is een korte samenvatting
van en een hyperlink naar een extern artikel. De leden van de
community kunnen stemmen op deze linkdumps en de meest populaire
verschijnen doorlopend op de voorpagina. Dit communicatiemiddel kan
worden gebruikt om elkaar op de hoogte te houden van
Kickstart
marktontwikkelingen waarbij er door het stemmen automatisch een

62
schifting ontstaat tussen belangrijke en minder belangrijke artikelen.
Accountmanagers kunnen elkaar zo bijvoorbeeld op de hoogte houden
van wat zij belangrijke ontwikkelingen vinden.
Een andere laagdrempelige activiteit met directe toegevoegde waarde,
is activitystreaming. Mensen die Facebook kennen, weten wat het is.
Twitter is in principe ook een activitystream. Activitystreaming kan als
primaire doel dienen collega’s op de hoogte te houden van weer je mee
bezig bent. Het is leuk om te doen en al snel ontstaat er spin-off. Zoals
daadwerkelijk ongevraagde maar welkome en bruikbare hulp bij
werkzaamheden of problemen.
ZORG VOOR VOLDOENING

Eén van de belangrijkste stimulansen bij het cultiveren van een
community, is zorgen voor beloning. Deelnemers moeten persoonlijk
nut zien van hun bijdragen. Heel erg belonend is de bevestiging dat de
bijdrage wordt opgemerkt door anderen. Het is tegenwoordig helemaal
in een corporate blog te hebben waarop ook de CEO’s schrijven. Vaak
uit beleefdheid wil hier nog wel eens iemand een reactie plaatsen, maar
dat is het dan ook wel. Wat veel beter zou werken is als de CEO’s
zouden gaan reageren op de stukjes van anderen. Dat werkt veel
stimulerender dan vaak voor de community minder interessante blogs.
Mocht er dan in het organische klimaat een initiatief ontkiemen met
een halfwaardetijd langer dan een paar dagen, ga daar dan aandacht
aan besteden. Geef de initiatiefnemers desnoods extra tijd of budget.
Beloning wordt ook gefaciliteerd door de juiste techniek. Veel
intranetten hebben al de mogelijkheid blogs te plaatsen en media te
uploaden - de collaboration- / workgroup-oplossingen van de meeste
grote software fabrikanten hebben die mogelijkheden standaard in zich
- maar vervolgens kan niemand die bijdragen vinden omdat er
bijvoorbeeld geen gezamenlijke voorpagina is.
Kickstart

63
Aantekeningen
Kickstart

64
8. RENDEMENT
KWALITEIT EN
Communities laten zich niet vertellen wat ze moeten doen.

Communities kunnen niet centraal of direct worden gestuurd.
Communities vormen zichzelf en die vorming kan weliswaar richting
worden gegeven maar dat gaat compleet anders dan in puur
bureaucratische organisaties, vanuit een centraal brein. Een beetje
sturing in de vorm van een vraag of wat wensen, bijvoorbeeld door een
Kwaliteit en rendement
moderator, is geen probleem, dat wordt wel geaccepteerd, alleen de

effectiviteit is minimaal. Het moet anders, het moet meer 'organisch'.
Elke community maakt een continue evolutie door en kan daarbij
subtiel worden gestuurd. Net als evolutie in de natuur is het geen

65
proces dat centrale aansturing heeft maar wat wel een heel duidelijk
patroon volgt.
SOCIAL DESIGN ALS DOORLOPEND PROCES

De belangrijkste sturende voorwaarden van een internet-community
worden ingebracht door het website ontwerp en daarvoor hebben we
reeds een start gemaakt door de introductie van de negen sociale
aspecten van een site. Maar social design gaat verder. Het begint bij het
opzetten van een platform met de juiste genen, terug te zien aan een
bepaalde mix van die aspecten. We bespraken reeds het sociale
karakter van zo’n website. Als het platform, het TeamPark, eenmaal
staat, komt de volgende net zo belangrijke stap. De geforceerde evolutie
ervan. Subtiele aanpassingen in de navigatie of de functionaliteit van
een site of in het sociale concept erachter kunnen de evolutie van de
community sturen of afdwingen.
Meest voor de hand liggend, is de keuze van functionaliteit en de
plaatsing van de diverse webelement op de pagina’s. Het spreekt voor
zich dat de meest opvallende elementen, het meeste invloed zullen
uitoefenen. Als een website te weinig discussie laat zien, is de meest
voor de hand liggende aanpassing, een bijbehorend webelement (zoals
‘de laatste 10 reacties’) opvallender te maken en alle drempels rondom
het deelnemen aan een discussie te verlagen. Als een website teveel uit
de hand gelopen discussie laat zien onder weblogs , kan worden
overwogen de reacties telkens in willekeurige volgorde te tonen zodat
mensen niet meer op elkaar kunnen reageren. Voor elk ongewenst
effect is vaak wel een manier te bedenken om het te om te buigen.
Andersom moet gewenste effecten en hoogwaardige content, laten we
het ‘kwaliteit’ noemen, worden gestimuleerd. Mensen die hun best
doen, moeten dat beloond zien worden. Het is op deze manier dat een
community kan worden beteugeld en dat uiteindelijk het gewenste
rendement moet worden gehaald.
Dit kaderen van de bewegingrichting van de community door gewenst

gedrag te stimuleren en ongewenst gedrag onaantrekkelijk te maken, is
een doorlopend proces. Op de social website zijn vele sociale
mechanismen aanwezig en elk mechanisme kan worden beïnvloed.
Naarmate het aantal bezoekers en deelnemers verandert, hopelijk

66
groeit, moeten veel van de kaders meeveranderen. In een grote groep
zijn andere effecten dominant dan in een relatief kleine groep. Het
opleveren en in gebruik nemen van het TeamPark is dan ook ‘slechts’
de start. Wees niet te gretig door meteen al op kwaliteit te sturen, het is
belangrijk dat er eerst voldoende kwantiteit is. Een goede instroom aan
content, voldoende activiteit, een grote community. Laat het echter ook
nooit te ver uit de hand lopen. Wat nodig is, is doorlopend de vinger aan
de pols en een verstandige moderator die kan aangeven aan de
designers welke aanpassingen gewenst zijn. Doe dit trouwens in open
dialoog met de gebruikers. Vermeld op het forum of op het weblog
duidelijk welke soort wijzigingen er worden doorgevoerd en wat de
reden daarvoor is, zonder al teveel technische details vrij te geven (dat
kan later wel eens je nadeel werken omdat mensen dan beter kunnen
valsspelen). Ongetwijfeld gaan er elke keer mensen klagen, trek je daar
niet teveel van aan. Maak het ook geen democratie, het zijn
mededelingen, geen vragen.
In Web 2.0 is het heel normaal dat websites in een toestand van
‘perpetual beta’ blijven. Er zijn geen grote opleveringen meer, maar
doorlopend kleinere.
DE 1%-REGEL
In een community zijn de meeste leden parasieten. Slechts op de
achtergrond aanwezig, consumerend wat de anderen produceren. Voor
elke 100 miljoen downloads op Youtube zijn er ongeveer 65.000
uploads, 1500:1. Meer dan de helft van alle Wikipedia-artikelen wordt
gemaakt door veel minder dan één procent van de gebruikers en meer
dan 70% van de artikelen door minder dan 2% van de gebruikers.
Geenstijl gaf ooit eens aan dat minder dan 2% van de lezers ook
daadwerkelijk reageert. Voor grotere communities geldt inmiddels als
houvast de 1%-regel17: 1% van de gebruikers zal daadwerkelijk content
toevoegen aan een sociale website, 10% zal daarop interacteren door
bijvoorbeeld een reactie te plaatsen en de rest, 89%, zal slechts in stilte
consumeren wat wordt aangeboden.

Dit is niet slecht of goed, dit is een statistiek waar rekening mee
gehouden moet worden met het opbouwen van de community en het
17
http://www.useit.com/alertbox/participation_inequality.html

67
ontwerp van de website. In social nieuwssites kan op artikelen worden
gestemd en de populairste komen op de voorpagina. Het is een
afweging welke groep je daarbij de meeste invloed gaat geven en die
beslissing zal behoorlijk bepalend kunnen zijn voor de inhoud van de
voorpagina en dus ook voor de cultuur in de community. Een bedrijf dat
5000 werknemers heeft, mag blij zijn als er initieel 50 zijn die heel
regelmatig eigen content produceren. Pas als de community onderdeel
is geworden van de bedrijfscultuur zal dat cijfer gaan stijgen. Het valt
ook te verwachten dat de 1% veel gunstiger zal uitpakken in een
bedrijfsmatige omgeving dan in zo maar een ‘vrije’ internetomgeving,
wellicht dat 5-10% haalbaar is.
DE OPTIMALE CROWD
Volgens het boek The Wisdom of Crowds18 kunnen de beste resultaten
worden verkregen van een crowd (community) wanneer:
• Er voldoende verschillende meningen zijn (en
persoonlijkheden)
• Er voldoende onafhankelijkheid is bij het maken van keuzes
(denk aan het Mattheüs-effect)
• Er voldoende decentralisatie is, zodat mensen zich kunnen
specialiseren gelijkgestemden kunnen overhalen mee te werken
aan hun onderwerp (denk aan organische groepvorming en
getal van Dunbar19,20)
• Er technische mogelijkheden zijn om tot collectieve beslissingen
te komen of om de collectieve mening te peilen (denk aan
democratic ratings, reputatiesystemen21 en een gewogen
voorpagina22)
Dit zijn social design aspecten waarop gestuurd moet worden – met de
juiste technologie en inrichting van faciliteiten - omdat ze
ondersteunend zijn aan alle andere resultaten die van de community
worden verwacht. Dit sturen kan gebeuren door de juiste mix en soort
18
http://books.google.nl/books?id=bA0c4aYTD6gC
19
http://en.wikipedia.org/wiki/Dunbar%27s_number
20
http://www.lifewithalacrity.com/2004/03/the_dunbar_numb.html
21
http://en.wikipedia.org/wiki/Reputation_system
22

68
webelementen op de juiste manier bij elkaar te zoeken en de gewenste
bijdragen op de juiste manier te belonen.
Het eerste punt kan worden onderkend door in een bedrijf
verschillende afdelingen in dezelfde sociale omgeving bij elkaar te
brengen. Zo veel mogelijk verschillende mensen van zoveel mogelijk
verschillend niveau van opleiding, functieniveau enzovoort.
Het tweede punt is een vrijwel compleet technisch te garanderen
voorwaarde. We bespreken dit direct hierna aan de hand van het
sociale mechanisme dat hierbij werkzaam is: het Mattheüs-effect. Het
komt er op neer dat bij het maken van een keuze zo min mogelijk
beïnvloeding aanwezig moet zijn, bijvoorbeeld in de vorm van reeds
gegeven beoordelingen.
Het derde punt is ook een vrijwel compleet technisch te garanderen
voorwaarden. Het moet mogelijk zijn voor de community hun eigen
deelcommunities te vormen. Dit is een kwestie van de juiste software.
Het laatste punt is extra belangrijk, we hebben het in dit boek telkens
over de speciale talenten van de crowd. Die talenten betekenen niets als
er geen mechanisme is om de groepskeuze of –beslissing te kunnen
zien of lezen. In de content-dominante variant van ons TeamPark is de
‘democratische voorpagina’ en het bijbehorende wegingalgoritme één
van de belangrijkste aggregatiemiddelen. Deze worden verderop
besproken.
DE NIET ZO OPTIMALE CROWD

Andersom kunnen ook problemen met de samenstelling van de
community worden herkend. Hetzelfde boek noemt onder andere de
volgende mogelijke problemen23:
• Te homogeen (inteelt)
• Te gecentraliseerd
• Teveel kuddegedrag
Ook dit zijn factoren die met het juiste social design kunnen worden
bijgestuurd.
23
http://en.wikipedia.org/wiki/The_Wisdom_of_Crowds

69
Een te homogene groep kan een lastig probleem zijn. Eén van meest
voor de hand liggende preventieve maatregelen is een community juist
niet te laten overstemmen met de organogram van het bedrijf.
Afdelingen hebben per definitie al een bepaalde mate van inteelt. Laat
de productiemedewerkers maar meedenken met de innovatieafdeling.
Verschil van invalshoek is voordelig.
Met te gecentraliseerd wordt bedoeld dat kennis niet makkelijk
toegankelijk is en groepen teveel in hun eigen omgeving blijven hangen.
Ook dit is een eenvoudig oplosbaar probleem. De ‘gewogen’
gezamenlijke voorpagina die we zo gaan bespreken is een voldoende
oplossing.
Een Teampark is als een ecosysteem. Niet alle communities zijn even
stabiel of optimaal en zoals in elk ecosysteem is de kans op oscillaties,
insectenplagen en onbalans het grootst wanneer de diversiteit en
spreiding het kleinst is. De kans op een sprinkhanenplaag is in een
woestijn groter dan in een jungle. In instabiele communities kunnen
kleine incidenten snel uit de hand lopen. In te weinig diverse
communities zit te weinig creativiteit en teveel intellectuele inteelt. De
meest stabiele communities zijn waarschijnlijk de grootste en meest
diverse communities.
Omvang en diversiteit zijn beide factoren die juist in het begin van de
community-vorming nog niet aanwezig zijn. Hier moet continu op
gestuurd worden en door meteen al in het begin zelf te zorgen voor
diversiteit, kan de community een gunstige startrichting worden
gegeven. Een veel gebruikte truc op startende discussieplatforms is een
dissonant undercover te laten gaan in de community en overal tegen
laten zijn. Een overdreven tegengeluid te laten horen. Dit gaat goed
totdat ze je onherroepelijk doorkrijgen.
HET MATTHEÜS-EFFECT
Communities hebben een rare uitwerking op hun leden. Niet alleen is
een community ‘meer’ dan de som van zijn individuen. De community,

het geheel heeft ook een terugkoppeling op de delen. Er bestaat in
sociologie bijvoorbeeld zoiets als 'het cumulative advantage'.
Nederlanders zouden dat meer een gevalletje ‘de duvel doet het altijd
op de grote hoop’ noemen en meer officieel staat het bekend als het

70
Mattheüs-effect24: ‘zij die al veel hebben, zullen meer krijgen, en zij die
niet hebben, wordt ontnomen wat ze verdienen’. Mensen hebben altijd
de neiging zich te willen aansluiten bij de grootste, beste of bekendste
groep of persoon of mening. Het kudde-effect25.
Op social nieuwssites als DIGG en NUJIJ heeft dat potentieel grote
invloed op bijvoorbeeld het stemgedrag van bezoekers. DIGG is een
sociale nieuwssite waar de community hun nieuws naar de voorpagina
kan stemmen. De kwaliteit van het nieuws laat nogal te wensen over en
de eentonigheid van onderwerpen is sommigen een doorn in het oog. Je
kan er op wachten tot het zoveelste iPhone nieuws weer bovenop staat.
Voor een deel heeft dit maken met ongrijpbare factoren maar voor een
belangrijker deel misschien wel met het ontwerp van de website26.
Omdat op beide sites de populariteit van de artikelen al zichtbaar is
vóórdat een gebruiker stemt, is er de zeer sterke neiging aanwezig in de
crowd als geheel reeds populaire artikelen nog populairder te maken
met een waarschijnlijk negatief gevolg voor de kwaliteit en diversiteit
van de inhoud van de website als geheel. Op vrijwel elke site waar
'meest bekeken' of 'meest populaire' lijstjes worden getoond, is het
effect al zichtbaar: de artikelen die getoond worden in die lijstjes
worden onevenredig meer bekeken. Mensen voelen zich kennelijk
veilig als ze weten dat ze bij de grootste groep horen. Weblogs als
Geenstijl maken dankbaar gebruik van dit gedrag, ze binden een hele
grote groep aan zich door collectief kleinere en minder weerbare
groepen te dissen. Makkelijk, effectief, maar kwaliteit zal je er niet mee
in huis halen.
Eigenlijk is het 'cumulatieve voordeel' niets anders de tweede en derde
regel van 'Boids' in werking. Een boid is zo geprogrammeerd dat hij
altijd de richting van de groep moet volgen en altijd naar de positie van
de groep als geheel moet bewegen. Dichtbij, niet te ver weg. Als we nou
weten dat de leden van een groep altijd in dezelfde richting zullen
willen bewegen als de andere leden, dan kan je daar rekening mee
houden. Bijvoorbeeld door die richting te verbergen. In het geval van

een social nieuwssite als DIGG zou je de populariteit van een artikel pas
kunnen tonen nádat er gestemd is. Dat maakt de stemmen veel
24
http://nl.wikipedia.org/wiki/Matthe%C3%BCs-effect
25
http://blog.futurelab.net/2007/04/cumulative_advantage_versus_th.html
26
http://mashable.com/2007/04/15/is-digg-the-result-of-cumulative-advantage/

71
onafhankelijker en zal de kwaliteit verbeteren, maar de kwantiteit
verminderen. Het is waarschijnlijk geen toeval dat DEL.ICIO.US, een
andere grote social bookmark site, veel hogere kwaliteit van content
heeft én wel een onafhankelijk stemmechanisme. De site heeft
tegelijkertijd ook minder bezoekers helaas zijn kwaliteit en kwantiteit
vaak wederzijds uitsluitend.
COLLABORATIVE FILTERING
Als een TeamPark een saamhorigheidgevoel moet gaan creëren, dan is
het gewenst een voorpagina te hebben die door de groep zelf gemaakt
wordt. Een pagina waar alle content en alle activiteit voorbij komt.
Ongeacht wie het heeft gemaakt en ongeacht in welk deel van de
community het is geplaatst.
Daarnaast moet er een mechanisme zijn om de wijsheid van de crowd
ook zichtbaar te maken, een zogenaamde aggregatiemechanisme.
Wanneer er veel content (forumposts, video’s, foto’s, slideshows, wiki-
entries, veilingadvertenties) wordt geproduceerd, zorgt dat echter voor
een ongewenste stortvloed van informatie op de voorpagina. De nieuwe
content komt dan zo snel voorbij dat niemand er iets van oppikt.
Daarnaast is niet alles even geschikt voor de voorpagina. Bij uitstek is
de voorpagina juist doorlopend een etalage voor alleen het beste,
leukste, meest inspirerende dat er op dat moment nieuw is geplaatst.
Het verschijnen van uw artikel op de voorpagina is dan een beloning op
zich. Maar redactie plegen is uit den boze op een social site. Dus wat
nu?
De oplossing is de community zelf te laten bepalen wat goed is wat niet.
Dat kan op verschillende manieren. Vrijwel elke social website, denk
aan Youtube, kent wel de mogelijkheid artikelen van een rating te
voorzien. Die rating kan worden gebruikt om de op dat moment best
gewaarde artikelen voor de voorpagina te selecteren. Als in de rating
ook de tijdsduur wordt betrokken gaat een artikel vanzelf zijn
populariteit verliezen en verdwijnt het weer van de voorpagina. Dit

mechanisme, collaboratieve filtering27, is zeer geschikt om zonder
expliciete redactie toch de beste content te selecteren. Het mechanisme
is zelf behoorlijk democratisch.
27

72
Naast een expliciete rating zijn er ook impliciete factoren die zouden
kunnen meewegen. Eigenlijk zouden alle eigenschappen die content
gewenst maken, gewogen moeten worden. Collaboratieve filtering kent
over het algemeen twee varianten: actieve en passieve. Gebruikers
laten stemmen classificeert als een actieve variant, in dat geval wordt
echter veel bruikbare informatie niet gebruikt. Zo zouden bijvoorbeeld
de kijkcijfers, het aantal reacties, misschien zelfs een soort van
automatisch te meten inhoudelijke kwaliteit mee kunnen wegen. Dit
wordt passieve filtering genoemd. Hoe dan ook, het gebruikte algoritme
heeft een grote invloed op de evolutie van de community en de
kwaliteit van hun output.
NUJIJ, de sociale nieuwssite van NU / Ilse media, bepaalt populariteit
van artikelen op basis van stemmen alleen en geeft elke stem evenveel
weging. De kijkcijfers van een artikel en het aantal reacties dat wordt
gegeven wordt niet meegenomen in de berekening. Dit betekent dat een
groot deel van de community geen invloed heeft op de inhoud van hun
community. Zou NUJIJ deze factoren er wel in gaan betrekken, is de
kans groot dat er een cultuurverandering zichtbaar zal zijn. Met cultuur
wordt hier bedoeld de toon waarop de gemiddelde discussie wordt
gevoerd, het soort nieuws dat wordt geplaatst en ook de mate van
betrokkenheid en interactie, dat soort zaken.
Ekudos, een andere Nederlandse social bookmarking site, heeft een
uitgebreider algoritme dat ook reputatie (kudos) van een stemmer
meerekent en de cultuur op die site is duidelijk anders. Diversere
content maar ook veel minder discussie.
Een potentieel groot probleem bij zogenaamde democratische
systemen, is misbruik. Social newssite DIGG is zo groot en een
voorpaginaplaatsing daar is financieel dermate aantrekkelijk (reclame-
inkomsten) dat er op een gegeven moment sprake was van betaalde
topposters. De doorzichtigheid en voorspelbaarheid van het gebruikte
algoritme, een oppervlakkig begrip van wat basale sociale
mechanismen en wat hulp van andere topposters maakte het mogelijk

het systeem systematisch ‘te gamen’28 (ook wel ‘pay-for-play’
genoemd). DIGG greep in, naar het schijnt zonder al teveel succes. Op
NUJIJ is het ook heel makkelijk nieuws op de voorpagina te krijgen door
28
http://bokardo.com/archives/diggs-design-dilemma-redux/

73
slechts een kleine groep samenwerkende leden. Leden van de Zapruder
Inc. website konden wekenlang de hele site gijzelen totdat de auteurs
van die site opriepen wat rustiger aan te doen. De oplossing van NUJIJ
was een hele asociale: de mogelijkheid onzichtbare tegenstemmen uit
te brengen en sinds die tijd gebeuren er rare dingen in het systeem.
Waarschijnlijk een redactie die naar eigen willekeur aan de knoppen
zit. Een goed reputatiesysteem en een slim algoritme kunnen dit
probleem netjes oplossen.
Op zaplog.nl wordt populariteit mede daarom berekend door het
systeem. De basis hierachter is de zogenaamde 1% regel voor social
media. De artikelen worden geplaatst door de 1%-groep. De stemmen
en reacties worden gegeven door de 10%-groep en de kijkcijfers
worden gegenereerd door de stille 89%. Het algoritme dat de
populariteit berekend, geeft deze groepen een verschillende weging. De
weging wordt continu bijgehouden en is op het moment van schrijven:
aantal stemmen / aantal verschillende reageerders / aantal reacties /
aantal views = 1 / 2 / 5 / 200 (genormaliseerd voor de laatste 1.000
artikelen). Het ZapLog gebruikt ‘de reciproke van deze verhouding’ als
weging voor de populariteit van een artikel zodat elke soort gebruiker
een eerlijk aandeel heeft. Een pageview heeft daarbij wel 200x minder
gewicht in het algoritme dan het uitbrengen van een stem maar toch
heeft ook de anonieme gebruiker die alleen maar kijkt invloed op het
systeem. Het aantal stemmen of de populariteit van artikelen is niet
opvallend zichtbaar, zodat het Mattheüs-effect wordt vermeden. Omdat
het ZapLog het zelf schrijven van artikelen heel gewenst vindt, krijgen
artikelen met een copyright (een indicatie voor originele content)
voordeel, net als artikelen met een plaatje en een bepaalde
minimumlengte. Alle eigenschappen die als gewenst worden
beschouwd, worden gestimuleerd. Aanvankelijk is ook
geëxperimenteerd met de inhoudelijke kwaliteit van een artikel. Er
bestaan verschillende algoritmen die op basis van statistieken
betreffende woordlengtes en -diversiteit iets over de kwaliteit van een
artikel kunnen zeggen, vertaald in bijvoorbeeld een getal als ‘aantal

jaren opleiding’, maar dit bleek ongewenst omdat dergelijke algoritmen
niets van ‘dichterlijke vrijheid’ of creatief woordgebruik begrijpen.
Belangrijkste overweging bij het bedenken van het wegingalgoritme, is
de gewenste kwaliteit. Welke artikelen, welke content, welke output is

74
gewenst? De meest gewenste output moet natuurlijk de grootste kans
maken op een voorpaginaplaatsing, er vanuit gaande dat zoiets een
goede stimulans is voor auteurs. Op zaplog.nl kunnen zowel eigen
artikelen worden geplaatst als veel eenvoudigere linkdumps. Omdat er
naar gestreefd wordt zoveel mogelijk eigen content te tonen, krijgen
zelf geschreven artikelen op verschillende manieren een
voorkeursbehandeling. Bij plaatsing moet een auteur aangeven wat
voor soort copyright het artikel heeft: geen (voor citaten en
linkdumps), creative commons29 (shared) of all-rights reserved. Hoe
exclusiever de content, hoe sneller en eenvoudiger het op de
voorpagina kan komen en hoe langer het daar kan blijven staan.
Daarnaast worden zelf geschreven artikelen bij wijze van extra
stimulans getoond met een korte intro en linkdumps alleen maar als
titel. Gebruikers hebben namelijk de neiging eerder op de intro’s te
klikken dan op de ‘kale’ linkjes. Artikelen die zijn voorzien van een
plaatje krijgen vervolgens nog iets meer voorkeur, net als artikelen met
behoorlijke lengte. De hele lay-out design, social design en
interactiedesign zijn er op gericht het plaatsen van originele nieuws- en
opinieartikelen te stimuleren en dat het werkt, bleek uit het winnen van
de Dutch Bloggie voor beste Nederlandse weblog in de categorie
nieuws en politiek30. Inmiddels is het grootste deel van de content
oorspronkelijk werk en is het in grootte de tweede social newssite van
Nederland. Het algoritme en het social design van de website worden
doorlopend aangepast. Een soort publieke demonstratie social design
en dat is het ten dele ook omdat het ZapLog is gebruikt om veel van
onze theorie op te testen en door te ontwikkelen.
REPUTATIE OF KARMA
Eerder hadden we het al over het belang van de juiste
aggregatiemechanismen in een social website. Alleen maar grote
hoeveelheden UGC (user-generated content) laten genereren is niet
voldoende, alleen maar heel erg veel activiteit opstarten ook niet. Veel
vriendjes maken. Veel video’s kijken. Het zijn geen ‘resultaten’. Wel
voor websites die het moeten hebben van pageviews en
gebruikersaantallen omdat dat de advertentie-inkomsten bepaalt, niet
29
http://creativecommons.org/
30
http://zaplog.nl/zaplog/article/winnaars_dutch_bloggies

75
voor een TeamPark dat daadwerkelijk talent wil gebruiken voor betere
bedrijfsvoering. Er moet daarvoor een middel zijn om die resultaten te
berekenen / laten ontstaan / zichtbaar te maken. De zojuist beschreven
democratische voorpagina is er één van. Niet alleen komen daarop ‘de
resultaten’ langs, het zorgt ook dat iedereen feeling kan houden met de
hele community.
Een ander mechanisme dat daarmee vaak in combinatie wordt gebruikt
is ‘reputatie’. Aan elke identiteit (meestal natuurlijk gewoon een
gebruiker) kan een getal worden gekoppeld dat aangeeft hoeveel
gewicht deze heeft in de community. Dat getal kan op vele manieren
worden gebruikt om kwaliteit te stimuleren31. De meest eenvoudige is
natuurlijk een ranglijst. ‘Gebruiker van de week’.
Reputatiesystemen moeten met terughoudendheid worden gebruikt.
Elke gebruiker is in principe even waardevol voor de community omdat
hij of zij op een dag ook zijn of haar unieke talent in de strijd zal gooien.
Zelfs querulanten en trollen hebben hun functie32. Een tegendraads
persoon blijkt altijd heel succesvol in het aanzwengelen van discussie
en bij veel opstartende websites nemen redactieleden die rol vaak
stiekem zelf op zich. Tegelijkertijd zijn sommige gebruikers gewoon
actiever en succesvoller dan anderen en geeft de juiste beloning een
signaal af. Het vormt een stimulans. Het reputatiesysteem mag echter
nooit een drempel gaan vormen voor nieuwe, beginnende of tot dan toe
minder waardevolle gebruikers.
Waar een reputatiesysteem ook bruikbaar voor kan zijn, is het
tegengaan van misbruik van de community. Vooral in systemen waar
op content of activiteiten gestemd kan worden, of waar ratings kunnen
worden geplaatst, is het ongewenst dat iemand die net lid is geworden
meteen fors zijn stempel kan drukken. In dit geval moet je dat soort
recht eerst verdienen.
De eerder genoemde websites NUJIJ en Ekudos zijn ook nu weer
interessant. Op NUJIJ wordt kwaliteit bepaald op basis van het aantal
stemmen dat is uitgebracht. Iedereen die net inlogt kan meteen

meedoen en door snel een paar accounts aan te maken kan iemand een
bepaald item meteen al een flinke schop geven. Tegelijkertijd hebben
31
http://www.moneysmith.com/2008/07/28/why-does-social-media-need-karma-ratings/
32
http://nl.wikipedia.org/wiki/Troll_(internet)

76
de mensen die wel interacteren op een item maar niet stemmen, geen
invloed. Het grootste deel van de community wordt dus genegeerd. Op
Ekudos is dat hetzelfde maar daar heeft niet iedere stem hetzelfde
gewicht. Daar heeft elke gebruiker een bepaalde hoeveelheid kudos die
zijn stemgewicht bepalen en die kudos moeten worden verdiend. Dit
voorkomt misbruik en ‘playing’ en in de praktijk blijkt het ook een
gunstige uitwerking te hebben op de kwaliteit van de content die de
voorpagina bereikt. Hun voorpagina is veel diverser dan die van NUJIJ
waar kleine teams continu bezig zijn hun eigen items naar boven te
stemmen. Echter, de manier waarop deze kudos kunnen worden
verdiend hebben niet heel veel met kwaliteit te maken, maar alles met
kwantiteit. Het systeem beloont het aantal stemmen dat een gebruiker
uitbrengt, het aantal artikelen dat een gebruiker plaatst en het aantal
reacties dat een gebruiker geeft. In kleine communities is dat wellicht
nog gewenst omdat daar eerst moet worden gestreefd naar kwantiteit,
maar het grote probleem in omvangrijke, serieuzere communities is dat
dit metrieken zijn die de gebruiker zelf kan beïnvloeden. Een gebruiker
kan zijn eigen kwaliteit bepalen en dat is meestal ongewenst.
In het ZapLog wordt karma berekend aan de hand van de beoordeling
die het systeem gaf aan zijn bijdragen en die werden weer bepaald op
basis van gewogen factoren als aantal interacties (views, comments,
links, ratings), het aantal verschillende gebruikers dat interacteerde en
de gemiddelde rating. Een gebruiker wordt daardoor waardevoller als
de community zijn bijdragen als waardevol beoordeeld, en zowel
kwaliteit als kwantiteit zijn nu belangrijk.
In uw TeamPark moet per groep moeten worden gekeken welke
kwaliteit moeten worden gestimuleerd en zou er per groep een ander
karmasysteem moeten zijn. Wees niet bang deze berekeningen
regelmatig te veranderen naarmate bijvoorbeeld de community groeit.
In een kleine community moet eerst op kwantiteit worden gestuurd, in
een wat grotere kan steeds meer op kwaliteit worden gestuurd.
Communiceer de wijzigingen echter wél en maak geen uitzonderingen
naar bepaalde gebruikers, maar doe dit zonder de specifieke details van
de berekening vrij te geven om valsspelen tegen te gaan.
Reputatie kan ook behulpzaam zijn bij het vaststellen van in welke
groepen bepaalde expertise aanwezig is of bij het vinden van

77
materiedeskundigen. Bijvoorbeeld in combinatie met social tagging en
social network analysis. Het is dan niet moeilijk vast te stellen op basis
van enkele sleutelwoorden waar voor die woorden de meest
waardevolle content vandaan komt, van welke groep en welke
personen. Het soort analyse waarmee dat gebeurt, heet social network
analysis en een typische uitkomst zijn de al eerder genoemde
communities of practice. Groepen mensen die op basis van verdiende
reputatie en getoonde interesses een impliciete relatie met elkaar
hebben.
TAGS OF CATEGORIEËN
De belangrijkste 'truc' bij het bouwen van sociale websites is vooral het
organische, het zelforganiserende aspect zo goed mogelijk te
ondersteunen. Niet alleen te sturen, maar mogelijk te maken. Laat
mensen zelf groepen vormen en ga vooral geen groepen vooraf
definiëren. Breng zeker geen hiërarchische structuren aan. Het sociale
deel van de organisatie kent geen afdelingen en divisies. Mag die ook
niet kennen. Dus ook géén vaste structuur afdwingen in de bijdragen
van de gebruikers.
Op een social weblog of een social nieuwssite kunnen bezoekers eigen
artikelen (of content in het algemeen) invoeren. Een van de meest
belemmerende zaken, die op vrijwel iedere site enorm in de weg zit is
een vaste categorieënstructuur. Kennelijk heeft dan iemand het
absurde idee gehad dat hij van tevoren een classificatie kon bedenken
waar altijd alles in zou passen. Ambitieus, dat wel, maar vaak niet slim.
Classificatie in het algemeen is een probleem waar nooit een goede,
eenduidige oplossing voor kan worden gevonden. Biologen,
wiskundigen en filosofen weten dat al eeuwen. Het artikel dat de
gebruiker wil plaatsen zal vrijwel nooit in slechts één van de
categorieën passen en ook vrijwel nooit exact op precies die
categorieën die van tevoren waren bedacht. De vaste structuur staat
evolutie van de crowd in de weg. In de meeste gevallen is het een betere
oplossing te kiezen voor een systeem dat 'social tagging' heet, het
resultaat is een zogenaamde folksonomy33, in tegenstelling tot een
taxonomy34. Een goede Nederlandse benaming voor tag zou zijn:
33
http://en.wikipedia.org/wiki/Folksonomy
34
http://en.wikipedia.org/wiki/Taxonomy

78
trefwoord. Elke gebruiker kan aan elk artikel trefwoorden hangen en
het systeem geeft diverse mogelijkheden artikelen op basis van deze
trefwoorden terug te vinden, of met elkaar te relateren in bijvoorbeeld
aanbevelingen.
Sites die dit systeem van classificatie ondersteunen zijn vaak te
herkennen aan de wat rommelige maar zeer informatieve 'tagclouds35'.
Een tagcloud is een visuele representatie van de populariteit van de
tags of trefwoorden. Veel voorkomende trefwoorden worden groter
weergegeven. In één oogopslag geeft de tagcloud veel informatie.
Onderstaande cloud toont landen in verhouding tot hun inwoners.
Een Tagcloud van landen gewogen naar aantal inwoners
Een vergelijkbare tagcloud kan ook worden gemaakt op basis van

bijvoorbeeld bruto nationaal product, landoppervlak of elke andere
statistiek.
Tagging is organisch, categorisering niet. Beide hebben hun
toepassingen maar de meeste sociale sites hebben meer aan tagging. Er
zijn automatische tagging-mechanismen, die tellen dan de
woordfrequenties in de artikelen, maar die hebben als nadeel dat een

tag altijd letterlijk in het artikel moet voorkomen. Dergelijke tagclouds
35
http://en.wikipedia.org/wiki/Tag_cloud

79
kunnen ook online gegenereerd worden, bijvoorbeeld op een site als
http://www.tagcrowd.com/
Tagging levert ook bijvoorbeeld semantische en statistische informatie
op: de tags kunnen op vele manieren worden geanalyseerd. De
frequentie van tags, de verdeling, maar ook de onderlinge relaties. De
tags die aan een bepaald artikel worden gehangen, hebben kennelijk
een semantische relatie en hebben kennelijk met elkaar te maken. Een
gebruiker of gebruikersgroepen kunnen worden getypeerd aan de tags
die zij plaatsen. Een website kan worden getypeerd aan de tags die op
dat moment populair zijn. Er kunnen gebruikersgroepen worden
geïdentificeerd op basis van overeenkomende tags. Via statistische
analyses kan een schat aan BI en CI informatie uit tags worden gehaald,
trends, memen en vast nog veel meer.
REACTIEMECHANISMEN STUREN DE CONVERSATIE,

DE WET VAN GODWIN
Een ander heel concreet voorbeeld is de manier waarop een website
met de reacties van bezoekers omgaat. Op een weblog is het
gebruikelijk de reacties direct na ingave ook te tonen onder het artikel.
Vaak is dit niet een bewuste keuze maar gewoon het nadoen van wat
elk ander blog al doet. Het is niet goed of slecht, maar het heeft wel
consequenties. Het opent de mogelijkheid voor bezoekers met elkaar in
discussie te gaan maar geeft het risico dat de reacties off-topic gaan en
niets meer met het oorspronkelijke onderwerp te doen hebben. In de
praktijk blijkt vaak dat de discussies al snel helemaal niet meer over het
artikel waarop wordt gereageerd gaan. Een veel te lang dooretterende
discussie is het gevolg. De neiging voor een moderator om in te grijpen
wordt steeds groter. Uiteindelijk zal het niet lang meer duren of één van
de bezoekers noemt de moderator of een medebezoeker een Nazi of
nog erger. Et voilá, de wet van Godwin in actie.
De wet van Godwin is een aforisme over de internetcultuur
dat oorspronkelijk in 1990 door Mike Godwin bedacht werd.

De wet stelt:Naarmate online discussies langer worden,
nadert de waarschijnlijkheid van een vergelijking met de
nazi's of Hitler tot één. (bron: Wikipedia)

80
Door de reacties met een onbekende vertraging te plaatsen, kunnen de
reacties veel beter on-topic worden gehouden en blijven de onderlinge
discussies minimaal. In Nederland wordt dat gedaan door de Telegraaf.
Discussiëren en off-topic reageren zijn meer zaken die je op een forum
wilt plaatsen, waar iedereen zijn eigen discussie kan starten. De meeste
weblogs zouden beter werken wanneer reacties niet direct na plaatsing
worden getoond, maar pas na een willekeurige vertraging. Het zou een
leuk experiment zijn om de reacties in willekeurige volgorde te
plaatsen. Minder onderlinge discussie, meer directe reacties op het
artikel én zeer waarschijnlijk een diverser en groter publiek. Voor meer
diepgaandere discussies kan een forum worden gebruikt.

81
Aantekeningen

82
9. SLOTWOORD
15 mei 2009 - Social software kent 197.000.000 hits op Google,
492.000.000 op Yahoo zelfs. Je kunt dus wel stellen dat het onderwerp
van dit boekje hot is. Een hype. Overhyped? Het antwoord is natuurlijk
Ja en Nee. Het lijkt wel of het in onze maatschappij niet mogelijk is om
relativerend over innovaties, of überhaupt over nieuwe ontwikkelingen
te praten, of dat nou IT ontwikkelingen zijn of gewoon gebeurtenissen.
Het is alles of niets, geweldig of een sof, succes of falen. Pas veel later,
als de hype eraf is, formuleert de wereld zich pas een meer doordachte
mening.
Tijdens het schrijven van dit boekje is er heel wat gebeurd. We hebben
presentaties gegeven, workshops georganiseerd, gesprekken gevoerd
Slotwoord
met vertegenwoordigers van Nederlandse top 100 bedrijven. We

passen Teampark toe bij de implementatie van een sociaal platform in

83
ons eigen bedrijf. Er is veel gediscussieerd en soms erg stevig. Er zijn
momenten geweest dat we wilden stoppen en momenten dat we ons op
de top van een golf waanden omdat we zeker wisten dat we een nog
niet eerder geëxploiteerd gebied aan het beschrijven waren.
Het boekje is eigenlijk ook nog lang niet af. Er valt nog veel meer te
beschrijven en te onderzoeken. Het moet nog veel meer in de praktijk
getoetst worden en ja, als je aan het einde van een lang traject googled
op social organization en je vindt de volgende blog dan slik je toch wel
even.
June 25, 2008 – do enterprises have the patience to develop
communities?
Communications, expectations, and business seem to move
faster than ever these days. With the constant buzz of the
Blackberry, a continuous stream of Tweets, and in incessant
interruption of IMs our attention spans have dwindled even
more. Our collective attention and patience is a dwindling
resource. Yet, community dynamics still require a long-term
view. Communities – and I don't mean flash mobs, groups of
10 people, or event attendees because those are not
communities – take time to develop and flourish. Measuring
communities based on quarterly earnings calendars is a bad
way to go but most businesses are focused on short term
performance. We are under such intense pressure to show
results that we often abort efforts that play out over longer
periods.
This is precisely why I think many companies will fail. The
benefits of robust communities to a business are enormous
and those tantalizing benefits will lead many companies to
try to adopt a community strategy. How do we protect
community efforts while they are in the maturation stage?
How to we measure maturing communities in such a way
that we don't set un-achievable expectations that then lead
to executive disappointment? How do we keep executives
interested and engaged while communities are maturing and
Slotwoord
not yet performing?

84
There are certainly ways to encourage faster community
maturity. Creating aggressive content strategies and
adoption campaigns certainly helps. Having a constituency
that is already familiar with social media tools is also helpful.
Regardless of adoption and tool use robust communities
require community leaders (not just sponsors), rich
interactions between members, and a collective sense of the
community as a whole. Those subtle characteristics cannot
be manufactured in any other way but to have the
community develop those traits organically over time.
Communities are one of the hardest types of organizations to
launch, develop, and sustain. Two years is a reasonable ramp
period and growth comes in fits and starts – metrics have to
change over time too.)36
Slik, twee jaar werk stoppen in het opbouwen en onderhouden van
communities alvorens je er heel misschien profijt uit haalt is wel heel
lang.
Toch voelden we dat we op dit punt dit eerste boekje moesten laten
eindigen en het gevoel dat achter blijft is een gevoel van voldoening.
Nee, het zal niet makkelijk worden. Nee, het zal niet direct alleen maar
voordelen kennen. Maar we zijn er heilig van overtuigd dat social
software over een paar jaar gezien zal worden als een duidelijk
markeringspunt. Een punt waarop een transitie van de manier van
samenwerken ontstond. De tijd voor social software en de tijd na social
software. Sommige ontwikkelingen zijn nou eenmaal niet buiten de
deur te houden.
Zeker als je dan op de valreep nog het volgende bericht meepikt
waaruit blijkt dat we ook nog eens de politieke wind in de rug hebben ;)
pleidooi voor sociale innovatie in industriebrief (fragment) 37
In de Industriebrief pleit Minister van der Hoeven van
Economische zaken naast aandacht voor technologische
36 http://www.thesocialorganization.com/
Slotwoord
37 (Bron: persbericht ministerie van EZ en ‘Industrie een wereld van

oplossingen. Industriebrief 2008’ pag. 27, zie www.minez.nl)

85
innovatie ook aandacht voor sociale innovatie, zie de passage
hieronder:
‘Sociale Innovatie’
Om het innovatieproces tot volledige wasdom te laten komen
is een innovatief klimaat noodzakelijk, waarin volop wordt
geïnvesteerd in mens en organisatie, kortom sociale
innovatie. Sociale innovatie is de vernieuwing van de
arbeidsorganisatie en het maximaal benutten van
competenties van medewerkers, gericht op het verbeteren
van de (bedrijfs)prestaties en ontplooiing van talent. Dit
gebeurt door vernieuwingen op het gebied van management,
organisatie en arbeid in bedrijven, organisaties en
instellingen. Door het optimaal inzetten van (potentieel)
arbeidskapitaal via flexibel organiseren, dynamisch
managen en slimmer werken stijgt de arbeidsproductiviteit.
……
Dit boekje is vooral tot stand gekomen door de tomeloze inzet van Patrick
Savalle, wiens onophoudelijke stroom aan teksten en onuitputtelijk lijkende
kennis van dit vakgebied de basis heeft gelegd onder Teampark. Samen met
Arnd Brugman en Wim Hofland, de andere bestanddelen van Innovatie &
Inspiratie is er in 2008 en de eerste helft van 2009 met enorm veel plezier
gewerkt aan het eindproduct. Een inspiratiebron en startpunt. We hopen dat u
door onze verhalen en voorbeelden geïnspireerd bent om tot actie over te
gaan.
Slotwoord

86

Teampark-Boek: de Methode

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Teampark-Boek: de Methode

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

TEAMPARK, DE METHODE

Sogeti Nederland B.V.

Sogeti Nederland B.V.

Sogeti Nederland B.V.

het werk kopiëren, verspreiden en doorgeven

Remixen - afgeleide werken maken

Onder de volgende voorwaarden:

Naamsvermelding. De gebruiker dient bij het werk de

• Bij hergebruik of verspreiding dient de gebruiker de licentie-

• Niets in deze licentie strekt ertoe afbreuk te doen aan de morele

Sogeti Nederland B.V.

Sogeti Nederland B.V.

Sogeti Nederland B.V.

Sogeti Nederland B.V.

Analyse, huidige situatie 55

Sogeti Nederland B.V.

Sogeti Nederland B.V.

Enterprise 2.0, door ons ‘De Intelligent Organisatie’ genoemd, is een

hebben het dan bijvoorbeeld over communicatiemiddelen als Wiki’s,

Sogeti Nederland B.V.

Sogeti Nederland B.V.

MEER DAN SOCIAL ALLEEN

De Intelligente Organisatie is echter meer dan dat. Het is een kapstok

Sogeti Nederland B.V.

De combinatie is een logische. Teams hebben beperkingen die met

samenwerking mogelijkheden. Er is een breed scala aan

Sogeti Nederland B.V.

Betere ontsluiting en benutting van mensen, middelen,

Sogeti Nederland B.V.

Sogeti Nederland B.V.

Sogeti Nederland B.V.

Sogeti Nederland B.V.

De stappen kunnen incrementeel en / of iteratief worden doorlopen,

SOCIAL AWARENESS (BEWUSTZIJN)

Bestaande organisaties, zeker hele grote multinationals, zullen huiverig

Sogeti Nederland B.V.

Sogeti Nederland B.V.

Sogeti Nederland B.V.

In deze fase wordt de software uitgekozen, ginstalleerd, gebouwd,

De laatste en lastigste fase is het platform tot leven brengen. Gelukkig is

Sogeti Nederland B.V.

gestimuleerd het platform te gaan gebruiken maar uiteindelijk is het

Sogeti Nederland B.V.

Sogeti Nederland B.V.

Sogeti Nederland B.V.

‘aggregatiemechanismen’ zodat er weliswaar een hoop gebeurt, maar

Sogeti Nederland B.V.

telefoonnummer opzoekt of een tekst leest, is weinig social. Er is op

Sogeti Nederland B.V.

Sogeti Nederland B.V.

Sogeti Nederland B.V.

Zie het hoofdstuk Socialness voor meer gedetailleerde informatie over

Sogeti Nederland B.V.

Sogeti Nederland B.V.

Sogeti Nederland B.V.

SOAP, REST en dergelijke. In de blogosphere en onder blogging-

Sogeti Nederland B.V.

Sogeti Nederland B.V.

Sogeti Nederland B.V.

proeven aan de nieuwe manieren van samenwerken?

Sogeti Nederland B.V.

EVOLUTIE VS. INTELLIGENT DESIGN

Sogeti Nederland B.V.