TOMASZ SIENIOW

WOJCIECH WODARCZYK

WASNO INTELEKTUALNA
w spoeczestwie informacyjnym

UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO

Publikacja bezpatna

Strategie zarzdzania midzynarodowego oparte na wasnoci intelektualnej. Promocja korzyci z ochrony wasnoci intelektualnej w polskich przedsibiorstwach projekt wspnansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

Tomasz Sieniow

Wojciech Wodarczyk

WASNO INTELEKTUALNA
w spoeczestwie informacyjnym

Opracowanie graczne: Urszula Jurczak

Copyright by Krajowa Izba Gospodarcza, Warszawa 2009 Copyright by Fundacja Instytut na rzecz Pastwa Prawa, Warszawa 2009

ISBN 978-83-913279-8-2

SPIS TRECI
Wstp ..................................................................................................................... 5

I.

WASNO INTELEKTUALNA .......................................................................

Prawo wasnoci intelektualnej ............................................................................ 6 Dobra niematerialne ............................................................................................. 7 Funkcje prawa wasnoci intelektualnej ............................................................... 8 Prawa wyczne ..................................................................................................... 9 Zarzdzanie wasnoci intelektualn .................................................................. 10

II.

PRAWA WASNOCI INTELEKTUALNEJ ........................................................ 13

Prawo autorskie ..................................................................................................... Prawo patentowe .................................................................................................. Prawo znakw towarowych ................................................................................... Prawo wzorw przemysowych ............................................................................. Ochrona baz danych ............................................................................................. 13 15 17 19 20

III. ZAGADNIENIA SZCZEGOWE ..................................................................... 21 A. P R A W O A U T O R S K I E W S I E C I ............................................................... 21

Dozwolony uytek ................................................................................................. Dozwolony uytek prywatny (osobisty) ................................................................ Dozwolony uytek publiczny ................................................................................ ciganie plikw audio/video z Internetu ............................................................ Wysyanie plikw audio/video poprzez Internet .................................................. Udostpnianie napisw do lmw w Internecie .................................................. Przegrywanie plikw muzycznych z pyt CD na MP3 .......................................... Plagiat ................................................................................................................... Ochrona programw komputerowych .................................................................. Piractwo komputerowe ......................................................................................... Kopia zapasowa programu komputerowego ........................................................ Odpowiedzialno dostawcw usug internetowych za naruszenie praw autorskich ..................................................................................................... Organizacje Zbiorowego Zarzdzania Prawami Autorskimi ................................ Creative Commons ................................................................................................ 21 21 22 23 24 24 24 25 25 26 27 27 28 29 29 31 32 32

B.

I N T E R N E T A Z N A K I T O W A R O W E ........................................................ 29
Piractwo domenowe ............................................................................................. Naruszenie prawa do znaku towarowego ............................................................ Uywanie cudzego znaku towarowego w formie meta-tagu .............................. Arbitra domenowy ...............................................................................................

Podstawowe akty prawne ................................................................................................ 34 Wybrane pozycje literatury ............................................................................................... 35 Przydatne adresy internetowe .......................................................................................... 35 O Autorach ........................................................................................................................ 36

WSTP

Kluczem do zyskania przewagi nad konkurencj zawsze bya dziaalno innowacyjna i waciwa jej ochrona. Wikszo wspczesnych midzynarodowych koncernw zyskaa swoj pozycj dziki uzyskiwaniu w przeszoci ochrony na opracowywane przez swoich pracownikw wynalazki. Niektre z nich przez dziesiciolecia pilnie strzeg formu wytwarzania oferowanych przez siebie produktw. Wszystkie natomiast za jeden z najwaniejszych skadnikw swojego majtku uznaj mark, z ktr nierozerwalnie czy si ich renoma. Dodatkowym wyzwaniem dla przedsibiorstw w XXI wieku jest nadenie za rozwojem technologicznym zwizanym z rewolucj interentow i moliwoci oferowania w sieci usug i towarw. Jak zauway ju w 1996 roku Henry H. Perrtt w Law and Information Superhighway , szybko pojawiania si nowych rozwiza w Internecie sprawia, e prawo powoli poda za rozwojem technologii, starajc si znale odpowiedzi na konkretne, praktyczne pytania. Std te warto przyblia rozwj tej szczeglnie zwizanej z rozwojem Internetu dziedziny prawa, jak jest prawo wasnoci intelektualnej. wiadomo wagi ochrony dbr niematerialnych w dziaalnoci innowacyjnej przedsibiorstw ma pierwszorzdne znaczenie. Nie mniej wane jest dostrzeganie korzyci i zagroe zwizanych z wykorzystywaniem w dziaalnoci komercyjnej owocw cudzej twrczoci dostpnej w Internecie. Std mamy nadziej, e oddawana do rk Czytelnika publikacja przyczyni si do ksztatowania si wrd przedsibiorcw kultury innowacyjnoci, uczynienia z praw wasnoci intelektualnej wanego skadnika majtku przedsibiorstwa oraz szacunku dla cudzej wasnoci intelektualnej. Przy opracowywaniu niniejszej publikacji Autorzy wykorzystali Informator swego autorstwa pt. Wasno Intelektualna w spoeczestwie informacyjnym wydany w 2007 roku przez Fundacj Instytut na rzecz Pastwa Prawa i Urzd Patentowy RP. Prezentowane zagadnienia zostay za zgod Fundacji zaktualizowane i poszerzone. Mamy nadziej, e oddawany do rk Czytelnika efekt pomoe w sprawnym poruszaniu si po informacyjnej autostradzie. Lublin, 31 lipca 2009 Tomasz Sieniow i Wojciech Wodarczyk

I. W ASNO INTELEK TUALNA

PRAWO WASNOCI INTELEKTUALNEJ

Wasno intelektualna to rozmaite rezultaty intelektualnej dziaalnoci czowieka. Okrela si je rwnie mianem dbr niematerialnych i grupuje zasadniczo w dwa zbiory: wasno przemysow oraz wasno autorsk. Wasno intelektualna ma jednak charakter dynamiczny. Dlatego te jej zakresem obejmowane s coraz to nowe dobra. Wasno przemysow chroni przepisy zwane prawem wasnoci przemysowej. Wasnoci autorskiej dotycz przepisy prawa autorskiego. Wasno intelektualna dotyczy take takich dbr, ktrych ochrona prawna wykracza poza przepisy prawa wasnoci przemysowej oraz prawa autorskiego. Wynika ona z wielu szczegowych i zrnicowanych ustaw oraz regulacji. Chodzi tutaj o prawne zabezpieczenie takiej wasnoci intelektualnej, jak: bazy danych, folklor, wiedza tradycyjna, zasoby genowe, formaty programw telewizyjnych i radiowych, domeny internetowe. Problem ochrony tych dbr nabra istotnego znaczenia w ostatnich kilkunastu latach. Dzisiaj tradycyjny podzia tych przepisw na prawo wasnoci przemysowej i prawo autorskie mona zatem uwaa ju za niewystarczajcy. Wskazany caoksztat przepisw tworzy zbir, ktry nazywamy prawem wasnoci intelektualnej. Pod wzgldem sposobu, w jaki regulowana jest ochrona poszczeglnych dbr, prawo to ma charakter kompleksowy, skada si z norm o zrnicowanej naturze. Wystpuj w nim przepisy prawa prywatnego, ktre maj na uwadze przede wszystkim interesy jednostek. Wystpuj jednak take i przepisy publicznoprawne administracyjne i karne. Regulacje prawa publicznego maj na wzgldzie interes publiczny, interesy ogu. Suszna ochrona wasnoci intelektualnej to nie tylko sprawa i interes samych uprawnionych do tej wasnoci, ale take zadanie i interes pastwa, tworzcych je wsplnot i caego spoeczestwa. Do rozwoju i wzrostu znaczenia prawa wasnoci intelektualnej przyczyniy si rozliczne traktaty midzynarodowe i prawo Unii Europejskiej. Harmonizacja standardw ochrony na paszczynie midzynarodowej, coraz wiksza atwo uzyskiwania ochrony w rnych systemach i zachodzce procesy globalizacyjne majce wpyw na stosunki handlowe sprawiaj, e rwnie prawa wasnoci intelektualnej zyskuj globalny charakter.

Dobra niematerialne

DOBRA NIEMATERIALNE

Wasno intelektualna ma charakter niematerialny. Dlatego te kwalikowana jest zawsze jako dobro niematerialne, co radykalnie odrnia j od materialnych rzeczy. Niematerialno oznacza, e nie da si wasnoci intelektualnej postrzega zmysami. Odbir, poznanie wasnoci intelektualnej ma charakter rozumowy (intelektualny). Zmysy jedynie pomagaj nam w tym odbiorze i caym procesie poznawczym. Z tego wzgldu naley zdecydowanie oddziela dobro niematerialne, czyli wasno intelektualn od tego wszystkiego, co jest tylko jej nonikiem, materialnym przejawem, substratem. Czym innym jest dobro niematerialne, a czym innym postrzegalny zmysowo materia, ktry je wyraa i w ktrym owo dobro jest inkorporowane, ucielenione. Wwczas, gdy kupujemy ksik w ksigarni, nabywamy tylko rzecz: zadrukowane kartki papieru w okrelonej postaci. Kupujemy wtedy jedynie materialny przedmiot, nie kupujemy natomiast adnych praw do wasnoci intelektualnej, jak jest utwr (powie, wiersz, itp.), ktry owa ksika uzewntrznia i ktrego jest ona nonikiem, zmysow postaci. Czym innym jest dzieo PAN TADEUSZ Adama Mickiewicza, a czym innym konkretny egzemplarz ksiki, za pomoc ktrego to dzieo poznajemy. Pierwsze to dobro niematerialne, a drugie to tylko jego konkretny nonik, materialna reprezentacja, forma utrwalenia. Jeli nabywamy w sklepie odzieowym spodnie z naszywk WRANGLER, kupujemy te spodnie wraz ze znajdujc si na nich naszywk jako materialn rzecz, ktr moemy zobaczy, dotkn, a wic pozna zmysowo. Natomiast nie kupujemy wwczas adnych praw do marki (znaku towarowego) WRANGLER, albo kroju (wzoru) spodni. Ta marka i krj to dobra niematerialne (wasno intelektualna), ktrych spodnie s jedynie materialnym nonikiem. Gdy kupimy samochd PORSCHE w salonie samochodowym, nabdziemy zmysow, materialn rzecz. Nie otrzymamy jednak adnych praw do wynalazkw, ktre w tym samochodzie zastosowano, a ktre s wasnoci intelektualn. Trzeba zatem pamita, e prawa do rzeczy, ktra wyraa wasno intelektualn nie daj automatycznie adnych praw do tej wasnoci. Rzecz i przez ni ucieleniana wasno intelektualna (dobro niematerialne) to dwa rne przedmioty ochrony prawnej i rzdz nimi odmienne reimy prawne. Jak to ju stwierdzilimy, o ochronie wasnoci intelektualnej decyduje specjalny reim prawny zwany wanie prawem wasnoci intelektualnej. O ochronie praw do przedmiotw zycznych traktuj natomiast inne przepisy, w szczeglnoci prawo rzeczowe (najwaniejsze spord nich to prawo wasnoci), ktre z jednej strony, dotyczy ruchomoci, a wic rozmaitych przedmiotw codziennego uytku, takich jak ywno, ubrania, maszyny, urzdzenia, meble itd., a z drugiej strony dotyczy nieruchomoci, jak grunty, budynki i lokale. Prawo rzeczowe bezporednio nigdy nie reguluje ochrony dbr niematerialnych.

I . W ASN O I NTELEK TUALNA

FUNKCJE PRAWA WASNOCI INTELEKTUALNEJ

Przepisy prawa wasnoci intelektualnej realizuj trzy funkcje: wasnociow, monopolizujc i wynagradzajc. S to cele tej dyscypliny prawa, o ktrych trzeba zawsze pamita przy interpretowaniu i stosowaniu poszczeglnych przepisw. Prawo wasnoci intelektualnej realizuje funkcj wasnociow. Oznacza to, e prawnie przyporzdkowuje poszczeglne dobra niematerialne wasnociowemu wadztwu zindywidualizowanych podmiotw. Podmioty te staj si w wietle prawa wacicielami tych dbr. Wasno dbr niematerialnych i monopol na ich eksploatacj umoliwiaj pozyskiwanie wynagrodzenia za ich wykorzystywanie przez osoby trzecie. Jeli napiszesz wiersz, czy te wymylisz nazw dla swojej rmy i j wylansujesz na rynku, jeste wacicielem tych dbr niematerialnych i masz na nie monopol. Kady, kto zechce je wykorzystywa musi mie twoj zgod, a t moesz uzaleni od otrzymania wynagrodzenia. Prawo wasnoci intelektualnej wyrasta ponadto z przedwiekowej praktyki udzielania przywilejw przez panujcych. Gwarantuje uprawnionym majtkowe monopole, ktre uprzywilejowuj ich wzgldem i kosztem osb trzecich. Dlatego przypisujemy temu prawu funkcj monopolizujc. Z t ostatni czy si cile funkcja wynagradzajca, polegajca na tym, e w prawie wasnoci intelektualnej nastpuje uznanie pracy umysowej w dziedzinie praw majtkowych. Prawo to potwierdza wymiar zarobkowy rezultatw takiej pracy i je dowartociowuje pod tym wzgldem. Wwczas, gdy wyprodukujesz jak rzecz materialn, na przykad, mebel albo jakie urzdzenie, masz prawo da wynagrodzenia od tych, ktrzy chc wykorzystywa t rzecz do wasnych celw. Tak samo jest, gdy kto chce skorzysta z twojej twrczoci niematerialnej. Wypeniajc wszystkie wyliczone funkcje, prawo wasnoci intelektualnej stara si way interesy uprawnionych z interesami pozostaych czonkw spoeczestwa, w szczeglnoci tych, ktrzy chc korzysta z wasnoci intelektualnej w celach edukacyjnych, naukowych i badawczych, a take dla wycznie wasnego, osobistego uytku. Zasad jest, e prawa majtkowe wynikajce z przepisw prawa wasnoci intelektualnej maj charakter okresowy, a wic trwaj tylko okrelony czas. Czasowemu ograniczeniu nie podlega natomiast ochrona interesw osobistych twrcw wasnoci intelektualnej. Prawo wasnoci intelektualnej ma charakter terytorialny. Oznacza to, e zawsze przyznaje ochron odnoszc si do okrelonego terytorium. Z prawa wasnoci intelektualnej wynika ochrona skuteczna wobec wszystkich wie kadego bez wzgldu na jakiekolwiek zwizki z uprawnionym. Wobec takiego szerokiego zakresu tej ochrony przyjmuje si, e istnieje zamknity katalog wasnoci intelektualnej podlegajcej ochronie prawnej. Nie mona zatem powoywa si na ochron wasnoci intelektualnej, ktrej jednoznacznie nie przewiduje prawo. Odpowiedzialno z tytuu naruszenia prawa wasnoci intelektualnej czsto jest obiektywna, a zatem cakowicie niezalena od winy. Brak zawinienia przy naruszaniu tego prawa nie wycza wic automatycznie tej odpowiedzialnoci.

Prawa wyczne

PRAWA W YCZNE

Najbardziej podstawowym sposobem ochrony wasnoci intelektualnej jest przyznawanie jej wacicielom tzw. praw wycznych. Istot tych praw okrelaj wynikajce z nich uprawnienia zakazowe, ktre gwarantuj i zabezpieczaj okrelony zakres wycznoci na eksploatacj dobra niematerialnego. Dlatego te przy prawach wycznych kluczowe znaczenie ma zawsze kwestia, co mona na ich podstawie zakaza innym. Aby rozumie zakres tych praw trzeba wic przede wszystkim ustali zwizane z nimi uprawnienia zakazowe. Niezwykle czsto s one unormowane w wielu przepisach w ramach poszczeglnych aktw prawnych. Niekiedy przepisy te nie stanowi zwartej regulacji, lecz znajduj si w rnych ustawach. Do praw wycznych nale takie prawa, jak: autorskie prawa majtkowe i osobiste do utworu, patent (udzielany na wynalazek), prawo ochronne na wzr uytkowy, prawo z rejestracji topograi ukadu scalonego, prawo z rejestracji wzoru przemysowego, prawo ochronne na znak towarowy, prawo do chronionej odmiany rolin, prawo (sui generis) do bazy danych, a take wiele innych praw, ktre przewiduj rozmaite akty prawne. Podstawowe akty prawne, ktre normuj prawa wyczne na terytorium Polski to przede wszystkim: ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, ustawa prawo wasnoci przemysowej, ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, ustawa o ochronie prawnej odmian rolin, ustawa o ochronie baz danych, rozporzdzenie UE o wsplnotowym znaku towarowym, rozporzdzenie UE o wsplnotowym wzorze przemysowym, konwencja berneska o ochronie dzie literackich i artystycznych, konwencja paryska o ochronie wasnoci przemysowej, konwencja monachijska o patencie europejskim, porozumienie madryckie o midzynarodowej rejestracji znakw towarowych. Z tych, jak i wszystkich pozostaych przepisw prawa wasnoci intelektualnej wynika, e niektre prawa wyczne mog powstawa z chwil dokonania w okrelonej postaci dobra niematerialnego, do ktrego dane prawo si odnosi. Tak jest, na przykad, w przypadku praw autorskich, czy te prawa do bazy danych. S jednak take liczne przypadki, e dla powstania prawa wycznego potrzeba dopenienia wielu formalnoci i pozyskania odpowiedniego aktu waciwego podmiotu publicznego, na przykad, decyzji administracyjnej Urzdu Patentowego RP. Tak dzieje si midzy innymi w przypadku patentu na wynalazek, prawa z rejestracji wzoru przemysowego, prawa ochronnego na znak towarowy. Typow sankcj za naruszenia praw wycznych jest sankcja cywilnoprawna. Wacicielowi dobra niematerialnego przeciwko naruszycielowi przysuguj roszczenia o zaprzestanie naruszenia, przeprosiny w prasie lub innych mediach, o wydanie uzyskanych wskutek naruszenia korzyci, o naprawienie szkody (odszkodowanie). Naruszyciel moe jednak take ponosi odpowiedzialno karn. W pewnych przypadkach moe zosta nawet orzeczona kara pozbawienia wolnoci.

10

I . W ASN O I NTELEK TUALNA

ZARZDZANIE WASNOCI INTELEKTUALN

Podobnie jak talenty przynosz posiadaczowi zysk tylko dziki puszczeniu ich w obieg, tak wasno intelektualna przynosi moe uprawnionemu korzy dziki waciwemu zarzdzaniu prawami wycznymi. Zarzdzanie obejmuje dziaania zwizane z rejestrowaniem, nabywaniem, zachowywaniem, wykonywaniem i rozporzdzaniem prawami wasnoci intelektualnej. Te dziaania maj powane konsekwencje dla przedsibiorcy dziaajcego na rynku, lecz waciwie podejmowane mog prowadzi do uzyskania przewagi nad konkurencj, ktra nie bdzie w stanie kopiowa innowacyjnych rozwiza bez naruszenia praw wycznych. Z drugiej strony, wiadome i roztropne korzystanie z dostpnych w erze cyfrowej rozwiza moe ustrzec nas przed ponoszeniem niepotrzebnych kosztw obrony przed zarzutami naruszania cudzych praw. Rejestracja praw wycznych dotyczy gwnie znakw towarowych, wzorw uytkowych i przemysowych oraz oznacze geogracznych. Rwnie uzyskiwanie patentw na wynalazki poddane jest bardzo sformalizowanej procedurze zgoszeniowej. W niektrych systemach prawnych rejestracji podlegaj rwnie utwory prawnoautorskie. Wreszcie rejestracja domen internetowych wywouje porwnywalne skutki do rejestracji znakw towarowych. W wielu z wyej wymienionych dziaa najwaciwsze bdzie skorzystanie z pomocy rzecznika patentowego. Nabywanie praw wycznych wie si z dokonaniem czynnoci faktycznej (stworzenia dobra intelektualnego przez autora) lub prawnej (przeniesienie prawa wycznego do dobra intelektualnego przez dotychczasowego uprawnionego na inny podmiot). Monopol uprawnionego ma swoje granice czasowe. Dla jego trwania konieczne jest podejmowanie dziaa zmierzajcych do zachowania wycznoci poprzez np. uywanie znaku towarowego, terminowe wnoszenie opat zwizanych z przedueniem rejestracji praw wycznych, zapobieganie rozmyciu znaku towarowego (sprzeciwianie si uywania znakw zblionych dla tego samego towaru lub nawet promocji cakiem innych dbr) lub nabraniu cech oznaczenia rodzajowego (generycznego). Wykonywanie praw wycznych polega z jednej strony na sprzeciwianiu si naruszaniu monopolu uprawnionego przez inne podmioty (aspekt negatywny), a z drugiej na korzystaniu z dbr niematerialnych zgodnie z treci prawa (np. uywanie oznaczenia w obrocie, wdroenie do produkcji opatentowanego wynalazku, licencjonowanie, etc.). Jednym ze sposobw wykonywania praw wycznych jest rozporzdzanie nimi poprzez ich przenoszenie (cakowity transfer uprawnie na inny podmiot) lub licencjonowanie (udzielanie upowanienia do korzystania z dobra intelektualnego w sposb wyczny lub niewyczny).

Zarzdzanie wasnoci intelektualn

11

Jeli przysuguj ci prawa autorskie do jakiego utworu, dobr alternatyw dla przeniesienia praw majtkowych do utworu jest udzielenie licencji lub przeniesienie tylko niektrych z przysugujcej nam wizki praw (np. prawo do jednokrotnej emisji) przy zachowaniu pozostaych. Pozwoli to w dalszym cigu posugiwa si wytworem swego talentu bez naruszania praw innych. Udzielanie licencji. Jednym z podstawowych sposobw korzystania z przysugujcych nam praw wasnoci intelektualnej jest udzielanie licencji. Licencja pena (nieograniczona) uprawnia licencjobiorc do korzystania z przedmiotu licencji w takim zakresie jak licencjodawca. Std korzystniejsze i bezpieczniejsze jest ograniczenie licencji do korzystania z przedmiotu licencji (licencja niepena) tylko na okrelonych polach eksploatacji (przeniesienie ograniczonej wizki uprawnie) lub na cile okrelonym terytorium, czy te w ograniczonym czasie. Odstpienie od kadego z wyej wymienionych ogranicze ma dla licencjodawcy wymiern warto ekonomiczn. Licencje dziel si rwnie na wyczne (licencjodawca zobowizuje si do nieudzielania kolejnych licencji upowaniajcych do korzystania z przedmiotu licencji) i niewyczne (uprawniony ma prawo udziela kolejnych licencji dotyczcych tego samego przedmiotu, terytorium czy pola eksploatacji). Jednym z typw licencji jest sublicencja, ktra jest upowanieniem ze strony licencjobiorcy innej osoby do korzystania z przedmiotu ochrony w zakresie wszym lub rwnym uzyskanej przez siebie licencji. Zasad jest zakaz udzielania sublicencji przez licencjobiorc w przypadku braku odmiennej woli stron umowy licencyjnej. Wasno intelektualna, jak kade dobro wymaga ochrony wewntrz przedsibiorstwa. Dlatego warto: szkoli pracownikw w zakresie wartoci bdcych w posiadaniu podmiotu dbr i sposobw ich ochrony; zawiera klauzule dotyczce ochrony wasnoci intelektualnej w umowach z pracownikami i regulaminach pracy ( w przypadku dostpu pracownika do know -how bdcego tajemnic handlow przedsibiorstwa konieczne jest doczanie do umw klauzuli poufnoci obowizujcej rwnie po ustaniu stosunku pracy); stworzy komrk lub stanowisko ds. wasnoci intelektualnej z myl o skatalogowaniu przysugujcych podmiotowi praw wycznych, monitoringu i opacaniu licencji (np. do programw komputerowych), odnawianiu rejestracji znakw towarowych, domen internetowych, etc.; przy eksploatacji swoich praw wasnoci intelektualnej uwaa by swych praw wycznych nie osabia (degenerowa) poprzez niewaciwe ich uywanie lub tolerowanie drobnych narusze przez inne podmioty (w tym konkurencj);

12

I . W ASN O I NTELEK TUALNA

wsppracowa z rzecznikiem patentowym lub prawnikiem przy wprowadzaniu nowych produktw czy usug na rynek, opracowywaniu nowych oznacze, opakowa, kampanii promocyjnych, sloganw reklamowych (zwaszcza przy wchodzeniu na nowy rynek); zbada konsekwencje podatkowe nabywania praw wasnoci intelektualnej, kupowania i udzielania licencji (prawa wasnoci intelektualnej s niematerialnymi skadnikami majtku i mog by przedmiotem amortyzacji a licencjonowanie moe by nie tylko rdem przychodw ale take sposobem generowania kosztw).

II. PR AWA W ASNOCI INTELEK TUALNEJ

PRAWO AUTORSKIE

Prawo autorskie stanowi obszerny dzia prawa wasnoci intelektualnej. Przewiduje ochron rozmaitych praw autorskich i okrela jej zakres. Prawa te odnosz si do dbr niematerialnych okrelanych mianem utworw. Ich ochrona jest niezalena od wartoci, przeznaczenia, sposobu wyraenia i postaci. Pojcie utworu rozumiane jest w prawie autorskim niezwykle szeroko i obejmuje wszelki rezultat lub przejaw dziaalnoci twrczej czowieka o indywidualnym charakterze. Za twrczy i majcy indywidualny charakter naley uwaa kady ten wytwr ludzki, ktry wzbogaci dotychczasowy stan rzeczy nowymi elementami i stanowi wynik indywidualnego wysiku twrczego. Mog to by rozmaite utwory literackie, publicystyczne, naukowe, kartograczne, a take programy komputerowe. Mog to by rwnie utwory plastyczne, fotograczne, lutnicze, jak rwnie utwory z zakresu wzornictwa przemysowego, architektoniczne i urbanistyczne, a ponadto utwory muzyczne, sceniczne, choreograczne i pantomimiczne, audiowizualne, w tym lmowe. Wyrnia si szczeglne rodzaje utworw chronionych prawami autorskimi takie, jak: utwory zalene, zbiory, utwory zbiorowe. Utworem zalenym okrela si utwory bdce opracowaniem cudzego utworu (tumaczenia, przerbki, adaptacje, streszczenia, notatki z wykadu). W przypadku takich utworw wykonywanie praw autorskich w pewnym zakresie jest uzalenione od zgody uprawnionego do praw autorskich utworu opracowanego. Zbiory (np. antologie, wybory, bazy danych) mog podlega prawnoautorskiej ochronie jako utwr, jeli ich dobr (ukad, zestawienie) ma twrczy charakter. Utwory zbiorowe to rozmaite encyklopedie i publikacje periodyczne, a take niektre dziea multimedialne. Przepisy prawa autorskiego odnosz si nie tylko do praw autorskich, ale take do praw pokrewnych. Te ostatnie nie maj charakteru praw autorskich, ale regulowane s przez przepisy prawa autorskiego ze wzgldu na ich podobiestwo (ssiedztwo) wzgldem wanie praw autorskich. Prawo polskie zna nastpujce postacie praw pokrewnych: prawa do artystycznych wykona, prawa do fonogramw i wideogramw, prawa do nada programw stacji radiowych i telewizyjnych, prawa do pierwszych wyda oraz wyda naukowych i krytycznych. Wyodrbniamy dwa rodzaje praw autorskich, ktre mog odnosi si do utworw: osobiste oraz majtkowe. Za pomoc osobistych praw autorskich chronione s in-

14

II. PR AWA W ASNOCI INTELEK TUALNEJ

teresy cile zwizane z osob twrcy przejawiajce si w jego wizi z utworem. Takimi prawami s: prawo do autorstwa utworu oraz prawo twrcy do oznaczania utworu swoim nazwiskiem, pseudonimem, czy te prawo do udostpniania go anonimowo. Autorskimi prawami osobistymi s take prawo twrcy do zachowania nienaruszalnoci treci i formy wasnego utworu, prawo do rzetelnego wykorzystania utworu przez osoby trzecie, prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. Tylko twrca ponadto ma prawo decydowa o pierwszym udostpnieniu utworu publicznoci. Wszystkie wyliczone prawa s niezbywalne i aden twrca nie moe si ich zrzec. Nie s one take ograniczone czasowo. Po mierci twrcy prawa te wykonuj osoby bliskie, chyba e twrca wyrazi inn wol. Prawa osobiste zawsze przysuguj twrcy (tj. osobie zycznej, ktra stworzya utwr). Majtkowe prawa autorskie to przede wszystkim wyczne prawo do korzystania z utworu i rozporzdzania nim na wszystkich polach eksploatacji, a take prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu przez osoby trzecie. Prawa te maj charakter zbywalny i s dziedziczne. Maj charakter czasowy, co oznacza, e po upywie przewidzianego prawem okresu denitywnie one gasn. Zasad jest, e przysuguj one twrcy utworu. Zdarza si jednak, e nabywaj je inne podmioty. Taka sytuacja zachodzi, na przykad, gdy utwr zosta stworzony przez pracownika w ramach wykonywania obowizkw pracowniczych. Wwczas, jeli pracodawca przyj w utwr, jemu przysuguj do tego utworu majtkowe prawa autorskie. Majtkowe prawa autorskie trwaj zasadniczo 70 lat od mierci twrcy, liczonych w latach penych nastpujcych po roku, w ktrym twrca zmar. Opisana regua ustalania okresu trwania majtkowych praw autorskich nie jest bezwzgldna i w pewnych przypadkach doznaje wyjtkw. Podkreli naley, e prawo autorskie zawiera szczegowe regulacje przypadkw, gdy uprawnionym przysuguje prawo do wynagrodzenia w okrelonej wysokoci. Regulacje z zakresu prawa autorskiego gwarantuj uprawnionym z tytuu majtkowych praw autorskich, e bez ich zgody w okresie trwania tych praw nie mona swobodnie korzysta z chronionych utworw. Przewidziane s jednak sytuacje, gdy zgoda ta nie jest potrzebna. Okrela si je mianem dozwolonego uytku chronionych utworw. Najwiksze znaczenie w praktyce ma dozwolony uytek osobisty. Odnosi si on do utworw ju rozpowszechnionych i obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworw przez krg osb pozostajcych w takim zwizku osobistym, jak pokrewiestwo, powinowactwo lub stosunek towarzyski. W kilku jednak przypadkach nawet taki osobisty uytek bdzie wymaga zezwolenia uprawnionego, co w konsekwencji moe oznacza konieczno odpatnoci za korzystanie z chronionego utworu. Tak bdzie w przypadku korzystania z prawnoautorsko chronionego projektu architektonicznego, jeli korzystanie to polega bdzie na budowaniu wedug tego projektu. Dozwolony uytek osobisty wyczony jest rwnie w przypadku programw komputerowych oraz elektronicznych baz danych. W tym zakresie istniej szczeglne regulacje.

Prawo autorskie

15

Pozyskanie zezwolenia uprawnionego z tytuu majtkowych praw autorskich na eksploatacj chronionego utworu zwykle nastpi albo poprzez nabycie w drodze umowy majtkowych praw autorskich albo poprzez uzyskanie rwnie w drodze umowy licencji. Zarwno w przypadku umowy przenoszcej prawa, jak i umowy licencyjnej, trzeba wyranie okreli pola eksploatacji chronionego utworu, do ktrych dana umowa ma si odnosi. Pod rygorem niewanoci umowy takie powinny by zawarte w formie pisemnej, a zatem w formie owiadcze wasnorcznie podpisanych przez strony umowy. Zachowanie formy pisemnej w sferze obrotu prawami wasnoci intelektualnej zawsze jest zalecane dla celw postpowania dowodowego. W praktyce czsto majtkowymi prawami autorskimi zarzdzaj organizacje zbiorowego zarzdzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi.
PRAWO PATENTOWE

Prawo patentowe czyli przepisy dotyczce ochrony prawnej wynalazkw stanowi najstarsz i najbardziej charakterystyczn dziedzin prawa wasnoci przemysowej. Za wynalazki uwaa si wszelkie rozwizania o charakterze technicznym, a zatem takie, ktre stanowi rozwikanie jakiego zagadnienia, problemu technicznego. W Polsce, a take co do zasady w caej Unii Europejskiej za wynalazki nie uwaa si midzy innymi: odkry, teorii naukowych, planw, metod dziaalnoci umysowej lub biznesowej oraz programw komputerowych. Uwaa si, e takie wytwory ludzkiego umysu nie maj charakteru technicznego. Kontrowersje wywouje niemoliwo uznawania za wynalazki programw komputerowych. Wskutek tego programy komputerowe nie podlegaj bezporedniej ochronie patentowej. Trzeba jednak pamita, e programy komputerowe podlegaj intensywnej ochronie na gruncie prawa autorskiego. Poza cech technicznoci, rozwizanie musi by nowe, posiada poziom wynalazczy oraz nadawa si do przemysowego stosowania, aby mogo podlega opatentowaniu. Nowo wynalazku oznacza, e nie naley on do dotychczasowego stanu techniki. Poziom wynalazczy ma ten wynalazek, ktry nie wynika w sposb oczywisty z takiego stanu techniki. Precyzyjne denicje przesanek patentowalnoci wynalazku zawieraj miarodajne przepisy prawa. Wyczaj one rwnie zdolno patentow niektrych wynalazkw. Przykadowo wskaza naley, e patentw nie udziela si na wynalazki sprzeczne z dobrymi obyczajami lub porzdkiem publicznym. Wyczona jest take patentowalno sposobu leczenia ludzi i zwierzt, co nie oznacza, e nie jest moliwe patentowanie rozmaitych produktw farmaceutycznych, w tym lekw. Za wynalazek moe by uznany okrelony produkt (wytwr, przedmiot) albo sposb otrzymywania produktu. Opatentowanie wynalazku oznacza uzyskanie przez uprawnionego patentu na wynalazek. Patent skuteczny na terytorium Polski mona uzyska w Urzdzie Patentowym RP w Warszawie, a take w ramach patentu europejskiego, ktrego udziela Europejski Urzd Patentowy w Monachium (Niemcy). Prawo do uzyskania patentu z reguy

16

II. PR AWA W ASNOCI INTELEK TUALNEJ

przysuguje wynalazcy. Zasada ta doznaje jednak wyjtkw, midzy innymi na rzecz pracodawcy lub zamawiajcego wynalazek. Prawo z patentu trwa 20 lat. Uprawniony z patentu moe zakaza osobom trzecim korzysta na terytorium RP z opatentowanego wynalazku w celach zawodowych lub zarobkowych. Bez zgody uprawnionego z patentu nie mona zatem wytwarza, uywa, oferowa, wprowadza do obrotu, importowa produktu, w ktrym zastosowano wynalazek, jeli dziaania takie maj charakter profesjonalny. Prawo przewiduje rozmaite ograniczenia zakresu patentw, ale odnosz si one do sytuacji szczeglnych. Patent ma charakter prawa majtkowego i dlatego moe by przedmiotem obrotu, jak rwnie podlega dziedziczeniu. Korzystanie z wynalazku moe by przedmiotem licencji. Licencja moe mie charakter ograniczony albo peny w zalenoci od tego, czy zosta w niej ograniczony zakres korzystania z wynalazku przez licencjobiorc, czy te nie. Licencja moe by wyczna, a zatem taka, wedug ktrej korzystanie z wynalazku w okrelonym zakresie jest zastrzeone na wyczno jednego podmiotu. W pewnych, bardzo szczeglnych, wyjtkowych sytuacjach moliwa jest licencja przymusowa na przykad gdy korzystania z opatentowanego wynalazku wymaga bezpieczestwo pastwa. Uzyskanie patentu we waciwym urzdzie wymaga wszczcia odpowiedniej procedury. W tym celu potrzebne jest sporzdzenie dokumentacji zgoszeniowej wynalazku. Zawiera ona w szczeglnoci zastrzeenia patentowe oraz caociowy opis wynalazku. W tym zakresie przydatna moe by pomoc rzecznikw patentowych, czyli specjalnych zawodowych penomocnikw upowanionych do wystpowania przed urzdami patentowymi. Wspczenie due zainteresowanie opinii publicznej towarzyszy praktyce patentowania wynalazkw biotechnologicznych. Tak, jak to jest w caej Unii Europejskiej, polskie prawo patentowe rwnie przewiduje patentowanie wynalazkw biotechnologicznych. Nie moe by jednak uznane za wynalazek ciao ludzkie w jakimkolwiek stadium jego formowania si i rozwoju, jak rwnie aden element ciaa. Za wynalazki sprzeczne z porzdkiem publicznym, dobrymi obyczajami, moralnoci publiczn, i dlatego niemoliwe do opatentowania, uwaa si: sposoby klonowania ludzi, sposoby modykacji tosamoci genetycznej linii zarodkowej czowieka, stosowanie embrionw ludzkich do celw przemysowych lub handlowych, sposoby modykacji genetycznej zwierzt mogce powodowa u nich cierpienia i nieprzynoszce adnych istotnych korzyci medycznych dla czowieka lub zwierzcia, a take same zwierzta bdce wynikiem zastosowania takich sposobw. Nie podlegaj patentowaniu nowe odmiany rolin. Takie odmiany s jednak chronione w ramach odrbnego systemu prawnego. Specjalna ochrona jest te przewidziana dla wzorw uytkowych oraz topograi ukadw scalonych. Szeroko rozumiane knowhow, tajemnice przedsibiorstw i inne cenne informacje mog by w pewnym zakresie chronione, ale na gruncie ustawodawstwa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji i o ochronie dbr osobistych.

Prawo patentowe

17

PRAWO ZNAKW TOWAROW YCH

Prawo znakw towarowych to przepisy nalece do dziau prawa wasnoci intelektualnej, jakim jest prawo wasnoci przemysowej podobnie, jak w przypadku prawa patentowego. Znakiem towarowym s wszelkie znaki, oznaczenia, symbole, ktrych zadaniem jest indywidualizowanie towarw lub usug na rynku. Znaki towarowe mog mie charakter sowny, graczny, przestrzenny (trjwymiarowy), dwikowy, a take zapachowy, czy te smakowy. Znak towarowy moe by symbolem kombinowanym, czyli skadajcym si z elementw o rnej naturze, na przykad znaki sowno-graczne lub graczno-przestrzenne albo znaki ruchowe, czy te multimedialne. Uwaa si, e znaki peni trzy funkcje: oznaczania pochodzenia, jakociow, reklamow. Znak towarowy oznacza pochodzenie, gdy wskazuje, e opatrzone tym znakiem towary lub usugi pochodz z tego samego rda (gwarantujcego i kontrolujcego ich jako). Funkcja jakociowa znaku towarowego polega na informowaniu przez znak, e wszystkie opatrzone nim towary lub usugi s takiej samej jakoci. Funkcj reklamow wypenia znak, jeli zachca on do zakupu opatrzonych tym znakiem towarw lub usug. A tak si dzieje, jeli klienci z danym znakiem towarowym kojarz dobr jako towarw lub usug lub te znak ten przyciga uwag klientw wywouje u nich pozytywne skojarzenia lub w inny sposb pozytywnie oddziaywa. Funkcj reklamow przede wszystkim realizuj renomowane znaki towarowe. Wspczenie znaki towarowe traktowane s jako dobra niematerialne, ktre mog by przedmiotem samodzielnego obrotu jako dobra majtkowe. Podlegaj one zbyciu i licencjonowaniu. Teoretycznie ochrona znaku towarowego moe trwa wiecznie. Praktycznie jednak czas ochrony zaley niekiedy od dopenienia okrelonych czynnoci urzdowych, a niekiedy od istnienia okrelonych okolicznoci rynkowych wpywajcych na trwao znaku towarowego i praw, ktre go dotycz. W Polsce ochrona prawna znaku towarowego moe powsta wskutek jego rejestracji na terytorium obejmujcym obszar naszego kraju. Rejestracja taka moe by dokonana w Urzdzie Patentowym RP oraz w Urzdzie Harmonizacji Rynku Wewntrznego OHIM w Alicante (Hiszpania), a dla podmiotw z zagranicy take za porednictwem Midzynarodowego Biura Znakw Towarowych w Genewie (Szwajcaria). Poza przypadkami rejestracji, rwnie znak towarowy powszechnie znany moe korzysta z ochrony prawnej w Polsce. W takiej sytuacji znak towarowy podlega ochronie bez wzgldu na to, czy zosta zarejestrowany. Nie ma te znaczenia, czy jest on uywany. Liczy si wycznie to, czy sta si w Polsce znakiem powszechnie znanym. Niezalenie od wskazanych dwch sposobw nabycia ochrony, znak towarowy moe by chroniony tylko na tej podstawie, e jest on uywany w polskim obrocie towarami lub usugami i realizuje on na rynku funkcj oznaczania ich tosamoci. W tym ostatnim przypadku ochrona znaku towarowego nie musi rozciga si na cae terytorium Polski, lecz moe ogranicza si wycznie do pewnej czci tego terytorium. Ochrona ta zatem moe mie charakter lokalny.

18

II. PR AWA W ASNOCI INTELEK TUALNEJ

Znakom towarowym chronionym na podstawie rejestracji albo powszechnej znajomoci zawsze przysuguje ochrona o zasigu oglnokrajowym. Za najbardziej efektywn pod wzgldem sposobu egzekwowania ochrony znaku towarowego uchodzi u praktykw ochrona znaku towarowego wynikajca z jego rejestracji. Pomocy prawnej w uzyskiwaniu takiej rejestracji udzielaj rzecznicy patentowi. Uprawnionymi z tytuu praw do zarejestrowanych znakw towarowych s podmioty, na rzecz ktrych znak zosta zarejestrowany. Prawa do znakw towarowych powszechnie znanych lub takie, ktrych ochrona wynika z ich uywania w obrocie gospodarczym przysuguj przedsibiorcom, z ktrymi klienci kojarz te znaki. Zasadniczo ochrona znaku towarowego ogranicza si do sfery obrotu gospodarczego. Poza t sfer korzystanie ze znaku bez zezwolenia uprawnionego jest dozwolone, o ile nie prowadzi do degeneracji znaku towarowego i naruszenia jego dobrego imienia albo uznania, ktrym si cieszy. Ochrona znaku towarowego oznacza, e uprawniony moe zakaza osobom trzecim uywania w polskim obrocie gospodarczym znaku identycznego ze znakiem chronionym w odniesieniu do identycznych towarw lub usug z tymi, dla ktrych przeznaczony jest znak chroniony. Ponadto, poza takim przypadkiem, uprawniony moe zakaza uywania we wspomnianym obrocie znaku zbienego z wasnym znakiem w odniesieniu do towarw lub usug zbienych z towarami lub usugami, dla ktrych chroniony jest znak uprawnionego. Kolizji takiej moe jednak przeciwdziaa uprawniony do znaku towarowego tylko wwczas, jeli dowiedzie, i stwarza ona ryzyko konfuzji u klientw co do pochodzenia towarw lub usug opatrzonych zbienym znakiem. Konfuzja taka bdzie wystpowa, jeeli klienci bd mogli mylnie sdzi, i te towary lub usugi pochodz od uprawnionego. Bdzie ona take zachodzi wwczas, gdy klienci doskonale wiedz, i towary albo usugi opatrzone znakiem kolidujcym pochodz od kogo innego, ale mog bdnie mniema, e w podmiot jest w jaki sposb powizany z uprawnionym do znaku chronionego. Naley zauway, e opisany zakres ochrony znakw towarowych ogranicza si wycznie do kolizji, w ktrych towary albo usugi uprawnionego i naruszyciela s zbiene, czyli identyczne lub podobne. Szerszy zakres ochrony przysuguje jednak znakom renomowanym. Uprawniony do takiego znaku moe zakaza uywania w polskim obrocie gospodarczym znaku towarowego zbienego ze swoim znakiem dla jakichkolwiek towarw lub usug, jeli uywanie takie prowadzioby do nieuczciwego wykorzystania renomy znaku lub jej naruszenia. Znaki towarowe renomowane korzystaj zatem ze szczeglnie szerokiej ochrony ze wzgldu na ich wyjtkow warto, zarwno dla samych uprawnionych, jak te klientw. Do podobne zasady rzdz ochron innych, anieli znaki towarowe, oznacze odrniajcych. Ochronie prawnej podlegaj oznaczenia przedsibiorstw, czyli nazwy przedsibiorcw oraz symbole poszczeglnych fabryk, zakadw, sklepw, restauracji, pubw i innych miejsc prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. Takie oznaczenia podlegaj ochronie ju na tej podstawie, e s uywane i rozpoznawane w obrocie, a ich

Prawo znakw towarowych

19

ochrona wynika z prawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji i przepisw kodeksu cywilnego. Niemniej oznaczenia te rejestruje si rwnie w charakterze znakw towarowych podlegajcych ochronie. Wana jest take ochrona przyznawana towarowym oznaczeniom geogracznym, czyli takim, ktre indywidualizuj towary pod wzgldem ich geogracznego pochodzenia, a czsto z tym pochodzeniem klienci cz rozmaite pozytywne opinie o waciwociach tych towarw, Najbardziej znanym w Polsce takim oznaczeniem geogracznym jest nazwa OSCYPEK dla serw. Oznaczenia geograczne mog by przedmiotem rejestracji, ale te podlega ochronie prawnej bez wzgldu na ni. Specjalnej ochronie podlegaj take rozmaite tytuy tytuy prasowe, tytuy gier, tytuy serii wydawniczych itp. Coraz czciej za odrbn chronion kategori oznacze odrniajcych uwaa si adresy stron www.
PRAWO WZORW PRZEMYSOW YCH

Wzornictwo przemysowe, a zatem wygld rozmaitych wytworw (produktw) w ramach prawa wasnoci intelektualnej moe podlega ochronie na gruncie przepisw prawa autorskiego. Warunkiem tego jest aeby wzr mia cechy prawnoautorsko chronionego utworu. Wzory przemysowe podlegaj take ochronie w prawie wasnoci przemysowej. Waciwociami, ktre je do tego kwalikuj s: nowo oraz indywidualny charakter. Przez wzr przemysowy rozumiemy w tym przypadku zmysow posta wytworu czyli jego wygld, ktry moe przejawia si w okrelonych waciwociach linii, konturw, ksztatw. Okrelony wygld moe nadawa wytworom rwnie ich kolorystyka, struktura, materia, ornamentyka oraz inne cechy wzrokowo postrzegalne. Tak rozumiany wzr uwaa si za nowy, jeli wczeniej nie byy dostpne publicznie identyczne wzory. Indywidualny charakter ma natomiast ten wzr, ktry wywouje odmienne oglne wraenie ni wzory wczeniej dostpne publicznie. Te oglne denicje nowoci, jak i indywidualnego charakteru wzoru przemysowego szczegowo i wyczerpujco precyzuj przepisy prawa wasnoci przemysowej, ktre statuuj dany rodzaj ochrony prawnej. Najbardziej podstawowe znaczenie ma ochrona wzorw przemysowych wynikajca z ich rejestracji oraz z ich uywania w takim stopniu, e staj si one rozpoznawalne w obrocie. W celu uzyskania ochrony wzoru przemysowego na terytorium Polski mona dokona jego rejestracji w Urzdzie Patentowym RP w Warszawie albo w Urzdzie Harmonizacji Rynku Wewntrznego w Alicante (Hiszpania). W tym drugim przypadku ochrona bdzie rozciga si na cae terytorium Unii Europejskiej. Na skutek rejestracji wzoru przemysowego uprawniony uzyskuje moliwo zakazania osobom trzecim korzystania z wzoru przemysowego w szczeglnoci polegajcego na wytwarzaniu, oferowaniu, wprowadzaniu do obrotu, importu, eksportu, uywaniu produktu, w ktrym wzr jest zawarty lub zastosowany, a take magazynowaniu tego produktu dla wskazanych celw. Prawa z rejestracji wzorw nie rozcigaj si jednak na przypadki stosowania wzoru w celach prywatnych, osobistych, niehandlowych i niezarobkowych. Prawo zna jeszcze inne sytuacje dozwolonego korzystania ze wzo-

20

II. PR AWA W ASNOCI INTELEK TUALNEJ

ru, ktre stanowi wyjtek od monopolu uprawnionego. Zasad jest, e prawo z rejestracji wzoru przemysowego przysuguje twrcy wzoru. Prawa z rejestracji wzorw maj charakter okresowy i mog trwa maksymalnie 25 lat. S one zbywalne oraz dziedziczne. Prawa te mog by zatem przedmiotem sprzeday, darowizny i innego obrotu. Podobnie, jak w przypadku patentw oraz praw z rejestracji znakw towarowych, o pomoc w sprawach uzyskiwania ochrony wzorw przemysowych w wymienionych urzdach mona zwraca si do rzecznikw patentowych. Wzornictwo przemysowe podlega rwnie szczeglnej ochronie w ramach ustawodawstwa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Na gruncie tych przepisw zakazane jest naladownictwo produktw innych przedsibiorcw, jeli miaoby to wprowadzi klientw w bd co do tosamoci producenta lub produktu. Prawo gwarantuje jednak moliwo kopiowania produktw w zakresie ich cech funkcjonalnych majcych walor techniczny lub uytkowy. Przy realizacji prawa do kopiowania wszake naley zawsze zadba o to, aeby nie zachodziy pomyki wrd klienteli co do tosamoci produktu i jego pochodzenia.
OCHRONA BAZ DANYCH

Pojciem baz danych oznacza si zbir danych lub jakichkolwiek innych materiaw albo elementw zgromadzonych wedug okrelonej systematyki lub metody, indywidualnie dostpnych w jakikolwiek sposb. Mog one podlega ochronie na gruncie prawa autorskiego, o ile stanowi prawnoautorsko chroniony zbir danych. Wwczas jednak baza danych musi cechowa si twrczym charakterem w zakresie doboru danych skadajcych si na baz. Wraz ze wzrostem znaczenia elektronicznych baz danych pojawia si potrzeba szczeglnej, bo wykraczajcej poza prawo autorskie, regulacji. W konsekwencji jej przyjcia, w Polsce w lad za prawem Unii Europejskiej ochronie prawnej podlegaj rwnie rozmaite bazy danych, ktre nie speniaj kryteriw prawa autorskiego. Ochronie podlegaj zatem twrcze bazy danych, jak rwnie bazy pozbawione tej waciwoci, ale bdce zbiorem danych wymagajcych istotnego nakadu w celu sporzdzenia, werykacji lub prezentacji jego zawartoci. O ochronie bazy danych w tym drugim przypadku decyduje zatem wysiek (nakad pracy czas powicony na stworzenie, nakad nansowy) jaki musia by zaangaowany w jej stworzenie i trwao. W tym przypadku nie liczy si zatem wkad twrczy, lecz tzw. spocone czoo. Producentowi tak rozumianej bazy danych przysuguje wyczne i zbywalne prawo pobierania danych oraz jej publicznego udostpniania w caoci lub istotnej czci. Prawo to trwa 15 lat. Monopol producenta bazy danych podlega pewnym ograniczeniom. W szczeglnoci nie moe on sprzeciwi si korzystaniu z rozpowszechnionej bazy danych do wasnego uytku osobistego, dotyczy to jednak tylko nieelektronicznej zawartoci bazy danych.

III. Z AGADNIENIA SZCZEGOWE

A. PRAWO AUTORSKIE W SIECI

DOZWOLONY UY TEK

Monopol autorski jest ograniczony za spraw instytucji dozwolonego uytku. Polega on na zezwoleniu (uregulowanym w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych PrAut) na korzystanie bez koniecznoci uzyskiwania zgody autora z ju rozpowszechnionego utworu pod cile okrelonymi warunkami i w cile okrelonych sytuacjach. Prawo autorskie normuje zakres dozwolonego uytku prywatnego (osobistego) i publicznego. Oglnej regulacji dozwolonego uytku nie stosuje si do programw komputerowych. Klauzula dozwolonego uytku ma swe oparcie w art. 73 Konstytucji RP, zgodnie z ktrym kademu zapewnia si wolno twrczoci artystycznej, bada naukowych oraz ogaszania ich wynikw, wolno nauczania, a take wolno korzystania z dbr kultury. Ma ona fundamentalne znaczenie dla zachowania rwnowagi midzy ochron interesw twrcw i dostpu jednostek do informacji/dbr kultury.
DOZWOLONY UY TEK PRYWATNY (OSOBIST Y)

Bez zezwolenia twrcy wolno nieodpatnie korzysta z ju rozpowszechnionego utworu w zakresie wasnego uytku osobistego (art. 23 PrAut). Korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworw (np. przekazanie kopii utworu) dozwolone jest w krgu osb pozostajcych w zwizku osobistym, w szczeglnoci pokrewiestwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego. Przepis ten nie upowania do budowania wedug cudzego utworu architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego oraz do korzystania z elektronicznych baz danych speniajcych cechy utworu, chyba e dotyczy to wasnego uytku naukowego niezwizanego z celem zarobkowym. Dozwolonego uytku nie mona uzalenia od tego, czy korzystajcy z egzemplarza utworu posiad go ze rde legalnych. Polska ustawa PrAut wymaga jedynie, by utwr by rozpowszechniony w jakikolwiek sposb. Wprawdzie przepisy karne zakazuj utrwalania i zwielokrotniania cudzego utworu, jednak pod warunkiem, e sprawca dokonuje tego w celu rozpowszechnienia. Wykorzystywanie utworu

22

III . Z AGAD NIENIA SZCZEG OWE

w obrocie gospodarczym przez podmiot prywatny nie stanowi uytku prywatnego. Std przyjmuje si w literaturze, e rdo pochodzenia utrwalanego utworu jest w tym wypadku bez znaczenia dla oceny skutecznego powoywania si na przepisy o dozwolonym uytku. Wobec tego mona przypuszcza, e utrwalanie i zwielokrotnianie utworu (bez zgody uprawnionego) nie dokonywane w celu jego dalszego rozpowszechniania (dokonane w celu uytku prywatnego) nie bdzie przez sdy uznane za przestpstwo. Przekroczeniem granic dozwolonego uytku prywatnego bdzie (wykraczajce poza ramy cytatu) kopiowanie treci z cudzych stron internetowych i zamieszczanie ich na swojej stronie, zwaszcza jeeli nie podaje si rda, z ktrego ten materia pochodzi. Umieszczenie cudzego utworu w Internecie (na stronie www) nie mieci si w zakresie wasnego uytku osobistego, chyba e np. dostp do niej zostanie zabezpieczony hasem, ktre bdzie znane tylko osobom nalecym do grup wskazanych w art. 23 PrAut.
DOZWOLONY UY TEK PUBLICZNY

Tre prawa autorskiego ulega rwnie ograniczeniu za spraw wprowadzonej w ustawie PrAut (art. 24-33) instytucji dozwolonego uytku publicznego. Ustawa zawiera w tym zakresie rnorodne (kazuistycznie uregulowane) ograniczenia prawa autorskiego m.in. w postaci: korzystania uzasadnionego celami naukowo-dydaktycznymi (instytucje naukowe i owiatowe mog, w celach dydaktycznych lub prowadzenia wasnych bada, korzysta z rozpowszechnionych utworw w oryginale i w tumaczeniu oraz sporzdza w tym celu egzemplarze fragmentw rozpowszechnionego utworu); przysugujcego bibliotekom, archiwom i szkoom przywileju bibliotecznego dajcego prawo nieodpatnego udostpniania, w zakresie swoich zada statutowych, egzemplarzy utworw rozpowszechnionych; sporzdzania lub zlecania sporzdzania egzemplarzy rozpowszechnionych utworw w celu uzupenienia, zachowania lub ochrony wasnych zbiorw; udostpniania zbiorw dla celw badawczych lub poznawczych za porednictwem kocwek systemu informatycznego (terminali) znajdujcych si na terenie tych jednostek; prawa cytatu i dozwolonego uytku szkolnego (wolno przytacza w utworach stanowicych samoistn cao urywki rozpowszechnionych utworw lub drobne utwory w caoci, w zakresie uzasadnionym wyjanianiem, analiz krytyczn, nauczaniem lub prawami gatunku twrczoci; korzystania w celach dydaktycznych i naukowych poprzez zamieszczanie rozpowszechnionych drobnych utworw lub fragmentw wikszych utworw w podrcznikach, wypisach i antologiach (w tym wypadku twrcy przysuguje wynagrodzenie);

Dozwolony uytek publiczny

23

przysugujcego orodkom informacji lub dokumentacji prawa sporzdzenia i rozpowszechniania wasnych opracowa dokumentacyjnych oraz pojedynczych egzemplarzy, nie wikszych ni jeden arkusz wydawniczy, fragmentw opublikowanych utworw, z tym e w przypadku odpatnego udostpniania twrcy lub waciwej organizacji zbiorowego zarzdzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi przysuguje wynagrodzenie; publicznego wykonywania utworw podczas ceremonii religijnych, uroczystoci szkolnych i akademickich lub ocjalnych uroczystoci pastwowych, pod warunkiem e wstp na te imprezy jest bezpatny a osoby wykonujce utwr nie pobieraj za to adnych korzyci majtkowych; rozpowszechniania utworw wystawionych na stae na oglnie dostpnych drogach, ulicach, placach lub w ogrodach, pod warunkiem, e nie bd one stosowane do tego samego celu; publikowania w encyklopediach i atlasach utworw plastycznych i fotogracznych, o ile nawizanie porozumienia z twrc celem uzyskania jego zezwolenia napotyka trudne do przezwycienia przeszkody, przy czym twrca ma prawo w kadej chwili zada wynagrodzenia za uycie jego utworu; niezarobkowego korzystania z utworu dla dobra niepenosprawnych; korzystania z utworw dla celw bezpieczestwa publicznego lub postpowa administracyjnych i sdowych. W celu ograniczenia moliwoci naduycia prawa, jakie daje uytkownikom utworw instytucja dozwolonego uytku ustawa PrAut przewiduje, i dozwolony uytek nie moe narusza normalnego korzystania z utworu lub godzi w suszne interesy twrcy.
CIGANIE PLIKW AUDIO/VIDEO Z INTERNETU

Ocena problemu cigania utworw z Internetu zaley w gwnej mierze od celu, w jakim internauta tego dokonuje. Ustawa PrAut zezwala na korzystanie z pojedynczych egzemplarzy rozpowszechnionego utworu w zakresie wasnego uytku osobistego. W zwizku z tym nie stanowi naruszenia praw autorskich, nagranie na wideo odcinkw serialu emitowanego w telewizji, w celu obejrzenia ich z rodzin. Podobnie naley oceni uzyskanie od kolegi kopii albumu muzycznego na pycie CD. Jeli w Internecie znajduje si rozpowszechniony utwr, ktrego poszukujemy, skopiowanie tego utworu do pamici komputera, czy te zapisanie go na innym noniku pamici a nastpnie odtworzenie go w ramach uytku prywatnego (w krgu rodziny, czy osb zwizanych z nami towarzysko) nie stanowi naruszenia praw autorskich. Posiadanie pojedynczych egzemplarzy rozpowszechnionego utworu w pamici komputera, czy na innych nonikach pamici, nie niesie ze sob dla posiadacza negatywnych skutkw prawnych. Inaczej moe wyglda ocena tego zjawiska,

24

III . Z AGAD NIENIA SZCZEG OWE

jeli ciganiu utworw z Internetu towarzyszy rwnoczenie rozpowszechnianie utworw poza bliskim krgiem rodziny, powinowatych czy osb, z ktrymi czy nas stosunek towarzyski.
W YSYANIE PLIKW AUDIO/VIDEO POPRZEZ INTERNET

Wysyanie utworw prawno autorskich przez Internet, czy te rozprowadzanie tego typu plikw na nonikach cyfrowych naley uzna za rozpowszechnianie utworw. Rozpowszechnianie w Internecie cudzego utworu bez zgody twrcy stanowi naruszenie autorskich praw majtkowych. Nie da si rwnie pogodzi z wymogami ustawowymi uytku prywatnego wymiana plikw przy uyciu programw P2P ( peer-to-peer) w gronie uytkownikw, ktrych nie cz wizy rodzinne, powinowactwa czy stosunku towarzyskiego. Std te zdarzay si w Polsce przypadki cigania tego typu wymiany plikw przez organa wymiaru sprawiedliwoci. Warto w tym miejscu doda, e w USA doszo w roku 2007 do pierwszego stwierdzenia naruszenia praw autorskich przez osob korzystajc z programu P2P w celu wymiany plikw muzycznych.
UDOSTPNIANIE NAPISW DO FILMW W INTERNECIE

Nie do koca jasna z punktu widzenia polskiego prawa wydaje si kwestia legalnoci publikowania napisw do lmw rozpowszechnionych w Internecie. Z jednej strony autorzy tumacze korzystaj ze swego prawa do tworzenia tumacze, uzasadniajc to chci rozwijania swojego hobby, faktem niedostpnoci lub niedoskonaoci dostpnych w oryginalnych wersjach lmw tumacze. Niekiedy spotka mona rwnie argumentacj, e napisy tworzone s dla osb z dysfunkcj suchu, ktre tylko w ten sposb mog w penie cieszy si zakupionym utworem. Tymczasem organa cigania powouj si na art. 2 PrAut, twierdzc, e tumaczeniem bdcym prawem zalenym, mona rozporzdza jedynie za zezwoleniem twrcy utworu pierwotnego (w tym wypadku osoby, ktrej przysuguje prawo autorskie do cieki dwikowej lmu, scenariusza). Std te naley uzna, i oferowanie napisw w Internecie narusza prawa autorskie twrcy utworu pierwotnego.
PRZEGRYWANIE PLIKW MUZYCZNYCH Z PY T CD NA MP3

Mimo e dyskusja przedstawicieli doktryny prawa autorskiego, w kwestii dopuszczalnoci kopiowania w innym formacie utworw muzycznych, wci si toczy, wobec braku odmiennego orzecznictwa sdw w tym obszarze, naley opowiedzie si za tym, by rwnie w tej dziedzinie znalazy zastosowanie przepisy ustawy PrAut, dotyczce dozwolonego uytku prywatnego. Ustawa zezwala na korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworw dla wasnego uytku osobistego. Korzysta-

Przegrywanie plikw muzycznych z pyt CD na MP3

25

nie zawiera w sobie rwnie prawo reprodukcji (utrwalania w dowolnym formacie) utworw chronionych, dokonanej na podstawie wasnego albo wypoyczonego egzemplarza czy te ze rda internetowego.
PLAGIAT

Plagiat jest przywaszczeniem sobie autorstwa cudzego utworu. Korzystanie w ramach uytku prywatnego z cudzych utworw rozpowszechnionych w Internecie nie stanowi naruszenia autorskich praw majtkowych twrcy. Moe jednak narusza prawa osobiste autora, jeli dokonujemy zapoycze niedozwolonych w wietle prawa, zatajajc rdo zapoycze lub ich twrc albo uzurpujemy sobie autorstwo fragmentu bd caoci dziea innego twrcy. Plagiat uznawany jest za kradzie dbr intelektualnych. Z racji atwoci dostpu do informacji poprzez Internet i atwoci kopiowania utworw (zwaszcza tekstowych tzw. technika kopiuj-wklej), przywaszczane sobie autorstwa cudzych dzie stao si powanym problemem. Na podstawie ustawy PrAut, twrca, ktrego prawa osobiste zostay naruszone moe domaga si przed sdem cywilnym przyznania odpowiedniej sumy pieninej tytuem zadouczynienia za doznan krzywd lub zobowizania sprawcy do uiszczenia odpowiedniej sumy pieninej na wskazany przez niego cel spoeczny. Przywaszczanie sobie autorstwa albo wprowadzanie w bd co do autorstwa caoci lub czci cudzego utworu stanowi take cigane z urzdu przestpstwo, ktre jest zagroone kar grzywny, ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do lat 3 (art. 115 PrAut). Podobnie karane jest rwnie rozpowszechnianie (bez podania nazwiska lub pseudonimu twrcy) cudzego utworu w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, artystycznego wykonania albo publiczne znieksztacanie takiego utworu, artystycznego wykonania, fonogramu, wideogramu lub nadania. Jeeli, taki utwr stanowicy plagiat jest wykorzystywany jako podstawa wystawienia oceny przez szko/uczelni takie dziaanie (polegajce na wykorzystaniu cudzego utworu mona) uzna za powiadczanie nieprawdy przez podstpne wprowadzenie w bd funkcjonariusza publicznego lub innej osoby upowanionej do wystawienia dokumentu (art. 272 kodeksu karnego), ktre skutkuje odpowiedzialnoci karn.
OCHRONA PROGRAMW KOMPUTEROW YCH

Programy komputerowe ochron prawa autorskiego zostay objte po raz pierwszy w 1976 roku w USA. Od tamtej pory ta forma ochrony staa si standardem na wiecie. We Wsplnocie Europejskiej stosowna Dyrektywa w sprawie ochrony prawnej programw komputerowych w prawie autorskim zostaa przyjta w 1991 roku. Dyrektywa, podobnie jak ustawa PrAut nie zawiera denicji programu komputerowego, jednak przyjmuje si, e programem komputerowym jest

26

III . Z AGAD NIENIA SZCZEG OWE

zestaw instrukcji przeznaczonych do uycia bezporednio lub porednio w komputerze w celu osignicia okrelonego rezultatu. Instrukcje te mog by wyraone sowem, symbolami matematycznymi lub znakami gracznymi. Charakterystyczne jest to, e przy okrelaniu zasad ochrony programw komputerowych ustawodawca w sposb znaczcy odstpi od oglnej regulacji prawnoautorskiej. Przepisy ustawy PrAut nie modykuj jednak przesanek powstania ochrony tych programw, gdy zostan one uznane za utwory tylko wtedy, gdy speni okrelone w art. 1 PrAut warunki. Program ma by utworem wytworem ludzkiego wysiku intelektualnego, ktry jest oryginalny i indywidualny. Korzystanie z programw komputerowych odbywa si na podstawie licencji. W odrnieniu od oglnej regulacji prawnoautorskiej do korzystania z programw komputerowych nie stosuje si wikszoci przepisw o dozwolonym uytku. Oznacza to, e korzystanie z programu komputerowego bez licencji lub w sposb niezgodny z licencj stanowi naruszenie praw twrcy. Istnieje jednak wiele kategorii licencji umoliwiajcych bezpatne korzystanie z oprogramowania, z ktrych najpopularniejsze to: GNU General Public License uprawnia do uywania, modykacji, kopiowania i rozpowszechniania oprogramowania, pod warunkiem udostpniania go wraz z kodem rdowym i danymi autora, oraz rozpowszechniania jego wersji pochodnej na tej samej licencji. Shareware uprawnia do, w zasadzie bezpatnego, korzystania z oprogramowania w celu przeprowadzenia testw i sprawdzenia funkcjonalnoci oprogramowania w okrelonym terminie, po ktrym naley podj decyzj w sprawie zakupu oprogramowania. Niekiedy licencja przewiduje inne formy wynagrodzenia autora ni opaty licencyjne (np. obowizkowa reklama). Freeware uprawnia do bezpatnego i nieograniczonego korzystania z oprogramowania (bez prawa dokonywania modykacji i z obowizkiem zachowania danych autora). Ta forma licencji czsto dostpna jest tylko dla uytkownikw indywidualnych. Demo licencja zezwalajca na skorzystanie z wersji demonstracyjnej. Oprogramowanie rozprowadzane na podstawie niniejszej licencji zwykle nie posiada aktywnych wszystkich funkcjonalnoci, co znaczco zmniejsza jego warto i jest bodcem do zakupu licencji do penej, komercyjnej wersji programu.
PIRACTWO KOMPUTEROWE

Piractwem komputerowym okrelane jest potocznie naruszanie autorskich praw do programu komputerowego. Autorskie prawo majtkowe do programu komputerowego gwarantuje jego twrcy wyczno w zakresie zwielokrotniania (kopiowania) modykacji i rozpowszechniania programu. Piractwo komputerowe czsto wspistnieje z crackerstwem (dziaaniem na rzecz usunicia lub przeamanie zabezpiecze programw komputerowych). Zwykle bowiem zwielokrotnienie

Piractwo komputerowe

27

programu nie jest moliwe bez usunicia zabezpiecze utrudniajcych kopiowanie. Polskie prawo przewiduje znacznie dalej idc ochron twrcw programw komputerowych ni innych utworw. Ustawa PrAut wyklucza moliwo stosowania w odniesieniu do korzystania z programw komputerowych przepisw o dozwolonym uytku osobistym. Sporzdzenie kopii oprogramowania, nawet w krgu najbliszych osb, w sposb niezgodny z licencj stanowi bdzie naruszenie praw twrcy oprogramowania. Kopiowanie oprogramowania na wasny uytek prywatny nie jest skuteczn form ochrony przed odpowiedzialnoci karn, gdy przepisy kodeksu karnego (art. 278 par. 2) traktuj uzyskiwanie cudzego programu komputerowego w celu osignicia korzyci majtkowej jako szczegln form paserstwa zagroonego kar pozbawienia wolnoci od 5 miesicy do lat 5. W orzecznictwie polskiego Sdu Najwyszego za osignicie korzyci uznaje si zarwno dziaanie skutkujce zwikszeniem aktyww, jak i pomniejszeniem pasyww. Std korzy majtkow osiga si zawsze, kiedy nasze dziaanie prowadzi do uzyskania przez nas zysku (np. zaoszczdzenia kwoty pieninej) lub zmniejszenia dugu.
KOPIA ZAPASOWA PROGRAMU KOMPUTEROWEGO

Prawo autorskie zezwala na sporzdzenie kopii zapasowej oprogramowania, jeeli jest to niezbdne do korzystania z programu komputerowego. Jednak kopia ta nie moe by uywana rwnolegle z oprogramowaniem oryginalnym. Kopia zapasowa moe w zwizku z tym by wykonywana na potrzeby archiwalne lub w celu zapewnienia bezpieczestwa systemu komputerowego. Kopia zapasowa, o ile nie zezwala na to licencja, nie moe by rwnoczenie eksploatowana (np. na komputerze stacjonarnym i przenonym). Niezbdno wykonania takiej kopii moe wynika z niemonoci natychmiastowego dostarczenia przez producenta oprogramowania nowej kopii programu w przypadku jej zniszczenia lub utraty.
ODPOWIEDZIALNO DOSTAWCW USUG INTERNETOW YCH ZA NARUSZENIE PRAW AUTORSKICH

Kwestia odpowiedzialnoci dostawcw usug internetowych (internet service providerw) zostaa uregulowana w Unii Europejskiej w Dyrektywie 2000/31/WE w sprawie niektrych aspektw prawnych usug spoeczestwa informacyjnego, w szczeglnoci handlu elektronicznego w ramach rynku wewntrznego. Jej przepisy zostay implementowane do naszego porzdku wewntrznego w ustawie o wiadczeniu usug drog elektroniczn z 18 lipca 2002 r. Ogranicza ona odpowiedzialno service providerw w speniajcych okrelone w Dyrektywie warunki w odniesieniu do nastpujcych czynnoci: mere conduit (art. 12), cachingu (art. 13) i hostingu (art. 14).

28

III . Z AGAD NIENIA SZCZEG OWE

Mere coduit (zwyky przesy): service provider nie ponosi odpowiedzialnoci za powstae naruszenia praw autorskich, jeli nie jest inicjatorem przesyu, nie wybiera odbiorcy, oraz nie moe wybiera oraz modykowa przesyanych danych. Caching (przechowywanie): Service provider nie ponosi take odpowiedzialnoci za naruszenie praw autorskich przy przechowywaniu danych, o ile zapis danych jest dokonywany automatycznie, porednio i jest czasowo ograniczony. Hosting polega na udostpnianiu przez service providerw miejsca na swoich, podczonych do sieci, serwerach osobom trzecim, ktre nastpnie wprowadzaj, przechowuj i udostpniaj informacje wprowadzone przez siebie. W przeciwiestwie do zwykego przesyu i przechowywania nie jest to usuga czasowa. W przypadku hostingu, aby zwolni si od odpowiedzialnoci za naruszenie praw autorskich service provider musi spenia kilka kryteriw:

nie moe sprawowa kontroli nad uytkownikiem, nie moe pozostawa z nim w stosunku zwierzchnoci, zapisujc na zlecenie uytkownika dane, service provider nie moe posiada wiedzy, e informacje te lub sama dziaalno naruszaj prawo, oraz nie moe mie wiadomoci, i istniej fakty lub okolicznoci potwierdzajce bezprawny charakter tych czynnoci lub informacji. Odpowiedzialno zostaje wyczona, jeeli service provider, po uzyskaniu informacji o naruszeniu prawa, niezwocznie podejmie kroki, aby dane usun lub zablokowa do nich dostp.
ORGANIZACJE ZBIOROWEGO ZARZDZANIA PRAWAMI AUTORSKIMI

Ustawa PrAut uregulowaa kwesti zbiorowego zarzdzania prawami autorskimi. W zakresie wykonywania uprawnie wynikajcych z ustawy organizacja zbiorowo wykonuje autorskie prawa majtkowe poprzez pobieranie i dystrybuowanie pomidzy twrcw opat zwizanych z korzystaniem z utworw przez osoby trzecie. Zbiorowy zarzd przejawia si gwnie w udzielaniu zezwole na korzystanie z utworw, ktre w umowie z twrc zostay organizacjom powierzone. Organizacje zbiorowego zarzdzania cigaj i dziel wynagrodzenie nalene z tytuu udzielonych licencji bd nalenych na podstawie ustawy. Domniemywa si, e organizacja zbiorowego zarzdzania jest uprawniona do zarzdzania i ochrony w odniesieniu do pl eksploatacji objtych zbiorowym zarzdzaniem oraz e ma legitymacj procesow w tym zakresie. Organizacje zbiorowego zarzdzania zawieraj umowy w sprawie wzajemnej reprezentacji z podobnymi organizacjami za granic. Ich treci jest upowanienie do zawierania umw z poszczeglnymi uytkownikami w odniesieniu do eksploatacji utworw objtych powierzonym repertuarem oraz podziaem pobranych tantiem.

Organizacje Zbiorowego Zarzdzania Prawami Autorskimi

29

W Polsce dziaa wiele organizacji zbiorowego zarzdzania. Najwaniejsze to: Stowarzyszenie Autorw ZAiKS, Zwizek Producentw Audio-Video (ZPAV), Stowarzyszenie Artystw Wykonawcw Utworw Muzycznych i Sowno-Muzycznych (SAWP), Zwizek Stowarzysze Artystw Wykonawcw (STOART), Zwizek Polskich Artystw Fotograkw (ZPAF), itp.
CREATIVE COMMONS

Jest to utworzona w 2001 roku organizacja non-prot, ktrej celem jest wspieranie zachowania rwnowagi midzy pen ochron praw autorskich a niczym nieskrpowanym korzystaniem z twrczoci innych osb. Gwnym celem organizacji jest stworzenie alternatywy dla istniejcego systemu ochrony praw autorskich, ktry zdaniem organizacji ogranicza moliwo tworzenia i korzystania z dbr kultury. Organizacja (posiadajca oddzia w Polsce) promuje wrd autorw rozpowszechnianie utworw na podstawie licencji Creative Commons opartej na formule pewne prawa zastrzeone, gdzie granice dozwolonego uytku s szersze i wyraniejsze ni te wytyczone na zasadzie wszelkie prawa zastrzeone (charakterystycznej dla prawa autorskiego). Creative Commons szanuje prawo twrcw do okrelenia stopnia, w jakim chc si dzieli swoj twrczoci z innymi. Jednoczenie zachca do tworzenia zasobu dbr kultury, ktrego elementy mog by swobodnie wymieniane i zmieniane.

B. INTERNET A ZNAKI TOWAROWE

PIRACTWO DOMENOWE

S rnorodne moliwoci posugiwania si znakami towarowymi w internecie. Jedn z czstszych form wykorzystania znakw towarowych jest ich zamieszczanie w adresach internetowych stron www. Adres internetowy, w ktrym wykorzystuje si znany klientom znak towarowy uatwia dotarcie waciciela znaku towarowego do uytkownikw internetu ze swoj ofert. Adres internetowy stanowi rwnie form promocji znaku towarowego, a w konsekwencji towarw lub usug, ktre s nim opatrzone. Posiadanie przez przedsibiorstwo adresu internetowego z wasnym znakiem towarowym ma wic due znaczenie marketingowe. Internauci szybko zorientowali si, e rejestracja i sprzeda domen moe stanowi rdo ich atwego dochodu. Tak narodzi si proceder piractwa domenowego. Generalnie, pojciem takiego piractwa obejmujemy wszelkie przypadki nieuczciwej rejestracji cudzego znaku towarowego w charakterze domeny (adresu stron www). Chodzi tutaj o nierzadko spotykane praktyki rejestracji domen w celach spekulacyjnych. Piractwo domenowe najczciej polega na celowej rejestracji kilku, czy te

30

III . Z AGAD NIENIA SZCZEG OWE

nawet kilkudziesiciu domen internetowych zawierajcych cudze znaki towarowe z zamiarem pniejszej odsprzeday uprawnionym do tych znakw towarowych. Piractwo moe polega rwnie na jednorazowej rejestracji domeny w celu czerpania korzyci z renomy cudzego znaku towarowego wchodzcego w skad zarejestrowanej domeny. W takim przypadku mwi si o pasoytniczym wykorzystaniu znaku towarowego, a niekiedy praktyk tak okrela si opisowo jako oranie cudzym woem. Z piractwem domenowym mamy take do czynienia, gdy rejestracja domeny ze znakiem towarowym osoby trzeciej ma na celu istotne ograniczenie tej osobie dostpu ze swoim znakiem do cyberprzestrzeni. Nie ulega wtpliwoci, e piractwo domenowe jest zakazane w wietle przepisw prawa wasnoci intelektualnej. W Polsce nie ma adnych specjalnych unormowa, ktre regulowayby t kwesti, ale omawiany proceder moe by skutecznie zwalczany w oparciu o oglne reguy prawa. Podstawowe znaczenie bdzie tutaj mia oglny zakaz dokonywania czynw nieuczciwej konkurencji zawarty w przepisach o zwalczaniu takiej konkurencji. Zgodnie z tymi przepisami, zakazanym czynem nieuczciwej konkurencji jest kade zachowanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeeli zagraa lub narusza interes przedsibiorcy albo klienta. Pojcie dobrych obyczajw rozumiane jest tutaj szeroko. Obejmuje szczeglnie zasady uczciwoci, ktre s uwaane w obrocie za godne szacunku, jak rwnie postulowane zasady funkcjonowania rynku. Za niezgodne z dobrymi obyczajami mog by zatem uznane nie tylko dziaania sprzeczne z szeroko rozumian moralnoci biznesow, lecz take dziaania neutralne z tego punktu widzenia, ale ktre godz w zasady, wedug jakich powinni dziaa uczestnicy obrotu, aby prawidowo funkcjonowaa gospodarka rynkowa. Zwykle piractwo domenowe uwaa si za dziaanie sprzeczne z obowizujcymi w dziaalnoci gospodarczej standardami moralnymi. Zarabianie pienidzy, czy te osiganie innych korzyci majtkowych wskutek takiego piractwa nie jest traktowane jako przejaw przedsibiorczoci, lecz nieuprawnione osiganie korzyci oraz cwaniactwo. Nawet ci, ktrzy agodniej oceniaj pod wzgldem moralnym piractwo domenowe, zwykle zgadzaj si, e jest to sposb zachowania si i bogacenia, ktry nie moe by tolerowany na normalnie dziaajcym rynku. Problemem w toku stosowania ustawodawstwa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji jest fakt, i swoim zakresem obejmuje ono tylko przedsibiorcw. Denicja przedsibiorcy na gruncie prawa zwalczania nieuczciwej konkurencji jest bardzo szeroka. Obejmuje kade, choby uboczne, uczestnictwo w obrocie gospodarczym w celach zawodowych, czy te zarobkowych. Nawet jednak tak szeroka denicja nie pozwala na zaliczenie do przedsibiorcw bardzo duej grupy osb dokonujcych piractwa domenowego. Dlatego te praktyka prawa, z jednej strony, stara si przeprowadza rozszerzajc wykadni pojcia przedsibiorcy albo te, z drugiej strony, do zwalczania piractwa domenowego angauje oglne przepisy o ochronie dbr osobistych (z kodeksu cywilnego), ktre wykraczaj poza prawo wasnoci intelektualnej. Przy zastosowaniu wykadni rozszerzajcej za przedsibiorc mona uzna rwnie i takiego pirata domenowego, ktry nie prowadzi adnej dziaal-

Piractwo domenowe

31

noci gospodarczej, ale dysponuje kilkoma domenami zarejestrowanymi z zamiarem odsprzeday. W takich przypadkach uwaa si, i z rejestracji domen ta osoba chce uczyni sobie rdo dochodu i wchodzi na profesjonalny rynek, co czyni j uczestnikiem profesjonalnego obrotu. Nie ma znaczenia, e pirat domenowy to ucze, czy te student. Wwczas, gdy w odniesieniu do pirata domenowego znajd zastosowanie przepisy o ochronie dbr osobistych, kwestia, czy kto ma status przedsibiorcy, czy te nie ma jest cakowicie pozbawiona znaczenia. W tym przypadku jednak istotne bdzie to, czy uda si dowie, e piractwo domenowe narusza interesy osobiste uprawnionego, ktre posiada on w zwizku ze swoim znakiem towarowym. Pomimo, e praktyka piractwa domenowego przede wszystkim dotyczy cudzych znakw towarowych, nie mona zapomina, e moe odnosi si ona rwnie do innych oznacze odrniajcych. W celach spekulacyjnych moe by zarejestrowana rwnie nazwa przedsibiorstwa, tytu prasowy lub inne oznaczenie indywidualizujce przedsibiorc, jego towar, ofert lub jakie osignicie rynkowe. Takie przypadki od wzgldem prawnym naley ocenia tak samo negatywnie, jak przypadki piractwa domenowego w zakresie znakw towarowych.
NARUSZENIE PRAWA DO ZNAKU TOWAROWEGO

Uywanie znakw towarowych w internecie w ramach treci stron www podlega takim samym zasadom oceny, jak w przypadku ich stosowania w sposb tradycyjny. eby doszo do stwierdzenia naruszenia prawa do znaku towarowego chronionego na terytorium Polski, trzeba dowie, e oznaczenie kolidujce z tym znakiem jest uywane w polskim obrocie gospodarczym dla indywidualizacji towarw lub usug. Oczywicie, stwarza to pewne problemy. Internet jest bowiem zjawiskiem ponadterytorialnym. Nie jest zwizany z adnym terytorium. Nasuwa si zatem pytanie, kiedy zastosowanie na stronach www oznaczenia moe by uznane za uycie go w Polsce. Rwnie kwestia, czy samo wirtualne uywanie oznaczenia w kontekcie towarw lub usug bez bezporedniego kontaktu z nimi moe by uwaane za odnoszce si do takich towarw lub usug w celu ich indywidualizacji. Przyjmuje si, e sam fakt dostpnoci stron www z kolidujcym oznaczeniem na terytorium Polski raczej nie wystarczy dla stwierdzenia, e to oznaczenie jest uywane na tym terytorium. Potrzeba, aby tre stron www bya skierowana do polskiego odbiorcy. Z ca pewnoci bdziemy mieli do czynienia z uywaniem oznaczenia w Polsce, jeli strony www, na ktrych ono wystpuje, s w jzyku polskim albo wystpuj na nich takie elementy lub treci, ktre wskazuj, e strona www jest wiadomie kierowana rwnie do odbiorcy polskiego (na przykad strony s udostpniane pod adresem www z kocwk .pl). Nikt nie ma za to wtpliwoci, e ju sam fakt wirtualnego wystpowania towarw lub usug na stronach www wystarczy dla stwierdzenia, i wystpujce na tych stronach oznaczenia odnosz si do tych

32

III . Z AGAD NIENIA SZCZEG OWE

towarw i usug. Wane jest jednak, aeby z treci tego odniesienia wynikao, i oznaczenia te su indywidualizacji tych wanie towarw lub usug. O wystpowaniu na stronach www towarw moemy mwi nie tylko wtedy, gdy s one na tych stronach przedstawione, ale take jeli s choby opisane albo znajduje si do tych towarw odesanie do innych stron, na ktrych towary s uwidocznione. Odesania musz mie jednak bezporedni charakter. Istotn przesank uznania, e doszo do naruszenia prawa do znaku towarowego jest gospodarczy charakter uycia oznaczenia kolidujcego ze znakiem. Prawo w tym zakresie jest liberalne, w szczeglnoci, gdy chodzi o stosowanie oznacze w internecie. Jeli strony www, na ktrych stosowane jest oznaczenie kolidujce maj charakter zawodowy lub zarobkowy, z ca pewnoci oznaczenie to bdzie uznane jako uywane w obrocie gospodarczym. Charakter zawodowy ma kada strona www, ktra przynaley do przedsibiorstwa i wie si z jego dziaalnoci, a ponadto jej adresatami s klienci. Zawodowy charakter maj wszystkie te strony, ktre su do realizacji transakcji handlowych. Take strony www uniwersytetw, szk, stowarzysze, organizacji charytatywnych, kociow, zwizkw wyznaniowych w zakresie, w jakim oferowane s na nich jakiekolwiek towary lub usugi maj charakter stron prowadzonych w celach zawodowych. Utrzymywanie strony www ma charakter zarobkowy, jeli stanowi ono wzgldnie trwae narzdzie osigania jakichkolwiek korzyci majtkowych.
UYWANIE CUDZEGO ZNAKU TOWAROWEGO W FORMIE META-TAGU

Naruszenia prawa do znaku towarowego zdarzaj si nie tylko w przypadkach ich stosowania w widocznej czci strony www. Rwnie uycie w charakterze meta-tagu oznaczenia kolidujcego z cudzym znakiem towarowym moe do tego prowadzi. W takim przypadku zdarza si, i dochodzi do tzw. niewidzialnego naruszenia prawa do znaku towarowego. Meta-tagi s bowiem niewidoczne w toku normalnego i typowego korzystania ze stron www. Za ich pomoc dokonuje si opisu strony www. Stanowi one swoiste sowa klucze. Na podstawie tego opisu wyszukiwarki odnajduj stron www. Taki przypadek posugiwania si znakiem naley ocenia wedug tych samych zasad, jak uywanie oznaczenia w sposb widoczny dla uytkownikw.
ARBITRA DOMENOW Y

Konieczno efektywnego rozstrzygania sporw o domeny internetowe pomidzy dysponentami tych domen a uprawnionymi do znakw towarowych i innych oznacze odrniajcych (uytych w domenie) przyczyniy si do powstawania specjalnych procedur arbitraowych. Konkuruj one skutecznie z postpowaniami przed sdami powszechnymi. Te ostatnie postpowania s czsto dugotrwae i dlatego

Arbitra domenowy

33

kosztowne. Sdy arbitraowe dziaaj szybko, ich procedura nie jest skomplikowana, a zarazem nie jest zbyt droga dla przedsibiorcw. Zwykle, rejestrujc domen, dysponent zobowizuje si do podpisania zapisu na sd polubowny w razie wniesienia powdztwa zawierajcego zarzut naruszenia przez rejestrowany adres domenowy wczeniejszych praw osb trzecich lub zarzut rejestracji adresu w zej wierze. Odmowa przyjcia takiego zobowizania skutkuje niemoliwoci rejestracji domeny. Niewykonanie tego zobowizania, czyli odmowa zapisu na sd polubowny, powoduje zablokowanie zarejestrowanej domeny. Z tych wzgldw bardzo atwo jest skoni dysponenta domeny do udziau w postpowaniu arbitraowym. W Polsce dziaaj dwa sdy polubowne powoane do rozstrzygania sporw o domeny internetowe, jeden przy Polskiej Izbie Informatyki i Telekomunikacji (PIIT), a drugi Krajowej Izbie Gospodarczej (KIG) w Warszawie. Przegrana w toku procedury arbitraowej nie tylko oznacza utrat adresu strony www, ale take konieczno zwrotu kosztw postpowania. Dla osb prywatnych koszty te okazuj si zwykle wysokie i dlatego dolegliwe (mimo wszystko w praktyce koszty te s czsto nisze ni w przypadku postpowania przed sdem powszechnym).

34

Podstawowe akty prawne

PODSTAWOWE AKT Y PRAWNE

Konwencja paryska o ochronie wasnoci przemysowej z dnia 20 marca 1883 r. zmieniona w Brukseli dnia 14 grudnia 1900 r., w Waszyngtonie dnia 2 czerwca 1911 r., w Hadze dnia 6 listopada 1925 r., w Londynie dnia 2 czerwca 1934 r., w Lizbonie dnia 31 padziernika 1958 r., oraz Aktem sztokholmskim z dnia 14 lipca 1967r. (Dz. U. z 1975 r. Nr 9, poz. 51). Konwencja berneska o ochronie dzie literackich i artystycznych zmieniona Aktem paryskim z dnia 24 lipca 1971 r. (Dz. U. z 1990 Nr 82, poz. 474). Porozumienie madryckie o midzynarodowej rejestracji znakw z dnia 14kwietnia 1891r. zrewidowane w Brukseli dnia 14 grudnia 1900 r., w Waszyngtonie dnia 2 czerwca 1911 r., w Hadze dnia 6 listopada 1925 r., w Londynie dnia 2 czerwca 1934 r., w Nicei dnia 15 czerwca 1957 r. i w Sztokholmie dnia 14 lipca 1967 r. oraz zmienione dnia 2 padziernika 1979 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 116, poz. 514). Protok do Porozumienia madryckiego o midzynarodowej rejestracji znakw, sporzdzony w Madrycie dnia 27czerwca 1989 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 13, poz. 129). Ukad o wsppracy patentowej sporzdzony w Waszyngtonie dnia 19 czerwca 1970 r., poprawiony dnia 2 padziernika 1979 r. i zmieniony dnia 3 lutego 1984 r. (Dz. U. z 1991 r. Nr 70, poz. 303). Porozumienie haskie dotyczce midzynarodowej rejestracji wzorw przemysowych z dnia 6 listopada 1925r, zmienione Aktem londyskim z 1934r, Aktem haskim z 1960r, Dodatkowym Aktem z Monako z 1961r, Uzupeniajcym Aktem sztokholmskim z 1967r oraz Aktem genewskim z 1999r. Konwencja o udzielaniu patentw europejskich (Konwencja o patencie europejskim), sporzdzona w Monachium dnia 5 padziernika 1973 r., zmieniona aktem zmieniajcym artyku 63 Konwencji z dnia 17 grudnia 1991 r. oraz decyzjami Rady Administracyjnej Europejskiej Organizacji Patentowej z dnia 21 grudnia 1978 r., 13 grudnia 1994 r., 20 padziernika 1995 r., 5 grudnia 1996 r. oraz 10 grudnia 1998 r., wraz z Protokoami stanowicymi jej integraln cz (Dz. U. z 2004 r. Nr 79, poz. 737, z 2007 r. Nr 236, poz. 1736). Porozumienie w sprawie handlowych aspektw praw wasnoci intelektualnej (TRIPS), stanowice zacznik do Porozumienia ustanawiajcego wiatow Organizacj Handlu (WTO) sporzdzonego w Marakeszu dnia 15 kwietnia 1994 r. (Dz. U z 1996 r. Nr 32, poz. 143). Traktat WIPO o artystycznych wykonaniach i fonogramach, sporzdzony w Genewie dnia 20 grudnia 1996 r. (Dz. U. z 2004r. Nr 41, poz. 375). Rozporzdzenie Rady (WE) nr 207/2009 z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie wsplnotowego znaku towarowego (wersja ujednolicona) (Dz. Urz. L 78/1 z 24.03.2009 r. str. 1-41). Rozporzdzenie Rady (WE) nr 6/2002 z dnia 12 grudnia 2001r. w sprawie wzorw wsplnotowych (Dz. Urz. L 3/1 z 05.01.2002r. str.1 24). Ustawa z dnia 4 lutego 1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631, z pn. zm.).

Podstawowe akty prawne Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo wasnoci przemysowej (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117, z pn. zm.). Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych (Dz. U. z 2001 r. Nr 128, poz. 1402 z pn. zm.). Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503, z pn. zm.).

35

W YBRANE POZYCJE LITERATURY

Barta J., Markiewicz R., Internet a prawo, Krakw 1998. Barta J., Markiewicz R., Komentarz do ustawy o ochronie baz danych, Krakw 2002. Barta J., Markiewicz R., Prawo autorskie i prawa pokrewne, Krakw 2004. Barta J., Markiewicz R., Prawo autorskie, Warszawa 2008. Interent Problemy prawne, red. R. Skubisz, Lublin 1999. Kondrat M., Znaki towarowe w Internecie, Warszawa 2001. Marcinkowska J., Dozwolony uytek w prawie autorskim. Podstawowe zagadnienia, ZNUJ PWiOWI 2004, z. 87. Matlak A., Prawo autorskie w spoeczestwie informacyjnym, Zakamycze 2004. Prawo Internetu, red. P. Podrecki, wyd. 2, Warszawa 2007. Stanisawska-Kloc S., Ochrona baz danych, Krakw 2002. System prawa prywatnego, t. 13, Prawo autorskie, red. J. Barta, Warszawa 2003. Waglowski P., Prawo w sieci. Zarys regulacji Internetu, Helion 2005.
PRZYDATNE ADRESY INTERNETOWE
Urzd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej www.uprp.pl Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego www.mkidn.gov.pl Komisja Europejska: DG Rynek Wewntrzny www.ec.europa.eu/internal_market Oce for Harmonization in the Internal Market (Trade Marks and Designs) www.oami.europa.eu wiatowa Organizacja Wasnoci Intelektualnej www.wipo.org International Intellectual Property Alliance www.iipa.com International Association for the Protection of Intellectual Property www.aippi.org Internet Society Poland www.isoc.org.pl Serwis VaGla.pl Prawo i Internet Piotra Waglowskiego www.vagla.pl Portal powicony bezpieczestwu informatycznemu Hack.pl www.hack.pl

36

O AUTO R ACH

Organizacja Creative Commons Polska www.creativecommons.pl Fundacja Instytut na rzecz Pastwa Prawa www.pp.org.pl Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawa II www.kul.pl Krajowa Izba Gospodarcza www.kig.pl

O AUTORACH

Tomasz Sieniow doktor nauk prawnych, absolwent Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawa II oraz Chicago-Kent College of Law (Master of Laws in International and Comparative Law), adiunkt w Katedrze Prawa Unii Europejskiej KUL, Prezes Zarzdu Fundacji Instytut na rzecz Pastwa Prawa; autor publikacji z zakresu prawa wasnoci intelektualnej, prawa europejskiego i porwnawczego. Wojciech Wodarczyk doktor nauk prawnych, adiunkt na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawa II w Lublinie, europejski rzecznik patentowy, arbiter w sdach polubownych ds. domen internetowych przy PIIT, a take KIG; autor wielu publikacji z zakresu prawa wasnoci przemysowej.

Krajowa Izba Gospodarcza 00-074 Warszawa ul. Trbacka 4 tel. + 48 22 630 96 00 fax. + 48 22 827 46 73 e-mail: kig@kig.pl w w w.k i g .p l

Krajowa Izba Gospodarcza istnieje od 1990 roku. Jest najwiksz instytucj samorzdu gospodarczego w kraju zrzesza okoo 140 organizacji czonkowskich, do ktrych nale krajowe przedsibiorstwa. KIG reprezentuje interesy przedsibiorcw, a w szczeglnoci sektora MSP. Dziaalno KIG koncentruje si na wspieraniu rozwoju i podnoszeniu konkurencyjnoci polskiej gospodarki.

Fundacja Instytut na rzecz Pastwa Prawa ul. Chopina 14/70, 20-023 Lublin Tel./fax: +48 81 743 6805 e-mail: fundacja@pp.org.pl w w w.f i p p.o r g . p l

Fundacja Instytut na rzecz Pastwa Prawa jest organizacj pozarzdow utworzon przez polskich i amerykaskich prawnikw zwizanych z Wydziaem Prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Powstaa na przeomie 2001 i 2002 roku, w celu wspierania inicjatyw zmierzajcych do podnoszenia wiadomoci prawnej spoeczestwa, podnoszenia kwalikacji zawodowych prawnikw, promowania prawa europejskiego i idei integracji europejskiej, dziaania na rzecz ochrony praw czowieka i reformy systemu edukacji prawniczej.

Urzd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej Al. Niepodlegoci 188/192 00-950 Warszawa Tel.: (0-22) 579 00 00 Fax: (0-22) 579 00 01 w w w.u p r p. p l

Urzd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej jest centralnym organem administracji rzdowej, powoanym do udzielania praw wycznych na: wynalazki, wzory uytkowe, wzory przemysowe, znaki towarowe, oznaczenia geograczne, topograe ukadw scalonych oraz do prowadzenia rejestrw udzielonych patentw, praw ochronnych i praw z rejestracji. Ponadto Urzd gromadzi i udostpnia dokumentacj i literatur patentow, a take promuje wiedz z dziedziny wasnoci przemysowej.

ISBN 978-83-913279-8-2

P ub lik a cja b e z p a t na
Projekt jest wspnansowany ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego Dotacje na innowacje Inwestujemy w Wasz przyszo.

UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO