1.

POCZTKI RENESANSU W POLSCE

Z jednej strony, wysokokwalifikowani artyci i rzemielnicy toskaoscy, przybyli do Polski gwnie przez Wgry, przynosz do Krakowa architektur i rzeb w stosunkowo czystej redakcji woskiej. Promieniuje ona sporadycznie do niektrych miejscowoci rozlegego paostwa Jagiellonw. Z drugiej strony, nowe pojcia artystyczne scz si poprzez gotyckie ramy tradycyjnej sztuki miejscowej, ktre czsto docieraj do Polski za porednictwem rodkowoeuropejskich orodkw sztuki. Centrum artystycznym sztuki renesansu bya stolica Polski, Krakw. W lad za monarch, czciowo take od niego niezalenie, uprawiali renesansowy mecenat artystyczny dygnitarze kocielni i wieccy. Tu po 1500 roku z Wgier na wezwanie dworu krlewskiego przybywa zesp architektonicznorzebiarski zaoony przez Franiczka Florentczyka. Po jego mierci w 1516 roku kierownictwo przejmuje Bartolomeo Berrecci z Pontassieve koo Florencji i zarzdza nim a do swojej mierci w 1537 roku. WAWEL: Wkrtce po swoim przybyciu Franciszek Florentczyk podejmuje prace przy zachodnim skrzydle przy wejciowym, tzw. Domu Krlowej. Obramienie okienne i wykusz na drugim pitrze od strony dziedzioca s pozostaoci tych prac. Dwa gwne dziea warsztatu Florentczyka i Berrecciego na wawelskim wzgrzu: kruganki, okalajce obszerny dziedziniec zamkowy i kaplica-mauzoleum Zygmuntowska. Dziedziniec budowany by od 1507 roku, a pniej kontynuowany przez Berrecciego wg planw Florentczyka. We woskim dziele odnaled mona pewne koncesje na rzecz miejscowego rodowiska i klimatu. Komnaty reprezentacyjne w rodkowej Europie znajduj si na ostatniej kondygnacji, a nie na pierwszej (piano nobile) jak we Woszech. Jest to bardzo wane, poniewa architekt rezygnuje z arkad i pozostawia tylko rzd kolumn, a trzony przewizuje piercieniami. Gowice dwigaj okap nieznanego we Woszech wysokiego dachu. Berrecci w latach 1517-33 wznis nieopodal kaplic Zygmuntowsk. Berrecci reprezentuje w niej bardziej zaawansowany styl woskiego renesansu ni Florentczyk. Kaplica, z zewntrz jest bardzo skromna, a wewntrz bogata dekoracja ornamentalna i figuralna pokrywa niemale wszystkie ciany. Prawdopodobnie w kwestii ornamentalnej mia do czynienia Jan Cini ze Sieny. Kaplica Zygmuntowska odznacza si du dojrzaoci artystyczn, a take ideow. Program ikonograficzny zosta dobrany do wadcy poprzez dobr witych i prorokw, a take umieszczeniu ich w konkretnym miejscu, zawiera treci aluzyjne. Nad tym wszystkim gruje kopua, jako symbol nieba (gdzie Berrecci umieci swoj sygnatur). ciana zachodnia: -nagrobek Zygmunta I (ktry zosta zmodyfikowany po mierci Zygmunta Augusta) -po bokach w niszach: wity Florian i Wacaw (patronowie paostwa polskiego) -w medalionach ewangelici Marek i ukasz ciana poudniowa: -stalla tronowa (w jej przedpiersiu umieszczono pyt nagrobn crki wadcy, Anny Jagiellonki)

-posg w. Zygmunta (patron Zygmunta I) -Salomon- uosobienie krlewskiej mdroci ciana wschodnia: -otarz (zamwiony w warsztacie norymberskim) -w niszach posgi przedstawicieli Kocioa na ziemi: wici Piotr i Pawe -w medalionach ewangelici Jan i Mateusz ciana pnocna (wejciowa): -zredukowany program w porwnaniu do pozostaych cian Schemat uku triumfalnego w kadej cianie.

W katedrze wawelskiej znajduje si take, wykonany przez warsztat Berrecciego, baldachim nad nagrobkiem Wadysawa Jagiey, ktry zosta wykonany w latach ok.1519-1524, z udziaem Jana Ciniego. Tam znajduje si te nagrobek biskupa Jana Konarskiego (1521) wykonany przez ten sam warsztat. Reprezentuje on typ nagrobka gablotowego. NAGROBKI WCZESNEGO RENESANSU: 1. Pyta nagrobna ostatnich ksit mazowieckich: Stanisawa i Janusza, Bernardino De Gianotis, 1526-28. Bardzo dobre studium portretowe ksit. Ponadto silny akcent braterskiego powizania poprzez gest rk i lekki zwrot ku sobie. 2. Nagrobek biskupa Piotra Tomickiego, Bartolomeo Berrecci, ok. 1533, Wawel. Rozpoczcie kaplicy biskupa nastpio w roku 1524. Za postaci biskupa znajduje si paskorzeba przedstawiajca w. Piotra polecajcego fundatora Madonnie. Realizuje nowy typ nagrobka w Polsce. 3. Nagrobek Barbary Tarnowskiej, Bartolomeo Berrecci, Tarnw 1527-30. Datowanie jest kwesti sporn. Barbara bya on hetmana Jana Tarnowskiego. Uwaa si, e jest to najpikniejsza postad kobieca w renesansie. Hermonijne zespolenie architektury z lec spokojnie postaci modej kobiety. 4. Nagrobek Krzysztofa Szydowieckiego, Bernardino De Gianotis, 1533-36. Jest to kanclerz wielki koronny i wojewoda krakowski. Nagrobek zamwiony zosta jeszcze przed jego mierci (zmar 31 grudnia 1532 roku). Znajduje si tam tzw. Lament Opatowski (scena zbiorowego alu i rozpaczy, stworzony na zasadzie tryptyku, autorstwo nieokrelone- byd moe wykona je Polak lub Woch, interpretacja osb i caej sceny te przysparza kopotw). Ornamenty: panoplia, delfiny (symbolizuj ycie wieczne)

DAWNY OTARZ KATEDRY WAWELSKIEJ, JAN CINI (?), 1545-48 Ufundowany zosta przez Zygmunta Starego pod koniec jego ycia. Otarz by czsto przenoszony, a obecnie znajduje si w Bodzentynie. Mona w nim stwierdzid nawizania do kaplicy Zygmuntowskiej: schemat uku triumfalnego z niszami i posgami w osiach bocznych.

PORTRET ANNY SZYDOWIESKIEJ, MINIATURA Z LIBER GENESEOS TEJ RODZINY, STANISAW SAMOSTRZELNIK, OK. 1530. Stanisaw Samostrzelnik ozdobi dwunastoma caostronicowymi miniaturami ksig powicon rodzinie Szydowieckiech. Anna przedstawiona jest w caej postaci, w medalionie zostaa przedstawiona postad jej patronki, a wok ozdobna bordiura. Dekoracyjnod i ywe kolory- cechy artystyczne tego miniaturzysty. Denie do indywidualnych cech portretowych. Caod jest jeszcze konwencjonalna, ale robi krok ku renesansowi. Samostrzelnik by twrca nowego gatunku malarstwa: samodzielnego wizerunku czowieka, wolnego od powizao ze scen religijn. W tym gatunku namalowa portret biskupa Tomickiego. Portret ten zaliczany jest do serii wspczesnych portretw z klasztoru Dominikanw w Krakowie. CHRYSTUS FRASOBLIWY W ASYCIE MATKI BOSKIEJ I WITYCH, OK. 1515 Obraz ten wzbogaca nasz wiedz na temat ksztatowania si renesansu w malarstwie tablicowym w Polsce. Na pierwszym planie przedstawiono fundatorw obrazu, w tradycji redniowiecznej. Rzadkie w malarstwie tablicowym jest wyobraenie Chrystusa Frasobliwego- siedzcego w zamyleniu z gow wspart na doni (pojawio si ono w sztuce pnogotyckiej i wyraane byo w rzebie). Konserwatywne cechy w obrazie to: stosowanie trzech skali ludzkiej postaci, brak poprawnoci anatomicznej (ale odczuwa renesansow plastycznod form). Nowatorstwo: zwartod i monumentalnod kompozycji, cechy Santa Conversatione. Nowe ujcia postaci: Jan Chrzcicielmodzieoczy, pozbawiony rysw surowoci i ascezy. BITWA POD ORSZ, ok.1515-1520 Obraz ten mia gosid chwa polskiego ora. Inicjatywa namalowania obrazu wysza zapewne z krgu dworskiego i jest wykadnikiem dojrzaego w epoce renesansu programu wprzgnicia sztuki w sub idei gloryfikujcej sukcesy paostwa, dynastii i wielkich wodzw. Nowy, renesansowy zamys artystyczny zrealizowany zostaje w nowych konwencjach formalnych, chod silnie obcionych jeszcze tradycj redniowieczn. Respektujc jednod miejsca, nie przestrzega jednoci akcji. czy w jednym przedstawieniu rne fazy bitwy nastpujce po sobie, np. hetmana pokazuje w tym dziele a trzy razy (kojarzy mi si to z freskiem kaplicy Brancaccich Grosz czynszowy, ale nie jestem pewna czy jest to dobre porwnanie). PORTRETY Najbardziej interesujc dziedzin malarstwa XVI w. Byy portrety. Powstaway wtedy liczne portrety krlewskie, magnackie i mieszczaoskie charakterystyczne dla epoki renesansu. Waniejszym twrc portretw w Polsce by Marcin Kober.