Buletini Shkencor Kontabilitet Publik

SHKENCOR
Nr . 2 ( I V)
T E T O R 2 0 1 1

www.planetar.edu.al

BULETIN SHKENCOR I UNIVERSITETIT PLANETAR T TIRANS

KSHILLI BOTUES
Prof. dr. L. MEMUSHI, Kryetar
Prof. dr. E. MATO
Dekane e Fakultetit t Edukimit dhe Shkencave Sociale
Prof.as.dr. B. PEI
Prgjegjs i Departamentit t Shkencave Sociale
Dr. E. CEKO
Prgjegjs i Departamentit t Informatiks dhe Shkencave Ekonomiko Inxhinierike
K. DERVISHI
Koordinator Administrativ
Prof.as.dr. M. QATIPI
Prgjegjs i Departamentit t Shkencave mjeksore

Menaxhoi punimin:
A. PULLUMBI

Prpunimi grafik:
Studio iShqip

ISSN 2227-7781

Informacioni i dhn n kt buletin sht nn prgjegjsin e Universitetit Planetar t Tirans.
T gjitha t drejtat jan t rezervuara dhe mund t autorizohen vetm nga Universiteti Planetar i Tirans.

Universiteti Planetar i Tirans
Adresa: Rruga Budi, 74/1, Tiran - ALBANIA, Tel: +355 42 452764;
E-Mail: info@universitetiplanetar.com

Shtpia Botuese Fan Noli, Tiran 2011

3 | F a q e

Prmbajtja

POLITIK EKONOMIKE
Prof Asoc. Dr. BashkimELBASANI
Parashikimet pr politik-brje t drejt nga ekonometristt .......... 5

AUDITIM- FINANC - KONTABILITET
MsC. Dorina KLOSI
Hapsira administrative europiane dhe roli i auditimit pr pasjen
e nj kontrolli efektiv ........................................................................................... 23
Dr Ferit Balla
Sistemi ndrkombtar financiar dhe monedhat e forta ... 34

MANAXHIMBIZNESI - ZHVILLIMEKONOMIK
Msc Flora Nabolli
Problematika e sektorit t ndrtimit n Shqipri pr periudhn
2005 - 2012 ............................................................................................. 44
Dr Eva Hyna
Shoqrit e bashkpunimit bujqsor dhe impakti i tyre n ekonomit
bujqsore dhe zhvillimin rural n Shqipri. ... 56
Msc, Dr Gentiana Qendro, Msc,Phd, Prof. Ass Ledjan Malaj, Msc, Dr Ela Hoti
Zbatimi i ligjit si detyrim n informimin mbi ndryshimin e lists
s rimbursimit t barnave. ............................ 69
Dr. MBA, Msc, Enriko Ceko
Roli i SME-ve n zhvillimin ekonomik t Shqipris dhe problematika
e tyre pr periudhn 2000 - 2012 ...... 85

MANAXHIMSISTEMESH INFORMACIONI
Msc Iralda Mitro
Aplikimi i teknologjis s informacionit n qeverisjen elektronike me an
t portaleve t informacionit. . 105
Msc. Ermir Cjapi
Planifikimi i burimeve t nj kompanie .... 117
Lediona Nishani
Mekanizmat kryesore q mundsojn transmetimin multikast n
arkitekturat network on chip. ........ 130

5 | F a q e

PARASHIKIMET
PR POLITIK-BRJE T DREJT NGA EKONOMETRISTT
Prof. Asoc. Dr. BashkimELBASANI
Pedagog i Matematiks, Ekonometris, etj

PRMBAJTJA
Prmbledhje
Hyrje
Materiali dhe metoda e puns
Rezultatet e punimi
Diskutim
1. Nevoja pr modelim ekonometrik t varsive e teorive ekonomike
2. Analiza Ekonometrike
2.1 Modeli i analizs s regresionit t thjesht linear - si teknik studimi.
3. Zbatim i analizs s regresionit: Problemi i Parashikimit
4. Parashikimi Individual
Konkluzione
Anekse
Bibliografi
Biografi e autorit

PRMBLEDHJE
Vshtrim prgjithshm i tems
Marrja e vendimeve n aspektin e politikave t zhvillimit ka qen evidentuar prej
kohsh nga specialistt dhe drejtuesit publik dhe t sektorit privat si nj koncept
shum i rndsishm pr arritjen e prosperitetit dhe zhvillimit ekonomik, q sjell
zhvillim n t tra fushat. Futja e Shqipris n rrugn e ekonomis s tregut
krkonte q marrja e vendimit n politikbrje, duke aplikuar metodat
matematikore dhe ekonometrike t ishte nj praktik pune dhe aplikacion i
qndrueshm prgjat proceseve zhvillimore.

Qllimi punimit
Ky punim kishte si synim q t sillte pr lexuesin thelbin e marrjes s vendimit
duke aplikuar metodat matematikore dhe ekonometrike, kuptueshmris s
koncepteve themelore t ktyre disiplinave menaxheriale e konceptuale n sensin e
politikbrjes dhe t rriste nivelin e aplikimit t ktyre metodave e principeve

midis subjekteve t interesuara n marrjen e vendimit n t tra nivelet n
politik, ekonomi, shoqri, etj.

Materiali dhe metodikat e puns
Materialet mbi t cilin u krye ky studim ishin studime t mparshme t autorve
t ndryshm t huaj dhe metodika e puns e disa institucioneve t nivelit
kombtar n vend, q aplikojn principet matematikore dhe ekonometrike n
punn e tyre prgjat marrjes s vendimeve, kryesisht ekonomike.

Rezultatet dhe prfundimet kryesore
N Shqipri ka ardhur koha q subjektet kryesisht me karakter kombtar si n
sektorin publik ashtu dhe n at privat t aplikojn metodat matematikore dhe
ekonometrike n procesin e vendim marrjes pr nj rezultat sa m t mir n
interes t popullit dhe vendit pr t menaxhuar sa m mir burimet natyrore dhe
njerzore n punn e tyre t prditshme n periudhn afat shkurtr, afatmesme
dhe afatgjat.
Fjal ky: Politikbrje, vendim marrje, ekonometri, regresion linear

7 | F a q e

FOR A RIGHT FORECASTS
FOR POLICY-MAKING ... FROM EKONOMETRISTS
Prof Ass. Dr. BashkimElbasani
Professor of Mathematics, Ekonometris, etc.

CONTENTS
Summary
Introduction
Material and methods of work
The results of the paper
Discussion
1. Need for econometric modeling of dependencies and economic theories
2. Econometric Analysis
2.1 Simple linear regression analysis model- a study technique.
3. Application of regression analysis: The problem of Foresight
4. Individual Forecast
Conclusions
Annexes
Bibliography
Biography of the author

SUMMARY
General overview of the topic
Making decisions in terms of development policies has been identified long time
ago by specialists and the leaders of public and private as a very important
concept for achieving prosperity and economic development that brings
development in all areas. The introduction of Albania towards market economy
requires decision-making process in policy, applying mathematical and
econometric methods in working practice across developmental processes.

The purpose of the paper
This paper was intended to bring to the reader the core of decision-making
process by applying mathematical and econometric methods, understanding the
basic concepts of these disciplines in terms of conceptual managerial practices
and increase the level of application of these methods and pinciples between

interested parties in decision making at all levels in politics, economy, society,
etc.

Material and working methodologies
The materials on which this study was conducted were previous studies of
different foreign and local authors, methods of work of some institutions in
national level in the country, applying econometric and mathematical principles
in their work during the decision making process, mainly in economy sector.

Results and main conclusions
There is the right time in Albania for applying mathematical and econometric
concepts and practices in all national entities in public and private sector during
the process of decision-making for a better results in the interest of the people and
the country for a better management of natural and human resources in their
everyday work in the short term, medium term and long term.

Keyword: Policy-making, decision-making, econometrics, linear regression

9 | F a q e

Hyrje
M shum se kudo njeriu e ndjen n jetn e prditshme ndryshimin n faktort
ekonomik, Vmendja ndaj faktorve prcaktues n ekonomi shndrrohet n
problem t dors s par sot kur e Eurozona prjetojn krizn e njohur ekonomike.
Zgjidhjet priten t jepen prej politik-brsve, por ndihmesn kryesore e sjellin
ekonomistt, ndrsa analizn shkencore t modeleve q mund t mnjanojn
krizn mund e duhet br nga ekonometristt, mbasi prfundimet ekonometrike
mundsojn prcaktimin e trendit t zhvillimit ekonomik, q ndihmon vendim-
marrsit.
Menaxhimi i cilsis ka qen evidentuar prej kohsh nga sektori publik dhe privat
perndimor si nj koncept shum i rndsishm pr arritjen e avantazhit
konkurrues, nprmjet t cilit ofruesit e produkteve dhe shrbimeve arrijn t
fitojn pjes n treg dhe t shtojn fitimet. Futja e Shqipris n rrugn e
ekonomis s tregut krkonte q edhe subjektet private shqiptare t aplikonin kt
koncept, n mnyr q t arrinin sa m shpejt dhe n mnyr t qndrueshme
avantazhin konkurrues n vendet prreth dhe m gjer.

Ky punim ka patur pr baz evidentimin e situats n lidhje me zbatimin e
metodave matematikore dhe ekonometrike n procesin e marrjes s vendimeve n
nivel firme dhe n shkall vendi n institucionet publike. Baza e punimit sht
prvoja e deritanishme e autorit dhe pikpamje t specialistve t ndryshm t
fushs prkatse n lidhje me nivelin e aplikimit t metodave matematikore dhe
ekonometrike n t tra fushat e jets e zhvillimit n vend atje ku sht e mundur
q t aplikohen kto metoda.

Rezultatet e punimit
Shembuj t shumt ofrojn n kohra ekonomist t shquar, t cilt kan krijuar
modele t shklqyera lidhjesh funksionale pr studimin e faktorve ekonomik.
Modelimi matematik i hipotezave ekonomike, krijon mundsin e shprehjes n
formn e ekuacioneve t dukurive dhe kjo m tej jep shansin q t gjejm me
prafrsi t madhe prirjen e zhvillimit dhe n rastin m t mir ta direktojm vet
zhvillimin pr t patur sa m shum prfitime politike, ekonomike dhe sociale.
Ekonometria si shkenc shoqrore zbaton metodat e teoris ekonomike,
matematiks dhe inferencs statistikore pr analizn e dukurive ekonomike; pra
mundson drejtsin e teoris ekonomike dhe bn parashikimin ekonomik t serive
kohore.

N Shqipri ka ardhur koha q subjektet kryesisht me karakter kombtar si n
sektorin publik ashtu dhe n at privat t aplikojn metodat matematikore dhe
ekonometrike n procesin e vendim marrjes pr nj rezultat sa m t mir n
interes t popullit dhe vendit pr t menaxhuar sa m mir burimet natyrore dhe
njerzore n punn e tyre t prditshme n periudhn afat shkurtr, afatmesme
dhe afatgjat.

DISKUTIM

1. Nevoja pr modelim ekonometrik t varsive e teorive ekonomike
Shembuj t shumt ofrojn n kohra ekonomist t shquar, t cilt kan
krijuar modele t shklqyera lidhjesh funksionale pr studimin e
faktorve ekonomik. Kshtu gjermani Ernest Engel rreth 1860 postuloi
modelin e tij se shpenzimet pr ushqim rriten n progresion aritmetik,
kur shpenzimet totale rriten n progresion gjeometrik. Po kshtu,
anglezi Phillips, nprmjet analizs s serive kohore nj shekullore (1861-
1957), vrejti se norma e ndryshimit n prqindje t pagave sipas ritmeve
t papunsis ka form hiperbolike. Coob-Douglas studioi funksionet e
prodhimit t cilat i modeloi me ekuacione eksponenciale
1
.
Keynes-i modeloi linearisht masn e konsumit n lidhje me t Milton-
Friedman hipotezoi se shpenzimi i vazhdueshm sht i prpjesshm me
t ardhurat e vazhdueshme. sht i njohur postulati i teoris s kostos, ku
variabli i kostos s produktit sht i prpjesshm me outputin; gjithashtu
edhe n disa versione t teoris monetare ku supozohet se norma e
mimit (pr pasoj, norma e inflacionit) sht e prpjesshme me normn e
ndryshimit t rezervs monetare, etj.
Modelimi matematik i hipotezave ekonomike, krijoi mundsin e
huazimit t metodave matematike n studimin e tyre. Merita e Keynes qe
se modeloi me funksion linear hipotezn e tij. Ekuacioni linear modelon
madje shum nga teorit ekonomike q prmendm m lart. Prmendim
ndr t tjera drejtzn karakteristike t analizs s investimeve. Do t
kufizohemi vetm me varsit e dukurive ekonomike q shprehen n
formn e ekuacionit linear me dy variable
2
.
Prej ktej lindin modelet ekonometrike, ekuacionet e t cilave lejojn
parashikimin e vlerave t variableve pr t cilat interesohemi, pr vlera

1
Introductory Econometrics. A Modern Approach / Jeffrey M.ooldrige, NY,1999
2
Basic Econometrics /Damodar N Gujarati/ NY,2004
Statistical Analysis for Decision Making / Jeffrey Jarret, Arthur Kraft,USA,1989
11 | F a q e

pamatura t variablit, duke verifikuar drejtsin e teorive ekonomike.
Ekonometria si shkenc shoqrore zbaton metodat e teoris ekonomike,
matematiks dhe inferencs statistikore pr analizn e dukurive
ekonomike; pra mundson drejtsin e teoris ekonomike dhe bn
parashikimin ekonomik t serive kohore. Kjo nnkupton se ekonometria
nuk shfaqet nse nuk parashtrohet nj teori ekonomike, q modelohet me
ndonj skem t shprehur n form probabilitare.

2. Analiza Ekonometrike
Ekonometria, me aparatin e regresionit linear realizon analizn e
problemeve n lidhje me nj popullim t caktuar. Pr kt t dhnat
merren nga nj zgjedhje (kampion) prej popullimit real, ose hipotetik.
Rezultatet e analizs s t dhnave t vzhguara, shrbejn jo vetm si
vlersues piksor t parametrave pr popullimin, por edhe pr testimin
e hipotezave n lidhje natyrn e lidhjeve t variableve n popullimin n
studim.

2.1 Modeli i analizs s regresionit t thjesht linear - si teknik studimi
Varsia funksionale saktson shkalln e ndikimit variablit t shprehs
X, si dhe masn e tij n variablin e interesuar Y. Mjafton si ilustrim
pohimi i Keynes-it pr nivelin e shpenzimeve, si variabl i varur Y,
kushtzuar prej nivelit t t ardhurave, si variabl i vetm i pavarur X.
Paraqitja e forms s sakt t ekuacionit, prbn modelin ekonometrik.
Kshtu pra modeli ekonometrik i teoris s Keynes-it paraqitet me
ekuacion i shkalls s par me nj variabl X, linear n lidhje me
parametrat 1 dhe 2 (3).

Y = 1 + 2.X (2.1.1)
Konkretisht forma ekonometrike e cila pasqyron edhe faktort e neglizhuar, q
nuk ndikojn drejtprdrejt, por q shkaktojn turbullime n vlerat e variablit
Y, ka pamjen:

Yt = 1 + 2.Xt + et (2.1.2)

Ku: me et shnojm termin gabim. Koeficientet 1 dhe 2 quhen parametra dhe
shprehin masn e ndikimit ndaj variablit Y, ndrsa Yt tregon vlern e matur pr Xt
e fiksuar. Barazimi tregon shmangien e FRP nga pikat e res me et.

Pr modelin ekonometrik shtrohen dy probleme immediate.

Konkretisht:
T prcaktohen koeficientet 1 dhe 2. Kjo arrihet nprmjet tekniks
statistikore e quajtur Metoda e Zakonshme t Katrorve m t Vegjl:
(MZKV), kur realizojm minimizimin e variancave t gabimeve et.
Prdoren metodat e inferencs statistikore pr t verifikuar nse
vlersimet pajtohen, apo jo, me pohimet teorike. Kur kjo ndodh, ather
mundsohemi t parashikojm vlerat t variablit t varur (regresandit Y)
nprmjet vlerave t variablit t pavarur (regresuesit X). Q ktej do t
bhet dhe raportimi i rezultateve pr politik-brjen
1
.
Problemet e paraqitura zgjidhen nprmjet analizs s regresionit dhe
drejtza e prftuar (e cila prafron m mir se cilado t dhnat e
vzhguara) do t quhet drejtza e regresionit.
Q t realizohen dy synimet e msiprme, duhen grumbulluar t dhnat
ekonomike. T dhnat ekonomike nxirren duke vzhguar variablet e
prcaktuar n individ t marr nga zgjedhjet e rastit, q merren nga
popullimi prkats, n t cilin studiohen lidhjet e varsit e dukurive q
na interesojn.
N analizn e regresionit prgjithsisht, prftohen vija t regresionit.
Ilustrimet grafike m posht japin nj ide paraprake pr at q krkohet.
Rasti m i thjesht sht kur vija prfaqsuese ka si model matematik
funksionin linear Y =
X .
2 1
| | +
.
M t ndrlikuara jan rastet kur vijat jan t grads s dyt,
exponenciale, t grads s tret etj., por gjithsesi secili nga funksionet
mbetet linear n lidhje me parametrat edhe pse mund t mos jet i till n
lidhje jo me variablet
2
.
Zgjidhjen e dy problemeve t msiprme n nj popullim hipotetik do ta
realizojm nprmjet nj shembulli ilustrues. Popullimi hipotetik
prmban 60 familje.

1
Statistical Inference for Management and Economics / Patrick Billingsley et al, USA, 1986, 1989
2
Biostatiscs.A Foundation for Analysis / ayne . Daniel, USA ,2005
13 | F a q e

N t krkohet t gjendet relacioni ndrmjet shpenzimet mujore lidhur
me t dhnat prkatse mujore (n dollar).
T dhnat pr dy variable paraqiten si n Tabeln e mposhtme:

Nga popullimi i msiprm merren zgjedhje t shumta. Supozimi i par,
q mbshtet modelin e regresionit t thjesht linear sht q Vlerat e
variablit t pavarur X maten pa gabime dhe mbahen t fiksuara.
Ky supozim bn q modeli t cilsohet Modeli i Regresionit Klasik
Linear.
Zgjedhjet e paraqitura n dy kutit m posht prmbajn t dhnat e vzhguara
nga popullimi (q plotsojn supozimin e prmendur, q t jen t njjta n t dy
rastet):

I paraqesim t dhnat e zgjedhjeve n sistemin koordinativ. Formohen
re piksore t dhnash: n zgjedhjen e par 10 pika (paraqitura me
kryqe); n zgjedhjen e dyt (paraqitura me pika t zeza). Krkohen t
gjenden drejtzat e regresionit, (d.m.th., funksionet e regresioneve t
zgjedhjeve 1 dhe 2, pra FRZ1 dhe FRZ2) t cilat prafrojn m mir ret
prkatse piksore t 10 ifteve t t dhnave.
Ndrkaq interesi yn sht gjetja e ekuacionit t drejtzs t regresionit t
popullimit: e cila, duke prafruar ren 60- piksore t popullimit, do t
shrbente si model pr parashikimin e vlerave Y, edhe pr vlera ende t
pamatura t X. Dy drejtzat e regresioneve t zgjedhjeve (FRZ1 dhe
FRZ2) nuk prputhen me drejtzn e regresionit t t popullimit
(shnohet: FRP).
Ather, si do t gjendet drejtza e regresionit t popullimit, e cila do t krkohet
n formn:

Y = 1 + 2.X, ku 1=? dhe 2=?

Pr kt qllim bhet supozimi i dyt pr Regresioni klasik linear:
Drejtza e regresionit t popullimit kalon nprmjet mesatareve t
kushtzuara t variablit Y, pr vlerat e fiksuara t variablit X. Pr seciln
vler t fiksuar Xt llogariten mesataret e kushtzuara t Y.

15 | F a q e

N tabeln e msiprme jan llogaritur mesataret e kushtzuara. Kshtu
jan llogaritur mesataret e kushtzuara (Y/80) = 55 pr X1 = 80;
(Y/100) = 77 pr X2 = 100 dhe (Y/260) = 173, pr X10 = 100.

Mesataret e kushtzuara quhen vlera t pritshme.
Shnojm: (Y/Xt) = E (Y/Xt).
Nse FRZ t zgjedhjeve ndrtohen duke iu prafruar t dhnave t
matura n to, cila do jet FRP?
N figur dallohen gabimet et dhe
t
e
ndrmjet vlers s matur Yt nga

mesataret e kushtzuara t drejtzave t regresionit FRP dhe njrs nga
FRZ.

Konkretisht:
FRP: (Y/Xt) = 1 + 2.Xt (2.1.3)

N mnyr t ngjashme shkruajm ekuacion t ngjashm ku vlersuesve i vejm
nj kap sipr:
FRZ: (
t t
X X Y .

) /
2 1
| + | =
(2.1.4)
ndrsa
Yt =
t
e + +
t 2 1
.X
= (Y/Xt)
t
e +
(2.1.5)

dhe, n mnyr t ngjashme shkruajm:

FRZ:
t
e
.X
Y
t 2 1 t
+ + =
= (
) /
X Y
t t
e
+
(2.1.6)

Ku:
t
e
= tregon gabimin: termin mbets n zgjedhje, i cili sht analogu i et dhe
shrben si vlersues i tij.
Mesatarja e zgjedhjes (
) /
X Y
t
shrben si vlersues i (Y/Xt), ndrsa
2 1
| |
do jen vlersues t 1 e 2.
Si duhen llogaritur
1
|
dhe
2
|
n drejtzn FRZ q t shrbej si vlersim pr
drejtzn FRP?
Nisur nga barazimi (2.1.6) rrjedh gjithashtu se
t
e
=
) .X
( Y
t 2 1 t
+
.
N qoft se minimizohen gabimet
t
e
ather FRZ do ti prafrohet n
minimum pikave t res s pikave t dhna, duke u br prfaqsuese t
denja t saj. Kt minimizim e realizon Metoda e Zakonshme t
Katrorve m t Vegjl (MZKV), si nj nga teknikat m popullore n
statistik
1
.

1
Biostatistica. Quello che avreste dovuto sapere/Geoffrey Norman - David Streiner /Milano,
2000

17 | F a q e

Prdorim KRITERIN: Synojm minimizimin e shums s katrorve t
(gabimeve)
d.m.th.,
2
t 2 1 t
2
t t
2
t
) X (Y min ) Y (Y min e min

= =

(2.1.7)

Duke zgjidhur ekuacionet normale me metodat e njehsimit diferencial
prftohen vlerat e vlersuesve
:
2 1
| |

=
2
t
t t
2
) X (X
) Y ).(Y X (X
(2.1.8/1)
dhe
X .
2 1
=
(2.1.8/2)
Ku:
X
dhe
Y
jan mesataret e zgjedhjeve.

Duke zbatuar formulat (2.1.8/1) dhe (2.1.8/2) pr zgjedhjen e par
(80,70), (100,65), (120,90), (140,95), (160,110), (180,115), (200,120), (220,140),
(240,155) dhe (260,150).
Bjm llogaritjet e duhura, duke plotsuar dhe br veprimet n shtyllat e nj
tabele si m posht:

Gjejm:
5091 , 0
000 . 33
800 . 16
.
2
2
= = = |
t
t t
x
y x
, (koeficienti kndor i FRZ),

ndrsa
4545 , 24

2 1
= | = | X Y
q tregon ordinatn n origjin t FRZ).

Rrjedhimisht, drejtza e regresionit t zgjedhjes sht:
t t
X Y
. 5091 , 0 4545 , 24
+ =
. (2.1.9)

Drejtza e regresionit t popullimit:
Y = 1+ 2.X

Pyetjes se si do t gjendet drejtza e regresionit t popullimit FRP do ti
japim prgjigje n vijim. Vlersuesit
1
|
dhe
1
|
t (2.1.9) jan pr
parametrat e popullimit 1, 2 statistika me shprndarje probabilitare t
Studentit me 8 grad lirie (=10 2); kurse gabimi standard i 2 llogaritet
nga Tabela e Studentit me vlern 0,0357.

Pr nivelin e signifikancs = 0,05, intervali i besimit pr 2, n problemin ton
rezulton:
= | |
o
) 0357 , 0 .( 306 , 2 5091 , 0 )
.( . .
2
2
2
s g t

5914 , 0 4268 , 0
2
s | s

Interpretimi:
Me besueshmri prej 95%, n 95 ndr 100 raste n intervalin (0,4268;
0,5914) do t prfshihen patjetr vlerat e pranueshme t parametrit t
popullimit 2, sepse ky interval besimi fiksohet n mnyr krejt t rastit.

N mnyr analoge, meqense gabimi standard i 1 llogaritet me 6,4138, n
nivelin e signifikancs = 0,05, intervali i besimit pr 1 n problemin
shpenzime-t ardhura sht:

= | |
o
) 4138 , 6 .( 306 , 2 4545 , 24 )
.( . .
1
2
1
s g t

1448 , 39 6643 , 9
1
s | s

Interpretimi:
Pr koeficientin e besimit 95%, ndr 100 raste t mundshme, n 95 raste
parametri i popullimit 1 do t marr vlerat n intervalin (9,6643;
39,1448), interval, i cili prmban vlerat e vrteta t parametrit 1.

19 | F a q e

3. Zbatim i analizs s regresionit:
Problemi i Parashikimit
N shembullin ton prftuam modelin
t t
X
0,5091. 24,4545 Y
+ =
t
regresionit t zgjedhjes. Kujtojm se
t
Y
sht vlersimi i pritjes s vrtet

matematike (
) /X Y
t t
.

far prfitimi do t kemi nga ky regresion?
Nj nga prdorimet e regresionit sht parashikimi rreth trendit t
vlers s shpenzimeve Y sipas do vlere X t t ardhurave q dshirojm
t prfitoj familja.

N kt kuptim parashikimi duhet shqyrtuar n dy aspekte:
- T parashikoj mesataren e kushtzuar t Y n lidhje me vlern e
zgjedhur X.
- Ta zm se krkojm vlern e mvonshme (t pamatur ende) t t
ardhurave Xo, far vlere shpenzimesh Yo do t parashikohej
nprmjet funksionit t regresionit?

Anasjelltas, kur:
T parashikoj me vlern e t ardhurave q duhen pasur Xo kur
dshirojm t kemi nj vler Yo t shpenzimeve
1
.
sht e kuptueshme se kta dy parashikime kan t bjn prkatsisht me
Parashikimin e Mesatares dhe Parashikimin Individual
2
.

Parashikimi i Mesatares (Y/Xo)
Pr nj vler p.sh. Xo = 100 duam t parashikojm (Y/Xo=100). I
referohemi ekuacionit (2.1.3.), ather prftohet vlera e prkatse e
mesatares s parashikimit:

1
Hyrje n Ekonometri/ (Shnime pr studentt) /Luljeta File/ UBT/Tiran 1988
2
Raport Vjetor 2011/ Banka e Shqipris /Tiran, 2012

3645 , 75 ) 100 .( 5091 , 0 4545 , 24 .X

Y
o 2 1 o
= + = | + | =

Ku:
o
Y
sht e barabart me vlersuesin e (Y/Xo).

Provohet q ky parashikim piksor sht vlersuesi m i mir linear i
pazhvendosur.
Si vlersues
o
Y
ka intervalin prkats t besimit, pr 95% vrtetsi, q rezulton

pas veprimesh statistikore:

82,8381 ) (Y/ 67,9010 100 X s s =

Kshtu, pr vlern Xo = 100 n zgjedhjet e prsritura, 95 nga 100
intervalet e besimit e prmbajn vlern e vrtet t mesatares. Vlersuesi
i gjetur me vler 75,3645 gjendet n kt interval besimi. Rrjedhimisht,
75,3645 shrben si vlersuesi m i mir piksor pr mesataret. N qoft se
marrim intervalin e besimit me 95% besueshmri prftohet intervali i
besimit, ose banda e besimit, pr funksionin e regresionit t popullimit,
(shih figurn).

4. Parashikimi Individual
N qoft se interesohemi pr parashikimin e nj vlere t veant Y,
d.m.th. Y0, q i prket nj vler X, t themi X0, ather vlersuesi m i
mir linear i pazhvendosur Y0, jepet nga
o 2 1 o
.X

Y
| | + =
dhe variancs.
21 | F a q e

N shembullin shpenzime-t ardhura vm re se pika e parashikimit t
Yo sht 75,3645, e njjt me at
, Y
o
dhe varianca e tij sht 52,6349.

Rrjedhimisht, intervali i besimit n nivelin 95% pr Yo n lidhje me:
Xo = 100 sht par m lart q sht 0945 92
100 X
Y
6345 58
o
o
, , s
=
s .
Duke e krahasuar kt interval me intervalin e besimit t gjetur m sipr
82,8381 ) (Y/ 67,9010 100 X s s =

Vihet re se intervali i besimit pr vlerat e veanta sht m i gjer se ai pr
vlern mesatare t Yo. Kjo ndryshueshmri sugjeron faktin se, pr t
parashikuar (Y/Xo), ose Yo (q i prket Xo) i referohemi mesatares
. X

KONKLUZIONE:

Marrja e vendimeve n aspektin e politikave t zhvillimit sht koncept
shum i rndsishm pr arritjen e prosperitetit dhe zhvillimit ekonomik,
q sjell zhvillim n t tra fushat.
Futja e Shqipris n rrugn e ekonomis s tregut krkonte q marrja e
vendimit n politikbrje, duke aplikuar metodat matematikore dhe
ekonometrike t ishte nj praktik pune dhe aplikacion i qndrueshm
prgjat proceseve zhvillimore.
Rritja e nivelit t aplikimit t ktyre metodave e principeve midis
subjekteve t interesuara n marrjen e vendimit n t tra nivelet n
politik, ekonomi, shoqri, prmirson dukshm cilsin e jets n vend.
Edhe pse autor t ndryshm t huaj dhe vendas kan vn theksin disa
her n aplikimin e metodave matematikore dhe ekonometrike n
marrjen e vendimeve pr menaxhimin sa m t mir t burimeve natyrore
dhe njerzore, prsri mbetet pr t dshiruar niveli praktik i aplikimit t
tyre n institucionet kryesore n vend dhe para s gjithash n ato me
karakter publik kombtar.
Synimet e ekonomistve t sotm e t ardhshm n Shqipri duhet t
fokusohen n drejtim t shqyrtimit t modeleve ekonomike dhe t
analizave q duhen br pr prmirsimin e ekonomis n nivel firme
dhe n shkall kombtare.

Literatura:
1. Introductory Econometrics. A Modern Approach / Jeffrey M.ooldrige, NY,1999
2. Basic Econometrics /Damodar N Gujarati/ NY,2004
3. Statistical Analysis for Decision Making / Jeffrey Jarret, Arthur Kraft,USA,1989
4. Statistical Inference for Management and Economics / Patrick Billingsley et al,
USA,1986,1989
5. Biostatiscs.A Foundation for Analysis / ayne . Daniel, USA ,2005
6. Biostatistica. Quello che avreste dovuto sapere/Geoffrey Norman-David
Streiner/Milano,2000
7. Hyrje n Ekonometri/ (Shnime pr studentt) /Luljeta File/ UBT/Tiran 1988
8. Raport Vjetor 2011/ Banka e Shqipris /Tiran, 2012

BIOGRAFI E AUTORIT
Prof As. Dr. Bashkim Elbasani ka nj prvoj shum t pasur n msimdhnie n
pothuajse t tra nivelet e arsimit n Shqipri dhe jasht vendit. Prgjat prvojs
akademike ai ka edhe prvoj shum t pasur n administratn publike dhe n sektorin
privat. Ai sht autor i disa librave si: Mbi konceptin e teorems (1978), Conics and space
analytic geometry (2003), Matematika (2005), Biostatistika (2005), Matematika e zbatuar
n biznes (2011), etj.

23 | F a q e

HAPSIRA ADMINISTRATIVE EUROPIANE DHE ROLI I
AUDITIMIT PR PASJEN E NJ KONTROLLI EFEKTIV

MsC. Dorina KLOSI

Fjalt ky: ligjshmri, transparenc, prgjegjshmri, administrim, raportim,
efektivitet, efeciens, ekonomi, menaxhim, kontroll, auditim.

Hapsira administrative europiane prfaqson nj metafor me pasoj
praktike pr vendet antare t BE, si dhe mishron parime t s drejts
administrative si nj set kriteresh pr tu aplikuar n vendet kandidate t
cilat prpiqen t prshtatin legjislacionin e tyre dhe pr t prmirsuar
kapacitetet administrative n nivelin e krkuar pr tu antarsuar n BE.
Megjithse shprehja dhe konceptet e s drejts administrative ndryshojn
nga nj sistem kombtar n tjetrin, mund t biem dakord mbi nj
prkufizim t prbashkt t s drejts administrative si nj set parimesh
dhe rregullash q veprojn mbi organizimin dhe menaxhimin e
administrats publike dhe mbi marrdhniet midis administrats dhe
qytetarve.
Kto parime t s drejts administrative nuk bazohen thjesht n dshirn
e mir, por n norma dhe procedura administrative t t gjitha niveleve.
N parimet baz t s drejts administrative n vendet e Europs Perndimore
dallojm kto grupe:
1) besueshmria dhe parashikueshmria,
2) t qenit i hapur dhe transparent,
3) prgjegjshmria,
4) eficensa dhe efektiviteti.
Veanrisht nj nga parimet e rndsishme i prcaktuar n legjislacionin e
Gjykats europiane t Drejtsis, t cilin duhet ta zbatojn t gjitha shtetet
antare kur zbatojn Ligjin e komunitetit europian sht parimi i
administrimit nprmjet ligjit.

N thelb administrata publike sht e detyruar t marr prgjegjsit e
veta sipas ligjit. Sipas shtetit t s drejts ka nj hierarki strikte t ligjeve e
rregullave t cilat autoritetet publike jan t detyruar ti zbatojn pa pasur
asnj konsiderat tjetr, duke kundrshtuar pushtetin arbitrar, hierarkin
e miqve dhe devijime t tjera. T qenit t hapur dhe transparent sht nj
vler e zhvilluar n demokracit perndimore q nga vitet 1960 dhe
tashm konsiderohet si nj standard mjaft i rndsishm pr
administratn publike, i cili nga njra an ndihmon n shmangien e
mundsive pr keqadministrim dhe korrupsion dhe nga ana tjetr mbron
dhe ndihmon individin prballe administrats.
Prgjegjshmria nj nga parimet ky t s drejts administrative q bn t
mundur sigurimin e vlerave t tilla si eficensa dhe efektiviteti, si dhe nj
instrument q tregon nse zbatohen parimet e ligjshmris,
transparencs, barazis para ligjit nga ana e administrats publike.
Eficensa sht nj vler menaxheriale q tregon nse mbahen raporte t
drejta mes burimeve dhe rezultateve t arritura. Efektiviteti krkon t
analizohen politikat publike dhe t vlersohet sa mir zbatohen ato nga
administrata publike.
Por prgjegjshmria nuk sht abstrakte, ajo sht e prcaktuar n nj sr
rregullash, procedurash specifike e ligjesh. Mbikqyrja sht ajo q bn t
mundur t shihet sa me prgjegjshmri ka funksionuar administrat
publike, sa me efektivitet, efiens dhe sipas procedurave t caktuara
kryhet zbatimi i politikave publike nga ana e npunsve civil. Me nj
fjal mbikqyrja sht ajo q siguron zbatimin e parimit administrim
nprmjet ligjit si thelbsor pr t mbrojtur interesat e publikut dhe t
individve.
T gjitha sa m sipr i gjejm t pasqyruara n t drejtn administrative
n t gjitha vendet e BE-s. Edhe pse jan struktura t vjetra, kto
administrata jan n modernizim t vazhdueshm, duke u prshtatur me
kushtet e reja si dhe me antarsin n BE q gjat gjith kohs evoluon.
Kontakti i vazhdueshm i npunsve t administratave t vendeve
antare me Komisionin, krkesat pr zbatimin e acquis communitaire n
standarde t besueshme n t gjith Bashkimin, ngritja e nj sistemi
mbar europian t s drejts administrative dhe vlera themelore t
prbashkta t administrats publike kan krijuar lidhje t ndrsjella
midis administratave publike kombtare. Kjo sht prshkruar si Hapsira
administrative europiane
1
.

1
Botimet SIGMA, nr.23, Preparing Public Administration for the European Administrative Space,
25 | F a q e

Vendet kandidate e kan t domosdoshme arritjen e nj minimumi t
caktuar t standardeve t cilsis e t besueshmris s administrats
publike.
Hapsira administrative europiane ka t bj kryesisht me marrveshjet
themelore institucionale, standardet e prbashkta t administrats
publike e t shrbimit civil. Vazhdimisht dalin probleme prandaj i
kushtohet nj vmendje e madhe ndrtimit t institucioneve nga ana e
vendeve kandidate dhe atyre q aderojn t hyjn n BE si n rastin ton.
Integrimi n BE sht nj proces q zhvillohet vazhdimisht. Nuk mund t
krahasohet me gjendjen qe sht tani, por me at q do t jene vendet
antare t BE-s kur n t hyjn vende t reja.
Parimet e s drejts administrative jan sanksionuar edhe n paketn e
ligjeve q rregullojn fushn e kontrollit t brendshm financiar publik
dhe auditimit n Republikn e Shqipris. Filozofia e administrimit
nprmjet ligjit sht filli q bashkon paketn e ligjeve n fushn e
kontrollit t brendshm financiar publik dhe nj nga levat e fuqishme q
siguron zbatimin e ksaj filozofie sht mbikqyrja.
Kontrolli i brendshm financiar publik sht nj koncept i ri pr mjedisin shqiptar
q tashm ka dhe nj grup ligjesh q plotsojn dhe mbshtesin njri-tjetrin:
- Ligji nr. 9720, dat 23.04.2007, Pr auditimin n sektorin publik i
ndryshuar
- Ligji nr. 9936, dat 26.06.2008, Pr menaxhimin buxhetor n RSH
- Ligji nr. 10294, dat 01.07.2010, Pr inspektimin financiar
- Ligji nr.10296, dat 08.07.2010, Pr menaxhimin financiar dhe
kontrollin
Kto katr ligje baz t shoqruara me akte t tjera nnligjore plotsuese
prbjn bazn pr menaxhimin dhe kontrollin e financave publike.
Objektivat ky t sistemit t kontrollit t brendshm financiar publik jan:
1. Nj sistem i pranueshm dhe i sigurt me t ardhura dhe
shpenzime n prputhje me buxhetin, ligjin dhe politikat e
miratuara,
2. Nj administrat publike dhe efikase,
3. Prgjegjshmri publike dhe efecient.
Auditimi si kshillues i menaxhimit sht mbikqyrsi, parandaluesi dhe

OECD, Paris, 1998

certifikuesi i veprimtarive n prputhje me politikat, procedurat dhe aktet
e shkruara duke i shtuar n kt mnyr vlern veprimtaris publike t
njsive ekonomike, e duke br t mundur t zbatoj parimet e s drejts
administrative evropiane t t qenit i prgjegjshm dhe transparent.
Titullart e njsive publike jan prgjegjs pr vendosjen e nj sistemi
politikash, procedurash, veprimtarish dhe kontrollesh t cilat vendosen,
ruhen dhe prditsohen n mnyr t vazhdueshme e vihen n zbatim
nga gjith personeli me qllim pr t dhn garanci t mjaftueshme se
objektivat e njsive publike do t arrihen nprmjet:
1. veprimtarive efektive, efecient n ekonomi,
2. pajtueshmrin me legjislacionin dhe aktet e brendshme,
3. informacione operative e financiare t besueshme e t plota.
Duke thn kt sapo kemi dhn ndrkoh prkufizimin e nocionit
kontroll i brendshm.
far sht kontrolli i brendshm? Pyetje q akoma nj pjes e madhe e
npunsve n administratn publike n vendin ton nuk do dinin ti
prgjigjeshin ose do ta lidhnin me kontroll-revizionin e dikurshm apo
me auditin e sotm.
Disa organizma si Komiteti i Organizatave Sponsorizuese (COSO),
Instituti Kanadez i Kontabilistve t Certifikuar, INTOSAI, Zyra e
Prgjegjshmris Qeverisse e SHBA-ve kan dhn prkufizime t
ndryshme q n thelb jan e njjta gj.
Kontrolli i brendshm sht integrimi i veprimtarive, planeve,
qndrimeve, politikave dhe prpjekjeve t njerzve t nj institucioni q
punojn s bashku pr t ofruar siguri t arsyeshme se institucioni do t
prmbush misionin dhe objektivat e tij.
N kontekstin e administrats fjala kontroll ka dy tipare:
Tipari i par sht trsia e rregullave, procedurave, marrveshjeve me
ndihmn e t cilave nj institucion publik a privat qoft administron
aktivitetin e prditshm t tij.
Tipari i dyt ka t bj me zbatimin realisht t ktyre rregullave e
marrveshjeve. T dyja kto tipare prbjn at q quhet kontroll i
brendshm.
Po ashtu edhe auditi ka dy tipare. Tipari i par sht ai q ka t bj me
vlersimin n mnyr t pavarur nga menaxher t t gjitha rregullave
27 | F a q e

dhe procedurave apo marrveshjeve me an t t cilave institucioni
administron veprimtarin pr t ciln sht krijuar dhe sht prgjegjs.
Tipari i dyt ka t bj me zbatimin e vlersimit real t ktyre rregullave
dhe procedurave. E t dyja kto tipare s bashku prbjn at q quhet
audit.
Auditi sht pjes e kontrollit t brendshm, por jo vet kontrolli. Auditi
si nj funksion i rndsishm kshillues, vlersues n mnyr t pavarur
nga menaxhimi bn analizn e elementeve t kontrollit t brendshm dhe
jep rekomandimet prkatse pr prmirsimin e situats.
sht i domosdoshm kuptimi i sakt i ktyre dy nocioneve nga ana e
administrats publike e sidomos nga ana e titullarve dhe menaxherve
t institucioneve publike. Tham pak m sipr q titullart e njsive
publike jan prgjegjs pr vendosjen e nj sistemi politikash,
procedurash, veprimtarish dhe kontrollesh t cilat vendosen, ruhen dhe
prditsohen n mnyr t vazhdueshme e vihen n zbatim nga gjith
personeli me qllim pr t dhn garanci t mjaftueshme se objektivat e
njsive publike
Kjo do t arrihen nprmjet:
1. veprimtarive efektive, efecient n ekonomi,
2. pajtueshmrin me legjislacionin dhe aktet e brendshme,
3. informacione operative e financiare t besueshme e t plota.
Gjithashtu sht prgjegjsi po e titullarve marrja n konsiderat dhe
zbatimi i rekomandimeve t dala nga proceset audituese.
Kontrolli i brendshm n Shqipri vlersohet prgjithsisht i dobt, pasi
mungojn disa nga elementet q bjn t mundur ekzistencn e nj
kontrolli efektiv. E para sht vet fakti q akoma n administratn
publike shqiptare nuk bhet dallimi qart midis dy koncepteve, dhe
kontrolli i brendshm konsiderohet prgjegjsi e auditimit dhe jo e
titullarve. Dhe vet ligjet, si ligji i mparshm i buxhetit apo ligjet
organike mbshtesnin kt interpretim, por kjo situat t paktn nga ana
ligjore tashm sht tejkaluar.
N ligjin nr. 10296, dat 08.07.2010, Pr menaxhimin financiar dhe
kontrollin, ligj i cili sht hartuar si nj ligj themelor duke patur
parasysh q me t duhet t pajtohen t gjitha ligjet me qllim q
dokumentet e politikave ligjore t mos prcjellin mesazhe kontradiktore
dhe q sht hartuar duke respektuar parimet e transparencs dhe t

ligjshmris, jepen qart dhe t ndara konceptet e menaxhimit financiar
dhe kontrollit si nj sistem politikash, procedurash, veprimtarish dhe
kontrollesh, t cilat vendosen, ruhen dhe prditsohen rregullisht nga titullari i
njsis publike dhe vihen n zbatim nga i gjith personeli, me qllim pr t
adresuar risqet dhe pr t dhn garanci t mjaftueshme se objektivat e njsis
publike do t arrihen nprmjet: veprimtarive efektive, efecient dhe me ekonomi,
pajtueshmrin me legjislacionin dhe me aktet e brendshme dhe kontratat,
informacioneve operative financiare t besueshme dhe t plota, mbrojtjes s
informacioneve dhe aktiveve; kontrollit t brendshm financiar publik si
trsia e sistemit t kontrollit t brendshm q ushtrohet nga njsit publike,
pr t garantuar se menaxhimi financiar dhe kontrolli i njsive publike sht n
prputhje me legjislacionin, krkesat e buxhetit si dhe me parimet e menaxhimit
financiar me transparenc, efektivitet, efiens dhe ekonomi .
Ai gjithashtu prfshin harmonizimin qendror dhe koordinimin e
menaxhimit financiar dhe kontrollit, si dhe t auditimit t brendshm;
kontrollit t brendshm si procesi integral i sistemit t menaxhimit
financiar dhe kontrollit, si dhe i auditimit t brendshm i vendosur nga titullari i
njsive publike, brenda objektivave t tij t qeverisjes, pr t ndihmuar n
kryerjen e veprimtarive t njsive publike me ekonomi, efektivitet dhe efiens;
t prgjegjsis menaxheriale si detyrim i menaxherve t njsive q n
kryerjen e veprimtarive t respektojn parimet e menaxhimit t shndosh
financiar, t ligjshmris e transparencs n administrim si dhe t prgjigjen pr
veprimet e kryera .
Gjithashtu n ekzistencn e kontrolleve t brendshme t dobta ndikon
fakti i mosnjohjes s plot t ktyre koncepteve nga ana e menaxherve
dhe e punonjsve t administrats publike.
Kshtu n Progres Raportin e vitit 2011, Progresi dhe regresi pr
Shqiprin kapitulli 32 Kontrolli financiar theksohet: Zbatimi i MFK
(menaxhimi financiar dhe kontrolli) sht ende n faz t hershme. Njsia
Qendrore e Harmonizimit pr Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin me
mbshtetjen e ekspertve, ka prgatitur nj plan pr zbatim t MFK n sektorin
publik. Jan organizuar disa seminare rajonale informimi dhe sensibilizimi pr
konceptet e reja t MFK-s. Nevojiten nisma t mtejshme t nivelit t lart pr
sensibilizimin e drejtuesve pr trajnime pr npunsit civil n lidhje me
zbatimin e KBFP-s.
Duhen br prpjekje pr t forcuar kapacitetet administrative t auditimit t
brendshm, prdorimin e metodologjive t ndryshme t auditimit si dhe ndjekjen
nga niveli i lart i drejtuesve i gjetjeve t audititmit.
29 | F a q e

Aktualisht pjesa m e informuar dhe e ambientuar me kto koncepte jan
npunsit e administrats t angazhuar n kryerjen e misioneve t
auditimit. Kjo pr faktin se kjo pjes iu nnshtrua me hert ndryshimeve
t mdha dhe thelbsore.
Qe nga viti 2000 filluan prpjekjet e para pr kalimin nga nocioni i
kontroll-revizionit n at t auditimit, prpjekje t cilat konkluduan me
ligjin e par t auditimit, ligji nr. 9009, dat 13.02.2003 Pr auditimin e
brendshm n sektorin publik, q ishte nj kaprcim i madh cilsor duke
br t mundur pr her t par prafrimin e legjislacionit me at t BE
dhe t SNKA (standardeve ndrkombtare t auditimit). Ky ligj u pasua
me hartimin e Manualit t procedurave dhe ngritjen e strukturave t
auditimit t brendshm n t gjitha njsit e sektorit publik dhe ishin nj
prpjekje e par dhe shum e rndsishme pr futjen e koncepteve
moderne n fushn e menaxhimit dhe t kontrollit t financave publike.
Megjithat edhe ligji e manuali i par u prmirsuan m tej dhe sot kemi
n fuqi ligjin nr. 9720, dat 23.04.2007, Pr auditimin n sektorin publik,
konceptet e t cilit jan n prputhje me ato t siprcituarat, si dhe nj
Manual t ri t procedurave audituese me nj konceptim shum m
ndryshe nga manuali i mparshm.
N kt ligj prcaktohet auditimi i brendshm si nj veprimtari e
pavarur, q jep siguri objektive dhe kshilla pr drejtimin, i projektuar pr t
shtuar vlern dhe pr t prmirsuar veprimet e njsive publike pr t
vlersuar proceset e kontrollit e t qeverisjes s njsis publike.
Duke e patur funksion t vetin vlersimin dhe prmirsimin e kontrollit
t brendshm si dhe duke qen pjesa e administrats publike m e
informuar n lidhje me kto koncepte, auditimit t brendshm n njsit
publike i ka rn barra e t qenit misionar n kt faz akoma t hershme
t zhvillimit t menaxhimit financiar dhe kontrollit t qeverisjes s
prgjithshme.
Megjithat edhe pse i sht nnshtruar reformave ligjore e strukturore t
thella, prsri auditimi aktualisht nuk kryen n trsi vlersimin e
sistemeve t kontrollit t brendshm apo t performancs s tyre, por ka
element t ktij vlersimi. Auditimi aktualisht sht n kuadrin e kryerje
s testeve t prputhshmris, duke tentuar t largohet nga metodat
tradicionale dhe duke e trajtuar auditimin si nj proces konceptual i cili
ndihmon n mbledhjen dhe vlersimin e informacionit t mbledhur nga
t tjert. Koncepti informacion i besueshm sht shum i rndsishm

pr qeverisjen e mir sepse i ndihmon titullart n marrjen e vendimeve.
Auditimi ndihmon dhe siguron q informacioni t jet i besueshm, i
verifikueshm, i rndsishm dhe i raportuar n koh.
Por ajo q krkohet sot dhe nga duhet t ec auditimi sht vlersimi i
pes komponentve t kontrollit t brendshm t cilt lidhen me njeri-
tjetrin dhe rrjedhin e integrohen me procesin e menaxhimit.
T prcaktuara edhe n nenin 19 t ligjit nr. 10296, dat 8.07.2010, Pr
menaxhimin financiar dhe kontrollin, kta komponent prcaktojn standardet e
kontrollit t brendshm dhe jan baza pr vlersimin e do kontrolli t brendshm:
- Mjedisi i kontrollit;
- Vlersimi i riskut;
- Veprimtaria e kontrollit;
- Informacioni dhe komunikimi;
- Monitorimi.
Ajo q krkojn sfidat e kohs sot nga audited sht ti bjn nj vlersim
mjedisit t kontrollit si baz pr pasjen e sistemeve efektive t kontrollit.
Filozofia dhe toni i drejtimit q jepet nga titullari apo ekipi drejtues do t
ndikoj n gjith mnyrn e prqasjes s punonjsve ndaj sistemeve.
Dhe n mjedisin e kontrollit ndr elementt m t rndsishm do t
prmendnim pasjen e nj misioni nga ana e njsive publike dhe njohja e t
gjith punonjsve me t. Pak ose aspak e kan njsit tona publike nj
mision t shkruar e t formuluar sakt e aq me pak tu jet br e ditur
punonjsve.
Filozofia e menaxhimit dhe stili i veprimit nga ana e drejtuesve sht nj
element tjetr i rndsishm q jep ndikim t madh n shtje t tilla si
pranimi i kontrolleve t detyruara, qndrimi ndaj raportimit t
brendshm dhe t jashtm, respektimi i parimeve t forta t kontabilitetit,
qndrimi i drejtuesve ndaj teknologjis s informacionit, shtje pr t
cilat mund t flitet shum dhe ka shum pr t vlersuar nga ana e
auditeve. Shpesh reagimet negative t titullarve t institucioneve ndaj
kontrolleve apo raportimeve t jashtme jan br publike edhe n media.
Jan auditet ata q duhet t thon fjaln e tyre.
Kompetenca, nj element shum i rndsishm i mjedisit t kontrollit, e
q pa frik mund t themi q sht kthyer n nj smundje pr
administratn ton publike, marrja e njerzve t aft sipas vendeve t
puns, inkurajimi i tyre, trajnimi i punonjsve, sht nj nga fushat q
krkon nj vlersim urgjent nga ana e audituesve.
Kontrollet e brendshme nuk jan gj tjetr vese ato sisteme dhe praktika
31 | F a q e

q prdor institucioni pr t ulur rreziqet dhe arritjen e objektivave. Pr t
vlersuar risqet duhet patjetr ti lidhim ato me objektivat q kan
institucionet n baz t politikave e programeve.
Po a kan objektiva institucionet tona publike?
Jo radh ksaj pyetje pak kush do t dij ti prgjigjet.
Dokumentimi e raportimi, dy momente t rndsishme q ja vlejn t
ndalemi. Baza e puns audituese jan dokumentet q hartohen nga
institucionet.
Planet strategjike, buxhetet afatmesm e vjetore, politikat e procedurat e
shkruara, rezultojn t gjitha nga vendimmarrje t rndsishme q
prfshijn vet drejtuesit m t lart t institucioneve. Me regjistrimin e
ktyre informacioneve drejtuesit krijojn historikun e institucionit si dhe
bazn pr t argumentuar vendimet e marra prej tyre.
Raportimi e sidomos raportimi financiar si regjistruesi i ngjarjeve q
ndodhin n nj institucion ja vlen t merret vemas n analiz.
N nj studim t br nga nj ekip i Banks Botrore n vitin 2006, theksohet se:
... Gjat periudhs s kalimit n ekonomin e tregut, Shqipria n
mnyr t suksesshme arriti t ver n zbatim nj sr elementsh t
rndsishm t kuadrit institucional dhe statutor/ligjor t raportimit
financiar. Megjithat, Shqipria duhet t ndrmarr hapa t mtejshme n
mnyr q t arrij qllimet e saj pr nj kuadr t fuqishm raportimi t
krijuar tamam pr nevojat q ka ekonomia shqiptare dhe n linj me
acquis communautaire t BE-s dhe standardet e praktikat
ndrkombtare.. Raportimi financiar dhe auditimi ndrkombtar jan
br m kompleks dhe rigoroze. Gjithashtu kuadri legjislativ i BE-s mbi
raportimin financiar dhe auditimin, ka evoluar n mnyr domethnse
vitet e fundit. Prezantimi i ligjit t ri pr kontabilitetin tregon dshirn
pr ndryshim por duhet br shum pr t zgjidhur mangsit
ekzistuese. sht e nevojshme t forcohen kapacitetet institucionale dhe
profesionale kuadri ligjor pr raportimin financiar karakterizohet nga
nj mungese e prputhshmris. kuadri vendoss i standardeve t
kontabilitetit, Kshilli Kombtar i Kontabilitetit ka nevoj pr burime t
qndrueshme teknike dhe financiare me qllim q t prmbush misionin
e tij. Kuadri rregullator i funksionit t auditimit zhvillohet n prputhje
me direktivn 8-t BE-s, megjithat funksioni i auditimit duhet t fitoj
m shum besueshmri, n disa raste audituesit nuk kan pavarsi nga

njsit ekonomike q auditojn.
Aktualisht edhe pse ka patur shum prmirsime sidomos pr sa i prket
prputhshmris s kuadrit ligjor prsri ka shum probleme q vijn si
rezultat i nivelit t ult profesional, mos mbajtjes korrekt t regjistrimeve
kontabl, lvizjeve t shpeshta nga puna, ndryshimeve t shpeshta ligjore
dhe mosarritjes nga ana e punonjsve t sektorit financiar t njohjes se
ktyre ndryshimeve, pengesa n grumbullimin e t gjith informacionit
kontabl n nivel kombtar, nivel i ult i prdorimit t teknologjis s
informacionit etj.
Pr t gjitha sa tham krkohet nj angazhim i lart nga ana e punonjsve
t auditimit n njohjen jo vetm me standardet ndrkombtare t
auditimit por dhe me ato t raportimit financiar dhe t kontabilitetit. E
mbi t gjitha duhet kuptuar nga ana e menaxherve rndsia q ka
mbajtja e sakt e informacionit kontabl dhe raportimi financiar i sakt e
n koh, mbi bazn e t cilit merren vendimet strategjike dhe hartohen
politikat.

REKOMANDIME:
1. Nj nivel i lart menaxherial n krye t administrats publike.
2. Forcim dhe ruajtje e kapaciteteve njerzore t administrats
publike.
3. Mbshtetje dhe pavarsi pr auditet n kryerjen e misionit t tyre
vlersues e kshillues.
4. Trajnimi dhe njohja e administrats publike me konceptet e reja t
KBFP-s.
5. Rritja e rolit t financierve n procesin e menaxhimit t aktivitetit
financiar t administrats publike.
6. Kontabiliteti dhe raportimi financiar t bhen instrumente t
rndsishm n vendimmarrje n t gjitha nivelet e qeverisjes s
prgjithshme.

33 | F a q e

Literatura:
1. Ligji nr.10296, dat 08.07.2010 Pr menaxhimin financiar dhe kontrollin.
2. Ligji nr. 9720, dat 23.04.2007 Pr auditimin n sektorin publik.
3. Ligji nr. 9936, dat 26.06.2008, Pr menaxhimin buxhetor n RSH.
4. UET Press, Bazat e Menaxhimit, Robbins, De Cenzo, 2011.
5. USAID, Kontrolli i brendshm, Guide pr menaxhert, Tiran, Shtator 2009.
6. SIGMA, Kontrolli i drejtimit n administratn moderne, nr. 4.
7. Banka Botrore, Raport mbi vzhgimin e standardeve dhe kontrolleve, ROSC
online.
8. Gjon Ndrea, Kontrolli i brendshm, GEER 2003.
9. Ylber Bezo, Kontabiliteti dhe raportimi financiar n sektorin publik shqiptar dhe
zhvillimet e ardhme t tij, Botimet ERIK, Nntor 2007.
10. Progres Raporti 2011, Ministria e Integrimit, online.

SISTEMI NDRKOMBTAR FINANCIAR
DHE MONEDHAT E FORTA
Dr Ferit BALLA
1
, MPA Greta RECI
PRMBAJTJA
1. Prmbledhje
2. Hyrje
3. Materialet dhe metodat
4. Rezultatet e punimit
5. Diskutim
6. Konkluzione
7. Anekse
8. Bibliografi
9. Biografi e autorit

PRMBLEDHJE

Sistemi Ndrkombtar Financiar i ka fillimet para Lufts s Par Botrore kur
ekonomia botrore mbshtetej n t vetmin standard t Arit sipas s cilit
kryheshin t gjitha kmbimet me monedhat vendase me kurse kmbimi fikse. Ky
ishte avantazh i madh, por me zhvillimet e mvonshme SHBA doln nga Lufta e
Dyt Botrore si fuqia m e madhe ekonomike me m shum se gjysmn e
kapitalit prodhues botror dhe me pjesn m t madhe t Arit Botror duke br q
n Sistemin e Bretton Woods kurset fikse t kmbimit t bazoheshin n
konvertimin e Dollarit Amerikan me Arin duke e prcaktuar kshtu Dollarin si
valutn rezerv krahas Arit e cila mund t kmbehej n do koh sipas krkess.
Edhe mbasi ky sistem mori fund, Dollari Amerikan mbajti pozicionin e tij rezerv
deri n krijimin e Euro-s ne vitin 1999 gj e cila solli sfida t reja n Sistemin
Ndrkombtar Financiar.

Qllimi punimit
Qllimi i punimi sht q t jap nj kndvshtrim racional n lidhje me debatin
Euro vs Dollar q n ditt tona prfaqsohet nga dy grupe me pikpamje t
kundrta. Grupi i par jan Euro optimistt dhe grupi i dyt jan Euro
skeptikt.

1
Lektor n Universitetin Planetar t Tirans
35 | F a q e

Metodika e puns u mbshtet n analizn q i bhet n ditt tona teorive t kursit
t kmbimit dhe nxjerrja e konkluzioneve se mund t ndodh n vende t
ndryshme t bots n lidhje me aplikimin e nj monedhe t prbashkt.

Prpara implementimit t nj hapi t madh n lidhje me kursin e kmbimit duhen
studiuar mir efektet ekonomike, politike dhe sociale. Nj monedh e vetme mund
te bhet Monedhe Ndrkombtare dominante vetm fal nj angazhimi aktiv
politik nga autoritetet lshuese t saj pr ta bre kt monedh lider n treg.

Fjal ky: sistemi ndrkombtar financiar, monedhat, kursi i kmbimit

INTERNATIONAL FINANCIAL SYSTEM
AND STRING CURRENCIES
Dr Ferit BALLA
1
, MPA Greta RECI

CONTENTS
1. Abstract
2. Opening remarks
3. Material and methods of work
4. Results of work
5. Discussion
6. Conclusions
7. Gratitude
8. Annexes
9. Bibliography
10. Biography of author

ABSTRACT

International Financial System goes back before the First World war when the
world economy was based on the only gold standard under which carried all
exchanges with local currency with fixed exchange rates. This was a great
advantage, but subsequent developments United States emerged from World War
II as the largest economic power with more than half of the world's productive
capital and most of the World Gold making of the Bretton Woods System fixed
exchange rates based on the conversion of the U.S. dollar to gold thus defined the
dollar as reserve currency along with gold which can be exchanged at any time
upon request. Even after the system came to an end, the U.S. dollar reserve held
his position until the creation of the Euro in 1999 which led to new challenges in
the international financial system.

Aim of paper
The purpose of the paper is to give a rational perspective about the debate "Euro
vs Dollar" which nowadays is represented by two groups with opposing views.

1
Lecturer at the Universiteti Planetar i Tirans
37 | F a q e

The first group are the "Euro optimists" and the second group are the "Euro
skeptics".

Materials and work methodology
Working methodology was based on the analysis that is made nowadays about
exchange rate theories and drawiong conclusions on what might happen in
different countries of the world in connection with the application of a common
currency.

Before implementing a major step in connection with the exchange rate the
economic, political and social effects should be studied. A single currency could
become the dominant international currency thanks to an active political
engagement by its issuing authority to do so currency market leader.

Key words: international financial system, currency, exchange rate

Hyrje
Sistemi Ndrkombtar Financiar sot sht n dilemn apo debatin Euro
vs Dollar q prfaqsohet nga dy grupe me pikpamje t kundrta. Grupi
i par jan Euro optimistt dhe grupi i dyt jan Euro skeptikt.
Hipotezat e Euro-pesimistve bien ndesh me idet e Euro
optimistve duke theksuar n radh t par se jo t gjith shtetet do t
binin dakord pr implementimin e nj monedhe t vetme t prbashkt e
cila do t bnte t vshtir vendosjen e nj ekuilibri dhe menaxhimi t
rregullave dhe procedurave t prbashkta. Nj monedh e prbashkt
do t lehtsonte transaksionet dhe faturimet mes palve por do ta bnte
Euro-n monedh t pakonkurueshme dhe monopolistike. Edhe nse nj
monedh tjetr do ti kryente m mir funksionet e saj n treg, do t ishte e
vshtir t implementohej. Nj aspekt tjetr do t ishte dhe ndrtimi i
portofolit t kompanive n industri t ndryshme.

Materiale dhe metoda e puns
Metodika e puns u mbshtet n analizn e kritiks q i bhet n ditt
tona teorive t kursit t kmbimit dhe nxjerrja e konkluzioneve se
mund t ndodh n vende t ndryshme t bots n lidhje me tregun e
puns, konkurrencn, mimet, papunsin, etj., n rastet e kundrvnies
s monedhave t forta ndaj njra tjetrs. Nj monedh e prbashkt do t
lehtsonte transaksionet dhe faturimet mes palve por do ta bnte Euro-n
monedh t pakonkurueshme dhe monopolistike.

Prpara implementimit t nj hapi t madh n lidhje me kursin e
kmbimit duhen studiuar mir efektet ekonomike, politike dhe sociale.
Nj monedh e vetme mund te bhet Monedhe Ndrkombtare
dominante vetm fal nj angazhimi aktiv politik nga autoritetet lshuese
t saj pr ta bre kt monedh lider n treg. Monedha Euro edhe pse n
rritje sht e pa aft t arrije dollarin, q vazhdon t jet akoma dominant.
Nga pikpamja e perspektives sht shum e vshtir ekzistenca e nj
monedhe dominante dhe nj tjetre q gjithnj e konkurron at.

39 | F a q e

DISKUTIM

Sistemi Ndrkombtar Financiar i ka fillimet e saj prpara Lufts s Par
Botrore kur ekonomia botrore mbshtetej n t vetmin standard t Arit
sipas s cilit kryheshin t gjitha kmbimet me monedhat vendase me
kurse kmbimi fikse. Avantazhi i madh i ktij standardi ishte eliminimi i
pasiguris nga oshilacionet e kursit t kmbimit. Per aq koh sa standardi
i Arit ishte i vetmi standard operues n Tregun Monetar kjo nnkuptonte
humbjen e kontrollit t Politiks Monetare nga vendet zbatuese sepse
oferta e paras kushtzohej nga lvizja e Arit mes tyre. Gjithashtu ky
standard i kushtzuar bri q Politika Monetare n bot t ndikohej
shum nga prodhimi dhe zbulimet e Arit
1

2
. Lufta e Par Botrore duke u
pasuar nga Depresioni i madh n vitin 1929 u shoqrua me dshtimin e
sistemit t Arit dhe lindjen e nj marrveshje t re e cila u njoh si Sistemi
Bretton Woods i cili zgjati nga viti 1945-1971 dhe konsistonte n mbajtjen
e nj kursi fiks kmbimi nga Bankat Qendrore t aleatve. Kjo
marrveshje krijoi m von Fondin Monetar Ndrkombtar me zyr
qendrore n Washington D.C s cils iu dha detyra e nxitjes s rritjes s
tregtis botrore dhe vendosjes s rregullave pr mbajtjen e kurseve fikse
t kmbimeve pr t siguruar huadhnie pr vendet me vshtirsi n
Bilancin e Pagesave.
Marrveshja e Bretton Woods themeloi edhe Bankn Ndrkombtare pr
Rikonstruksion dhe Zhvillim e njohur si Banka Botrore me zyra
qendrore n Washington D.C e cila kishte qllim huadhnien e vendeve
n zhvillim duke pasur si burim pr huat e dhna obligacionet e Banks
Botrore. SHBA doln nga Lufta e Dyt Botrore si fuqia m e madhe
botrore ekonomike me m shum se gjysmn e kapitalit prodhues
botror dhe me pjesn m t madhe t Arit Botror duke br q n
Sistemin e Bretton Woods kurset fikse t kmbimit t bazoheshin n
konvertimin e Dollarit Amerikan me Arin duke e prcaktuar kshtu
Dollarin si valutn rezerv krahas Arit e cila mund t kmbehej n do
koh sipas krkess.
Edhe mbasi ky sistem mori fund, Dollari Amerikan mbajti pozicionin e tij

1
Lipsey, Richard G. (1975). An introduction to positive economics (fourth ed.). Weidenfeld &
Nicolson. pp. 683 - 702. ISBN 0-297-76899-9.
2
Bordo, Michael D.; Dittmar, Robert D.; Gavin, William T. (June 2003). "Gold, Fiat Money and
Price Stability" (PDF). Federal Reserve Bank of St. Louis.

rezerv deri n krijimin e Euro-s ne vitin 1999 gj e cila solli sfida t reja
n Sistemin Ndrkombtar Financiar.
Debati Euro vs Dollar prfaqsohet nga dy grupe me pikpamje t
kundrta. Grupi i par jan Euro optimistt dhe grupi i dyt jan Euro
skeptikt. Nj prej prfaqsuesve t par t Euro optimistve ishte Fred
Bergsten i cili n vitin 1997 shkroi: Krijimi i nj monedhe t vetme
Europiane do t jet zhvillimi m i rndsishm n Sistemin Monetar
Ndrkombtar q n kohn e prshtatjes s kurseve fleksibel t kmbimit n
fillim t viteve 1970. Dollari do t ket konkurrentin e tij t par t vrtet q
kur tejkaloi Pound-in dhe Sterling-n Britanike si monedhn m dominante n
bot gjat periudhs mes luftrave.
Nj vit m von Robert Mundell i cili e konsideronte ardhjen e Euro-s si
nj ndr eventet m t rndsishme botrore duke e konsideruar at edhe
m t rndsishme se ishte Marrveshja e Sistemit t Bretton Woods u
shpreh se: Nuk sht kshtu me hyrjen e Euro-s, shtetet e EMU-se (European
Monetary Union) do t ken nj numr transaksionesh n Euro shume her m t
madh se ato n dollar. Si nj gjigand ekonomik Eurozona do t jet totalisht e
barabart me SHBA dhe Euro do t bhet monedha ndrkombtare e s njjts
shkall si Dollari. Nga rndsia m e thell e marrdhnieve t pushtetit monetar,
futja e Euro-s do t jet ndryshimi m i rndsishm n Sistemin Monetar
Ndrkombtar q n kohn e tranzicionit gjat Lufts s Par Botrore n kohn e
kalimit nga Pound n Dollar si monedha dominante Ndrkombtare.
Jo vetm Fred Bergsten dhe Robert Mundell por edhe ekonomist t tjer
Euro-optimist si Richard Portes, Hlne Rey doln n prfundime t
prbashkta q implimentimi i monedhs Euro jo vetm do t kishte
ndikime pozitive n ekonomi por do t kishte dhe efekte politike dhe
sociale. Shitblerja n nj monedh t vetme do t shmangte risqet e kursit
t kmbimit pr kompanit apo institucionet. Euro pozitivt e cilsuan si
privilegj t tepruar financimet apo pagesat e detyrimeve sipas monedhs
s pals vendase duke shtuar kshtu kostot e transaksioneve pr njrn
pal dhe duke mbajtur t mbrojtur paln tjetr q merr pagesn n
monedhn e saj
1

2
.
Por, A sht kursi i kmbimit nj element i dshirueshm q gjeneron t ardhura?

1
Metzler, Mark (2006). Lever of Empire: The International Gold Standard and the Crisis of
Liberalism in Prewar Japan.. Berkeley: University of California Press. p. [1].ISBN 0-520-24420-6.
2
Eichengreen, Barry J. (September 15, 2008). Globalizing Capital: A History of the International
Monetary System. Princeton University Press. pp. 61 ISBN 978-0-691-13937-1. Retrieved
November 23, 2010.
41 | F a q e

Hipotezat e Euro-pesimistve bien ndesh me idet e Euro optimistve
duke theksuar n radh t par se jo t gjith shtetet do t binin dakord
pr implementimin e nj monedhe t vetme t prbashkt e cila do t
bnte t vshtir vendosjen e nj ekuilibri dhe menaxhimi t rregullave
dhe procedurave t prbashkta.
Kritikat m serioze pr EMU qndrojn n faktin se abandonimi i
rregullimit nga kurset e kmbimit do ta transferonte kt detyr si
rregullatore n tregun e puns pr rregullimin e konkurrencs dhe
mimeve relative. N rajonet e prapambetura do te rritej papunsia,
problemet sociale dhe ankesat pr integrim. sht e habitshme se si kto
prshkrime apo hipoteza t shkruara prpara 15 vitesh ngjajn kaq shum
me situatn aktuale n shtete si: Portugalia, Greqia, Irlanda dhe Spanja t
cilat po vuajn papunsi t lart, shkurtime shpenzimesh publike masive
dhe reforma pune te mdha (5, 6, 7).
Nj monedh e prbashkt do t lehtsonte transaksionet dhe faturimet
mes palve por do ta bnte Euro-n monedh t pakonkurueshme dhe
monopolistike. Edhe nse nj monedh tjetr do ti kryente m mir
funksionet e saj n treg, do t ishte e vshtir t implementohej. Nj
aspekt tjetr do t ishte dhe ndrtimi i portofolit t kompanive n industri
t ndryshme.
Kompanit mbrohen ndaj riskut nprmjet diversifikimit t portofolit,
implementimi i nj monedhe t prbashkt do ta humbiste sensin e
diversifikimit dhe qndrimit ndaj riskut. Me shume se 10 vite mbas
ktyre hipotezave, parashikimet e tyre bazohen n disa faktor kryesor
q ekonomistt prgjithsisht i konsiderojn si prcaktuese pr t fituar
statusin ndrkombtar t monedhs: madhsia ekonomike e matur n
prodhim dhe tregti, tregje financiare t mirzhvilluara dhe likuide,
besueshmria n vlern e monedhs dhe eksternalitetet e rrjetit
1

2

3
.

1
John Maynard Keynes Economic Consequences of the Peace, 1920.
2
Bernanke, Ben (March 2, 2004), "Remarks by Governor Ben S. Bernanke: Money, Gold and the
Great Depression", At the H. Parker illis Lecture in Economic Policy, Washington and Lee
University, Lexington, Virginia.
3
MacEdo, Jorge Braga de; Eichengreen, Barry J; Reis, Jaime (1996). Currency convertibility: The
gold standard and beyond. ISBN 978-0-415-14057-7.

KONKLUZIONE:
1. Prpara implementimit t nj hapi t madh n lidhje me monedhat
dhe kursin e kmbimit duhen studiuar mir efektet ekonomike,
politike dhe sociale. T dhnat aktuale pr prdorim
ndrkombtar t Dollarit dhe Euro-s tregojn se Euro-optimistt
ishin shum optimist n lidhje me monedhn europiane. Dollari
dominon afrsisht dy t tretat e aktivitetit global kundrejt Euro-s
m pak se nj t tretn.
2. Nj monedh e vetme mund te bhet Monedhe ndrkombtare
dominante vetm fal nj angazhimi aktiv politik nga autoritetet
lshuese t saj pr ta bre kt monedh lider n treg. Vendet e
EMU-s jan shum t fragmentuara n lidhje me kt qndrim
pr t lejuar Euro-n t sfidoj dominancen e Dollarit.
3. Monedha e EUR-os edhe pse n rritje sht e pa aft t arrije
dollarin. Pavarsisht rnies s saj n terma absolute dollari
vazhdon t jet akoma dominant. N fakt Euro sht br nj
monedh e vrtet botrore n kuptimin social t saj me efekte t
mdha simbolike gj e cila reflektohet n mnyrn se si agjentt
kryesor n sektorin bankar apo se si institucionet e huaja
menaxhojn rezervat e tyre jan duke par gradualisht zhvillimin
e nj sistemi unipolar t dominuar nga Dollari n nj sistem bipolar
ku vrehet nje rnie e but e polit t Dollarit kundrejt monedhs se
re Euro.
4. Vendet si Japonia dhe Kina jan duke rritur investimet e tyre n
Euro duke diversifikuar portofolet e tyre ekzistente n Dollar gj
q tregon se sa e rndsishme sht monedha europiane.
5. Nga pikpamja e perspektives sht shum e vshtir ekzistenca e
nj monedhe dominante dhe nj tjetre q gjithnj e konkurron at,
ideja e t ardhmes nnkupton q do t ket vend pr m shum se
dy monedha kryesore duke ln t lir konkurrencn e
monedhave t tjera q operojn pr t zn pozicionin e tyre n
tregun valutor.

43 | F a q e

Literatura:
1. Lipsey, Richard G. (1975). An introduction to positive economics (fourth ed.).
Weidenfeld & Nicolson. pp. 683702. ISBN 0-297-76899-9.
2. Bordo, Michael D.; Dittmar, Robert D.; Gavin, William T. (June 2003) "Gold, Fiat
Money and Price Stability" (PDF). Federal Reserve Bank of St. Louis.
3. Metzler, Mark (2006). Lever of Empire: The International Gold Standard and the
Crisis of Liberalism in Prear Japan.. Berkeley: University of California Press. p.
[1].ISBN 0-520-24420-6.
4. Eichengreen, Barry J. (September 15, 2008). Globalizing Capital: A History of the
International Monetary System. Princeton University Press. pp. 61. ISBN 978-0-
691-13937-1. Retrieved November 23, 2010.
5. Eichengreen, Barry (1992) Golden Fetters: The Gold Standard and the Great
Depression, 19191939. Preface.
6. The European Economy between Wars; Feinstein, Temin, and Toniolo
7. Farrell, Paul B. (December 13, 2011). Our decade from hell ill get orse in
2012". Marketatch. Retrieved December 24, 2011.
8. John Maynard Keynes Economic Consequences of the Peace, 1920.
9. Bernanke, Ben (March 2, 2004), "Remarks by Governor Ben S. Bernanke:
Money, Gold and the Great Depression", At the H. Parker Willis Lecture in
Economic Policy, Washington and Lee University, Lexington, Virginia.
10. MacEdo, Jorge Braga de; Eichengreen, Barry J; Reis, Jaime (1996). Currency
convertibility: The gold standard and beyond. ISBN 978-0-415-14057-7.

BIOGRAFI E AUTORIT
Prof Dr Ferit Balla sht lektor n Universitetin Planetar t Tirans n disiplina financiare.
Ai ka nj prvoj t gjat n msimdhnie dhe n drejtimin e subjekteve publike dhe
private.

PROBLEMATIKA E SEKTORIT T NDRTIMIT
N SHQIPRI PR PERIUDHN 2005 - 2012
Flora NABOLLI
Ekonomiste n firmn Edil - Al
PRMBAJTJA
1. Prmbledhje
2. Hyrje
3. Materiali dhe metoda e puns
4. Rezultatet e punimi
5. Diskutim
- Ecuria e sektorit t ndrtimit deri n vitin 2012
- Gjendja ekonomike n prgjithsi dhe marrdhniet e saj me sektorin e
ndrtimit
- Faktort kryesor t gjendjes s sektorit t ndrtimit
- Marrdhniet barter midis firmave t ndrtimit
- Rnia e shitjeve dhe mospagimi i punimeve civile
- Indeksi i kushtimit n ndrtim n rritje
6. Konkluzione
7. Anekse
8. Bibliografi

PRMBLEDHJE

Sektori i ndrtimit n Shqipri sht mjaft i rndsishm sepse kontribuon n
realizimin e nj pjese t rndsishme t GDP-s, por edhe pse i till ky sektor po
prballet me vshtirsi t mdha vitet e fundit. Pr kt sht e nevojshme q t
ndrmerren masa t menjhershme q sektori t dal nga kriza dhe ngri ku ka
rn pr t sjell m shum vitalitet n ekonomin vendase.

Qllimi punimit
Ky punim kishte si synim q t evidentonte problematikn e sektorit t ndrtimit
dhe t industrive t lidhura me t pr periudhn 2005 - 2012 sepse sektori i
ndrtimit q sht n vshtirsi sht nj ndr sektort m t rndsishm q
kontribuon n realizimin e PPB-s s vendit n nj mas t konsiderueshme.
45 | F a q e

Materialet mbi t cilin u krye ky vzhgim ishin studime t mparshme nga
burime primare dhe shum t besueshme, analiza e t dhnave t ktyre burimeve
dhe shkrimi i diskutimit dhe mbi bazn e tij nxjerrja e konkluzioneve.

Sektori i ndrtimit n Shqipri po prjeton situatn m t keqe gjat ktyre shtat
viteve t fundit. Vlera e investimeve ka rn shum dhe rritja e mimeve ka
vazhduar prgjat tr periudhs 2007 - 2012. Problemet e sektorit t ndrtimit
jan objektet q nuk po shiten, investimet q jan tkurrur krahas shitjeve, numrit
t t punsuarve n kt sektor q sht n rnie, etj. Indeksi i Kushtimit n
Ndrtim (IKN), q mat ecurin e mimeve t materialeve t ndrtimit, fuqis
puntore dhe shpenzimeve t tjera kapitale, sht n rritje.

Fjal ky: ndrtim, indeksi i kushtimit, rnie e shitjeve.

ISSUES OF THE CONSTRUCTION SECTOR
IN ALBANIA FOR THE PERIOD 2005 - 2012
Flora NABOLLI
Economist at Edil - Al construction firm
CONTENTS
1. Summary
2. Introduction
3. Materials and methods of work
4. The results of the paper
5. Discussion
- The performance of the construction sector by 2012
- The economic situation in general and its relationship with the construction
sector
- The main factors that state the construction sector
- Relations "barter" between construction firms
- Sales decline and non-payment civil works
- Construction cost index
6. Conclusions
7. Bibliography
8. Biography of the author

SUMMARY
The construction sector in Albania is important because it contributes to the
realization of a significant part of GDP, but even so this sector is facing
difficulties in recent years. For this it is necessary to take immediate measures to
get out of the crisis this sector bringing more vitality to the local economy.

Aim of paper
This paper aims identifying the problems of the construction sector and related
industries for the period 2005 - 2012 as the construction sector is in trouble as
one of the most important sectors that contribute to the realization of the
country's GDP to a considerable extent.

Materials on which was conducted this survey were from previous studies,
mainly from reliable primary sources, analysis of these data, riting and
47 | F a q e

discussion and on the basis of it, draing conclusions.

The construction sector in Albania is experiencing the orst situation during the
last seven years. The value of the investment has declined and the price rise has
continued throughout the period from 2007 to 2012. Construction sector issues
are not sold objects, shrunk investments and sales, declining number of
employees in this sector, construction Cost Index increase (an index which
measures the price performance of building materials, labor and other capital
expenditure).
Key words: construction, cost index, sales decline

Hyrje
Sektori i ndrtimit n Shqipri edhe pse sht nj nga sektort q ka kontributin
m t madh n GDP, po prjeton situatn m t keqe gjat ktyre shtat viteve t
fundit. Vlera e investimit po bie nga viti n vit dhe ndrtimi i apartamenteve t
reja gjithashtu. Gjat tr periudhs 2007 2012 sektori ka prjetuar nj rritje t
madhe mimesh q e kalojn 1500 Euro/m
2
n qendr t kryeqytetit dhe kjo pr
faktin se krkesa pr apartamente n Shqipri vijon t jet e lart edhe pas shum
vitesh investimi, edhe pse normat e strehimit t shqiptarve vijojn t jen shum
t kqija dhe popullata e re pritet t sjell krkes t lart pr apartamente edhe
pr vitet n vijim, q megjithat, prballet me pamundsin pr shqiptarin e
mesm q t arrij t prballoj kto mime me t ardhurat reale. Sipas INSTAT,
nga viti 1996 e deri m sot, jan dhn rreth 35 mij Leje ndrtimi pr objekte t
ndryshme, nga t cilat pr objekte banimi jan rreth 19500. Por, ndonse sektori
ka qen n kriz pr vitet 2009-2010, lejet e ndrtimit pr kto vite jan
prkatsisht 1534 dhe 1845. Ndrsa vetm pr zrin banesa, ato rezultojn 1021
pr vitin 2009 dhe 1238 pr vitin 2010. INSTAT raporton se numri i lejeve t
ndrtimit t miratuara gjat tremujorit t par 2011 sht 503 nga t cilat 317
leje jan miratuar pr ndrtesa banimi, dhe 186 pr ndrtesa t tjera si hotele,
ndrtesa tregtare, etj. N totalin e vlers s ndrtimit, ndrtesat zn 87.9 pr
qind t vlers, ndrsa punimet inxhinierike zn 12% t ksaj vlere.

Materiali dhe Metoda e puns
Ky punim ka patur pr baz evidentimin e situats n lidhje me sektorin e
ndrtimit dhe pr t jan marr n konsiderat studime t mparshme t kryera
nga burime primare. Nga kto studime jan marr shifra, t dhna, fakte dhe
informacione dhe jan prpunuar pr t realizuar nj variant fillestar t
diskutimit. M tej ky variant sht rishikuar disa her derisa sht arritur n nj
variant prfundimtar mbi bazn e t cilit jan nxjerr konkluzione dhe mbi bazn
e tyre edhe rekomandimet prkatse.

Sektori i ndrtimit po prballet me nj situat t keqe n vitet e fundit dhe kjo pr
shkak t rritjes s mimeve t lndve t para q prdoren n kt sektor, rnies s
shitjeve t apartamenteve t banimit, uljes s remitancave q kan prbr nj
ndr mnyrat kryesore t pagess s apartamenteve, moskryerja e pagesave nga
ana e pushtetit publik dhe vendor t firmave t punimeve civile pr punimet e
kryera, etj. Probleme t tjera t sektorit t ndrtimit jan tkurrja e investimeve
49 | F a q e

dhe rnia e numrit t t punsuarve n kt sektor dhe t tra kto bjn q i
gjith zinxhir i siprmarrjeve q lidhet me kt sektor t dmtohen e t mos ken
kndvshtrim optimist pr t ardhmen e afrt dhe t largt. Ka rreth 4000
apartamente t pa shitura vetm n zonn Tiran - Durrs dhe nj situat e
ngjashme sht edhe n qytetet e mdha t vendit si Vlor, Kor, Durrs,
Shkodr, Elbasan, etj. Gjendja ndrlikohet pasi kjo transmetohet n industrin e
lndve t para t ndrtimit, t tilla si zhavorret, pllakat, tullat, hidrosanitaret,
materialet pr instalimet e ndryshme elektrike, hidraulike, etj.

DISKUTIM

Sektori i ndrtimit n Shqipri po prjeton situatn m t keqe gjat
ktyre shtat viteve t fundit. Konkretisht, n vitin 2007, vlera e investimit
u prgjysmua n t gjith vendin, ndrsa ndrtimi i apartamenteve t reja
ra me 60%, krahasuar me vitin 2006 sipas statistikave t publikuara nga
Instituti i Statistikave. Investimet totale n sektorin e ndrtimit gjat vitit
2007 ran n 317 milion euro, nga t cilat, ndrtimet e porositura nga
entet publike qen vetm 67 milion euro, shum m ult se n vitin 2006,
kur qen 164 milion euro. Ndrtimet e destinuara pr blers privat ran
n 250 milion euro, me rnie prej 60% n krahasim me vitin 2006, kur
qen gati 550 milion euro. Gjat periudhs 2007 2008 ecuria e sektorit u
prballua me vshtirsi nga punimet civile dhe t ndrtimit t
apartamenteve t banimit kryesisht n zonat rurale dhe n komunat e
vendit dhe jo n qytetet
1
.

Ecuria e sektorit t ndrtimit deri n vitin 2012
Gjat ksaj periudhe n t gjith Shqiprin u fillua puna pr ndrtimin e
884 mij m
2
apartamente dhe rreth 133 mij m
2
dyqane e ndrtesa tregtare,
q jan vetm 25% e shifrave t vitit 2006 dhe shum m posht se ato t
vitit 2005, pasi n vitin 2006 pati filluar puna pr 2 milion m
2
apartamente, ndrsa n vitin 2005 qen hedhur themelet pr 2.3 milion
m
2
apartamente.
Bumi i ndrtimit gjat atyre viteve, erdhi nga lejet q u dhan nga
komunat periferike t Tirans t tilla si Fark, Kashar e Dajt. Kjo mnyr
menaxhimi e tregut n fakt ndikoi n nj ulje t fort t mimeve, pasi u
hodhn n treg apartamente t lira q kushtonin duke filluar nga 300

1
INSTAT Raport mbi sektorin e ndrtimit 2009 - 2010

euro/m
2
. Por kjo dukuri nuk vazhdoi gjat sepse u frenua pr shkak t
mbrojtjes s mjedisit dhe zvoglimit t siprfaqeve q betonizohen. Kjo bri
q mimi t rritej menjher n kto zona n 450 euro/m
2
.
Rritja e mimeve vazhdoi prgjat tr periudhs 2007 2012 dhe tashm
flitet pr mime q e kalojn 1500 Euro/m
2
n qendr t kryeqytetit dhe
kjo pr faktin se krkesa pr apartamente n Shqipri vijon t jet e lart
edhe pas shum vitesh investimi. Normat e strehimit t shqiptarve
vijojn t jen shum t kqija dhe popullata e re pritet t sjell krkes t
lart pr apartamente edhe pr vitet n vijim. Por nga ana tjetr, sektori i
ndrtimit duket se nuk po arrin t ofroj apartamente pr shqiptarin e
mesm. Apartamenti tipik sot n Shqipri kushton shum m tepr sesa
mundsit e nj familjeje me t ardhura t mesme.
Sipas INSTAT, nga viti 1996 e deri m sot, jan dhn rreth 35 mij Leje
ndrtimi pr objekte t ndryshme, nga t cilat pr objekte banimi jan
rreth 19500. Por, ndonse sektori ka qen n kriz pr vitet 2009-2010,
lejet e ndrtimit pr kto vite jan prkatsisht 1534 dhe 1845. Ndrsa
vetm pr zrin banesa, ato rezultojn 1021 pr vitin 2009 dhe 1238 pr
vitin 2010. INSTAT raporton se numri i lejeve t ndrtimit t miratuara
gjat tremujorit t par 2011 sht 503 nga t cilat 317 Leje jan miratuar
pr ndrtesa banimi, dhe 186 pr ndrtesa t tjera si hotele, ndrtesa
tregtare, etj. N totalin e vlers s ndrtimit, ndrtesat zn 87.9% t
vlers, ndrsa punimet inxhinierike zn 12 % t ksaj vlere
1
.

Gjendja ekonomike n prgjithsi dhe marrdhniet e saj me sektorin e
ndrtimit
Gjendja e keqe ekonomike e qytetarve bn q pr sektorin e ndrtimit t
mos ket asnj shpres. T dhnat e fundit t Institutit t Statistikave
tregojn pr nj prkeqsim t situats n kt deg t ekonomis, e cila
vetm pak vite m par jepte kontributin kryesor n rritjen e produktit t
prgjithshm kombtar. Sipas INSTAT-it n tremujorin e dyt t vitit 2012
ndrtimi shnoi rnie me 18.4% krahasuar me t njjtn periudh t nj
viti m par, ndrkoh q kundrejt tremujorit t mparshm u ul me
12.1%. Rnia e krkess n vend pr blerje banesash si edhe mos likuidimi
i firmave t ndrtimit nga Qeveria, pr punimet e kryera n punimet
publike dhe veanrisht n infrastrukturn rrugore jan arsyet q kan
futur n ngr kt sektor.

1
INSTAT Raport mbi ekonomin pr tremujorin e dyt 2012.
51 | F a q e

N vitin 2008 sektori i ndrtimit zinte 16% t PBB-s s vendit, krahas t
gjith sektorve t tjer, ndrsa n vitin 2009 jepte rreth 15%. Gjithashtu
rnie ka psuar ky tregues edhe pr vitin 2010 q ka qen vetm 10%
1

2
.
Problemet e sektorit t ndrtimit sipas nj ankete t zhvilluar nga qendra
pr zhvillim e bizneseve del se jan objektet q nuk po shiten pr shkak t
gjendjes s keqe t ekonomis qytetare, investimeve q jan tkurrur
krahas shitjeve, numrit t t punsuarve n kt sektor q sht n rnie
dhe t tra kto bjn q i gjith zinxhir i siprmarrjeve q lidhet me kt
sektor t dmtohen e t mos ken kndvshtrim optimist pr t ardhmen
e afrt dhe t largt.
Shoqata e Ndrtuesve deklaron se aktualisht n vend ka rreth 4000
apartamente t pa shitura vetm n zonn Tiran Durrs dhe nj situat
e ngjashme sht edhe n qytetet e mdha t vendit si Vlor, Kor,
Durrs, Shkodr, Elbasan, etj. Gjendja ndrlikohet pasi kjo transmetohet
n industrin e lndve t para t ndrtimit, t tilla si zhavorret, pllakat,
tullat, hidrosanitaret, materialet pr instalimet e ndryshme elektrike,
hidraulike, etj.
Sipas hulumtimeve t kryera nga vet Shoqata e Ndrtuesve n kt
shtje rezulton se ka nj rnie n nivelin 12 deri n 15% t shitjeve t
ktyre lndve t para dhe materialeve n krahasim me vitet e kaluara
dhe kjo konfirmohet edhe nga t dhnat q vijn nga Drejtoria e
Prgjithshme e Tatimeve. Sipas Shoqats s ndrtuesve muajt e fundit
vihet re se n lidhje me mungesn e likuiditetit ka disa banka q po
ofrojn kushte m t mira huaje pr blerje banesash, por megjithat,
aksesi nga individt ka mbetur shum i kufizuar
3
.

Faktort kryesor t gjendjes s sektorit t ndrtimit
Tre jan faktort kryesor q kan sjell kt gjendje:
1. Efektet e importuara t krizs ekonomike
2. Rnia e drgesave t emigrantve si pasoj e krizs ekonomike
3. Ngopja deri diku e tregut.

N t vrtet hapat e par t sektorit t ndrtimit ishin t mira dhe sipas

1
2
3
Konferenc shtypi e Shoqats s Ndrtuesve

Banks Botrore, mjedisi i qndrueshm i krijuar nga kuadri i politikave t
shndosha mbshteti nj transformim t madh t ekonomis ku burimet u
zhvendosn nga sektori i bujqsis dhe industris s vjetruar n sektorin e
ndrtimit dhe at t shrbimeve. Aq e fort qe kjo prirje sa deri n vitin 2006, n
Shqipri, struktura e investimeve anonte nga sektori i ndrtimit, dhe vetm rreth
10% e PBB shkonte pr investime n sektorin e prodhimit. Me ngadalsimin e
krkess pr ndrtime banesash, ekziston nj potencial i madh q disa nga
kursimet q shkojn aktualisht n ndrtim t drejtohen pr n fusha t tjera t
prodhimit. N fakt, kthimi i Shqipris n nivelet e larta t rritje s qndrueshme
ekonomike lidhet ngushtsisht me rritjen e investimeve n aktivitetet jo
ndrtuese.
Sa m lart duket se ekziston nj rnie e vrtet e krkess n treg dhe se
sektori i ndrtimit, i vetm, nuk garanton nj zhvillim ekonomik t
qndrueshm afatgjat. Sipas Banks Botrore, nj rnie prej 10% n
remitanca do t onte n nj ulje prej 3.6% n krkesn e brendshme dhe nj ndr
sektort q do preken m shum nga kjo dukuri sht ndrtimi, q sht edhe nj
ndr kontribuuesit kryesor n PBB-n e Shqipris
1
.

Marrdhniet barter midis firmave t ndrtimit
Nj problem i madh n sektorin shqiptar t ndrtimit jan marrdhniet
ndrmjet firmave q kryejn procese t ndryshme n ndrtimin e nj
pallati, t cilat veprimet e tyre nuk i kryejn nprmjet transaksioneve
financiare por n form shkmbimi n natyr t apartamenteve me
produktet e ofruara apo me shrbimet e kryera. Kto dy vitet e fundit
2010 2012 kto forma bashkpunimi kan treguar se paraqesin rrezik
pr palt e prfshira n biznes.

Rnia e shitjeve dhe mospagimi i punimeve civile
Gjithashtu, sipas kreut t Shoqats s Ndrtuesve, rnia e tregut t shitjes
s banesave gjat vitit 2011 dhe n vazhdim ecn paralel me mos
likuidimin e firmave t punimeve civile nga pushteti qendrore dhe
vendor, q po ojn drejt falimentimit shum biznese n kt sektor t
rndsishm t ekonomis, pasi
2
(kto pushtete i kan borxhe t
pashlyera n rreth 50 milion euro komunitetit t firmave t ndrtimit n
tr vendin
3
.

1
2
3
Qendra e zhvillimit t biznesit - Anketim pr problemet e sektorit t ndrtimit n Shqipri.
53 | F a q e

Indeksi i kushtimit n ndrtim n rritje
Indeksi i Kushtimit n Ndrtim (IKN), q llogaritet nga INSTAT-i mat
ecurin e mimeve t materialeve t ndrtimit, fuqis puntore dhe
shpenzimeve t tjera kapitale q prdoren n ndrtimin e nj banese tip (8
10 kate). IKN sht nj tregues i rndsishm ekonomik pr sektorin e
ndrtimit. Indeksi prdoret si deflator pr llogaritjen e Prodhimit t
Brendshm Bruto dhe Indekseve t ndryshme t volumit. Prdoret nga
Institucionet Qeveritare, Banka Qendrore, Organizma t tjer
joqeveritare, Banka Botrore, FMN etj.
mimet pr materialet e ndrtimit mblidhen nga 96 distributore dhe
shits me shumic t materialeve t ndrtimit. Ndrsa t dhnat pr
shpenzimet pr pagat, makinerit dhe transportin merren nga 50
ndrmarrje t mdha ndrtimi t prqendruara kryesisht n rrethin e
Tirans.
Zgjedhja e ndrmarrjeve sht br n baz t volumit t ndrtimit q realizojn
ndrmarrjet gjat nj periudhe nj vjeare. Shpenzimet jan klasifikuar n
prputhje me klasifikimin q prdor EUROSTAT pr Indeksin e Kushtimit n
Ndrtim, n gjasht grupe kryesore:
1. Materiale ndrtimi
2. Shpenzime pr paga
3. Shpenzime pr makineri
4. Shpenzime transporti
5. Shpenzime pr energji
6. Shpenzime t tjera

Pr llogaritjen e Indeksit t Kushtimit n Ndrtim prdoret formula e Laspeyrs:

Ku:
= Indeksi i periudhs t krahasuar me periudhn baz 0
= mimi pr njsi i artikullit i n nj periudhn t (koha korente)

= mimi pr njsi i artikullit i n periudhn 0 (periudha baz)
= Pesha e artikullit i n periudhn baz

Ndryshimi vjetor mat ndryshimin e indeksit t mimeve midis tremujorit
korrent me t njjtin tremujore t vitit t mparshm. Ky ndryshim sht
rrjedhoj e ndryshimeve korente n nivelin e mimeve por mund t
ndikohet edhe nga efektet e paprsritshme t cilitdo tremujore.
Ndryshimi tremujor mat ndryshimin e indeksit t mimeve t tremujorit
korent me tremujorin e mparshm. Ky tregues sht i ndjeshm nga
efektet sezonale dhe efekte te tjera
N tremujorin e tret 2012, Indeksi i Kushtimit n Ndrtim arriti 101.1%
(Tremujori i I -r 2011=100), duke shnuar nj rritje prej 0.4% kundrejt
tremujorit t mparshm.
Krahasuar me t njjtn periudh t vitit 2011 Indeksi i Kushtimit n
Ndrtim ka shnuar nj rritje me 0.9%. Nj vit m par ky ndryshim ishte
0.5%.
Indeksi i mimeve t grupit Shpenzime materiale sht rritur me 0.5%
kundrejt tremujorit t mparshm. Brenda ktij grupi indekset e mimeve
t nngrupeve Materiale ndrtimi dhe Materialeve elektrike dhe
komunikimi kan shnuar rritje respektivisht me 0.8% dhe 0.2%. Ndrsa
indeksi i mimeve t Materiale hidro-sanitare ka psuar nj ulje prej 0.7
prqind krahasuar me tremujorin e mparshm.
Indekset e grupeve Shpenzime transporti dhe Shpenzime makinerie u
rritn respektivisht me 0.7% dhe 2% krahasuar me tremujorin e
mparshm. Gjithashtu, indeksi i grupit Shpenzime page pati nj rritje
prej 0.6%. Krahasuar me tremujorin e mparshm nj ulje me 0.6% ka
pasur grupi Kosto t tjera.

55 | F a q e

ANEKSE
Peshat sipas grupeve kryesore t shpenzimeve n indeksin Laspeyre pr 3-mujorin III
2012
1. Shpenzime materiale 55.2%
a. Materiale ndrtimi 42.3%
b. Materiale elektrike 6.7%
c. Materiale hidro - sanitare 6.2%
2. Shpenzime pr paga 24.6%
3. Shpenzime makinerie 8.3%
4. Shpenzime transporti 5.3%
5. Shpenzime pr energji 2.1%
6. Kosto te tjera 4.5%

Literatura:
1. INSTAT - Raport mbi sektorin e ndrtimit 2009 - 2010
2. INSTAT Raport mbi ekonomin pr tremujorin e dyt 2012.
3. Qendra e zhvillimit t biznesit - Anketim pr problemet e sektorit t ndrtimit n
Shqipri.
4. Konferenc shtypi e Shoqats s Ndrtuesve
5. Banka Botrore - Raport pr ekonomin shqiptare, faktort kryesor pr gjendjen
n sektorin e ndrtimit
6. BalkanWeb. Problemet e sektorit t ndrtimit. 14 tetor 2012
7. INSTAT - Indeksi i kushtimit n ndrtim pr tremujorin e tret 2012
8. Laspeyre Index - Wikipedia

BIOGRAFI E SHKURTR E AUTORIT
Flora Ceko ka prfunduar studimet n Ekonomi n vitin 1996. N periudhn 1991 - 2001
ka punuar n sektor t ndryshm n Drejtorin e Sigurimeve Shoqrore Tiran dhe q
nga viti 2001 punon pran firms s ndrtimit Edil - Al n sektorin ekonomi - financ.
Gjat ksaj periudhe sht kualifikuar n menaxhim burimesh njerzore, menaxhimin
cilsor t ndrmarrjeve, etj. Ka marr pjes n mjaft konferenca kombtare dhe
ndrkombtare me studime dhe krkime kryesisht t fushs s marketingut, financave,
menaxhimit t lidhura m s shumti me sektorin e ndrtimit.

SHOQERITE E BASHKEPUNIMIT BUJQESOR
DHE IMPAKTI I TYRE NE EKONOMITE BUJQESORE DHE
ZHVILLIMIN RURAL NE SHQIPERI
Dr. Eva HYNA
Juriste pran Entit Rregullator t Energjis

PRMBAJTJA
- Prmbledhje
- Hyrje
- Materialet dhe metodat
- Rezultatet e punimit
- Diskutim
- Konkluzione
- Anekse
- Bibliografi
- Biografi e autorit

PRMBLEDHJE

Vshtrim prgjithshm i Tems
Sektori bujqsor sht nj ndr sektort strategjik t zhvillimit t ekonomis dhe
ndrmarrjet e vogla jan elementi stimulues kryesor i nj bujqsie n zhvillim.
Ndrmarrjet bujqsore informale kan vshtirsi t konsiderueshme ne gjetjen e
financimeve dhe nga ana tjetr kane probleme edhe me konsolidimin e se drejts
s pronsis mbi tokn bujqsore. Bujqsia n vendin ton mbetet mjaft e
orientuar drejt plotsimit t nevojave te mbijetess. Kjo pr shkak t fermave me
prmasa relativisht t vogla. N kto kushte sht ndjer e nevojshme prgatitja e
nj kuadri ligjor n ndihm t fermerve pr t formalizuar bashkpunimin midis
tyre ne mnyr qe te ket nj zhvillim me ritme te larta te sektorit bujqsore
vendas si dhe do te promovoje iniciativat e fermerve ne ushtrimin e aktivitetit te
tyre. Kjo do ti ndihmoje fermert drejt zhvillimit te tregut t brendshm dhe
padyshim atij t jashtm. N kt pik ndihmon edhe Ligji Nr. 38, date
05.04.2012 Pr shoqrit e bashkpunimit bujqsor, q synon rregullimin e
strukturs ligjore t funksionimit t ktyre organizimeve.

57 | F a q e

Qllimi punimit
Ky punim ka pr qllim t evidentoj lidhjen midis legjislacionit t toks dhe
situats aktuale t tokave bujqsore dhe impaktin e tij n ekonomit bujqsore n
vend dhe ne zhvillimin rural.
N kt studim synohet q t bhet nj prshkrim i detajuar i legjislacionit t
toks dhe asaj pjese t pakets fiskale q ndikojn drejtprdrejt mbi ekonomit
bujqsore n vend.

Mbledhje t dhnash, shifra, fakte, informacion, prpunimi i tyre dhe nxjerrja e
konkluzioneve dhe rekomandimeve.

Pasqyrimi i legjislacionit mbi tokn bujqsore, ndryshimi e tij ne vite. Impakti i
drejtprdrejt n ekonomit bujqsore dhe paketa fiskale dhe ndikimi mbi
ekonomit bujqsore dhe zhvillimin rural. Ekonomit bujqsore shqiptare sht
akoma e brishte dhe mbijeton n nj treg jo te rregulluar. Ajo ka nevoje pr
struktura e forma ligjore t qndrueshm dhe aktuale, sidomos pr nj kuadrin
ligjor t toks te konsoliduar, pr t patur nj performanc t sigurt n tregun
vendas dhe me gjer, pr te arritur avantazhe konkurruese.

Fjal ky: Legjislacion fiskal, ekonomi bujqsore; tok bujqsore, tregu
produktesh.

AGRICULTURAL ECONOMIES AND RURAL
DEVELOPMENT IN ALBANIA
Dr. Eva HYNA
Lawyer at Regulatory Energy Body

CONTENTS
- Abstract
- Introduction
- Materials and methods
- Results of work
- Discussion
- Conclusions
- Annexes
- Bibliography
- Biography of the author

ABSTRACT
General view of the subject
Agricultural sector is one of the most strategic sectors of economy development
and small enterprises are the main stimulating element in developing
agriculture. Informal agricultural enterprises have considerable difficulty finding
financing and on the other hand have problems with the consolidation of the right
of ownership of agricultural land. Agriculture in our country remains oriented
towards meeting the needs for survival. This is due to the relatively small size of
farms. In these conditions, it is felt necessary to prepare a legal framework to help
the farmers formalizing cooperation between them in order to have a high paced
development of the local agricultural sector and to promote farmers' initiatives in
their trade activity. This will help farmers to develop the internal market and
obviously the external. At this point Law Nr. 38, dated 05.04.2012, "On
agricultural cooperation", helps aiming to regulate the legal structure and
functioning of these organizations.

Aim of investigation
This research aims to highlight the link between land legislation and current
situation of agricultural land and its impact on agricultural economies in the
59 | F a q e

country.In this study aims to become a detailed description of land legislation
and that part of the fiscal package that influence directly on the agricultural
economies in the country and rural development.

Material and work method
Collect data, figures, facts, information, processing them and draw conclusions
and recommendations.

Main results and conclusions
Review of legislation on agricultural land, its change over the years. Direct
impact on agricultural economy and fiscal package and the impact on
agricultural economies and rural development. The Albanian agricultural
economy is still fragile and survives in a non-regulated market. It needs a stable
fiscal legislation and especially for a legal framework to consolidate land, to have
a safe performance in the local market and beyond, to achieve competitive
advantages.

Key - words: fiscal legislation, agricultural economy, legislation, agricultural
market.

Hyrje
Reformimi i strategjis n bujqsi sht n fokus t politikave zhvilluese
dhe n dritn e stimulimit t MSA-s, pr t arritur standardet e
prcaktuara nga BE-ja. Sektori bujqsor konsiderohet si nj ndr sektort
m strategjik t zhvillimit t ekonomis dhe ndrmarrjet e vogla jan
elementi stimulues kryesor i nj bujqsie n zhvillim. Fermat e vogla
(mikro ndrmarrjet) q jan dhe forma m e zakonshme e punsimit n
bujqsi operojn jasht nj strukture formale ligjore duke kontribuar
kshtu n nj shtrirje t gjer t informalitetit. Ky i fundit si nj element q
detyrimisht ndeshet n situatat q nuk jan nn monitorimin e ligjit ka nj
efekt pozitiv t prkohshm, vetm prsa i prket punsimit t
punonjsve q kan vshtirsi n gjetjen e puns, por nga ana tjetr
gjeneron probleme jo pak t vogla n spektrin mikroekonomik.

Materialet dhe metodat
Materialet kryesore t ktij punimi jan mbledhur nga burime parsore
kryesisht t dhna nga Instituti i Statistiks si dhe legjislacioni prkats i
fushs s bujqsis dhe ai fiskal. T dhnat, shifrat, faktet, informacioni,
s bashku me legjislacionin n fjal, jan prpunuar dhe mbi kt baz
sht realizuar diskutimi dhe m tej jan nxjerr konkluzionet dhe mbi
bazn e tyre rekomandimet.

Ndrmarrjet bujqsore informale kan vshtirsi t konsiderueshme n
gjetjen e financimeve. Ato jan mjaft t kufizuara n marrjen e huave me
kosto t arsyeshme, pr vet faktin se nuk kan nj status ligjor dhe nj
titull pronsie mbi tokn q zotrojn. N kto kushte ato jan t
detyruara q aksesin e vetm ndaj kapitalit ta ken n mnyr ilegale. Kjo
form do t konsistoj n sigurimin e nj sasie m t ult t kapitalit dhe
kosto m t lart, n krahasim me nevojat e tyre aktuale. N kto kushte
ekonomit bujqsore infomale nuk zotrojn mekanizma t ligjshme pr
t mbrojtur pronn dhe pr t respektuar kontratat e tregut. T dyja kto
element ojn n prishjen e konkurrencs e cila dmton gjithashtu dhe
siprmarrjet formale lidhur me aksesin e tyre n tregje dhe impute duke i
dekurajuar ato pr investime q ojn n rritjen e produktivitetit.
Efektet negative t informalitetit n prishjen e konkurrencs nuk ndalen
61 | F a q e

vetm ktu, ato derivojn n mime m t ulta t produkteve si rezultat i
mospagimit t taksave apo detyrimeve t tjera. Kjo gj bn q firmat
formale t ken vshtirsi n gjetjen e tregjeve duke qen se ato jan
objekt i detyrimeve fiskale. Kjo gj bn q produktet e tyre t jen me
kosto relativisht m t lart.
Aktualisht problematika e ndrmarrjeve bujqsore sht shum-
dimensionale. N themel t ksaj problematike, ndr t tjera, qndron dhe
konsolidimi i t drejts s pronsis mbi tokn bujqsore. Reforma e toks
(transferimi i t drejts s pronsis) dhe garantimi i titujve t pronsis
mbi t sht nj premis e rndsishme e performancs s tregut t toks.
Kjo e zbatuar dhe n frymn e planit kombtar t zbatimit t MSA-s.

DISKUTIM

Bujqsia n vendin ton mbetet mjaft e orientuar drejt plotsimit t
nevojave t mbijetess. Kjo pr shkak t fermave me prmasa relativisht
t vogla. Nga statistikat rezulton se ndonse n treg dalin mbi 90% t
fermerve vetm 30 - 40% e prodhimeve bujqsore dhe blegtorale dalin
pr treg. Aktiviteti bujqsor n tremujorin e par t vitit 2012 krahasuar
me t njjtin tremujor t nj viti m par u rrit me 4.5% dhe 1.6% kundrejt
tremujorit t katrt t vitit 2011.
Situata aktuale: n vendin ton operojn (sipas INSTAT) rreth 353.341
ferma bujqsore.
N kto kushte sht ndjer e nevojshme prgatitja e nj kuadri ligjor n
ndihm t fermerve pr t formalizuar bashkpunimin midis tyre n
mnyr q t ket nj zhvillim me ritme t larta t sektorit bujqsor
vendas si dhe do t promovoj iniciativat e fermerve n ushtrimin e
aktivitetit t tyre. Kjo do ti ndihmoj fermert drejt zhvillimit t tregut t
brendshm dhe padyshim atij t jashtm.
N frymn e ktyre prioriteteve n kuadr t zbatimit t MSA-s sht
miratuar dhe Ligji Nr. 38, dat 05.04.2012, Pr shoqrit e bashkpunimit
bujqsor. Qllimi i ktij ligji sht t rregulloj strukturn ligjore t
funksionimit t ktyre organizimeve duke formalizuar iniciativn
kooperuese t aktorve protagonist n sektorin e bujqsis. Ky
formalizim do t nxis m tej bashkpunimin e t gjitha formave mes
fermerve, n mnyr q t garantohet zhvillimi i qndrueshm n
sektorin bujqsor dhe n agroindustri. Ligji do t shrbej dhe pr rritjen
e menaxhimit t qndrueshm t toks bujqsore, prmirsimin e

marketingut agrar, rritjen e siguris ushqimore me qllim prmirsimin e
standardit t jetess.
Ky ligj n objekt t rregullimit t tij ka bashkpunimin n bujqsi, gj e
cila sht ndeshur jo rrall her tek fermert. Pikrisht ky bashkpunim
vullnetar i tyre do t konsistoj n ofrimin e shrbimeve prej t cilave do
t prfitojn s pari ata vet. Prfitimi do t konsistoj n sigurimin e
shrbimeve me kosto t ult (kostot reale t tyre) nv krahasim me at t
tregut. Ky rregullim ligjor padyshim q piksynimin e tij kryesor ka
prmbushjen e interesave t antarve t saj duke ushtruar aktivitetin
bujqsor.
Nga kndvshtrimi i organizimit dhe strukturimit ligjor, kto shoqri jan
n t njjtin dimension me shoqrit tregtare t cilat rregullohen me Ligjin
Nr.9901, dat 14.04.2008 Pr Tregtarin dhe Shoqrit Tregtare. Kjo
prcaktohet n mnyr taksative me dispozit prkatse lidhur me fushn
e zbatimit t ktij ligji. Elementi thelbsor q i ndan shoqrit e
bashkpunimit bujqsor nga shoqrit tregtare nuk ndodhet n
strukturn e organizimit .
Qllimi i Shoqrive t Bashkpunimit Tregtar sht krijimi i kushteve apo
ofrimi i shrbimeve sa m t favorshme funksionimit ligjor, duke qen se
ai sht i njjt, por n qllimin e krijimit t fitimit dhe ndarjen e
dividentit mes ortakve pr antart e saj. Kjo do te realizohet duke
prdorur ekonomit e shkalls n disa dimensione q konsistojn
kryesisht: n uljen e kostove fikse pr njsi jo vetm n blerjen e lndve
t para, por dhe t fuqis puntore e t investimeve si dhe n sigurimin e
shitjeve apo t shprndarjes s produkteve duke promovuar nj
marketing t sigurt e t vazhdueshm t produkteve bujqsore.
Ndrkoh Shoqrit Tregtare si qllim kryesor t organizimit t
veprimtaris s tyre kan vetm realizimin dhe maksimizimin e fitimit
me qllim ndarjen e dividentit mes ortakeve t saj.
Ligji n fjal, krijon dhe formalizon premisat pr organizimin vullnetar
ndrmjet personave fizik ose juridik, me qllim prmbushjen e
nevojave apo interesave t tyre n fushn e prodhimit, t prpunimit dhe
t tregtimit t produkteve bujqsore e blegtorale. Ky bashkpunim
realizohet kryesisht nprmjet marrveshjeve apo bashkpunimit t
ndrsjell ndrmjet tyre dhe shoqris pr shrbime, mallra apo produkte
t sektorit bujqsor ose blegtoral, si dhe nprmjet promovimit t
veprimtarive t tyre ekonomike.
Spektri i bashkpunimit n bujqsi mund t shtrihet n nj diapazon t
63 | F a q e

gjer. Kjo do t konsistoj kryesisht n fushn e prodhimit bujqsor dhe
n marketing, n konsumin e lndve dhe mallrave, n bashkpunim pr
sigurimin e inputeve si dhe pr qllime t tjera n fushn e bujqsis. Nj
element i rndsishm dhe mjaft i nevojshm sht dhe bashkpunimi n
veprimtarin e organizimit t puns bujqsore. Kto shoqri mund t
kryejn veprimtari t puns bujqsore pr antart ose t trett, duke
prfshir dhe antart puntor.
N kushtet kur bashkpunimi sht forma klasike e organizimit n
veprimtari bujqsore fermert, para miratimit t ktij ligji, kan gjetur
forma dhe rrug ligjore pr t konsoliduar kt bashkpunim. Kto forma
jo plotsisht t prshtatshme por gjithsesi nn shtrirjen dimensionale t
ligjit, pr shkak t karakterit t tyre jo vetm q nuk e kan stimuluar por
shpesh e kan penguar zhvillimin normal t bashkpunimit n bujqsi.
Krijimi i OJF-ve dhe Shoqrive t Bashkpunimit Reciprok (SHBR) kan
qen modeli i ndjekur deri m tani nga fermert. Ligji Pr Shoqrit e
Bashkpunimit Bujqsor pr t qen n vazhdimsi t fryms s
bashkpunimit dhe pr t lehtsuar kto forma ka prcaktuar me
dispozit t veant procedurn e transformimit t shoqatave t
fermerve dhe shoqrive t bashkpunimit t ndrsjell n shoqri t
bashkpunimit bujqsor (SHBB).
sht me rndsi t theksohet fakti se ky transformim jo detyrimisht
duhet t shoqrohet me likuidim t shoqris ose shoqats, pr ta
transformuar at n Shoqri t Bashkpunimit Bujqsor.
Vrehet nj ngjashmri gati simetrike n strukturimin ligjor t Shoqrive
t Bashkpunimit Bujqsor (SHBB) me Shoqrit Tregtare. Kjo jo vetm
ne fitimin e personalitetin juridik n momentin e regjistrimit t tyre pran
Qendrs Kombtare t Regjistrimit por dhe n fazn e prgatitjes s
dokumentacionit, kryesisht t aktit te themelimit dhe statutit i cili
prmban rregullat e brendshme t organizimit t shoqris.
Statuti si akti nnligjor m i rndsishm i ktyre shoqrive q prcakton
formn dhe mnyrn e organizimit prve t tjerave duhet t prmbaj
dhe organet e shoqris, kompetencat e tyre, mnyrn e funksionimit dhe
t vendimmarrjes, identitetin e administratorit ose te administratoreve n
astin e prpilimit t statutit, si dhe prgjegjsit e administratorit gjat
prmbushjes s funksioneve t tij.
Nj vend t konsiderueshm n statut prmban dhe prcaktimi i t drejts
pr rimbursim t kontributeve t antarve q largohen, t dhnat e
ekspertit/eve kontabl t shoqris dhe vlern e kapitalit t nnshkruar.
Lidhur me vlern minimale t detyrueshme pr derdhje n kapital si

kontribut, ligji prcakton q kjo vler nuk duhet t jet m e vogl se
100000 lek, n antitez t theksuar me Shoqrit Tregtare t cilat si vler
minimale pr kapital themeltar t tyre mund ta ken deri ne 100 lek.
Antart e shoqris jan pronar t pjesve t kapitalit themeltar ashtu
si ata kan zgjedhur t jen pjesmarrs dhe pr kt gzojn t gjitha t
drejtat pr posedimin, disponimin dhe gzimin e kuotave t kapitalit
themeltar. Si rrjedhoj ato mund ti shesin, dhurojn, apo dhe ti ln n
trashgimi kto kuota, gjithmon dhe n mnyr t pashmangshme, duke
respektuar parashikimet e prcaktuara nga ligji primar.
Kapitali i shoqris si nj element thelbsor dhe i qensishm i shoqris
n baz t t cilit antart do t prcaktojn numrin e pjesve t aderimit
t tyre n shoqri ose pjest reale t cilt ata zotrojn n kt shoqri.
Nga pjesa e fitimeve pas tatimit, t realizuara nga veprimtaria gjat vitit
financiar paraardhs, shoqria krijon fondin e rezervs s detyrueshme.
Ky fond i jep mundsi shoqris q t konsolidoj garancin e kapitalit t
shoqris s bashkpunimit bujqsor e t aftsis paguese t saj. Fondi i
rezervs sht i pandashm ndrmjet antarve dhe i pa transferueshm,
prve rasteve kur shoqria sht n proces likujdimi. Ai gjenerohet nga
derdhja n kt fond e jo m pak se 15 pr qind t fitimit neto, t realizuar
gjat vitit financiar paraardhs, pasi t jen zbritur humbjet e mbartura,
n masn derisa kjo rezerv t jet e barabart me kapitalin e shoqris.
Rezerva e detyrueshme sht realisht rezerva ligjore q specifikohet tek
shoqrit tregtare sipas t cilave ajo duhet t jet t paktn 5% t ksaj
vlere e fitimit t realizuar derisa kjo rezerv t jet e barabart me 10% t
kapitalit t regjistruar t shoqris, apo me nj vler m t lart, t
prcaktuar n statut. N kuadrin e krijimit t rezervave t kapitalit,
prve asaj t prcaktuar si detyrim ligjor, dhnia n mnyr m t
specifikuar n statut, shoqria krijon nj fond tjetr rezerv i quajtur fondi
i prballimit t riskut, q shrben pr prballimin nga ana e saj t
rreziqeve apo dmeve t fardolloj natyre, me t cilat mund t prballet
veprimtaria e shoqris, prfshir ktu edhe fenomenet natyrore apo ato
dme dhe risqe, t cilat jan t lidhura me vete llojin e veprimtaris ose t
produktit. Ky fond i cili gjenerohet nga fitimi nuk mund t jet m pak se
10 pr qind e fitimit neto, t realizuar gjat vitit financiar paraardhs, pasi
t jen zbritur humbjet e mbartura. Edhe ky fond sht i pandashm
ndrmjet antarve dhe i patransferueshm, prve rasteve t
parashikuara gjat procesit t likuidimit.
Ligji pr SHBB nj vend t rndsishm i ka kushtuar prcaktimit t
strukturs s organizimit dhe kriteret pr pranimin e antareve, kushtet e
65 | F a q e

afatet pr largimin vullnetar dhe prjashtimin e antarve; t drejtat dhe
detyrimet e antarve. Si kriter pr pranimin si antar t shoqris jan
personat fizik ose juridik, t cilt prmbushin nevojat dhe interesat e
tyre, lidhur me veprimtarin bujqsore dhe blegtorale q ushtrojn,
nprmjet shrbimeve, mallrave apo produkteve t ofruara nga shoqria.
Gjykuar mbi kt nuk krkohet ndonj kriter specifik i pranimit t
antarit n SHBB. Duke qen se ata mund t jen persona fizik dhe
juridik, aktualisht diapazoni i prfshirjes n veprimtarin bujqsore nuk
sht nj e drejt ekskluzive q sintetizohet vetm pr fermert q kan
nj lidhje simbiolike me tokn, por dhe pr t gjitha palt q mund t
prfitojn nga ky bashkpunim.
Ashtu si procesi i antarsimit dhe ai i largimit nga shoqria sht
trsisht i mbshtetur n vullnetin e palve pr bashkpunim. Pra antari
mund t largohet me vullnetin e tij t plote duke u rimbursuar pr
kontributet e derdhura n kapital. Ky vullnet mund t censurohet vetm
n rastin kur cenohet numri i antarsimit n shoqri, i cili nuk duhet t
jet m i vogl se 7 sipas dispozits prkatse, dhe n rastet ku antari
mund t prjashtohet si rezultat i shkeljeve t kryera gjat ushtrimit t
veprimtaris s shoqris.
Duke qen se veprimtarit e ekonomive bujqsore q operojn n mnyr
informale nuk prfitojn nga skema e subvencionimit n bujqsit,
Shoqrit e Bashkpunimit Bujqsor duke qen se zhvillojn veprimtari
konform ligjit, jan subjekte t lehtsirave fiskale. Shoqrit e
bashkpunimit bujqsor mund t bashkohen n federata pr t mbrojtur
dhe promovuar interesat e tyre. Kjo do t ndikoj n mnyr t
konsiderueshme q ato t jen tashm nj z i fuqishm dhe aktor direkt
n hartimin e politikave mbshtetse n interes t tyre por dhe t
bujqsis n prgjithsi.
Duke qen se prcaktimi i fitimeve t vitit fiskal realizohet n prputhje
me dispozitat e ligjit Nr. 80438, date 28.12.21998, Mbi tatimin mbi t
ardhurat i ndryshuar, sht detyre e Ministris s Bujqsis, Ushqimit dhe
Mbrojtjes s Konsumatorve q t prgatis skemat mbshtetse
financiare pr ti subvencionuar kto shoqri, duke u fokusuar kryesisht
n rimbursimet financiare t parashikuara pr veprimtarin prkatse.
Duke gjykuar n parim mbi problematiken e deritanishme dhe evidente
t bujqsis, mendoj q miratimi i ktij ligji dhe modeli q ai paraqet pr
zbatim nga fermert, do t ket nj efekt pozitiv kryesisht n
produktivitetin me kosto t ult duke prdorur ekonomit e shkalls. Kjo
do te oj pa dyshim n nj rritje t konsiderueshme t nivelit t

konkurrencs n treg pr t patur standarde t unifikuara t prodhimit
dhe tregtimit.
Zbatimi modelit t ktij ligji do t zvogloj aktivitetet informale n
fushn e bujqsis duke mundsuar lindjen e strukturave t reja ligjore q
konsistojn n krijimin e fermave me madhsi t konsiderueshme t cilat
duhet t prfitojn nga grandeve qeveritare.

KONKLUZIONE

1. Sektori bujqsor konsiderohet si nj ndr sektort m strategjik t
zhvillimit t ekonomis dhe ndrmarrjet e vogla jan elementi
stimulues kryesor i nj bujqsie n zhvillim. Ndrmarrjet
bujqsore informale kan vshtirsi t konsiderueshme n gjetjen
e financimeve. Ato jan mjaft t kufizuara n marrjen e huave me
kosto t arsyeshme, pr vet faktin se nuk kan nj status ligjor
dhe nj titull pronsie mbi tokn q zotrojn.
2. Aktualisht problematika e ndrmarrjeve bujqsore sht
shumdimensionale. N themel t ksaj problematike, ndr t
tjera, qndron dhe konsolidimi i t drejts s pronsis mbi tokn
bujqsore. Reforma e toks (transferimi i t drejts s pronsis)
dhe garantimi i titujve t pronsis mbi t sht nj premis e
rndsishme e performancs s tregut t toks. Kjo e zbatuar dhe
n frymn e planit kombtar t zbatimit t MSA-s.
3. Bujqsia n vendin ton mbetet mjaft e orientuar drejt plotsimit
t nevojave t mbijetess. Kjo pr shkak t fermave me prmasa
relativisht t vogla. N kto kushte sht ndjer e nevojshme
prgatitja e nj kuadri ligjor n ndihm t fermerve pr t
formalizuar bashkpunimin midis tyre n mnyr q t ket nj
zhvillim me ritme t larta t sektorit bujqsor vendas si dhe do t
promovoj iniciativat e fermerve n ushtrimin e aktivitetit t tyre.
Kjo do ti ndihmoj fermert drejt zhvillimit t tregut t brendshm
dhe padyshim atij t jashtm.
4. Qllimi i Ligjit Nr. 38, date 05.04.2012, Pr shoqrit e
bashkpunimit bujqsore sht t rregulloj strukturn ligjore t
funksionimit t ktyre organizimeve duke formalizuar iniciativn
kooperuese t aktorve protagonist n sektorin bujqsor. Ky
formalizim do t nxis m tej bashkpunimin e t gjitha formave
mes fermerve, n mnyr q t garantohet zhvillimi i
67 | F a q e

qndrueshm n sektorin bujqsor dhe n agroindustri. Ligji do te
shrbej dhe n rritjen e menaxhimit t qndrueshm t toks
bujqsore, prmirsimin e marketingut agrar, rritjen e siguris
ushqimore me qllim prmirsimin e standardit t jetess.
5. Zbatimi modelit t ktij ligji do t zvogloj aktivitetet informale
n fushn e bujqsis duke mundsuar lindjen e strukturave t
reja ligjore q konsistojn n krijimin e fermave me madhsi t
konsiderueshme t cilat duhet t prfitojn nga grandeve
qeveritare.

Literatura:
1. Marrveshja e Stabilizim Associimit
2. INSTAT, tabelat pr sektorin e bujqsis
3. Ligji Nr. 38, date 05.04.2012 Pr shoqrit e bashkpunimit bujqsore.
4. Ligji Nr.9901, date 14.04.2008 Pr Tregtarin dhe Shoqrit Tregtare.
5. Ligji Nr. 80438, date 28.12.21998 Mbi tatimin mbi te ardhurat i ndryshuar

BIOGRAFI E AUTORIT
Eva Hyna sht juriste pran Entit Rregullator t Energjis dhe paralelisht sht lektore
n Universitetin Bujqsor t Tirans dhe kontribuon edhe n disa universitete private n
disiplinat e taksa tatimeve dhe legjislacionit fiskal.

ANEKSE

Fermat 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Me bim e me blegtori 349,244 357,533 351,174 340,235 328,668 331,404 298,496 305,378 294,525 299,077
Me bim pa blegtori 37,356 37,316 25,784 33,340 39,870 37,508 57,676 48,108 55,622 54,086
Me blegtori pa bim 710 2,382 423 692 0 457 472 - - -
Me bim arash 381,334 384,851 375,021 372,019 366,068 364,917 352,766 350,067 344,928 348,704
Me pemtari 334,517 350,961 141,705 137,244 149,636 148,660 144,578 151,784 155,986 170,846
Me tok djerr 140,595 126,999 103,505 88,405 123,510 113,384 115,014 105,133 91,251 97,137
Gjithsej 387,930 394,849 377,427 374,517 368,997 369,598 357,027 353,486 350,654 353,341

69 | F a q e

ZBATIMI I LIGJIT SI DETYRIM N INFORMIMIN MBI
NDRYSHIMIN E LISTS S RIMBURSIMIT T BARNAVE.

Msc, Dr (n proes) Gentiana QENDRO
1
,
Msc,Phd, Prof. Ass Ledjan MALAJ
2
, Msc, Dr Ela HOTI
3

PRMBAJTJA
10. Prmbledhje
11. Hyrje
14. Diskutim
- Lista e Rimbursimit viti 2007
15. Konkluzione
16. Mirnjohje
17. Anekse
18. Bibliografi
19. Biografi e autores

PRMBLEDHJE

Lista e barnave t rimbursueshme sht ndrtuar mbi parimin e listave
thelbsore t barnave. Pr t mnjanuar efektet negative t tregut farmaceutik
dhe pr t ndihmuar mjekt n trajtimin medikamentoz t t smurve,
Komiteti i Eksperteve t OBSH n vitin 1977 ka hartuar Listn model t

1
Pedagoge e lendes Teknologji Farmaceutike, Universiteti Planetar I Tirans, Fakulteti i
Shkencave te Zbatuara, Departamenti i Farmacis.
2
Pedagog i lendes Teknologji Farmaceutike, Universiteti i Tirans, Fakulteti i Mjeksis,
Departamenti i Farmacis
3
Pedagoge e lendes Kimi Farmaceutike, Universiteti I Tirans, Fakulteti i Mjeksis,
Departamenti i Farmacis
70 | F a q e

Barnave Thelbsore. Koncepti i barnave thelbsore sht pranuar unanimisht
edhe nga Asambleja Botrore e Shndetsis, ndrsa lista e ktyre barnave
sht adaptuar nga rreh 120 shtete t bots. Kjo list sht rishikuar dhe
prmirsuar vazhdimisht, disa her ndr vite.

Qllimi punimit
Evidentimi i shkeljes s ligjit pr shrbimin farmaceutik lidhur me
informimin si nj e drejt ligjore e farmacistve dhe si nj detyrim pr ISKSH
n rastin e miratimit t lists s rimbursimit pr vitin n vazhdim.

U morn n studim listat e rimbursimit pr periudhn 2007 - 2011 dhe
ndryshimin e mimit pr 10 barna pr kt periudh kohore. Listat e
rimbursimit u analizuan pr disa elemente t saj:
a. numri i barnave t reja q futeshin n list dhe numri i barnave t
cilat hiqeshin pr periudhn e marr n studim,
b. ndryshimi i mimeve t 10 barnave t cilat kan konsumim m t
madh,
c. ndryshimi i renditjes s alternativave pr kto barna q u morn n
studim,
d. diferenca n mim q i prket t paguaj pacienti pr t njjtin bar.

N prfundim u arrit n konkluzionin se hyrja n fuqi dhe fillimi i zbatimit
t lists s rimbursimit n muaj t ndryshm t vitit pa njoftim paraprak pr
ndryshimet q do t bheshin ka sjell dme n lek n farmaci si rezultat i
stokut t krijuar me barnat t cilat kishin ndryshuar renditjen e
alternativave. Mos zbatimi i ligjit n lidhje me informimin paraprak i ka vn
farmacistt para nj fakti t kryer duke mos u ln asnj mundsi pr t ulur
stokun ose pr t marr furnizime me barnat t cilat hyjn n list pr her t
par ose q kalojn alternative e par.

Fjal ky: Legjislacion farmaceutik, informim, list rimbursimi, mim bari

71 | F a q e

IMPLEMENTATION OF LAW AS A DUTY TO
INFORMATION ON THE AMENDMENT OF THE
REIMBURSEMENT LIST
Msc, Dr
1
Gentiana Qendro, Msc,Phd, Prof. Ass Ledjan Malaj, Msc, Dr Ela Hoti

CONTENTS
1. Summary
2. Opening remarks
4. Results of work
5. Discussion
- Reimbursement List 2007
6. Conclusions
7. Gratitude
8. Annexes
9. Bibliography

SUMMARY

Reimbursable drugs list is constructed upon the principle of essential
medicines lists. To avoid the negative effects of the pharmaceutical market
and to help doctors in drug treatment patients, WHO Expert Committee in
1977 has drafted a sample list of essential drugs. The concept of essential
medicines is accepted unanimously by the World Health Assembly on, and
the list of these medicines was adopted by 120 countries in the world beats.

1
n proces
72 | F a q e

This list is continuously revised and improved several times over the years.

The purpose paper
Exposing the violation of law for the informing pharmaceutical service as a
legal right of pharmacists and as an obligation for Health Insurance Institute
in the case of the approval of the reimbursement list for the coming year.

In the study were required reimbursement lists for the period 2007 - 2011
and changed of the price for 10 drugs of this period. Reimbursement lists
were analyzed for some of its elements:
a. the number of new drugs that enter in the list and the number of
drugs which are removed for the period which was taken in study,
b. the changes of prices of 10 drugs that have the greatest consume,
c. the changes of ranking of the alternatives for these drugs that were
taken in the study,
d. the difference in priced that belongs to patient pay for the same drug.

In the end, the conclusion was achieved that the access and the start of
implementation of the reimbursement list in different months of the year
without prior notification for changes that were made has caused damages to
in ALL pharmacies as a result of the stock created with drugs that had
changed the order of the alternatives. Do not implementation of law about to
previous informing pharmacists is put first a fait accompli by not leaving
any opportunity to reduce stock or to obtain supplies of the drugs that enter
the list for the first time or that pass the first alternative.

Keyword: Pharmaceutical legislation, information, drug price,
reimbursement list

73 | F a q e

Hyrje
Lista e barnave t rimbursueshme sht ndrtuar mbi parimin e listave
thelbsore t barnave. Pr t mnjanuar efektet negative t tregut farmaceutik
dhe pr t ndihmuar mjekt n trajtimin medikamentoz t t smurve,
Komiteti i Ekspertve t OBSH n vitin 1977 ka hartuar Listn model t
Barnave Thelbsore. Koncepti i barnave thelbsore sht pranuar unanimisht
edhe nga Ansambleja Botrore e Shndetsis, ndrsa lista e ktyre barnave
sht adaptuar nga rreh 120 shtete t bots. Kjo list sht rishikuar dhe
prmirsuar vazhdimisht, disa her ndr vite. Prirja pr t hartuar lista t
natyrs thelbsore vihet re sot n t gjitha vendet e bots, madje edhe n
vendet m t zhvilluara. Listat thelbsore t barnave jan rregullatore midis
nevojave t popullats dhe mundsis reale pr mbulimin e shpenzimeve.
Listat thelbsore t barnave ashtu si Lista e Barnave t Rimbursueshme,
sigurojn barna t domosdoshme pr trajtimin e t smurve. N kto lista
prfshihen edhe barnat alternative, n rastet e mungess s efikasitetit t
barit, reaksioneve alergjike dhe pamundsis s prdorimit t tij.
Lista e barnave t rimbursueshme ndryshon do vit duke hequr apo duke
futur barna t rinj, duke ndryshuar mimet reference apo edhe duke
ndryshuar renditjen e alternativave.
Lista e barnave t rimbursueshme hartohet nga Komisioni i Hartimit dhe
Rishikimit t Lists s Barnave q Rimbursohen pran Ministris s
Shndetsis. Komisioni paraqet projekt listn pr vitin e ri kalendarik para
Kshillit t Ministrave s bashku me faturn financiare t saj.
Institucioni prgjejs pr miratimin dhe publikimin e ksaj liste ka pr
detyrim ligjor njoftimin e subjekteve t interesuar mbi ndryshimet q do ti
bhen lists.

Kjo, pr dy arsye:
1. T mos krijohet stok i barit i cili do t ndryshoj mim dhe
alternativ
2. T krijohet mundsia e furnizimit t farmacive me barnat e reja
q do t hyjn n list.

Ky studim ka patur pr baz evindentimin e problematikave lidhur me hyrjen
n fuqi t Lists s Rimburismit pr periudhn 2007- 2011, Baza e punimit
74 | F a q e

sht vzhgimi i kryer ne listat e rimbursimit pr vitet e marra n studim.
Vzhgimi sht kryer i ndar n tre pjes. Pjesa e par e vzhgimit lidhej me
periudhn kur hynin n fuqi kto lista. Pjesa e dyt lidhej me ndryshimet q
jan br n to prsa i prket barnave t reja q kan hyr vit pas viti por edhe
ndryshimet n mim pr barnat te cilat kane konsum te larte. Pjesa e tret
lidhet me diferencn n mim q duhet t paguanin pacientet pr t njjtin
bar apo humbja e farmacis nga levizjet e bra n kto lista vit pas viti.
Diferencat pr mim jan bre vetm pr njsi paketimi. Barnat q u morn
pr studim ishin me prdorim t gjer nga pacient me smundje kronike t
cilt i prdornin prej vitesh. Ndryshimi n pages sht par pr pacientt q
nuk i prfitonin falas kto barna duke par se si ndryshonte kjo pages pr t
njjtin bar pr nj mjekim nj mujor ashtu sikurse jepen dhe recetat me
rimbursim. Kjo mnyre analize u przgjodh n pamundsi pr t patur nj
statistik t plot se sa sht konsumi vjetor i ktyre barnave n shkall
Republike dhe se sa sht numri i t smurve q i prdorin ato.

Mos zbatimi i Direktivs se EEC
1
rndon mbi farmacistin dhe
pacientin. Ndryshimi i lists s rimbursimit jo n fillim t vitit
kalendarik por n muaj t ndryshm sjell pengesa n furnizimin e
farmacive me barna t cilat n listn e re kan kaluar n alternative t
par dhe q jan t detyrueshme t mbahen gjendje. Vshtirsia m e
madhe qndron pr barnat t cilat kan zbritur nga alternativa e par
n shkall m posht ose dhe n rastet me ekstreme kur jan hequr
nga lista pa asnj njoftim paraprak. Kto ndryshime shoqrohen me
nj fatur financiare ku dmi m i madh i bhet farmacis, kur n fakt
shteti e ka vjelur tatimin e tij pr sasin e barnave q farmacis i
mbeten stok, depot shprndarse jan paguar pr mallin q kan
dhn, ndrsa farmacia duhet t mbaj nj stok i destinuar t skadoj
e m pas t asgjsohet.
Pr sa i prket dmit q i shkaktohet pacientit lidhet me shndetin e
tij. Mjekt t cilt prshkruajn barnat pr smundje kronike pr
pacientt e tyre vihen para alternatives s nj bari sipas nevojs
terapeutike apo sipas nevojs ekonomike.
2
. N Evrop, kriteri kryesor

1
Council Directive 89/105/EEC of 21 December 1988 relating to the transparency of
measures regulating the pricing of medicinal products for human use and their inclusion in the
scope of national health insurance systems
2
Per pacientet qe i perkasin kategorive me rimbursim 100%, por dhe per nje shtrese te varfer
te shoqerise qe nuk mund te paguajne kompesimin per te marre alternativat e tjera.
75 | F a q e

q aplikohet n zgjedhjen e drogs sht nevoja terapeutike, dhe liria
pr t zgjedhur sht kompetenc e mjekut. Ne shumicn e rasteve
kur pacientt jan mjekuar pr disa vite me t njjtin bar e kan
shum t vshtir t binden se edhe alternativa e re q atyre u
rekomandohet sht e njjt. Kjo vshtirsohet akoma m shum kur
mjeku vazhdon t prshkruaj t njjtin bar i cili ose ka kaluar si
alternative pr t ciln duhet paguar ose sht hequr nga lista e
rimbursimit.

DISKUTIM

Sipas viteve do t kishim kto ndryshime t pasqyruar n tabelat e
mposhtme:

Lista e Rimbursimit VITI 2007
[1]
Tab.2
N listn e barnave t rimbursueshme pr vitin 2007 jan futur 14
barna t rinj t cilat nuk ishin n listn e mparshme t vitit 2006. Kto
jan barna q trajtojn kryesisht smundjet kardiovaskulare,
talasemin si dhe barna antiprostatike. Jan liruar kufizimet, pra sht
shtrir mbulimi pr t paktn 4 barna t rndsishme t smundjeve
kardiovaksulare, katr t tjera antiprostatike si dhe barna
neurologjike, antidiabetike etj. Pr kt vit nuk u analizuan diferencat
e mimeve dhe ndryshimet n alternativa pasi e morm si vit
reference. Kto ndryshime do ti marrim parasysh n vitet q vijn me
pas dhe pr barnat q kemi przgjedhur. Sipas protokollit t mjekimit
pr nj muaj q rekomandojn mjekt e familjes do t llogaritet
diferenca n lek q ju duhet pacienteve t paguajn pr t njjtin bar.
Njkohsisht n vitet pasues do t llogaritet edhe humbja e farmacis
pr barnat q ndryshojn alternativ ose hiqen nga lista. Kjo diferenc
do t llogaritet pr njsi paketimi. Nuk mundemi t japim vlera t
sakta pasi nuk disponojm inventare pr t gjitha farmacit n
Republikn e Shqipris, por kjo llogaritje do t bhet sikur n farmaci
t ishte gjendje vetem nj njsi paketimi.

1
Libri i barnave te rimbursueshme viti 2007, ISKSH
76 | F a q e

[1]
Tab.3
N kt vit lists i jan shtuar 21 alternativave t reja barnash, t cilat
kan t bjn kryesisht me smundjet e diabetit, zemrs, sklerozs
multiple etj; si dhe jan zvendsuar 5 barna me barna t reja. Jan
hequr disa barna q nuk prodhohen apo tregtohen m n Shqipri,
pr t cilat ka alternativa barnash n listn aktuale t rimbursimit. U
zvendsuan 5 barnat e rimbursueshm t lists 2007 me form-doza
t tjera t t njjtit princip aktiv dhe me principe aktive alternative.
Kto barna u zvendsuan pasi nuk prodhohen dhe tregtohen m n
vendin ton. Nga lista e vitit 2007 jan hequr 9 barna
Referuar tab.3 vihet re se kemi ndryshim alternative n 2 barna dhe
nj bar sht hequr nga lista, kjo vetm pr barnat e przgjedhura pr
tu analizuar.

Diferenca n lek q duhet t paguaj nj pacient pr t njjtin bar q merrte
n 2007 do t jet:

1.Metformin TEVA 60 tab x 2.4 = 144
2.Urimax 0.4 mg 30 tab x 1. = 51

Farmacia pr kto barna ka nj humbje n shitje, llogaritur vetm pr nj
njsi paketimi:
1. Metformin TEVA 90 tab x 2.4 = 216
2. Urimax 0.4 mg 30 tab x 1.7 = 51
3. Valpro AD 100 tab x 21 = 2100 (hequr nga lista)

[2]
Tab.4
Lista e barnave 2009 sht pasuruar me 31 barna t reja (74 alternativa
tregtare barnash) t cilat jo vetm rrisin numrin e barnave q
rimbursohen nga Instituti i Sigurimeve t Kujdesit Shndetsor, por
mbi t gjitha prmirsojn ndjeshm cilsin e shrbimit pr
popullatn. Lista 2009 prmban 405 barna q jan 233 principe aktive
apo 944 alternativa tregtare. Jan futur pr her t par barna t cilat

1
2
77 | F a q e

prdoren pr smundje kronike sikurse jan leucemia, infeksionet
post-transplantit. Kjo list ka edhe kombinime t reja mjekimesh t
cilat prmirsojn ndjeshm cilsin e shrbimit pr moshn e tret
pr smundje si astma bronkiale, epilepsia etj. Prve barnave q
mbulojn diagnoza t reja dhe kombinimeve t reja t mjekimit, n
kt list jan shtuar form doza t reja t barnave t cilat kan
prdorim m t prshtatshm pr fmijt, t smurt kronik etj.
Alternativat e reja t barnave kan patur nj ndikim negativ pr sa i
prket pagess s pacienteve dhe n ekonomin e farmacive.

Pr barnat e przgjedhura sipas tabels s vitit 2009 do t kishim kto
ndryshime:

Pacientet
1. Actrapid 4 pena x 6.9 = 27.6
2. Metformine TEVA 60 tab x 1 = 60
3. Glifor 60 tab x 1.5 = 90
4. Metoprolopidl STADA 30 tab x 4.1 = 123
5. Diovan 80 mg 30 tab x 46.3 = 1389
6. Urimax 0.4mg 30 tab x 7.3 = 219
7. Foradil 30cap x 23.2 = 696
Pr farmacit do t kishim kto diferenca:
1. Actrapid 5pena x 6.9 = 34.5
2. Metformin Teva 60tab x 1 = 60
3. Diovan 80mg 30tab x 46.3 = 1389
4. Foradil 30cap x 23.2 = 696

Lista e rimbursimit VITI 2010
[1]
Tab.5
Lista e barnave t rimbursueshme sht pasuruar me 17 barna t reja
nga t cilat disa formdoza barnash q trajtojn smundje kronike
duke krijuar mundsin e nj dozimi m t mir dhe m t
prshtatshm pr pacientet. Kto barna prdoren pr mjekimin e
anemis, insuficiencs renale kronike; diabetit, smundjeve
pulmonare apo dhe t CA.

1
78 | F a q e

ndryshime:

Pacientet
Insuman 4 pena x 5.8 = 23.2
Actrapid 4 pena x 2.6 = 10.4
Metformin TEVA 60 tab x 0.5 = 30
Metoprolol STADA 30 tab x 1.6 = 48
Nebilet 30 tab x 21.4 = 642
Valsacor 80mg 30 tab x 0.9 = 27
Diovan 80 mg 30 tab x 13.1 = 393
Urimax 0.4mg 30 tab x 17 = 510
Femara 30 tab x 242.4 = 7272
Kurovent 30 caps x 3.5 = 105
Foradil 30 cap x 8.3 = 249

Pr farmacit do t kishim kto diferenca:
Glifor 60 tab x 5.8 = 348 (hequr nga lista)
Metoprolol PROFARMA 30 tab x 0.8 = 24
Femara 30 tab x 193 = 579

[1]
Tab.6
ndryshime:

Pacientt
Insuman 4 pena x 5.9 = 23.6
Actrapid 4 pena x 6.4 = 25.6
Metoprolol PROFARMA 30 tab x 4.8 = 144
Nebivolol STADA 30 tab x 26.2 = 786
Nebilet 30 tab x 29.8 = 894

1
79 | F a q e

Co-Diovan 80mg 30 tab x 20.1 = 603
Tamsudil 30 tab x 1.6 = 48
Prolosin 30 tab x 0.5 = 15
Femara 30 tab x 159.5 = 4785
Valpro TAD 100 tab x 0.4 = 40
Kurovent 30 cap x 4.7 = 141

Pr farmacit:
Metformin TEVA 100 tab x 5.8 = 580 (hequr nga lista)
Metoprolol 100mg 30 tab x 15.3 = 459 (hequr nga lista)
Tamsudil 30 tab x 0.6 = 18
Urimax 30 tab x 53.4 = 1602 (hequr nga lista)
Valpro TAD 100 tab x 20.8 = 2080 (hequr nga lista)
Foradil 30 cap x 9.3 = 279

KONKLUZIONE

Par nga kndvshtrimi i nj farmacisti por dhe si juriste, mos zbatimi
i Direktivs s EEC
1
n kt rast rndon mbi farmacistin dhe
pacientin. Nse ndryshimi i lists s rimbursimit bhet n fillim t
vitit kalendarik dhe n muaj t ndryshm t vitit kjo sjell shmangien e
pengesave n furnizimet e farmacive me barna t cilat n listn e re
kan kaluar n alternative t par dhe q jan t detyrueshme t
mbahen gjendje. Kjo eliminon edhe vshtirsin e madhe q qndron
pr barnat t cilat kan zbritur nga alternative e par n shkall m
posht ose dhe n rastet m ekstreme jan hequr nga lista pa asnje
njoftim paraprak. Ndryshimi i lists n fillim t vitit eliminon edhe
faturn e lart financiare, ku dmi m i madh i bhet farmacis, sepse
nse rimbursimi bhet gjat muajve t vitit, shteti e vjel tatimin e tij
pr sasin e barnave q farmacis i mbeten stok, depot shprndarse
paguhen pr mallin q kan dhn, ndrsa farmacia detyrohet t
mbaj nj stok q sht i destinuar t skadoj e m pas t asgjsohet.
Gjithashtu, nse lista e rimbursimeve bhet n fillim t vitit, pacientt

1
Council Directive 89/105/EEC of 21 December 1988 relating to the transparency of
measures regulating the pricing of medicinaI products for human use and their inclusion in the
scope of national health insurance systems
80 | F a q e

do jen m t mbrojtur n lidhje me shndetin e tyre sepse, mjekt, t
cilt prshkruajn barnat pr smundje kronike pr pacientt e tyre,
nuk do vihen me prpara alternativs s prdorimit nga ana e
pacientit t nj bari sipas nevojs terapeutike apo sipas nevojs
ekonomike.
1
, por do aplikohet principi kryesor q sht zgjedhja e
medikamentit pr nevojat terapeutike, dhe, gjithashtu, liria pr t
zgjedhur mbetet kompetence e mjekut dhe kjo rrit edhe m shum
reputacionin e shrbimit shndetsor n vend n t tra nivelet,
parsor, sekondar dhe terciar dhe i jep edhe m shum vler
organizimit t sistemit shndetsor q tashm ka implementuar
strukturn e mjekut t familjes. Nse veprohet me listn e
rimbursimeve n fillim t vitit, pr pacientt sht m e leht t
binden se edhe alternativa e re q atyre ju rekomandohet sht e
njjt, ose m e mir dhe kjo shmang edhe vshtirsit q u dalin
prpara mjekve kur atyre u duhet q t vazhdojn t prshkruajn t
njjtin bar i cili ose ka kaluar alternative pr t ciln duhet paguar ose
sht hequr nga lista e rimbursimit.

Mirnjohje
Shpreh mirnjohjen time si autore e ktij vezhgimi pr t gjith kolegt e mi
t cilt u treguan t gatshm t vinin n dispozicionin tim materialin e
prdorur.

ANEKSE
Tab. 1 Muajt e hyrjes n fuqi t lists s rimbursimit
VITI 2007 VITI 2008 VITI 2009 VITI 2010 VITI 2011
Barna t shtuar
(alternativa t reja)
14 21 31 17 24
Lista hyn n fuqi PRILL KORRIK QERSHOR PRILL QERSHOR

Shpjegim: Tabela sht ndrtuara bazuar n librat e rimbursimit pr vitet e marra n
studim.

1
Pr pacientet q i prkasin kategorive me rimbursim 100%, por dhe pr nj shtres t varfr
t shoqris q nuk mund t paguajn kompensimin pr t marr alternativat e tjera.
81 | F a q e

Tab. 2 Barnat e marra n studim, viti 2007

Shpjegim: Tabela sht ndrtuar bazuar n librin e rimbursimit t barnave viti 2007

Tab. 3 Barnat e marra n studim viti 2008

Shpjegim: Tabela sht ndrtuar bazuar n listn e barnave t rimbursuara viti 2008

82 | F a q e

Tab. 4 Barnat e mara n studim viti 2009

Shpjegim. Tabela sht ndrtuar bazuar n listn e rimbursimit t vitit 2009


Shpjegim. Tabela sht ndrtuar bazuar n listn e rimbursimit viti 2010
83 | F a q e


Shpjegim. Tabela sht ndrtuar bazuar n listn e rimbursimit viti 2012

84 | F a q e

BIBLIOGRAFI

1. Libri i barnave t rimbursueshme viti 2007, ISKSH
6. Council Directive 89/105/EEC of 21 December 1988 relating to the
transparency of measures regulating the pricing of medicinal products for
human use and their inclusion in the scope of national health insurance
systems

BIOGRAFI E AUTORIT

Gentiana Qndro, ka mbaruar studimet e larta n Universitetin e Tirans, Fakulteti i
Mjeksis, Departamenti i Farmacis dhe ka mare titullin FARMACISTE n vitin
1994.
N vitin 2009 sht diplomuar n Universitetin e Tirans, Fakulteti i Drejtsis dhe ka
marr titullin Juriste.
Ka nj eksperienc pune 18 vjeare si drejtuese teknike n farmacit e rrjetit t
hapur.
Aktualisht vazhdon ciklin e tret t studimeve t larta doktorale pr Shkencat
Farmaceutike me objekt studimi legjislacionin farmaceutik.
Ka marr pjes n mnyr aktive nv Konferenca Kombtare dhe Ndrkombtare
duke referuar studime n fushn e legjislacionit, duke u vlersuar dhe me mime
Ndrkombtare.
Prej muajit Shkurt 2011 e n vazhdim sht pedagoge me koh t plot n
Universitetin Planetar t Tirans, pr lndt Kimi Farmaceutike dhe Teknologji
Farmaceutike

85 | F a q e

ROLI I SME-VE N ZHVILLIMIN EKONOMIK T
SHQIPRIS DHE PROBLEMATIKA E TYRE PR
PERIUDHN
2000 - 2012
Dr. MBA, Msc. Enriko Ceko
Pedagog n Universitetin Planetar t Tirans,
Drejtues i Departamentit t Teknologjis s Informacionit

PRMBAJTJA
- Prmbledhje
- Hyrje
- Materiali dhe metoda e puns
- Rezultatet e punimi
- Diskutim
1. Roli i SME-ve n vende t ndryshme t bots
2. Prparsit dhe problemet e SME-ve n bot
2.1 Prparsit e SME-ve n bot
2.2 Problemet e SME-ve n bot
3. Kushtet e brjes s biznesit n Shqipri.
4. Roli i SME-ve n zhvillimin e ekonomis Shqiptare
5. Projektet pr mbshtetjen e SME-ve n Shqipri
6. Problemet e SME-ve n Shqipri pr periudhn 2000 - 2012
- Konkluzione
- Anekse
- Bibliografi

PRMBLEDHJE

SME - t jan shpirti i ekonomis, prgjegjse pr inovimin e konkurrencn,
forca lvizse q sjell diversitet midis bizneseve, diversitet q shton
punsimin e t ardhurat, jan shtyllat m t rndsishme mbi t cilat sht
themeluar prosperiteti i Evrops moderne. Shqipria ka br prparime t
mdha n hapjen e nj biznesi shpejt, me kosto t ult, n reformn
rregullatore n reduktimin e barrierave administrative pr marrjen e
licencave, n sistemin e taksave, etj., por ende mbetet kritike niveli zhvillimit
86 | F a q e

t siprmarrjes e inovacionit, baza e standardeve t BE-s, tregues pr matjen
e performancs s tyre.
Qllimi punimit: sht q t qartsoj gjendjen, problemet dhe t
prshkruhen kushtet e brjes s biznesit pr SME-t n Shqipri pr
periudhn 2000 2012.

Metoda e realizimit t studimit sht mbledhja e t dhnave, shifrave dhe
informacioneve nga burime t ndryshme, prpunimi i tyre shkrimi i
diskutimit dhe mbi kt baz nxjerrja e konkluzioneve dhe m tej formulimi i
rekomandimeve.

Edhe pse klima e brjes s biznesit n Shqipri sht prmirsuar
dukshm, zhvillimi i SME-ve sht nn mesatare. Sfidat kryesore pr
prmirsimin e aftsive konkurruese t SME-ve mbeten prmirsimi i
klims s investimeve, zbatimit t ligjit, qeverisjes s korporatave,
aftsive menaxhuese, etj. Mangsit kryesore mbeten prmirsim i
menaxhimit t burimeve njerzore, kapaciteteve teknologjike, i stilit t
menaxhimit, sistemet e prllogaritjes s kostos, marketingu, fokusimi
tek klientela, zhvillimi i burimeve njerzore, etj.
Fjal ky: SME, zhvillim ekonomik, probleme, integrim

87 | F a q e

SMES ROLE IN ECONOMIC DEVELOPMENT
OF ALBANIA AND THEIR PROBLEMS DURING 2000 -
2012
Dr. MBA, Msc. Enriko Ceko
Lecturer at Universiteti Planetar i Tirans
Head of Information Technology Department

CONTENTS
- Summary
- Introduction
- Material and methods of work
- The results of the paper
- Discussion
1. The role of SMEs in different countries of the world
2. Advantages and problems of SMEs in the world
2.1 Advantages of SMEs in the world
2.2 Problems of SMEs in the world
3. Conditions of doing business in Albania
4. The role of SMEs in the development of the Albanian economy
5. Projects to support SMEs in Albania
6. Problems of SMEs in Albaniafor the period 2000 - 2012
- Conclusions
- Annexes
- Bibliography
- Biography of the author

SUMMARY
SMEs are the soul of the economy, responsible for the innovations and
competition, the driving force that brings diversity among businesses, which
adds employment and incomes, the most important pillars on which is
founded the prosperity of modern Europe. Albania has made great strides in
opening a business quickly, with low cost, reducing administrative barriers
to obtaining licenses, tax system, etc., but there is still a critical level on
innovation, entrepreneurship development, which are the basis of EU
standards and indicators to measure their performance.
88 | F a q e

Aim of paper: is to clarify the situation, problems and to describes the
conditions of doing business for SMEs in Albania for the period 2000 - 2012.
Method of the study is data, figures and information collection from different
sources, their processing, writing the discussion and under that basis
drawing conclusions and further formulation of recommendations.
Although the climate of doing business in Albania has improved
significantly, development of the SME-s is below average. The main
challenges to improve the competitiveness of SMEs remain the improvement
of the investment climate, law enforcement, corporate governance capability,
etc. Major gaps remain improvement of human resource management,
technological capacity, management style, cost calculation systems,
marketing, focusing on clients, human resource development, etc.
Key words: SME, economic development, integration problems

89 | F a q e

Hyrje
SME - t jan shpirti i ekonomis. N t tra vendet e bots ato jan
prgjegjse pr inovimin dhe konkurrencn si forca lvizse e sektorve t
ndryshm t ekonomis, dy elemente q sjellin diversitet midis bizneseve,
diversitet q shton edhe m shum punsimin dhe t ardhurat e
komuniteteve. Siprmarrjet jan nj nga shtyllat m t rndsishme mbi t
cilat sht themeluar prosperiteti i Evrops moderne. SME - t jan motort e
rritjes ekonomike dhe t krijimit t pasuris n Evrop, por si t tra llojet e
siprmarrjeve edhe SME-t kan prparsit dhe problemet e tyre, q lidhen
me mnyrn e fillimit t biznesit, specializimin dhe diversifikimin e
produkteve dhe shrbimeve, mnyrn se si kto firma i prgjigjen krkesave t
tregut, kostove q shoqrojn kto lloj biznesesh, etj.

Metoda e realizimit t studimit sht mbledhja e t dhnave, shifrave, fakteve
dhe informacioneve nga burime t ndryshme, kryesisht burime primare,
seleksionim i tyre dhe m tej prpunimi i tyre pr t realizuar draftin e par
t diskutimit. M tej materiali sht rishikuar disa her deri n realizimin e
nj varianti prfundimtar q sht ky shkrim dhe mbi kt baz jan nxjerr
konkluzionet dhe mbi bazn e tyre edhe rekomandimet.

Rezultatet e Punimit
Shqipria vitet e fundit, n lidhje me brjen e biznesit ka br prparime t
mdha n hapjen e nj biznesi shpejt dhe me kosto t ult, n reformn
rregullatore n reduktimin e barrierave administrative pr marrjen e
licencave, n sistemin e taksave duke ulur barrn fiskale, etj., por duke u
krahasuar me vendet e rajonit, ne sektorin e SME-ve konsiderohen ende
kritike niveli zhvillimit t siprmarrjes dhe inovacionit, q prbjn bazn e
standardeve t BE-s dhe q jan tregues pr matjen e performancs s tyre.
Edhe pse klima e brjes s biznesit n Shqipri sht prmirsuar dukshm n
vitet e fundit, zhvillimi i SME-ve n Shqipri sht nn mesatare. Sfidat
kryesore pr prmirsimin e aftsive konkurruese t SME-ve shqiptare
mbeten prmirsimi i klims s investimeve, zbatimit t ligjit, qeverisjes s
korporatave, aftsive menaxhuese, etj. Mangsit kryesore n performancn e
Shqipris n rrugn e integrimit rajonal dhe m gjer ne BE n lidhje me
zhvillimin e SME-ve mbeten prmirsim i menaxhimit t burimeve
90 | F a q e

njerzore, prmirsim t kapaciteteve teknologjike, prmirsimi i stilit t
menaxhimit, efektiviteti i menaxhimit, kontrolli financiar dhe sistemet e
prllogaritjes s kostos, marketingu dhe fokusimi tek klientela dhe zhvillimi i
burimeve njerzore, etj. Kto jan edhe piketat pr prmirsimin e puns n t
ardhmen me SME-t n Shqipri.

DISKUTIM

1. Roli i SME-ve n vende t ndryshme t bots
SME - t jan shpirti i ekonomis jo vetm n Shqipri, por n tr
botn
1
(1). SME-t n pothuajse t tra vendet e bots jan prgjegjse
pr inovimin dhe konkurrencn si forca lvizse e sektorve t
ndryshm t ekonomis. Inovimi dhe konkurrenca i bjn SME-t q
t jen prher e m shum diverse dhe sht ky diversitetet i tyre q
shton edhe m shum punsimin dhe t ardhurat e komuniteteve.
Siprmarrjet jan nj nga shtyllat m t rndsishme mbi t cilat sht
themeluar prosperiteti i Evrops moderne. SME-t jan motort e
rritjes ekonomike dhe t krijimit t pasuris n Evrop. N Evrop ka
ende nj debat t hapur pr at se far jan SME-t. Pr shembull, n
Gjermani SME jan ato subjekte private q kan m pak se 255
punonjs, ndrsa n Belgjik deri n 100. Pr kt arsye, n Korrik
2011 Komisioni Evropian hapi nj konsultim n lidhje me
prkufizimin e SME-ve. N Evrop ka tre parametra t gjer pr t
klasifikuar subjektet private ku mikroentitete jan ato firma q kan
deri n 10 punonjs, SME firmat q kan deri n 50 punonjs dhe
firma t mesme ato q kan deri n 250 punonjs
2
. Gjithashtu, SME
quhen ato kompani q kan t ardhura 10 15 milion Euro apo nj
bilanc total 10 - 43 milion Euro.
N SHBA, Administrata e SME-ve i prcakton ato n baz t
industrive, pronsis, strukturs, t ardhurave dhe numrit t
punonjsve
3
. N Kanada, SME jan ato biznese prodhuese q kan m
pak se 100 punonjs dhe biznese t shrbimeve q kan m pak se 50

1
E. Hyna, E. Ceko, Impaktin i legjislacionit fiskal te SME-t n Shqipri pr periudhn 2005 -
2012. Prezantim n Konferencn Ndrkombtare VII Albshkenca 28 - 31 Gusht, Shkup.
2
European Commission, Recommendation 2003/361/EC: SME Definition
3
United States Small Business Administration, Size Standards, Retrieved 2011-08-21
91 | F a q e

punonjs, ndrsa ndrmarrje t mesme jan ato q kane deri n 500
punonjs. N Zelandn e Re, SME jan ato firma q kan m pak se 19
punonjs, n Nigeri 11 300 punonjs, n Izrael deri n 50 punonjs,
ndrsa firma t mesme jan ato q kan 50 250 punonjs, n Australi
SME jan ato firma q kan deri n 15 punonjs
1
.
Tab.1 Madhsia e firmave n Australi, SHBA dhe Evrop
Australia USA EU
Micro 1-2 1-6 <10
Small <15 <250 <50
Medium <200 <500 <250
Large <500 <100 <100

Tab.2 Ndarja e firmave sipas madhsis n Evrop
2

Company category Employees Turnover Balance sheet total
Medium < 250 50 m 43m
Small < 50 10 m 10 m
Micro < 10 2 m 2 m

2. Prparsit dhe problemet e SME-ve n bot
Si t tra llojet e siprmarrjeve edhe SME-t kan prparsit dhe
problemet e tyre. Kto prparsi dhe probleme lidhen me mnyrn e
fillimit t biznesit, specializimin dhe diversifikimin e produkteve dhe
shrbimeve, mnyrn se si kto firma i prgjigjen krkesave t tregut,
kostove q shoqrojn kto lloj biznesesh, etj.

2.1 Prparsit e SME-ve n bot
N krahasim me siprmarrjet e mesme dhe t mdha, SME-t mund
t fillohen me kosto m t ult.
Gjithashtu, nj prparsi tjetr sht se kto lloj biznesesh mund t
fillohen edhe mbi bazn e puns part-time, duke br edhe nj pun
tjetr n sektorin publik apo privat dhe paralelisht edhe nj
veprimtari biznesi, deri sa kjo veprimtari t rritet dhe t mos ler m
koh pr pun tjetr. Nj nga prparsit e SME-ve t kohve t fundit
sht edhe specializimi i tyre n tregje niche. Vihet re se mjaft SME e

1
www.wikipedia.com, retrived 2012, 23 September
2
http://ec.europa.eu/enterprise/initiatives/sme-week/
92 | F a q e

kan m t leht q t penetrojn n nj treg t vogl me produktet e
tyre specifike se sa firmat e mdha. SME-t i prgjigjen m shpejt
tregut, sepse duke qen firma t vogla me pak punonjs dhe me
burime t fokusuara e kan m t leht q t prshtaten me
ndryshimet e tregut, krahasuar me firmat e mdha q me ndryshimin
e situats n treg e kan m t vshtir q t adaptohen n periudhn
afatshkurtr.

2.2 Problemet e SME-ve n bot
Nj nga problemet kryesore sot n bot n lidhje me SME-t sht
undercapitalization, q vjen kryesisht nga planifikimi i keq i biznesit
dhe kushtet ekonomike. Planifikimi i keq i biznesit ka t bj me
aftsit e siprmarrsit dhe me mnyrn e menaxhimit t burimeve
njerzore, financiare dhe t inputeve e outputeve n siprmarrje, ndrsa
kushtet ekonomike kan t bjn n prgjithsi me mnyrn e
menaxhimit t ekonomis nga ana e vendim marrjes n nivele t larta.
Probleme t mdha pr SME-t jan kostot e sigurimeve, t energjis,
taksat, etj. Pothuajse n do vend t bots vrehet se n prgjithsi
kosto e sigurimeve shoqrore dhe shndetsore t punonjsve sht
n rritje dhe se kosto e sigurimit t biznesit dhe prons sht n rritje
gjithashtu. mimet e energjis t t tra llojeve n bot jan n rritje
dhe niveli i taksave po ashtu. Kjo bn q SME-t t rritin mimet e
produkteve dhe shrbimeve t tyre, q n fund t fundit kalojn tek
konsumatort prfundimtar.
Problem tjetr i SME-ve sht ai q quhet Entrepreneurial Myth ose
E-Myth, sipas t cilit njerzit besojn se nj person q sht ekspert n
nj fush t caktuar mund t jet i aft t drejtoj nj biznes n fushn
ku ai sht ekspert. Kjo n fakt nuk sht e vrtet. Pr t drejtuar nj
biznes n mnyr normale krkohen aftsi t tjera dhe jo thjesht fakti i
t qenit ekspert n nj drejtim apo n nj tjetr.

3. Kushtet e brjes s biznesit n Shqipri
Shqipria vitet e fundit, n lidhje me brjen e biznesit ka br prparime t
mdha n disa fusha si:
1. N hapjen e nj biznesi shpejt dhe me kosto t ult
2. N reformn rregullatore n reduktimin e barrierave
administrative pr marrjen e licencave
3. N sistemin e taksave duke ulur barrn fiskale,
93 | F a q e

- Taksa e shesht prej 10%
- Reduktim i tatimin pr sigurimet shoqrore nga 20% n
15%.
Duke u krahasuar me vendet e rajonit, ne sektorin e SME-ve
konsiderohen ende kritike niveli zhvillimit t siprmarrjes dhe
inovacionit, q prbjn bazn e standardeve t BE-s dhe q jan
tregues pr matjen e performancs s tyre.
Marrdhniet e administrats tatimore me komunitetin e biznesit
kan qen vazhdimisht n fokus t vet ksaj administrate por edhe i
krkesave t vazhdueshme nga ana e vet komunitetit t biznesit. Nj
ndr shqetsimet kryesore q ka rritur rndsin e ksaj marrdhnie
sht sjellja e administrats tatimore dhe marrdhnia e krijuar me
biznesin. Duhet nnvizuar se ka progres t konsiderueshm n kt
drejtim nprmjet konsolidimit t dialogut t administrats tatimore
me biznesin si dhe prfshirjen e tij n struktura t prbashkta, si
p.sh., Komisioni i ankimimit t tatimeve, etj.
Nj tregues shum sinjifikativ n prmirsimin e dialogut sht
tradita e krijuar pr punn me Paketn Fiskale. Komuniteti i biznesit
sht aktor shum i rndsishm n kt proces. Ai nuk sht m
vetm pjes e diskutimit final t pakets fiskale, por sht pjes
integrale e ktij procesi n do hap t prgatitjes s projektit t saj.
Gjithashtu, vitet e fundit sht e dukshme se ka nj prmirsim t
vazhdueshm t infrastrukturs n t tra aspektet, paralelisht me
prmirsimet n kuadrin ligjor. Marrveshjet e Tregtis s Lir me
vendet e rajonit kan mundsuar nj akses m t madh n treg. Forca
puntore n vend sht me mosh t re, dinamike dhe e edukuar. Ka
nj kuadr ligjor q mbron pronsin private dhe intelektuale, q ka
nevoj pr plotsim dhe zbatim. Pr regjistrimin dhe licencimin e
bizneseve sht krijuar Qendra me nj ndales (One-Stop-Shops).
Funksionon sistemi online pr deklarimin dhe pagimin e taksave dhe
tatimeve. Ka nj portal pr prokurimet publike online.
Shqipria ofron kosto konkurruese pune krahasuar me vendet
evropianoperndimore sepse n Shqipri paga minimale sht rreth
21.000 Lek (rreth 140 euro) dhe paga mesatare (sektori publik dhe
privat) sht rreth 38.000 Lek (rreth 257 euro). Pr periudhn 2000
2009 rritja mesatare e GDP-s ka qen n shifrn rreth 6% dhe pr
vitet n vazhdim ka patur nj rritje pozitive prej 3.3 % t GDP-s,
edhe pse n vendet prreth ka patur situat krize ekonomike dhe
94 | F a q e

financiare
1

2
.

4. Roli i SME-ve n zhvillimin e ekonomis shqiptare
Shqipria po prparon drejt Bashkimit Evropian dhe pr kt
nevojiten siprmarrje moderne, innovative dhe konkurruese, q
krkojn mjedis t shndetshm biznesi pr investime dhe punsim.
Aktualisht n vendin ton operojn rreth 105 mij ndrmarrje t vogla
dhe t mesme, q prfaqsojn 99.9% t numrit t prgjithshm t
ndrmarrjeve, q punsojn rreth 82% t t tr t punsuarve dhe q
kontribuojn n mbi 80% t GDP-s, krahasuar me vitin 2009 kur
kontribuonin me 73% t GDP-s dhe kishin t punsuar rreth 71% t
t tr forcave t puns n vend
3
.
Tregun shqiptar e kan dominuar mikrokompanit si n numr ashtu
edhe n xhiron vjetore dhe n totalin e vlers s shtuar, por SME-t
jan duke u br edhe m produktive. Eficienca ekonomike rritet me
rritjen e madhsis s ndrmarrjes.
N aspektin e perspektivs sektoriale, SME-t m s shumit jan t
prqendruara n sektorin e tregtis. N sektort e shrbimeve dhe
tregtis ka nj dominim t siprmarrjeve mikro dhe t vogla, ndrsa
n sektort e industris dhe t ndrtimit ka nj dominim t dukshm
t bizneseve t mesme.
Prqendrimi m i lart i SME-ve sht n Tiran, kryeqyteti i
Shqipris dhe m s shumti n zonat e Shqipris s Mesme dhe n
zonat bregdetare. M shum se gjysma e SME-ve operojn n
korridorin Tiran-Durrs, q vitet e fundit sht shfaqur si nj zon
potenciale e fuqishme ekonomike. Zona t tjera me prezenc t fort
t SME-ve jan qytetet e Kors, Fierit dhe Vlors. N zonat veriore t
vendit n fakt ka nj veprimtari t dobt t SME-ve.

N lidhje me SME-t Shqipria krahasuar me vendet e tjera ballkanike sht:
- E katrta pr formimin dhe trajnimin;
- E para pr koston e ult t fillimit t biznesit;
- E dyta pr prmirsimin e legjislacionit;

1
Progres Raporti i BE pr Shqiprin 2010 - 2011
2
Projekti i BE-s pr mbshtetjen e SME-ve n Shqipri pr tu br m konkurruese n
tregun europian, 2010, f 11, 16, 17
3
www.mete.gov.al, marr m 24 Shtator 2012
95 | F a q e

- E treta pr disponibilitetin e aftsive;
- E pesta pr prfitimet nga tregu i BE-s;
- E dyta pr politika nxitse n fushn e taksave;
- E katrta pr aksesin n financa;
- E gjashta pr forcimin e kapacitetit teknologjik;
- E pesta pr modele t suksesshme biznesi dhe pr mbshtetjen
pr bizneset top class;
- E katrta pr zhvillimi i interesave t ndrmarrjeve pr
prfaqsim m efektiv.

5. Projektet pr mbshtetjen e SME-ve n Shqipri
Gjat viteve t fundit n mbshtetje t zhvillimit t SME-ve jan zbatuar disa
projekte si:
1. Programi italian pr mbshtetjen e SME-ve nprmjet nj linje
kredie t but prej 25 milion Euro dhe fondi garantimi prej 2,5
milion Euro.
2. Programi pr prmirsimin e menaxhimit t kompanive
TAM/BAS, IPA.
3. Projekti pr funksionimin e Qendrs Kombtare t Licencave
si nj one stop shop.
4. Projekti i USAID-it pr prmirsimin e konkurueshmris dhe
produktivitetit t SME-ve shqiptare n 10 qytete kryesore t
vendit.
5. Programi i Fondit t konkurrueshmris s SME-ve
eksportuese.
6. Fondi i Garantimit t Kredive n Eksport (8)

6. Problemet e SME-ve n Shqipri pr periudhn 2000 - 2012
Pr SME-t, t jesh konkurrent nuk do te thot domosdoshmrish t
jesh m pak i kushtueshmi, por t jesh opsioni me vlern m t mir
pr klientt, blersit dhe konsumatort dhe t zsh pozicionin m t
mir midis konkurrentve. Kjo krkon jo vetm ofrimin e produkteve
dhe shrbimeve pr klientt, por ofrimin dhe servirjen e paketave me
prfitimet m t mira pr klientt, ofrimin e zgjidhjeve pr t trajtuar
96 | F a q e

nevojat e klientve dhe pr t prmbushur pritshmrin e tyre
1
.
N kto mbi 20 vite t ekonomis s tregut jan vn re disa probleme
q kan t bjn me konceptimin e SME-ve. Ato jan par vetm si
dukuri urbane. N Shqipri asnjher deri m sot nuk sht
prmendur n asnj rast termi zona suburbane, q n fakt jan sheshi
i puns s SME-ve. N qendr t Tirans dhe t qyteteve t mdha
operojn me zyrat e tyre firmat e mdha, ndrsa n periferi gjenden
zonat rurale ku predominojn me fermat e vogla. Midis tyre gjenden
zonat suburbane ku predominon biznesi i vogl dhe i mesm.
Shqipria ka mangsi n instrumentet q stimulojn zhvillimin e
SME-ve edhe pse ka disa projekte pr kt qllim.
Nga prvoja ime personale me SME-t, nuk ka nj bashkpunim aktiv
midis universiteteve dhe SME-ve.
SME-t n Shqipri kreditohen shum pak dhe me shum vshtirsi
nga ana e sektorit bankar sepse konsiderohen si kredi marrs me risk
t lart, pasi nuk kan asete t mjaftueshme, nuk kan kapitalizim t
lart dhe planet e tyre t biznesit nuk jan konkurruese.
N sistemet e biznesit dhe t menaxhimit ekziston nj nevoj e madhe
pr t prmirsuar planifikimin e biznesit, sistemet e menaxhimit dhe
menaxhimin e burimeve njerzore. N SME-t shqiptare ka nj
munges ndrgjegjsimi rreth rndsis s planifikimit strategjik dhe
t biznesit, si funksione kryesore n kompani.
N lidhje me sistemet e operacioneve dhe teknologjis SME-t
shqiptare kan mangsi n sistematizimin e sistemeve t menaxhimit
t cilsis pr t strukturuar dhe dokumentuar operacionet e biznesit,
pr t siguruar nj transferim efektiv t metodave t puns, teknikave,
funksioneve t kontrollit, si dhe funksione t tjera t operacioneve dhe
teknologjis nga pronari/ menaxheri tek menaxhert e tjer dhe stafi.
Gjithashtu, n po kt shtje, SME-t shqiptare nevojitet t fillojn t
mendojn pr t arritur standardet SMC t njohura jasht vendit t
tilla si ISO dhe HACCP. Kjo pengon ndrkombtarizimin e SME-ve
shqiptare q sht nj tjetr problem apo mangsi e tyre par kjo n
kuadrin e integrimit t vendit n strukturat rajonale, evropiane dhe
m gjer.
Pr sistemet financiare dhe administrative ekziston nj nevoj e
prgjithshme n mesin e ndrmarrjeve shqiptare pr t prmirsuar

1
tregun europian, 2010, f 11, 16, 17
97 | F a q e

teknikat menaxheriale dhe pr t prdorur mjete t disponueshme pr
kontabilitetin dhe buxhetin bazuar n software dhe pr tu br m t
sofistikuara n prllogaritjen e kostove. Analiza e kostos mundson
ndrmarrjen t vlersoj nse nj biznes apo produkt specifik sht
apo jo fitimprurs dhe kontrolli i kostos mund t shihet si nj lidhje
midis planifikimit t prodhimit dhe marketingut me shitjet
1
.
Pr sistemet e klientels dhe shitjeve nj pjes e madhe e
ndrmarrjeve shqiptare mbshteten tek pronart/menaxhert e tyre
pr planifikimin dhe zbatimin e aktiviteteve t shitjeve apo n blers
t huaj pr t furnizuar tregjet ndrkombtare. E ardhmja krkon
strategji shitjesh dhe staf t sofistikuar. N lidhje me marketingun ka
nj mangsi t madhe tek ndrmarrjet shqiptare.
Centralizimi i fort i aktiviteteve t marketingut tek pronari
/menaxheri tregon se ekziston nj nevoj pr t prmirsuar aftsit
kryesore t menaxhimit brenda ndrmarrjeve, ku strategjia e
marketingut sht pjes e integruar.
Edhe pr strategjit e eksporti ka mangsi t shumta dhe kjo duket
kryesisht n ato SME q tashm i jan future rrugs s eksportit ose q
kan burime t brendshme pr t ndrmarr hapa drejt tregjeve
ndrkombtare.
Pa kto aftsi SME-t shqiptare do ta ken shum t vshtir q t
prballen me sukses me klientt, standardet dhe mimet
ndrkombtare, par kjo edhe n kuadr t integrimit. N lidhje me
aftsit e komunikimit pronart/menaxhert e SME-ve shqiptare i
konsiderojn aftsit e komunikimit verbal si t rndsishme dhe kjo
lidhet edhe me menaxhimin e burimeve njerzore, konkretisht n
lidhje me punsimin e stafit dhe me menaxhimin dhe orientimin e
prditshm.
Pr aftsit teknike tre nga kto jan aktualisht m t rndsishme:
operimi i pajisjeve apo makinerive t puns, inovacioni i
operacioneve dhe teknologjis dhe aplikimet e tabelave elektronike, t
gjitha pjes t integruara t nj sistemi menaxhimi pr prodhimin. N
lidhje me aftsit mbikqyrse dhe menaxheriale tek SME-t shqiptare
sht e dukshme q t tra veprimet dhe vendimet e rndsishme t
biznesit jan t prqendruara tek pronar/menaxheri dhe se ky e
mbshtetet menaxhimin n t tra aspektet kryesisht nprmjet

1
tregun europian, 2010, f 11, 16, 17,
98 | F a q e

komunikimit verbal. Kjo vepron si nj penges n zhvillimin e
prgjithshm t ndrmarrjeve shqiptare, pasi pengon shfrytzimin
dhe zhvillimin e burimet njerzore
1
.

KONKLUZIONE:

1. Edhe pse klima e brjes s biznesit n Shqipri sht
prmirsuar dukshm n vitet e fundit, zhvillimi i SME-ve n
Shqipri sht nn mesatare. Sfidat kryesore pr prmirsimin
e aftsive konkurruese t SME-ve shqiptare mbeten
prmirsimi i klims s investimeve, zbatimit t ligjit,
qeverisjes s korporatave, aftsive menaxhuese, etj. Rritja e
prpjekjeve nga ana e Shqipris pr t hequr pengesat pr
investime, pr sigurimin e zbatimin e ligjit, pr t drejtat e
pronsis, pr zbatimin e kontratave, pr rritjen e cilsis s
produkteve pr eksport dhe pr prmirsimin e cilsis s
kapitalit njerzor mbeten thelbi i puns pr prmirsimin e
gjendjes n lidhje me SME-t.
2. Nj nga mangsit kryesore n performancn e Shqipris n
rrugn e integrimit rajonal dhe m gjer ne BE mbetet
zhvillimi i SME-ve, t cilat kan nevoj pr prmirsim t
dukshm t menaxhimit t burimeve njerzore dhe
prmirsim t kapaciteteve teknologjike. Pr t tra bizneset
n prgjithsi dhe pr SME-t n veanti mbeten detyrime
morale dhe etike menaxhimi sa m i mir i burimeve natyrore
dhe njerzore pr t patur zhvillim t qndrueshm afatgjat.
Te SME-t shqiptare nevojitet t forcohet marrdhnia midis
pronarit t ndrmarrjes dhe menaxhimit /puntorve
nprmjet prmirsimit t komunikimit dhe aplikimit t
procedurave, rregulloreve dhe proceseve t dokumentuara n
t tra aspektet e brjes s biznesit.
3. Emergjente pr SME-t shqiptare mbeten prmirsimi i stilit t
menaxhimit, efektiviteti i menaxhimit, kontrolli financiar dhe
sistemet e prllogaritjes s kostos, marketingu dhe fokusimi
tek klientela dhe zhvillimi i burimeve njerzore. Menaxhimi i
suksesshm i SME-ve mund t prmirsohet dukshm nse
lidhet ngusht me prdorimin e mjeteve t kontabilitetin dhe

1
Enriko Ceko. Menaxhimi Total i Cilsis. Leksione t parashkruara. P 11
99 | F a q e

buxhetit bazuar n software, pr sofistikuar prllogaritjen e
kostove, sepse nprmjet funksioneve t kontrollit t kostove
dhe teknikave korresponduese menaxheriale, mund t
ndrmerren metoda m proaktive pr t ulur kostot, pr t
marr vendime strategjike pr mimet dhe pr t menaxhuar
prodhimin dhe biznesin me m shum efikasitet.
4. Shumica e SME-ve nuk kan dhe nuk punojn me sisteme t
shkruar dhe t dokumentuara t menaxhimit, prfshir ktu
edhe standardet ndrkombtare t cilsis. Te kto siprmarrje
mungojn format e strukturuara t menaxhimit dhe
komunikimit, prfshir politikat e shkruara t ndrmarrjes,
strategjit, procedurat, organigramat, raportet, prshkrimet e
puns, etj. Prmirsimi i strategjive t shitjeve dhe n trsi i
marketingut dhe i shtimit t mundsive pr eksport realizohen
nprmjet personelit t sofistikuar, rritjes s vlers dhe t
mimeve t produkteve dhe shrbimeve, pr t qen m
shum konkurrues n tregjet ndrkombtare, kjo n
bashkrendim me prmirsimin e aftsive n komunikimin n
biznes dhe t aftsive negociuese, paralelisht me prmirsimin
e mnyrs s operimit t pajisjeve / makinerive t puns,
inovacionit dhe aplikimeve t integruara t nj sistemi
menaxhimi pr prodhimin.

100 | F a q e

ANEKSE
Tab.3. Numri i SME-ve n Shqipri sipas sektorve 1994 - 2010
1

Viti i krijimit Gjithsej Prodhues Bujqsi Industri Ndrtim Shrbime Tregti Hoteleri
Shrbime t
tjera
Gjithsej 97.436 15.408 1.627 9.686 4.095 82.028 43.425 15.108 13.543
2010 13.629 2.020 606 1.011 403 11.609 5.780 2.689 1.702
2005 2009 48.993 7.357 762 4.509 2.086 41.636 21.608 7.898 7.282
2000 2004 19.349 2.955 150 2.168 637 16.394 9.278 2.631 2.347
1995 1994 8.713 1.748 54 1.130 564 6.965 3.974 923 1.126
-1994 6.752 1.328 55 868 405 5.424 2.785 969 1.086

Tabela 4. Pesha e SME-ve n Shqipri sipas sektorve 1994 - 2010

Viti i krijimit % Prodhim Bujqsi Industri Ndrtim Shrbime Tregti Hoteleri
Shrbime t
tjera
Gjithsej 100 15.8 1.7 9.9 4.2 84.2 44.6 15.5 13.9
2010 14 2.1 0.6 1.0 0.4 11.9 5.9 2.8 1.7
2005 2009 50.3 7.6 0.8 4.6 2.1 42.7 22.2 8.1 7.5
2000 2004 19.9 3.0 0.2 2.2 0.7 16.8 9.5 2.7 2.4
1994 1999 8.9 1.8 0.1 1.2 0.6 7.1 4.1 0.9 1.2
-1994 6.9 1.4 0.1 0.9 0.4 5.6 2.9 1.0 1.1

1
(E. Hyna, E. Ceko, Impaktin i legjislacionti fiskal te SME-t n Shqipri pr periudhn 2005 2012. Prezantim n Konferencn Ndrkombtare VII
Albshkenca 28 - 31 Gusht, Shkup).
101 | F a q e

Tabela 5. Grupimi i bizneseve sipas numrit t punonjsve

Viti i krijimit Gjithsej
Grupuar sipas numrit t punonjsve
1 2 - 4 5 - 9 10 - 49 50+
Gjithsej 97.436 61.098 27.430 4.605 3.465 838
2010 13.629 9.085 3.895 495 143 11
2005 - 2009 48.993 32.592 13.014 1.909 1.238 240
2000 - 2004 19.349 11.529 5.858 1.025 766 171
1995 - 1999 8.713 4.410 2.721 719 680 183
- 1994 6.752 3.482 1.942 457 638 233

102 | F a q e

Literatura:
1. E. Hyna, E. Ceko, Impaktin i legjislacionit fiskal te SME-t n Shqipri pr
periudhn 2005 - 2012. Prezantim n Konferencn Ndrkombtare VII
Albshkenca 28 - 31 Gusht, Shkup.
2. European Commission, Recommendation 2003/361/EC: SME Definition
3. United States Small Business Administration, Size Standards, Retrieved 2011-
08-21
4. www.wikipedia.com, retrived 2012, 23 September
5. http://ec.europa.eu/enterprise/initiatives/sme-week/
6. Progres Raporti i BE pr Shqiprin 2010 2011
7. Projekti i BE-s pr mbshtetjen e SME-ve n Shqipri pr tu br m
konkurruese n tregun europian, 2010, f 11, 16, 17,
8. www.mete.gov.al, retrived 2012 24 September
9. Enriko Ceko. Manaxhimi Total i Cilsis. Leksione t parashkruara. P 11

103 | F a q e

ZBATIMI I TEKNOLOGJIS S INFORMACIONIT N
QEVERISJEN ELEKTRONIKE ME AN T PORTALEVE T
INFORMACIONIT
Msc. Iralda MITRO1

PRMBAJTJA
20. Prmbledhje
21. Hyrje
24. Diskutim
- Qeverisja elektronike n Evrop
- Plani i Veprimit 2011-2015
- Iniciativa e qeverisjes elektronike n Shqipri
- Zhvillimet teknologjike n Shqipri
- Realizimet kryesore t qeverisjes elektronike n Shqipri (QKR, QKL,
APP, DPT)
- Prfitimi i bizneseve
25. Konkluzione
26. Mirnjohje
27. Bibliografi

PRMBLEDHJE

Vshtrim i prgjithshm i tems
Qeverisja elektronike (e-Government) sht zhvilluar ndjeshm vitet e fundit dhe
tashm sht nj realitet i prekshm pr miliona qytetar evropian. Impakti i e-
Government po ndjehet gjithmon e m shum nga qytetart dhe bizneset
nprmjet shrbimeve t qeveris t cilat tashm jan t aksesueshme online n
internet.
Qllimi i punimit

1
Manaxhere projektesh IT, e certifikuar nga PMI me titullin CAPM (Certified Associate in Project
Management), Pedagoge ne Universitetin Planetar t Tirans, Manaxhere Produkti n kompanin
ikub.al, Drejtuese e Qendrs s Formimit pran IkubInfoSoft.
104 | F a q e

Nprmjet ktij punimi u synua t evidentoheshin t mirat q po sjell aplikimi i
qeverisjes elektronike n mbar Evropn, por n veanti n Shqipri, deri n
fundin e vitit 2012.

Materialet mbi t cilin u krye ky punim ishin konventat e nnshkruara nga
Shqipria, dokumentacion i projekteve, intervistim i drejtuesve t kompanive
private q kan zhvilluar portalet e informacionit, si edhe drejtues t qeverisjes
publike. Gjat punimit sht prdorur eksperienca e autorit fituar gjat
pjesmarrjes n disa nga projektet n vitet 2008-2010.

e-Government ndihmon q shrbimet publike t jen m efektive dhe m t lehta
pr tu arritur nga qytetart, bizneset dhe qeveria nprmjet portaleve t
informacionit. Shumat e fituara nprmjet saj jan t mdha. Veprimi i
prbashkt dhe shkmbimi i njohurive n nivel t BE, kontribuon n kaprcimin e
krizs aktuale ekonomike, duke prdorur burimet publike n mnyr m efikase.

Fjal kye: Qeverisje elektronike, portal informacioni, teknologji informacioni.

105 | F a q e

INFORMATION TECHNOLOGY APPLICATION IN E-
GOVERNMENT USING INFORMATION PORTALS
Msc. Iralda MITRO
1

CONTENTS
11. Summary
12. Opening remarks
14. Results of work
15. Discussion
- e-Government in Europe
- Action Plan 2011-2015
- e-Governmentinitiative in Albania
- Technology evolution in Albania
- Main e-Governmentachievementsin Albania(QKR, QKL, APP, DPT)
- Business benefits
16. Conclusions
17. Gratitude
18. Annexes
19. Bibliography

SUMMARY

e-Government has evolved last years and has become already a tangible reality for
millions of european citizens. e-Government impact is being noticed more and
more by citizens and businesses through government services now accessible
online.

Paper purpose
Through this study it was aimed to capture the benefits of the introduction of the
electronic government in Europe, but in particular in Albania, by the end of
2012.

1
IT Project Manager, certified by PMI with CAPM title (Certified Associate in Project Management),
Lecturer at Universiteti Planetar i Tiranes, Product Manager at ikub.al company, Responsible of
ikubInfoSoft Academy.
106 | F a q e

The materials upon which this paper was carried out were conventions signed by
Albania, projects documentation, interviewing the directors of private companies
that have developed information portals, as well as leaders of public governance.
During the paper work the author's experience is used, which was gained while
participating in some of the projects in 2008-2010.

e-Government helps public services to be more effective and easier to reach out to
citizens, businesses and government through information portals. Its profits are
great. Joint action and knowledge sharing at EU level, contributes to overcoming
the current economic crisis, using public resources more efficiently.

Keywords: e-Government, information portal, information technology.

107 | F a q e

Hyrje
Qeverisja elektronike (e-Government) sht zhvilluar ndjeshm vitet e
fundit dhe tashm sht nj realitet i prekshm pr miliona qytetar
evropian. Impakti i e-Government po ndjehet gjithmon e m shum nga
qytetart dhe bizneset nprmjet shrbimeve t qeveris t cilat tashm
jan t aksesueshme online n Internet. Gjat ktij procesi t gjat
informatizimi, Shqipria ka patur mbshtetje t madhe nga financime t
huaja dhe organizma ndrkombtare q kan sjell njohurit dhe
eksperiencn e tyre.

Materialet mbi t cilin u krye ky punim ishin konventat e nnshkruara
nga Shqipria, si Axhenda e-SEE plus (e firmosur n tetor 2007) dhe Plani
i veprimit dhe Deklarata e Samitit Botror t Shoqris s Informacionit
SIS 2003. Gjat intervistimit me drejtuesit e kompanive private q kan
zhvilluar portalet e informacionit u shfletua edhe dokumentacion i disa
prej projekteve t mdha. Takimi me drejtues dhe pjesmarrs t
qeverisjes publike vuri n pah avantazhet e portaleve si dhe sfidat e
mtejshme. Autori i punimit ka qen pjesmarrs n disa projekte t
qeverisjes elektronike gjat viteve 2008-2010, ka i dha mundsin t
prdor kt eksperienc pr shkrimin.

Rezultatet e Punimit
e-Government ndihmon q shrbimet publike t jen m efektive dhe m t
lehta pr tu arritur nga qytetart, bizneset dhe qeveria. Shumat e fituara
nprmjet saj jan t mdha. Veprimi i prbashkt dhe shkmbimi i
njohurive n nivel t BE, kontribuon n kaprcimin e krizs aktuale
ekonomike, duke prdorur burimet publike n mnyr m efikase. Deri
n vitin 2015, 50% e qytetarve duhet t prdorin e-Government.
Objektivi i parashikuar pr bizneset sht 80% deri n vitin 2015.
Kaprcimi i disa hapave burokratik, eliminimi i pritjes n radha pr
marrjen e nj shrbimi t thjesht, rritja e saktsis s transferimit t t
dhnave dhe informacioneve t ndryshme, ka sjell eficenc m t lart n
t gjith procesin e biznesit.

108 | F a q e

DISKUTIM

Qeverisja elektronike n Europ
Qeverisja elektronike (e-Government) sht zhvilluar ndjeshm vitet e
fundit dhe tashm sht nj realitet i prekshm pr miliona qytetar
evropian. Impakti i e-Government po ndjehet gjithmon e m shum nga
qytetart dhe bizneset nprmjet shrbimeve t qeveris t cilat tashm
jan t aksesueshme online n internet. N Maj 2010, Komisioni Evropian
shpalli Axhendn Dixhitale pr Evropn (ADE), nj strategji e cila
prcakton rolet kryesore q duhet t luaj Teknologjia e Informacionit n
qoft se Evropa do t arrij suksese n ambiciet e saj pr nj ekonomi
dixhitale deri n 2020.
Sistemet e Teknologjis s Informacionit jan tashm n zemr t
proceseve t qeveris, por prpjekje t tjera nevojiten pr t siguruar
shrbimet e saj. e-Government ndihmon q shrbimet publike t jen m
efektive dhe m t lehta pr tu arritur nga qytetart, bizneset dhe qeveria.
Shumat e fituara nprmjet saj jan t mdha. N Danimark pr
shembull, pagesa e taksave n mnyr elektronike i kursen
taksapaguesve n vit 150 milion Euro dhe bizneseve 50 milion Euro. N
qoft se e njjta praktik do t ndiqet n t gjith BE, kursimet vjetore do
t kalonin 50 miliard euro. Vetm ne Itali, sistemi e-Procurement uli
kostot n mbi 3 miliard Euro.

Plani i Veprimit 2011 - 2015
Komisioni Evropian synon t mbshtes me Planin e Veprimit t saj e-
Government 2011-2015 ofrimin e nj brezi t ri t shrbimeve e-Government
pr bizneset dhe qytetart. Plani i Veprimit bazuar n Deklaratn e
Malmoe-s, arritur m 18 nntor 2009 n Konferencn e 5-t Ministrore e-
Government n Malmoe, Suedi, sjell kontributin e tij pr nj ekonomi
baz, t qndrueshme dhe gjithprfshirse pr Bashkimin Evropian, si
sht prcaktuar n Strategjin 2020 t Evrops. Ajo mbshtet dhe
plotson Axhendn Dixhitale pr Europn.
Plani i Veprimit synon maksimizimin e komplementaritetit t
instrumenteve t politikave kombtare dhe evropiane. Veprimet e tij
mbshtesin tranzicionin e e-Government n nj brez t ri t hapur, fleksibl
dhe bashkpunues t shrbimeve e-Government n nivel lokal, rajonal,
kombtar dhe evropian q do t fuqizojn qytetart e bizneset.
109 | F a q e

Ka arsye t forta politike dhe ekonomike pr bashkpunim evropian n e-
Government. Veprimi i prbashkt dhe shkmbimi i njohurive n nivel t
BE, kontribuon n kaprcimin e krizs aktuale ekonomike, duke prdorur
burimet publike n mnyr m efikase.
Misioni kryesor i Komisionit sht q t optimimizoj kushtet pr
zhvillimin e shrbimeve ndrkufitare e-Government t ofruara pr
qytetart dhe bizneset pavarsisht vendit t tyre t origjins. Kjo prfshin
zhvillimin e nj mjedisi, q promovon ndrveprimin e sistemeve t tilla si
e-Signatures dhe e-Identification.
Kombinimi i t gjitha ktyre prpjekjeve duhet t oj n nj rritje t
shrbimeve e-Government. Deri n vitin 2015, 50% e qytetarve duhet t
prdorin e-Government. Objektivi i parashikuar pr bizneset sht 80%
deri n vitin 2015.

Iniciativa e qeverisjes elektronike n Shqipri
Zhvillimi teknologjik q ka prfshir edhe Shqiprin, pavarsisht se m
me vones nga vendet e tjera, mbshteti fort edhe reformat e qeveris t
induktuara nga BE dhe institucione t tjera t larta ndrkombtare.
Deri tani, jan hartuar dhe miratuar n prputhje me angazhimet e marra
n MSA nj sr ligjesh t rndsishme n fushn e shoqris s
informacionit, si jan; Ligji pr Prokurimet publike, Ligji i Qendrs
Kombtare t Regjistrimit, etj.
Koncepti udhrrfyes i ndrtimit t reformave pr Shqiprin elektronike
ishte arritja e efiencs dhe transparencs n bashkpunimin me qytetart
dhe komunitetin e biznesit. Me aplikimin e ktij koncepti iu dha shtys
prmirsimit t marrdhnieve Qeveri Biznes, Qeveri Qytetar,
Qeveri - Qeveri.
Gjat ktij procesi t gjat informatizimi, Shqipria ka patur mbshtetje t
madhe nga financime t huaja dhe organizma ndrkombtare q kan
sjell njohurit dhe eksperiencn e tyre. UNDP ka ndihmuar n projektin
pr ndrtimin e fibrave optike midis institucioneve, GTZ pr projektin e
informatizimit pr mimet e bujqsis, Banka Botrore pr sistemin
kompjuterik t financave publike (Sistemi i Thesarit), Zyra e zhvillimit
italian n bashkpunim me MASH dhe specialist t krkimit shkencor
do t realizoj nj projekt pr krijimin e nj rrjeti telematik midis
universiteteve (Ky rrjet do t shrbej pr shkmbim informacioni midis
tyre n t gjitha fushat si edhe n krkimin shkencor).

110 | F a q e

Zhvillimet teknologjike n Shqipri
Shqipria psoi nj rritje gjat dhjetvjearit t fundit, q prfshiu:
Ngritja e kompanive q operojn n fushn e Teknologjis dhe Informacionit
AITA (Albanian Information and Technology Association) numron deri n
Dhjetor t vitit 2012 rreth 56 antar. Data 1 Nntor 2012 shnon nj
ngjarje t rndsishme pr kt shoqat, duke u pranuar si antare n
World Information Technology and Services Alliance (WITSA
1
). N vitet e
ardhshme kjo do ti jap m shum mundsi pr vizibilitet subjekteve
antare t AITA, si edhe gjith sektorit TIK n Shqipri dhe ekonomis
shqiptare n prgjithsi.

Stimulimi i edukimit prTIK
Edukimi pr TIK tashm nis q tek shkollat fillore e deri tek shkollat e
larta, ku theksohet shtimi i degve simotra t Degs s Informatiks,
pran Fakultetit t Shkencave t Natyrs dhe Fakulteteve te tjer.
Vendimi i Ministris s Arsimit pr tiu dedikuar TIK, duke shtuar
ndjeshm kuotat n Universitete pr kto deg, i dha nj frymmarrje m
t madhe mungesave t ndjeshme n tregun e puns pr kta specialist.
Nga ana tjetr, institucionet private t edukimit kan ngritur laborator
edhe m modern krahasuar me laboratort e shkollave shtetrore, duke i
br ata m t preferuar nga studentt e rinj.
Rritja e numrit t kompjuterve n vitin 2012 matet rreth 16 kompjuter
pr 100 banor, n krahasim me rreth 2 n vitin 2005
2
. Ky tregues
mbetet akoma tepr i ult krahasuar me fqinjt, ku Maqedonia
vlersohet me 60.3%, Mali i Zi 32%, Kroacia 60%, etj.
Penetrimi i Internetit sht nj tjetr tregues q ka psuar rritje t
ndjeshme, duke arritur n nivelet 45% n krahasim me 5% t
vlersuar n vitin 2005.
Rritja e importeve t produkteve teknologjike si dhe prshtatja e tyre
n gjuhn lokale sipas nevojave.
Rritja e gatishmris s bizneseve pr t investuar n infrastrukturn e
tyre, shrbimet IT, si dhe pr t shkmbyer informacionin e tyre

1
E themeluar n vitin 1978, WITSA sht nj konsorcium lider i antarve t shoqatave t
industris TIK nga mbi 80 vende/ekonomi nga e gjith bota. Antart e WITSA prfaqsojn m
shum se 90% t tregut t TIK n bot.
2
Unioni Ndrkombtar i Telekomunikacioneve (ITU)
111 | F a q e

elektronikisht nprmjet qeverisjes elektronike.
Qeverisja elektronike ka avancuar me krijimin e portaleve pr do
institucion qendror dhe lokal. Avantazhet e portaleve t
informacionit jan t shumt. Bizneset dhe individt kan lehtsin t
marrin shrbimet baz online n mnyr t thjesht nga do vend dhe
do koh. Lista e plot e shrbimeve t ofruara shoqrohet edhe me
manuale prshkruese pr t msuar prdorimin e tyre. Duke u
identifikuar n kto portale me kredencialet prkatse, prfitimi i
shrbimeve sht interaktiv dhe i shpejt.

AKSHI
Pr t zbatuar politikat dhe strategjit pr zhvillimin e sektorit t
Teknologjis s Informacionit dhe Komunikimit (TIK), n vitin 2008 nisi
funksionimin e plot Agjencia Kombtare e Shoqris s Informacionit,
krijuar me an t Vendimit t Kshillit t Ministrave Nr.248, dat
27.04.2007, i ndryshuar. Veprimtaria e AKSHI-t prfshin bashkrendimin
e programeve n fushn e TIK, nxitjen e investimeve, promovimin e
teknologjive t reja dhe kontributin n edukimin e n nxitjen e prdorimit
t TIK-ut nga publiku.

Realizimet kryesore t qeverisjes elektronike n Shqipri (QKR, QKL,
APP, DPT)
Si nj eksperienc krejtsisht e re pr Shqiprin, ndrtimi i portaleve t
informacionit nuk ishte i leht, madje shpeshher sht shoqruar me
shkelje t afateve. Disa nga problematikat e ndeshura ishin mungesa e
infrastrukturs, mungesa e edukimit t administrats publike n
Teknologji Informacioni, si dhe mungesa e krkesave t qarta nga ana e
institucioneve n fjal. Eksperienca amerikane e sjell nprmjet
specialistve t USAID si dhe ekspertiza evropiane e vendeve q kan
kaluar m par procesin e e-Government bri q t kaprcehen kto
pengesa jo t vogla. Sot numrohen me dhjetra projekte t realizuara me
sukses q kan gjetur aplikim t gjer n publik dhe tashm jan kthyer
n komponent t pazvendsueshme t puns s prditshme.

Disa nga realizimet kryesore t qeverisjes elektronike jan:

112 | F a q e

QKR - Qendra Kombtare e Regjistrimit
Me Ligjin Pr Qendrn Kombtare t Regjistrimit Shqipria tregoi nj
nga nismat e rndsishme t ndrmarra n drejtimin e informatizimit.
Sipas reforms s procedurave t regjistrimit t biznesit n vitin 2007 u
themelua Qendra Kombtare e Regjistrimit (QKR) si nj institucion i ri
publik n nivel qendror. Projekti u mbshtet nga Marrveshja Prag e
Sfids s Mijvjearit pr Shqiprin, administruar nga USAID. Kjo
reform hap siparin e nj programit t prgjithshm t qeveris pr
prmirsimin e klims s biznesit n Shqipri.
Themelimi i QKR ofroi avantazhe dhe prfitime t mdha pr bizneset
shqiptare dhe t huaja, duke u ofruar procedur m t thjesht pr
regjistrimin e njsive t biznesit kundrejt nj kostoje simbolike. Me an t
nj procedure t vetme aplikimi (one-stop-shop) kryhen njkohsisht
regjistrimi n instancat e sigurimeve shoqrore e shndetsore, n
Inspektoratin e Puns, si edhe regjistrimin e taksave n nivel kombtar
dhe vendor (bashkiak).
Nprmjet portalit t informacionit t ngritur nga QKR (www.qkr.gov.al),
t gjith qytetart dhe bizneset mund t ndrveprojn pr t marr
shrbime t shumta.

Disa nga shrbimet e ofruara nga ky portal informacioni online pr publikun
jan:
Rezervimi i emrit t nj biznesi;
Qasje e lir e publikut n informacionin e Regjistrit Tregtar
(Regjistri Tregtar mban t dhnat pr t gjitha tipat e entiteteve t
biznesit n nj baz t dhnash unike, t vetme dhe uniforme);
Shfletim i libraris s bizneseve q kan munges t dhnash,
bizneset e regjistruar, etj;
Krkim sipas emrit t subjektit, personit, vendndodhjes;
Kontroll i gjendjes s aplikimit;
Shkarkimi i formularve t nevojshm pr regjistrim;
Manuale prdorimi pr t gjitha procedurat q mbulon QKR.
Sistemi i funksionimit t brendshm institucional t QKR, bazohet mbi
konceptin q do informacion hyn, prpunohet dhe del vetm nprmjet
ktij sistemi. Tashm do veprim mund t kryhet brenda ktij sistemi,
duke nisur q nga aplikimi pr regjistrimin/ndryshimin e t dhnave t
113 | F a q e

bizneseve pran sportelistit, tek oficert e tjer ndrmjets q shqyrtojn
aplikimin, e srish tek sportelisti. do informacion kalon nprmjet
sistemit, duke shkurtuar kohn e procedurave dhe duke rritur efikasitetin
e puns.
Pika e fort e portalit t QKR qndron n mbajtjen e informacionit t
bizneseve n nj vend t centralizuar. do institucion tjetr q duhet t
furnizohet me t dhna nga QKR, ka krijuar ndrlidhje q funksionojn
tashm pr t marr informacion t prditsuar.

QKL - Qendra Kombtare e Licencimit
N vitin 2009 u ngrit Qendra Kombtare e Licencimit, e cila lehtson
maksimalisht procedurat pr marrjen e lejeve apo licencave nga biznesi.
Procedura e Licencimit do t mundsohet edhe online, duke realizuar nj
hap t rndsishm progresi pr biznesin elektronik.

Portali online i QKL (www.qkl.gov.al) ofron disa shrbime pr publikun, si:
Kontroll i gjendjes s aplikimit pr licencim;
Akses i Regjistrit t licencave dhe lejeve;
Akses i Regjistrit t aplikimeve;
Shkarkimi i formularve t nevojshm pr aplikim;
Manuale prdorimi pr t gjitha procedurat q mbulon QKL

APP - Agjencia e Prokurimit Publik
Sipas prvojave m t mira evropiane vizioni pr prokurimet publike
sht q deri n vitin 2013 t gjitha prokurimet publike t bhen
elektronikisht. Sistemi online i APP mundson transaksione t sigurta
ndrmjet institucioneve publike shqiptare dhe komunitetit kombtar e
ndrkombtar t biznesit. Sistemi ofron prgatitje dhe administrim t
sigurt, efikas e transparent t t gjith dokumenteve q lidhen me
procesin e tenderimit, duke mnjanuar formn e dorzimit t
dokumentacionit n letr dhe duke siguruar nj rrjedh t sigurt t t
dhnave prgjat gjith procesit.

Shrbimet q ofron portali online i APP (www.app.gov.al) jan:
Publikimi i tenderave;
Buletini i Prokurimit Publik;
114 | F a q e

Qasje e dokumentacionit tenderues;
Shfletimi i Regjistrit t tenderave, fituesve dhe lidhjeve t
kontratave;
Informacion dhe publikime t njoftimeve t ndryshme.

DPT - Drejtoria e Prgjithshme e Tatimeve
Deklarimi elektronik i tatimeve nisi funksionimin n vitin 2010 duke sjell
nj reduktim t ndjeshm t kostove administrative si n koh ashtu edhe
n burime njerzore, duke reduktuar numrin e vizitave n zyrat e
tatimeve. Tashm t gjith tatimpaguesit n t gjith Shqiprin kan
mundsin t deklarojn elektronikisht detyrimet e tyre tatimore.
Deklaratat tatimore mund t plotsohen n kompjuter dhe ti dorzohen
nprmjet internetit. Pr t mbyllur pagesn, qytetart kan mundsin
q t bjn pagesn elektronike nprmjet sistemit e-banking, ose mund t
shkojn n bank pr t br veprimet e nevojshme.
Sistemi i deklarimit elektronik bn t mundur deklarimin nprmjet
internetit t: Tatimit mbi Vlern e Shtuar (TVSH), Tatimit mbi t ardhurat
nga punsimi, Tatimit t fitimit, i cili prfshin si Parapagesn mujore
ashtu dhe Deklarimin vjetor, si dhe t Sigurimeve shoqrore dhe
shndetsore.
Deklarimi elektronik i tatimeve prmes portalit t informacionit n
internet t DPT-s sht i leht. Deklaruesit duhet t ken nj kompjuter,
lidhje me internetin, si dhe fjalkalimin pr t hyr n sistem. Pr tu
pajisur me fjalkalim pr t hyr pr t her t par n sistemin e
deklarimit elektronik, mjafton t paraqitesh n zyrat e Shrbimit t
Tatimpaguesve n Drejtorit Rajonale ku sht i regjistruar biznesi.
T gjitha komunikimet q kryhen n sistemin e deklarimit elektronik t
tatimeve jan t enkriptuara n baz t standardeve ndrkombtare.
Informacioni q futet n kt sistem sht i njjt me at t drguar n
mnyrn tradicionale me shkresa, por niveli i siguris sht shum m i
lart. Formati i deklaratave tatimore q plotsohen nprmjet internetit
sht i njjt me formatin e deklaratave n letr dhe sht ai i miratuar me
ligj. Pr m tepr, t gjitha veprimet q kryhen ln gjurm dhe mund t
kontrollohen n do koh.
Tatimpaguesit q kan deklaruar dhe paguar elektronikisht detyrimet e
tyre, kan mundsin t shohin historikun e veprimeve q ata kan kryer
nprmjet dosjes s tyre elektronike tatimore. Ata gjithashtu mund t
marrin konfirmimin e pagess s detyrimeve t tyre brenda 24 orve.
115 | F a q e

Portali online i informacionit pr DPT (www.tatime.gov.al) ofron nj sr
lehtsish pr bizneset sot, si:
Shkarkimi i deklaratave elektronike, formularve dhe modeleve t
dokumenteve tatimore;
Deklarimi elektronik i tatimeve;
Deklarimi elektronik i t ardhurave personale;
Gjenerimi i urdhrpagesave;
Kalendari tatimor;
Shfletimi i legjislacionit tatimor n fuqi, vendimeve dhe
memorandumeve;
Shfletimi i fjalorit tatimor.

Prfitimi i bizneseve
Kaprcimi i disa hapave burokratik, eliminimi i pritjes n radha pr
marrjen e nj shrbimi t thjesht, rritja e saktsis s transferimit t t
dhnave dhe informacioneve t ndryshme, ka sjell efienc m t lart n
t gjith procesin e biznesit.
Zinxhiri i operacioneve ditore/mujore t bizneseve plotsohet tashm
edhe nga Internet Banking, ku shum veprime bankare mund t kryhen pa
lvizur nga zyrat. Disa vite m par faktori kosto-prfitim ishte pengesa
kryesore pr Internet Banking n Shqipri, pasi numri i vogl i klientve q
prdornin kt shrbim nuk e justifikonte koston e madhe t ndrtimit
dhe mirmbajtjes se infrastrukturs. Prdorimi i Internet Banking n
Shqipri sht n rritje, sipas Banks s Shqipris, duke regjistruar rreth
27.000 individ dhe biznese n vitin 2011, dyfish i numrit n vitin 2008.
N vitin 2011, bankat n Shqipri raportuan 166.000 transaksione bankare
me internet n nj total prej 90.3 bilion lek.

KONKLUZIONE

Nga ky punim, u evidentua se e-Government ndihmon q shrbimet
publike t jen m efektive dhe m t lehta pr tu arritur nga qytetart,
bizneset dhe qeveria nprmjet portaleve t informacionit.
Si nj eksperienc krejtsisht e re pr Shqiprin, ndrtimi i portaleve t
informacionit nuk ishte i leht, madje shpeshher sht shoqruar me
116 | F a q e

shkelje t afateve. Disa nga problematikat e ndeshura ishin mungesa e
infrastrukturs, mungesa e edukimit t administrats publike n
Teknologji Informacioni, si dhe mungesa e krkesave t qarta nga ana e
institucioneve n fjal. Sot numrohen me dhjetra projekte t realizuara
me sukses q kan gjetur aplikim t gjer n publik dhe tashm jan
kthyer n komponent t pazvendsueshme t puns s prditshme.
Prfitimet e arritura nga aplikimi i qeverisjes elektronike nprmjet
portaleve t informacionit jan t shumta, por pr biznesin kto t fundit
jan m t dukshme. Kaprcimi i disa hapave burokratik, eliminimi i
pritjes n radha pr marrjen e nj shrbimi t thjesht, rritja e saktsis s
transferimit t t dhnave dhe informacioneve t ndryshme, ka sjell
efienc m t lart n t gjith proceset e biznesit.

Mirnjohje
Autori i ktij punimi shpreh mirnjohjen pr drejtuesit e kompanis q ka marr
pjes n disa nga projektet m t mdha t qeverisjes elektronike si edhe drejtuesit
e institucioneve publike, q ndan eksperiencn e tyre n shrbim t ktij shkrimi.

Literatura:
1. European Commission Information Society ebsite https://ec.europa.eu/digital-
agenda
2. Strategjia Ndrsektoriale pr Shoqrin e Informacionit 2008-2013
3. Agjencia Kombtare e Shoqris s Informacionit website www.akshi.gov.al
4. Understanding E-Government in Europe Issues and Challenges, Paul G. Nixon,
Vassiliki N. Koutrakou, Rajash Rawal, 2010
5. The Future of Success, Robert B. Reich, 2001

BIOGRAFI E AUTORIT
Iralda Mitro ka prfunduar studimet n Informatik (2010) me titullin Master i Shkencave,
pran Universitetit t Tirans.
Q n vitet e para t studimeve ka ndjekur kurse t mirnjohura nga Microsoft dhe IBM,
duke u certifikuar me titull Microsoft Certified Profesional ne vitin 2009.
N vitin 2011 merr nj ndr titujt m prestigjioze ndrkombtar n fushn e menaxhimit
t projekteve CAPM (Certified Associate in Project Management).
Prvojat e puns nisin q n vitet e hershme, pran nj ndr kompanive m t njohura n
vend, duke u kombinuar m pas me msimdhnie dhe pozicione t tjera n menaxhimin e
projekteve.

117 | F a q e

PLANIFIKIMI I BURIMEVE T NJ KOMPANIE
Msc. Ermir CJAPI
Pedagog n Universitetin Planetar t Tirans

PRMBAJTJA
- Prmbledhje
- Hyrje
- Materiali dhe metoda e puns
- Rezultatet e punimi
- Diskutim
a. far sht ERP-ja?
b. Nevoja e ekzistencs s sistemit ERP
c. Modulet e nj sistemi ERP
d. Avantazhet dhe disavantazhet
e. Kostot e sistemit
- Konkluzione
- Bibliografi

PRMBLEDHJE

Konkurrenca e ashpr ekzistuese n treg, nnkupton nevojn e nj menaxhimi sa
m t shpejt dhe performant n rastet kur volumi i t dhnave me t cilat punohet
sht shum i madhe dhe sistemet klasike duket se jan t " vjetruara". Pr kt
arsye lind nevoja e zgjidhjeve t cilat lejojn prdorimin e shpejt t njohurive t
nevojshme n procesin e prcaktimit inteligjent t vendimmarrjes.
Programet pr planifikimin e burimeve t nj kompanie (ose ERP), jan
projektuar pr t qen brthama e nj kompanie, tentojn t integrohen n t
gjitha departamentet n nj sistem t vetm informatik n mnyr qe ky i fundit
ti shrbej t gjitha nevojave te veant te secilit departament

Qllimi punimit
Ky punim kishte si qllim tju jepte nj vshtrim t prgjithshm t sistemit ERP,
rndsin q ka ai n ditt e sotme dhe arsyen pse duhet ta zgjidhnim nj sistem
t till pr kompanin ton.
118 | F a q e

Ky vzhgim u krye mbi bazn e disa materialeve t autoreve te huaj.
Si konkluzion mund t themi se ERP-ja mbetet nj nga sistemet informatike m
t krkuara n ditt e sotme pr shum kompani t mdha t cilat krkojn t
prmirsojn aktivitetin e tyre.

119 | F a q e

ENTERPRISE RESOURCE PLANNING
Msc. Ermir CJAPI

CONTENTS
1. Summary
2. Introduction
3. Materials and work method
4. Results of work
5. Discussion
- What is ERP?
- Needs for ERP existence
- Modules of ERP system
- Advantages and dizadvantages
- System costs
- Conclusions
- Bibliography
- Authors biography

SUMMARY
Strong competition in todays market requires businesses to switch from
an obsolete system and older management style to a much faster and
more efficient way of doing things.
Programs for resource planning (ERP) are designed to allow companies
with large volumes of data to combine all departments into one
information system. It allows sharing of information to meet the needs of
each department when making intelligent decisions that will affect the
company now and in the future.

The purpose of this paper
This paper is intended to give you an overview of the ERP system, the
importance of it nowadays and why such a system would help our
company.

120 | F a q e

This survey was conducted on the basis of some materials of foreign
authors.

Results and main conclusion
In conclusion, you may say that ERP remains one of the required
computer systems of today for many large companies that seek to
enhance the quality and efficiency of their businesses

121 | F a q e

Hyrje
Nj sistem ERP (Enterprise Resource Planning) prfaqson nj grup modulesh
software me an t t cilave arrihet integrimi i t gjitha informacioneve t
disponueshme t nj kompanie dhe ka si qllim prmirsimin e burimeve t
disponueshme t ksaj kompanie, lehtson integrimin e t gjitha informacioneve
t nj ndrmarrje n nj platform unike dhe siguron transparencn e t dhnave
n nj kompani dhe t lehtsoj aksesin te t gjitha llojet e informacioneve t
prdorshme n zhvillimin e aktiviteteve, siguron prmirsimin e produktivitetit
dhe uljen e numrit t procedurave pr realizimin e shrbimeve t ndrmarrjes.
Prdorimi i nj sistemi ERP zvendson nj ose m shum aplikacione t
pavarura duke eliminuar nevojn e prdorimit t ndrfaqeve t jashtme, pr t
siguruar nj marrdhnie t mir midis aplikacioneve. Kjo ndihmon n
menaxhimin m t mir t siprmarrjes.

Materiale dhe Metoda e puns
Pr realizimin e ktij punimi un jam mbshtetur n literaturn q ekziston pr
kt qllim dhe mbi kt baz kam br krkime dhe m tej duke grumbulluar t
dhna, shifra dhe informacione nga burime primare kam shkruar draftin e par t
studimit. M tej draftit t par i kam br disa rishikime dhe me shkrimin e
variantit prfundimtar kam nxjerr konkluzionet prkatse.

Projektimi i nj produkti informatik i cili ti prgjigjt t gjitha nevojave
realizohet nprmjet ERP q kombinon t gjitha kto n nj program t vetm
informatik i konjektuar n nj baz t dhnash t prbashkta n mnyr q
komunikimi midis departamenteve t jet m i leht dhe ky sistem ka si qllim t
prmirsoj aktivitetet e etaps ndrmjet marrjes s porosis nga nj klient dhe
lshimit t futurave t porosis si sht pagesa e saj e njohur me emrin
Fulfillment proces. Pr kt arsye ERP ndryshe quhet dhe "buck-office
software". Kjo krkon zbatim t sakt t sistemit pr t ulur sa m shum kostot e
kompanive dhe pr t prshpejtuar procesin e kalimit t nj porosie t marr nga
nj klient n faturn prkatse. Avantazhet e ERP jan, ulja ndjeshm e kohs s
prpunimit t nj porosie, punonjsit e do departamenti kane akses n
informacionet q jan t njjta pr t gjith dhe q mund ti shikojn ose dhe
modifikojn n varsi t nevojave, n do moment mund t verifikohet gjendja
deri ku ka arritur porosia, administrohen me thjesht strukturat e ndrlikuara, etj.

122 | F a q e

DISKUTIM

far sht ERP-ja
Nj sistem ERP (Enterprise Resource Planning) prfaqson nj grup
modulesh software me an t t cilave arrihet integrimi i t gjitha
informacioneve t disponueshme t nj kompanie dhe ka si qllim
prmirsimin e burimeve t disponueshme t ksaj kompanie.
Sistemi ERP sht nj instrument software i cili lehtson integrimin e t
gjitha informacioneve t nj ndrmarrje n nj platform unike. Qllimi i
ERP sht q t siguroj transparencn e t dhnave n nj kompani dhe
t lehtsoj aksesin te t gjitha llojet e informacioneve t prdorshme n
zhvillimin e aktiviteteve.
Nga ky kndvshtrim, koncepti mund t ndahet nga ideja e nj sistemi
informatik.
Nga kndvshtrimi software, ERP prfaqson software-in e krijuar pr
menaxhimin e kompanive, ndihmon dhe kontrollon sistemin e
menaxhimit ERP.
ERP vepron si nj instrument q siguron prmirsimin e produktivitetit
dhe uljen e numrit t procedurave pr realizimin e shrbimeve t
ndrmarrjes. Prdorimi i nj sistemi ERP zvendson nj ose m shum
aplikacione t pavarura duke eliminuar nevojn e prdorimit t
ndrfaqeve t jashtme, pr t siguruar nj marrdhnie t mir midis
aplikacioneve.

Nevoja e ekzistencs s sistemit ERP
Projektimi i nj produkti informatik t vetm i cili ti prgjigjt t gjitha
nevojave si: stafit t departamentit financiar, ashtu dhe atyre t burimeve
njerzore apo edhe departamentit t prodhimit nuk sht aspak i leht
sepse do departament ka sistemet e veta informatike t specializuara.
Por ERP i kombinon t gjitha kto n nj program t vetm informatik i
konjektuar n nj baz t dhnash t prbashkta n mnyr q
komunikimi midis departamenteve t jet m i leht.
Pr t ilustruar rndsin e programeve ERP sjellim shembull nj rast ku
tregohet se far ndodh kur mungon ERP-ja, duke e krahasuar m pas me
rastin e ekzistencs s ERP-s.
P.sh., porosia e nj klienti, edhe kur merret n mnyr elektronike, ajo
123 | F a q e

duhet t kaloj nga nj inbox n nj tjetr n shum zyra duke krijuar n
kt mnyr vonesa ose n rastin m t keq humbjen e saj. Gjithashtu, nj
punonjs i nj kompanie nuk mund t prcaktoj saktsisht n ciln faz
ndodhet porosia n nj moment t caktuar, sepse nj punonjs i
departamentit t financave nuk ka se si t hyj n sistemin informatik t
t dhnave t magazins. Sistemi ERP zvendson programet e vjetra
informatike si jan, at t ruajtjes s produktit, prodhimeve, financave,
burimeve njerzore me nj program t vetm t integruar i ndar n disa
module t cilat zvendsojn funksionet e programeve t vjetra. do
departament punon me programet e veta, por ndryshimi n rastin e ERP
qndron n lidhjen q kan kto programe midis tyre duke br t
mundur, p.sh., q financat t ken akses n magazin dhe t vrtetojn
nse porosia sht kryer me sukses.
Qllimi i sistemeve ERP sht t prmirsoj aktivitetet e etaps ndrmjet
marrjes s porosis nga nj klient dhe lshimit t futurave t porosis si
sht pagesa e saj e njohur me emrin fulfillment process. Pr kt arsye ERP
ndryshe quhet dhe "buck-office software".

N momentin kur nj punonjs i shrbimeve t marrdhnieve me klientt
akseson nj porosi n sistemin informatik, ai do t ket akses n t gjitha
informacionet e nevojshme si:
Shuma maksimale q mund t blej nj klient, informacion i marr
nga departamenti i financave.
Gjithka q ka ndodhur me porosin e nj klienti, informacion i
marr po nga departamenti financave.
Niveli i rezervave, i marre nga magazina e firms;
Mundsit pr transport, nga moduli i logjistiks.
N rastin kur sistemi ERP zbatohet sakt, ai mund t ul ndjeshm kostot
e kompanis dhe mund t prshpejtoj procesin e kalimit t nj porosie t
marr nga nj klient n faturn prkatse.

Sistem ERP mbulon t gjith aktivitetet e nj biznesi:
Administrimin e blerjeve;
Administrimin e rezervave;
Planifikimin e prodhimeve;
Administrimin e klientve dhe furnizuesve;
Administrimin financiar dhe kontabilitet;
124 | F a q e

Administrimin e qendrave t fitimit, i burimeve njerzore,
parkimeve etj.

Modulet e nj sistemi ERP
ERP-t jan sisteme modulesh ku do fush e aktivitetit t kompanis
mbulohet nga nj aplikacion i specifikuar. Modulet e nj sistemi ERP
funksionojn n mnyr t integruar duke prdorur nj baz t dhnash
t prbashkta, por mund t funksionojn edhe n mnyr t pavarur.
Mund t numrojm disa kategori modulesh t cilat shrbejn pr
administrimin sa m efikas t nj ndrmarrjeje.
PRODHIMI, planifikimi dhe ndjekja hap pas hapi i prodhimit;
ADMINISTRIMI, prmirsimi i aktiviteteve t shitjes,
shprndarjes dhe faturat;
PAGESAT, llogaritja e pagave dhe menaxhimi i informacioneve
n lidhje me punonjsit;
KONTABILITET, llogaritje;
FRM (Finance Resource Management), financat;
HRM (Houman Resource Management) menaxhimi i burime
njerzore;
125 | F a q e

CRM (Customer Relationship Management) menaxhimi i
marrdhnieve me klientt;
SCM (Supply chain Mang) menaxhimi i marrdhnieve me
furnizuesit;
BI (Business Intelligence), raporte, analiza, prognoza.

Pr shumicn e kompanive, rritja e fitimeve nuk sht nj detyr aspak e
leht. Ato prballen me nj numr te madh vshtirsish si sht
konkurrenca globale, rezistenca n treg, mungesa e specialistve,
rregullat e reja legjislative dhe krkesat pr nj performanc m t madhe
nga ana e klientve. Pr t'ju prgjigjur ktyre problemeve, kompanit
duhet t ken kapacitetin pr t reaguar dhe ti realizojn aktivitetet n
mnyrn sa m t shpejt dhe efecient nga kndvshtrimi i shpenzimeve
duke mos cenuar fitimet, transparencn dhe kontrollin e brendshm.
N kt kontekst, kompanit kan nevoj pr nj sistem IT sa m fleksibl
dhe t sigurt. Planifikimi e burimeve n nj ndrmarrje (ERP) ka nj rol t
rndsishm n suksesin e kompanis.

Avantazhet dhe disavantazhet
Avantazhet kryesore jan:
Ulja ndjeshm e kohs s prpunimit t nj porosie. Duke patur
parasysh se kjo bhet automatikisht, sht e qart se koha q nevojitet
sht shum her m e vogl;
126 | F a q e

Punonjsit e do departamenti kane akses n informacionet q jan t
njjta pr t gjith dhe q mund ti shikojn ose dhe modifikojn n
varsi t nevojave. P.sh. kur nj departament e mbyll aktivitetin e tij
n lidhje me nj porosi, automatikisht kjo porosi i drejtohet
departamentit t radhs;
N do moment mund t verifikohet gjendja deri ku ka arritur
porosia. Pr kt nevojitet konjektimi me sistemin ERP pr t par se
n cilin departament ndodhet porosia n nj moment t caktuar;
N momentin kur prpunohen porosit e marra nga klientt, ERP
sjell prfitime edhe pr departamentet e tjera si ato t kontabilitetit
dhe financave;
Administrohen me thjesht strukturat e ndrlikuara;
Prmirsohen burimet dhe aktivitetet t cilat kan nj rndsi t
veant pr kompanin;
Prmirsohen shrbimet e ofruara punonjsve dhe klientve.

N t njjtn koh ERP sjell dhe disavantazhe pr m tepr ather kur sistemi
nuk zbatohet sakt.
Kostot e sistemit ERP mund t jen t konsiderueshme;
Implementimi mund t jet i vshtir dhe krkon nj koh t gjat.
Edhe pse shum shits t sistemit pretendojn se implementimi
zgjat midis 3-6 muaj, n t shumtn e rasteve zgjat nj mesatare
prej 1-3 vjet;
N fillim mund t ul ndjeshm aktivitetin e kompanis sepse
punonjsit, t msuar me programet e vjetra, kan tashm nj
program t ri informatik q sjell jo vetm programe t reja, por
edhe ndryshime n aktivitetin e tyre;
Implementimi i ERP-s do t thot ndryshime t mdha n
mnyrn e t punuarit.

Duke par t gjitha kto disavantazhe mund t japim nj shpjegim se pse
n shum raste zbatimi i sistemit ERP nuk arrin qllimet e krkuara.

Kostot e sistemit
Kostoja e zbatimit t nj sistemi t integruar i llojit ERP sht shum e vshtir
t parashikohen sepse ajo varet nga disa faktor:
Numri i ndarjeve administrative dhe fizike q ka nj kompani;
127 | F a q e

Numri i moduleve q do t instalohen;
Puna e nevojshme pr t integruar sistemet ekzistuese;
Dshira q ka kompania pr t kryer ndryshime;
Sa i komplikuar dshirohet t jet projekti.

Ekziston nj rregull i pashkruar i prdorur nga shum specialist pr t
vlersuar koston e prgjithshme t zbatimit t nj sistemi ERP: shumzimi
i shifrs 6 me koston e licencs.
Para disa vitesh nj firm e njohur krkimi MetaGroup Inc. realizoi nj
studim tregu pr 63 kompani t llojeve te ndryshme dhe nga fusha t
ndryshme, nga ato m t voglat deri te kompanit gjigande pr t zbuluar
koston e prgjithshme t zbatimit t nj sistemi ERP duke prfshir kostot
e pajisjeve hardware, licencat software, shrbimet profesionale dhe kostot e
brendshme t firms. Kostoja mesatare rezultoi t ishte 15 milion USD,
me e madhja 300 milion USD dhe kostoja m e vogl 400.000 USD.
Edhe pse sht e vshtir t arrish n disa prfundime duke u bazuar n
nj studim tregu, nj gj sht e qart: kostoja e zbatimit t ERP-s nuk
sht aspak e vogl, e kundrta, sht shum e madhe.

N zbatimin e ERP-s ekzistojn dhe disa shpenzime "t fshehta" shum t
vshtira pr tu parashikuar:
Prgatitja profesionale e punonjsve, zakonisht ky sht faktori
kryesor i cili nnvlersohet ose nuk parashikohet si duhet n
momentin q krijohet buxheti pr implementimin e ERP-s.
Shpenzimet pr prgatitjen jan t mdha sepse punonjsit jo
vetm q duhet t familjarizohen, por duhet t msojn
procedurat dhe proceset e reja.
Integrimi dhe testimi, krijimi dhe testimi i lidhjeve midis pakets
ERP dhe komponentve t tjer software t implementuar m par
nga kompania prbn gjithashtu at pjes t ciln shum nga
specialistet e nnvlersojn n llogaritjen e shpenzimeve.
Shndrrimi i t dhnave, shum prej t dhnave t ruajtura n
sistemet e vjetra nuk jan t prdorshme n sistemin e ri klient-
server dhe transformimet e tyre kushtojn dhe hapin probleme t
ndryshme praktike.
Pagesa e konsulentve, kur zbatojm ERP-n kemi nevoj t marrim
shrbimet e konsulentve dhe trajnimeve pr punonjsit,
shpenzimet n kt rast kan tendenc t rriten pa limit.
128 | F a q e

Aktivitetet e ekipeve t zbatimit nuk prfundojn asnjher, edhe pse
shum prej kompanive kan tendencn q ta trajtojn
implementimin e sistemit ERP t njjt me projektet e tjera, n
realitet kjo sht e pamundur. Nuk sht e mundur q pas
instalimit t paketave software punonjsit t rikthehen n punn q
bnin para implementimit. Pr shkak se personat q kan
implementuar sistemin njohin do hollsi t procesit t shitjes
ndonjher edhe m mir sesa vet punonjsit e departamentit t
shitjes ose dhe procesin e prodhimit m mir sesa punonjsit e
departamentit prkats, kta persona jan shum me vler.
Kompanit nuk mund ti ln t largohen dhe t vazhdojn punn
q bnin m par sepse ekzistojn pas implementimit t ERP-s ka
ende shum pr t br. Fatkeqsisht shum pak kompani
prfshijn n buxhete shpenzimet pr punn q duhet br pas
implementimit t ERP-s.
Pritja e menjhershme e prftimeve, nj nga gabimet m t prhapura
t kompanive sht pritja e menjhershme e rezultateve pas
implementimit t ERP-s. Nga nj studim i kryer, m shum se 25
% e firmave kan pasur ulje n performancn menjher pas
implementimit t ERP-s pr shkak t shum ndryshimeve q
prmendm m lart. Prftimet shihen pas prdorimit t sistemit
pr nj koh t gjat.

KONKLUZIONE

1. Projektimi i nj produkti informatik t vetm i cili ti prgjigjt t
gjitha nevojave si: stafit t departamentit financiar, ashtu dhe
atyre t burimeve njerzore apo edhe departamentit t prodhimit
realizohet nprmjet ERP q kombinon t gjitha kto n nj
program t vetm informatik i konjektuar n nj baz t dhnash
t prbashkta n mnyr q komunikimi midis departamenteve
t jet m i leht.
2. Qllimi i sistemeve ERP sht t prmirsoj aktivitetet e etaps
ndrmjet marrjes s porosis nga nj klient dhe lshimit t
futurave t porosis si sht pagesa e saj e njohur me emrin
fulfillment process. Pr kt arsye ERP ndryshe quhet dhe "buck-
office software".
3. N rastin kur sistemi ERP zbatohet sakt, ai mund t ul ndjeshm
kostot e kompanis dhe mund t prshpejtoj procesin e kalimit t
129 | F a q e

nj porosie t marr nga nj klient n faturn prkatse.
4. Avantazhet e ERP jan, ulja ndjeshm e kohs s prpunimit t nj
porosie, punonjsit e do departamenti kane akses n
informacionet q jan t njjta pr t gjith dhe q mund ti
shikojn ose dhe modifikojn n varsi t nevojave, n do
moment mund t verifikohet gjendja deri ku ka arritur porosia,
administrohen me thjesht strukturat e ndrlikuara, etj.

Literatura:
1. T. Anderegg, ERP: A-Z Implementers Guide For Success, Resource Publishing,
USA, 2000, f. 15-200
2. A. Vogel, I. Kimbell, mySAP ERP, Published by Wiley Publishing, Inc.,Indiana ,
2005, f. 10-35
3. D.Woods, J. Word, SAP NetWeaver, Published by Wiley Publishing, Inc.,Indiana,
2005, f. 5-15

BIOGRAFIA E AUTORIT
Ermir Cjapi ka prfunduar studimet e larta pr Informatik, Piteshti, Rumani, 2008.
Gjithashtu Master i Shkencave n Informatik-Ekonomike, Bukureshti, Rumani 2010 dhe
Master i Shkencave n Administrim Publik, Piteshti, Rumani, 2011.
sht i certifikuar n SAP, Bukureshti, Rumani, 2010.

130 | F a q e

MEKANIZMAT KRYESORE Q MUNDESOJN
TRANSMETIMIN MULTIKAST N ARKITEKTURAT
NETWORK ON CHIP
Msc.Ing. Lediona NISHANI
Lektore, Universitet Planetar i Tirans

PRMBAJTJA
- Prmbledhje
- Hyrje
- Materialet dhe metodat
- Diskutim
1. Motivimi pr mbshtetjen hardware t transmetimit multicast
1.1 Protokollet e koherencs
1.2 Koherenca e bazuar n direktori
1.3 Koherenca me token-a
1.4 Protokolli Intel QPI
2. Topologjit e rregullta: VCTM dhe RPM
2.1 Mekanizmi VCTM
2.2 Ruteri packet-switch
- Konkluzione
- Bibliografi

PRMBLEDHJE

NoC (Network-on-chip) jan propozuar si arkitekturat e prshtatshme pr t
ndrlidhur numrin e madh t core-ve procesues n nj CMP (Chip Multi-
processors). Studime t kohve t fundit kan treguar se me zhvillimin e
aplikacioneve t shumllojshme n nj CMP, nj pjes e konsiderueshme e
trafikut sht i tipit multicast. Komunikimi one-to-many n NoC implementohej
si transmetime t shumfishta e t njkohshme unicast, q rezultonin n trafik t
tepruar paketash dhe ulje t performancs s rrjetit.

Qllimi punimit
Qllimi i ktij artikulli sht pikrisht, studimi dhe krahasimi i mekanizmave, q
jan gjetur pr t mundsuar transmetimin multicast n arkitekturat NoC.
131 | F a q e

Zgjidhja pr rastet kur nn-rrjetet korresponduese, n t cilat hartohen
aplikacionet, jan t rregullta sht algoritmi AL+RPM (Alternative Recursive
Partitioning Multicasting). Situatat e deadlock-ut q hasen n transmetimet
multicast zgjidhen me skemn hibride pr virtualizim n nivel NoC. T gjith
kta mekanizma krahasohen n lidhje me prmirsimet q sjellin n uljen e
voness dhe n rritjen e performancs.

Rezultatet tregojn q ruteri RPM sht m i shkallzueshm se VCTM pr rrjete
t mdha. Nga ana tjetr, AL+RPM sjell zvoglim m t madh t voness n rrjet
n krahasim me dy prafrimet e para. Gjithashtu, skema hibride sht e vetmja, q
siguron rutim duke evituar deadlock-un. Si prfundim, artikulli mbyllet me
rekomandimin pr studime t mtejshme n lidhje me prmirsimin e algoritmave
dhe implementimin e tyre n ip, duke pasur parasysh krkesat pr performanc.

Fjal ky: Arkitektura NoC (Network-on-chip), transmetimi Multicast

132 | F a q e

MAIN MECHANISMS THAT ENABLE MULTICASTING IN
NETWORK ON CHIP ARCHITECTURES

Msc.Ing. Lediona NISHANI

CONTENTS
- Summary
- Introduction
- Materials and methods
- Discussion
1. Motivation for hardware supporting of Multicast Transmission
1.1 Protocolls of coherence
1.2 Coherence based on a directory
1.3 Token coherence
1.4 Intel QPI Protocoll
2. Regular topology : VCTM and RPM
2.1 VCTM Mechanisn
2.2 Packet-sitch Router
- Conclusions
- Reference
- Biography of the Author

SUMMARY

NOC (Network-on-chip) have been proposed as suitable architectures for
interconnecting large number core processors in a CMP (Chip Multi-processors).
Recent studies have shon that with the development of multiple applications on
a CMP, a significant proportion of traffic is of multicast type. One-to-many
communication in NOC was implemented as multiple and simultaneous unicast
broadcast, which resulted in excessive packet traffic and in the reduction of
network performance.

The purpose paper
The purpose of this paper is to study and compare the mechanisms, which are
found to enable multicast transmission in NOC architectures.
133 | F a q e

The solution for cases, when the corresponding sub-networks, in which the
applications are mapped, are irregular, is the AL + RPM (Alternative Recursive
Partitioning Multicasting) algorithm. The deadlock situations, which are
encountered in multicast transmissions, are solved using the hybrid multicast
deadlock-free scheme selected for virtualization at the NOC level. All these
mechanisms are compared regarding the improvement they brig in reducing
delays and increasing performance

Results indicate that the router RPM is more scalable than VCTM for large
networks.
On the other hand, AL + RPM brings greater reduction in network delay
compared to the first two approaches. Also, hybrid scheme is the only one, which
provides routing to avoid deadlock. In conclusion, the article ends with
recommendations for further studies concerning the improvement of algorithms
and their implementation in the chip, taking into account the performance
requirements

Keyword: NOC (Network-on-chip), Multicast Transmission

134 | F a q e

Hyrje
Me zhvillimin e teknologjis, numri i core-ve t integruar n nj ip t vetm do
t vij gjithmon e n rritje. N vitin 2015, mendohet t jet 100 bilion
tranzistor t integruar n stampa 300mm
2
. Arkitekturat NoC (Network-on-
Chip) sigurojn ndrlidhjen efikase midis numrit t madh t core-ve proesues.
Deri para pak kohsh supozohej se pjesa m e madhe e trafikut n CMP (Chip
Multiprocessors) ishte e tipit unicast. Pr kt arsye, transmetimet multicast e
broadcast nuk menaxhoheshin n mnyrn e duhur nga ruterat. Nj mnyr ishte
realizimi i shum transmetimeve t njkohshme unicast, pr t siguruar
komunikimin drejt disa destinacioneve. Mirpo, kjo rezultonte n tepric
paketash nga nj burim i vetm dhe ulte performancn e rrjetit. Me zhvillimin e
aplikacioneve dhe modeleve t ndryshm t programeve, komunikimet multicast
jan t pranishm n nivele t konsiderueshme. Si rrjedhim, jan propozuar disa
mekanizma, q mbshtesin transmetimin multicast n arkitekturat NoC.

Materialet dhe metodat
Materialet kryesore pr realizimin e ksaj teme jan marr nga autort m t mir
t fushs koht e fundit. Teknologjia po ecn me ritme shum t shpejta dhe sot po
krkohet prher e m shum nj ndrlidhje efikase midis numrit t madh t core-
ve proesues. Pr t menaxhuar sa m mir transmetimet multicast e broadcast
nprmjet ruterave. Me zhvillimin e aplikacioneve dhe modeleve t ndryshm t
programeve, komunikimet multicast jan t pranishm n nivele t
konsiderueshme. Si rrjedhim, jan propozuar disa mekanizma, q mbshtesin
transmetimin multicast n arkitekturat NoC. N kt studim propozohen ruteri
VCTM (Virtual Circuit Tree Multicasting), q siguron multicast n ip, pa
shtuar overhead n pipeline-in e ruterit dhe RPM (Recursive Partitioning
Multicast); nj mekanizm m i shkallzueshm dhe efikas pr rrjete m t gjera.

Diskutim
Gjat projektimit t mekanizmave t till, duhet pasur parasysh q t
sigurohet vones e vogl n rrjet dhe konsumim i ult i fuqis. Ndr
skemat e para t propozuara do t prmendim ruterin VCTM (Virtual
Circuit Tree Multicasting), q siguron multicast n ip, pa shtuar overhead
n pipeline-in e ruterit. Ideja baz sht implementimi i nj metode pr
ndrtimin e pems multicast, q lehtson kompleksitetin e rutimit.

135 | F a q e

Llogaritja e rutimeve drejt shum destinacioneve kryhet nga nj tabel krkimi
(lookup). VCTM suporton tri tipa paketash:
- Unicast normal;
- Unicast + setup, q drgohen pr t ndrtuar pemn multicast;
- Multicast, q drgohen pasi ka prfunduar pema.

Shtesat konsistojn dhe n modifikimin e mikroarkitekturs dhe
pipelineit t ruterit, pa ndikuar n trafikun unicast normal. Ndonse,
siguron transmetim t sigurt t paketave multicast, VCTM-ja ka disa
probleme.
- S pari, duhet hapsir shtes pr t ruajtur informacionin mbi pemn.
- S dyti, drgimi i paketave unicast+setup pr ndrtimin e pems, sjell
vones.
- S fundi, nse ndryshon nyja burim, pema duhet t ndrtohet nga e para.
Si prmirsim, vjen ruteri RPM (Recursive Partitioning Multicast); nj
mekanizm m i shkallzueshm dhe efikas pr rrjete m t gjera. N kt
rast, itinerari i rutimit llogaritet n varsi t vendndodhjeve t
destinacioneve n rrjet. M sakt, prcaktohen pikat ku do t replikohen
paketat multicast. Rrjeti ndahet n tet pjes n mnyr rekursive, n
varsi t pozicionit t ruterit aktual.
Duke prdorur particionin e ri, nyja korrente llogarit portat e daljes e
listn e destinacioneve t pakets dhe bn nj kopje t pakets pr do
port daljeje. Rezultatet e simulimit tregojn se RPM n krahasim me
VCTM, prmirson vonesn mesatare t pakets me 50% dhe kursen 25%
t fuqis s link-ut e ruterit
1
.
Deri tani sht supozuar se aplikacionet hartohen n nnrrjete t
rregullta, q do t thot se rutimi NoC bazohet n tabelat e rutimit. N t
vrtet, rutimi multicast sht m i komplikuar se kaq. Topologjia jo e
rregullt krkon virtualizim n nivel NoC, n mnyr q nj CMP i vetm i
bazuar n NoC, t sharohet nga shum aplikacione, ku secili hartohet n
nnrrjete t ndryshme. Gjithashtu, problem tjetr sht fakti se nuk mund
t parashikohet sjellja e komunikimit t aplikacionit. sht e pamundur t
karakterizohen paraprakisht modelet e komunikimit midis core-ve n nj
nnrrjet. N kto kushte, dy mekanizmat e msiprm nuk mund t

1
Natalie Enright Jerger, Li-Shiuan Peh, Mikko Lipasti, Virtual Circuit Tree Multicasting: A Case for
On-Chip Hardare Multicast Support, 2008
136 | F a q e

realizohen praktikisht. Pr kt arsye, u projektua nj mekanizm
multicast efikas, q mbshtet topologjit e rregullta pa ndihmn e
tabelave t rutimit. Ky ruter i ri bazohet mbi algoritmin RPM dhe njihet si
AL+RPM (Alternative Recursive Partitioning Multicasting).

Strategjia e rutimit sht e till:
- Gjenden drejtimet output drejt t gjitha destinacioneve, duke
prdorur algoritmin e ruterit RPM. Supozohet nj topologji e
rregullt mesh;
- Pr secilin drejtim dals, kontrollohet nj bit konektiviteti. Nse
sht i vendosur, ather replikohet paketa dhe drgohet n
drejtimin output. N t kundrt, prdoret nj drejtim daljeje
alternativ.
Rezultatet tregojn se algoritmi siguron konsum t ult t fuqis dhe
prmirson n mnyr t ndjeshme performancn e rrjetit.
Mekanizmat e msiprm nuk japin siguri n evitimin e situatave t
deadlock-ut, q jan problem kryesor n transmetimet multicast. Prandaj,
propozohet skema hibride multicast e lir nga deadlock-u, q ruton n
mnyr t ndryshme paketat multicast sipas prmasave. Paketat e
prmasave t vogla rutohen me an t buffer-imit e replikimit asinkron,
kurse paketat e mdha transmetohen nn kontrollin e nj alokuesi
qendror. Kjo skem funksionon me supozimin se frekuenca e
transmetimit t paketave multicast sht e ult; si n koh, edhe n
hapsir.
N pjesn tjetr t artikullit, seksioni 2 karakterizon trafikun pr nj grup
arkitekturash dhe motivon krkesn pr mbshtetje hardware t
transmetimit multicast. Seksioni 3 trajton mekanizmat VCTM dhe RPM,
pr topologjit e rregullta. Seksioni 4 krahason kto dy mekanizma me
njri-tjetrin. N seksionin 5 prshkruhet dhe vlersohet skema AL+RPM.
Seksioni 6 merret me problemin e deadlock-ut dhe zgjidhjen me an t
skems hibride. Si prfundim, seksioni 7 mbyll artikullin duke nxjerr
prfundime e rekomandime mbi prmirsimin e algoritmave dhe
implementimin e tyre
1
.

1
Lei Wang, Yuho Jin, Hyungjun Kim, Eun Jung Kim, Recursive Partitioning Multicast: A
Bandwidth-Efficient Routing for Netorks-On-Chip, 2009
137 | F a q e

1. Motivimi pr mbshtetjen hardware t transmetimit multicast
Disa propozime n krkime t kohve fundit mund t krkojn
mbshtetje hardware pr multicast, me qllim prmirsimin e
performancs. N kt seksion, do t eksplorohen mundsit brenda
propozimeve aktuale pr multicast.

1.1 Protokollet e koherencs
N CMP-t e prdorimit t prgjithshm, burimi m natyral i trafikut
multicast, do t jen mesazhet e gjeneruar nga protokolli i koherencs.
Nj pjes e madhe e protokolleve t koherencs do t prfitojn nga
suporti hardware-ik i transmetimit multicast.

1.2 Koherenca e bazuar n direktori
Protokollet e bazuar n direktori zgjidhen n projektet e shkallzuar pr
shkak t natyrs s komunikimit pik-n-pik. Protokollet e direktoris
drgojn krkesa anulimi t shumfishta nga nj direktori e vetme tek
nyjat q share-ojn nj bllok t vetm. Kto anulime krkojn mbshtetje
hardware. Edhe pse nuk ndodhen domosdoshmrish n path-in kritik,
kto krkesa mund t jen t shpeshta dhe konsumojn fuqi e dmtojn
performancn e krkesave t tjera t rrjetit, q jan n path-in kritik.

1.3 Koherenca me token-a
N protokollet e bazuara n broadcast, renditja sht shpesh implicite
nprmjet prdorimit t ndrlidhjeve trsisht t rregullta. Pr t
prmirsuar shkallzueshmrin, n kt rast hiqet supozimi implicit dhe
prdoret numrimi i token-ave pr t siguruar renditjen e duhur t
krkesave t koherencs. Nj procesor duhet t mbaj t paktn nj token
pr t lexuar nj linj cache dhe duhet ti ket t gjith token-at pr t
shkruar n nj linj cache.
Transmetimi broadcast i ktyre token-ave mund t jet arsye pr
bottleneck. Mungesa e funksionalitetit multicast n ip dmton
performancn.

1.3 Protokolli Intel QPI
Mbshtet transmetim t parenditur broadcast midis nyjeve. Renditja
njsoj si tek token-at, sht hequr si funksion nga ndrlidhja e nyjeve.
138 | F a q e

Broadcast ka aftsin t transmetoj t dhna t share-uara m shpejt se nj
protokoll direktorie. Megjithat, me rritjen e numrit t nyjeve koherente
ndrsa sistemi rritet, kostoja e broadcast n lidhje me vonesn, fuqin dhe
hapsirn bhet penguese. Hardware-i multicast do t zvoglonte vonesn
dhe konsumimin e fuqis t shoqruar me broadcast n ip.

1.4 Protokolli AMD Opteron
Ky protokoll sht projektuar pr ruajtjen e koherencs midis ipeve n
nj sistem tradicional multiproesor. Krkesat pr koherenc drgohen
n nj pik qndrore dhe m pas transmetohen broadcast tek t gjitha
nyjet. Realizimi i ktij stili protokolli on-chip lidhet me performancn e
siguruar nga ndrlidhja dhe mund t prmirsohet me multicast
1
.
Pa nj mekanizm efikas multicast, kto tipe protokollesh koherence nuk
jan edhe aq t prdorshm. Duke pasur parasysh numrin e madh t
core-ve q jan t vlefshm, sht kritike mbshtetja e komunikimeve
one-to-many me vones t ult. Sigurimi i mbshtetjes hardware pr
multicast do t lehtsoj risit n koherencn n ip. Thelbi sht q
arkitektura dhe protokolle t ndryshm q krkojn mbshtetje multicast
kan karakteristika t ndryshme. Nj projektim i mirmenduar ruteri
multicast mund t performoj mir n skenar me kushte t ndryshme
2
.

2. Topologjit e rregullta: VCTM dhe RPM
Komunikimi multicast sht studiuar shum n rrjetat kompjuterike dhe
rrjeteve t ndrlidhjes. Megjithat, pr shkak t kufizimeve t fuqis e
zons n NoC, suportimi i multicast n NoC kan disa krkesa t veanta.
N veanti, nj skem efikase prafrimi pr NoC-et duhet t ket vones t
ult rrjeti dhe konsum t ult fuqie. Si tham, nj prafrim shum i
thjesht sht drgimi i nj pakete multicast, si shum paketa multicast.
Zakonisht, ka dy tipa strategjish pr rutimin multicast: path-based dhe
tree-based. Rutimi multicast path-based konsiston n dorzimin e pakets
n secilin destinacion, sipas nj path-i t caktuar njri pas tjetrit. sht i
thjesht n projektim, por mund t sjell vones nse nyjet jan t
shprndara.

1
Xiaohang Wang , Mei Yang, Yingtao Jiang , Peng Liu, On an efficient NoC multicasting scheme
in support of multiple applications running on irregular sub-networks, 2010
2
P. Conway and B. Hughes, The AMD Opteron Northbridge architecture, present and future,
2007
139 | F a q e

Rutimi multicast tree-based ka t bj me drgimin e paketave prgjat
nj rruge t prbashkt sa t jet e mundur dhe replikimi i paketave pr
nj bashksi nyjesh t caktuar, kur duhet. Dy mnyrat e rutimit q do t
studiojm m posht jan t tipit tree-based.

Mekanizmi VCTM
Ndrtohet mbi hardare-in e ruterit ekzistues dhe e zgjeron at me tabel
krkimi, q kryen llogaritjen pr rutimin multicast. Pr t thjeshtuar
ndrtimin e rrugs, pemt multicast ndrtohen n mnyr inkrementale.
Fillimisht, vzhgohet bashksia fillestare e unicast-eve t shumfishta dhe
m pas ruhet informacioni i rutimit n tabeln e krkimit. Ky prafrim
eviton overhead-in q krijohet nga enkodimi i bashksis s destinacioneve
multicast n mesazhin fillestar t Setup-it. sht i rndsishm fakti q
trafiku unicast nuk ndikohet nga kto shtesa q i bhen ruterit. Prpara se
t vazhdohet me ruterin VCTM, do t sqarohet ndrtimi i ruterit baz
packet-switched.

2.1 Ruteri packet - switched
N figurn 1 vrehet nj ruter me 4 stade n pipeline.
Stadi i par sht shkrimi n bufer (BW - Buffer Write), kurse n stadin e
dyt ndodh llogaritja e rutimit (RC - Routing Computation).
N stadin e tret, kryhen alokimi i kanalit virtual (VA - Virtual Channel
Allocator) dhe alokimi i switch-it (SA - Switch Allocator). Fillimisht, stadi
RC drejton nj paket n portn e duhur t ruterit duke kontrolluar
adresn destinacion.
M pas, stadi VA alokon nj kanal virtual t vlefshm t ruterit q u
prcaktua nga RC. Stadi SA arbitron portat e inputit e outputit t
crossbar-itdhe m pas flitet kalojn crossbar-in n stadin ST.
N prezencn e ngarkesave t ulta, prdoret spekulimi, q bashkon
stadet VA dhe SA.
N fund, fliti prshkon sitch-in (ST - Switch Traversal). Secili stad n
pipeline z nj cikl, q ndiqen nga nj cikl tjetr pr prshkimin e linjs
(LT - Link Traversal) pr tek ruteri tjetr. Koht e fundit, prdoren sinjalet
lookahead pr t shkurtuar pipeline n nj stad t vetm. N fakt, n kt
rast arrihet t ohet pipeline deri n dy stade, si n figur. Ndrkoh q
fliti prshkon sitch-in, drgohet nj sinjal lookahead pr n ruterin tjetr,
n mnyr q t bj llogaritjen e rrugs. N ciklin tjetr, kur fliti mbrrin,
duhet t vazhdoj direkt me alokimin e switch-it.
140 | F a q e

Shum optimizime t ruterave, si sht spekulimi i kanaleve virtuale,
jan efikase vetm n rastin e ngarkesave t ulta. Transmetime unicast t
shumfishta rrisin ngarkesn e rrjetit, edhe pse pr pak dhe i bjn kto
optimizime joefektive. Shum mesazhe t teprta mund t presin n
kanalet virtuale pr t njjtn port output.
Edhe n rastin e sistemeve relativisht t vogla, t rendit 16 nyje, unicast-et
e shumfishta mund t degradojn performancn n mnyr t ndjeshme.
Performanca do t keqsohet m tej, pr shkak t komunikimeve one-to-
many ose one-to-all, ndrsa sistemet rriten duke prfshir qindra nyje
1

2
.

2.2 Ruteri VCTM
Me VCTM, do multicast, fillimisht, formon nj qark virtual q lidh
burimin me bashksin e destinacioneve; i identifikuar nga nj numr
unik VCT. N nj prafrim tree-based, nj multicast vazhdon prgjat
nj path-i t prbashkt dhe degzon mesazhin, kur duhet t arrihet nj
rutim minimal deri n destinacion. Sapo sht krijuar nj pem multicast,
paketat do t rutohen bazuar n numrin VCT n do ruter.

Fig.1 Stadet e pipeline-t n ruter

VCT t shumfishta multipleksohen n koh n linjat fizike. Megjithat,
ndryshe nga qarku virtual, n t cilin ruterat e ndrmjetm kryejn
kontrollin e rrjedhs bazuar n qarqet virtual dhe duke qen se duhet t
suportohen t gjitha qarqet virtual, VCT prdoren vetm pr rutim.

1
Wemmin Hu, Hengzhu Liu, Botao Zhang, A hybrid multicast deadlock-free scheme for
virtualization at the NoC level, 2011
2
J. Laudon and D. Lenoski, The SGI Origin: a ccNUMA highly scalable server, 1997
141 | F a q e

Kanalet virtual prdoren pr kontrollin e rrjedhs n ruterat e
ndrmjetm, ku kanalet virtual alokohen pr do qark virtual n do
hop.
Tabela e qarkut virtual ndahet midis nyjeve burim; numrat e qarqeve
virtuale jan lokal pr do burim. Konkretisht, tabela e qarkut virtual
ndahet n n tabela m t vogla, ku secils i duhet nj port Read/write pr
akses, nga burimi i caktuar atij particioni.

Fig.1 Mikroarkitektura e ruterit VCTM
Nj tabel me 1024 hyrje VCT do t alokoj 64 hyrje pr do nyje burim.
Tregohet se prmirsime t dukshme t performancs mund t arrihen
me numr m t vogl pemsh virtuale
1
.
Kufizimi i numrit t VCT-ve aktive krkon q t ket riprdorim t
bashksive t destinacioneve. T dhnat n figurn 4 tregojn q ekziston
nj sasi riprdorimi prgjat t gjith skenarve. Protokollet e direktorive
dhe rajoneve kan m pak riprdorim, sesa skenart e tjer. Megjithat,
kjo figur errson do komponent t prkohshm riprdorimi. Edhe sikur
nj numr i madh pemsh t preken prgjat t gjith ekzekutimit, kta
skenar e shohin prmirsimin tek riprdorimi i prkohshm i disa
pemve multicast.

1
M. M. K. Martin, M. D. Hill, and D. A. Wood, Token coherence: Decoupling performance and
correctness, 2003
142 | F a q e

VCTM suporton tre tipe t ndryshm paketash: unicast normale, unicast +
setup dhe multicast. Paketat normale unicast jan ekuivalente me ato q
gjenden n ruterat tradicional packet-sitched. Kurse, paketat
unicast+setup drgohen pr t krijuar nj pem multicast dhe paketat
multicast drgohen, pasi krijohen pemt multicast. Figura tregon fushat e
ndryshme t enkoduara n do paket. Nse paketa sh normale unicast,
informacioni i rutimit lookahead enkodohet n fushn e katrt, n vend t
numrit t qarkut virtual.

PERFUNDIME

1. Fokusi i krkimit ishte mekanizmat q mundsojn transmetimin
multicast n arkitekturat NoC. Duke u nisur nga fakti q n
aplikacione rrjeti aktuale si protokollet e direktoris, protokollet e
koherencs, nj prqindje e konsiderueshme e trafikut sht
multicast; ather lind si detyr mbshtetja HW pr multicast n
ip. Karakteristikat e mekanizmave q u studiuan, ndryshuan n
varsi t topologjis pr t ciln do t prdoreshin.
2. Pr topologjin e rregullt, skema e par q studiohet sht ruteri
VCTM, q bazohet n ndrtimin e nj qarku virtual t bazuar n
pemt multicast. Evitohet drgimi i paketave t teprta si unicast
t shumfishta. Ruteri mundson transmetim multicast t bazuar
n tabela krkimi, q konsumon fuqi dhe ka overhead n
siprfaqe. Megjithat, VCTM mbetet ruteri i par multicast pr
CMP t prdorimit t prgjithshm, q ofron fleksibilitet dhe
performanc n skenar t ndryshm trafiku. Vihet re se
mekanizmat kan ardhur gjithmon e duke u prmirsuar, duke
prfshir sa m shum skenar t ndryshm, n mnyr q t
sigurohet performanc e knaqshme dhe overhead sa m i vogl.
Gjithsesi, gjithmon ka mundsi pr prmirsime.
3. N fakt, raporti vones rrjeti-throughput sht nj faktor kritik pr
shum aplikacione dhe nj reduktim i tij do t sjell avantazhe
edhe pr protokolle t reja t koherencs.

143 | F a q e

Literatura:
1. Natalie Enright Jerger, Li-Shiuan Peh, Mikko Lipasti, Virtual Circuit Tree
Multicasting: A Case for On - Chip Hardware Multicast Support, 2008
2. Lei Wang, Yuho Jin, Hyungjun Kim, Eun Jung Kim, Recursive Partitioning
Multicast: A Bandwidth-Efficient Routing for Netorks-On-Chip, 2009
3. Xiaohang Wang, Mei Yang, Yingtao Jiang, Peng Liu, On an efficient NoC
multicasting scheme in support of multiple applications running on irregular sub-
networks, 2010
4. Wemmin Hu, Hengzhu Liu, Botao Zhang, A hybrid multicast deadlock-free
scheme for virtualization at the NoC level, 2011
5. J. Laudon and D. Lenoski, The SGI Origin: a ccNUMA highly scalable server,
1997
6. M. M. K. Martin, M. D. Hill, and D. A. Wood, Token coherence: Decoupling
performance and correctness, 2003
7. P. Conway and B. Hughes, The AMD Opteron Northbridge architecture, present
and future, 2007

BIOGRAFI E AUTORIT
Lediona Nishani ka prfunduar studimet n Universitetin Politeknik t Tirans, pran
Fakultetit t Teknologjis s Informacionit, Dega Inxhinieri Telekomunikacioni n korrik t
2011 me titullin Master Shkencor ne Inxhinieri Telekomunikacioni.
Ka punuar n pozicionin administratore serverash n kompanin LAB 13, m pas si
Network Solution n kompanin A.E. Distribution. Aktualisht sht pedagoge me koh t
plot n Universitetin Planetar t Tirans, n Fakultetin e Shkencave t Zbatuara, n
Departamentin e Inxhinieris Elektronike.
.
144 | F a q e

Table of contects

POLITIK EKONOMIKE
Prof Asoc. Dr. BashkimELBASANI
Forecasts for fair policy-making from econometricians ................... 5

AUDITIM- FINANC - KONTABILITET
MsC. Dorina KLOSI
European administrative space and the role of the audit for the
provision of an effective control .......................................................................... 23
Dr Ferit Balla
International financial system and hard currencies ............ 34

MANAXHIMBIZNESI - ZHVILLIMEKONOMIK
Msc Flora Nabolli
The chaleges of the construction sector in Albania for the
period 2005 - 2012 .................................................................................. 44
Dr Eva Hyna
Agricultural cooperation societies and their impact on agricultural
and rural development in Albania ................. 56
Msc, Dr Gentiana Qendro, Msc,Phd, Prof. Ass Ledjan Malaj, Msc, Dr Ela Hoti
Law Implementation as an obligation to inform on
medicinal products reimbursement list change ....... 69
Dr. MBA, Msc, Enriko Ceko
The role of SMEs in the economic development of Albania
and the challenges for the period 2000 - 2012 ........... 85

MANAXHIMSISTEMESH INFORMACIONI
Msc Iralda Mitro
Application of information technology in e-governance
through information portals ....... 105
Msc. Ermir Cjapi
Company resource planning ................... 117
Lediona Nishani
Main mechanisms that enable multicast transmission in
network on-chip architectures. ....................... 130

145 | F a q e

SCIENTIFICBULLETIN OF PLANETAR UNIVERSITY OF TIRANA

EDITORIAL BOARD
Prof. dr. L. MEMUSHI (Chief)

Prof. dr. E. LIKAJ
Research and Development Center of Education and Social Sciences

Prof. dr. E. MATO
Dean of the Faculty of Education and Social Sciences

Prof.as.dr. B. PEI
Head of departament of Social Sciences

Dr. E. CEKO
Head of Department of computing and engineering economics Sciences

K. DERVISHI
Administrative Coordinator

Dr. L. ZHEGU
Department of Medical Sciences

Managed the paper:
Agron Pullumbi

Graphic processing:
Studio iShqip

ISSN 2227-7781

The information in this bulletin is on the responsibility of the Planetar University of Tirana.
All rights are reserved and may be authorized only by Planetar University of Tirana.

University Planetar of Tirana
Address: Budi Street, 74/1, Tirana - ALBANIA,Tel: +355 42 452764;
E-Mail: info@universitetiplanetar.com

Editing House Fan Noli, Tirana 2011

Buletini Shkencor Kontabilitet Publik

Transféré par

Informations du document

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Buletini Shkencor Kontabilitet Publik

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

SHKENCOR

ndrmjet vlers s matur Yt nga

sht vlersimi i pritjes s vrtet

sht e barabart me vlersuesin e (Y/Xo).

ka intervalin prkats t besimit, pr 95% vrtetsi, q rezulton

Vous aimerez peut-être aussi