Healthy Ageing: kennisinnovatie en verzilvering Healthy Ageing

Nederland en – in breder verband – Noord-Europa zijn hard op weg marktleider te Gezond ouder worden betreft ons allemaal. Het begint al bij de conceptie: ouders
worden op het gebied van Healthy Ageing. Dankzij de kennis van het UMCG en het die hun genen en dus ook hun eventuele risico’s doorgeven. Daarna de negen
Healthy Ageing Network Northern Netherlands. Fundamentele inzichten van maanden in de baarmoeder, waar eveneens processen plaatsvinden die bepalend
onderzoekers van het UMCG en de RUG leiden niet alleen tot innovatieve zijn voor een gezonde levensloop of het ontstaan van ziekte later in het leven. En
producten maar ook tot nieuwe hoogwaardige werkgelegenheid. LifeLines alleen al ook na de geboorte houdt het niet op. De stijl van leven, het voedingspatroon, de
levert direct 150 nieuwe structurele arbeidsplaatsen op, indirect zijn dat er veel hoeveelheid lichaamsbeweging, het medicijngebruik… Al deze factoren
meer. Datzelfde geldt voor ERIBA. beïnvloeden de ontwikkeling van gezondheid. De aard van deze factoren en hoe
ze zich tot elkaar verhouden, is nog lang niet duidelijk. Daar is nieuwe kennis voor
De kennis die LifeLines, ERIBA, PREDICCt, Ageing Brain, Technology for the Elderly, nodig. De wetenschappers van het UMCG en hun nationale en internationale
het UMCG Centrum voor Ouderengeneeskunde en andere initiatieven voort- partners dragen bij aan het genereren van deze fundamenteel nieuwe kennis.
brengen, leiden tot kennisproducten zoals patenten, product-marktcombinaties en
een verhoogde doelmatigheid van de zorg door verbeterde preventie, diagnostiek
en behandeling. Toepassingen zullen vervolgens weer leiden tot nieuwe
fundamentele vragen. In Noord-Nederland is die valorisatieketen geborgd door de
samenwerking binnen het Healthy Ageing Network Northern Netherlands, met
het UMCG als epicentrum. Een snelle vertaling naar markttoepassingen vereist een
passende en dynamische infrastructuur die reeds in en om het UMCG aanwezig is.
Het UMCG, de RUG, de Hanzehogeschool en de gemeente Groningen zetten
gezamenlijk in op hoogwaardige kennisintensieve bedrijvigheid op het gebied van
Lifesciences, Food en Sensortechnologie. Jonge spin-off-bedrijfjes krijgen alle
faciliteiten, van huisvesting voor kantoren en laboratoria tot en met financiering.
Daardoor is hun aantal de laatste twee jaar sterk aan het stijgen.

Kennis, onderzoek en innovatie: het zijn dé pijlers onder economisch herstel en

groei voor de toekomst. Om onze economische slagkracht te behouden en te
vergroten, moet er steeds nieuwe kennis en technologie voorhanden zijn. De 21e
eeuw heeft behoefte aan nieuwe kennis over hoe we langer kunnen leven en
tegelijkertijd gezonder kunnen blijven. Het UMCG ziet preventie onder de noemer
Healthy Ageing als oplossing voor dit vraagstuk.

Het UMCG bouwt aan de toekomst van gezondheid.

www.hannn.eu www.umcg.nl
Healthy Ageing: kennisinnovatie en verzilvering Healthy Ageing

Nederland en – in breder verband – Noord-Europa zijn hard op weg marktleider te Gezond ouder worden betreft ons allemaal. Het begint al bij de conceptie: ouders
worden op het gebied van Healthy Ageing. Dankzij de kennis van het UMCG en het die hun genen en dus ook hun eventuele risico’s doorgeven. Daarna de negen
Healthy Ageing Network Northern Netherlands. Fundamentele inzichten van maanden in de baarmoeder, waar eveneens processen plaatsvinden die bepalend
onderzoekers van het UMCG en de RUG leiden niet alleen tot innovatieve zijn voor een gezonde levensloop of het ontstaan van ziekte later in het leven. En
producten maar ook tot nieuwe hoogwaardige werkgelegenheid. LifeLines alleen al ook na de geboorte houdt het niet op. De stijl van leven, het voedingspatroon, de
levert direct 150 nieuwe structurele arbeidsplaatsen op, indirect zijn dat er veel hoeveelheid lichaamsbeweging, het medicijngebruik… Al deze factoren
meer. Datzelfde geldt voor ERIBA. beïnvloeden de ontwikkeling van gezondheid. De aard van deze factoren en hoe
ze zich tot elkaar verhouden, is nog lang niet duidelijk. Daar is nieuwe kennis voor
De kennis die LifeLines, ERIBA, PREDICCt, Ageing Brain, Technology for the Elderly, nodig. De wetenschappers van het UMCG en hun nationale en internationale
het UMCG Centrum voor Ouderengeneeskunde en andere initiatieven voort- partners dragen bij aan het genereren van deze fundamenteel nieuwe kennis.
brengen, leiden tot kennisproducten zoals patenten, product-marktcombinaties en
een verhoogde doelmatigheid van de zorg door verbeterde preventie, diagnostiek
en behandeling. Toepassingen zullen vervolgens weer leiden tot nieuwe
fundamentele vragen. In Noord-Nederland is die valorisatieketen geborgd door de
samenwerking binnen het Healthy Ageing Network Northern Netherlands, met
het UMCG als epicentrum. Een snelle vertaling naar markttoepassingen vereist een
passende en dynamische infrastructuur die reeds in en om het UMCG aanwezig is.
Het UMCG, de RUG, de Hanzehogeschool en de gemeente Groningen zetten
gezamenlijk in op hoogwaardige kennisintensieve bedrijvigheid op het gebied van
Lifesciences, Food en Sensortechnologie. Jonge spin-off-bedrijfjes krijgen alle
faciliteiten, van huisvesting voor kantoren en laboratoria tot en met financiering.
Daardoor is hun aantal de laatste twee jaar sterk aan het stijgen.

Kennis, onderzoek en innovatie: het zijn dé pijlers onder economisch herstel en

groei voor de toekomst. Om onze economische slagkracht te behouden en te
vergroten, moet er steeds nieuwe kennis en technologie voorhanden zijn. De 21e
eeuw heeft behoefte aan nieuwe kennis over hoe we langer kunnen leven en
tegelijkertijd gezonder kunnen blijven. Het UMCG ziet preventie onder de noemer
Healthy Ageing als oplossing voor dit vraagstuk.

Het UMCG bouwt aan de toekomst van gezondheid.

www.hannn.eu www.umcg.nl
Universitair Medisch Centrum Groningen
Healthy Ageing

Het UMCG participeert in het

Healthy Ageing Network Northern Netherlands (HANNN)
Voorwoord
Het UMCG bouwt aan de toekomst van gezondheid. Daarom
leggen wij de komende jaren het accent op Healthy Ageing:
gezond en actief oud worden. Deze keus sluit naadloos aan op
onze traditie. Chronisch zieken staan al decennia centraal in het
UMCG. De kracht van het UMCG is de snelle uitwisseling
en toepassing van kennis en ervaring binnen de keten weten-
schappelijk onderzoek, patiëntenzorg en onderwijs. Dat maken
wij waar binnen onze organisatie maar ook binnen het Healthy
Ageing Network Northern Netherlands, samen met onze
nationale en internationale partners.

Namens de Raad van Bestuur,

Bert Bruggeman, voorzitter

UMCG Healthy Ageing 3

 Inhoud 20

6 Gezond en actief oud worden

16 UMCG kennismotor Healthy Ageing

21 Biobanken
LifeLines 22
26
27 Basaal onderzoek
ERIBA 29

33 Preventie
Sneller opsporen 34
Ageing Brain 34
Take Care 37
32
39 Zorg
UMCG Centrum voor Ouderengeneeskunde 41
UMCG faciliteit voor partikeltherapie 42

45 Technologie
Biomaterialen 47
Technology for the Elderly 47
38
51 Opleidingen
Onderwijs en opleidingen 53
Arbeidsmarkt 54

44

50
UMCG Healthy Ageing
Gezond en actief
oud worden

UMCG Healthy Ageing 7

 Dé uitdaging

Hoe kunnen we oud worden in goede gezondheid? Hoe kunnen

we de gevolgen van chronische ziekten voorkomen? Hoe kunnen
we het welbevinden en welzijn van ouderen verhogen? Hoe
kunnen we tot op hoge leeftijd naar tevredenheid participeren in
de samenleving en op de arbeidsmarkt?

Het beantwoorden van deze vragen is dé uitdaging van de 21e

eeuw. Want we worden wel steeds ouder maar het moment dat
chronische ziekten en ouderdomskwalen zich beginnen te
manifesteren, komt niet later. Sterker nog: de komende jaren zal
een toename van welvaartsziekten gerelateerd aan overgewicht
laten zien. Dat heeft gevolgen voor de gezondheidszorg. Steeds
meer mensen doen er een beroep op. Echter, er zijn steeds minder
verpleegkundigen en verzorgenden die zorg kunnen bieden.

De urgentie is hoog. Vanaf 2010 gaat de babyboom-generatie met

pensioen. De productieve bevolking zal daarna sterk krimpen.
van de 21 eeuw e

In 2025 is bijna een kwart van de bevolking in Nederland ouder

dan 65 jaar. Welvaart en welzijn, kennisontwikkeling, economische
groei, gezondheidszorg, infrastructuur… alles zal door steeds
minder mensen moeten worden gerealiseerd. Als we niets doen,
leidt dat tot onevenredig hoge lasten voor komende generaties.
Een oplossing is dat toekomstige ouderen langer maatschappelijk
actief blijven. En dat kan! Als er wordt voldaan aan een voorwaarde:
ouder worden in goede gezondheid. Ook zonder aanstormende
vergrijzing is gezondheid voor de mens het hoogste goed. Uit
onderzoek blijkt dat mensen hun gezondheid een van de
belangrijkste waarden vinden. Nu is het nog zo dat de stijgende
levensverwachting ons niet méér gezonde jaren brengt.

Healthy Ageing staat wereldwijd sterk in de belangstelling. Geen

wonder, want een goede gezondheid vanaf de geboorte is alles-
bepalend voor de kwaliteit van leven.

UMCG Healthy Ageing 9

Healthy Ageing Network
Northern Netherlands pakt
de handschoen op
‘Hoe worden we actief gezond ouder’ vraagt om een kennis-
spurt. Om die te realiseren hebben het Universitair Medisch
Centrum Groningen (UMCG), de Rijksuniversiteit Groningen
(RUG) en de hogescholen, overheden en het bedrijfsleven in de
drie noordelijke provincies van Nederland een kenniscluster rond
het thema Healthy Ageing opgericht: het Healthy Ageing Network
Northern Netherlands – Region of Knowledge & Development
(HANNN) .

UMCG Healthy Ageing 11

 )FBMUIZ
"HFJOH
/FUXPSL
/PSUIFSO
/FUIFSMBOET
3FHJPO
PG
,OPXMFEHF
BOE
%FWFMPQNFOU
Noord-Nederland als ‘living lab’
Het is de ambitie van het Healthy Ageing Network
Northern-Netherlands (HANNN) om een Noord-
Europese topregio te worden op het gebied van
gezond ouder worden. Met Noord-Nederland als
kloppend kennishart, want in het Noorden ligt al
een stevig fundament. Topwetenschappers van het
Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG)
en de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) werken al
jaren aan het verouderingsvraagstuk. Onderwijs- en
zorginstellingen participeren in spraakmakende zorg-
innovatieprojecten, bijvoorbeeld hoe domotica en
robotica kunnen worden ingezet om de zelfstandig-
heid van ouderen en chronisch zieken zo lang
mogelijk te behouden. Oost-Groningen is nu al
proeftuin voor slimme oplossingen in huis en zorg
op afstand. De Noord-Nederlandse sleutelgebieden
Sensortechnologie, Agribusiness en LifeSciences
sluiten moeiteloos aan bij Healthy Ageing. Dankzij
onderlinge samenwerking tussen kennisinstellingen,
zorginstellingen en het bedrijfsleven neemt de inno-
vatiesnelheid toe. Door de krachten te bundelen kan
maximaal worden ingezet op kennisontwikkeling,
UMCG Healthy Ageing
valorisatie en spin-off. Het UMCG is stakeholder van
het succesvolle Zorg Innovatie Forum, de netwerk-
organisatie die zich richt op het tot stand brengen
van innovatie in de zorg in Noord-Nederland.
Ideale omstandigheden
Noord-Nederland biedt de ideale setting voor een
kenniscluster Healthy Ageing. Het is een van de
regio’s waar het aantal ouderen snel toeneemt.
In 2008 woonde bijna 11,5% van de 2,4 miljoen
Nederlandse 65-plussers in Groningen, Friesland en
Drenthe. Dat is zo’n 14 procent van het totaal aantal
inwoners van deze provincies.
Maar er zijn meer redenen om in Noord-Nederland
een cluster Healthy Ageing te situeren. Om te be-
grijpen waarom de één al jong een chronische ziekte
ontwikkelt en de ander gezond en actief oud wordt,
moeten tal van genetische en omgevingsfactoren
worden onderzocht waarbij mensen langdurig moe-
ten worden gevolgd. Noord-Nederland biedt daar-
voor uitstekende omstandigheden. De inwoners van
13
Noord-Nederland zijn representatief voor Noord-
west-Europa. De bevolkingssamenstelling is redelijk
stabiel, de bevolking is relatief honkvast en bereid
om mee te doen aan langlopende onderzoeken. Dit
zijn perfecte voorwaarden om populaties langdurig
te kunnen volgen. Het is dan ook een strategische
keuze van het UMCG en de RUG om in biobanken
zoals LifeLines, en in topfaciliteiten voor onderzoek
te investeren. Met als resultaat dat nergens anders
in Europa zich zo’n goudmijn aan medische data be-
vindt. En die is hard nodig om aandoeningen zoals
diabetes, obesitas, kanker en neurodegeneratieve
ziekten in de toekomst te voorkomen, of op zijn
minst een gunstiger beloop te geven.
Het Healthy Ageing Network Northern Netherlands
(HANNN) is sterk in beweging. Kijk voor actuele in-
formatie op www.hannn.eu.
14
Healthy Ageing in het UMCG
Het UMCG is in de ideale positie om nieuwe fun-
damentele kennis van verouderingsprocessen op
celniveau, de ontwikkeling en het beloop van ziek-
ten en de (organisatie van) zorgverlening te combi-
neren, te implementeren én tot waarde te brengen.
Multidisciplinair onderzoek strekt zich uit van fun-
damenteel biologisch en (pre-)klinisch tot en met
toegepast onderzoek naar sociaal-maatschappelijke
effecten van ziekte en gezondheid. Het Groningen
Institute for Healthy Ageing research (GIHAr) is het
platform voor het Healthy Ageing-onderzoek. Niet
alleen voor de UMCG-wetenschappers maar ook
voor de onderzoekers van de RUG en de hogescho-
len in Noord-Nederland. Het vormt daarmee de ken-
niscomponent van HANNN. Dankzij deze unieke sa-
menwerking weten onderzoekers elkaar gemakkelijk
te vinden over faculteiten en instituten heen. Natio-
naal en internationaal. Dit is ook noodzakelijk, want
een multidisciplinaire aanpak is een conditio sine qua
non als het gaat om verouderingsonderzoek. Het
platform levert ook vruchtbare kruisbestuivingen op
tussen basaal wetenschappelijk en toegepast onder-
zoek, waardoor resultaten sneller worden doorver-
taald naar adequate preventie en betere behandel-
methodes. Via de pijlers Drugs, Diagnostics, Diet en
Devices worden onderzoeksresultaten doorvertaald
naar de markt. Het doel van dit alles is dat ouderen
langer actief kunnen participeren in de samenleving.
Nieuwe kennis uit het HANNN leidt tot een hogere
kwaliteit van zorg en leven voor chronisch zieken en
ouderen én betaalbare zorg voor toekomstige gene-
raties.
Het unieke van Healthy Ageing in het UMCG is dat de
kennis wordt ontwikkeld over de volle breedte van
de kerntaken: wetenschappelijk onderzoek, patiën-
tenzorg en onderwijs, opleidingen & arbeidsmarkt.
1 Wetenschappelijk onderzoek
• Verwerven van fundamenteel inzicht in het
verouderingsproces (primaire preventie).
• Verbetering van preventie en behandeling van
chronische, vaak ouderdoms-gerelateerde
ziekten (secundaire preventie).
• Optimalisering van de zorg voor ouderen.
• Ontwikkeling en verbetering van technologieën
voor ouderen.
UMCG Healthy Ageing
2 Patiëntenzorg
• Ontwikkeling van behandelingen voor
kwetsbare ouderen en chronisch zieken met
multifactoriële aandoeningen, die complicaties
en co-morbiditeit voorkomen en daardoor de
kwaliteit van leven verbeteren.
• Ontwikkeling van zorgtrajecten voor kwetsbare
ouderen en chronisch zieken met multi-
factoriële aandoeningen.
3 Onderwijs, opleidingen en
arbeidsmarkt
• Onderwijs en multidisciplinaire opleidingen
gericht op Healthy Ageing en ouderenzorg.
• Ontwikkeling van eigen arbeidsmarktbeleid
waardoor oudere medewerkers van het UMCG
langer en met plezier werken.
• Ontwikkeling van strategieën en programma’s
om de aantrekkingskracht van een loopbaan in
de zorg te vergroten.
15
UMCG kennismotor
Healthy Ageing

UMCG Healthy Ageing 17

Bouwen aan de toekomst
Het Universitair Medisch Centrum Groningen zet de komende
jaren op alle fronten in op Healthy Ageing. Met de missie
‘Bouwen aan de toekomst van gezondheid’ richten wij de focus
op levensprocessen, levenslijnen en de gevolgen van veroudering.
Als enig UMC in Nederland kiezen we ervoor om deze thematiek
structureel te verankeren in de volle breedte van onze kerntaken.
In onderzoek, patiëntenzorg én onderwijs & opleidingen is
gezond ouder worden inmiddels een belangrijk speerpunt. Deze
unieke aanpak wordt gehonoreerd met vele miljoenen euro’s
aan onderzoekssubsidies, waardoor de internationale rol van het
UMCG als kennismotor voor Healthy Ageing verder wordt
versterkt.
van gezondheid
Het feit dat het UMCG zo fors kan inzetten op gezond ouder
worden heeft alles te maken met LifeLines: de biobank en cohort-
studie die de komende dertig jaar álle risicofactoren voor het
krijgen van (meerdere) chronische aandoeningen en de
bijbehorende risicogroepen identificeert. Want met identificatie
van risico’s begint de kennisketen Healthy Ageing.

UMCG Healthy Ageing 19

 Biobanken
LifeLines

Waarom de één al relatief vroeg in het leven een chronische

ziekte ontwikkelt en de ander tot op hoge leeftijd vitaal blijft:
dat is de vraag die LifeLines gaat beantwoorden. De impact van
dit longitudinale bevolkingsonderzoek voor diagnostiek en
behandeling van multifactoriële aandoeningen is vergelijkbaar
met de Framinghamstudie, die de risicofactoren voor hart- en
vaatziekten keihard heeft aangetoond. LifeLines is een
gezamenlijk initiatief van het UMCG en de RUG. De biobank
fungeert als (inter)nationale faciliteit, waar onderzoekers uit zeer
diverse disciplines gebruik van kunnen maken. Op termijn biedt
LifeLines ook mogelijkheden voor het bedrijfsleven.

UMCG Healthy Ageing 21

 LifeLines

LifeLines is uniek van opzet en heeft state-of-the-art

faciliteiten voor dataopslag en databewerking. Het
gegevensbestand groeit op termijn uit tot een van de
grootste biobanken ter wereld. De studie volgt in to-
taal 165.000 inwoners van Noord-Nederland: kinde-
ren, ouders en grootouders. Deze driegeneratie-aan-
pak is uniek in de wereld. Als het onderzoek start, zijn
de meeste deelnemers nog gezond. Gedurende hun
leven ontwikkelen zich mogelijk chronische aandoe-
ningen. Door mensen minimaal dertig jaar te volgen,
wordt duidelijk of en wanneer de eerste symptomen
van een chronische ziekte zich manifesteren. LifeLines
zal inzicht geven in alle risicofactoren: erfelijke aanleg,
leefstijl, stofwisseling, voedingsgewoonten, medicijn-
gebruik, bewegingspatroon, infecties, stress maar
ook omgevingsfactoren zoals blootstelling aan scha-
delijke stoffen en dergelijke. Het is dan ook logisch
dat LifeLines een spilfunctie vervult in het Europese
overkoepelende biobank-project Biobanking and
Biomolecular Resources Research Infrastructures
(BBMRI) en coördinerend optreedt in samenwer-
kingsprojecten onder de BBMRI paraplu. De Ne-

derlandse overheid geeft hoge prioriteit aan onder-
steuning van een biobank infrastructuur, getuige de
financiering van het nationale, overkoepelende bio-
bank-initiatief BBMRI-NL. Het UMCG is hierin part-
ner met talrijke cohortstudies waaronder LifeLines.
Ook is LifeLines nauw betrokken bij projecten om
populatiebiobanken te koppelen. Verder faciliteert
LifeLines onderzoeken van Top Instituut Pharma,
Top Instituut Food & Nutrition en van het Center for
Translational Molecular Medicine (CTMM) als het
gaat om de ontwikkeling van nieuwe medicijnen en
het evalueren van gezondheidsbevorderende effec-
ten van specifieke voedingsmiddelen.
Uniek ontwerp
LifeLines is het enige bevolkingsonderzoek dat zich
expliciet richt op de vraag waarom de één gezond
ouder wordt en de ander chronische aandoeningen
ontwikkelt. Normaliter worden in bevolkingsonder-
zoeken mensen gevolgd die al ziek zijn, met als doel
zicht te krijgen op de korte- en langetermijneffecten
van behandeling. Dat zegt echter niets over hoe ziek-
UMCG Healthy Ageing
Biobanken
ten voorkomen kunnen worden. De uitkomsten van
LifeLines zullen daarentegen leiden tot een betere
preventie én tot innovatieve en doelmatige diagnos-
tiek, behandeling en zorg.
Ook buiten de directe gezondheidszorg is de LifeLi-
nes-databank van onschatbare waarde. De voedings-
middelenindustrie, biotechnologiebedrijven en de
farmaceutische industrie kunnen het effect van hun
innovaties en producten op de gezondheid van men-
sen volgen. Ook het effect van veranderingen op het
gebied leefstijl, sociale omgeving en tal van andere
factoren is via LifeLines te meten.
www.lifelines.nl
23
Framingham-studie
Dit cohortonderzoek startte
in 1948 onder de inwoners
van Framingham (VS) en
loopt nog steeds. Het
verband tussen een hoog
cholesterolgehalte en het
risico op een hartinfarct is in
deze studie voor het eerst
gelegd. Andere Framingham-
inzichten zijn minstens zo
bekend: veel bewegen en
gezonde voeding
verminderen de kans op
hart- en vaatziekten, rokers
hebben een flink verhoogd
risico en met minder roken
wordt dat risico verlaagd, en
ook overgewicht vergroot
de kans op hart- en vaat-
ziekten. Minder bekend is dat
Framingham ook informatie
heeft opgeleverd over het
ontstaan van andere
aandoeningen als dementie,
kanker, arthritis, osteoporose
en auditieve- en visuele
stoornissen.
TARGET
LifeLines vereist dat de
gegevens van alle onder-
zoeksdeelnemers veilig
worden bewaard. Tegelijker-
tijd moeten onderzoekers
gegevens kunnen
combineren om verbanden
en oorzaken aan te kunnen
tonen. Met de juiste ICT
kunnen zij met één druk op
de knop de juiste data boven
tafel halen zonder dat de
privacy van de deelnemers
aangetast wordt. Groningen
heeft een topfaciliteit voor
grootschalige data-
verwerking: TARGET.
TARGET is een initiatief van
de RUG, het UMCG, het
bedrijfsleven en overheden.
24

LifeLines volgt in totaal 165.000 inwoners van Noord-Nederland:
kinderen, ouders en grootouders. Deze driegeneratie-aanpak is uniek.
Een aantal belangrijke UMCG-cohortonderzoeken in
Noord-Nederland is aan LifeLines gekoppeld.
• Vlagtwedde-Vlaardingen: een van de eerste
grote epidemiologische studies in Nederland. Dit
bevolkingsonderzoek naar het ontstaan van long-
ziekten liep van 1965 tot 1990 en er namen ruim
8.000 mensen aan deel.
• TRAILS (Tracking Adolescents Individual Lives
Survey) zoekt naar de sociale, psychologische en
biologische oorzaken van probleemgedrag. Het
UMCG is penvoerder van deze landelijke studie
waarin ongeveer 2.700 kinderen en jongeren tussen
11 en 25 jaar worden gevolgd.
• PREVEND (Prevention of Renal and Vascular
End-stage Disease). Deze studie onder 8.000
inwoners van de stad Groningen heeft aangetoond
dat nierschade vroegtijdig is te signaleren door de
urine te testen op de aanwezigheid van het eiwit
albumine.
UMCG Healthy Ageing
Biobanken
• GECKO (Groningen Expertise Centrum voor
Kinderen met Overgewicht). Overgewicht begint
volksziekte nummer 1 te worden. Obesitas kan
leiden tot hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk en
type 2 diabetes. Onderzoek wijst uit dat de periode
voor de geboorte en de eerste levensjaren bepalend
zijn voor het ontstaan van overgewicht op latere
leeftijd. Om factoren vast te stellen die bepalend
zijn voor het ontstaan van overgewicht volgt
GECKO 2.000 Drentse baby’s en hun ouders.
• GIANTT (Groningen Initiative to Analyse Type 2
diabetes Treatment) brengt de ontwikkeling in
kaart van type 2 diabetes bij patiënten in huisartsen-
praktijken in de provincie Groningen en Noord-
Drenthe, evenals de behandeling die gegeven wordt
en het effect daarvan.
25
Inzicht in het

Basaal onderzoek
verouderingsproces
Wat is veroudering? Iedereen kent het fenomeen maar niemand
begrijpt wat het is. Fundamenteel onderzoek zal verklaringen
moeten bieden voor statistische verbanden tussen ziekte en
omgevingsfactoren die door LifeLines en andere cohort-
onderzoeken aan het licht worden gebracht. Het UMCG en de
RUG openen in 2011 een topinstituut voor verouderings-
onderzoek, geformeerd rondom wetenschappers die tot de
absolute wereldtop behoren.

UMCG Healthy Ageing 27


ERIBA
De maatschappelijke gevolgen van de vergrijzing
vragen om een snelle kennis-boost. Daarvoor is het
nodig om op internationaal topniveau basale biolo-
gische verouderingsvragen op te lossen. Alleen een
wetenschappelijk topinstituut specifiek gericht op
de biologische mechanismen van veroudering kan
die kennis genereren. Wereldwijd zijn er maar weinig
onderzoeksinstituten die zich uitsluitend op verou-
dering richten. Dat moet anders. Het UMCG en de
RUG investeren daarom in het European Research
Institute on the Biology of Ageing (ERIBA). In Gro-
ningen wordt een gloednieuw gebouw neergezet,
voorzien van alle faciliteiten voor toponderzoek en
dichtbij voorzieningen van het UMCG, de RUG en de
Hanzehogeschool zodat synergie kan ontstaan. Van-
af 2011 gaan in dit nieuwe gebouw internationale
topwetenschappers aan het werk. Dat biedt kansen
voor Nederland en Europa om de kenniseconomie
een forse impuls te geven.
ERIBA wordt geformeerd rondom wetenschappers
die tot de absolute wereldtop behoren. Een aantal
UMCG Healthy Ageing
Basaal onderzoek
van hen werkt nu al in het UMCG. Als het gaat om
verouderingsonderzoek in modelorganismen zoals
wormen, fruitvliegjes, zebravissen en muizen heb-
ben deze celbiologen, moleculair biologen en gene-
tici een internationaal hoogstaande reputatie. Zij leg-
gen mechanismen bloot die ten grondslag liggen aan
neurodegeneratieve ziekten zoals Alzheimer, Parkin-
son en Huntington, maar ook zoeken zij bijvoorbeeld
naar de basale oorzaken van tumorvorming en dia-
betes mellitus. Hun ‘nieuwe’ ERIBA-collega’s zullen
hier extra expertise aan toevoegen. Iedere topwe-
tenschapper krijgt een eigen onderzoeksgroep en de
beschikking over state-of-the-art faciliteiten.
Door reeds geïnitieerde samenwerkingsverban-
den met andere vooraanstaande internationale
onderzoeksinstituten ontstaan focus en massa om
belangwekkende wetenschappelijke doorbraken
te bewerkstelligen. De excellente onderzoeksinfra-
structuur maakt nieuwe kennis mogelijk over de mo-
leculaire processen die tot veroudering leiden en die
de ontwikkeling van somatische en psychische ziek-
ten beïnvloeden. Zo kunnen de ERIBA-onderzoekers
bijvoorbeeld gebruik maken van de UMCG Mouse
29
 ERIBA geeft de kenniseconomie een forse impuls

Basaal onderzoek
Clinic for Ageing Research, een topfaciliteit voor waar men fundamenteel en klinisch onderzoek doet
proefdieronderzoek, en van het Genome Analyser naar veroudering. Jonge onderzoekers van de Mayo
sequencing system waarin alle genen van proefper- Clinics promoveren in Groningen, onderzoekers uit
sonen in een paar uur worden gescreend. Groningen maken gebruik van de hypermoderne fa-
ciliteiten van de Mayo Clinics en vice versa. Een an-
Op basis van onderzoeksresultaten van ERIBA kun- dere internationale partner is het Buck Institute for
nen effectieve methoden voor preventie en behan- Age Research in Californië. In dit instituut richt men
deling van ouderdomsziekten worden ontwikkeld. zich op de connectie tussen ziekte en veroudering.
Commerciële toepassingen zullen daaruit voort-
vloeien. Deze liggen op het vlak van nieuwe pro-
ducten en methoden voor screening, diagnose en
behandeling, nieuwe medicijnen en innovatieve voe-
dingsproducten. ERIBA zal een aanzuigende werking
hebben op internationaal toptalent en bedrijven die
dichtbij deze kennisbron willen zitten.

ERIBA heeft al een aantal interessante partners. In

eigen land wordt nauw samengewerkt met de uni-
versiteiten van Leiden en Rotterdam. Op Europees
niveau liggen er samenwerkingsverbanden met het
Max Planck Instituut in Keulen, het Institute for
Ageing and Health in Newcastle en het University
College of London. Verder is er een alliantie gesloten
met de Mayo Clinics in Rochester, Minnesota (VS),

UMCG Healthy Ageing 31

Vroeger signaleren,
beter behandelen
Het krijgen van een chronische aandoening is nu vaak niet te
voorkomen. Nieuwe kennis kan er echter wel voor zorgen dat een

Preventie
ziekte in een vroeger stadium wordt ontdekt, dat een ziekte zich
pas later manifesteert en/of dat effectievere behandeling en zorg
de gevolgen verzachten. Kortom: nieuwe kennis leidt tot betere
preventie. Het UMCG behoort tot de internationale top als het
gaat om dit type wetenschappelijk onderzoek. Gegevens uit
bijvoorbeeld LifeLines en TRAILS spelen hierin een belangrijke
rol.

UMCG Healthy Ageing 33

 Sneller opsporen
Het UMCG leidt een aantal nationale cohortonder-
zoeken naar het sneller identificeren van risicogroe-
pen: type 2 diabetes en borstkanker.
Op dit moment komt de diagnose ‘diabetes type
2’ gemiddeld tien jaar te laat en dan is er al schade
aan de organen. Het UMCG leidt het landelijke on-
derzoek PREDICCt, gefinancierd door het Center
for Translational Molecular Medicine (CTMM), naar
nieuwe methodes voor diagnostiek die deze aandoe-
ning al heel vroeg kunnen voorspellen.
Het Mammoth-onderzoek is het tweede toonaange-
vende CTMM-project dat het UMCG coördineert.
Hier gaat het om de ontwikkeling van moleculaire
beeldvorming om diagnostiek en behandeling te
verbeteren van borstkanker, een aandoening die een
op de negen vrouwen treft.
Ander UMCG-onderzoek richt zich op het identifi-
ceren van risicogroepen voor depressie. Er wordt
onder andere gekeken waarom depressie clustert
met andere chronische ziekten. Ten slotte wordt er
onderzoek gedaan naar de ontwikkeling en toepas-
34
sing van instrumenten die de kwetsbaarheid en
het welbevinden van ouderen en chronisch zieken
in kaart brengen: de Groningen Frailty Index en In-
termed. Dit zijn innovatieve meetinstrumenten die
individueel alle levensaspecten in kaart brengen: li-
chamelijk, geestelijk, sociaal enzovoorts. Ze vormen
de basis voor een integrale, multidisciplinaire aanpak
en zijn een voorwaarde voor goede ketenzorg.
Tal van medische specialismen in het UMCG doen
onderzoek naar betere behandelmethoden. Bijvoor-
beeld op het gebied van astma en COPD, leverziek-
ten, nierfalen, incontinentie, osteoartritis, osteopo-
rose, glaucoom etcetera. Deze onderzoeken dragen
bij aan het verlagen van de kosten van zorg en behan-
deling. Het UMCG heeft een lange traditie van on-
derzoek naar dergelijke chronische aandoeningen.
Ageing Brain
‘No healthy ageing without mental and cognitive
health’. Psychiatrische stoornissen en neurodege-
neratieve ziekten die de hersenen aantasten heb-
ben ernstige gevolgen voor de kwaliteit van leven.
Het UMCG heeft het onderzoek naar mentale en
cognitieve stoornissen in eigen huis gebundeld in
het multidisciplinaire Ageing Brain-initiatief. Hierin
werken psychiaters, psychologen, epidemiologen,
internisten, neurologen en andere disciplines met
elkaar samen. Bij het zoeken naar risicofactoren en
vroege signalen die leiden tot mentale en cognitieve
stoornissen maken zij gebruik van bevolkingsstudies
zoals LifeLines en TRAILS. Verder beschikken zij over
topfaciliteiten zoals het NeuroImaging Center, een
Animal PET-center en een genotyperingslaborato-
rium. Het Ageing Brain-initiatief participeert in het
nationale onderzoeksprogramma Geestkracht dat
kennis en toepassingen zal genereren op het gebied
van angst- en stemmingsstoornissen, psychosen en
gedragsstoornissen. Het sluit aan bij de ontwikke-
ling op Europees niveau op het gebied van Joint Pro-
gramming rondom neurodegeneratieve ziekten, bij
het nationale programma Hersenen en Cognitie en
bij andere nationale ontwikkelingen rond dit thema.
Het UMCG is een groot voorstander van een geza-
menlijke (Europese) aanpak.
UMCG Healthy Ageing
Neurodegeneratieve ziekten
Naarmate de ouderenpopulatie groeit, neemt ook
Preventie
het aantal mensen met neurodegeneratieve ziekten,
waaronder dementie, toe. De verwachting is dat tus-
sen 2008 en 2030 alleen al in Nederland het aantal
Alzheimerpatiënten met 68 procent stijgt. In het
UMCG wordt van oudsher veel onderzoek gedaan
naar neurodegeneratieve aandoeningen zoals Alz-
heimer, Parkinson en Huntington. Niet voor niets is
het UMCG aangewezen als een van de vier Alzhei-
mercentra in Nederland. De kracht van het UMCG-
onderzoek naar neurodegeneratieve ziekten is dat
onder één dak de hele keten van basaal tot en met
klinisch onderzoek samenwerkt. Ageing Brain is een
belangrijke schakel tussen ERIBA en het UMCG Cen-
trum voor Ouderengeneeskunde (UCO).
Emotionele stoornissen en stress
Waarom wordt de één psychisch ziek en de ander
niet? Depressie is een belangrijke risicofactor bij het
ontstaan van andere chronische ziekten, zowel psy-
chische als somatische. Bijvoorbeeld: depressieve
vijftigplussers hebben tweemaal zoveel kans op de-
mentie; na een depressie neemt de kans op kanker
35
Faciliteiten voor toponderzoek
• Genotyping sequencing facilities
• Faciliteit voor proteomics en metabolomics
• Research laboratorium met UMCG Mouse Clinic
• Bioinformatica
• NeuroImaging Center
• Animal PET en CT-center
• Biobanken
• Flow Cytometrie faciliteit
• Clinical research organisation/TCC
• Good Manufacturing Practice Unit
• Confocal microscopy, electron microscopy, laser capture
microscopy, high speed quantitative fluorescence
imaging at sub-cellular level, high speed live cell imaging,
in vivo fluorescence microscopy
• Business Generator
toe en de overlevingskansen van mensen met een
hartinfarct zijn kleiner naarmate zij hoger scoren
op een depressieschaal. Emotionele stoornissen als
depressie en angst zijn stress-gerelateerde aandoe-
ningen. Op hun beurt belasten emotionele proble-
men de stress-systemen van het lichaam en vergro-
ten daarmee de kans op ‘unhealthy ageing’. Diverse
groepen doen onderzoek naar verschillende facetten
van emotionele stoornissen en stress en naar hun
onderlinge samenhang.
Jeugd
Het UMCG-initiatief Ageing Brain richt zich ook
op de geestelijke gezondheid van jongeren. In het
TRAILS-onderzoek gaat het om de sociale, psycho-
logische en biologische oorzaken van emotionele
en gedragsproblemen in de periode tussen de kin-
dertijd en jongvolwassenheid. Deze periode is van
cruciaal belang voor het verdere leven. Onderzocht
wordt onder meer welke combinaties van persoons-
kenmerken (waaronder erfelijke factoren) en omge-
vingsfactoren van invloed zijn op de kans op een ge-
zonde (mentale) ontwikkeling. Door dit onderzoek
ontstaat meer zicht op bepalende factoren voor
 Nieuwe kennis leidt tot een betere preventie

healthy ageing tijdens de jeugd. Dat is belangrijk voor zend kinderen en hun ouders worden drie tot ze-
de ontwikkeling van preventief beleid. ven jaar gevolgd op tal van aspecten: psychosociale

Preventie
problemen, de opvoedingssituatie en de zorg die ze
krijgen. Deze gegevens vormen de basis voor twee
Take Care grote onderzoekstrajecten: een tweejarige studie
naar het functioneren van de zorg voor de jeugd in
Het aantal kinderen en jongeren van 0 tot 23 jaar de provincie Groningen nu en een langjarige studie
dat in aanraking komt met zorginstellingen neemt waarbij kinderen op hun weg door de zorg worden
snel toe. Kinderen en jongeren kampen met diverse gevolgd. Take Care zal gelinkt worden aan LifeLines
problemen en krijgen te maken met vele instanties. en TRAILS.
Bij het ene kind gaat het om lastig gedrag, bij het an-
dere om problemen thuis. Soms helpt het als de ou-
ders een lichte vorm van opvoedingsondersteuning
krijgen, maar het kan ook zijn dat kinderen uit huis
geplaatst moeten worden. Kinderen komen soms
later via een andere weg opnieuw in aanraking met
de zorg.
Take Care (Tracking Achievements, Key processes
and Efforts in professional care for Children and Ado-
lescents Research) is een grootschalige langetermijn-
studie van het UMCG en de RUG naar de effectiviteit
van de zorg voor jeugd in Noord-Nederland, waarbij
het hele professionele veld, diverse zorgaanbieders
en andere partners worden betrokken. Tweedui-

UMCG Healthy Ageing 37

Optimalisering van
de zorg voor ouderen
en chronisch zieken
Mensen met complexe multifactoriële aandoeningen – veelal
ouderen – lopen vast in ons systeem van gezondheidszorg dat gericht
is op het afzonderlijk behandelen van ziektes. Bovendien verlopen
ziekteprocessen bij ouderen anders dan bij de gemiddelde volwassene.
Internationale standaarden voor medische behandelingen zijn
ontwikkeld op basis van onderzoeksresultaten bij mensen tussen de

Zorg
twintig en vijfenveertig jaar. Maar wat goed is voor deze leeftijds-
categorie is niet per definitie goed voor ouderen. Immers, botten
worden broos, in de celdeling treden fouten op en het immuunsysteem
werkt niet meer zo effectief. In het UMCG speuren onderzoekers en
artsen naar betere behandelmethoden voor kwetsbare ouderen en
worden specifieke zorgtrajecten opgezet voor deze groep patiënten.

UMCG Healthy Ageing 39

 Het kenmerk van kwetsbaarheid is een stapeling van aandoeningen
UMCG Centrum voor Ouderen-
geneeskunde
Kwetsbare ouderen hebben baat bij een geïnte-
greerde aanpak waarin gezondheid, welzijn en wel-
bevinden centraal staan. Genezing is immers vaak
niet meer aan de orde. Het UMCG Centrum voor
Ouderengeneeskunde (UCO) ontwikkelt zorgpaden
rondom een aantal symptomen zoals vallen, geheu-
genstoornissen, acute verwardheid en onbegrepen
achteruitgang. Men doet daarnaast onderzoek naar
polifarmacie, emotionele stoornissen en multimor-
biditeit. Artsen zoeken naar de achterliggende pro-
blematiek en maken een behandelplan op maat. In
het UCO wordt multidisciplinair gewerkt: behalve
specialisten ouderengeneeskunde (internisten, ver-
pleeghuisartsen en klinisch geriaters) werken er ook
psychiaters, neurologen, neuropsychologen, socio-
logen en verpleegkundig consulenten.
Ook als onderzoeksdomein is de ouderengenees-
kunde een nieuw fenomeen. Het UCO heeft een
belangrijke onderzoekscomponent die aansluit bij
LifeLines en het fundamenteel biomedisch veroude-
UMCG Healthy Ageing
ringsonderzoek. De resultaten van dit onderzoek
krijgen een klinisch vervolg in het UCO en bij ex-
terne partners binnen de Onderwijs & Opleidings
Regio (OOR) Noord-Nederland, die samen met het
UMCG participeren in het Nationaal Programma
Ouderenzorg Noord-Nederland (NPO-NN) van het
Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
Het UCO is initiatiefnemer van een aantal bijzondere
transitie-experimenten. Een belangrijk transitie-
experiment begint bij de basis: het breed in kaart
brengen van de kwetsbaarheid, de complexiteit en
Zorg
het welbevinden van ouderen. Het UCO heeft hier-
voor een meetinstrument ontwikkeld. Deze aanpak
maakt het mogelijk om de zorg fundamenteel anders
in te richten en aan te laten sluiten bij de werkelijke
behoeften van kwetsbare ouderen. In het onderzoek
worden vijfentwintig verschillende populaties uit de
hele OOR-regio betrokken, waaronder bewoners
van verpleeg- en verzorgingshuizen, patiënten in een
huisartsenpraktijk, cliënten van een instelling voor
geestelijke gezondheidszorg, ouderen die thuiszorg
krijgen vanuit de Wet maatschappelijke ondersteu-
ning (Wmo) etcetera. De uitkomsten van dit onder-
zoek zijn bepalend voor de ontwikkeling van concre-
41
te innovatieve vormen van zorg en ondersteuning Technische Universiteit Twente en het Paul Scherrer
van ouderen in Noord-Nederland. Instituut in Villigen, Zwitserland. Fundamenteel ra-
diobiologisch onderzoek moet uitwijzen welke me-
chanismen een rol spelen bij het ontstaan van weef-
UMCG faciliteit voor partikel- selschade en wat precies het verschil is in biologisch
therapie effect tussen protonen en traditionele radiotherapie
met fotonen. Klinisch onderzoek betreft de relatie
Kankerpatiënten zijn kwetsbaar door de veelheid aan tussen de dosis en de omvang van het te bestralen
problemen die er door bestraling tijdens radiothera- orgaan en de kans op complicaties. Dit gebeurt in ge-
pie kunnen ontstaan: weefselschade, cardiovasculaire avanceerde computermodellen. Het UMCG is nauw
complicaties, chronische diarree, incontinentie, cog- betrokken bij nationaal en Europees onderzoek naar
nitieve stoornissen, onvruchtbaarheid, droge mond de meerwaarde van partikeltherapie.
en tandbederf. Met name oudere patiënten, bij wie
het weefsel zich minder snel herstelt, lopen risico op
nadelige bijeffecten. Vaak is de kans op terugkeer van
de tumor kleiner dan de kans op (ernstige) schade
op korte en/of lange termijn. Partikeltherapie in de
vorm van protonenbestraling kan in een aantal geval-
len deze problematiek verminderen dan wel voor-
komen. Het UMCG is betrokken bij de ontwikkeling
van partikeltherapie in Nederland en streeft naar
een faciliteit voor partikeltherapie in Groningen. Dit
doet het UMCG in een consortium bestaande uit
UMCG, RUG, Kernfysisch Versneller Instituut (KVI),

42
Zorg
Innovatieve technologie
Lichaamsweefsel van oudere patiënten heeft andere
eigenschappen dan dat van jonge mensen. Effectieve medische
ingrepen bij ouderen vereisen niet alleen nieuwe standaarden
voor medicijngebruik maar ook implantaten en andere bio-
materialen die passen bij een lichaam op leeftijd.
Het UMCG heeft onderzoek rond dit thema aangewezen als een
belangrijk speerpunt. Onderzoeksresultaten hebben al veel spin-
off naar het bedrijfsleven opgeleverd.

Technologie

UMCG Healthy Ageing 45

 Biomaterialen
Biomaterialen die geschikt zijn voor de oudere mens.
Dat is het onderzoeksterrein van ingenieurs en ande-
re bèta-wetenschappers die in het UMCG nauw sa-
menwerken met verschillende medische disciplines,
van oogheelkunde tot en met keel-, neus-, oorheel-
kunde en transplantatiegeneeskunde. Dankzij die
wisselwerking wordt in de kliniek optimaal gebruik
gemaakt van biomaterialen. Ook de HBO-opleidin-
gen Techniek, Biotechnologie en Laboratorium-
techniek in Groningen en Leeuwarden zorgen voor
meerwaarde. Met hen wordt samengewerkt in het
Healthy Ageing Network Northern Netherlands.
 
Veel vindingen hebben spin-off naar het bedrijfsle-
ven. Dankzij een uitstekende facilitering van starters
door het UMCG en de RUG zijn tal van biotechno-
logiebedrijven en samenwerkingsverbanden met het
MKB in Noord-Nederland tot bloei gekomen. Ook
internationaal zijn er goede samenwerkingsverban-
den, onder andere met de biomedische onderzoe-
kers van de Noord-Europese ‘Bioregion’ ScanBalt,
een ‘network of networks’ waarvan het UMCG ‘af-
filiated member’ is.
UMCG Healthy Ageing
Technology for the Elderly
Transplantatietechnologie
Het UMCG behoort tot de weinige ziekenhuizen in
de wereld waar alle vormen van orgaan- en weefsel-
transplantaties verricht worden. Het biomaterialen-
onderzoek ondersteunt het transplantatieonder-
zoek met de ontwikkeling van kunstmatige organen,
betere preservatietechnieken en de verbetering van
de kwaliteit van het donororgaan zelf. In de toe-
komst zal ook nieuwe technologie met behulp van
stamcellen hiervoor worden ingezet. Het UMCG
werkt daar nu al aan. Er worden nieuwe biochemi-
sche markers ontwikkeld, waardoor de kwaliteit van
donororganen zeer snel kan worden vastgesteld. Do-
nororganen die artsen vroeger zouden afwijzen voor
transplantatie, zorgen nu voor gezonde levensjaren
van de ontvanger. Het UMCG-onderzoek op dit ter-
rein participeert in het ‘BRIDGE-project’. BRIDGE
Technologie
staat voor Bridging Biomaterial Research Excellence
between Industry and Academia across Europe. Het
is een proefproject waarin men tracht een samen-
werkingsmodel voor universiteiten en industrie te
ontwikkelen rondom regeneratieve geneeskunde.
47
 Veel vindingen hebben spin-off naar het bedrijfsleven
Het is een van de vier proefprojecten van de toekom-
stige Knowledge and Innovation Communities (KIC)
die onder het Europees Instituut voor Innovatie en
Technologie (EIT) zullen gaan functioneren.
Biologische kunstnier
Het UMCG coördineert een onderzoek naar een
biologische kunstnier, waarbij menselijke niercellen
worden gekweekt. Deze niercellen worden gebruikt
om de filters in dialyseapparaten te verbeteren. De
biologische kunstnier verwijdert schadelijke oxida-
tieproducten die tot een versnelde veroudering van
weefsel leiden. Dit onderzoek wordt gefinancierd
door de Nierstichting en het Topinstituut Biomedi-
sche Materialen.
Medische productontwikkeling
Het UMCG werkt ook aan de verbetering van kunst-
matige implantaten, van cochleaire implantaten voor
doven en neuromodulatoren voor tinnituspatiënten
tot en met biodegradeerbare botplaten (kaakchirur-
gie) en tussenwervelschijfprothesen (orthopedie).
Dit soort high tech-toepassingen zijn van belang in
het kader van kwaliteit van leven, het kunnen deel-
UMCG Healthy Ageing 49
nemen aan de maatschappij en dus ook voor gezond
ouder worden. Een deel van het onderzoek richt zich
op het ontwerp van implantaten voor de oudere
mens.
De risico’s van kunstmatige implantaten in het li-
chaam zijn ongewenste bloed/weefselreacties en
ontstekingsreacties. Het UMCG doet fundamenteel
onderzoek naar de onderliggende processen. In dit
kader worden antimicrobiële, antistollings- en anti-
weefselreactiecoatings ontwikkeld. Het UMCG is
penvoerder van het Topinstituut Biomedische Mate-
rialen (BMM), dat onderzoek doet naar antimicrobi-
ële coatings. De kennis die dit oplevert wordt gevalo-
riseerd in een samenwerkingsverband met DSM.
Technologie
Onderwijs, opleidingen
en arbeidsmarkt
Door de vergrijzing neemt het aantal mensen met complexe
zorgproblematiek toe. Dat vraagt om een integrale benadering.
Het UMCG werkt aan het toesnijden van onderwijs en
opleidingen op een multidisciplinaire benadering van gezond en
actief oud worden. Het UMCG leidt daarmee een nieuwe
generatie onderzoekers, medici en verpleegkundigen op die oog
hebben voor preventie en multidisciplinair kunnen samenwerken.
Dit zijn de professionals die het concept Healthy Ageing zullen
uitdragen.
Als werkgever wil het UMCG zorgen dat oudere medewerkers
langer vitaal en met plezier kunnen blijven werken.

Opleidingen

UMCG Healthy Ageing 51

 Het UMCG leidt een nieuwe generatie professionals op
Onderwijs en opleidingen
Initieel onderwijs
Het curriculum Medische Wetenschappen G2010
werd in 2003/2004 ingevoerd. In dit curriculum
ligt het accent sterk op disciplineoverstijgende be-
kwaamheden: samenwerking, communicatie, or-
ganisatie, maatschappelijk handelen, wetenschap,
professionaliteit en medisch handelen. Als het
gaat om complexe patiëntenproblematiek, zoals
bij kwetsbare ouderen en mensen met meerdere
chronische ziekten, is ontwikkeling van deze com-
petenties een absolute voorwaarde. De opvolger
van G2010 is reeds in voorbereiding. Vast staat dat
dit curriculum een nog sterker accent zal leggen op
preventie en vroegtijdige diagnostiek. Ook starten in
het studiejaar 2009/2010 de International Bachelor
Global Health en een Healthy Ageing Track binnen
de masteropleidingen van BioMedical Sciences en
Pharmaceutical Medical Sciences.
Promoveren
In 2009 heeft het UMCG zijn (top)researchmas-
ters en de promotie-opleidingen samengebracht in
UMCG Healthy Ageing
de UMCG Graduate School for Medical Sciences
(GSMS). Het W.J. Kolff Institute for Biomedical Engi-
neering and Materials Science is hier onderdeel van.
Naamgever Pim Kolff (1911-2009) geldt als een pio-
nier op het gebied van onderzoek naar kunstmatige
organen. In het begin van de Tweede Wereldoorlog
werkte hij in Groningen aan de kunstnier waarmee
hij later zo beroemd zou worden.
Promovendi krijgen een gestructureerd opleidings-
programma aangeboden waarbinnen zij keus heb-
ben uit verschillende profielen. Dit zijn Drug Ex-
ploration, Life Sciences, Biomedical Engineering,
Behavioral and Cognitive Neurosciences en Health
Care Research. Al deze profielen zijn gekoppeld
aan een specifieke masteropleiding. De profielen
corresponderen bovendien met de grote Healthy
Ageing-onderzoeksthema’s van het Groningen In-
stitute for Healthy Ageing research (GIHAr). Voor
getalenteerde studenten Medische Wetenschappen
biedt de Graduate School for Medical Sciences de
succesvolle Junior Scientific Masterclass, die door 5
tot 10 procent van de studenten wordt gevolgd. In
de bachelorfase doorlopen zij een Honours Bachelor
Opleidingen
53
Medische Wetenschappen, waarna in het eerste jaar
van de masterfase een projectvoorstel geschreven
kan worden dat – bij honorering – recht geeft op
een MD/PhD-plaats. Tijdens het MD/PhD-traject
wordt promotieonderzoek bij een door de student
geselecteerde onderzoeker gecombineerd met het
doorlopen van de co-schappen. Afstuderen en pro-
moveren vinden gelijktijdig plaats. Met dit MD/PhD-
traject biedt het UMCG een unieke combinatie van
opleiding en onderzoek. Hiermee wordt een nieuwe
generatie arts-onderzoekers gevormd die het con-
cept Healthy Ageing in de toekomst uitdragen.
Inter- en multidisciplinair opleiden
De zorg aan kwetsbare ouderen heeft te lijden on-
der de domeinstrijd van disciplines en organisaties
die elkaar beconcurreren. Het UMCG Centrum voor
Ouderengeneeskunde, de opleiding Huisartsenge-
neeskunde van het UMCG en de nurse-practitio-
nersopleiding van de Hanzehogeschool Groningen,
zorgverzekeraar Menzis en de EVEAN-groep (thuis-
zorg) zijn daarom in 2009 een experiment begon-
nen om een geheel nieuwe opleiding ouderenzorg
gestalte te geven. Het opleidingsplan sluit aan bij de
54
ketengedachte. Professionals van verschillende disci-
plines die in hun dagelijks werk met elkaar te maken
krijgen, worden gezamenlijk opgeleid. Ieder in hun
eigen rol. De opleiding begint klein met huisartsen
en nurse practitioners. Voor de huisartsen valt dit
onder de bij- en nascholing, voor de nurse practiti-
oners betreft het de initiële opleiding. Alle beroeps-
groepen die met kwetsbare ouderen te maken krij-
gen moeten uiteindelijk samen de schoolbanken in:
huisartsen, verpleegkundigen, internisten, klinisch
geriaters, psychiaters, fysiotherapeuten, neurolo-
gen enzovoorts. De ontwikkeling van deze opleiding
vindt plaats in het kader van het Nationaal Program-
ma Ouderenzorg samen met het UMCG Wencke-
bach Instituut.
Arbeidsmarkt
Het UMCG werkt op het gebied van arbeidsmarkt
al langer samen met andere opleidingsinstellingen
en het bedrijfsleven. Opleidingen kunnen daardoor
meegroeien met de ontwikkelingen in de regio, bij-
voorbeeld als het gaat om technologie en services.
Het UMCG Wenckebach Instituut biedt op dit gebied
nascholingen aan. Daarbij wordt gebruik gemaakt
van het state-of-the-art Wenckebach Skills Center.
Mede dankzij deze initiatieven is het tekort aan me-
dewerkers in de zorg in Noord-Nederland veel lager
dan in de rest van Nederland, ondanks het feit dat
het aantal senioren hier relatief snel toeneemt.

Opleidingen

UMCG Healthy Ageing

Colofon

Uitgave
Universitair Medisch Centrum Groningen

Tekst
Helma Erkelens

Fotografie
Antoinette Borchert
en onder andere:
Henx Fotografie
Jeroen van Kooten
Andries de la Lande Cremer
John Stoel
studio Tineke Wieringa

Grafisch ontwerp
studio Tineke Wieringa

Druk
Het Grafisch Huis

Bindwerk
Binderij Stronkhorst Van der Esch

© 2009 UMCG

Universitair Medisch Centrum Groningen

Hanzeplein 1
Postbus 30 001
9700 RB Groningen
Healthy Ageing: kennisinnovatie en verzilvering Healthy Ageing

Nederland en – in breder verband – Noord-Europa zijn hard op weg marktleider te Gezond ouder worden betreft ons allemaal. Het begint al bij de conceptie: ouders
worden op het gebied van Healthy Ageing. Dankzij de kennis van het UMCG en het die hun genen en dus ook hun eventuele risico’s doorgeven. Daarna de negen
Healthy Ageing Network Northern Netherlands. Fundamentele inzichten van maanden in de baarmoeder, waar eveneens processen plaatsvinden die bepalend
onderzoekers van het UMCG en de RUG leiden niet alleen tot innovatieve zijn voor een gezonde levensloop of het ontstaan van ziekte later in het leven. En
producten maar ook tot nieuwe hoogwaardige werkgelegenheid. LifeLines alleen al ook na de geboorte houdt het niet op. De stijl van leven, het voedingspatroon, de
levert direct 150 nieuwe structurele arbeidsplaatsen op, indirect zijn dat er veel hoeveelheid lichaamsbeweging, het medicijngebruik… Al deze factoren
meer. Datzelfde geldt voor ERIBA. beïnvloeden de ontwikkeling van gezondheid. De aard van deze factoren en hoe
ze zich tot elkaar verhouden, is nog lang niet duidelijk. Daar is nieuwe kennis voor
De kennis die LifeLines, ERIBA, PREDICCt, Ageing Brain, Technology for the Elderly, nodig. De wetenschappers van het UMCG en hun nationale en internationale
het UMCG Centrum voor Ouderengeneeskunde en andere initiatieven voort- partners dragen bij aan het genereren van deze fundamenteel nieuwe kennis.
brengen, leiden tot kennisproducten zoals patenten, product-marktcombinaties en
een verhoogde doelmatigheid van de zorg door verbeterde preventie, diagnostiek
en behandeling. Toepassingen zullen vervolgens weer leiden tot nieuwe
fundamentele vragen. In Noord-Nederland is die valorisatieketen geborgd door de
samenwerking binnen het Healthy Ageing Network Northern Netherlands, met
het UMCG als epicentrum. Een snelle vertaling naar markttoepassingen vereist een
passende en dynamische infrastructuur die reeds in en om het UMCG aanwezig is.
Het UMCG, de RUG, de Hanzehogeschool en de gemeente Groningen zetten
gezamenlijk in op hoogwaardige kennisintensieve bedrijvigheid op het gebied van
Lifesciences, Food en Sensortechnologie. Jonge spin-off-bedrijfjes krijgen alle
faciliteiten, van huisvesting voor kantoren en laboratoria tot en met financiering.
Daardoor is hun aantal de laatste twee jaar sterk aan het stijgen.

Kennis, onderzoek en innovatie: het zijn dé pijlers onder economisch herstel en

groei voor de toekomst. Om onze economische slagkracht te behouden en te
vergroten, moet er steeds nieuwe kennis en technologie voorhanden zijn. De 21e
eeuw heeft behoefte aan nieuwe kennis over hoe we langer kunnen leven en
tegelijkertijd gezonder kunnen blijven. Het UMCG ziet preventie onder de noemer
Healthy Ageing als oplossing voor dit vraagstuk.

Het UMCG bouwt aan de toekomst van gezondheid.

www.hannn.eu www.umcg.nl
Healthy Ageing: kennisinnovatie en verzilvering Healthy Ageing

Nederland en – in breder verband – Noord-Europa zijn hard op weg marktleider te Gezond ouder worden betreft ons allemaal. Het begint al bij de conceptie: ouders
worden op het gebied van Healthy Ageing. Dankzij de kennis van het UMCG en het die hun genen en dus ook hun eventuele risico’s doorgeven. Daarna de negen
Healthy Ageing Network Northern Netherlands. Fundamentele inzichten van maanden in de baarmoeder, waar eveneens processen plaatsvinden die bepalend
onderzoekers van het UMCG en de RUG leiden niet alleen tot innovatieve zijn voor een gezonde levensloop of het ontstaan van ziekte later in het leven. En
producten maar ook tot nieuwe hoogwaardige werkgelegenheid. LifeLines alleen al ook na de geboorte houdt het niet op. De stijl van leven, het voedingspatroon, de
levert direct 150 nieuwe structurele arbeidsplaatsen op, indirect zijn dat er veel hoeveelheid lichaamsbeweging, het medicijngebruik… Al deze factoren
meer. Datzelfde geldt voor ERIBA. beïnvloeden de ontwikkeling van gezondheid. De aard van deze factoren en hoe
ze zich tot elkaar verhouden, is nog lang niet duidelijk. Daar is nieuwe kennis voor
De kennis die LifeLines, ERIBA, PREDICCt, Ageing Brain, Technology for the Elderly, nodig. De wetenschappers van het UMCG en hun nationale en internationale
het UMCG Centrum voor Ouderengeneeskunde en andere initiatieven voort- partners dragen bij aan het genereren van deze fundamenteel nieuwe kennis.
brengen, leiden tot kennisproducten zoals patenten, product-marktcombinaties en
een verhoogde doelmatigheid van de zorg door verbeterde preventie, diagnostiek
en behandeling. Toepassingen zullen vervolgens weer leiden tot nieuwe
fundamentele vragen. In Noord-Nederland is die valorisatieketen geborgd door de
samenwerking binnen het Healthy Ageing Network Northern Netherlands, met
het UMCG als epicentrum. Een snelle vertaling naar markttoepassingen vereist een
passende en dynamische infrastructuur die reeds in en om het UMCG aanwezig is.
Het UMCG, de RUG, de Hanzehogeschool en de gemeente Groningen zetten
gezamenlijk in op hoogwaardige kennisintensieve bedrijvigheid op het gebied van
Lifesciences, Food en Sensortechnologie. Jonge spin-off-bedrijfjes krijgen alle
faciliteiten, van huisvesting voor kantoren en laboratoria tot en met financiering.
Daardoor is hun aantal de laatste twee jaar sterk aan het stijgen.

Kennis, onderzoek en innovatie: het zijn dé pijlers onder economisch herstel en

groei voor de toekomst. Om onze economische slagkracht te behouden en te
vergroten, moet er steeds nieuwe kennis en technologie voorhanden zijn. De 21e
eeuw heeft behoefte aan nieuwe kennis over hoe we langer kunnen leven en
tegelijkertijd gezonder kunnen blijven. Het UMCG ziet preventie onder de noemer
Healthy Ageing als oplossing voor dit vraagstuk.

Het UMCG bouwt aan de toekomst van gezondheid.

www.hannn.eu www.umcg.nl