De onrust rond de inenting tegen baarmoederhalskanker stijgt met de dag.

Leek in het begin

vooral een handjevol tegenstanders van vaccinatie in het algemeen protest aan te tekenen.
Inmiddels nemen de angst en de twijfel ongekende proporties aan. Ook op gezondheid.blog.nl
schrijven meisjes dagelijks niet meer te weten wat te doen: inenten of niet inenten.

Om een idee te geven van de verwarring die er leeft onder tieners: de website kidsfeeling.nl
heeft een poll gehouden en gevraagd wie zich gaat laten inenten.

In 1 week tijd hebben ruim 450 meisjes de poll ingevuld. Bijna de helft van het weet het niet,
40% zegt zich zeker niet te laten inenten, 13% doet het zeker wel.

Waar komt alle onrust vandaan? Dat is een goede vraag. Feit is dat steeds meer websites uit
binnen- en buitenland verontrustende berichten melden over de HPV-inenting die 70% van de
gevallen van baarmoederhalskanker zou moeten voorkomen.

Angstige berichten uit Amerika bijvoorbeeld over meisjes die een half uur na inenting
verlamd raakten. In Amerika, dat ruim een jaar geleden begon met het inenten van
tienermeisjes met het vaccin Gardasil, zijn tientallen ernstige ‘bijwerkingen’ gerapporteerd
waarin een verband met de vaccinaties wordt vermoed.

Désirée L. Röver, medisch research journalist, en auteur van het boek Baarmoederhalskanker,
HPV-vaccins als een ’deus ex vagina’ dat in mei uitkomt, doet op de website argusoog.punt.nl
een pleidooi de vaccinatie vooral niet te gaan halen.

Als argument noemt ze onder andere de ernstige complicaties die zijn opgetreden na
vaccinatie in landen als Amerika en Spanje (Gardasil) en Groot-Brittannie (Cervarix).

Zo zou Spanje deze maand 76.000 doses Gardasil van de markt hebben gehaald, nadat twee
meisjes in Valencia enkele uren na hun HPV-vaccinatie in de intensive care waren beland.

Ook zou uit een studie (ze meldt helaas niet welke) blijken dat meisjes/vrouwen die op het
moment van vaccinatie de HPV-vaccinstammen bij zich dragen (en dus al seks hebben
gehad), maar liefst 44,6% meer kans lopen om baarmoederhalskanker te ontwikkelen…

Lange tijd heb ik met veel interesse de reacties op mijn blog gevolgd, geprobeerd meisjes
gerust te stellen, maar de onrust is inmiddels zo groot geworden dat ik er niet meer tegenop
kan.

Zelfs bij mij – die lange tijd het vaccin het voordeel van de twijfel wilde geven (de overheid
trekt toch niet voor niks miljoenen uit voor het HPV-vaccinatieprogramma?) – zijn er
inmiddels twijfels gerezen.

Want het is natuurlijk heel goed mogelijk dat farmaceuten informatie achterhouden of dat er
domweg nog heel veel niet bekend is.

Ik ben helaas niet in staat de onrust weg te nemen, kan ook geen advies geven of je de prik nu
wel of niet moet halen. Maar ik hoop hier wel wat sites aan te kunnen dragen die helpen bij
het nemen van een beslissing.
Naast wat sites die de onrust aanwakkeren, hier ook wat websites van officiële instanties. Doe
ermee wat je wilt. En wie nog een goede website kent: laat het weten!

Door Sonja Crielaard op vrijdag 27 februari 2009 om 13:32,

http://gezondheid.blog.nl/algemeen/2009/02/27/onrust-rond-vaccin-baarmoederhalskanker-
neemt-toe

Het eerste vaccin tegen baarmoederhalskanker werkt zoals het hoort. Dat blijkt uit de eerste grote studies onder
vrouwen, op de middellange termijn.

Gisteren wijdde het medische tijdschrift The New England Journal of Medicine een groot deel van het nummer
aan baarmoederhalskanker. Die vorm van kanker, in westerse landen zeldzaam, wordt veroorzaakt door een virus
dat tijdens seks wordt overgedragen. Daarom kunnen vrouwen ertegen ingeënt worden. Het eerste vaccin is sinds
het vorig najaar in Europa verkrijgbaar.

In twee onderzoeken werden bijna 18.000 meisjes en vrouwen drie jaar gevolgd. Bij vrouwen die nog niet
besmet waren met het humane papillomavirus (HPV) dat de kanker veroorzaakt, bood de vaccinatie, gegeven in
de bovenarm, nagenoeg 100 procent bescherming. Ze kregen geen vlekjes in hun baarmoederhals die zich tot
kanker kunnen ontwikkelen.

Althans, dat geldt voor de vier stammen van HPV die in het vaccin zitten. Naar schatting veroorzaken die zeker
70 procent van alle baarmoederhalskankers.

Het vaccin biedt geen bescherming tegen de andere, meer zeldzame kankerverwekkende virusstammen. Er
bestaan er zeker vijftien. Ernstige bijwerkingen had de prik niet, alleen soms wat pijn in de arm.

Enkele Europese landen, waaronder Duitsland en Zweden, zijn inmiddels begonnen met routinematige inenting
met het vaccin. In Nederland komt de Gezondheidsraad eind dit jaar met een advies.

Er moet nog worden bepaald of de kosten van de prik (zo’n 375 euro voor een volledige inenting in drie fasen)
opwegen tegen de baten. De vraag is verder op welke leeftijd vrouwen de vaccinatie het best kunnen krijgen, en
of het nut heeft om ook jongens in te enten, omdat zij drager kunnen zijn.

Ook adviseert de raad dan over het uitstrijkje. Nu kunnen vrouwen tussen de dertig en zestig elke vijf jaar hun
baarmoederslijmvlies laten controleren. Dat controleprogramma zal niet verdwijnen, maar wordt mogelijk
aangepast, ook omdat er nieuwe tests zijn.

Door Sonja Crielaard op zaterdag 12 mei 2007 om 9:01,

http://gezondheid.blog.nl/kinderen/2007/05/12/inenting-tegen-kanker-is-succes
Uitleg over het HPV vaccin en baarmoederhalskanker

Ter preventie van voorstadia van baarmoederhalskanker zijn er twee HPV vaccins op de
markt om te voorkomen dat er een HPV besmetting kan plaatsvinden. Dit omdat het Humaan
Papilloma Virus (HPV) op lange termijn kan uitgroeien tot baarmoederhalskanker.

Baarmoederhalskanker is een soort kanker die door een uitstrijkje relatief gezien makkelijk
vroeg op te sporen is. Daarnaast is er een vaccin beschikbaar om baarmoederhalskanker te
voorkomen, het zogenaamde HPV vaccin. Dit vaccin is in 2009 opgenomen in het
Rijksvaccinatieprogramma voor twaalfjarige meisjes.

HPV vaccin via het Rijksvaccinatieprogramma

Op 1 april 2008 heeft de Gezondheidsraad een advies gegeven aan de Minister van VWS om
voor meisjes van 12 jaar een vaccinatie tegen baarmoederhalskanker op te nemen in het
Rijksvaccinatieprogramma (RVP). Verreweg de meeste van hen hebben op die leeftijd nog
geen seksueel contact. De virussen die tot baarmoederhalskanker kunnen leiden worden
namelijk via seksueel contact overgebracht. Met de vaccinatie worden zij beschermd tegen
infectie met dergelijke virussen. De Gezondheidsraad adviseert wel om langdurig de
effectiviteit en veiligheid van de vaccins te blijven volgen.

Vaccinatie (RVP)

De eerste meisjes van 12 jaar worden in 2009 met het HPV-vaccin ingeënt. In september 2009
vindt de vaccinatie plaats van meisjes die geboren zijn op of na 1 januari 1997 en voor 1
september 1997.

Eenmalig zijn ook meisjes van 13 tot 16 jaar ingeënt omdat in die groep de meerderheid nog
geen seksueel contact heeft gehad. In maart 2009 is de inhaalcampagne voor meisjes die
geboren zijn in 1993 tot en met 1996.

GGD'en verzorgen de uitnodigingen en inentingen.

Veiligheid en bijwerkingen

Wat betreft de veiligheid van het HPV-vaccin wil KWF Kankerbestrijding graag benadrukken
dat elk medicijn aan strikte veiligheidseisen moet voldoen voordat het toegelaten wordt op de
Nederlandse markt. Uiteraard is het belangrijk om daar toezicht op te blijven houden.

Bij ieder medicijn bestaat een risico op bijwerkingen, deze worden in de bijsluiter benoemd.
Bij het HPV-vaccin kunnen op korte termijn bijwerkingen optreden zoals een rode huid, jeuk
en koorts. De onderzoeken naar bijwerkingen op lange termijn lopen ongeveer 6,5 jaar.
Daaruit blijkt niet dat er bijwerkingen zijn op langere termijn. De bijwerkingen zijn in een
klein-schalig onderzoek onderzocht bij twaalfjarige meisjes.

Op http://www.prikenbescherm.eu/ is meer informatie over onder andere bijwerkingen te

vinden. Ook heeft het RIVM een gratis telefoonnummer voor alle vragen over het HPV-
vaccin 0800-3018051.

Gratis en programmatisch

De minister geeft aan het belangrijk te vinden dat vaccinatie tegen HPV via het
Rijksvaccinatieprogramma gratis en programmatisch wordt aangeboden. Op deze wijze kan
de aanzienlijke ziektelast van baarmoederhalskanker en het daarmee gepaard gaande
persoonlijke leed in de toekomst worden verminderd. De minister benadrukt dat hij HPV
vaccinatie alleen in het RVP kon opnemen als deze vaccinatie kosteneffectief is, dit betekend
dat de gezondheidswinst opweegt tegen de kosten.

Het advies van de Gezondheidsraad heeft wel tot een discussie geleid. Daarbij werden
argumenten aangevoerd om het HPV-vaccin niet op te nemen in het RVP: het is nog niet
duidelijk of de gezondheidswinst opweegt tegen de kosten.

Hoe wordt baarmoederhalskanker veroorzaakt?

Baarmoederhalskanker wordt bijna altijd veroorzaakt door een infectie met een HPV virus,
dat via het seksueel verkeer overgedragen kan worden door mannen en vrouwen. De meeste
seksueel actieve mensen lopen ooit een of meer infecties op met HPV. De kans op besmetting
met een (hoog-risico) HPV is groter naarmate een vrouw of haar partner meer wisselende
seksuele contacten hebben. Andersom betekent het niet dat wanneer een vrouw
baarmoederhalskanker heeft, zij of haar partner 'dus' meer wisselende contacten hebben
(gehad).

Over het algemeen wordt de infectie door het afweersysteem van ons lichaam opgeruimd
binnen 1,5 jaar. Als een infectie langere tijd op de baarmoedermond aanwezig is, kan dit
leiden tot afwijkende cellen. Na een periode van vele jaren kunnen deze afwijkende cellen
zich ontwikkelen tot baarmoederhalskanker.

Cijfers baarmoederhalskanker in Nederland

In Nederland is het aantal nieuwe gevallen van baarmoederhalskanker ongeveer 700 per jaar.
In 2005 overleden ongeveer 230 Nederlandse vrouwen aan baarmoederhalskanker.

Wat doet het HPV vaccin?

Het HPV vaccin is een middel om HPV besmetting te vóórkomen en waardoor
baarmoederhalskanker zich niet kan ontwikkelen. Het is geen garantie dat een HPV infectie
zal uitblijven. Wanneer het HPV virus al actief is kan het vaccin niet de infectie opruimen.

Geeft het HPV vaccin 100 procent garantie?

Nee, baarmoederhalskanker wordt vrijwel altijd veroorzaakt door het humaan papillomavirus
(HPV). Gardasil beschermt tegen de typen 6, 11, 16 en 18 van dit virus. Het vaccin Cervarix
beschermt alleen voor de typen 16 en 18. De typen 16 en 18 zijn verantwoordelijk voor 70
procent van alle gevallen van baarmoederhalskanker. De typen 6 en 11 veroorzaken ruim 90
procent van alle genitale wratten. De huidige vaccins bieden nog geen volledige
bescherming.

Verschillen HPV vaccins

Gardasil en Cervarix zijn op de Nederlandse markt vrij verkrijgbaar bij de huisarts. De

werking van de verschillende vaccins is iets verschillend maar voor preventie van
baarmoederhalskanker beide vergelijkbaar. In Nederland wordt het HPV-vaccin Cervarix
toegediend bij de vaccinatie in het RVP.

Is het vaccin alleen voor meisjes/vrouwen?

Nee, de vaccins zijn goedgekeurd voor meisjes/vrouwen van 9 tot 26 jaar en voor Gardasil
ook voor jongens van 9 tot 15 jaar. Omdat de HPV infectie seksueel overdraagbaar is kunnen
ook jongens beschermd worden tegen ontwikkeling van het HPV virus. De HPV vaccins
mogen wettelijk gezien alleen bij deze leeftijdsgroepen gevaccinineerd worden. Bij de
farmaceut lopen onderzoeken om te kijken of het mogelijk is te vaccineren bij andere
leeftijdsgroepen.

Hoe vaak moet het vaccin toegediend worden?

Voor een effectieve bescherming zijn 3 vaccinaties nodig, binnen een periode van een jaar.
Het advies is om 2 en 6 maanden na de 1e vaccinatie opnieuw het vaccin toe te dienen. Uw
huisarts heeft meer informatie hierover.

Wie betaalt het HPV vaccin?

Via het Rijksvaccinatieprogramma is het gratis. Anderen die een HPV-vaccin willen zullen
het HPV-vaccin zelf moeten betalen, tenzij uw verzekeraar een vergoedingsregeling heeft. De
kosten bedragen ongeveer 125 euro per vaccinatie. (in totaal 3x 125 euro = 375 euro).
Sommige zorgverzekeraars hebben in de polisvoorwaarden van hun aanvullende verzekering
een vergoeding opgenomen. Het advies is om navraag te doen bij uw eigen zorgverzekeraar.
Hoeveel jaar biedt het vaccin bescherming?

Bekend is dat de HPV vaccins ongeveer 5 jaar bescherming bieden, dit omdat de meeste
studies pas enkele jaren lopen. Hoeveel vaker het vaccin mogelijk nog toegediend zal moeten
worden is niet bekend.

Moeten vrouwen nog een uitstrijkje laten maken?

Ja. Een uitstrijkje laten maken bij de huisarts of via het Bevolkingsonderzoek
Baarmoederhalskanker blijft nog steeds de methode om baarmoederhalskanker vroegtijdig op
te sporen. Het HPV vaccin biedt bescherming om het HPV besmetting te vóórkomen,
waardoor baarmoederhalskanker zich niet kan ontwikkelen. Zoals hierboven beschreven, het
biedt nooit 100% garantie dat baarmoederhalskanker vóórkomen kan worden.

Een uitstrijkje laten maken blijft dus belangrijk!

Bevolkingsonderzoek Baarmoederhalskanker

Alle vrouwen tussen de 30 en 60 jaar krijgen eens in de 5 jaar een uitnodiging voor het gratis
Bevolkingsonderzoek Baarmoederhalskanker. Door middel van een uitstrijkje kan
baarmoederhalskanker in een vroeg stadium ontdekt worden, zelfs wanneer er nog geen
klachten zijn. Zie http://www.uitstrijkje.nl/

Sinds enkele jaren wordt binnen het Bevolkingsonderzoek Baarmoederhalskanker onderzoek

gedaan of baarmoederhalskanker nóg vroeger opgespoord kan worden door een HPV-test toe
te passen bij het afnemen van het uitstrijkje. Er wordt gekeken of deze HPV-test effectief is,
hierbij worden de kosten vergeleken met de gezondheidswinst. De overheid zal moeten
beslissen aan de hand van de resultaten of de HPV-test wordt opgenomen naast het uitstrijkje
binnen het Bevolkingsonderzoek Baarmoederhalskanker.

Wat is het standpunt van KWF Kankerbestrijding?

Opname van HPV vaccinatie in het Rijksvaccinatie Programma zal een bijdrage leveren aan
de strijd tegen kanker. Het is nog onzeker hoelang de bescherming duurt van het HPV-vaccin
omdat de onderzoeken ernaar nog niet lang genoeg lopen. KWF Kankerbestrijding verwacht
van de overheid dat zij hierover het publiek duidelijk informeert.

Daarom blijft goede voorlichting over voorkomen en vroege ontdekking van

baarmoederhalskanker van groot belang. Want vaccinatie betekent niet dat deelname aan het
bevolkingsonderzoek voor vrouwen van 30 tot 60 jaar niet meer nodig is. Ook geeft
vaccinatie geen 100% garantie dat baarmoederhalskanker kan worden voorkomen. En dat
adequaat reageren op klachten zoals onverwacht vaginaal bloedverlies noodzakelijk blijft.

http://www.kwfkankerbestrijding.nl/index.jsp?objectid=16739
Fabels en Feiten

De wildste verhalen doen de ronde over de inenting tegen baarmoederhalskanker. Kijk hier
voor de feiten.

FABEL: Een HPV-infectie kan helemaal geen kanker veroorzaken

FEIT: Een infectie kan wel degelijk kanker veroorzaken. Sterker nog, een langdurige HPV-
infectie is een voorwaarde voor het krijgen voor baarmoederhalskanker. Degene die deze
belangrijke ontdekking heeft gedaan (in de jaren zeventig) heeft daar onlangs de Nobelprijs
voor ontvangen. Juist door deze ontdekking kon een vaccin tegen baarmoederhalskanker
worden ontwikkeld. En daardoor worden nu meisjes in Nederland gevaccineerd.

FABEL: Meisjes die al besmet zijn, lopen 44,6% meer kans op baarmoederhalskanker
FEIT: Meisjes die een HPV-infectie hebben, lopen niet méér kans op baarmoederhalskanker
als ze gevaccineerd worden. Dat blijkt uit wetenschappelijk onderzoek. Het percentage van
44,6% is afkomstig van de FDA (Amerikaanse registratieautoriteit). Op hun website wordt
één onderzoek aangehaald, maar de studiegroepen uit dat onderzoek waren vóór de
behandeling al niet gelijk. Dat wil zeggen dat je de controlegroep niet kunt vergelijken met de
groep die HPV-vaccin (Gardasil®) kreeg. Het FDA heeft ook naar andere, goede
onderzoeken gekeken. Daaruit blijkt dat je niet meer kans op baarmoederhalskanker krijgt
door vaccinatie.

FABEL: Vaccinatie is niet nodig. Een HPV-infectie verdwijnt toch meestal vanzelf
FEIT: Een lichaam kan inderdaad in veel gevallen een infectie zelf bestrijden, ook een HPV-
infectie. Maar helaas blijft het virus bij sommige meisjes sluimerend aanwezig. Een deel van
die sluimerende infecties leidt na jaren tot veranderingen in de cellen van de baarmoederhals.
Uiteindelijk kan dit overgaan in baarmoederhalskanker. Let wel, tussen de infectie en het
ontstaan van baarmoederhalskanker zit meestal vijftien jaar of langer. Je kunt dus besmet zijn
en pas jaren later ontdekken dat je baarmoederhalskanker hebt. Het HPV-vaccin kan dit
voorkomen. Van te voren weet je niet bij wie een infectie tot baarmoederhalskanker leidt.

FABEL: Vitamine A en foliumzuur helpen net zo goed tegen een HPV-infectie

FEIT: Er is geen enkel wetenschappelijk onderzoek dat aantoont dat vitamine A en
foliumzuur tegen een HPV-infectie helpen. Vaccinatie tegen HPV kan wel
baarmoederhalskanker voorkomen.

FABEL: Het vaccin kan onvruchtbaarheid en kanker veroorzaken

FEIT: Dit is niet waar. De verspreiders van deze fabel zeggen dat het vaccin de menselijke
genetische structuur verandert waardoor meisjes onvruchtbaar worden of kanker met
abnormale orgaanontwikkeling kunnen krijgen. Het vaccin bevat echter geen erfelijk
materiaal van het HPV-virus, maar alleen eiwitdeeltjes. Het is dus onmogelijk dat de
menselijke genetische structuur verandert door het vaccin.

FABEL: Het vaccin geeft vaak een anafylactische shock

FEIT: Voor vaccinaties in het algemeen geldt dat er een kans van 1 op de miljoen tot tien
miljoen is, dat je meteen na een prik een acute reactie krijgt, ook wel anafylactische shock
genoemd. Sinds 1962 houdt het RIVM bij of dit gebeurt en dat is nog nooit gemeld.

FABEL: Je kunt verlamd raken door het vaccin

FEIT: In sommige landen zouden meisjes meteen na de vaccinatie verlamd zijn geraakt. Na
uitgebreid onderzoek bleek dat echter niet door de vaccinatie te komen. Soms krijgen mensen
een bepaalde ziekte of aandoening. Dat kan bij toeval gebeuren na een HPV-vaccinatie, maar
dat wil niet zeggen dat het door de vaccinatie komt. In landen waar de vaccinatie al is
ingevoerd, zoals Amerika, zijn er geen meisjes ernstig ziek geworden door de prikken.

FABEL: In andere landen zijn meisjes doodgegaan door de vaccinatie

FEIT: Er is geen enkel geval bekend dat een meisje is overleden door een HPV-vaccinatie.
Natuurlijk is het mogelijk dat iemand overlijdt aan een bepaalde ziekte of aandoening. Dit kan
toevallig gebeuren na een HPV-vaccinatie. Maar er is nooit een meisje overleden door de
HPV-vaccinatie.

FABEL: Het vaccin bevat levensgevaarlijke giftige stoffen van insecten

FEIT: Het viruseiwit in het vaccin is gemaakt met behulp van gekweekte insectencellen.
Maar in het vaccin zitten allang geen insectencellen meer. Het viruseiwit is namelijk
gezuiverd en gescheiden van de cellen.

FABEL: Het vaccin bevat een stof die in rattengif zit

FEIT: Dat is niet waar. De mensen die deze fabel verspreiden, bedoelen de stof
natriumboraat. Deze stof zit in veel producten, waaronder rattengif en kakkerlakkengif. In
Cervarix, het vaccin dat in Nederland wordt gebruikt, zit dit niet. In Gardasil, het andere
HPV-vaccin dat op de markt is, zit de stof wel. Maar het gaat om een superkleine hoeveelheid
die niet schadelijk is voor mensen.

FABEL: In Spanje is het vaccinatieprogramma stopgezet, omdat twee meisjes ziek

werden
FEIT: Het vaccinatieprogramma is niet stopgezet. Wel is een partij vaccins voorlopig terzijde
gezet. Deze partij is grondig onderzocht en er bleek niets mee aan de hand te zijn. Of de
meisjes ziek zijn geworden door vaccinatie, wordt nu nog onderzocht.

FABEL: Na drie tot vijf jaar moet je opnieuw een vaccinatie

FEIT: Dat klopt niet. Onderzoek tot nu toe laat zien dat er na ruim zes jaar nog steeds
voldoende bescherming is tegen het virus waar je baarmoederhalskanker door kan krijgen.
Maar dan zijn de afweerstoffen in het bloed nog zo hoog dat de bescherming waarschijnlijk
veel langer duurt. Hoe lang precies is nog niet bekend, maar er hoeft niet om de vijf jaar
geprikt te worden. Het kan zijn dat er na tien jaar weer een prik nodig is (en dan geen drie) of
na twintig jaar.

http://www.prikenbescherm.eu/page.aspx?id=178
HPV

De ziekteverwekker
Baarmoederhalskanker krijg je na een infectie met het humaan papillomavirus, kortweg HPV.
Veel vrouwen worden in hun leven besmet met dit virus zonder dat ze het merken. Vaak al als
tiener of jonge vrouw. Meestal ruimt het lichaam het virus zelf weer op. Als het virus wel
langere tijd in je baarmoederhals zit, kunnen er afwijkende cellen ontstaan. Meestal
verdwijnen die afwijkende cellen weer, maar soms ontwikkelen zij zich verder en ontstaat er
baarmoederhalskanker.

Verschillende typen
Er bestaan wel honderd typen van het humaan papillomavirus. Die veroorzaken lang niet
allemaal baarmoederhalskanker. Er zijn minstens dertien typen die kanker kunnen
veroorzaken. Twee daarvan veroorzaken samen 70% van alle gevallen van
baarmoederhalskanker over de hele wereld. Daartegen bestaat nu een inenting.

Zo kun je het virus oplopen

Het virus wordt meestal tijdens seks overgebracht. Daarbij is huid op huid contact in de
schaamstreek al voldoende. Vanaf de huid kan het virus naar je baarmoeder gaan.

Hoe vaak komt het voor?

HPV komt veel voor. Aangenomen wordt dat meer dan 80% van de mensen die seksueel
actief is wel eens een HPV-infectie heeft gehad. Het virus komt het meest voor bij jongere
vrouwen en mannen.

Verdwijnen van het virus

Meestal genees je vanzelf van een HPV-infectie en is het virus binnen anderhalf jaar weer uit
je lichaam. Als het virus niet vanzelf uit je lichaam verdwijnt, zijn er geen medicijnen om het
virus kwijt te raken. Bij sommige vrouwen gaat het virus niet weg. Dan kan
baarmoederhalskanker ontstaan. Je weet niet van tevoren bij wie het virus langer blijft zitten
en bij wie niet.

http://www.prikenbescherm.eu/page.aspx?id=3
Signaalwoorden

Verbind alinea's met elkaar door woorden die aangeven wat voor verband er tussen de
verschillende alinea's en/of zinnen bestaan. Dit zijn de zogenaamde signaalwoorden, ook wel
indicatoren of verbindingswoorden genoemd. Gebruik ze veelvuldig: in veel teksten staan er
eerder te weinig dan te veel. Voorbeeld van het gebruik van signaalwoorden in een tekst.

Welk signaalwoord op zijn plaats is, ligt aan het soort verband. Hieronder staan de meest
voorkomende signaalwoorden.

Signaalwoorden van tijd

eerst, vervolgens, daarna, toen, ten slotte etc.

Signaalwoorden van plaats

hier, daar, waar, waarin, waarop etc.

Signaalwoorden van tegenstelling

echter, maar, daarentegen, hoewel, toch, tenzij etc

Signaalwoorden van opsomming

en, ook, daarnaast, bovendien, ten eerste, ten tweede etc.

Signaalwoorden van argumentatie

voor het standpunt

naar mijn mening, concluderend, kortom, dus

voor argumenten die losstaan van andere argumenten:

ten eerste..., overigens, nog afgezien van, trouwens

voor argumenten die horen bij andere argumenten:

daarbij komt, vooral ook, omdat

voor argumenten die andere argumenten verdedigen:

want, namelijk, omdat

Signaalwoorden van verklaring

dus, omdat, daarom, daardoor

LET OP: Signaalwoorden als dus, daarom en omdat gebruik je zowel voor argumentatie als
voor verklaring. Bij een verklaring gaat het meestal om een algemeen geaccepteerd feit, maar
gebruik je ze als signaalwoorden van argumentatie, dan moet je ook argumenten voor je
bewering geven.