Roodkapje

Er was eens... "Assepoester", "Hans en Grietje", "Roodkapje", "De gelaarsde kat" en andere sprookjes werden en worden van generatie op generatie doorverteld. Maar de huidige versie van de klassieke sprookjes is vaak slechts een flauwe afspiegeling van het oorspronkelijke verhaal. och verdwijnen !e niet de vergeethoek" het sprookje is aan een revival toe. De Duitsers #aco$ en %ilhel& Gri&& en de Deen Hans 'hristian Andersen !ijn in on!e contreien de $ekendste sprookjesschrijvers. (e leefden en werkten in de negentiende eeuw, &aar de sprookjes die !e schreven, waren heel verschillend. Andersen ver!on !elf sprookjes die, in tegenstelling &et de volkssprookjes, kunstsprookjes worden genoe&d. (ijn eerste $undel verscheen in )*+,, een $undel hersenspinsels &et een $oodschap erin !oals "Het &eisje &et de !wavelstokjes" en "Het lelijke jonge eendje". Maar Andersen schreef !ijn sprookjes wel in een traditie en de stijl van de volkssprookjes !oals die ongeveer vijfentwintig jaar eerder door de ge$roeders Gri&& werden opgetekend. -n de navolging van de dichter 'le&ens .rentano, die de volksliederen had ver!a&eld, pu$liceerden !ij in )*)/ hun eerste ver!a&eling volkssprookjes, "0prookjes voor 1ind en Ge!in." #aco$ en %ilhel& Gri&& gingen er prat op dat de in de!e ver!a&eling opgeno&en sprookjes al eeuwenlang verteld werden door volksvrouwen, dienst$oden, kleine pachters, herders, $edelaars. Maar in feite was slechts een klein aantal van hun sprookjes afko&stig van &ensen uit de lagere sociale klassen. De &eeste hoorden !e van een groep jonge vertelsters uit de $urgerij die opgroeiden &et de "0prookjes van Moeder de Gans" van 'harles 2errault, hoofd!akelijk kunstsprookjes uit de !eventiende eeuw. 3andaar dat die eerste ver!a&eling van Gri&& veel 4ranse sprookjes $evat, !oals "Roodkapje" en "De Gelaarsde 1at". 5ater vulden !e de $undel aan &et vooral Duitse sprookjes, o& het Duitse culturele erfgoed door te geven. Hoe dan ook, het !ijn de ge$roeders Gri&& geweest die, !ij het dan niet altijd de echte volkssprookjes, dan toch de volkssprookjesstijl voor het eerst op papier he$$en ge!et. De Gri&&6$roers $rachten echter geen getrouwe weergave van het oorspronkelijke &ateriaal dat !ij ver!a&elden. Aanvankelijk was de sa&enstelling van de "1inder6 und Haus&7rchen" een wetenschappelijk project &et infor&atie over oorsprong, variatie en $etekenis van de opgeno&en teksten. Maar onder druk van uitgevers, critici en le!ers die een voorlees$oek voor kinderen verlangden, is die wetenschappelijke getrouwheid in de verdrukking geraakt. 3an de sprookjes die oorspronkelijk door en voor volwassenen verteld werden, he$$en de ge$roeders Gri&& kindersprookjes ge&aakt. Alles wat niet kindvriendelijk was, &oest eruit.

"De ge$roeders Gri&& verwijderden alle du$$el!innige ele&enten", !egt Harlinda 5o8, assistente vakgroep Duits R.9.Gent, die reeds enkele pu$likaties over sprookjes op haar actief heeft. ":ee& nu "Roodkapje", oorspronkelijk een kanni$alistisch sprookje over de %eerwolf. .ij 'harles 2errault werd het een erotisch sprookje en een waarschuwingsverhaal voor &eisjes, &et als slot" "&eisjes, hoedt u voor de wolf of twee $enen". De Gri&&6$roeders haalden alle seksuele verwij!ingen eruit" hun Roodkapje stelt enkel nog onschuldige vragen. De kikker uit "De 1ikkerkoning" wenste in de oerversie van Gri&& $edgenoot te !ijn van het &eisje, &aar wordt later de speelka6 &eraad. "Doornroosje" was in het oorspronkelijke -taliaanse sprookje een verhaal van echtelijke ontrouw" een getrouwde koning die op jacht gaat, een slapende schone ont&oet en haar !wanger &aakt in haar slaap. (e krijgt een tweeling die aan haar dui& !uigt en dan ko&t de doorn eruit. Het seksuele in dit sprookje is $ij Gri&& herleid tot de kuise kus van de prins die Doornroosje doet ontwaken. ;f nee& de dwergen, eens gevreesde hol$ewoners die jongeda&es rauw lustten" !ij leiden in "0neeuwwitje" van Gri&& een georganiseerd $urgerleventje". ;ok in!ake wreedheid en geweld grepen #aco$ en %ilhel& Gri&& in. .ij 'harles 2errault sterft Roodkapje, &aar de ge$roeders Gri&& vonden dat te wreed en he$$en daaro& de jager inge$racht die Roodkapje redt uit de $uik van de wolf. De "slechten" die het geluk van de held in de weg staan, worden wel uit de weg gerui&d" de $o!e heks van "Hans en Grietje" wordt ver$rand< de ogen van de stief!usjes van Assepoes worden door duiven uitgepikt. =0prookjes die in hun totaliteit te wreed waren, waar$ij kinderen elkaar afslachtten $ijvoor$eeld, he$$en !e gewoon niet in de ver!a&eling opgeno&en,> vertelt Harlinda 5o8. -n de &eeste sprookjes werden de figuren gede&?tologiseerd. 3rouw Holle is geen afschrikwekkende vrouw &eer, &aar een lief vrouwtje dat alleen nog &aar verlangt dat haar $ed opgeschud wordt, want dan sneeuwt het op aarde. Dit veegt de spons over de oorspronkelijke voorstelling dat de sneeuw !ijn oorsprong vindt in een archa@sch dodenrijk. De dwergen in "0neeuwwitje" woonden aanvankelijk in het $os, dat s?&$ool staat voor de dodenwereld. -n de versie van Gri&& wonen !e in een klein huisje &et een gedekte tafel, &ooie $edjes en witte lakentjes. Met de!e voorstelling van huiselijkheid en reinheid wilden !ij kinderen $epaalde waarden &eegeven. Aan andere sprookjes voegden !e pedagogische leefregels toe. (oals in "Roodkapje"" als je &a&a !egt dat je niet van de weg &ag gaan, dan doe je dat niet. ;f in "De 1ikkerkoning"" als je aan ie&and iets $elooft, dan &oet je die $elofte houden. 0o&s werden christelijke ele&enten ingelast" de lieve God, engelen... En in "0neeuwwitje" veranderden !e de &oeder in een stief&oeder, o&dat een slechte &oeder niet paste in het concept van het ideale ge!in.

Al $ij al he$$en de ge$roeders Gri&& de vor& van het sprookje aangepast en ge&aakt tot wat wij nu herkennen als de t?pische sprookjesstijl. (e $rachten er kleine dialoogjes in die het geheel aanschouwelijker &aken en ge$ruikten so&s kindertaal, verkleinwoorden of klankna$ootsingen. -n "De 1ikkerkoning" $.v., kli&t de kikker "plitsch platsch plitsch platsch" de trappen van het paleis op. -nhoudelijk gaat het in die volkssprookjes vaak o& het verlaten van het vertrouwde" naar het $os, door het water, over een gla!en $erg... stuk voor stuk s?&$olen voor de dood. De held kent &eestal geen angst en is onsterfelijk. Hij heeft geen naa&" hij staat voor "de &ens". Als hij wel een naa& heeft, geeft die enkel een uiterlijk ken&erk weer !oals "Roodkapje". ;f hij krijgt een ADuitseB alle&ansnaa& als "Hans". Het verhaal is ook niet tijd6of plaatsge$onden" &en heeft er het raden naar waar en wanneer het !ich afspeelde. -n sprookjes overwint het leven" de held keert altijd terug van !ijn rei!en of !e leefden nog lang en gelukkig. Doornroosje $.v., &oet niet sterven en is nog altijd jong en fris als !e na een honderdjarige slaap wakker wordt. .ij heel wat sprookjes he$$en de ge$roeders Gri&& het slot ver!acht, of er een happ?6end van ge&aakt, o&dat het $eter overkwa&. Maar van de tweehonderd sprookjes die !e optekenden, !ijn er slechts een twintigtal populair geworden. 2s?chologen en pedagogen, vroeger en nu, $enadrukken het $elang van sprookjes. 1inderen !ouden door sprookjes $eter &et hun agressie en angsten leren o&gaan. 3olgens de ps?choanal?tisch georiCnteerde pedagoog .ettelhei& weerspiegelt het sprookje s?&$olisch de pro$le&en die een kind door&aakt, !oals het losko&en van de $inding &et de &oeder, de rivaliteit &et $roers en !usjes o& de liefde van de ouders, en het onafhankelijk worden. -n Duitsland worden nu sprookjes ge$ruikt in therapieCn voor kinderen &et leer&oeilijkheden en andere pro$le&en, en dat $lijkt te helpen. 3eel kinderen &ogen op school ook kettingsprookjes vertellen, waar$ij ieder o& $eurt verder fantaseert op het voorgaande, &et veel ple!ier !o $lijkt. Daarnaast !ijn er sprookjesringen, waar volwassenen sprookjes leren vertellen, vooral voor andere volwassenen. 3erschillende pu$likaties over sprookjes !ijn nu heel populair. (oals $ijvoor$eeld "Die %ahrheit D$er H7nsel und Gretel" van Hans ra8el, een satirisch werk waarin de auteur $eweert dat hij weet in welk $os het huisje van de heks heeft gestaan, waardoor heel wat AnaiCveB &ensen op !oek !ijn gegaan.

Einde