Raport Kulturotworcy

NIEK ULT UROCENTRYCZN Y R A P OR T O K ULT UR ZE
KULTUROTWRCY
niekulturocentryczny raport o kulturze
Raport z badania: dr Mirosaw Filiciak, Anna Buchner, Micha Danielewicz Eseje towarzyszce: Marta Biaek, Krzysztof Cibor, Joanna Orlik, Kacper Pobocki
Publikacja udostpniana jest na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeone na rzecz autorw, Centrum Cyfrowego Projekt: Polska. Pena tre licencji dostpna jest na stronie http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/. Zezwala si na dowolne wykorzystanie treci pod warunkiem wskazania autorw oraz podania informacji o licencji.
Korekta: Micha Danielewicz Projekt graficzny: Marcin Winiewski
Warszawa, stycze 2014
Dofinansowano ze rodkw Ministra Kultury iDziedzictwa Narodowego
SPIS TRECI
4 12 18 29 41 54 62 65 75 83 92 1. Wprowadzenie 2. Jak badalimy: uwagi metodologiczne 3. Kim s kulturotwrcy: drogi wejcia, motywacje, pynny czas pracy Esej towarzyszcy // Krzysztof Cibor: Warszawa czyta zaangaowane czytelnictwo w miecie 4. Pejza kultury miejskiej: typologia miejskiego ycia kulturalnego Esej towarzyszcy // Joanna Orlik: Z notatnika (nie)modej dyrektorki Europejska Stolica Kultury Esej towarzyszcy // Marta Biaek: Mikrowsparcie pomys na kulturalne oywienie 5. (ponad)sektorowo Esej towarzyszcy // Kacper Pobocki: Kultury miejskoci we wspczesnej Polsce Autorzy noty biograficzne
KULTUROTWRCY NIEKULTUROCENTRYCZNY RAPORT O KULTURZE
CENTRUM CYFROWE PROJEKT: POLSKA
1. WPROWADZENIE
Projekt Kulturotwrcy to badanie polityki kulturalnej z perspektywy realizujcych j ludzi.
B
ohaterami naszego badania nie s twrcy strategii z ministerstw, czy jednostek samorzdu terytorialnego, lecz zaangaowani pracownicy rnych podmiotw prowadzcych dziaalno kulturaln. Kulturotwrcy to organizatorzy i animatorzy ycia kulturalnego w miastach wsppracownicy prywatnych i publicznych instytucji kultury. Przygldamy si zarzdzaniu kultur z ich perspektywy, przede wszystkim jednak przygldamy si im samym: ich motywacjom i problemom, ale te oddolnym innowacjom i dziaaniom, ktre by moe warto propa-
gowa. Zastanawiamy si nad tym, kim s i dlaczego zajmuj si kultur, a nie czym innym. Zakadamy, e problemy i napicia, ktre s ich udziaem, s te w pewnej mierze problemami polskiej kultury.
NASZE PRZEDSIWZICIE MIAO CHARAKTER DOKAMERALNY nie rocimy wic sobie prawa do generalizacji i krelenia mapy wszystkich problemw kulturotwrcw. Staralimy si jednak nakreli moliwie szerokie spektrum opinii i realizowanych praktyk. Pokusilimy sinawet o stworzenie typologii kultur miejskich zdajc sobie spraw, e proponujemy analityczn abstrakcj, arbitralnie
1. W P R O W A D Z E N I E
porzdkujc rzeczywisto. Co wicej, przedstawione typy niemal zawsze przenikaj si wzajemnie. Mimo wszystko podejmujemy jednak ryzyko klasyfikacji, poniewa jednym z nadrzdnych celw, jakie
Ostatnie lata to czas wyranego oywienia w obszarze polityki kulturalnej, ale teoddolnych dziaa zwizanych z kultur.
stawialimy sobie w tym projekcie, bya praca nad jzykiem dyskusji o kulturze. Jzykiem, w ktrym teksty odgrnych strategii przewanie rozmijaj si z codziennpraktyk, i w ktrym populizm miesza si z patosem. Ten komunikacyjny chaos jest oczywicie trudny do uniknicia bo nie moe by jednego sposobu mwienia o kulturze, skoro nie ma jednej jej wizji. Chcielibymy jednak, aby te rne wizje byy dla siebie nawzajem widoczne. Jeli nawet skonfliktowane, to na poziomie komunikatu zrozumiae.
*** Ostatnie lata to czas wyranego oywienia w obszarze polityki kulturalnej, ale teoddolnych dziaa zwizanych z kultur. Jak pisze Marek Krajewski: w ostatnich latach w Polsce dostrzeono spoeczn donioso kultury, znalazo to swoje odzwierciedlenie w dokumentach strategicznych okrelajcych ksztat polityki pastwa w najbliszych dekadach; w wieloletnich programach majcych na celu popraw sposobu funkcjonowania sektora kultury; w licznych, inicjowanych przez MKiDN oraz przez samych obywateli debatach i dyskusjach na temat stanu kultury i sposobach jego poprawy; w spoecznych umowach zobowizujcych pastwo oraz wadze samorzdowe do zmiany statusu kultury w ich dziaaniach; w licznych, oddolnych inicjatywach nakierowanych na uspoecznienie kultury, uczynienie z niej narzdzia spoecznej edukacji, animacji, walki z rnymi formami wykluczenia spoecznego, a take w rnorodnych projektach diagnostycznych, ktrych wyniki maj stawa si punktem wyjcia dla dziaa pastwa i wadz samorzdowych w odniesieniu do sfery kultury 1.To oczywicie zjawisko nie tylko polskie. Jak pisze George Yudice, rola kultury zostaa w bezprecedensowy sposb rozszerzona na obszar polityki
iekonomii, przy rwnoczesnym zatarciu tradycyjnych definicji 2. Kultura przestaa funkcjonowa jako oddzielny obszar ycia, sfera sacrum, stanowica wartosam w sobie. Staa si przede wszystkim narzdziem do rozwizywania problemw spoecznych oraz zasobem ekonomicznym. Te dwie sfery definiuj linie napi w dziaaniach kulturalnych i w dyskusjach wok ich finansowania. Potwierdza to choby raport Miejskie polityki kulturalne, w ktrym pytanie o przyszo kultury miejskiej to przede wszystkim pytanie o moliw dominacj jednego z dwch podej: animowania poprzez kultur dialogu obywatelskiego lub traktowanie jej przez pryzmat komercji3. Rwnoczenie jednak, co bdziemy si starali pokaza, operowanie podobnymi typologiami prowadzi w kierunku niejednokrotnie szkodliwych uproszcze. Bywa przecie tak, e komercyjne i spoeczne przenikaj si nawzajem i cz ze sob na rne sposoby. Czsto po prostu za porednictwem ludzi, ktrzy dziaaj na przeciciu tych sfer: jak w wypadku twrcw klubokawiarni, ktre sprzedajc alkohol zarabiaj na misj, czy te innych osb, ktre w swoich kontaktach zawodowych i towarzyskich poruszaj si pomidzy tymi sferami. JAK JUZOSTAO WSPOMNIANE, SZUKAJC UJCIA, KTRE POZWOLI NAM PRZYJRZE SI TYM CZSTO NIEUPORZDKOWANYM PROCESOM, ZDECYDOWALIMY, E O KULTURZE BDZIEMY PISA WANIE Z PERSPEKTYWY MOLIWIE NAJBLISZEJ LUDZIOM KULTURY. Jedn z inspiracji jest wniosek z badania stanu kultury w wojewdztwie Warmisko-Mazurskim, zrealizowanego przez zesp Barbary Fatygi: ludzie kultury Warmii i Mazur sami stanowi najwaniejszy i najbardziej cenny zasb w kapitale spoecznym wojewdztwa 4. Dlatego w projekcie, ktrego efektem jest ten raport, przygldamy si wanie takim ludziom, prbujc nie tylko lepiej zrozumie warunki ich pracy, ale te ich motywacje, sytuacj yciow i oczekiwania. Chcemy te potraktowa ten raport jako platform wymiany dowiadcze i informacji o dobrych praktykach. Nie chodzi o sugesti, e pewne
problemy mona rozwizywa niezalenie od polityki kulturalnej, bo to rozwizania systemowe definiuj ramy, w ktrych poruszaj si kulturotwrcy. Rwnoczenie jednak mamy poczucie, e cho dobra polityka kulturalna duych polskich miast (bo na nich situ skupiamy) jest warunkiem koniecznym, to jednak niewystarczajcym dla sprawnego funkcjonowania kultury jako siy napdowej zmian spoecznych. Std
Chcemy te potraktowa ten raport jako platform wymiany dowiadcze i informacji o dobrych praktykach.
to zainteresowanie czynnikiem ludzkim chojest to oczywicie niejedyny powd. PRZYCZYN KLUCZOW JEST NASZ SPOSB DEFINIOWANIA KULTURY, JEJ RELACYJNA KONCEPCJA, KTR PRZYJMUJEMY ZA MARKIEM KRAJEWSKIM 5. Cenna nie tylko ze wzgldu na swojadekwatno wzgldem sygnalizowanych tutaj problemw, ale te dlatego, e autor tworzy j z myl rwnie o polityce kulturalnej i praktycznych dziaaniach kulturotwrcw. Wedug Krajewskiego, kultura nie jest zbiorem obiektw, lecz sposobem powizania elementw konstytuujcych okrelon zbiorowo (w naszym przypadku mieszkacw miasta, lub szerzej: po prostu miasto). Kultura jest efektem procesw zwizanych z tworzeniem si takich wizi, ale ma te wpyw na ich nawizywanie i zagszczanie. Nadrzdnym celem dziaa kulturalnych mogaby bywic relacjogenno. I cho jedn z inspiracji teoretycznych Krajewskiego jest Teoria Aktora-Sieci, w ktrej refleksja nad podziaami spoecznymi nie wysuwa si na plan pierwszy, to koncepcj Krajewskiego mona odczytywa wanie w kategoriach wczania poprzez kultur grup, dla ktrych tradycyjne wizje kultury, oparte na dystansie budowanym przez to, co wysokie, stanowiy barier. Podajc za t definicj, si rzeczy nie bdziemy koncentrowa si wycznie na instytucjach cho przygldajc si wikszej liczbie elementw postaramy si te unikn fetyszyzowania oddolnoci, bo gdy mylimy o trwaoci oddziaywania rnych aktorw i budowanych pocze, to zapewne instytucje publiczne wcina tle innych podmiotw wypadajkorzystnie.
RWNOCZENIE MAMY WIADOMO, E TAKI PUNKT WYJCIA CZCIOWO DEPRECJONUJE DZIAANIA INSTYTUCJI, ktre zajmuj si dziedzictwem i podtrzymywaniem tradycji; trwaniem, a nie aktywizowaniem. Jestemy jednak przekonani, e o ile s one potrzebne i nie kwestionujemy ich znaczenia, to wicej przestrzeni dla poprawy praktyk jest w bardziej dynamicznym obszarze codziennego ycia kulturalnego. Mamy te poczucie, e ten obszar jest te wci sabiej rozpoznany, co przekada si na sygnalizowane wczeniej problemy z jzykiem jego opisu. To podejcie otwiera te szans tworzenia pola dla innowacji, ktra zawsze jest przecie pewn dewiacj amic normy spoeczne. Poszukiwanie innowacyjnych, a wic rwnie nieoportunistycznych dziaa obarczonych ryzykiem poraki, ma wiksze szanse powodzenia, jeli wyjdziemy poza silnie zhierarchizowane instytucje. Traktujc kulturjako narzdzie do zagszczania pocze spoecznych, aktywno podmiotw zajmujcych sianimacjkulturaln oceniamy si rzeczy w kategoriach bliszych projektom edukacyjnym, ni zwizanych ze sztuk (istotne kategorie to nie warto artystyczna, ale wczanie ludzi, organizowanie procesu i jego trwao; to ostatnie jest te uzasadnieniem, dlaczego kultura festynw oraz eventw nie jest optymaln form dziaalnoci). To rwnie podejcie w pewnym sensie niekulturocentryczne: kultur wpisujemy w rne wymiary funkcjonowania ludzi, w codzienno, ze wiadomoci, e rne osoby na pytanie po co kultura? maj rne odpowiedzi i e trudno te odpowiedzi wartociowa, bo ich dzielenie na potencjalnie lepsze (kultura jest wartoci sama w sobie) i gorsze (kultura jest mi przydatna do) jest w istocie umacnianiem podziaw spoecznych oraz zwizanego z nimi nierwnomiernego dostpu do zasobw, takich jak kompetencje, ale tepienidze, czy wolny czas. IDC TROPEM KULTURY JAKO PROCESU ZAGSZCZAJCEGO RELACJE SPOECZNE, WPISUJEMY J W RNE PRZESTRZENIE w tym przestrze miejsk; dlatego jedn z inspiracji dla nas
jest wypracowany w rodowisku ruchw miejskich termin Lecha Merglera narracje konkretne 6, zwracajcy si przeciwko nadreprezentacji tego, co symboliczne i ideologiczne, i optujcy za koncentracj na konkretnych problemach, z ktrymi zmagaj si mieszkacy miast (w niniejszym raporcie adaptujemy to do kontekstu osb zwizanych z dziaalnoci kulturaln). Nie odwracamy si od teorii, ale rwnie istotny jest dla nas praktyczny wymiar dziaa. Biorc pod uwag pojemno hasa kultura, nie sposb nie zauway, e dyskusje dotyczce polityki kulturalnej w oderwaniu od konkretw staj si czsto jaowe. Istnieje spoeczna zgoda co do tego, e kultura jest wana. Co jednak miaoby to oznacza i jak przekada si na decyzje zwizane choby z wydatkowaniem publicznych pienidzy, nie jest jutak oczywiste.
10
twarta przestrze dla ludzi, ktrym chce si co robi, ktrzy chcieliby O ten wiat ukada po swojemu Utosamiamy si z tym, co robimy Robimy naszym zdaniem to, Nie potrafi myle o kulturze i nie myle o miecie co powinno by tutaj zrobione Kultura jest coraz waniejszym elementem rozwoju miasta
O DZIAANIU W POLU KULTURY

Znajomi znajomych znajomych tak powsta ten magazyn Chc dooy swoje do caoksztatu dziaa na rzecz lepszego ycia w miecie Kurczy si obszar refleksji po dziele sztuki () kultura jest coraz bardziej uczestnictwem N ajwiksz przyjemno mam jak si bawi unas ludzie w wieku od 2 do 80 lat. To jest fajnie jak przychodz do nas bardzo rni ludzie i czuj, e to take dla nich jest to miejsce Nie interesuje mnie program kulturalny kawiarenki, ja chc tworzy powan instytucj kultury
11
obi, bo czuj si odpowiedzialny za miejsce, robi, bo wanie tak chc R uytkowa swj czas i energi C hodzi o to, aby uczy si wpywu na to miasto Mam due poczucie sprawstwa iodpowiedzialnoci, nie wierz w prymat Miasto jest przede wszystkim po to, aby zakulisowych mechanizmw spoecznych w nim y, a nie po to, aby przez nie przejeda
O DZIAANIU W POLU MIASTA

Chc mwi o miecie, chc uczestniczy w debacie o miecie Odkryto, e ycie kulturalne moe by istotnym elementem budowania wizerunku M nie pasjonuje moliwo wpywu na otaczajc mnie rzeczywisto i przestrze, tak jak niektrych pasjonuje dekorowanie wntrz Miasto to organizm, gdzie cieraj si rne siy. Chodzi o to, aby bra pod uwag gosy zbardzo rnych stron
12
2. JAK BADALIMY: UWAGI METODOLOGICZNE
W
tych osb.
przygotowanym na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego Raporcie o stanie i zrnicowaniach kultury miejskiej w Polsce mona przeczyta: pracownicy instytucji kultury dziel si z grubsza rzecz biorc na: pozytywnych dewiantw wizjonerw osigajcych sukcesy; wizjonerw nieodpowiedzialnych szalecw; romantycznych pozytywistw pracujcych u podstaw, sprawnych urzdnikw; sfrustrowanych autokratw i szary personel zarabiajcy na chleb7.
W tym badaniu chcielimy skupi si na pierwszej z wymienionych grup, czyli na pozytywnych dewiantach i wizjonerach. Gwnym celem badania byo przyblienie perspektywy robienia w kulturze z punktu widzenia rzutkich pracownikw szeroko rozumianych instytucji kultury. Jestemy bowiem przekonani, e wspczesna polityka kulturalna powinna bra pod uwag wiedz, opinie oraz dowiadczenia
Na uytek badania zoperacjonalizowalimy pozytywnych dewiantw jako osoby silnie zaangaowane w organizowanie ycia kulturalnego w duych miastach. Innymi sowy, interesowali nas przede wszystkim
2. JAK BADALIMY: UWAGI ME TODOLOGIC ZNE

ludzie, ktrzy na rne sposoby animuj przedsiwzicia i wydarzenia kulturalne, nie za ci, ktrzy tworz dziea kultury. Interesowaa nas dziaalno zorientowana raczej na sam ekosystem kultury, ni na indywi-
13
Miasta wytypowane przez nas do badania to Warszawa, Katowice i Lublin.
dualny akt twrczy. ZE WZGLDU NA OGRANICZON SKAL BADANIA WYNIKAJC Z WARUNKW FINANSOWYCH ZDECYDOWALIMY ZAWZI TEREN BADA DO DUYCH MIAST. Podyktowane byo to przede wszystkim przewiadczeniem, e specyfika lokalnego ycia kulturalnego w istotny sposb zaley od wielkoci miejscowoci. Na poziomie opracowywania wynikw badania trudno byoby formuowa wnioski, ktre byyby jednoczenie prawdziwe dla maych i duych orodkw w tym zakresie. W istocie oznaczaoby to konieczno poruszania si pomidzy przynajmniej trzema rwnolegymi polami badawczymi: ycia kulturalnego wsi, maych miast oraz duych aglomeracji. Biorc pod uwag rozmiar tego projektu, takie rozwizanie nie wchodzio w gr. Miasta wytypowane przez nas do badania to Warszawa, Katowice i Lublin. Typujc miasta staralimy si przede wszystkim bra pod uwag te orodki, ktre w naszym subiektywnym odczuciu charakteryzuj si du dynamik ycia kulturalnego, a przy tym stanowi trzy na rne sposoby odrbne przypadki. Wybr Warszawy od pocztku by dla nas oczywisty. Po pierwsze, jest to pod wieloma wzgldami najbardziej rozwinity orodek miejski w kraju, w tym take pod wzgldem infrastruktury oraz skali ycia kulturalnego. Drugim powodem byy wzgldy pragmatyczne. Warszawa bya dla nas po prostu na miejscu, a przez to najatwiejsza oraz najtasza w badaniu. Jako kluczowe kryterium doboru konkretnych miast zdecydowalimy si przyj wanie subiektywnie postrzegan dynamik ycia kulturalnego, nie za po prostu jego skal, mark, lub stosunkowo atwo uchwytn infrastruktur kulturaln, gdy zabieg ten pozwoli nam przynajmniej czciowo uwolni si

od zmiennej ukrytej w postaci potencjau gospodarczego konkretnych orodkw. Mwic wprost, chcielimy przyjrze si rozwojowi wielkomiejskiego ycia kulturalnego w jego moliwie rnych odmianach, a zatem unikn sytuacji, w ktrej nasze badanie kultury w duych miastach okazaoby si badaniem ycia kulturalnego w miastach najlepiej rozwinitych gospodarczo. Std te, skoro w badaniu od pocztku bya uwzgldniana Warszawa, to mimo niewtpliwej indywidualnej specyfiki kadego z miast stwierdzilimy, e lepiej pomyle o wczeniu do badania miast innych ni Wrocaw, Krakw czy Pozna. JEDN Z CHARAKTERYSTYCZNYCH CECH METODOLOGICZNYCH PROJEKTU BYA NIEWTPLIWA SUBIEKTYWNO NACZELNEGO DLA NASZEGO DOBORU CELOWEGO KRYTERIUM DYNAMIKI YCIA KULTURALNEGO. Z perspektywy czasu mona stwierdzi, e odczucia zespou badawczego co do kulturalnej ywotnoci badanych orodkw okazay si cakiem trafne. We wszystkich trzech lokalizacjach nasi rozmwcy dawali wyraz przewiadczeniu o istotnym wzmoeniu kulturalnym w ostatnich latach (niezalenie od, nieraz rwnolegle obserwowanej, redukcji finansowych nakadw na kultur). Zakres naszego badania pozostawia otwartym pytanie o to, czy podobne wraenie intensyfikacji ycia kulturalnego charakteryzuje badane przez nas miasta, czy te ma bardziej powszechny charakter. Nie zmienia to jednak faktu, e tam, dokd si udalimy, takie opinie okazay si dominujce zgodnie ze wstpnymi zaoeniami doboru prby. Kolejn specyficzn cech tego projektu bya szeroka w dwjnasb formua. Po pierwsze, by to szeroki dobr badanych osb, ktre s mocno zaangaowane w organizowanie i animowanie miejskiego ycia kulturalnego. W oparciu o tak zdefiniowane kryterium, metod kuli niegowej staralimy si dociera do osb dziaajcych w rnych obszarach i na rne sposoby: pracownikw instytucji publicznych i pozarzdowych, ale te kawiarni czy klubw, ktre staraj si czy dziaalno komercyjn z kulturaln.
14

Wsplnym dla nich mianownikiem byo to, e dostrzegaj kulturalny wymiar swojej dziaalnoci i mniej lub bardziej wprost si do niego odwouj. (Przy pierwszym kontakcie z potencjalnymi rozmwcami za-
15
Nasi rozmwcy pochodzili z rnych wiatw, dysponowali odmiennymi dowiadczeniami iperspektyw patrzenia natemat.
wsze informowalimy o podstawowym kontekcie projektu, ktrym byo miejskie ycie kulturalne. Jeden z nich odmwi udziau w badaniu, argumentujc, e jego dziaalno ma dla niego przede wszystkim charakter spoeczny a nie kulturalny). W opracowaniu przywoywanym na pocztku podrozdziau mona m.in. znale nastpujc rekomendacj: Zanim si zacznie reformowa instytucje kultury, naley przygotowa dla nich kadry. Na pocztek warto przeprowadzi nowoczesne, reprezentatywne, oglnopolskie badanie zasobu kadrowego instytucji kultury (w rozumieniu przyjtym w niniejszym raporcie, a wic obejmujce rwnie NGOs i instytucje komercyjne) 8. W ramach naszego przedsiwzicia chcielimy zaoferowa wstpne rozpoznanie zarysowanego powyej problemu w oparciu o badanie jakociowe. Dla ukonkretnienia rozpitoci grona naszych rozmwcw nadmienimy tylko, e znaleli si w nim m.in. dyrektorka publicznego teatru, dyrektorka domu kultury, waciciel klubokawiarni, bya kierownik programowa miejskiej instytucji kultury, wspwaciciel sklepu z produktami lokalnych projektantw, kierownik publicznej galerii, wspwaciciel wydawnictwa, wspzaoycielka fundacji zajmujcej si lokalnym dziedzictwem kulturowym, wspzaoyciel stowarzyszenia zajmujcego si miejsk partycypacj, redaktor miejskiego czasopisma kulturalnego. SZEROKI BY RWNIE SAM TEMAT BADANIA. MWIC NAJOGLNIEJ, ROZMOWY DOTYCZYY OPINII I DOWIADCZE ZWIZANYCH Z ORGANIZOWANIEM I PRZEOBRAENIAMI PRZEJAWW YCIA KULTURALNEGO W DANYM MIECIE. Nasi rozmwcy pochodzili z rnych wiatw, dysponowali odmiennymi dowiadczeniami i perspektyw patrzenia na temat. W tak

zrnicowanym gronie, rozmowa o kulturze biorca te same kwestie za punkt wyjcia, zmierzaa nieraz w bardzo rnych kierunkach w zalenoci od tego czy rozmawialimy z kierownikiem galerii, czy te z wacicielem klubokawiarni. Przy okazji moe to stanowi asumpt do zastanowienia si nad ograniczeniami pojcia kultury jako kategorii tylko pozornie oczywistej i integrujcej, w istocie za nasyconej odmiennymi interpretacjami, ktre mimochodem generuj nienazwane podziay. Wszyscy sprzyjaj kulturze, ale kultura znaczy czsto rne rzeczy dla rnych ludzi. OPIS SPECYFIKI TEGO PROJEKTU NIE BYBY KOMPLETNY BEZ WZMIANKOWANIA OKONSULTACJACH PRZEPROWADZONYCH NA POCZTKU BADANIA. Przed rozpoczciem bada terenowych zorganizowalimy spotkanie z organizatorami i animatorami ycia kulturalnego, czyli przedstawicielami badanej grupy (cho uczestnikw tego spotkania w samym badaniu celowo pniej pomijalimy). Wyszlimy bowiem z zaoenia, e warto w tym momencie zrobi krok wstecz i przedyskutowa nasz koncepcj badania z osobami, ktre widzimy nie tylko jako grup badan, ale i jedn z gwnych grup odbiorczych raportu. Odwoujc si do nomenklatury biznesowej: naszym gwnym klientem byo Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, ktre dofinansowywao proponowany przez nas projekt badawczy w ramach programu Obserwatorium kultury. Powodowani jednak chci maksymalizacji spoecznej uytecznoci wynikw badania realizowanego za publiczne pienidze, chcielimy dodatkowo obsadzi grup warszawskich ludzi kultury w roli drugiego klienta spoecznego pozna ich potencjalne oczekiwania i potrzeby, naprzeciw ktrym mogoby ewentualnie wyj nasze badanie. Ograniczenie tego swoistego auto-briefingu do animatorw z Warszawy podyktowane byo tym, e byo to dziaanie wczeniej nieplanowane i w zwizku z tym w aden sposb niebudetowane. Swoj drog wydaje si symptomatyczne to, e wanie w projekcie powiconym miejskiemu yciu kulturalnemu,
16

udao nam si przeprowadzi takie spotkanie bez adnych finansowych nakadw, bazujc wycznie na dobrowolnym powiceniu swojego czasu przez siedmioro nieznanych nam wczeniej ludzi (pracownikw instytucji publicznych, organizacji pozarzdowych oraz wspwaciciela klubu muzycznego), ktrzy na brak zaj z pewnoci nie mog narzeka. (Polecamy w tym miejscu towarzyszcy raportowi tekst o nieformalnym zaangaowaniu Warszawa czyta Krzysztofa Cibora). To kolejne potwierdzenie angaujcego i aktywizujcego obecnie potencjau kultury czymkolwiek by ona nie bya, choby i projektem badawczym. UWAGI I REFLEKSJE OKOO-METODOLOGICZNE ZAMYKAMY SYNTETYCZNYM ZESTAWIENIEM PRAKTYCZNYCH INFORMACJI NA TEMAT PROJEKTU. Badanie obejmowao 30luno strukturyzowanych wywiadw pogbionych (IDI) realizowanych w trzech miastach: Warszawie, Katowicach i Lublinie. Wikszo wywiadw przeprowadzono w okresie sierpie-padziernik 2013 r., natomiast trzy ostatnie wywiady w Katowicach miay miejsce w pocztkach grudnia 2013 r. Czas trwania pojedynczego wywiadu mieci si w przedziale 1,5-2,5 godziny. Wszystkie wywiady byy nagrywane, z kadego wywiadu sporzdzana bya robocza notatka, wzgldy finansowe przesdziy o koniecznoci rezygnacji z transkrypcji wywiadw. Badanie miao charakter anonimowy cytujc wypowiedzi naszych rozmwcw, kadorazowo oznaczamy je indywidualnie przyporzdkowanym kodem, w ktrym litery W, K i L oznaczaj nazw miasta.
17
Badanie obejmowao 30 luno strukturyzowanych wywiadw pogbionych (IDI)
18
3. KIM S KULTUROTWRCY
Kulturotwrca to osoba, ktra aktywnie dziaa w obszarze kultury organizuje i animuje.
H
istorie tych osb sbardzo zrnicowane, dlatego, aby przybliy nieco naszych rozmwcw, zmapujemy tu ich kompetencje i wyksztacenie. Robimy to take po to by wskaza, e kulturotwrca moe mie wyksztacenie i dowiadczenie odbiegajce od typowego wyobraenia o pracowniku sektora kultury. Zgadzamy si bowiem z tym, co zauwaali badani: kade dowiadczenie jest wane, tylko trzeba wiedzie jak z niego korzysta [L2] oraz, e w ogromnej mierze o tym, czy zesp osb pracujcych w danej instytucji dziaa sprawnie decyduj nie
wyksztacenie i kompetencje jego czonkw ale to czy zahula w nim duch pracy zespoowej [L5]. KIERUNKI STUDIW, KTRE UKOCZYY BADANE PRZEZ NAS OSOBY, TO W WIKSZO-
CI WYPADKW SKADOWE LISTY TAK OSTATNIO WYMIEWANYCH W PRASOWYCH ARTYKUACH KIERUNKW HUMANISTYCZNYCH. Polonistyka, kulturoznawstwo, teatrologia, filozofia, etnografia i etnologia, historia sztuki cho take: prawo, resocjalizacja i fizyka. Niektrzy spord badanych kulturotwrcw cz dziaania w obszarze kultury z prac akademick pisaniem doktoratu lub prac na uczelni jupo jego ukoczeniu.
3. KIM S KULTUROT WRC Y

Zreguy te aktywnoci rozwijaj si rwnolegle, cho ze wzgldu na wice si z nimi obcienia czasowe, praca w kulturze jest raczej t pierwsz aktywnoci, pochaniajc wiksz cz czasu. Wielu spo-
19
Wielu spord naszych rozmwcw ukoczyo take studia podyplomowe lub kursy specjalistyczne, w wikszoci zwizane z kultur.
rd naszych rozmwcw ukoczyo take studia podyplomowe lub kursy specjalistyczne, w wikszoci zwizane z kultur, cho silnie zrnicowane od dyplomacji kulturalnej, przez studia dla menaderw kultury i studia muzealnicze, po studia kuratorskie i szkoy trenerskie dla pracownikw NGO. Oceniajc swoje studia podyplomowe badani najbardziej cenili je za moliwo nawizania wartociowych kontaktw z innymi osobami dziaajcymi w polu kultury (najcenniejsza bya dla mnie konfrontacja z innymi ludmi kultury i wykadowcami [L2]) oraz zdobycie wikszej pewnoci siebie w podejmowanych dziaaniach ( przekonaam si, e warto wychodzi naprzd i liderowa, zyskaam miao i odwag do wyzwa [L4]). ANALIZUJC OPOWIECI BADANYCH O POCZTKACH I HISTORII PRACY W KULTURZE ORAZ O TYM, JAK ONA WYGLDA NA CO DZIE, NASZ UWAG ZWRCIY DWA POWRACAJCE WTKI. Pierwszy z nich to zrnicowane drogi wejcia do pracy w kulturze bdce, mwic nieco w uproszczeniu, albo rezultatem konsekwentnie prowadzonych dziaa lub te efektem czego, co mona by okreli jako swego rodzaju nagy yciowy zwrot. Drugim wtkiem s zrnicowane sposoby artykuowania przez naszych rozmwcw motywacji zwizanych z dziaalnoci w polu kultury. Oczywicie te kwestie naley traktowa z odpowiedni rezerw: wyoniy si podczas pojedynczych wywiadw, obejmujcych take inne kwestie; mogby tenarracjami budowanymi przez badanych, ktrzy wiadomie lub niewiadomie pomijali inne wtki. Postanowilimy jednak zaryzykowa poruszenie tego tematu, poniewa znaczna cz pojawiajcych si w badaniuopowieci biograficznych wpisywaa si w jakimstopniu w przedstawiony schemat.

DROGI WEJCIA DO PRACY W KULTURZE
Pocztek pracy w kulturze badanych to najczciej dwa rodzaje wejcia jest ono wynikiem konsekwentnego dziaania lub nagego yciowego zwrotu. Osoby bdce przykadem pierwszego typu czsto ju w liceum (czasem nawet w szkole podstawowej) znajdoway przestrze do wyraenia swojego kulturotwrczego (artystycznego bd spoeczno-animacyjnego) ducha, np. biorc udzia w zajciach dodatkowych, takich jak kka teatralne, plastyczne czy fotograficzne, albo penic funkcje w samorzdzie uczniowskim. Konsekwencj takich zainteresowa i pasji by wybr humanistycznych studiw (np. kulturoznawstwo, polonistyka, teatrologia, etnografia, socjologia), ktrym z reguy towarzyszya dodatkowa aktywno kulturalna (np. studenckie teatry, koa naukowe, prowadzenie pism, udzia w nieformalnych grupach artystycznych). Ju w trakcie studiw lub bezporednio po nich rozpoczynali wolontariat, sta lub prac w instytucjach kultury albo organizacjach pozarzdowych dziaajcych w obszarze kultury. Innymi miejscami zatrudnienia byy klubokawiarnie z mniej lub bardziej rozbudowanych programem kulturalnym. Fakt, e znajduj si obecnie w takim a nie innym miejscu jest czsto wynikiem wiadomych (duszych lub krtszych) stara i najczciej nie jest to pierwsze miejsce pracy w sektorze kultury. Drugi typ wejcia, nagy yciowy zwrot, jest udziaem osb, ktrych wyksztacenie i dowiadczenie czsto znaczco odbiegaj od typowego dla wikszoci kulturotwrcw (to np. fizyka, nieruchomoci, handel, doradztwo biznesowe). W yciu tych osb w pewnym momencie miao miejsce jakie znaczce wydarzenie, ktre sprawiao, e zupenie zmieniali swoje zawodowe ycie. Czasem by to przypadek (np. rodzina znajomej miaa lokal do udostpnienia [W7]; kupilimy z mem na aukcji mienia wojskowego projektor filmowy [W3]; efekt poznania znaczcego innego, np. pracownika/dyrektora instytucji kultury,
20

ktry dostrzeg w przyszym kulturotwrcy niespeniony potencja; udzia w inicjatywach kulturalnych w roli innej ni kulturotwrcza, np. redakcja tekstw, oprawa graficzna; ale te przejcie na emerytur:
21
Dla niektrych dogodnym momentem na takie nage wejcie do pracy wkulturze byy starania oESK
bo poszam na emerytur i zostaam z wiedz i umiejtnociami i rozpdem pracy w korporacji i du iloci czasu wolnego, a zawsze byam zainteresowana kultur [L8]). CZSTO INNE I NIETYPOWE DOWIADCZENIA TAKICH KULTUROTWRCW (NP. DOWIADCZENIE W PISANIU BIZNESPLANW LUB ROZLICZANIU PROJEKTW) OKAZUJ SI DLA NICH CENNE. Ja si nie boj formalizacji obszaru kultury, nie mam takich oporw jak wielu ludzi kultury, ja si nie boj papierw i tego, e si musi w nich zgadza, bo nie przyszam do pracy w kulturze zaraz po studiach i mam inne dowiadczenia i przerabiaam takie rzeczy wczeniej [L2]). W wikszoci przypadkw osoby te maj poczucie, e zawodowy zwrot w ich yciu by konieczny i nieunikniony. Wie si to te z jego pozytywn ocen. Jeden z kulturotwrcw przedstawicieli tego typu wejcia do pracy w kulturze powiedzia wpadem jak liwka w kompot, zassay mnie fajne wydarzenia i tak zostao [L9]. Dla niektrych dogodnym momentem na takie nage wejcie do pracy w kulturze byy starania otytu Europejskiej Stolicy Kultury, kiedy to wiele instytucji i inicjatyw poszukiwao nowych pracownikw i wieej krwi. Oczywicie mona si zastanawia, na ile te dwie przeciwstawiane przez nas sobie drogi dojcia do pracy w obszarze kultury mog siuzupenia bo np. nagy yciowy zwrot jest w istocie momentem podjcia kiekujcej od lat decyzji o oddaniu si swojej pasji i porzuceniu bardziej wydawaoby si racjonalnych z perspektywy ekonomicznej wyborw zwizanych z karier zawodow. W rozmowach mocno brzmia te dramatyzm tego przejcia, zrozumiay z perspektywy jednostki, jednak w istocie by moe w niektrych przypadkach bdcy planowan lub przynajmniej bran pod uwag od dawna decyzj.

MOTYWACJE
Wrd wymienianych przez naszych rozmwcw motywacji do pracy w obszarze kultury najczciej pojawiay si: ch wyraania siebie jako przedstawiciela okrelonej dziedziny sztuki/artysty, spoeczna potrzeba animacji danej grupy lub spoecznoci oraz poszukiwanie przestrzeni aktywnoci zawodowej oferujcej duy poziom swobody i satysfakcji. Kulturotwrcy z pierwszym typem motywacji to w swych wasnych narracjach ludzie z misj: krzewiciele smaku, artyci i wizjonerzy. Krzewiciele smaku s szczeglnie licznie reprezentowani w dziedzinach powizanych z dziedzictwem kulturalnym i sztuk wysok. Ich gwnym celem jest wychowanie i edukacja, krzewienie i utrzymanie standardw w zakresie dziedziny sztuki, ktrej s przedstawicielami (np. teatr, sztuki wizualne). Kultura to dla nich ogrd sublimacji do ktrego wiedzie cieka kompetencji i kapitau kulturowego. Takie podejcie produkuje jednak czasem dystans i rnice. Artyci i wizjonerzy dziaaj natomiast by tworzy, wyraa si artystycznie i suy sztuce swojej muzie. Zawsze staraj si w swoje dziaania i przedsiwzicia wkada jak najwicej powicenia i pasji, tak aby byy jak najlepsze i na najwyszym poziomie. W centrum dziaa przedstawicieli drugiego typu motywacji s przede wszystkim odbiorcy i ich potrzeby. Kulturotwrczych spoecznikw cechuje dua wraliwo spoeczna swoje dziaania kieruj oni czsto do grup spoecznego wykluczenia (np. ze wzgldu na ubstwo albo wiek). Niejednokrotnie dobr konkretnej formy dziaania artystycznego lub animacyjnego jest efektem rozpoznania potrzeb i moliwoci recepcyjnych grupy docelowej. Rwnie teren jest czsto odlegy i nietypowy, jak to okreli jeden ze spoecznych kulturotwrcw chodzi o to, eby wychodzi do ludzi, ktrzy sami do kulturalnej aktywnoci mog si nie zmobilizowa [L9].
22

Inny natomiast zwierzy si, e najwikszym komplementem dla niego bya wypowied widza, okrelonego mianem typowego dresiarza, na temat filmu o prowadzonej w jego dzielnicy artystycznej
23
Kulturotwrcy zpierwszym typem motywacji to w swych wasnych narracjach ludzie z misj: krzewiciele smaku, artyci iwizjonerzy.
akcji tu si nigdy co takiego nie dziao, dziki [L7]. Nie wszyscy spoecznicy wychodz poza marmurowe gmachy, niektrzy wanie w ich przestrzeni chc dy do zmian i otwiera je dla osb, ktre wczeniej nigdy w nich nie byway lub byway rzadko. Badani bdcy przedstawicielami tego typu motywacji to czsto aktywici i eksperymentatorzy, dla ktrych nadrzdnym celem dziaa jest aktywizacja spoeczna (wtrnie artystyczna) animowanych grup i spoecznoci. ZNACZNA CZ BADANYCH OSB PODKRELAA W ROZMOWIE Z NAMI, E MIEJSCE, W KTRYM SI OBECNIE ZAWODOWO ZNAJDUJ OFERUJE IM W ICH ODCZUCIU UNIKALN MIESZANK SWOBODY ORAZ EKSCYTACJI I WYZWA. Wanie to jest tym, co w pierwszym rzdzie sprawia, e s zadowoleni ze swojej pracy. Z jednej strony to nienormowany czas roboczy i dziaanie poza du struktur biurokratyczn, co pozwala pracowa zgodnie z autorskim, nieraz zoptymalizowanym pod siebie reimem pracy i wypoczynku. To jest chyba najfajniejsze w tej pracy, e mog swobodniej dysponowa urlopem, e mog znale czas na to, aby zaj si dziemi [W10]. Z drugiej za strony swoj prac postrzegaj jako jedno z istotniejszych rde satysfakcji yciowej. W pewnym sensie ja mam bardzo luksusowe ycie czowieka, ktry ma okazj uczestniczy w mnstwie ciekawych spraw z ludmi, ktrzy nieraz robi naprawd pikne rzeczy (...) To jest mj mikro-klimat, w ktrym yj, wikszo moich znajomych z dawnych czasw nie moe sobie dzi na to pozwoli [W7]. Z tego punktu widzenia, jedn z gwnych atrakcji pola kultury jest to, e oferuje ona due moliwoci dziaania nie tyle w sensie skali samych dziaa, co ich rnorodnoci oraz zapewnia doz autonomii wobec dominujcych form mylenia i dziaania.

PROBLEMY: PYNNY CZAS PRACY KULTUROTWRCW
Pasja jest czsto wymieniana jako sia napdowa i paliwo dla dziaa kulturotwrcw. Jestzapewne te rodzajem racjonalizacji dla osb, ktre zmagaj si w swojej pracy z codziennymi trudnociami poczucie, e to co robi,jest wane, pomaga je przezwyciy. Jest jednak druga strona tego zaangaowania. To problemy z oddzieleniem czasu pracy od czasu poza prac, ale te cienka granica midzy dziaaniem realizowanym z wewntrznej potrzeby a aktywnocizawodow, pozwalajc zarobi kulturotwrcom na ycie. Oczywicie nie jest to specyficzny problem sektora kultury podobne zjawiska mona zaobserwowa dzi na caym rynku pracy. Faktem jest jednak, e w wypadku kulturotwrcw to problem dziaajcy ze zdwojon si po czci za spraw indywidualnych biografii osb, ktre w pocztkach swej dziaalnoci zawodowej nie mylay o pienidzach, ale te ze wzgldu na przyzwolenie czy wrcz wykorzystywanie przez pracodawcw faktu, e dla wielu kulturotwrcw pienidze nie s gwnmotywacj do pracy, a korzyci pynce z pracy w obszarze kultury to take wzrost kapitau kulturowego i spoecznego. Praca kulturotwrcy, nawet jeli jest pracownikiem pastwowej lub miejskiej instytucji kultury, bardzo czsto nie ma wymiaru klasycznego etatu. Opisujc swojprac nasi rozmwcy czsto wspominali, e polega ona w znacznej mierze na utrzymywaniu relacji z innymi kulturotwrcami, artystami, partnerami i odbiorcami. To wi si z du iloci spotka, rozmw, wymian maili i wiadomoci na portalach spoecznociowych,ktre w mniejszym lub wikszym nateniu rozlewaj si na ca dob, a w skali tygodnia take na weekendy. Jednoczenie spotkania biznesowe kulturotwrcw, ze wzgldu na wysoki stopie integracji kulturotwrczego rodowiska (konkretnego miejsca, ale czsto te caego miasta) maj czsto charakter po prostu towarzyski. Jedna z naszych rozmwczy opisujc charakter relacji pomi-
24

dzy pracownikami w NGO, w ktrym dziaa, mwia: my pracujemy na gb, te relacje rne formalne miedzy nami s bardzo nieformalne, mamy due zaufanie do siebie [W2]. Inna natomiast podkrelaa
25
Wane i przekadajce si na pniejszy sukces pomysy na dziaania mog powstawa wieczorem w knajpie przy winie i piwie
pozytywne znaczenie lokalnego usieciowania wiata ludzi kultury: wiem do kogo skierowa, znam ludzi, wiem co robi lub robili i co potrafi [W6]. Wane i przekadajce si na pniejszy sukces pomysy na dziaania mog powstawa wieczorem w knajpie przy winie i piwie [L9], a pojawianie si na rnego rodzaju wydarzeniach kulturalnych lub imprezach towarzyskich, ktre dla wielu kulturotwrcw s atrakcyjn i mi form spdzania czasu, jest istotnym elementem podtrzymywania kontaktw zawodowych. GRANICE POMIDZY YCIEM PRYWATNYM A ZAANGAOWANIEM W PRAC S WIC CZSTO ROZMYTE. Ma to oczywicie swoje plusy i minusy. Do tych pierwszych naley zaliczy moliwo pracy z lubianymi przez siebie ludmi, ktrzy maj tego samego bakcyla [W4], a take wielokrotnie elastyczno jeeli chodzi o planowanie dnia powszedniego, kiedy po wanym spotkaniu w pracy mona zaplanowa godzinny obiad z przyjacik [W2]. Badani mwili jednak take o minusach takiego pynnego modelu czasu pracy. Odpowiadanie na maile jest aktywnoci, ktra zdecydowanie najczciej wkrada si w czas wolny kulturotwrcw, niektrzy nawet wstaj o czwartej rano, eby na nie odpisywa [W3]. Minusami duego zaangaowania w organizowane przez siebie dziaaniejest te brak czasu na rzeczywist partycypacje w innych dziejcych si w mieciewydarzeniach kulturalnych. Kulturotwrca orientuje si w tym co kulturalnie ciekawego dzieje si w jego miecie (jest poniekd, do posiadania takiej wiedzy z racji fachu zobowizany), ale czsto nie ma moliwoci albo siy w nich uczestniczy. Wielu spord naszych rozmwcw stara si dba o posiadanie w peni wolnego czasu od pracy, ale nie zawsze takie starania kocz si penym sukcesem (np. jedna z badanych mwia: dbam o to, eby mie wakacje, dbam o to, ebymie czas, kiedy nie pracuje, ale udaje si tylko z tymi wakacjami raczej [W2]).

OCZYWICIE, BIORC POD UWAG ROZMIARY NASZEGO BADANIA, TRUDNO O UOGLNIENIA, MONA JEDNAK POSTAWI HIPOTEZ, E ROZMYTY STYL PRACY KULTUROTWRCW POSTRZEGANY JEST JAKO ATUT TEGO SEKTORA PRZEDE WSZYSTKIM PRZEZ OSOBY MODE, BEZ ZOBOWIZA. Atuty przeradzaj si jednak w minusy gdy w gr wchodzi np. prowadzenie gospodarstwa domowego z osob pracujc w innym sektorze, gdy pojawiaj si dzieci, itp. Problem dotyczy oczywicie nie tylko granic czasu pracy, ale te oglnie silnej prekaryzacji rodowiska kulturotwrcw. Pocztek pracy wielu spord kulturotwrcw wiza si z nieodpatnymi staami, wolontariatami albo podejmowaniem wasnych nisko-budetowych dziaa artystycznych lub animacyjnych, w ktrych wynagrodzenie dla organizatorw byo traktowane jako wkad wasny, a cae otrzymane z grantu lub dotacji dofinansowanie szo na dziaania. Wszyscy nasi rozmwcy dochodzili jednak w swojej kulturalnej dziaalnoci do momentu, w ktrym musieli podj decyzj albo zaangaowanie to jest tylko i wycznie ich pasj, a na ycie zarabiaj w inny sposb, albo podejmuj starania, eby ich kulturalne zamiowania mogy by staym rdem utrzymania. Na tak decyzj ma wpyw z reguy wanie zmieniajca si sytuacja osobista (pene usamodzielnienie od rodzicw, zakadanie rodziny, ch zakupu mieszkania) wymagajca pewnej stabilnoci finansowej. Jeden z naszych rozmwcw, kulturotwrca dziaajcy niezalenie i w sektorze NGO (jego dziaania w wikszoci s nisko-budetowe, a co z tym si wie z reguy rezygnuje on z wynagrodzenia dla siebie) dosadnie opisywa swoj sytuacj: bo jakbym teraz mia dziecko to bym musia to (dziaalno kulturaln przyp.) w pizdu rzuci, musiaem si na przykad teraz na bezrobotnego zapisa [L3]. Stabilno finansowa w postaci etatu w instytucji kultury, albo staego wynagrodzenia w ramach podejmowanych projektw przekada si czsto na wzrost efektywnoci i kreatywnoci. Na dalszych pozytywnych losach jednej z badanych, pracownicy kulturalnego
26

NGO zawayo to, e organizacji zosta przyznany grant, w ramach ktrego moga swoje organizowanie i koordynowanie wyceni, co sprawio, ze nie musiaam i do korpo [W2].
27
Stabilno finansowa w postaci etatu w instytucji kultury, albo staego wynagrodzenia przekada si czsto na wzrost efektywnoci i kreatywnoci.
W czasie realizacji grantu, dziki czasowej stabilnoci finansowej liderzy wspomnianego NGO, zamiast szuka pracy zarobkowej mogli przeprowadzi prac koncepcyjn nad projektami kolejnych dziaa i sposobw ich finansowania, co stao si koem zamachowym dalszych staych dziaa. Kulturotwrcza kreatywno nie jest jednak ograniczana tylko i wycznie przez koniecznoci szukania wielu rde utrzymania [L5]. Wieloletnia praca etatowa ciepy i wygodny etat [L1] moe mie demobilizujcy wpyw na jako pracy kulturotwrcw. Zdaniem jednego z badanych jest to jednak problem z ktrym znacznie atwiej sobie poradzi, ni z brakiem rodkw do ycia [L6].
28
Kawiarnie Kluby Festiwale K sigarnie / klubokawiarnie (np. ksigarnia w CSW w Warszawie)
JAK ROL PENI MIEJSCE?

To platforma spotka i relacji To marka To punkt zaczepienia T o widoczne osignicie
Instytucje kultury (np. Zamek Cieszyski na lsku)
WARSZ AWA C Z Y TA
29
WARSZAWA CZYTA TYTYU 2 ZAANGAOWANE 3 CZYTELNICTWO W MIECIE

Warszawa Czyta to akcja zorganizowana w maju LOREM 2 2013 roku przez nieformaln grup warszawskich 3 czytelniczek i czytelnikw, sfinansowana oddolnie.
K R ZA YU ST ZO TR O F12 C3 IBOR
WARSZ AWA C Z Y TA
30
elem akcji bya dyskusja, interpretacja oraz twrcze rozwinicie wtkw jednej konkretnej ksiki, w tym przypadku Cwaniar Sylwii Chutnik. Przyjrzenie si tej akcji pozwala zobaczy, jakie korzyci, ale rwnie jakie wyzwania i problemy niesie ze sob skierowane do szerokiej publicznoci dziaanie artystyczno-spoeczne poza sformalizowan struktur organizacyjn.
LICZBY
W dniach 8-12 maja w ramach Warszawa Czyta zorganizowalimy 35 wydarze nawizujcych w rny sposb do ksiki Chutnik. Byy to m.in. dyskusje z udziaem autorki, czytanie fragmentw ksiki przez aktorki Studia Teatralnego Koo, warsztaty dla dzieci, warsztaty literackie dla modziey, slam poetycki, wycieczka rowerowa, trening asertywnoci dla kobiet, warsztaty komiksowe i teatralne. Bezporednio w wydarzeniach wzio udzia okoo 500 osb a na temat akcji z naszego profilu na facebooku oraz mediw dowiedziao si kilkadziesit tysicy.
RDA
W skad grupy organizujcej te wydarzenia wchodzio 17 osb. Nie wszystkie znay si od po cztku, ale w trakcie pracy przy akcji stalimy si kolektywem, zdolnym do wsplnego dziaania, konsesnsualnego podejmowania decyzji, biecego ewaluowania dziaa oraz brania na siebie odpowiedzialnoci. Pomysodawczyni Warszawa Czyta bya Magdalena Majewska, koordynatorka dyskusyjnego
WARSZ AWA C Z Y TA
klubu ksiki Krytyki Politycznej. Majewska inspirowaa si akcj One Book One City, zapocztko wan w Seattle w latach 90.
31
Kolektyw tworzcy Warszawa Czyta uruchomi akcj, wychodzc z zaoenia, e wsplna lektura moe sta si katalizatorem lokalnych dziaa.
One Book One City polega na wyborze jednej ksiki, ktr w danym roku przerabia bd rne dyskusyjne kluby ksiki w miecie. Chcemy promowa warszawskie czytelnicze kluby dyskusyjne oraz biblioteki jako miejsca, ktre stanowi bardzo wany element spoeczno-kulturowej infrastruktury miasta pisalimy w manifecie Warszawa Czyta.
SIA KLUBW KSIKI

W akcj wczyy si Dyskusyjne Kluby Ksiki dziaajce m.in. przy bibliotekach publicznych w jedenastu z nich odbyy si dyskusje o Cwaniarach. O ksice rozmawiano te w radiowym klubie ksiki w radiu Tok FM, czyli w programie Poczytalni. Do tego dwa kluby (na Mokotowie i oliborzu) zainauguroway swoj dziaalno wanie majowym spotkaniem wok Cwaniar. W ramach akcji zorganizowalimy rwnie warsztaty dla klubw na temat komunikacji i krytycznej lektury ksiek Dyskusyjne kluby ksiki nie byy jednak jedynie instytucjonalnym wsparciem oraz adresatem naszych dziaa. Ich wybr jako ideowego zaplecza wynika z zaoenia, e czytanie najfajniejsze jest wtedy, kiedy jest wstpem do dyskusji. Akcja miaa suy m.in. pokazaniu, e rozmawiajc o ksice i dzielc si wraeniami moemy spoglda na rne sposoby na nasze miasto, na problemy i wyzwania, przed ktrymi stoi. Chutnik w Cwaniarach do mocno stawia tezy dotyczce zagroe zwizanych m.in. z komercjalizacj przestrzeni publicznej, gentryfikacj czy naruszeniami praw lokatorskich. Kolektyw tworzcy Warszawa Czyta uruchomi akcj, wychodzc z zaoenia (i chcc si oraz innych przekona o tym), e wsplna lektura moe sta si katalizatorem lokalnych dzia -
WARSZ AWA C Z Y TA
a, sposobem na integrowanie lokalnych spoecznoci, drog do przypomnienia lokalnych tosamoci. W tym sensie Warszawa Czyta bya rwnie reakcj na du cz akcji promujcych czytelnictwo, ktre skupiaj si na samym akcie czytania (zamiast na akcie rozumienia, krytycznej analizy, dyskusji i wreszcie dziaania), czyni z niego czynno elitarn i ekskluzywn (zamiast podkrela aspekt wczajcy).
32
GRUPA
Okazao si, e te idee s bliskie stosunkowo duej grupie niekoniecznie znajcych si osb. Inicjatorka akcji zaprosia do jej realizacji grup znajomych, z ktrych tylko cz rzeczywicie zaangaowaa si w dziaania, ale kolektyw wyoni si pczkujc kolejne osoby byy przycigane przez te, ktre stay si ju czci grupy. Bardzo wane byy przy tym nie tylko wizi przyjani czy znajomoci, ale przede wszystkim znajomo z innych dziaa i aktywnoci zarwno w organizacjach jak i grupach nieformalnych. Cz kolektywu znaa inicjatork z koordynowanego przez ni dyskusyjnego klubu ksiki, cz w tym piszcy te sowa z nieformalnej grupy warszawskich rowerzystw i rowerzystek Zmiana.org.ru. Inne przetestowane w konkretnym dziaaniu relacje pozwalay przycign znajomych i znajome m.in. z Porozumienia Kobiet 8 Marca czy redakcji czasopisma antropologicznego (Op.Cit.,). Te wczeniejsze znajomoci wydaj si mie co najmniej podwjne znaczenie. Po pierwsze mielimy dowiadczenie wsplnej pracy, moglimy wnie do kolektywu nie tylko zbir kompetencji zwizanych z konkretn osob, ale rwnie z relacjami, jakie czyy poszczeglne osoby. Po drugie
WARSZ AWA C Z Y TA
dziaanie w grupie zdaje si tworzy specyficzny klimat, ktry uatwia podejmowanie kolejnych wy-
33
wiadomo, e nie jestemy przez nikogo zatrudnieni, a z wasnej inicjatywy zajmujemy si tym, co sprawia nam przede wszystkim przyjemno, spajaa nasze dziaania i nadawaa im dynamiki.
zwa. Dobrze funkcjonujca grupa nie poprzestaje na zrealizowaniu postawionego sobie zadnia, ale wci domaga si czego nowego spenia si w kompulsywnym wymylaniu i realizowaniu nowych inicjatyw. Mniej wicej na trzy miesice przed planowan dat akcji uksztatowaa si grupa kilkunastu osb wystarczajco dua, by sprosta planowanym dziaaniom. Kolejne zebrania zarysoway nam skal przedsiwzicia i pozwoliy zbudowa map zada do wykonania. Spotykalimy si prawie zawsze w studio graficznym Grupy Manuka, ktrej czonkinie stanowiy cz kolektywu, na pocztku co kilkanacie dni, potem coraz czciej. Spotkania nigdy nie ograniczay si do zaatwienia spraw, byy rwnie miejscem dyskusji o innych kwestiach. Miay te aspekt towarzyski. Nie bez znaczenia dla atrakcyjnoci tych spotka miao jedzenie przygotowywane przez czonkw i czonkinie. Cho Magda Majewska pozostawaa osob, ktra koordynowaa cay proces przygotowa, podzielilimy si na grupy zadaniowe o do duej autonomii (grupa graficzna, grupa finansowa, grupa redakcyjno-promocyjna itd.), czsto zwizane z naszymi do rnorodnymi kompetencjami zawodowymi a czasem wrcz przeciwnie (ja na przykad tworzyem grup finansow, cho mam do niedue pojcie o dyscyplinie budetowej, z braku innych chtnych postanowiem jednak stawi czoa temu wyzwaniu, co by moe pozwolio podej do zbierania finansw w sposb mniej ortodoksyjny). Grupy miay realizowa konkretne zadania zgodnie z ustalonym harmonogramem, komunikowa si na bieco midzy sob i bra odpowiedzialno za powierzony sobie odcinek. wiadomo, e nie jestemy przez nikogo zatrudnieni do wykonania konkretnej pracy, a z wasnej inicjatywy zajmujemy si tym, co sprawia nam przede wszystkim przyjemno (i w czym dajemy wy-
WARSZ AWA C Z Y TA
raz swoim pogldom na aktywne uczestnictwo w kulturze, obywatelstwo, spoeczno czy miasto), spajaa nasze dziaania i nadawaa im dynamiki. W moim przekonaniu odrniao nas to pod tym wzgldem nie tylko od zarobkowej pra cy w podmiocie komercyjnym, ale rwnieod pracy wolontariackiej w dziaajcej w rygorze projektowym organizacji pozarzdowej. Naszym napdem byo nie tyle poczucie obowizku wypywajce z zewntrznie narzuconego harmonogramu projektu, ile poczucie misji wypy wajce z uwewntrznionej wizji caego zadania. Nawet jeli zobowizalimy si (sami przed sob i wobec naszych darczycw) do realizacji szeregu dziaa w okrelonym czasie, to nasze cele, metody i spodziewane rezultaty nie wynikay z regulaminu konkursu grantowego a z tego, co chcielimy zrobi. Poza dziaaniami poszczeglnych grup, kolektyw spotyka si rwnie do regularnie (oczywicie im bliej wydarzenia, tym czciej). Miao to suy nie tylko lepszemu skoordynowaniu dziaa, ale rwnie co byo bardzo wane, jak podkrelay czonkinie i czonkowie kolektywu ju po akcji budowaniu ducha grupy. Do tej pory prawd mwic mam duy problem, by odpowiedzie sobie w peni na pytanie, jak te kilkanacie osb, z ktrych tylko kilka znao si dobrze, pozostae za czsto o sobie prawie nie syszay, w cigu tak krtkiego czasu potrafiy uruchomi w sobie tak due pokady sympatii, solidarnoci i woli wspdziaania. Poczucie misji, o ktrym pisaem powyej, z ca pewnoci wzmacniane byo wiadomoci bycia w grupie i grupowego realizowania zadania (przy jednoczesnym jak to ju zostao powiedziane do wysokim poziomie autonomii poszczeglnych grup zadaniowych, ich czonki i czonkw).
34
WARSZ AWA C Z Y TA
Due znaczenie dla kreatywnoci grupy z pewnoci miao rwnie jej zrnicowanie, a przez
35
Due znaczenie dla kreatywnoci grupy zpewnoci miao rwnie jej zrnicowanie, a przez to dostp do rnych dowiadcze.
to dostp do rnych dowiadcze. Naleay do niej osoby pracujce w sferze budetowej (uczelnia, biblioteka), samozatrudnione i prowadzce wasny biznes (graficzki, redaktorki, tumaczki), pracujce w firmach prywatnych i organizacjach pozarzdowych. Do due byo wiekowe zrnicowanie (od dwudziestu paru do ponad czterdziestu lat). Grup formoway gwnie osoby urodzone w Warszawie, ale rwnie takie, ktre przyjechay tu dopiero na studia. Rny by rwnie status rodzinny poszczeglnych osb. Stosunkowo niewielkie byo natomiast w grupie zrnicowanie pciowe, tylko dwie osoby z siedemnastu to mczyni. Tak daleko idca feminizacja jest by moe pochodn duej feminizacji klubw czytelniczych czy organizacji pozarzdowych, ale tak czy inaczej wymaga prawdopodobnie dalszego przyjrzenia si zjawisku.
PARTNERZY I PARTNERKI
Pocztkowo mylelimy, e akcja Warszawa Czyta bdzie w duej mierze opieraa si na spontanicznych i niekoniecznie kontrolowanych przez nas akcjach rnych osb i grup (wwczas nasze zadanie polegaoby gwnie na promocji akcji i zachcaniu do czynnego wczania si). Ostatecznie jednak zadecydowalimy si na koordynowanie wikszoci wydarze. Uznalimy, e pierwsza edycja takiej akcji moe nie uda si bez centralnej koordynacji. Z drugiej strony w miejsce kilku wydarze, ktre chcielimy zorganizowa pojawio si kilkadziesit. Mielimy po prostu frajd z wymylania kolejnych. Mimo rozbudowanego zespou tworzcego akcj, konieczne byo w tej sytuacji rwnie wczenie w ni innych osb i instytucji, ktre realizowa miay poszczeglne wydarzenia. Podobnie jak two-
WARSZ AWA C Z Y TA
rzenie kolektywu, odpowiednich osb szukalimy gwnie wrd bliszych i dalszych znajomych. Wane byy rwnie zaprzyjanione instytucje, ktre wczalimy zarwno jako organizatorw poszczeglnych wydarze (np. Fundacja Feminoteka, grupa KwiatkiBratki, Vlep[v]net, grupa DeGustators czy Zmiana.Org.Ru), jak i np. miejsca spotka (Pastwo/Miasto,Ukryte Miasto, MiTo). Kadorazowo chcielimy przede wszystkim przekona instytucje i podmioty prywatne do tego, e nasze wydarzenie ma konkretny wpyw spoeczny. Z reguy nie mielimy z tym problemw i podmioty te nie tyle wiadczyy na nasz rzecz jak usug, co wczay si mniej lub bardziej aktywnie w dziaania, promujc wydarzenia, prowadzc rekrutacj i wreszcie je przeprowadzajc. Nieocenion wartoci naszej akcji byo due zaangaowanie si w ni autorki ksiki Sylwii Chutnik. Zaangaowanie to daleko wykraczao poza typowe spotkanie z pisarzem. Chutnik wzia udzia w dwch dyskusjach, wycieczce rowerowej zorganizowanej ladami miejsc opisanych w ksice, otwartym treningu samoobrony dla kobiet i wreszcie warszawsko-cwaniackim karaoke z muzyk na ywo. Chutnik kilka razy w rozmowach z nami, ale take publicznie, podkrelaa, e bardzo interesujcy i budujcy by dla niej udzia w akcji, ktra niewtpliwie promowaa jej ksik, ale z drugiej strony nie bya zaplanowana przez dzia marketingu czy agencj PR, a bya wynikiem oddolnego zainteresowania i przez to otwarta na rne interpretacje oraz wykorzystania.
36
FINANSE
Pomoc instytucji i podmiotw prywatnych bya nieodpatna. Za niektre dziaania osb prywatnych zaangaowanych w akcj wypacalimy niewielkie honoraria. Od samego pocztku chcielimy unikn zdominowania naszego budetu przez wpywy z grantw publicznych lub od donatora prywat-
WARSZ AWA C Z Y TA
nego. Te pierwsze byy z reszt trudno osigalne ze wzgldu na krtki czas od pomysu do realizacji. Ponadto jako grupa nieformalna praktycznie nie moglimy z nich skorzysta. Z kolei due pienidze prywatne niosyby ze sob ryzyko uznania naszej akcji za akcj promocyjn. Mielimy te konkretn wizj tego, co chcielimy zrobi i z tego wzgldu zaleao nam na unikniciu
37
W ostatecznoci zdecydowalimy si na finansowanie spoecznociowe za pomoc portalu crowdfundingowego
sytuacji, w ktrej jakie nasze pomysy byyby uzalenione od zdania ewentualnego sponsora. W ostatecznoci zdecydowalimy si na finansowanie spoecznociowe za pomoc portalu crowdfundingowego Wspieramkulture.pl oraz czciow odpatno wydarze i sprzeda gadetw. Za pomoc crowdfundingu zebralimy ponad 3000 z zaplanowanych 2000 z. Ponadto prawie 2000 z pochodzio ze sprzeday i niewielkich odpatnoci. Cao akcji kosztowaa w gotwce okoo 5000 z, budet zosta wic zbilansowany. Oczywicie poza wydatkami gotwkowymi naley wzi pod uwag kilkaset godzin nieodpatnej pracy kolektywu i wsparcie rzeczowe zaangaowanych instytucji oraz firm (na przykad, bardzo wane dla naszej akcji, znaczne obniki kosztw druku i papieru).
CO NAM ZOSTAO?
Akcja od samego pocztku planowana bya na kilka dni (oczywicie bralimy te pod uwag jej kontynuowanie), ale chcielimy rwnie, aby co po niej pozostao. Takim trwaym efektem jest z pewnoci zaoony przy okazji akcji mokotowski dyskusyjny klub ksiki, dziaajcy w Centrum Kultury owicka. Animowany jest przez dwie osoby zaangaowane w Warszawa Czyta, ale otwarty na wszystkie osoby chcce dyskutowa o literaturze i jej znaczeniu dla naszego ycia. Klub prowadzi spotkania raz w miesicu (od akcji odbyo si ich ju osiem). Na kade spotkanie przychodzi 9-12 osb.
WARSZ AWA C Z Y TA
Warszawa Czyta wydaa w zwizku z akcj Przewodnik dla czytelniczek i czytelnikw miejskich. Broszura ta (dostpna rwnie w sieci jako pdf) bya przede wszystkim powicona czytaniu Cwaniar, ale jednoczenie w bardzo syntetyczny sposb pokazywaa na przykadzie tej ksiki, jak mona czyta literatur, szuka w niej wtkw dotyczcych naszego ycia, otoczenia, spoeczestwa, umieszcza w literackim i kulturowym kontekcie. Wydaje mi si, e bez wzgldu na to, czy akcja bdzie kontynuowana, przewodnik tego typu jest dobrym narzdziem do uruchomienia krytycznej lektury. Mylelimy rwnie o tym, aby stron internetow akcji (warszawaczyta.org) przeksztaci w gazet warszawskich dyskusyjnych klubw ksiki. Na razie jednak brakuje nam czasu i moliwoci organizacyjnych do realizacji tego projektu. Niemniej strona pozostaje miejscem, w ktrym moemy pozna przebieg akcji. Podstawowym trwaym efektem, jaki wywoaa dla nas ta akcja, byo uformowanie si grupy zdolnej do dyskusji, konfrontowania pogldw i wsplnego dziaania. Kolektyw Warszawa Czyta, cho z mniejsz intensywnoci, nadal funkcjonuje, nie tylko na gruncie towarzyskim. Jest wci potencjalnym wehikuem naszego aktywizmu. Nie sumy naszych aktywizmw, a wanie wsplnej wizji tego, jak chcemy dziaa w naszej lokalnej spoecznoci.
38
EWALUACJA I WYZWANIA
O tym, e tak jest, dowiedzielimy si midzy innymi z procesu ewaluacyjnego, ktry postanowilimy przeprowadzi dziki pomocy koleanek z fundacji Pole Dialogu. Ewaluacja pozwolia nam rwnie sformuowa problemy, jakie zauwaylimy podczas akcji. Jednym z istotniejszych by swoisty dumping cenowy, ktry wynika z daleko idcego wolontariackiego
WARSZ AWA C Z Y TA
zaangaowania. Rzeczywiste koszty akcji podobnej do naszej prawdopodobnie s nawet kilkunastokrotnie wiksze ni te, ktre zaksigowalimy. Organizacje pozarzdowe (w ktrych cz z nas rwnie pracuje) nie mog sobie pozwoli na stae na dziaanie w takich warunkach. Istnieje ryzyko, e upowszechnienie
39
Wanym wyzwaniem jest takie prowadzenie podobnej akcji, by nie staa si ona darmow promocj konkretnego wydawnictwa.
si akcji podobnych do naszej moe wiza si ze zmniejszeniem finansowania dla projektw, ktre s nie tylko atrakcyjn ofert kulturaln, ale rwnie stanowi rdo utrzymania dla wykonawcw. O ile spontaniczno i niskie koszty akcji byy dla nas du wartoci (i daway twrcz wolno), o tyle bierzemy pod uwag konieczno takiego zaprojektowania podobnych akcji w przyszoci, by ich rzeczywisty koszt by waciwie wyartykuowany i nie sprawia wraenia, e samorzd powierzajc organizacjom pozarzdowym zadanie publiczne przepaca w stosunku do akcji organizowanych przez grupy nieformalne. Wanym wyzwaniem jest rwnie takie prowadzenie podobnej akcji, by nie staa si ona darmow promocj konkretnego wydawnictwa czy innego podmiotu komercyjnego. Wybierajc jedn, now ksik, bralimy na siebie ryzyko takiego wykorzystania. Wydaje nam si, e udao si tego unikn przez finansow i ideow niezaleno. Nie oznacza to jednak, e w przypadku kontynuowania akcji nie naley si liczy z podobnymi zagroeniami. Wreszcie okazao si, e dostrzegamy problem w napiciu pomidzy otwartoci na rne oddolne dziaania w ramach akcji i uznaniu autonomii wczajcych si do akcji osb i podmiotw a konkretnym wiatopogldem, jaki wikszo z nas podziela. Z jednej strony nie chcemy ogranicza czy cenzurowa dziaa i wierzymy, e w jakiej perspektywie dua cz Warszawa Czyta bdzie odbywaa si niezalenie od naszych planw i pomysw, z drugiej chcielibymy, aby wczajce si podmioty nie reprezentoway sob pogldw, z ktrymi si nie zgadzamy.
WARSZ AWA C Z Y TA
Podobny problem dotyczy wyboru ksiki do nastpnej edycji: z jednej strony mylimy o tym, by by on angaujcy moliwie du grup ludzi, z drugiej chcemy unikn sytuacji, w ktrej tematem Warszawa Czyta staje si ksika, ktra promuje postawy nie do zaakceptowania dla nas. Ten konflikt nie zosta jeszcze przez nas do koca rozwizany. Zdajemy sobie spraw, e etyczny czy wiatopogldowy komfort czonki i czonkw kolektywu moe stan w pewnym momencie w konflikcie z otwartoci akcji. Na razie wydaje nam si, e jedyn recept jest jasne i wyrane komunikowanie tego, co dla nas wane zarwno w lekturze jak i w yciu spoecznym. Zakadamy, e w ten sposb przycigniemy osoby i instytucje, ktre s nam ideowo bliskie. Za ci, ktrzy nie podzielaj naszych pogldw nie bd chcieli wsppracowa z nami i ewentualnie zrobi swoj wasn akcj czytelnicz. Warszawa Czyta trwa dalej. Jej przyszy ksztat nie jest jeszcze znany, ale wierzymy w si oddolnych akcji i w to, e nawet mimo bardzo ograniczonych budetw, mog mie znaczcy wpyw na spoeczno, z ktrej wyrastaj.
40
WARSZAWA CZYTA 2013 ZOSTAA ZREALIZOWANA PRZEZ ZESP:

Natalia Baranowska, Monika Bder, Krzysztof Cibor, Maria Cywiska, Magda Majewska, Marta Malesiska, Marcin Malesiski, Agata Jaosiska, Katarzyna Kaczmarek, Agata Kowalska, Marta Przyby, Marta Sikorska, Kacha Szaniawska, Agata Urbanik, Marianna Wybieralska, Magdalena Zatorska, Agnieszka Zych
* Cho powyszy tekst opiera si m.in. na moich rozmowach z pozostaymi czonkiniami i czonkami Warszawa Czyta, to w obecnej formie moe by traktowany jedynie jako wyraz moich wasnych przemyle oraz interpretacji tego, co usysza em od koleanek i kolegw.
41
4. AKTUALNY PEJZA KULTURY MIEJSKIEJ

Kultur miejsk mona potraktowa jako obszar rnorakich dziaa i zdarze w przestrzeni miasta, ktrych wsplnym mianownikiem jest to, e od pojcia kultury si nie odegnuj.
niu typw kultury warto mie na uwadze to, e kady z nich produkuje te odmienny typ publicznoci. W istocie sdzimy, e wanie poprzez charakterystyk gwnych odbiorcw wiedzie najatwiejsza droga do zrozumienia, czym s poszczeglne typy kulturalnej dziaalnoci.
o do pojemna formua, ktr mona prbowa nasyci znaczeniami. Dostrzegamy trzy gwne sposoby mylenia o kulturze w miecie. Kady z nich to swego rodzaju zestaw przekona na temat tego, czym moe i powinna by dzisiaj dziaalno kulturalna. Rwnoczenie trudno byoby znale wrd naszych rozmwcw tak osob, ktrej rozumienie kultury ograniczaoby si cile do jednego typu. W rzeczywistoci kwestia ta sprowadza si raczej do tego, ktry ze sposobw mylenia o kulturze jest komu bliszy. Mwic o zrnicowa-
4. PE JZ A KULTURY MIE JSKIE J

Te trzy typy maj konceptualny charakter i aden z nich nie objawia si w stanie czystym, rzeczywiste emanacje kultury waciwie zawsze maj niejednorodny charakter (np. cz aktywistw miejskich zdaje si tkwi jedn nog w czym, co nazywamy kultur Kreuzbergu, a drug za w kulturze aktywizmu). Jak kada typologia, take i ta upraszcza, schematyzuje, ale przede wszystkim wyostrza. Dziki temu moe by pomocna w ujciu ywego zjawiska spoecznego, ktre coraz mocniej wymyka si zwyczajowym kategoriom stosowanym w opisach ycia kulturalnego. Nasza typologia ma si do rzeczywistoci mniej wicej tak, jak mapa do terytorium. Mamy nadziej, e okae si uyteczna w nakrelaniu obszaru tego, co dzi dzieje si i rozgrywa pod szyldem kultury miejskiej.
42
Nasza typologia ma si do rzeczywistoci mniej wicej tak, jak mapa doterytorium. Mamy nadziej, e okae si uyteczna w nakrelaniu obszaru tego, co dzi dzieje si irozgrywa pod szyldem kultury miejskiej.
KULTURA KREUZBERGU
To okrelenie zapoyczone od jednego z naszych rozmwcw. Zdecydowalimy si je wykorzysta, gdy w naszym odczuciu dobrze ewokuje skojarzenia zwizane z tym typem kultury poprzez nawizanie do dzielnicy Berlina metropolii, ktra staa si symbolem miejskiego fermentu kulturalnego i zwizanego z tym specyficznego stylu ycia flaneura pocztkw XXI wieku. Sia tego mitu odzwierciedla narastajce potrzeby i oczekiwania. Dzi coraz wicej osb artykuujc swoje potrzeby i oczekiwania wzgldem ycia w miecie, ma z tyu gowy myl o tym jak to jest w Berlinie. Ponisze wspomnienie, przygnbiajcego z tego punktu widzenia obrazu miasta sprzed kilku lat, czytelnie punktuje takie nastawienie: jeszcze kilka lat temu tu nie byo adnego ycia wieczornego, ten smutek pitkowego wieczoru by strasznie doskwierajcy. Jeszcze kilka lat temu to mona byo najwyej kupi sobie szeciopak i pj z kolegami do parku. I to byo wszystko: adnej alternatywy, adnych fajnych, gwarnych knajp [K2].

Najoglniej rzecz biorc, kwintesencj kultury Kreuzbergu zdaje si by kontemplowanie miejskiego ycia oraz wyszukana konsumpcja. Priorytetem jest styl, finezyjna zabawa oraz mie i kreatywne spdzanie czasu. Najczciej wie si to z semi-aktywnym trybem uczestnictwa, ktry kadzie wikszy nacisk wanie raczej na spdzanie czasu, ni dziaanie i zmian. Albo inaczej: bardziej chodzi o to by zmienia siebie, ni otoczenie. Poczucie uczestnictwa przedkadane jest nad poczucie wpywu. Ja chc przede wszystkim dotrze do wspczesnych, nowych mieszczan, dla ktrych takie miejsce jak moje bdzie naturalnym uzupenieniem planu dnia, sposobu bycia i posiadanych oczekiwa. (...) To miejsce spotka, gdzie mona si napi piwa lub kawy, co zje, ale te dowiedzie czego nowego lub interesujcego (...) dla 20-sto czy 30-latka zainteresowanego tym, co si teraz dzieje w miecie, kulturze i internecie [K2]. Powysza wypowied na temat klienteli prowadzonego przez rozmwc lokalu, wydaje si rwnoczenie trafnie ujmowa typow dla Kreuzbergu wizk oczekiwa wzgldem kultury na miecie. ODWOUJC SI DO ETYKIET SOCJODEMOGRAFICZNYCH, EMBLEMATYCZNI PRZEDSTAWICIELE KREUZBERGU ZNAJDUJ SI W PRZEDZIALE WIEKOWYM 25-40 LAT I NAJCZCIEJ S TO PRACOWNICY PRZEMYSW KREATYWNYCH. To gwni bywalcy kawiarni, klubw oraz pionierzy eko-bazarw i podwrkowych wyprzeday. Miasto jest dla nich rdem istotnych ekscytacji yciowych. To spord nich w przewaajcej mierze rekrutuje si wspczesne wielkomiejskie towarzystwo. Poczucie wizi z miastem jest wane i w rwnym stopniu ufundowane jest na byciu z ludmi, jak i byciu w przestrzeni. Awangarda i eksperyment pynnie przenikaj si tutaj z tym, co rynkowe, a sfera konsumpcji stanowi rwnoprawne ujcie ekspresji i kreatywnoci. Eksperymenty ze stylem ycia owocuj nowymi trendami, ktre niekiedy przebijaj si rwnie do gwnego nurtu. W porwnaniu z dwoma pozostaymi typami,
43

Kreuzberg wydaje si mie najwiksz zawarto pierwiastka ekskluzywnoci opartej w tym przypadku na kategorii stylu i smaku. Nie chodzi tutaj jednak o ten czy inny styl, tylko raczej entuzjastyczny
44
Gwn stawk wkulturze aktywizmu jest oddziaywanie i zmiana, a podstawowym obiektem zainteresowania jest wszystko to, co publiczne.
i twrczy stosunek do niego samego. Z drugiej strony, to kultura Kreuzbergu generuje takie wydarzenia jak wspomniane ju bazary lub wyprzedae, ktre potrafi przycign naprawd szerok i zrnicowan publiczno. Kultura Kreuzbergu to specyficzna nisza: wyrazista i pynna rwnoczenie.
KULTURA AKTYWIZMU
Gwn stawk w kulturze aktywizmu jest oddziaywanie i zmiana, a podstawowym obiektem zainteresowania jest wszystko to, co publiczne. Publiczne, ale wcale niekoniecznie miejskie. Miejski aktywizm to tylko jedna z odmian kultury aktywizmu obok dziaalnoci na rzecz praw zwierzt, liberalizacji prawa autorskiego i wielu innych. Mona spojrze na ten typ kultury, jak na polityk prowadzon innymi rodkami. Arsena stosowanych narzdzi jest wszechstronny: mieszcz si w nim zarwno przerne spotkania i dyskusje, akcje i happeningi, jak rwnie instalacje i koncerty, ale te festiwale filmowe powicone istotnym i aktualnym spoecznie tematom. Generalnie, moe to by wszystko, co tylko ma szans by pomocne w ksztatowaniu i napdzaniu debaty. Debata wspczenie coraz bardziej rozproszona i polifoniczna to podstawowy i nadrzdny ywio kultury aktywizmu. ycie publiczne jest dla mnie tak atrakcyjne, e jak mam organizowa kolejn debat lub warsztat, to przebieram nogami (...) mam tak potrzeb wewntrzn, eby robi rzeczy produktywne spoecznie [K1]. Debata to formuowanie stanowisk w okrelonych kwestiach, ale te mobilizowanie i tworzenie pola do dziaania. Debaty tocz si na rnym poziomie i w rnej atmosferze. Tym niemniej charakterystycznym rysem kultury aktywizmu wydaje si by ambicja prowadzenia zoonej i otwartej dyskusji,

ktra nie uciekaaby od mocnego formuowania interesw, celw czy zagroe. Cech charakterystyczn kultury aktywizmu jest ukierunkowana i skoncentrowana ch przepisania troch na nowo otaczajcej rzeczywistoci legitymizacji w tych dziaaniach szukaj albo w spoecznym interesie (np. wikszoci, marginalizowanych, miejscowych) albo w mocno artykuowanych wartociach (np. wolno, rwno, patriotyzm). NIECH ZNW ZA WEHIKU OPISU KULTURY POSUY OPIS GRUPY DOCELOWEJ, DO KTREJ SKIEROWANA JEST OFERTA PROGRAMOWA INNEGO LOKALU. Ludzie, na ktrych mi zaley to moda inteligencja. Ja wiem e to dla wielu brzmi niemrawo i niedzisiejszo. Ale s ludzie, ktrym nie wystarczy TVN24, ktrzy interesuj si wiatem wok, czytaj ksiki, suchaj muzyki, bo maj potrzeb. Interesuj si te polityk, bo to polityka zmienia wiat [W7]. Sdzimy, e nie przypadkiem najbardziej inspirujce w tym wzgldzie okazuj si wywiady z osobami prowadzcymi klubokawiarnie. Bazujc na badawczym dowiadczeniu wyniesionym z tego projektu, to wanie ich wskazalibymy jako szczeglnie przenikliwych obserwatorw uczestnikw miejskiego ycia kulturalnego. W Warszawie, ale nie tylko, to klubokawiarnie s te rdem innowacji w polityce kulturalnej stanowi zaplecze dla rodowiska, ktre walczyo z Ratuszem o zwikszenie wpywu na ni organizacji pozarzdowych i innych zainteresowanych podmiotw. Wymalowane nad barem w nieistniejcej ju klubokawiarni Chodna 25 haso Wszelk rewolucj wywouj kawiarnie, jeli jako pezajc rewolucj mona potraktowa take wyran, ale rozoon w czasie zmian, okazao siprorocze. Cho zarazem przecie klubokawiarnie to kluczowe instytucje kultury Kreuzbergu, w ktrych zaatwiane s sprawy wane dla miasta, ale itowarzyski lans oraz picie alkoholu. Zaangaowanie w kultur aktywizmu jest bardziej kwesti temperamentu ni konkretnego miejsca i roli w spoeczestwie. Wrd przedstawicieli kultury aktywizmu najwicej jest pewnie pracownikw
45

NGO, ale s rwnie pracownicy instytucji publicznych, akademii czy sektora prywatnego. W tych przypadkach zreszt nieraz zdaje si dochodzi do odwrcenia tradycyjnego porzdku i to raczej ich dziaal-
46
Kultura kulturalna to typ, ktry kryje w sobie wikszo tradycyjnych konotacji zwizanych z kultur
no jako aktywistw staje si gwnym rdem tosamoci, podczas gdy praca schodzi na plan drugi i potrafi sta si niemal czym, co wykonuje si mimochodem i po godzinach. Praktyczny wymiar takiego podejcia obrazuje deklaracja rozmwcy: jak o 23 kto dzwoni z fundacji to wiadomo, e to wane, a jeli dzwoni kto z pracy, to po prostu nie odbieram [K1]. Istotne atuty aktywistw to entuzjazm i umiejtno wspdziaania. Poczucie sprawczoci idzie najczciej wesp z duym poczuciem autonomii. Potrafi bra si za rzeczy przernego kalibru i o ile co ich z jakich wzgldw zainteresuje, to nie ma dla nich tematw ani zbyt maych, ani zbyt ambitnych. Od kilku tygodni spotykamy si w kilka osb i rozmawiamy o tym, co mona by zrobi w temacie odpowiedzialnych mediw. Rozmawiamy o programie i finansowaniu i pojawio si ju kilka pomysw. To nie jest projekt realizowany przez grube ryby, tylko grup wariatw. Ale wiat jest dzi na tyle may, e poza chciami i odrobin konsekwencji niewiele wicej trzeba, aby zrobi duy projekt z duymi nazwiskami. Zdajemy sobie spraw z pewnej miesznoci sytuacji, e trzy osoby siadaj i zaczynaj rozmawia o przyszoci mediw publicznych w Polsce, ale ta mieszno bywa inspirujca [W7].
KULTURA KULTURALNA
Ten typ kryje w sobie wikszo tradycyjnych konotacji zwizanych z kultur. Od prowadzenia duego teatru a po zajcia plastyczne w domu kultury. Spord wszystkich trzech typw, ten ma najsolidniejsze zaplecze instytucjonalne, jak rwnie najmocniej sprofilowan kadr, wrd ktrej znajduj si przede wszystkim absolwenciszk artystycznych i kierunkw humanistycznych powizanych ze sztuk (np. kulturoznawstwo, teatrologia). Jakkolwiek kultura krezubergu i aktywizmu nieraz korzysta z szero-

kiego wachlarza artystycznych form wyrazu, to jednak kulturalna kultura tworzy dla nich podstawow przestrze rozwoju. To w tym podejciu do kultury utosamia si j przede wszystkim ze sfer dozna, przey i auto-ekspresji. W TYM POLU WYRANIE WIDOCZNA JEST WCI WYSOKA WARTO TRADYCYJNEGO KAPITAU KULTUROWEGO ZNAJOMO NAZWISK, PRDW I SZK BYWA ISTOTNYM ZASOBEM W PORUSZANIU SI W PRZESTRZENI KULTURALNEJ KULTURY. Zapewne dlatego te czsto przywoywan funkcj tak rozumianej kultury jest edukacja i wychowanie do uczestnictwa w niej. W tym ujciu, kultura moe jawi si jako ogrd sublimacji do ktrego wiedzie cieka znaczona kompetencjami i kapitaem kulturowym. To krzewienie i propagowanie standardw, przy jednoczesnym pokazywaniu, oswajaniu i zapraszaniu do wiata sztuki, ktr mona i warto prbowa zrozumie. Ponownie odwoamy si do przykadowego opisu gwnej grupy odbiorczej stanowicego ekstrakt podejcia do kultury: ludzie nastawieni na wraenia estetyczne i emocje, wiadomi poytkw kontaktu ze sztuk, ale pozbawieni snobizmu [W8]. Na wszelki wypadek, podkrelmy jeszcze, e w przypadku opisw gwnych grup odbiorcw za kluczowe uznajemy nie sam ich tre, lecz sposb formuowania. Innymi sowy, znamienne dla kulturalnej kultury jest odwoywanie si do kategorii takich jak choby wanie estetyka, emocje, ekspresja, poziom, czy snobizm; tak jak dla Kreuzbergu s to atmosfera, kreatywno, czy styl; a dla aktywizmu wpyw, zmiana, czy wsppraca. To, e ten typ najlepiej wpasowuje si w utarte wyobraenia o tym, czym jest a nade wszystko powinna by kultura, wida byo te w komentarzach dotyczcych kontaktw z miejskimi oficjelami. I tak na przykad przedstawiciele kulturalnej kultury co najwyej narzekali na to, e miejscy politycy kultur si nie interesuj, podczas gdy rozmwcy blisi kulturze Kreuzbergu lub aktywizmu czciej wyraali al,
47

e tego, co robi, miejscy politycy w ogle za kultur nie uznaj. Wraz z odmiennoci problemw w tle pojawia si rwnie odmienny zestaw oczekiwa formuowanych wzgldem miejskiej polityki kulturalnej,
48
Wanym i pojawiajcym si w paru wywiadach gosem odnonie publicznego wspierania kultury polityki byo stanowisko, e narzekanie na decydentw jest bezcelowe i nieefektywne
wyraanych odmiennym jzykiem i odwoujcym si do innych kategorii w zalenoci od tego, z ktrym typem kultury ma si do czynienia. Tak jak poszczeglne typy kultury wi si z innymi rodzajami wymaga wobec swoich odbiorcw, tak rwnie znaczco inne zdaj si by oczekiwania wzgldem polityki kulturalnej.
WSPIERANIE KULTURY: POMYSY I PROBLEMY

Tak jak poszczeglne typy kultury wi si z innymi rodzajami wymaga wobec swoich odbiorcw, tak rwnie znaczco inne zdaj si by oczekiwania wzgldem polityki kulturalnej, a jedn skuteczn form wpywu na nich jest doczanie do grona osb podejmujcych urzdnicze decyzje nadszed ten czas, e powinnimy si zaangaowa w polityk na poziomie lokalnym, my ludzie kultury, niezalenie poza politycznie moemy si zaangaowa, czynnie jako radni [L2]. Wedug jednej z badanych, ktra planuje kandydowa na radn, sprawy kultury cz si ze sprawami spoecznoci lokalnej i std zaangaowanie w samorzd lokalny jest swego rodzaju naturaln konsekwencj [W4]. Inny badany uwaa, e ludzie kultury powinny dziaa w stowarzyszeniach, robi debaty, zrzesza si, mie wpyw na politykw [W1]. Prowadzi aktywny lobbing kulturalny, ktry wymaga duego nakadu czasu i nie wie si z perspektyw bezporedniego zysku, ale daje nadzieje na dugoterminowe i dugofalowe zmiany. Ludzie kultury mog w ten sposb walczy, aby kultura w ich miecie nie bya zalena od kadencyjnoci politykw: polityka kulturalna powinna by mwiona jednym gosem, niezalenie od opcji politycznej i kadencyjnoci, nie zaatwianiem partykularnych interesw jak rzdzi PiS to robimy koncert organowy, a jak PO to piknik, tylko, eby to byo mylenie dugofalo-

we, mylenie o kulturze w miecie, musi by uszyta na miar miasta, wynika z jego tosamoci, by czci jego tosamoci [L2]. Z takim podejciem wiesi te pozytywna opinia na temat modelu partycypacyjnego w zarzdzaniu kultur w miecie i wica si z nim otwarto nie tylko na rodowiska artystw, twrcw i animatorw, ale te zwykych mieszkacw bezporednich odbiorcw dziaa kulturalnych. BADANI ZAZNACZALI, E PODEJMOWANE S INICJATYWY I DZIAANIA NA RZECZ DIALOGU POMIDZY LUDMI KULTURY A URZDNIKAMI. Najczciej przytaczanym przykadem byy omwione ju starania o miano Europejskiej Stolicy Kultury, ale te inicjatywy takie jak Obywatele Kultury, Forum Kultury Mazowsze oraz Forum Obywatelskie Teatru Wspczesnego. Przed przystpieniem do gwnej czci badania, zaprosilimy na spotkanie kilkunastu warszawskich kulturotwrcw (pojawio si 7 osb), z ktrymi dyskutowalimy na temat projektu badania, cieni i blaskw ich codziennej pracy, a take tego czego oni, jako praktycy, chcieliby si z naszego badania dowiedzie. W trakcie rozmw parokrotnie poruszana bya kwestia finansowania dziaa kulturalnych i krytyki tego, e czsto due sumy pienidzy wydawane s na organizacje duych imprez kulturalnych o charakterze ludycznym. Jednym z podawanych przykadw by (posiadajcy budet okoo 2 milionw zotych) Sylwester na warszawskim Placu Konstytucji. Przykad ten sta si inspiracj do jednego z pyta w scenariuszu wywiadu jak takie pienidze wykorzystaaby/wykorzystaby na dziaania kulturalne w miecie, kogo i co warto doinwestowa w pierwszej kolejnoci? Szczeglnie interesujcym i parokrotnie powtarzajcym si wtkiem bya idea wsparcia t sum rnych lokalnychinicjatyw. Jako, e mylenie takie, bdce samo w sobie pochwa lokalnoci i codziennoci, wpisuje si w zaproponowan przez nas na pocztku ram teoretyczn postrzegania kultury przez pryzmat uczestnictwa. Majc wiadomo, e referowane tu przez nas rozwizania s w pewnym sensie, jak ju to sygnalizowalimy wczeniej, skrzy-
49

wione w kierunku kultury aktywizmu i kultury Kreuzbergu, chcemy w tym miejscu przytoczy zaproponowane przez badanych pomysy. Nie chodzi o to, by krytykowa wzmiankowanego Sylwestra (na kt-
50
Ssiedzkie dzianie si to zarwno wita ulicy, dni ssiada, pikniki uliczne, ktre wpyn na integracje maych spoecznoci lokalnych
rym bawi si przecie mieszkacy miasta, paccy w nim podatki) i postulowa zastpienie go bardziej wysublimowanymi propozycjami. Nie chcemy rwnie marginalizowa roli kosztownych w utrzymaniu instytucji kultury kulturalnej, zwaszcza tych zwizanych z zachowaniem dziedzictwa (byyby to postulaty w duchu zamknijmy muzea i rbmy lokalne akcje spoeczne). O pojawiajcych si propozycjach mylimy raczej w kategoriach dobrych praktyk, ktre mog bywarte rozpropagowania w czci obszarw kultury. Nasi rozmwcy, mwic o pienidzach, zazwyczaj zaczynali od krytycznej oceny relacji lokalno-ssiedzkich w badanych miastach. Przytaczali pozytywne przykady dziaa w dzielnicach swoich miast, ale zaznaczali, e jest ich zdecydowanie za mao. Zadaniem jednej z badanych jest to przejaw wikszego problemu: w Polsce nie dba si o lokalno, to jest problem na szczeblu miejskim i pastwowym, e nie uczy wsppracy, dialogu takiego podstawowego i kady patrzy na siebie wilkiem. To jest w Polsce najwaniejsze, eby zacz myle o sobie wzajemnie lokalnie i wtedy bdzie dobrze [W5]. Inna badana zauwaaa, e dziejce si w przestrzeni miejskiej wydarzenia kulturalne (w ktrych uczestniczy bardzo duo osb) s swego rodzaju czasem wita i karnawau, nie codziennoci, nie moe by tak, e ludzie jad na kultur tylko do centrum miasta, kultura musi dzia si tew dzielnicach [L2]. W TYCH ROZMOWACH KULTURA ROZUMIANA BYA PRZEDE WSZYSTKIM NA DWA SPOSOBY: JAKO ODDOLNE INICJATYWY I SSIEDZKIE DZIANIE SI [W3] ORAZ MIKRO-PROJEKTY KULTURALNE W DZIELNICACH. Ssiedzkie dzianie si to zarwno wita ulicy, dni ssiada, pikniki uliczne, ktre wpyn na integracje maych spoecznoci lokalnych (nawet jednej kamienicy/

bloku) i przeo si na dobre ssiedzkie kontakty. Jednym z konkretnych pomysw zagospodarowania dwch milionw byo stworzenie dnia piknikw ulicznych. Miayby si one odbywa w tym samym czasie w wielu punktach w miecie. Takie wydarzenie byoby pochwa lokalnoci i codziennoci, eby nie byo daleko, masz to blisko siebie [W2]. DRUGI, WYANIAJCY SI Z PROPOZYCJI WARIANT, TO KULTURA POLEGAJCA NA ORGANIZOWANIU W DZIELNICACH PROJEKTW ARTYSTYCZNYCH, MAJCYCH NA CELU ANIMOWANIE LOKALNYCH SPOECZNOCI, ZE SZCZEGLNYM UWZGLDNIENIEM SENIORW I MODZIEY. Dla tych dwch grup blisko kulturalnych wydarze jest szczeglnie istotna. Jak zauwaaa jedna z badanych, kierujca dziaania swojej fundacji do osb starszych, dla tej grupy wychodzenie z domu i aktywno kulturalna i towarzyska jest wana dla po prostu zdrowia, czowiek aktywny yje duej [L8]. Takie wydarzenia powinny dzia si w przedpoudnia, kiedy nie ma w domu rodziny i nie dziej si wydarzenia kulturalne w miecie (tam z reguy odbywaj si one wieczorami i w weekendy). Wartymi przytoczenia pomysami byo te inwestowanie w kultur ryzyka to znaczy nowe i nietypowe inicjatywy kulturalne oraz w stypendia i mecenaty dla modych artystw na dziaania w przestrzeni miejskiej oraz stworzenie miejskiej bazy sprztu (projektory, owietlenie, podnoniki, itd.) dla niskobudetowych wydarze kulturalnych. Rozwizanie takie pozwolioby przeznaczy pienidze dokadniejsze ilepsze przygotowaniecaego wydarzenia, zamiast na komercyjny wynajem sprztu.
51
52
PROPOZYCJA AKTUALNEJ KLASYFIKACJI WRAZ Z PRZYKADAMI TYPOWYCH EMANACJI
TRZY TYPY WSPCZESNEJ KULTURY MIEJSKIEJ

Kultura kreuzbergu Kultura aktywizmu
happeningi spoeczne i wiece otwarte wykady debaty
weekendowe bazary ze zdrow ywnoci podwrkowe wyprzedae pikniki zorganizowane joga
Kulturalna kultura
kino teatr koncert
53
oroli potrzebujcy miejsca do przebywania D i spdzania tam ciekawie czasu a nie konkretnej oferty Knajpiarze oraz imprezowicze.
KATEGORIE ODBIORCW
Nowa inteligencja: aktywici, spoecznicy, artyci, i wariaci zainteresowani wiatem Okoliczni mieszkacy Rodzice dzieci
Ludzie kulturotwrczy i kulturochonni
Z NO TAT NIK A (NIE)M ODE J DY R EK T OR K I
54
Z NOTATNIKA (NIE)MODEJ DYREKTORKI

Maopolskiego Instytutu Kultury w Krakowie
JOANNA ORLIK
55
D
wiata?
SUBIEKTYWNIE
yrektork Maopolskiego Instytutu Kultury w Krakowie zostaam w 2007 r. Mniej wicej w tym samym czasie, co Donald Tusk po raz pierwszy szefem rzdu. Pamitam, jak z niedowierzaniem suchaam komentarzy dziennikarzy o 100 dniach premiera: ocen, zarzutw, krytyk. Sama miaam za sob swoje 100 dni i pewno, e niczego nie da si zmieni w tak krtkim czasie. Poza z grubsza zorientowaniem si, gdzie le najwiksze puapki, co moe stanowi najpowaniejsze wyzwanie, poza przymierzeniem
si do wstpnego planu pracy. W przeciwnym wypadku decyzje podejmuje si na olep, po to tylko, eby rzuci co na er tym, ktrzy czekaj na natychmiastowy efekt. A przecie byam czowiekiem z wewntrz. Kiedy 7 lat wczeniej Antek Bartosz reformowa MIK, zostaam zatrudniona jako jedna z pierwszych. Uksztatowana na ideaach Giedroycia i optymizmie lat 90. rzuciam si w dzieo tworzenia nowego typu instytucji. Animowaam, wsppracowaam, szkoliam, interpretowaam, promowaam. Zaoyam, a potem przez lata prowadziam Autoportet. Pismo o dobrej przestrzeni. WIC KIEDY ODCHODZCY ZE STANOWISKA DYREKTOR ZADA MI PYTANIE, CZY NIE BYABYM GOTOWA WYSTARTOWA W KONKURSIE NA ZAJMOWANE DOTD PRZEZ NIEGO STANOWISKO, KU SWOJEMU WASNEMU ZASKOCZENIU ODKRYAM, E JESTEM GOTOWA. Dopiero co obroniam doktorat, dostaam propozycj pracy na uczelni i wiedziaam, e to jest moment na podjcie najwaniejszej zawodowej decyzji: opisywanie czy zmienianie
Raz zadane pytanie uruchomio cig odpowiedzi. Byam pewna, e wiem, co warto utrzyma,

a gdzie trzeba wprowadzi korekt. Jakie s zasoby MIK-u i jakie powinnimy przyj prioryte ty, a co jest nasznajwiksz bolczk. Wiedziaam, e siln stron Antka byo wizjonerstwo i wywoywanie emocji, a moj umiejtno tworzenia struktury. Szacowaam, e po pierwszych szalonych latach wyaniania si nowego, konfrontowania, testowania pora na form uspokojon, dookrelon, systemow. Dzi, po ju prawie kolejnych 7 latach, mog tylko z politowaniem pokiwa nad sob gow. Najwaniejszy wniosek jest taki, e nic nie jest dane raz na zawsze. Kada decyzja wywouje ko nieczno podjcia wielu kolejnych. Kady wybr otwiera pole dla kilku nowych wyborw. Kady zaegnany konflikt jest tylko cisz przed burz, kady sukces chwilowym triumfem, a wiele zych wiadomoci wywouje dziaania, ktre finalnie przynosz pozytywny skutek. Projekt technolo giczny, ktry wydawa si niekoczcym si pasmem problemw, zostaje koniem pocigowym instytucji i naszym markowym produktem. Prba poczenia efektw pracy dwch najbardziej dowiadczonych programw pali na panewce, bo zespoy po ludzku nie mog si dogada. Wydarzenie midzynarodowe, ktre po kilku latach wysikw w kocu staje si spektakularnym sukcesem promocyjnym, traci dofinansowanie, bo pienidze bd potrzebne gdzie indziej. Au toportret przez lata uwaany za wydawnictwo niszowe staje si opiniotwrczy. Myl, e 7 lat to dobry odcinek czasu. Na szczcie wystarczajco dugi, eby mie szans na zweryfikowanie owocw wasnej pracy. Niestety wystarczajco dugi, eby zobaczy koleiny, w ktre si wpado. Dlatego kontrakty menaderskie powinny by podpisywane na 7 lat. A pniej naley zastanowi si nad odejciem albo zawalczy o kolejn zmian.
56

PRAKTYCZNIE
Poza konstatacj, e nic nie wiem i e w rzeczywistoci miesznie mao ode mnie zaley, kilka tematw wanych dla funkcjonowania instytucji kultury rysuje mi si przed oczyma jasno. Czyj wasnoci jest instytucja kultury? Pytanie o to, kto ma prawo do instytucji kultury przypo mina szczeglnie aktualne niedawno pytanie o to, kto ma prawo do 11 listopada. Pytanie z pozoru tylko banalne. W pierwszym odruchu ma si ochot parskn, e przecie wszyscy, e to wasno spoeczestwa. W czym jednak na co dzie, w regularnej pracy instytucji powinien i moe przejawia si spoeczny wpyw? Skoro finansowana jest ze rodkw publicznych, to czy konkretny podatnik ma prawo wymaga realizacji jego osobistych oczekiwa? Ktrych, ilu? CZY POWINNIMY UZNA, E INSTYTUCJA KULTURY JEST WASNOCI SAMORZDU, SKORO STANOWI ON ORGAN FORMALNIE J NADZORUJCY? To od decyzji wadz lokalnych zaley przyznanie puli rodkw na konkretny program, taki a nie inny plan dziaa. Czy wobec tego mona odmwi samorzdowi realizacji wanych dla niego zada specjalnych? A jeli w akcie straceczej odwagi uznamy, e niezaleno instytucji kultury na to nie pozwala, to na jakiej podstawie mamy prawo odmwi, jeli zadanie jest zgodne ze statutem? Ktry zreszt ten wanie samorzd nadaje. A moe instytucja kultury jest wasnoci pracownikw? Wielu, bardzo wielu w znacznej mierze si z ni utosamia. Dziaania, za ktre odpowiadaj, traktuj jak przeduenie samego siebie, powicaj im czas w godzinach pracy i poza nimi, angauj w nie rozum i serce. Ale w efekcie kade podejcie do zmiany traktuj w kategoriach zamachu stanu, jako prb naruszenia uwiconego wysikiem, emocjami i upywem czasu status quo.
57

Mona oczywicie nie bra tych kontekstw pod uwag. By dyrektorem-demiurgiem, wierzy
58
Sdz, e konkursy nastanowisko dyrektorskie wygrywane w oparciu o koncepcje stworzone bez znajomoci instytucji i jej ogldu ze stanowiska zarzdczego s przeciwskuteczne.
we wasn wizj i jej si, w moc wyobrani, w prawo do cakowicie niezalenego, osobistego zdania. Wtedy jednak wczeniej czy pniej podnosi si larum oburzonych odbiorcw, organizatora, zespou. Co wwczas dzieje si z wizj i jak gwatownie malej szanse na jej realizacj? W przekadzie na biece wydarzenia: jak dugo jeszcze Jan Klata pozostanie dyrektorem Teatru Starego w Krakowie? I teraz gar sugestii. Sdz, e konkursy na stanowisko dyrektorskie wygrywane w oparciu o koncepcje stworzone bez znajomoci instytucji i jej ogldu ze stanowiska zarzdczego s przeciwskuteczne. Dyrektor zostaje zobowizany do realizacji pomysu, ktry nie zosta wywiedziony z obserwacji zespou i jego potencjau ani nie zosta skonsultowany spoecznie. Co wicej, w miar upywu czasu zdanie jego samego moe ulec zmianie i dyrektor powinien mie prawo si z niego wycofa. Stanowisko zarzdcze powinno by powierzane osobie speniajce wymogi konkursowe, mogcej wykaza si dowiadczeniem, na podstawie zdrowego rozsdku i oglnego wraenia wywartego na czonkach komisji. Oczywicie mona, a nawet naley, rozmawia o pomysach, nie mona jednak przykleja si sztywno do szczegowego planu rozpisanego na kilkanacie typw wskanikw. Instytucja jest organizmem ywym i nieelastyczne planowanie na kilka lat do przodu zawsze bdzie dla niej zabjcze. Uwaam, e wymogiem lub przynajmniej dobr praktyk powinny by doroczne spotkania zprzedstawicielami organizatora (nie tylko urzdnikami, ale take, a moe przede wszystkim radnymi z komisji kultury i przedstawicielami wadzy wykonawczej). Przedmiotem takiego spotkania powinna by zaprezentowanie logiki funkcjonowania instytucji w roku poprzedzajcym i plan na rok nastpny: najwaniejsze zasoby, obszary strategiczne, kluczowe dokonania i najistotniejsze za-

mierzenia. Skutkiem byoby ustanowienie transparentnej relacji z organizatorem i uzyskanie swojego rodzaju merytorycznego absolutorium. Takie spotkanie byoby okazj do postawienia pyta i zgaszania zastrzee/sugestii/propozycji przez wszystkich obecnych, ale i szans dla dyrektora na odparcie zarzutw, wyjanienie ewentualnych przekama czy nieporozumie. Efekty spotkania (oczywicie ramowe) miaaby charakter wicy dla obu stron. Byoby doskonale, gdyby w spotkaniu brali udzia przedstawiciele rady ekspertw, o ile instytucja tak posiada. Takie spotkanie byoby szans na wzajemne posuchanie cudzych argumentw, szans na zobaczenie, e rne oczekiwania i rne decyzje nie zawsze s wynikiem zej woli, lecz czsto poruszaniem si w nieprzystajcych do siebie ekosystemach, zorientowanych na inne cele. Do takich spotka w tej chwili praktycznie w instytucjach kultury nie dochodzi, kade rodowisko operuje wycznie w swoim wiecie. W ramach z rzadka podejmowanych prb wiele jest jeszcze do zrobienia, eby sytuacja nie bya wycznie formalnoci lub okazj do przywoania od zawsze wypowiadanych bolczek. Zbyt czsto grono pracownikw spotyka si oddzielnie, rada ekspertw osobno, urzdnicy przysyaj polecenia wypenienia kolejnej tabelki, a przedstawiciele samorzdu formuuj zarzuty, o ktrych dyrektor dowiaduje si w ostatniej kolejnoci. BYOBY WSPANIALE, GDYBY INSTYTUCJA (CZYLI DYREKTOR W POROZUMIENIU Z ZESPOEM) FORMUOWAA KONCEPCJE SWOJEGO ROZWOJU I ROZMAWIAA O NICH Z ODBIORCAMI. To niezwykle trudne zadanie, wymagajce odwagi, gotowoci do wystawienia si na ocen innych, ocen nieprzewidywaln, czsto negatywn dla zasady (kultura dyskusji w Polsce nie tylko si nie poprawia, lecz przeciwnie, dramatycznie spada, koncentrujc si na agresywnym prezentowaniu li i jedynie wasnych emocji). wietnym, pozytywnym przykadem podjcia takie-
59

go ryzyka jest przedstawiona niedawno na konferencji prasowej Strategia rozwoju galerii sztuki wspczesnej Bunkier Sztuki na lata 2014-20191. MIK byzaangaowany w przygotowanie tego dokumentu, podobnie jak wczeniej w przypadku paru innych instytucji kultury, ale dopiero Bunkier
60
Kto nie jest z nami, jest przeciwko nam. Jakby historia miaa po raz kolejny zatoczy koo, a pami XX wieku nagle stracia si i znaczenie.
zdecydowa si na oficjalne przedstawienie swoich pomysw opinii publicznej. Oczywicie, samo podjcie ryzyka i przystpienie do wyej opisanych dziaa niczego nie zagwarantuje. Tak jak udanie si na urlop nie da gwarancji wypoczynku, a pjcie do kina gwarancji satysfakcjifilmowej. To tylko pomysy, co prawda wyprowadzone z obserwacji i z dowiadczenia. Ich hipotetyczna celno bd jej brak i tak nie zmieni podstawowego faktu, e sytuacja w jej obecnym ksztacie jest zwyczajnie nierozwojowa. Jeli nic si nie zmieni, starzy dyrektorzy bd cigle wymieniani na nowych, jedni bd dawa sobie rad lepiej, inni gorzej, ale system nie bdzie ich wspiera.
IDEOWO
I na koniec konstatacja natury oglnej. Moje wyobraenie o kluczowym zadaniu, ktre instytucja kulturotwrczej ma do spenienia dzi. Z rosncymi obawami przygldam si przeobraeniom spoecznym, jakie maj miejsce w naszych czasach. Zmianie paradygmatu z promujcego rnorodno i otwarcie na innego w kierunku wiata zmierzajcego w stron gettyzacji rodowisk, podmiotw publicznych i mediw. Kto nie jest z nami, jest przeciwko nam. Jakby historia miaa po raz kolejny zatoczy koo, a pami XX wieku nagle stracia si i znaczenie. Tymczasem twrczo, kreatywno, innowacyjno powtarzane dzi jak mantra i odmienianie przez wszystkie przypadki, traktowane jak panaceum na wszelkie nasze gospodarcze bolczki s moliwe do uzyskania wycznie jako remiks starej wiedzy, jako efekt zderzenia wiatw do siebie

na pierwszy rzut oka nieprzystajcych. Tego efektu nie osignie si ani bez dostpu do starej wiedzy, ani bez gotowoci, umiejtnoci, wolnoci zestawiania jej fragmentw w nowy sposb. Dlatego naczelnym zadaniem instytucji kultury kultury dzi, a w nich poszczeglnych kulturo-twrcw, powinno sta si ustanawianie pl napicia. Tworzenie miejsc, w ktrych rne wiaty mog si spotka, tworzenie jzykw, w ktrych mog si porozumie, tworzenie luster, w ktrych mog si przejrze. Aby paska homogenizacja nie zdya jeszcze bardziej si rozwin.
61
http://issuu.com/bunkier_sztuki/docs/strategia_rozwoju_galerii_bunkier_s/1?e=4665451%2F5681689
EUROPE JSK A STOLIC A KULTURY
62
EUROPEJSKA STOLICA KULTURY, CZYLI KOPOTY KULTURY GBOKIEJ

Wszystkie trzy miasta, o ktrych piszemy w tym raporcie, skaday aplikacje do konkursu o tytu Europejskiej Stolicy Kultury 2016.
63
o wicej, wszystkie trzy znalazy si w finaowej pitce polskich miast, ktre przeszy do drugiego etapu konkursu. Wspominamy o tym z dwch wzgldw. Po pierwsze, ze wzgldu na pewne wsplne cechy skadanych przez polskie miasta wnioskw. Wydaje si, e pomimo wszystkich rnic (Warszawa eksponowaa swj europejski zasig, z aspiracjami oddziaywania na Zachd; Lublin dokadnie przeciwnie, a Katowice, z ide miasta ogrodu, wprowadziy do dyskusji o oddolnych dziaaniach wtki ekologiczne).
W aplikacjach wyranie wida zwrot w myleniu o kulturze, bliskim koncepcji, do ktrej odwoujemy si w tym raporcie. Wikszo wnioskodawcw mniej pisao o sztuce, wicej o spoecznej zmianie. Mniejszy nacisk kado na eventy, wikszy na prac z mieszkacami. Istotnego kontekstu dostarczy kryzys ekonomiczny i sabncy strumie unijnych pienidzy, wspierajce urefleksyjnienie wydatkw na kultur i mylenie o moliwych do osignicia za jej porednictwem celach. T ZMIAN WIDA OCZYWICIE RWNIE W ZWYCISKIM PROJEKCIE WROCAWIA, A PRZEDE WSZYSTKIM W AUTORSKIEJ KONCEPCJI KRZYSZTOFA CZYEWSKIEGO DEEP CULTURE GBOKIEJ KULTURY, przenikajcej wszystkie sfery ycia i wczajcej w praktyki
kulturalne take osoby, ktrych nie sta na wizyty w kinie czy w teatrze. Cho Czyewski do zespo u ESK doczy jupo werdykcie, zastpujc co budzio spore kontrowersje gwnego autora zwyciskiego wniosku, Adama Chmielewskiego, udao mu siwpisa w zaproponowany program, a wrcz sta twarz wczajcego wykluczonych mylenia o kulturze. W efekcie nawet przedstawiciele miast, ktre w konkursie przegray z Wrocawiem wypowiadali si o dziaaniach Czyewskiego z sympati. Krzysztof Czyewski promujc filozofi kultury gbokiej, wprowadzajc zasad pracy laboratoryjnej, mwic o procesie, a nie o eventach, odda honor tym zespoom ESK,

ktre mimo podobnego mylenia polegy pisa na amach Res Publiki Nowej kierujcy stara-
64
Cho fala entuzjazmu porozstrzygniciu konkursu opada, topozostawia posobie lad w postaci cennych dowiadcze inowego zacigu wkadrach kultury.
niami o tytu ESK w Szczecinie Marek Sztark1. W PROJEKTACH POWRACAY POJCIA LABORATORIW CZY INKUBATORW, POJAWIAY SI IDEE MIKRO-GRANTW I INNYCH NARZDZI POZWALAJCYCH WSPIERA PODMIOTY NIEZINSTYTUCJONALIZOWANE, obecne byy zapewnienia o partnerstwie z trzecim sektorem, dystansowanie si od polityki festiwalowej oraz po prostu deklaracje o pobudzaniu aktywnoci mieszkacw. Jednak w relacjach z roku 2013 powraca stwierdzenie, e polityka powrcia i urzdy odbieraj autonomi animatorom. Wymowna jest rezygnacja Czyewskiego z funkcji dyrektora artystycznego ESK we Wrocawiu i gosy, e z oryginalnego hasa kultura dla ludzi i z ludmi niewiele jupozostao. Ponurej, jak si dzi wydaje, opowieci o polskich ESK nie mona jednak uoglnia o ile przyj perspektyw naszych rozmwcw, to za wyjtek mgby posuy choby Lublin, ktry (co jest pewnym paradoksem) przegrany konkurs spoytkowa by moe lepiej, ni zdobywca tytuu. Rwnie rozmowy prowadzone przez nas w Katowicach pokazay, e czas stara o tytu ESK by dla wielu tamtejszych kulturotwrcw okresem wspdziaania i mobilizacji rodowiska, a rwnoczenie momentem, w ktrym na kultur bardziej przychylnie nizazwyczaj patrzyy wadze miasta. I cho ta fala entuzjazmu po rozstrzygniciu konkursu opada, to pozostawia po sobie lad w postaci cennych dowiadcze i nowego zacigu w kadrach kultury. Co wicej, podobnie jak w Lublinie, cz planowanych przedsiwzi udao si mimo wszystko zrealizowa.
http://publica.pl/teksty/esk-we-wroclawiu-komentarze [dostp 10.01.2014]
MIKROWSPARCIE
65
MIKROWSPARCIE POMYS NA KULTURALNE OYWIENIE

W poszukiwaniu pomysw na kulturalne pobudzenie miast wielu twrcw kultury miejskiej, zktrymi prowadzono rozmowy w ramach niniejszego projektu badawczego wspominao o wspieraniu przez miasta oddolnych, drobnych inicjatyw zobszaru kultury.
M ARTA BIAEK
MIKROWSPARCIE
66
a czym moe polega takie wsparcie? Czy takie wsparciemoe przyniekulturalne oywienie i wreszcie jak zorganizowasystem wsparcia dla niewielkich dziaa kulturalnych w miecie? Sprbuj, zkoniecznoci skrtowo, pokazaparkierunkw moliwych odpowiedzi na te pytania.
EUROPEJSKIEJ INSPIRACJE
Kiedy zaczynam myle o wspieraniu kultury w miecie przypominajmi sidwa europejskie pomysy napotkane w trakcie poszukiwa inspiracji do wasnych dziaa. W samym sercu Sztokholmu stoi gigantyczny dom kultury Kulturhuset. Od 35 lat ttni yciem i zaprasza mieszkacw do swoich przestronnych sal, na spotkania, warsztaty, film czy kaw. Jest tewejcie zparteru, ktre prowadzi wprost do przestrzeni pod nazwLAVA. Na kilkuset metrach kwadratowych mona znale maszyny do szycia, studio nagra, scen, ciemni, pracowni majsterkowicza, miejsce do czytania, robienia znaczkw, pisania, montowania filmw. Kady, kto ma ochot w LAVIE zrealizowa swj projekt, wypenia krtki formularz: Co chciaby robi? Czego potrzebujesz? Kiedy chcesz zacz? Raz w tygodniu zesp LAVY oglda propozycje i kieruje je pod skrzyda odpowiedniego coacha (trenera). Tutaj projektem moe by uszycie bluzki, otwarcie wystawy, nakrcenie filmu, zorganizowanie koncertu. Uczestnicy nie dostajpienidzy tylko dostp do sprztu, materiay, wsparcie promocyjne dziaa i raddowiadczonych opiekunw. W cigu roku mieszkacy Sztokholmu realizujw LAVIE ponad 300 mniejszych i wikszych przedsiwzi. Drugi pomys pochodzi zHolandii. W Rotterdamie dziaa lokalna Fundacja Opzoomer Mee Foundation. Prowadzi dziaania edukacyjne, akcje promujce wolontariat i wyjtkowy program ssiedzki.
MIKROWSPARCIE
Program reklamuje obrazek, na ktrym widzimy czowieka zkartk(widnieje na niej napis IDEA) podchodzcego zumiechem do okienka. Opzoomer wspiera mieszkacw Rotterdamu niewielkimi grantami (do 500 euro) na realizacjpomysw. Wystarczy wypeniprosty formularz odpowie-
67
Prowadzenie mdrego systemu wsparcia wymaga poszukiwania rozwiza prawnych, ale przede wszystkim namysu nad tym, po co nam system wsparcia w kulturze i jakie ma przynieefekty.
dziena pytania: jaki jest Twj pomys, kiedy chcesz go zrealizowa, na co chcesz przeznaczyrodki i co jak podkrelajkoordynatorzy programu jest bardzo wane zkim chcesz to zrobi. Fundusz wspiera rnorodne ssiedzkie inicjatywy od wsplnego pomalowania potu, przez organizacjwystawy na murach kamienic, po prowadzenie zajmuzycznych dla maych dzieci przez kilka mam. KADY ZPOWYSZYCH PRZYKADW TO INNY SPOSB STYMULOWANIA YCIA KULTURALNEGO W MIECIE. LAVA to system pozafinansowego mikrowsparcia w postaci wsparcia rzeczowego (wypoyczenie sprztu, udostpnienie pomieszcze, zakup usugi) i merytorycznego (opieka i rada dowiadczonego trenera). Opzoomer Me to z kolei typowy mikrogrant, czyli niewielkie rodki finansowe przyznane na realizacj konkretnego przedsiwzicia przez grupmieszkacw. To, co je czy to przekonanie, e obok spektakularnych dziaa w kulturze (wielkich koncertw, przegldw, festiwali) czy oferty instytucji kultury miasta oywiajtetakie drobne, czsto oddolne dziaania. Efekt obu rozwiza jest w zasadzie taki sam dobre dziaania zostajzrealizowane. Brzmi jak bajka? Jusysznarzekania, e w polskich miastach to niemoliwe zpowodu braku odpowiednich rozwiza formalnych. Takie rozwizania jujednak istniej. Warto pamita, e prowadzenie mdrego systemu wsparcia wymaga poszukiwania rozwiza prawnych, ale przede wszystkim namysu nad tym, po co nam system wsparcia w kulturze i jakie ma przynieefekty, a dopiero pniej: jak go zorganizowa.
MIKROWSPARCIE
DLACZEGO WSPIERAMAE INICJATYWY KULTURALNE
Wspieranie niewielkich dziaa kulturalnych moe byjednym znarzdzi wiadomego prowadzenia polityki kulturalnej miast. Tworzc przyjazny system wyawiania i wspierania takich dziaa miasta mogtestowanowe obszary dziaania i zachcanowe grupy do aktywnoci w obszarze kultury (np. seniorw). Pocztkujcy aktywici mog dostarcza inspirujcych i wieych pomysw na kulturalne przedsiwzicia i dziaania. Jeli w polityce kulturalnej jest miejsce na pewne (mae) ryzyko, chdo uczenia sii wyaniania talentw to czsto takie ciekawe dowiadczenia pochodz wanie od pocztkujcych aktywistw. Mae dziaania mogodgrywa rol eksperymentalnego think-thanku, ktry projektuje, testuje i rozwija nowe rozwizania. Miasta mogwiadomie definio wa cele polityki kulturalnej, a nastpnie wspieradziaania w danej dzielnicy, bdte poruszajce okrelony temat. Wspieranie maych inicjatyw moe bytewyrazemautentycznego otwarcia sina potrzeby i pomysy mieszkacw wtedy nie warto zawaich do zgry ustalonych tematw. Dua ilomaych, wieych dziaa w kulturze miejskiej to takepomys na dotarcie zpropozycjw rne rodowiska (take te oddalone od centrum miast) i do grup, ktre nie korzystajztradycyjnej oferty kulturalnej (ani zwielkich festiwali ani np. z oferty domw kultury). Zwasnego dowiadczenia wiem, e idee pocztkujcych aktywistw s czasem lepsze ni programy wieloletnich dziaaczy organizacji czsto wynikajzautentycznych potrzeb i duej wraliwoci na to, co wok. Wreszcie wspieranie (zarwno poprzez niewielkie rodki finansowe jak i rzeczowe) takich dziaa jest efektywne i ekonomiczne. Pozwala np. uniknrywalizacji pocztkujcych aktywistw zduymi organizacjami o due rodki (nie wszyscy ich potrzebuj). Wprowadza te pewien systemowy ad, ktry pozwala mniejszym projektom dziaaw oparciu o prostsze, bardziej
68
MIKROWSPARCIE
przyjazne i szybsze procedury. To tylko kilka oczywistych korzyci pyncych ze wspierania maych inicjatyw kulturalnych w miastach.
69
Mamy ju w polskich miastach pierwsze dowiadczenia zsystemem wspierania maych pomysw kulturalnych.
JAK SWSPIERANE MAE POMYSY KULTURALNE

Mamy ju w polskich miastach pierwsze dowiadczenia z systemem wspierania maych pomysw kulturalnych. Jest to moliwe dziki ustawie o poytku publicznym i wolontariacie. Podstawowy tryb udzielania wsparcia to tryb dotacyjny (art. 19a ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U.z 2010 r. Nr 234, poz. 1536 z pn. zm.). W ramach tego trybu w konkursie na mikrogrant mogstartowaorganizacje pozarzdowe, ktre w odpowiedni sposb (zgodnie zwymogami formalnymi na odpowiednim formularzu, zgodnie zterminem i priorytetami) przygotujofert. Taki system dziaa w Warszawie, gdzie organizacje mogstarasio maksymalnkwot10 tys. zotych (zarwno w dzielnicach jak i na poziomie miejskim poprzez Centrum Komunikacji Spoecznej)1. Sabocitej procedury jest to,e mogkorzysta zniej wycznie organizacje pozarzdowe a jugrupy nieformalne niestety nie. Oczywicie, podobnie jak w duych dotacjach, trzeba zoysprawozdanie zrealizacji projektu i rozliczygo finansowo. W 2010 roku pojawia si w naszym kraju moliwo nowej formy wsparcia realizacji zada publicznych (w tym takich zobszaru kultury i sztuki), wprowadzona do Ustawy o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie (art. 2 pkt. 4): inicjatywa lokalna. Opisujc rzecz skrtowo, obywatele, ktrzy uznaj, e w ich okolicy potrzebne sdane dziaania wystpuj z wnioskiem w tej sprawie do organu wykonawczego jednostki samorzdu terytorialnego. Mogwystpi z takim wnioskiem jako grupa nieformalna lub za porednictwem lokalnej organizacji pozarzdowej. Wane jest to, e
MIKROWSPARCIE
przy realizacji inicjatywy lokalnej samorzd nie przekazuje wnioskujcym mieszkacom lub organizacjom dotacji (pienidzy). Wspiera ich w inny sposb: rzeczowo i organizacyjnie. Wci jeszcze uczymy si jak z tego korzysta. Przykadowo, w Warszawie inicjatywlokalnmona realizowadopiero od lipca 2013. W innych miastach dziaajjuod pewnego czasu systemy mikrowsparcia pozafinansowego (czasem bdnie nazwane mikrograntami). Wszystkie znane mi tego typu przypadki (Szczecin, Katowice, Toru) polegajna udzielaniu wsparcia rzeczowego (najczciej do kwoty 2500 z) na realizacjinicjatyw. Co wane, w wielu wypadkach mogbyto inicjatywy nie tylko organizacji, ale te grup nieformalnych i osb indywidualnych. Najczciej instytucj,ktra zajmuje siprowadzeniem konkursw i wsparciem realizacji wybranych projektw jest miejska instytucja kultury (np. w Toruniu jest to Toruska Agenda Kulturalna 2, w Katowicach za Katowice Miasto Ogrodw3). W zakres wsparcia wchodzi najczciej moliwo zakupienia usugi poprzez instytucj, do ktrej wnioskujemy (jeli organizujemy koncert to instytucja ta moe zamwii zapacizespoowi i pracownikowi technicznemu), wypoyczenia sprztu (np. nagonienia), czy skorzystania zmoliwoci wydruku materiaw. Wane jest to, e ztakiego rozwizania czsto mogskorzystaosoby indywidualne czy tegrupy nieformalne.
70
JAK MOE WYGLDA SYSTEM WSPARCIA

Ten skrtowy przegld istniejcych rozwiza zmusza do zadania zasadniczego pytania: co to znaczy dobry system wsparcia maych dziaa i projektw kulturalnych w miastach? Bazujc na dowiadczeniach Towarzystwa Inicjatyw Twrczych 4 realizujcego projekty spoeczno-kultu-
MIKROWSPARCIE
ralne w Polsce od 2002 roku w tym programy dotacyjne sdz, e najbardziej efektywny byby system czcy mikrogranty i wsparcie pozafinansowe. Podstaw jest wstpne okrelenie celw wsparcia. Mikrowsparcie w kulturze powinno suyprzede wszystkim: wspieraniu projektw debiutantw, testowaniu nowych pomysw na dziaania, realizacji drobnych dziaa, wyanianiu interesujcych inicjatyw, wspieraniu potencjalnych liderw, integrowaniu mieszkacw miasta. Dla tak okrelonych celw, optymalnym narzdziem wydaje si system czcy wsparcie finansowe (mikrogratny) ze wsparciem rzeczowym i merytorycznym. TAK FORMU KULTURALNEGO OYWIANIA REALIZUJEMY W TOWARZYSTWIE od 12 lat w ramach programw Modzi menederowie kultury oraz Seniorzy w akcji, a take we wzorowanym na sztokholmskiej LAVIE Laboratorium Animatorni. Co czy te pomysy? Przede wszystkim stawiamy na czowieka, w drugiej kolejnoci na konkretne pomysy na dzia anie. Interesuje nas potencja danej osoby/grupy do tego by skutecznie i niesztampowo dziaa w kulturze. Liczy siwraliwona dostrzeone problemy i wieospojrzenia. Czsto zapra szamy ludzi, ktrzy nie majdowiadcze w prowadzeniu dziaa kulturalnych, nie sczonkami adnej organizacji pozarzdowej i konieczno pozyskiwania rodkw stanowi dla nich powan barier. Zainteresowane osoby lub grupy zapraszamy nie tylko do udziau w konkursie dota cyjnym, ale w duszym procesie wsparcia. Zapraszamy na warsztaty, podczas ktrych powi camy czas na dopracowanie pomysu (czasem w wyniku pracy warsztatowej pomys zmienia siniemal zupenie ale nadal realizuje zaoone cele). Na kadym etapie tworzenia projektu uczestnicy mogliczyna nasz pomoc. Majdo swojej dyspozycji wsparcie coachw i/lub men torw, ktrych zadaniem jest pomoc w tworzeniu jak najlepszego projektu, ale te w osobistym
71
Mikrowsparcie wkulturze powinno suyprzede wszystkim: wspieraniu projektw debiutantw, testowaniu nowych pomysw na dziaania, (...) wspieraniu potencjalnych liderw, integrowaniu mieszkacw miasta.
MIKROWSPARCIE
rozwoju i autorefleksji nad sposobem dziaania. Staramy si, eby uczestnicy realizowali swoje projekty samodzielnie, ale nie samotnie. Mogte korzysta zzasobw naszej organizacji (jeli sto projekty warszawskie, gdzie znajduje sisiedziba Towarzystwa). Dbamy o to, eby pozosta wali w sieci wzajemnych kontaktw i stymulujemy tsie choby przez program wzajemnych wizyt studyjnych dla uczestnikw. Jeli w danym projekcie brakuje konkretnej specjalistycznej wiedzy czy umiejtnoci pracy jakmetod(np. wiedza dotyczca nowych technologii czy me tody pracy zwizane zfotografi), na pomoc uczestnikom wysyamy Latajcych Animatorw. To grupa profesjonalnych animatorw, socjologw, edukatorw i trenerw, ktrzy potrafiprze kazaswoje metody pracy innym. Wymieniam przykadowe formy wsparcia po to, eby poka zajak moe byich wiele jak bardzo mogbyrnorodne i dobrane do potrzeb konkretnych odbiorcw. NIE BEZ ZNACZENIA JEST TAKE EDUKACYJNY EFEKT MIKROGRANTU. Lider projektu i jego zesp muszzmierzysizzarzdzaniem zespoem i harmonogramem, zdobywaj cen nwiedzzwizanzprowadzeniem budetu projektu i jego rozliczeniem, co moe si przyda przy realizacji wikszych przedsiwziw przyszoci. W takim myleniu mikrogrant staje sityl ko elementem szerszego procesu, ktrego celem jest wysoka jakorealizowanych projektw, ale teinwestycja w poszczeglnych liderw i grupy. W efekcie prowadzonego przez nas projektu Modzi menederowie kultury 87%5 absolwentw programu po kilku latach od jego zakocze nia nadal dziaa i pracuje w sferze kultury. Jeli miasta chciayby pomyleo inwestycji w kultu rbardziej dugofalowo, taki system duszego i bardziej caociowego wsparcia moe bydo brym pomysem.
72
MIKROWSPARCIE
REGRANTING JAK ZORGANIZOWA MIKROWSPARCIE
73
Regranting to angielskie okrelenie, ktre oznacza mechanizm, w ramach ktrego rodki otrzymane w formie dotacji (grantu) przez jeden podmiot przekazywane swcaoci lub w czci innym podmiotom.
Dlaczego mikrowsparcie kultury w naszych miastach tak nie wyglda? Myl, e podstawowe bariery sdwie. Po pierwsze ta zasadnicza to brak polityki kulturalnej i priorytetw rozwoju. Ta kwestia wymaga pogbionej refleksji, na ktrnie ma tu miejsca. Po drugie ta bardziej prozaiczna to sposb zarzdzania kompleksowymi programami wsparcia. Nie sdz, aby rolurzdnikw byo udzielanie profesjonalnego wsparcia merytorycznego pocztkujcym aktywistom. Sygnalizuj wic, e istnieje skuteczne rozwizanie tego problemu, to system regrantingu. Regranting to angielskie okrelenie, ktre oznacza mechanizm, w ramach ktrego rodki otrzymane w formie dotacji (grantu) przez jeden podmiot przekazywane sw caoci lub w czci innym podmiotom. W takim systemie mona wyobrazisobie np. organizacjpozarzdow albo instytucjmiejsk, ktra zajmuje sikonkursem dotacyjnym, a jednoczenie procesem profesjonalnego wsparcia dziaa i ich liderw. Podstawdo wprowadzania takiego rozwizania jest nowelizacja Ustawy o dziaalnoci poytku publicznego i wolontariacie, ktra w 2010 roku wprowadzia w artykule 16 ust. 7 moliworegrantingu. Niestety, rozwizane to jest bardzo rzadko wykorzystywane przez jednostki samorzdu terytorialnego. Aktualnie Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce prowadzi ciekawy program Regranting jako sposb zwikszania zakresu skali i efektywnoci realizacji zada publicznych przez organizacje pozarzdowe w gminie i powiecie6, ktrego celem jest upowszechnienie mechanizmw regrantingu. W najbliszym czasie w ramach programu ma ukazasipodrcznik prezentujcy model wprowadzania regrantingu. Wydaje si, e dla samorzdw to rozwizanie mogoby byefektywne finansowo i merytorycznie.
MIKROWSPARCIE
MIKROWSPARCIE 5 PODPOWIEDZI
Na koniec kilka praktycznych podpowiedzi dla urzdnikw, burmistrzw i aktywistw o czym warto pamitatworzc dobre systemy wsparcia maych inicjatywy kulturalnych. Dobry system wsparcia maych inicjatywy kulturalnych w miecie: 1. suyrealizacji oddolnych inicjatyw mieszkacow; 2. ma na celu realizacjmaych projektw pocztkujcych aktywistw lub projektw eksperymentalnych/nowatorskich; 3. zawiera element wsparcia finansowego (mikrogrant), rzeczowego oraz merytorycznego; 4. jest efektywny i ekonomiczny, czemu suy prowadzenie go przez wyonionw konkursie instytucj/organizacjzajmujcsiprogramem w formule regrantingu; 5. przynosi realny wzrost inicjatyw kulturalnych o wysokiej jakoci i wspiera liderw, ktrzy po realizacji projektu dalej dziaajna rzecz kultury w miecie. Przy duej determinacji i sporej dawce szczcia mamy szans, eby nasze miasta take w tej mierze coraz bardziej przypomniay Sztokholm, czy Rotterdam.
74
1 2 3 4 5
http://ngo.um.warszawa.pl/ma-e-granty/procedura-ma-ograntowa http://www.tak.torun.pl/mikrowsparcie http://miasto-ogrodow.eu/strona/mikrogranty/mid/22 h ttp://e.org.pl w icej o wynikach ewaluacji mona przeczyta w publikacji Podaj dalej dostpnej na http://e.org.pl/wp-content/ uploads/2012/04/podaj_dalej.pdf http://www.filantropia.org.pl/jak-zmieniamy-swiat/28-programy/105-regranting-jako-spos%C3%B3b-zwi%C4%99kszania -zakresu-skali-i-efektywno%C5%9Bci-realizacji-zada%C5%84-publicznych-przez-organizacje-pozarz%C4%85dowe-w-gmi nie-i-powiecie
75
5. (PONAD)SEKTOROWO
Analizy aktywnoci spoeczno-gospodarczej, take te dotyczce obszaru kultury, przewanie odwouj si do podziau sektorowego.
N
ajbardziej popularny jest podzia na trzy sektory, w ktrym pierwszym sektorem s instytucje publiczne (zarwno pastwowe jak i samorzdowe); drugim podmioty komercyjne, a trzecim organizacje pozarzdowe realizujce cele mniej lub bardziej publiczne. Ostatnio coraz czciej wymienia si rwnie czwarty sektor, pod ktrym kryj si nieformalne inicjatywy stawiajce sobie cele publiczne (przykadem takiej inicjatywy jest grupa modych rodzicw, ktrzy bazuj przede wszystkim na strukturze nieformalnej, ale te akcja War-
szawa czyta, ktr wsporganizowa Krzysztof Cibor, autor jednego z tekstw towarzyszcych raportowi. Ten trj- czy te czwrpodzia, szeroko stosowany w myleniu o funkcjonowaniu wspczesnego pastwa, wydaje si jednak tylko w ograniczonym stopniu uyteczny w prbach opisu i zrozumienia ycia kulturalnego w miastach. Niekiedy bardziej utrudnia ni pomaga, gdy zauwaalna i jak si wydaje rosnca grupa procesw oraz dziaa pod znakiem kultury rozmywa sektorowe granice. Nie da si zrozumie niektrych zjawisk, jeli si patrzy na nie przez pryzmat sektorowego podziau. Istotna cz naszych rozmwcw miaa opr wobec prowadzenia wywiadu w narracji odwoujcej-
5. (P O N A D)S EK T O RO W O
si do sektorowego podziau. Z jednej strony nie bya to wikszo, ale te z drugiej strony bya to na tyle liczna grupa, e wydaje nam si to wan obserwacj szczeglnie wobec dominacji sektorowego ujcia
76
Pierwszym efektem odwoywania si do podziau sektorowego w planowaniu i realizacji dziaa, jest generowanie rnic.
w refleksji nad tym, co publiczne. Pierwszym efektem odwoywania si do podziau sektorowego w planowaniu i realizacji dziaa jest bowiem wanie generowanie rnic. Tymczasem: te rnice czsto okazuj si wyolbrzymione, a cele do zbiene [K1]. NIE CHCIELIBYMY JEDNAK TWORZY MYLNEGO WRAENIA, E NASI ROZMWCY PATRZ NA AKTORW MIEJSKICH JAKO JEDNO JEST WRCZ PRZECIWNIE. To raczej afirmacja rnorodnoci i zoonoci pozwala dziaa na bazie tego, co w danej sytuacji konkretne. Std te moe si zdarzy, e nieformalnej grupie obywateli jest w danej sytuacji bardziej po drodze z instytucj publiczn ni organizacj pozarzdow, a stowarzyszenie dziaajce na rzecz osiedla znajduje wiksze pole do wsppracy z podmiotem prywatnym ni innym stowarzyszeniem odwoujcym si do retoryki spoeczestwa obywatelskiego. Dlatego dla czci naszych rozmwcw podzia sektorowy to kontr-produktywna kategoria ewokujca uprzedzenia i sprawiajca, e drugorzdne rnice bywaj wyolbrzymiane, a pewne podobiestwa ignorowane. W momencie, gdy dochodzilimy w wywiadzie do tematu sektorowych rnic, tematyzowali oni nawet nie midzy-sektorow wspprac, tylko wanie przekraczanie sektorowych podziaw w swojej dziaalnoci. Taka optyka pozwala szuka wrd urzdnikw zaangaowanych obywateli, a dowiadczenie pokazuje, e coraz czciej mona ich tam te znale. Nie mam problemu z tym, e pracuj w urzdzie miasta i organizacji pozarzdowej [K1]. Ta konstatacja wydaa nam si na tyle istotna, e rwnie w tym raporcie staramy si prowadzi opis i analiz bez odwoywania si do sektorowego podziau mimo, e w pocztkowej fazie konceptualizacji stanowi on istotny element badawczego pola. Z analitycznego punktu widzenia podzia na sektory ma spory urok dwojakiego rodza-
ju. Po pierwsze jest atwy w uyciu: to podzia prosty, jasny i jednoznaczny. Po drugie, ma mocn interdyscyplinarn legitymizacj zarwno w formalnych kategoriach prawnych, jak i poznawczych: jest szeroko stosowany m.in. w pracach z zakresu ekonomii, zarzdzania, socjologii, politologii. Tym niemniej, pisanie raportu traktujcego o kulturze miejskiej bez powoywania si na rnice sektorowe cho pozbawia atrakcyjnej moliwoci prostego rnicowania i zwizanej z tym automatycznej rafinacji badawczego wywodu wydaje nam si na tyle poyteczne, e mimo wszystko warte zachodu. Przykadem praktycznego kwestionowania sektorowego podziau jest waciwie cay nurt partycypacyjny, ktry domagajc si szerszego udziau w decydowaniu o tym, co publiczne, coraz gbiej wchodzi na teren kompetencji dotychczas zastrzeonych dla administracji publicznej. JEDNYM Z ISTOTNYCH RDE ZJAWISKA PONADSEKTOROWOCI JEST Z PEWNOCI PRZEPYW LUDZI POMIDZY SFERAMI. I tak na przykad, wszyscy nasi rozmwcy pracujcy obecnie w instytucji publicznej maj rwnie dowiadczenie dziaalnoci kulturalnej w ramach organizacji pozarzdowej. Zreszt wielu z nich wci kontynuuje pozarzdow aktywno w mniejszym lub wikszym zakresie. Takie dowiadczenie znajduje bezporednie przeoenie na empatyczno wzgldem osb pracujcych w odmiennych strukturach organizacyjnych. Na marginesie wypada zauway, e w ramach badanej populacji obserwowalimy zdecydowanie czciej przepyw pomidzy sfer pozarzdow oraz instytucji publicznych, natomiast znacznie rzadziej miao to miejsce w przypadku podmiotw komercyjnych. Kolejnym znaczcym sprawc zacierania si sektorowych granic wydaje si by rozgrywajcy si od duszego ju czasu proces delegowania czci dotychczasowych zada sektora publicznego w rce trzeciego sektora, co skania cz instytucji publicznych do tworzenia organizacyjnych mutacji. Nasza in-
77
stytucja ma swojego NGOsa, eby mona byo startowa do miejskich i innych programw grantowych, jak si ma ekstra pomysy, to mona startowa o kas na dodatkowe dziaania [L7]. Mona w tym widzie sposb
78
Publiczne instytucje kultury coraz czciej staj si miejscem pracy i rozwoju dla wysoko kwalifikowanych imotywowanych ludzi, ktrzy identyfikuj si zkulturaln dziaalnoci.
na otwieranie si miasta na inne formy organizacyjne, mona te dostrzec sposb na stopniowy demonta publicznego sektora. Zapewne jest jednym i drugim, a wikszo naszych rozmwcw wskazuje na wto dziaa trzeciego sektora w obszarze kultury. NGO przyjd zrobi projekt i ich nie ma. Nie widz ich duej aktywnoci w tym polu [W6]. Ponadto przedstawiciele instytucji publicznych, ktre uruchomiy rwnie dziaalno trzecio-sektorow przyznaj wprost, e realizowana jest ona w cile projektowym rytmie, ktry nie daje ani moliwoci prowadzenia ustabilizowanych dziaa ani stabilnoci pracy. STEREOTYPOWE MYLENIE SEKTOROWE O MIEJSKIEJ KULTURZE KRYJE W SOBIE RWNIE KILKA INNYCH PUAPEK. W przypadku pierwszego sektora mamy bowiem tak naprawd do czynienia z dwoma odmiennymi wiatami pierwszy to wiat publicznych instytucji kultury, drugi jest wiatem administracji publicznej. Ten drugi to bardziej wiat urzdnikw i stojcych nad nimi politykw, dla ktrych kultura jest raczej drugorzdnym obiektem zainteresowania. Tymczasem publiczne instytucje kultury coraz czciej staj si miejscem pracy i rozwoju dla wysoko kwalifikowanych i motywowanych ludzi, ktrzy identyfikuj si z kulturaln dziaalnoci. Cz naszych rozmwcw, nieco wbrew sektorowemu stereotypowi, wanie w instytucji publicznej znajduje dla siebie najbardziej atrakcyjn ofert pracy, tutaj dostrzegaj najwiksze moliwoci rozwoju i robienia tego, co ich pasjonuje. Robi projekty troch artystyczne, troch badawcze, troch edukacyjne. Interdyscyplinarne i eksperymentalne projekty interesuj mnie najbardziej. Najfajniejsze jest to, e tutaj jest duo przestrzeni na wymylanie nowych rzeczy. Mona robi nowe projekty, ktrych nikt wczeniej nie robi. Nigdy nie miaem problemw z przekonaniem dyrektora do nowych rzeczy, jeli to byo merytorycz-
ne. Tegomi nie da uniwersytet [jest doktorantem przyp.], ani inna instytucja [K3]. To nie wypowied pracownika dziau bada i rozwoju duej korporacji, tylko miejskiej instytucji kultury, podobnych osb spotkalimy wicej. W obszarze kultury miejskiej zawodz utarte stereotypy, ktre ka w instytucjach publicznych widzie przede wszystkim ostoj stagnacji i marazmu, za w sektorze prywatnym dynamiczne rodowisko rozwoju. Na wszelki wypadek podkrelamy, e nie uwaamy, aby tradycyjny podzia sektorowy sta si zupenie bezuyteczny. Jestemy natomiast przekonani, e staje si on mniej uniwersalny i oczywisty, a w niektrych sytuacjach kontr-produktywny. Analizujc i opisujc zmiany w kulturalnym yciu miasta w jego przernych organizacyjnych przejawach, warto mie na uwadze, e coraz wicej procesw i zjawisk rozgrywa si w oderwaniu od takiego podziau.
79
***
W NASZYM OPRACOWANIU PRZYGLDALIMY SIPRACY TYTUOWYCH KULTUROTWRCW. Wybr tematu i metodologii badania podyktowany by przyjciem jako ramy teoretycznej relacyjnej definicji uczestnictwa w kulturze Marka Krajewskiego i pomysem przyoenia jej do dziaa rnych podmiotw dziaajcych w obszarze kultury w polskich miastach. Podejcie Krajewskiego wydaje nam sibowiem nie tylko wydajne teoretycznie, ale take po prostu konstruktywne w perspektywie polityki kulturalnej i umoliwiajce wpisywanie dziaa kulturalnych take, a moe przede wszystkim, w dziaania spoza obszaru dziedzictwa. Wierzymy, e kultury nie naley traktowa jako autonomicznego obszaru i e dziaania kulturotwrcw to dziaania ukierunkowane na szeroko rozumian zmian
spoeczn. To wane zwaszcza dzi, gdy w dobie kryzysu wiele mwi si o potrzebie zmiany systemu wartoci, ktrego narzdziem moe by wanie kultura. By moe rne typy dziaa lokujcych si
80
O przygotowanym raporcie nie mylimy wkategoriach akademickich postrzegamy go raczej jako element negocjacji pomidzy praktykami adecydentami kultury
na przeciciu pomidzy akcjami oddolnymi a prac instytucji, ale te rozdartych pomidzy konsumpcj a jej kontestowaniem, mogby dobrym sposobem na stymulowanie wspdziaania rnych grup, na wczanie wykluczonych i rwnoczenie lekarstwem na egoizm elit. Wsplnym mianownikiem dla przedstawianych tu procesw jest bowiem dziaanie razem, skoncentrowane na budowaniu wizi spoecznych. O przygotowanym raporcie nie mylimy w kategoriach akademickich postrzegamy go raczej jako element negocjacji pomidzy praktykami a decydentami kultury, przygotowujcy przybliajcy gwne podmioty animujce t przestrze i wskazujcy na problemy, z jakimi siborykaj. Wydaje nam si bowiem, e jeli jako nadrzdny cel przyjmiemy animacj spoeczn, to wane jest, kto w tym obszarze aktywnie dziaa a mniej, jakie ma umocowanie instytucjonalne. Rwnoczenie jednak nieoczywisto instytucjonalnych powiza rnych aktorw dziaajcych w obszarze kultury wydaje nam si tematem istotnym jako sam w sobie std powicilimy mu w tym opracowaniu sporo miejsca, prbujc ilustrowa go konkretnymi przykadami i tworzc proste typologie, uatwiajce rozmow o poruszanych kwestiach. KOCZYMY TEN PROJEKT BADAWCZY TROCH Z POCZUCIEM, E JAKO SPOECZESTWO ZNALELIMY SI W KULTURALNEJ PUAPCE. Jest to puapka wieloznacznoci, w ktr wpdzamy si nader czsto: za kadym razem, gdy zaczynamy rozmow o kulturze bez prby nakrelenia, co kryje si pod tym pojciem. Mniej wicej, wiemy o czym rozmawiamy, rozmawiajc, dajmy na to, o polskiej nauce, przemyle energetycznym, czy ochronie zdrowia. Jednak przechodzc do roz-
mw na temat kultury, osuwamy si w nieoczywisto i rnorakie rozumienia nawet jeli rozmowy te prowadzimy z ludmi zajmujcymi si ni na co dzie.Mona powiedzie, e cho mwimy w tym samym jzyku i zamieszkujemy te same miasta, to jednak bywamy ludmi rnych kultur. Z drugiej strony s to kultury yjce blisko siebie i poczone nawzajem wieloma wzami. Wielo i rnorako wspczesnego ycia kulturalnego w miecie wydaje si by jego cech immanentn. Z tego te wzgldu wydaje nam si, e tym, czego potrzeba instytucjonalizowanym emanacjom ycia kulturalnego, to przede wszystkim strategia oraz kompetencje wspierania i wzmacniania tej wieloci.
81
1 2 3 4
5 6
7 8
M . Krajewski, W kierunku relacyjnej koncepcji uczestnictwa w kulturze, Kultura i spoeczestwo, nr 1/2013 s. 29-30 G. Yudice, The Expediency of Culture, Duke University Press 2003, s. 9 Miejskie polityki kulturalne. Raport z bada, http://publica.pl/teksty/miejskie-polityki-kulturalne F atyga i inni, Kultura pod pochmurnym niebem, Olsztyn-Warszawa 2012, s. 72; http://www.ceik.eu/fileadmin/user_ upload/diagnoza-raport/Dynamiczna_diagnoza_kultury_Warmii_i_Mazur4.pdf [dostp 10.01.2014] Krajewski, dz.cyt. L . Mergler, K. Pobocki, M. Wudarski, Anty-bezradnik przestrzenny. Miasta w dziaaniu, s. 37-8, http://publica.pl/teksty/ anty-bezradnik-wydany [dostp 10.01.2014] Burszta i in., Raport o stanie i zrnicowaniach kultury miejskiej w Polsce, 2009, s.44 Burszta i in., dz. cyt.
82
Promuj nas na stronie Przyznaj dotacje Odbieraj telefony Sami wychodz z inicjatyw Chtnie si spotkaj Odpisuj na maile Chwal
ELEMENTY POZYTYWNEJ RELACJI Z LOKALN WADZ

PRZYNAJMNIEJ CZ Z NICH WYDAJE SI BY ATWA W REALIZACJI.
Pytaj Zapraszaj do kolejnych projektw D oceniaj nas C htnie daj patronat
KULTURY MIE JSKOCI
83
KULTURY MIEJSKOCI WE WSPCZESNEJ POLSCE

W cigu ostatniej dekady miaa miejsce w Polsce cicha rewolucja miejska.
K ACPER POBOCKI
KULTURY MIE JSKOCI
84
imo, e epokow transformacj z kraju rolniczego do kraju zurbanizowanego przeszlimy blisko p wieku temu (odsetek mieszkacw miast przekroczy odsetek mieszkacw wsi w 1966 r.), to przez wieki panowao przekonanie, e polsko i miejsko wzajemnie si wykluczaj. Najwymowniej chyba wyrazia to Maria Dbrowska, ktra napisaa niegdy, e rodowisko miejskie jest pozbawione jakiejkolwiek kultury i tradycji () ordynarne w najgorszym znaczeniu tego sowa
() Kultura w Polsce bya tylko na wsi () Miasta nasze (czciowo dlatego, e nie byy nasze) wycho-
way poza garci wartociowych robotnikw tylko mierdzce mty (za: Kopczyska-Jaworska 1999, 130). Na synnej wystawie Polakw Portret Wasny z 1979, tylko dwie postacie byy z krgw miejskich. Jednake od stosunkowo niedawna mamy w Polsce odpowiednik angielskiego urbanite, czyli osoby, ktrej naturalnym rodowiskiem ycia jest wanie miasto i ktra identyfikuje si z tym rodowiskiem w sposb pozytywny. Sowo mieszczanin byo zarwno w czasach PRLu jak i wczeniej, uwaane za pejoratywne. Polacy po raz pierwszy w historii zaczynaj czu si w miastach jak u siebie (Kubicki 2011). O ILE W SENSIE MATERIALNYM I PRZESTRZENNYM POLSKA ZURBANIZOWAA SI PONAD P WIEKU TEMU, TAK OSTATNIA DEKADA TO OKRES YWIOOWEJ KULTUROWEJ URBANIZACJI. W sensie statystycznym lata dwutysiczne to wrcz czas swoistej ruralizacji
polskiej przestrzeni odsetek mieszczuchw spad o jeden procent i wynosi obecnie 59%. Sowo mieszczuch nie jest nowe uywane byo ju w latach 70. w pracach z socjologii miasta (patrz: Czerwiski 1974). Tym niemniej, dopiero teraz zeszo pod strzechy. Stao si tak w duej mierze ze wzgldu na oddoln mobilizacj mieszkacw, ktrzy zaczli bra miasto w swoje rce. Dziaal-
KULTURY MIE JSKOCI

no dzkiej Grupy Pewnych Osb, ktra skrzykiwaa si co jaki czas po to aby posadzi drzewka na zdewastowym trawniku, albo umy brudne przejcie podziemne, jest tego najlepszym przykadem. Dziaania tego rodzaju byy pocztkowo rzadko dostrzegane przez opini publiczn. Pol-
85
Ruchy miejskie maj swoje oglnopolskie struktury corocznie obradujcy Kongres Ruchw Miejskich
ska rewolucja miejska odbya si w zasadzie obok dyskursw i praktyk w przestrzeni publicznej gwnego nurtu. W cigu ostatnich kilku lat wyksztacia ona swj wasny jzyk oraz swoje wasne instytucje. Mniej wicej od 2009 r. zaczy si w Polsce pojawia tzw. ruchy miejskie znw, zjawisko ktre byo znane w polskiej literaturze akademickiej (patrz: Castells 1982), ale ktre byo pojciem spoecznie martwym. Erupcja budetw obywatelskich, o ktrych po raz pierwszy w Polsce napisano dopiero pi lat temu (Grski 2007), a ktre s ju obecne w kilkudziesiciu polskich miastach (Kbowski 2013) jest najlepszym tego przykadem. Ruchy miejskie maj swoje oglnopolskie struktury corocznie obradujcy Kongres Ruchw Miejskich (od 2011 r.), czy te wygeneroway wasny periodyk: Magazyn Miasta (od 2012 r. ukazao si pi numerw), ktry sta si te pomostem w dyskusji na tematy miejskie pomidzy lokalnymi dziaaczami, urzdnikami i ekspertami. WADZE, ZARWNO SAMORZDOWE JAKI I NA SZCZEBLU CENTRALNYM, ZAUWAYY JU CZCIOWO TO ZJAWISKO. Eksperymenty z budetami obywatelskimi s jednym z tego przejaww. Innym jest przygotowanie przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Zaoe do Krajowej Polityki Miejskiej, czyli dokumentu, ktrego celem jest wyznaczenie zintegrowanej polityki dotyczcej miast na szczeblu centralnym. Kongres Ruchw Miejskich, od samego pocztku swojego funkcjonowania, zwraca uwag na to, e Polska jest jednym z nielicznych krajw, w ktrym za polityk miejsk odpowiadaj rne urzdy, a ich dziaania s niejednokrotnie sprzeczne (w niektrych pastwach na przykad funkcjonuje osobne Ministerstwo Miast). Niedawne poczenie Ministerstwa
KULTURY MIE JSKOCI

Rozwoju Regionalnego z Ministerstwem Budownictwa i Transportu, jest wanie krokiem ku bardziej spjnej polityce dotyczcej obszarw miejskich i jest to rwnie zasuga oddolnej presji ze strony ruchw miejskich, ktre o koniecznoci koordynacji dziaa (np. legislacyjnych) na szczeblu centralnym mwi od samego pocztku swej dziaalnoci. JEDNAKE ODDOLNA KRYTYKA ZE STRONY RUCHW MIEJSKICH DOTYCZYA NIE TYLKO CHAOSU PANUJCEGO W RNYCH OBSZARACH DOTYCZCYCH SPRAW MIASTA IMIESZKACW, ALE TE FUNDAMENTALNEGO PRZEWARTOCIOWANIA SPOSOBU ZARZDZANIA MIASTEM. Jednym z podstawowych faktw, na ktre zwracano uwag, jest to, e mieszkacy s (rwnie prawnie) pozbawiani ich prawa do miasta. W trjkcie aktorw, ktrzy bior udzia w grze o miasto, a mianowicie mieszkacy wadza biznes, mieszkacy s w punkcie wyjcia na najsabszej pozycji (wicej o tym w: Mergler, Pobocki, and Wudarski 2013). Ale sam fakt wejcia mieszkacw do gry o miasto jest niezwykle doniosy jeszcze cakiem niedawno, na przykad w ksice Czesawa Bieleckiego (1996), tym trjktem by inwestor-architekt-wadze, a potrzeby, interesy czy gos mieszkacw funkcjonoway tam wycznie jako element wizji architekta. Oznacza to, e nie tylko mylenie o tym, czym jest polityka miejska zupenie si zmienio, ale zmianie ulegy take jej priorytety. Mieszkacy od bycia przedmiotem polityki miejskiej stali si jej podmiotem a przynajmniej jednym z podmiotw. Niestety w polityce kulturalnej na szczeblu samorzdowym wci dominuje mylenie w starych kategoriach. Raport dotyczcy miejskich polityk kulturalnych przygotowany przez zesp Res Publica Nowa (oparty na 200 wywiadach z urzdnikami z 66 polskich miast oraz analizie 390 uchwa budetowych) jednoznacznie pokazuje, e miejska polityka kulturalna jest dzisiaj zorientowana
86
KULTURY MIE JSKOCI

przede wszystkim nabudow marketingowego wizerunku oraz infrastruktury kulturalnej. Na pytanie o najwaniejszy z celw polityki kulturalnej, przedstawiciele zarwno Urzdw Miasta, jak i miejskich instytucji kultury, wskazali jednogonie (odpowiednio 55% i 60%), na promocj miasta (Res
87
Codziennym przejawem mylenia o kulturze wkategoriach wielkiej skali jest festiwalizacja ycia kulturalnego
Publica Nowa 2013). Drugim z wanych elementw polityki miejskiej jest budowa infrastruktury wydatki na ni zwikszyy si w okresie 2007-2012 o 171% (przy oglnym wzrocie wydatkw na kultur wielkoci 40%). Jak zauwaaj autorzy raportu, tak wielkie rodki przeznaczane nainwestycje zjednej strony rozwizuj istniejce ogromne braki infrastrukturalne, az drugiej naraaj miejsk kultur napowany kryzys wnadchodzcej przyszoci. Koszty utrzymania nowych obiektw, aczsto take mieszcych si wnich nowych instytucji kultury mog sprawi, ena realizacj planw dotyczcych wzmocnienia roli kultury wfunkcjonowaniu irozwoju miast zabraknie pienidzy. INNYMI SOWY, RWNIE W POLITYCE KULTURALNEJ DOMINUJE MYLENIE O ROZWOJU W KATEGORIACH WIELKIEJ SKALI ORAZ JAKO O ZJAWISKU EGZOGENNYM. Hasem kluczowym jest efekt Bilbao przykad transformacji poprzemysowego hiszpaskiego miasta, ktre dziki flagowej inwestycji w budynek muzeum (wykonany przez wiatowej sawy starchitekta Franka Gherego) sta si motorem wzrostu gospodarczego miasta. Problem z takim myleniem polega nie tylko na tym, e jedynym miastem, ktremu dotychczas udao si odnie sukces dziki efektowi Bilbao jest samo Bilbao (innowacyjno tego rozwizania polegaa na tym, e Bilbao byo pierwsze; w chwili, gdy inne miasta zaczy kopiowa to rozwizanie, jego moc dziaania wyranie si obniya). Bardziej codziennym przejawem mylenia o kulturze w kategoriach wielkiej skali jest festiwalizacja ycia kulturalnego. Jak zwraca uwag Maciej Nowak, w Polsce zarejestrowanych jest 600 festiwali teatralnych Wypada mniej wicej po 2 dziennie po odliczeniu okresu Boego Narodzenia i Wiel-
KULTURY MIE JSKOCI

kiego Tygodnia, kiedy tradycyjnie teatry nie dziaaj. Doliczmy do tego setki, a moe tysice festiwali z innych dziedzin sztuki (Nowak 2013). Gwnym odbiorc polityki kulturalnej (ktra jest czsto czci strategii marketingowej samorzdu) s przede wszystkim osoby z zewntrz: potencjalni inwestorzy, turyci, lub wrcz agencje ratingowe, ktre co kwarta oceniaj wiarygodno finansow miast. Zwaywszy, e, oprcz pomocy strukturalnej z Unii Europejskiej, drugim istotnym rdem finansowania rozbudowy infrastruktury byy obligacje emitowane przez samorzdy (ktre trafiaj potem do midzynarodowego obiegu finansowego), mona nawet zaryzykowa tez, i to wanie rynki finansowe s gwnym adresatem kampanii zwizanych z promocj (rwnie poprzez kultur) miast. Na pewno byo tak w przypadku promowania miasta Poznania jako nowej marki POZnan* spoty reklamowe, emitowanie nie tylko w polskiej ale i zagranicznej telewizji, skaday si z zestawienia marek prywatnych korporacji, ktre maj cz swojej produkcji w Poznaniu (m.in. Nicea i Volkswagen). Jednoczenie haso gwne kampanii Pozna miasto know-how, sugerowao jednoznacznie, e miasto to jest przede wszystkim zasobem siy roboczej, ktra czeka tylko na zjawienie si dobroczycy z zewntrz, ktry t si robocz odpowiednio zagospodaruje. TYMCZASEM, NIE MA ADNYCH BADA, KTRE POTWIERDZAYBY TEZ, I ROZWJ ZA POMOC ZEWNTRZNEGO BODCA, JAKIM JEST ZASTRZYK FINANSOWY OD MIDZYNARODOWEJ KORPORACJI, JEST BARDZIEJ SKUTECZNY NI ROZWJ OPARTY O LOKALNE ZASOBY (RWNIE KAPITAOWE). Co wicej, polityka kulturalna, bdca czci strategii marketingowej, czsto jest nieskuteczna w duszej perspektywie czasowej. Kampania miasto know-how nie tylko utona w morzu innych, podobnych, spotw reklamowych na wiecie, ale te i wzbudzia do powszechny opr wrd samych mieszkacw Poznania. Bardzo szybko zaczto
88
KULTURY MIE JSKOCI

ironicznie mwi o niej jako o kampanii hau hau. Ostatnio dziennikarze dzkiego oddziau Gazety Wyborczej obliczyli, jaki zysk marketingowy miasto odnioso z programw telewizyjnych, radiowych i prasowych, ktre traktoway o street arcie w tym miecie. Magistrat przekaza 200 tys. zotych
89
Kultura miejska, ktra wanie wyksztaca si nanaszych oczach, jest ogromnym zasobem polskiego spoeczestwa.
na tworzenie galerii wielkoformatowych murali w odzi, natomiast bezporednia warto reklamowa dla tego miasta, jaka zostaa wyprodukowana dziki tym pienidzom, to 2,5 mln zotych (cznie z programem w CNN w ktrym sugerowano, e dzkie murale s wiksze ni Banksy) (Gazeta Wyborcza d, 21.11.2013). Podobnie w Poznaniu nieformalna kampania reklamowa, jak zapewniy miastu spoty Pozna I love you (o cznej liczbie blisko p miliona odson), zrobione przez grup prywatnych osb i dla celw niekomercyjnych, w ktrych miasto zostao pokazane nie z perspektywy duego kapitau, ale wanie z perspektywy mieszkacw, maj potencjalnie wiksz nono z tego chociaby wzgldu, i nie opieraj si one wycznie na pomyle (czy hale) marketingowym, ale s zakorzenione w codziennoci miasta i w ten sposb na duej pozostaj w pamici odbiorcw. SAMORZDY WCI NIE ZDAJ SOBIE WYSTARCZAJCEJ SPRAWY Z OGROMNEGO POTENCJAU, JAKI KRYJE SI WANIE W ODDOLNYCH PRAKTYKACH MIESZKACW. Kultura miejska, ktra wanie wyksztaca si na naszych oczach, jest ogromnym zasobem polskiego spoeczestwa. Raymond Williams pisa kiedy, e kultura robotnicza, w przeciwiestwie do kultury mieszczaskiej czy arystokratycznej, to przede wszystkim instytucje. Mona wanie w ten sposb postrzega polskie ruchy miejskie ktre s gwnym motorem polskiej rewolucji miejskiej. Jednym z gwnych zasobw ruchw miejskich jest uruchomienie miasta jako narracji konkretnej (Mergler, Pobocki, and Wudarski 2013). Opiera si ona na wsplnych dziaaniu ponad podziaami ideologicznymi, ktre dominuj ycie spoeczne, polityczne czy kulturowe na poziomie
KULTURY MIE JSKOCI

oglnopolskim. Osoby, ktre z perspektywy wielkich narracji i ideologii tumaczcych wiat w sposb caociowy (socjalizm, liberalizm, konserwatyzm, itd.) teoretycznie powinny nalee do przeciwstawnych obozw, podczas dziaania w miecie orientuj si, e waciwie to wicej ich czy ni dzieli. W ten sposb miasto i dziaalno na jego rzecz staa si narzdziem tego, co Mark Purcell i Arjun Appadurai nazywaj pogbianiem demokracji. Historia polskich ruchw miejskich to proces odchodzenia od dbania o wasny interes i przechodzenia do dziaania na rzecz interesu wsplnego. Zmiana kulturowa, ktr obecnie obserwujemy, jest emanacj wanie pojawienia si oraz dziaalnoci tych oddolnych instytucji, ktre w do mozolny, acz skuteczny, sposb odbudowuj kapita spoeczny Polakw oraz zaufanie nie do oficjalnych instytucji, ale wanie do instytucji oddolnych (do kadego niemal ruchu miejskiego w Polsce zgaszaj si teraz mieszkacy, ktrzy tam adresuj swoje codzienne bolczki, lub te tam chc realizowa swoje pomysy np. na ulepszenie przestrzeni, w jakiej yj na co dzie). Kultura miejskoci, ktra tworzy si w Polsce na naszych oczach, jest efektem wanie konkretnego dziaania w konkretnych sprawach, dziki czemu powstaje szereg porozumie ponad podziaami. Moim zdaniem polityka kulturalna w polskich miastach powinna nie tylko bra ten ogromny zasb pod uwag ale te by tak skonstruowana, aby go pielgnowa, a przez to pogbia kultur demokracji, obywatelskoci i dziaania na rzecz dobra wsplnego.
90
BIBLIOGRAFIA:
Bielecki, Czesaw. 1996. Gra W Miasto. Warszawa: Fundacja Dom Dostpny. Castells, Manuel. 1982. Kwestia Miejska. Warszawa: PWN. Czerwiski, Marcin. 1974. ycie Po Miejsku. Warszawa: Pastwowy Instytut Wydawniczy.
KULTURY MIE JSKOCI

Grski, Rafa. 2007. Bez Pastwa: Demokracja Uczestniczca W Dziaaniu. Krakw: Korporacja Ha!art. Kbowski, Wojciech. 2013. Budet Partycypacyjny. Krtka Instrukcja Obsugi. Warszawa: Instytut Obywatelski. Kopczyska-Jaworska, Bronisawa. 1999. d I Inne Miasta. d: Katedra Etnologii Uniwersytetu dzkiego. Kubicki, Pawe. 2011. Nowi Mieszczanie W Nowej Polsce. Warszawa: Instytut Obywatelski. Mergler, Lech, Kacper Pobocki, and Maciej Wudarski. 2013. Anty-Bezradnik Przestrzenny: Prawo Do Miasta W Dziaaniu. Warszawa: Res Publica Nowa. Nowak, Maciej 2013. Festiwaloza. Czas Kultury 4/2013. Res Publica Nowa. 2013. Miejskie Polityki Kulturalne: Raport Z Bada. Warszawa: Res Publica Nowa.
91
O AUTORACH
92
AUTORZY BADANIA I RAPORTU

ANNA BUCHNER
doktorantka w Zakadzie Metod Ba dania Kultury ISNS UW (zoona praca doktorska),obszar zainteresowa, a tym samym dziaalnoci badawczej to socjologia i antropologia kultury, in ternetu, religii i religijnoci oraz stylw ycia i modziey.
MICHA DANIELEWICZ
z wyksztacenia socjolog, z zawodu badacz (badania spoeczne i rynkowe). W swojej pracy chtnie siga te do metod trenerskich wspomagajcych praktyczne przetwarzanie wiedzy. Szczeglnie zainteresowany analiz instytucjonaln prowadzon w oparciu o dane ilociowe i jakociowe. Stay wsppracownik Centrum Cyfrowego.
MIROSAW FILICIAK
medioznawca, dyrektor Instytutu Kulturoznawstwa SWPS. Interesuje si wpywem technologii na praktyki spoeczne, w tym na funkcjonowanie instytucji kultury. Kierowa m.in. pro jektami badawczymi Modzi i media, Tajni kulturalni i Obiegi kultury. Jest redaktorem kwartalnika Kultura popularna. Niedawno opublikowa ksik Media, wersja beta.
O AUTORACH
93
AUTORZY TEKSTW TOWARZYSZCYCH

MARTA BIAEK-GRACZYK
animatorka kultury, absolwentka Instytutu Stosowanych Nauk Spoecznych (socjologia), Collegium Civitas (dziennikarstwo) oraz European Diploma in Cultural Project Managmet (Foundation Marcel Hicter). Zaoyciel ka i prezeska Towarzystwa Inicjatyw Twrczych . Od 2003 roku zwizana z organizacjami pozarzdowymi. Au torka projektw spoecznych i kultu ralnych oraz publikacji (m.in Zoom na domy kultury, DLA Animacja kultury). Od 2013 roku czonkini Spo ecznej Rady Kultury przy Prezydencie m.st.Warszawy.
KRZYSZTOF CIBOR
z wyksztacenia antropolog kultury, wsptwrca czasopisma antropolo gicznego (op.cit.,), czonek i zaoyciel kilku kooperatyw oraz grup nieformal nych dziaajcych w obszarze zdrowej i dostpnej ywnoci, rowerw oraz czytelnictwa. Redaktor portalu ekono miaspoleczna.pl
JOANNA ORLIK
dyrektorka Maopolskiego Insty tutu Kultury, z instytucj zwizana od 2002 r. Z wyksztacenia polonistka, w 2007 r. obronia prac doktorsk na Wydziale Polonistyki UJ powico n znaczeniu polskiej kultury w Rosji radzieckiej w latach odwily. Zaoy cielka i pierwsza redaktorka naczelna kwartalnika Autoportret. Pismo o dobrej przestrzeni. Pracowaa m.in. dla Stowarzyszenia Willa Decjusza w Krakowie, Zwizku Miast Polskicho raz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Wspinicjowaa powsta nie Forum Krakw, zrzeszenia osb dziaajcych na rzecz animacji kultury oraz ruchu krakowskich Obywateli Kul tury. Prywatnie przekonana, e duo da si zrobi.
KACPER POBOCKI
adiunkt wInstytucie Etnologii iAntro pologii Kulturowej UAM wPoznaniu. Absolwent University College Utrecht, Central European University oraz Center for Place, Culture and Politics przy Uniwersytecie Miejskim (CUNY) wNowym Jorku. Publikowa m.in. wCritique of Anthropology, Focaal iPolish Sociological Review. Jego praca doktorska zostaa wyrniona nagrod Prezesa Rady Ministrw. Czonek redakcji Res Publiki Nowej oraz zarzduStowarzyszenia Prawo do Miasta. Wspautor ksiki Anty-Bezradnik Przestrzenny.
w w w.centrumc y frowe.pl

Raport Kulturotworcy

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Raport Kulturotworcy

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

NIEK ULT UROCENTRYCZN Y R A P OR T O K ULT UR ZE

Korekta: Micha Danielewicz Projekt graficzny: Marcin Winiewski

Warszawa, stycze 2014

Dofinansowano ze rodkw Ministra Kultury iDziedzictwa Narodowego

KULTUROTWRCY NIEKULTUROCENTRYCZNY RAPORT O KULTURZE

CENTRUM CYFROWE PROJEKT: POLSKA

CENTRUM CYFROWE PROJEKT: POLSKA

KULTUROTWRCY NIEKULTUROCENTRYCZNY RAPORT O KULTURZE

CENTRUM CYFROWE PROJEKT: POLSKA

KULTUROTWRCY NIEKULTUROCENTRYCZNY RAPORT O KULTURZE

CENTRUM CYFROWE PROJEKT: POLSKA

KULTUROTWRCY NIEKULTUROCENTRYCZNY RAPORT O KULTURZE

CENTRUM CYFROWE PROJEKT: POLSKA

KULTUROTWRCY NIEKULTUROCENTRYCZNY RAPORT O KULTURZE

CENTRUM CYFROWE PROJEKT: POLSKA

KULTUROTWRCY NIEKULTUROCENTRYCZNY RAPORT O KULTURZE

CENTRUM CYFROWE PROJEKT: POLSKA

O DZIAANIU W POLU KULTURY

O DZIAANIU W POLU MIASTA

2. JAK BADALIMY: UWAGI METODOLOGICZNE

KULTUROTWRCY NIEKULTUROCENTRYCZNY RAPORT O KULTURZE

CENTRUM CYFROWE PROJEKT: POLSKA

2. JAK BADALIMY: UWAGI ME TODOLOGIC ZNE

Miasta wytypowane przez nas do badania to Warszawa, Katowice i Lublin.

KULTUROTWRCY NIEKULTUROCENTRYCZNY RAPORT O KULTURZE

CENTRUM CYFROWE PROJEKT: POLSKA

2. JAK BADALIMY: UWAGI ME TODOLOGIC ZNE

KULTUROTWRCY NIEKULTUROCENTRYCZNY RAPORT O KULTURZE

CENTRUM CYFROWE PROJEKT: POLSKA

2. JAK BADALIMY: UWAGI ME TODOLOGIC ZNE

KULTUROTWRCY NIEKULTUROCENTRYCZNY RAPORT O KULTURZE

CENTRUM CYFROWE PROJEKT: POLSKA

2. JAK BADALIMY: UWAGI ME TODOLOGIC ZNE

KULTUROTWRCY NIEKULTUROCENTRYCZNY RAPORT O KULTURZE

CENTRUM CYFROWE PROJEKT: POLSKA

2. JAK BADALIMY: UWAGI ME TODOLOGIC ZNE

Badanie obejmowao 30 luno strukturyzowanych wywiadw pogbionych (IDI)

KULTUROTWRCY NIEKULTUROCENTRYCZNY RAPORT O KULTURZE

CENTRUM CYFROWE PROJEKT: POLSKA

CENTRUM CYFROWE PROJEKT: POLSKA

3. KIM S KULTUROT WRC Y

KULTUROTWRCY NIEKULTUROCENTRYCZNY RAPORT O KULTURZE

CENTRUM CYFROWE PROJEKT: POLSKA

3. KIM S KULTUROT WRC Y

KULTUROTWRCY NIEKULTUROCENTRYCZNY RAPORT O KULTURZE

CENTRUM CYFROWE PROJEKT: POLSKA

3. KIM S KULTUROT WRC Y

KULTUROTWRCY NIEKULTUROCENTRYCZNY RAPORT O KULTURZE

CENTRUM CYFROWE PROJEKT: POLSKA

3. KIM S KULTUROT WRC Y

KULTUROTWRCY NIEKULTUROCENTRYCZNY RAPORT O KULTURZE

CENTRUM CYFROWE PROJEKT: POLSKA

3. KIM S KULTUROT WRC Y

KULTUROTWRCY NIEKULTUROCENTRYCZNY RAPORT O KULTURZE

CENTRUM CYFROWE PROJEKT: POLSKA

3. KIM S KULTUROT WRC Y

KULTUROTWRCY NIEKULTUROCENTRYCZNY RAPORT O KULTURZE

CENTRUM CYFROWE PROJEKT: POLSKA

3. KIM S KULTUROT WRC Y

KULTUROTWRCY NIEKULTUROCENTRYCZNY RAPORT O KULTURZE

CENTRUM CYFROWE PROJEKT: POLSKA

3. KIM S KULTUROT WRC Y

KULTUROTWRCY NIEKULTUROCENTRYCZNY RAPORT O KULTURZE

Kawiarnie Kluby Festiwale K sigarnie / klubokawiarnie (np. ksigarnia w CSW w Warszawie)

Instytucje kultury (np. Zamek Cieszyski na lsku)